HANDLEIDING VOOR DE LEERKACHT
Voorwoord Het is algemeen gekend dat we zorg moeten dragen voor het milieu. We praten er allemaal wel over, maar hoe moeten dit in de lessen aanpakken? Hoe kunnen we, als leerkracht, dit in de lessen Voeding- verzorging verwerken? Daarvoor hebben Céline Cocquit, Margaux Vandekerckhove, Jasna Deboosere en Liesebeth Lietaert in het kader van de vormingsdag MOS in Torhout praktische tips en een bundel voor de leerkrachten Voeding-verzorging uitgewerkt. Hierbij willen we ook enkele mensen bedanken om tot dit resultaat te komen. Allereerst willen we Marjolein Hantson, MOS-begeleider, bedanken voor de hulp tijdens het verwezenlijken van deze opdracht. Daarnaast willen we ook externen bedanken, zoals medeleerlingen, familie… . Zij hebben ons vooral gesteund doorheen deze opdracht, maar ook hun ideeën omtrent deze opdracht meegedeeld.
2
Inhoudsopgave Voorwoord.............................................................................................................................2 Inleiding .................................................................................................................................5 1
Leerplandoelstellingen .................................................................................................6
1.1
Sociale en technische wetenschappen 2de graad TSO ....................................................6
1.1.1 Wetenschap en samenleving .........................................................................................6 1.2
Verzorging – voeding 2de graad BSO ..............................................................................6
1.3
Verzorging 3de graad BSO .............................................................................................7
1.4
Vakoverschrijdende eindtermen....................................................................................7
1.4.1 Context 4: omgeving en duurzame ontwikkeling ...........................................................7 2
Duurzame voeding, wat betekent het?.........................................................................8
3
Stellingenspel ...............................................................................................................9
4
Reclame ......................................................................................................................10
4.1
Lekker van bij ons ........................................................................................................11
5
De actieve voedingsdriehoek ......................................................................................12
6
Ecologische voetafdruk ...............................................................................................13
6.1
Ecologische voetafdruk berekenen ..............................................................................14
6.2
Vlees ...........................................................................................................................16
6.3
Voedselkilometers .......................................................................................................21
6.4
Fair Trade ....................................................................................................................22
6.4.1 Oxfam .........................................................................................................................22 6.4.2 Quiz ............................................................................................................................23 7
Recycleren ..................................................................................................................25
7.1
Inleiding ......................................................................................................................25
7.2
AFVAL VOORKOMEN ...................................................................................................26
7.2.1 Boodschappen doen ....................................................................................................29 7.2.2 Tips .............................................................................................................................32 7.3
AFVAL HERGEBRUIKEN ................................................................................................33
2)
Tweedehands online kopen .........................................................................................34
3)
Rommelmarkten .........................................................................................................34
4)
Inzamelcontainer kledij ...............................................................................................34
3
7.4
AFVAL RECYCLEREN .....................................................................................................35
7.4.1 Pictogrammen .............................................................................................................39 7.5
AFVAL VERBRANDEN ...................................................................................................40
7.5.1 Wat een vieze lucht! ....................................................................................................41 7.6
AFVAL STORTEN ..........................................................................................................42
7.6.1 Acties ..........................................................................................................................43 8
Woordzoeker ..............................................................................................................44
9
Bronnen ......................................................................................................................46
Slot ....................................................................................................................................50
4
Inleiding Wij zijn Jasna Deboosere en Liesebeth Lietaert en volgen de lerarenopleiding in Vives te Torhout. Wij zitten momenteel in het laatste jaar van de opleiding en volgen samen het onderwijsvak Voeding-verzorging. Wij hebben een bundel rond de onderwerpen: duurzame voeding, actieve voedingsdriehoek, ecologische voetafdruk en recyclage uitgewerkt. Deze bundel geeft de leerlingen een duidelijk overzicht hoe men als leerling een steentje kan bijdragen aan het milieu. Om je te helpen doorheen deze bundel vind je verschillende iconen. Die geven je aan over welke soort opdracht het gaat.
Kijken Groepsopdracht
Denken / brainstormen
Per twee
Definitie Computeropdracht
5
1 Leerplandoelstellingen 1.1 Sociale en technische wetenschappen 2de graad TSO 1.1.1
Wetenschap en samenleving
Ons onderwijs streeft de vorming van de totale persoon na waarbij het christelijk mensbeeld een inspiratiebron kan zijn om o.a. de algemene doelstellingen m.b.t. ‘Wetenschap en samenleving’ vorm te geven. Deze algemene doelstellingen zullen voortdurend aan bod komen tijdens het realiseren van de leerplandoelstellingen. Hierbij wordt de maatschappelijke relevantie van wetenschap zichtbaar gemaakt. Enkele voorbeelden die vanuit een christelijk perspectief kunnen bekeken worden: • • • •
de relatie tussen wetenschappelijke ontwikkelingen en het ethisch denken; duurzaamheidsaspecten zoals solidariteit met huidige en toekomstige generaties, zorg voor milieu en leven; respectvol omgaan met ‘eigen lichaam’ (seksualiteit, gezondheid, sport); respectvol omgaan met het ‘anders zijn’: anders gelovigen, niet-gelovigen, genderverschillen.
AD 7
DUURZAAMHEID Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op grondstoffenverbruik en energiegebruik.
10
Wenken Enkele voorbeelden die kunnen aan bod komen in de lessen natuurwetenschappen:
• • • • •
het veilig en milieubewust uitvoeren van experimenten; afwegingen in de keuze van (nieuwe of hernieuwbare) energiebronnen; het rendement van een verbrandingsmotor, zonnecellen en andere technische systemen linken aan aspecten als “nuttige energie”, “energieverlies”, “energiegebruik”; grondstoffen zijn eindig waardoor afval recycleren meer en meer noodzakelijk wordt; “cradle to cradle” als principe bij technologische ontwikkelingen.
1.2 Verzorging – voeding 2de graad BSO MILIEUBEWUST HANDELEN 1.5
Bij de uitvoering van een opdracht milieubewust handelen.
Onderliggende doelen: De leerling: beperkt en sorteert afval. kiest of koopt materialen en benodigdheden aan die zo weinig mogelijk negatieve effecten hebben voor het milieu. doseert het energie- en watergebruik.
6
1.3 Verzorging 3de graad BSO MILIEUBEWUST HANDELEN 1.5
Bij de uitvoering van een opdracht milieubewust handelen volgens de geldende richtlijnen*.
Onderliggende doelen: De leerling: beperkt en sorteert afval (H). kiest of koopt materialen en benodigdheden aan met zo weinig mogelijk negatieve effecten voor het milieu (H). doseert het energie- en watergebruik (H). leeft milieuvoorschriften na. Toelichting: Duiding
-
We spreken van ‘milieubewust handelen’ omdat dit een concreter begrip is dan ‘duurzaamheid’. Het is wel belangrijk dat leerlingen het milieubewust handelen kaderen binnen visies rond duurzame ontwikkeling (totaalvisie).
1.4 Vakoverschrijdende eindtermen 1.4.1 Context 4: omgeving en duurzame ontwikkeling De leerlingen: 1 participeren aan milieubeleid en -zorg op school; 2 herkennen in duurzaamheidsvraagstukken de verwevenheid tussen economische, sociale en ecologische aspecten en herkennen de invloed van techniek en beleid; 3 zoeken naar mogelijkheden om zelf duurzaam gebruik te maken van ruimte, grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen; 4 zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren; 5 tonen interesse en uiten hun appreciatie voor de natuur, het landschap en het cultureel erfgoed; 6 voelen de waarde aan van natuurbeleving en het genieten van de natuur.
7
2 Duurzame voeding, wat betekent het? Bekijk de clip en vul daarna onderstaande vragen in. Filmpje1: duurzaam eten, waarom en wat betekent het?
1
Vroeger was het eten van vlees noodzakelijk, nu is het eerder een luxeproduct.
2
Hoeveel meer procent eiwitten krijgen we binnen dan nodig? 70%.
3
Als 1 persoon dierlijk eet, hoeveel mensen kunnen er dan plantaardig eten? 15 mensen.
4
Hoeveel procent van de broeikasgassen komt door vleesproductie? 18% (en groeit nog steeds)
5
Geef een 3 tips voor de consument om gezonder te eten:
6
Kookboeken die tonen hoe je kookt zonder dierlijke producten In school aan de lln meegeven wat het eten van te veel vlees doet met de wereld Winkels kunnen duurzame producten goedkoper maken Restaurants kunnen ook plantaardige menu’s voorstellen In kantines moet je ook de kans hebben om plantaardig te eten
Wat bedoelen ze met ‘met onze vork kunnen we de wereld veranderen’?
Je moet bewust omgaan met wat je eet. Kies voor duurzaam Kies minder voor vlees en meer voor plantaardig. Meer inspiratie en meer variatie
Duurzame voeding is genoeg voor iedereen, voor altijd!
Men spreekt enkel van duurzaamheid als het voldoet aan de volgende criteria: Vlees en vis minderen Lokaal Ecologisch Eerlijke handel Seizoensgebonden
1
Natasha Kooiman, Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=WGvgV8CeB4I , geraadpleegd op 3 november 2015
8
OPDRACHT : brainstormen met de klas
Hoe kan je ervoor zorgen dat er genoeg eten is, voor altijd en voor iedereen? Antwoorden leerlingen
3 Stellingenspel Rode en groene kaartjes zie bijlage 1
Een Belg eet in zijn leven 1800 dieren op. WAAR: Per jaar maakt dat een totaal van 247,5 miljoen dieren voor alle Belgen. Stel dat alle 11 miljoen Belgen 1 dag vegetarisch eten, dan sparen we het leven van 105 paarden, 1.845 koeien en kalfjes, 2.405 schapen, 8.842 konijnen, 15.316 varkens, 324.897 kippen, 15.746 ander gevogelte en 285.967 vissen om precies te zijn.
2
Veeteelt stoot meer broeikasgassen uit dan het verkeer. WAAR: Veeteelt staat op de 2e plaats met 18%, op de eerste plaats staat energieverbruik met 21% en op de derde transport met 13%! Deze cijfers komen van de Voedsel– en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO), zij stelde in 2006 vast dat veeteelt in de top drie staat van de oorzaken van elk belangrijk milieuprobleem. De cijfers die daarna kwamen wijken daar soms lichtjes van af, maar steeds wijzen ze in de zelfde richting.
3
Het maakt geen verschil als één mens geen vlees meer eet. NIET WAAR: Gedurende z’n leven eet de gemiddelde Belg 1800 dieren, garnalen en andere schaaldieren niet inbegrepen. Iedere persoon die besluit geen vlees meer te eten, maakt bijgevolg een gigantisch verschil. De bijdrage van één iemand lijkt misschien klein ten opzichte van alle mensen die wel nog vlees eten, maar toch kan je door gevarieerd vegetarisch te eten anderen inspireren. Zo evolueren we naar een meer medelevende en rationelere wereld. Je kan hier ook een voorbeeld geven van een andere actie die mensen wel logisch vinden, vb. autoloze zondag.
4
Mensen hebben elke dag vlees of vis nodig, anders worden ze ziek. NIET WAAR: Een vegetarisch eetpatroon is (mogelijk) gezonder dan een traditioneel eetpatroon. Als je minder vlees eet en meer groenten en fruit biedt dat voordelen. Als je daarentegen elke dag frieten met mayonaise eet, dan eet je niet gezond. Als je gezond vegetarisch eet heb je minder kans op cardiovasculaire aandoeningen, kanker, zwaarlijvigheid en suikerziekte. Bovendien heb je een lager risico op galstenen en constipatie. Er bestaan redelijke aanwijzingen dat vegetariërs minder kans zouden hebben om osteoporose, diverticulose, nierstenen, appendicitis, Alzheimer, cariës en tanderosie te ontwikkelen. Sommige studies tonen aan dat astma en allergieën minder voorkomen bij vegetariërs. Bij astmapatiënten zou een veganistisch dieet zelfs de nood aan medicatie en de intensiteit en frequentie van de aanvallen kunnen doen afnemen
9
4 Reclame 1
Bekijk de volgende reclamespotjes. Waarvoor maken ze reclame? Is het duurzaam?
Reclame over vlees van bij ons. Ze beloven vlees vol essentiële voedingsstoffen zoals eiwitten, ijzer en B12. Zo voedzaam dat je het niet elke dag moet eten, en eens kan afwisselen met een slaatje.
Reclame over melk Drink nu melk voor later, want melk bevat essentiële bouwstenen. Melk en je kan tegen een stootje
Reclame over kazen van bij ons. ‘kazen van bij ons, dan weet je dat het goed is’ Kies bewust voor ‘lekker van bij ons’
2
Hoe weet je nu dat al deze clipjes over duurzame voeding gaan? Ze bevatten het logo lekker van bij ons.
10
4.1 Lekker van bij ons De reclamespotjes kregen het logo ‘lekker van bij ons’. Wat betekent ‘lekker van bij ons’ ?!
Lekker van bij ons staat voor: Seizoensgebonden Lokale producten Kwaliteitsproducten Vakmanschap Dit betekent dus dat ‘lekker van bij’ ons 2 van de 5 criteria van duurzaamheid bezit. 1
Welke gerechten kennen jullie van bij ons?
VB: kip met appelmoes en frietjes 2
Zijn deze gerechten duurzaam? Waarom wel? Waarom niet?
Kip uit de winkel met appelmoes in een bokaal en diepgevroren frietjes niet duurzaam! Eigen gekweekte kip, appels uit de tuin en vers gesneden frietjes van aardappelen uit de tuin = wel duurzaam!
Lokaal Seizoensgebonden Geen voedselkilometers Geen pesticiden …
Lekkere gerechten hoeven niet aan de andere kant van de wereld gehaald te worden. We kunnen ze gemakkelijk halen bij lokale boeren. Het zijn kwaliteitsproducten, seizoensgebonden
11
5 De actieve voedingsdriehoek Wat is het verschil tussen de 2 actieve voedingsdriehoeken? Analyseer alle voedingsgroepen. Driehoek 1 = aanbeveling Driehoek 2 = wat we werkelijk eten
we bewegen te weinig we drinken te weinig water we eten iets te weinig graanproducten we eten veel te weinig groenten we eten veel te weinig fruit we eten iets te weinig melkproducten (en/of met calcium verrijkte sojaproducten) we eten te veel uit de groep ‘vlees, vis, eieren en vervangproducten’ we eten iets te weinig smeer - en bereidingsvetten we eten en drinken veel te veel zaken uit de restgroep
12
6 Ecologische voetafdruk We weten ondertussen ook allemaal dat we dringend iets aan onze eigen levensstijl moeten veranderen. Er wordt zoveel gezegd over een ecologische voetafdruk. Overal vind je dit begrip. Maar wat betekent het nu precies? 1
Werk in groepjes van 3 en brainstorm over wat ‘ecologische voetafdruk’ betekent.
Ecologische voetafdruk
Ecologische voetafdruk: de oppervlakte aarde die nodig is om te voorzien in de levensstijl van een persoon.
13
6.1 Ecologische voetafdruk berekenen Ga via de IPad / laptop naar de volgende site en bereken je ecologische voetafdruk. Vul daarna onderstaande vragen in. http://calculators.ecolife.be/nl/ecolife-voetafdruk-calculator 1
Duid aan welke ecologische voetafdruk jij hebt.
14
2
Mijn ecologische voetafdruk is ____________________.
3
Is dit veel/weinig in vergelijking met de rest van de wereld?
4
Wat betekent onderstaande cartoon?
In België is onze voetafdruk veel te groot in vergelijking met wat het maar mag zijn. België heeft een gemiddelde voetafdruk van 7.5ha, terwijl de normale voetafdruk maar 1.8ha mag zijn. Nochtans is België een klein landje, zeker in vergelijking met China (die wel de juiste ecologische voetafdruk heeft).
5
Wat kan je doen aan onze grote ecologische voetafdruk? Minder vlees eten Kiezen voor lokale producten Minder verpakking kopen Gerecycleerd papier gebruiken Spaarzaam omgaan met elektriciteit ….
6
Wat moet de overheid doen om de ecologische voetafdruk te verkleinen? Promocampagnes Reclame via openbare televisie Geen plastic zakjes meer in winkels Producenten verplichten om met brioverpakking te werken Lokale producten steunen Meer wind- en zonenergie Transport per schip en niet per vrachtwagen ….
15
6.2 Vlees Iedereen weet dat met de auto rijden, de lichten laten branden, de verwarming te hoog zetten slecht is voor het milieu. Maar ook vlees eten is milieubelastend. Veeteelt staat in de top 3 van belangrijkste oorzaken van milieuproblemen, ontbossing, vermesting, waterproblematiek, broeikasgassen en de opwarming van de aarde. Maar hoe komt dit? 1) Broeikasgassen Zit samen in groepjes van 3 en plaats de verschillende kaartjes bij het juiste broeikasgas.
Zie kaartjes bijlage 2
CO2 Koolstofdioxide
CH4 Methaan
N2O Lachgas
16
17
2) Ontbossing Over de hele wereld worden onze bossen aan een ongelooflijk snel tempo leeg gekapt. Sinds 1950 is er al 200 miljoen hectare tropisch regenwoud verdwenen. Dat is een vijfde van alle wouden in de wereld. De ontbossing zorgt ervoor dat het leefgebied van zeldzame planten en dieren afneemt en is onrechtstreeks ook verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde. 1
Waarom denk jij dat er ontbost wordt? Antwoorden leerlingen (voor papier, voor huizen op te zetten…)
Bijna iedereen denkt dat die ontbossing gebeurt voor hout, maar de hoofdoorzaak is... vlees! In Zuid-Amerika wordt 70% van de ontboste gebieden gebruikt voor veeteelt. Omdat de vraag naar vlees voortdurend groter wordt, moet er steeds meer plaats worden vrijgemaakt voor het grazende vee.
3) Vermesting Landbouwdieren produceren veel mest, veel meer dan nodig is voor de bemesting van onze grond. Dat mestoverschot zorgt voor problemen:
intensieve bemesting draagt bij tot de opwarming van de aarde.
mest is een bron van ammoniak, wat een van de oorzaken is van zure regen en verzuring van de bodem
de voedingsstoffen die van intensief bemeste landbouwgronden afkomstig zijn, stromen met het regenwater mee in het oppervlaktewater, waardoor het natuurlijk evenwicht in beekjes en rivieren uit balans kan raken.
18
4) Waterverbruik Bekijk onderstaande grafiek. En beantwoord de vragen. 1
Voor welk voedingsmiddel gebruikt men het meest water? En hoeveel? Rundvlees 16 000 l
2
Waarom wordt er volgens jou zoveel water gebruikt voor de productie van rundvlees? Persoonlijk antwoord leerlingen
Voor de productie van al onze voedingsmiddelen is water nodig, véél water! Een koe drinkt ongeveer 120 liter water per dag, dit is hetzelfde als een volle badkuip. Er is ook veel water nodig voor de productie van veevoeder. Veel van het veevoer komt uit tropische landen, waar de gewassen via irrigatie een groot deel van het schaarse water opslorpen. Ook voor het schoonmaken van de stallen en de verwerking van het vlees in de slachthuizen, is er water nodig.
16 000 liter water komt overeen met 1 jaar lange elke dag een douche nemen van 7 minuten!
19
Onderstaande figuur heeft duidelijk weer wat je allemaal kan besparen door 1 dag per week geen vlees te eten.
20
6.3 Voedselkilometers 1
Ontleed het woord ‘voedselkilometers’. Wat betekent het?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
Voedselkilometers zijn: de afstand die ons voedsel aflegt van het veld tot op ons bord.
Ongeveer 30% van alle verkeer is voedseltransport. Hoe meer kilometers een voedselproduct aflegt vooraleer het bij ons in de winkels ligt, hoe schadelijker voor het milieu. Bij elk voedingsproduct in de winkelrekken moet het land van herkomst aangeduid staan, zodat je de oorsprong van een product kan nakijken.
2
Geef zelf een aantal tips om de voedselkilometers te beperken. Lokale producten
Zelf groenten kweken
Seizoengebonden
Fair Trade
…
21
6.4 Fair Trade Fair Trade helpt boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden een betere plek te verwerven in de handelsketen, zodat ze kunnen leven van hun werk en kunnen investeren in een duurzame toekomst. Fair Trade is zowel een keurmerk als een wereldwijde beweging.
6.4.1 Oxfam Oxfam wereldwinkels wil rechtvaardige regels voor de internationale handel. Want eerlijke handel geeft producenten in het Zuiden sterke eigen benen en draagt op die manier bij tot duurzame ontwikkeling.
1
Wat is het probleem?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
2
Wat is de oplossing?
_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________
22
6.4.2 Quiz 1. Wat betekent het Fair Trade label? a) Een label waarmee producten aangeduid worden waarvoor de boer uit het Zuiden een eerlijke prijs heeft gekregen
2. Wat zijn de criteria waar een producent aan moet voldoen voordat het product een Fair Trade label krijgt? b) Goede arbeidsvoorwaarden en zorg voor het leefmilieu om het label fair trade te krijgen moet een product aan een aantal voorwaarden voldoen: de producenten kunnen rekenen op een minimumprijs de producten ontvangen ook een extra premie, onafhankelijk van de wereldmarktprijs de contracten met de koper of de invoerder worden zoveel mogelijk afgesloten voor een lange periode de productie en de commercialisering ter plaatse gebeuren op een transparante manier de arbeiders kunnen werken in menswaardige arbeidsomstandigheden, geen kinder- en dwangarbeid dus er is een grote zorg voor het leefmilieu, fair trade producten zijn niet altijd biologisch, maar over het algemeen hecht men bij de teelt van fair trade producten wel een groot belang aan het milieu
3. Is biologische voeding ook altijd fair trade? b) Neen, beide labels betekenen iets anders officieel hebben biologisch en fair trade niets met elkaar te maken. De regels voor biologisch gaan over de manier waarop je landbouw bedrijft
4. 16% van de Belgische bevolking zijn frequente biokopers. Wat is één van de redenen waarom mensen voor biologisch kiezen? b) Voor het behoud van schone akkers waarom iemand voor biologische voeding kiest hangt af van de persoon. Maar enkele veel voorkomende redenen zijn: Goed voor je gezondheid: onderzoek toont aan dat bioproducten meer vitamines, mineralen en antioxidanten bevat. Die spelen een belangrijke rol in de strijd tegen kanker. Puur: in biovoeding vind je minder kunstmatige toevoegingen en bewaarmiddelen. Schone akkers: bioboeren gebruiken geen chemische middelen.
23
5. Hoe kan je in de winkel herkennen of iets biologisch is of niet? a) Het staat aangeduid op de verpakking biologische producten herken je aan het label op de verpakking, in België ziet dit label eruit als een stempeltje met de vermelding ‘biogarantie’. Als het op de verpakking vermeld staat mag je ervan uitgaan dat het ook werkelijk zo is, er komt namelijk een strenge controle aan te pas voordat een product dit label mag dragen.
6. Wat wil plastic soep zeggen? c) Een gebied vol zeeafval in het noorden van de Grote Oceaan plastic soep is de naam voor een gebied vol zeeafval in het noorden van de Grote Oceaan, dit gebied bestaat uit enorme hoeveelheden plastic die door de verschillende zeestromingen op deze plek bijeen zijn gedreven. Jaarlijks wordt er rond de 100 miljoen ton plastic geproduceerd, waarvan er 10 procent eindigt in de zee. Een deel van dit plastic komt in de zee door schepen en boorplatformen, maar 80% ervan komt van het land. Dit plastic in de zee zorgt niet alleen voorvervuiling en de vroegtijdige sterfte van vele dieren in de zee, maar ook wij krijgen het plastic via onze vismaaltijden binnen.
7. Wat gebeurd er met het plastic dat in de zeeën terecht komt? a) Het breekt in minuscule stukjes die lijken op plankton en komt zo in de voedselketen terecht c) Het blijft drijven en wordt bij elkaar gedreven door de stroming, hierdoor ontstaan er eilanden van plastic in de oceaan Plastic vergaat niet, lost niet op en verteert niet. Maar het breekt wel in piepkleine stukjes die door zeedieren als voedsel (plankton) worden gezien. Het plastic in de zee zorgt niet alleen voor vervuiling en de vroegtijdige sterfte van vele dieren in de zee, maar wij krijgen het ook binnen via onze vismaaltijden. Daarom is het belangrijk dat we minder plastic gebruiken en plastic afval op een correcte manier verwijderen. Voor het in piepkleine stukjes breekt, kan plastic echte eilanden vormen, als het door stromingen bijeen gedreven wordt.
8. Bepaalde groenten en fruit kan je beter eten in een bepaald seizoen. Welke reeks groenten zijn wintergroenten? a) Witloof, pompoen en spruit
9. Wat is een locavoor? b) Iemand die zoveel mogelijk lokale producten eet Locavoor komt van de Engelse term locavore, hiermee bedoelt men iemand die zoveel mogelijk lokaal en seizoensgebonden voedsel eet. Ook vlees kan lokaal zijn maar dit wil niet zeggen dat het voedsel dat deze dieren aten lokaal geteeld werd. Veevoer komt namelijk grotendeels van de andere kant van de wereld
24
7 Recycleren 7.1 Inleiding Niemand wil het en toch is het overal te vinden. Iedereen vindt het vies en toch maakt iedereen het. Het bestaat in alle geuren en kleuren. Het is afval.
Ken je nog een ander woord voor afval? Zet de letters op de juiste plaats en dan vind je het wel!
I S I V N U L
DE LADDER VAN LANSINK Ooit bedacht een minister in Nederland een plan voor het afval. Zijn naam was Ad Lansink. Hij tekende een ladder. De beste oplossing voor afval stond bovenaan de ladder. De slechtste onderaan. Schrijf de verschillende stappen op om afval op een zo’n milieuvriendelijke manier om te gaan. LET OP! 1 is de beste oplossing, 5 slechtste oplossing! 1
Voorkomen
2
Hergebruiken
3
Recycleren
4
Verbranden
5
Storten
25
= VUILNIS .
Jullie hebben daarjuist de verschillende stappen van de ladder van Lansink gezien. Verdeel jullie in 5 groepjes waarbij je na 15 minuten doorschuift naar de volgende stap. Vraag de verbetersleutel aan de leerkracht. Ben je klaar? Maak de woordzoeker op het einde van de bundel.
7.2 AFVAL VOORKOMEN Vaak kopen we dingen die we niet nodig hebben of die snel stuk zijn. Er wordt veel weggegooid. Natuurlijk groeit op deze manier de afvalberg!
TEST Geef eerlijk antwoord op de vragen door het vuilnis groen (ja) of rood (nee) te omcirkelen. Ontdek of jij afval voorkomt of een wegwerper bent. Gebruik je lege dozen om iets in op te bergen?
Laat je kapotte schoenen herstellen?
Geef je kleren die voor jou te klein zijn aan anderen?
Plak je een kapot stripverhaal weer vast?
Gebruik je een brooddoos voor je boterhammen?
Neem je altijd een boodschappentas mee naar de winkel?
Schrijf je op beide kanten van een blad papier?
Gebruik je je schooltas meerdere jaren na elkaar?
Tel nu hoeveel vuilnisbakken je rood hebt gekleurd. minder dan 4 Prima! Doe zo verder! tussen 4 en 6 Het kan nog beter! Blijf je inspannen. meer dan 7
Door jou wordt de afvalberg steeds groter! Doe er wat aan!
26
Telkens wanneer je een voedingsmiddel koopt, komt er verpakking bij kijken. Al deze verpakkingen vergroten de afvalberg enorm.
Oplossing? Gebruik milieuvriendelijke verpakkingen, zoals biologische afbreekbare verpakkingen. Deze zijn gemaakt van hernieuwbare en natuurlijke materialen. Deze hernieuwbare grondstoffen zijn afkomstig van natuurlijke gewassen, planten en bomen. Het gaat hier om een gesloten kringloop die het gebruik van fossiele grondstoffen zoals aardolie, kolen of aardgas vermindert. Biologisch afbreekbare verpakkingen hebben 3 grote voordelen:
Ze zijn gemaakt op basis van hernieuwbaar materiaal, waar mogelijk van reststromen.
Bij productie van bio verpakkingsmateriaal wordt aanzienlijk minder CO2 uitgestoten.
Duurzame verpakkingen kunnen gecomposteerd worden zodat er een natuurlijk kringloop effect ontstaat.
27
Waarvan wordt duurzame verpakking gemaakt?
De vezels die als bijproduct van de suikerriet productie overblijven
Gevallen palmbladeren
PLA (gemaakt uit suiker)
CPLA (PLA aangelengd met kalk of talk)
Bio karton (Papierpulp van hernieuwbare en duurzame bronnen)
Wit berkenhout, een relatief snel groeiende boomsoort uit duurzaam beheerde bossen
Rijsthulzen
Zetmeel (maïszetmeel of aardappelzetmeel)
28
7.2.1 Boodschappen doen
AfvalRIJK winkelen
AfvalARM winkelen
klassieke wasverzachter sinaasappelsap (5 x 20 cl) een plastic fles cola afzonderlijk voorverpakte koekjes boter in een plastic vlootje yoghurt (5 x 200 g) voorverpakte tomaten vloeibare zeep (250 ml) afzonderlijk verpakte suikerklontjes (4 x 250 g)
dit alles in 3 plastic wegwerpzakjes
een geconcentreerde wasverzachter sinaasappelsap (1 liter) een glazen fles cola met statiegeld niet afzonderlijk verpakte koekjes boter in een wikkel yoghurt (1 kilo) losse tomaten zeep (2 x 125 g) suiker (1 kilo)
dit alles in een herbruikbare plastic tas
(Bron: IOK) 30 % minder betaald, 70 % minder afval
1 Als je winkelt, let er dan op dat je niet te veel verpakkingsmateriaal hebt. Het is goedkoop en achteraf heb je minder afval. 2 Hoeveel geld bespaar je bij afvalarm winkelen? 21,00 euro – 14,50 euro = 6,50 euro 3 En hoeveel gram afval heb je hierbij minder? 526 gram – 172 gram = 354 gram
29
Hoe neem ik mijn gekochte producten mee? Wanneer we boodschappen gaan doen, kunnen we ons koopwaar niet zomaar in de arm houden. Daarom biedt de supermarkt verschillende dingen aan waarin we ons koopwaar kunnen leggen. Hoe noemen we volgende “hulpstukken”?
A. winkelkar 1
B. winkelmandje
Waar kan je de meeste spullen inleggen?
A B 2
Zijn onderstaande voorwerpen milieuvriendelijk is of niet ?
NIET milieuvriendelijk
milieuvriendelijk
30
milieuvriendelijk
milieuvriendelijk
milieuvriendelijk
NIET milieuvriendelijk
3
Wat neem jij mee als je gaat winkelen? ____________________________________________________________________________
31
7.2.2 Tips MINDER PAPIER IN DE BRIEVENBUS
Deze sticker kleef je op je brievenbus. Je kunt deze aanvragen bij een Belgische afvaldienst. PRINTEN OF NIET? Wanneer je op de computer op het internet surft om dingen op te zoeken, hoef je dit niet altijd af te drukken. Vb. e-mails lees je best op de pc en druk je niet af. Zo besparen we een heleboel papier en bomen.
NOG EEN PAAR TIPS... 1
In plaats van in zilverpapier, doe ik mijn boterhammen in een boterhamdoos.
2
Ik neem geen blikjes of brikjes mee met drank, maar wel een drankfles.
3
Eén keer per jaar staat de verwarming wat lager op school. Dan draagt iedereen een dikke trui (Dikke Truiendag).
4
Schrijf zelf nog 3 tips!
o
1 Verwarming uitschakelen bij 19 °C.
o
Met de fiets naar school gaan i.d.p. met de auto.
o
Apparaten volledig uitschakelen.
32
7.3 AFVAL HERGEBRUIKEN Hergebruiken is de tweede oplossing op de ladder van Lansink. Wat kan je allemaal doen om afval te hergebruiken?
1) Kringloopwinkel In een kringwinkel verkoopt men tweedehands voorwerpen. Dit zijn voorwerpen die al eens gebruikt zijn. Ga naar de website www.kringwinkel.be
Zoek de kringwinkels in Torhout. Kringwinkel Torhout 051 24 49 14 Industrielaan 27 a 8820 Torhout
Wat kan je allemaal kopen in de kringwinkel of kringloopwinkel?
Meubels Kledij speelgoed Boeken Fietsen
33
2) Tweedehands online kopen Ook op het internet kun je op bepaalde sites tweedehands dingen kopen. Verken volgende site: www.tweedehands.be Alles is ingedeeld in afdelingen. Zo gaat het gemakkelijker om iets te vinden. 1
Hoeveel tweedehands strips van Suske en Wiske staan momenteel op deze site te koop?____
Ga naar de afdeling ‘boeken en strips’. Ga op zoek naar de strips van Suske en Wiske. Tik in: Suske en Wiske.
2
Welke andere tweedehandsites ken je nog?
______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________
3) Rommelmarkten Op een rommelmarkt kun je tweedehands spullen kopen. Heb je zelf iets dat je niet meer gebruikt en wilt verkopen? Dit kan ook op de rommelmarkt. Soms is dit gratis, soms moet je een paar euro’s betalen voor je plaatsje op straat.
4) Inzamelcontainer kledij Voor oude kleren is er ook een andere oplossing. In elke stad vind je containers waar je oude kleren in kunt doen. Die gaan dan naar mensen die zelf moeilijk kleren kunnen betalen. Soms worden de kleren ook aan huis opgehaald. Ik vind dit een goed idee. Ik vind dit geen goed idee.
omdat_________________________________________________________ _____________________________________________________________
34
7.4 AFVAL RECYCLEREN 1
Aan wat denk je als recycleren hoort? Schrijf de woorden rond de woordspin.
Recycleren
Maak nu aan de hand van de bovenstaande woorden een definitie van het begrip ‘recycleren’. Recycleren is: herwinning van oud materiaal om daar nieuwe producten van te maken.
2
Om goed te kunnen recycleren, moeten wij het afval sorteren. Dat wil zeggen dat we het per soort verzamelen.
35
3
Weet jij hoe het sorteren moet? Vul het onderstaand kader aan.
Restafval:
PMD Dit is de afkorting voor:
GFT-bak Dit is de afkorting voor:
Plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankkartons.
Groente-, fruit-, en tuinafval
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
behangpapier
Plastieken waterflessen
Aardappelschillen
snoepverpakkingen
Blikjes frisdrank
vervuild papier
Melkbrik
Schillen van citrus- en andere vruchten Bladeren en onkruid
BEBAT Dit staat voor:
Papier en karton:
Glasafval:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Loodbatterijen
Kranten
Glazen confituurpot
Alkaline & zinkkoolbatterijen
Folders
Wijnfles
Boeken
Glazen mayonaisepot
Belgische batterijen
Lithium herlaadbaar
36
KGA: Dit staat voor:
Herbruikbaar textiel:
Containerpark:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Voorbeelden:
Batterijen en accu’s
Kleding
Restjes van verf en vernis
Dekbedhoezen, lakens en dekens
Motorolie
Handdoeken, washandjes en theedoeken
Klein gevaarlijk afval
37
Glas Papier & karton Steenpuin Snoeihout …
4
Vul de woorden op de juiste plaats in.
Schroot of grofvuil Auto, fiets, wasmachine Glas Glas, flessen Papier en karton Karton, kranten, boeken, Groente- Fruit- en Tuinafval (GFT) Theezakjes, sla-afval, bladeren Klein Gevaarlijk Afval (KGA) Olie, nagellak, pen Rest Plastic zak PMD Cola-blikjes, potjes
38
7.4.1 Pictogrammen 1
Verbind het pictogram met de juiste betekenis.
39
7.5 AFVAL VERBRANDEN Bekijk het onderstaand filmpje en beantwoord de vragen. Filmpje: schooltv – hoe maak je energie uit afval (http://www.schooltv.nl/video/hoe-maakje-energie-uit-afval-warm-water-en-elektriciteit/#q=afval%20verbranden%20 )
1 Sommige soorten afval kan je niet recycleren of hergebruiken. Dit afval wordt in een speciale fabriek verbrandt, namelijk in het afvalverbrandingsinstallatie. 2 Wat gebeurt er in een afvalenergiecentrale? Er wordt elektriciteit gemaakt van afval. 3 Waarin gaat al het afval? Verbrandingsoven 4 Waarvoor kan de warmte gebruikt worden? Er kan water verwarmd worden, maar er kan elektriciteit gecreëerd worden. 5 Welk toestel zet de bewegingsenergie om in elektriciteit? Dynamo
40
7.5.1 Wat een vieze lucht! We moeten goed voor de natuur en de lucht zorgen. Soms loopt het toch fout. Er komen stoffen in de lucht die gevaarlijk zijn. We hebben het over luchtvervuilende stoffen.
Oom steekt de kachel aan, de schoorsteen rookt.
x
Mama bakt een brood, dat ruik je in de lucht.
x
Er komt een auto voorbij, je ruikt de uitlaat.
x
Mama gebruikt een spuitbus toiletverfrisser.
X
Papa steekt een sigaret op.
x
“Kom Op Tegen Kanker” helpt de lucht schoon te houden. Zo blijft de wereld gezond om in te leven. Elk jaar verkopen ze bloemen en boompjes. De bomen worden geplant. De bomen zorgen dat de natuur zuiver blijft.
41
7.6 AFVAL STORTEN De slechtste oplossing voor afval, is storten. Storten wil zeggen dat je je afval gewoon ergens buiten achterlaat.
Vroeger dacht men veel minder aan de problemen met afval. Al het afval werd gewoon op een grote berg gegooid. De afvalberg werd steeds groter. Dat ging na een tijdje erg stinken. Niemand wou in de buurt komen. Behalve enkele schattenjagers. Zij hoopten tussen het afval nog waardevolle dingen te vinden. Nu is zomaar storten verboden. Je moet je afval laten ophalen of naar een containerpark brengen. Doe je het toch? Dan kun je er een flinke boete voor krijgen!
Vul de ontbrekende woorden in. APPEL – NIEMAND – LANGER – BLIKJE – VERDWIJNT – 20 JAAR – ZWERFVUIL
1
Soms laat men afval buiten achter. Niemand ruimt het op.
2
Het duurt een lange tijd voor dit weer verdwijnt Hoe lang precies is voor alles anders.
3
Een klokhuis van een appel is al na 15 dagen weg.
4
Een kauwgom blijft wel 20 jaar liggen.
5
Een leeg blikje verdwijnt pas na 50 jaar.
6
Een frietbakje doet er nog langer over! Wel 90 jaar!
7
Afval dat zo lang buiten rondzwerft, noemt men zwerfvuil
42
7.6.1 Acties Heel veel mensen willen zorgen voor de natuur. Daarom houden ze acties met affiches, spotjes en slogans. Zo letten de mensen meer op met wat ze doen met afval.
Schrijf de letters van de juiste actie onder de tekeningen:
In De Vuilbak
dikke-truien-dag
Sluikstorters gezien
Milieuzorg Op School
43
8 Woordzoeker 1 Afval hergebruiken = afval recycleren . 2 Fruitresten of groenteresten gooien we bij gft (3 letters). 3 Vuilnis die zomaar langs de weg rondslingert = zwerfvuil . 4 Oude kranten gooien we bij papier en karton. 5 Fruitresten kan je in een vat doen en zo omtoveren tot compost. 6 Defecte, elektrische apparaten breng je naar het containerpark . 7 Klein gevaarlijk afval is heel slecht voor het milieu. 8 Om papierafval tegen te gaan, gebruik je de lege zijde van een blad best als klad . 9 Gekleurd glas en wit glas moeten gescheiden worden. 10 Flessen en bokalen moeten leeg en proper zijn. 11 Dit soort afval doe je in een blauwe zak (3 letters): pmd. 12 Composteren = een proces waarbij de mens de natuur helpt om fruit-en groenteresten op een natuurlijke manier af te breken. 13 Alles wat niet hergebruikt kan worden, is restafval. 14 Dit soort afval gaat naar de vuilnisbelt of verbrandingsoven . 15 De doppen van de flessen moeten verwijderd zijn. 16 Zaken die nog werken, doe je naar de kringloopwinkel. 17 Batterijen behoren tot dit soort afval (3 letters): kga 18 Papierafval kan je ook tegengaan door stoffen zakdoeken te gebruiken in plaats van papieren zakdoekjes. 19 Afval soort per soort leggen = afval sorteren . 20 Om de afvalberg te verminderen, is de beste oplossing zo veel mogelijk afval vermijden of voorkomen .
44
Boodschap: LET OP AFVAL!
45
9 Bronnen Bestaande pakketten 1
‘educatief materiaal over duurzame voedingvoor het secundair onderwijs’, internet, evavzw.be, geraadpleegd op 28-10-2015, http://www.evavzw.be/sites/default/files/publication/files/evaeducatief_materiaal_secundair.pdf
2
‘voetzoekers junior’, internet, voetzoekersjunior.wwf.be , geraadpleegd op 28-10-2015, http://voetzoekersjunior.wwf.be/downloads/11
3
‘potverdorie eet normaal’, internet, vredeseilanden.be, geraadpleegd op 28-10-2015, https://www.vredeseilanden.be/sites/default/files/paragraph/attachments/les_4__potverdorie_eet_normaal.pdf
Lekker van bij ons 1
‘wie zijn we?’, internet, lekkervanbijons.be, geraadpleegd op 03-11-2015,
http://www.lekkervanbijons.be/
Ecologische voetafdruk 1
‘Bereken je ecologische voetafdruk’, internet, WWF, geraadpleegd op 28-10-2015, http://calculators.ecolife.be/nl/calculator/bereken-je ecologischevoetafdruk?lang_select=1
2
‘Bereken je ecologische voetafdruk’, internet, ecolife, geraadpleegd op 28-10-2015, http://www.ecolife.be/bereken-je-ecologische-voetafdruk
Voedselkilometers 1 ‘voedselkilometers’, internet, scholenbanden, geraadpleegd op 02-11-2015, http://scholenbanden.be/voedselkilometers
Verpakking 1
‘duurzame verpakkingen’, internet, bio futura, geraadpleegd op 02-11-2015,
http://www.duurzameverpakkingen.info/milieuvriendelijke-verpakkingen 2
‘grondstoffen in een circulaire economie’ , internet, bio futura, geraadpleegd op 02-11-2015,
http://www.biofutura.nl/duurzame-verpakkingen/
46
Fair Trade 1 ‘oxfam fair trade’, internet, Oxfam, geraadpleegd op 03-11-2015,
http://www.oxfamfairtrade.be/pageview.aspx?pv_mid=7106 2 ‘over fairtrade’, internet, fairtrade belgium, geraadpleegd op 03-11-2015,
http://fairtradebelgium.be/nl Recyclage 1 2 3 4
‘afval en recyclage’, internet, klascement, geraadpleegd op 06-11-2015, http://www.klascement.be ‘bundel opgeruimd staat netjes’, internet, klascement, geraadpleegd op 06-11-2015, http://www.klascement.be ‘PMD‘, internet, Beter sorteren, http://www.betersorteren.be/pmd/wat-is-toegelaten/ ‘Bebat‘, internet, Bebat recycleert, http://www.bebat.be/
Filmpjes 1
KOOIMAN, N. ,‘duurzaam eten, waarom en wat betekent het?‘ youtube, https://www.youtube.com/watch?v=WGvgV8CeB4I
2
VLAM vzw, ‘vlees van bij ons‘ , youtube, https://www.youtube.com/watch?v=G0Lq6W4rUdg
3
VERCAUTEREN, D., ‘melk en je kan tegen een stootje’, youtube, https://www.youtube.com/watch?v=250M5cDKk-8
4
VLAM vzw, ‘kazen van bij ons’, youtube, https://www.youtube.com/watch?v=XYvlPNVZTK0
5
Het klokhuis, ‘hoe maak je ernergie uit afval?’, schooltv, http://www.schooltv.nl/video/hoemaak-je-energie-uit-afval-warm-water-enelektriciteit/#q=hoe%20maak%20je%20energie%20uit%20afval
47
Bijlage 1: rode en groene kaart
48
Bijlage 2: kaartjes vlees
49
Slot Aan de hand van deze bundel willen wij, studenten, leerkrachten helpen doorheen de verschillende onderwerpen. Wijzelf hebben er veel uit geleerd. We hebben vooral de focus gelegd, dat zowel de leerling als de leerkracht hierbij baat hebben om deze bundel te gebruiken. We willen op een beknopte manier verschillende onderwerpen aan bod laten komen. Op deze manier willen we leerlingen bewust maken hoe milieuvriendelijk of milieuonvriendelijk ze omgaan met de planeet. Als ze dit kunnen toepassen in hun dagelijks leven is de rol van leerkracht geslaagd.
50
