Help ik heb stress! Zondag 13 mei 2012 Jan Pool (senior vooerganger van Shelter Haarlem) Handelingen 20:31 ‘Wees daarom waakzaam en vergeet niet hoe ik ieder van u drie jaar lang dag en nacht onder tranen steeds weer raad heb gegeven.’ 2 Korintiërs 11:27-29 ‘Ik heb gezwoegd en geploeterd, vaak zonder te slapen, hongerig en dorstig, vaak zonder te eten, verkleumd en zonder kleren. En dan laat ik al het andere nog buiten beschouwing: de druk waaronder ik dagelijks sta vanwege mijn zorg voor de gemeenten. Als er iemand zwak is, dan ben ik het wel; gaan anderen onder verleidingen gebukt – ik word erdoor verteerd.’ Paulus geeft hier aan dat hij regelmatig veel stress in zijn leven had en ik denk dat Paulus ook wel eens moe was, denk je ook niet? Wie is er wel eens moe of gestresst? Gisteren stond er op de voorpagina van NRC Handelsblad met grote letters: ‘Nooit meer alleen, altijd online.’ De afgelopen vijf jaar zijn we verslaafd geraakt aan smartphones. We doen alles met onze mobiel: mailtjes beantwoorden, teletekst bekijken, whatsappen, twitteren, foto’s nemen en delen met anderen op facebook, liken, spelletjes als Wordfeud (wordfjoehd) en Drawsomething enz. Een tijdje terug was een manager in elkaar gezakt nadat hij zijn blackbarry had verloren. Hij had last van afkickverschijnselen en moest in het ziekenhuis worden behandeld met kalmeringsmiddelen. Samen met zijn mobieltje was er ook een groot deel van zijn leven verdwenen. Wetenschappers spreken al van ‘nomofobie’ als ziektebeeld. Nomofobie is de angst om zonder mobiele telefoon verstoken te zijn van contact. Deze week stond er een bericht in de krant dat veel jongeren tussen de 13 en 18 jaar lijden aan een ernstige vorm van 'sociale-mediastress'. Ongeveer een kwart van de jongeren voelt zich gestresst als ze niet alles in de sociale media kunnen bijhouden; nog eens een kwart zegt dat dit ‘enigszins’ het geval is. Ze zijn bang dat ze sociaal buitengesloten worden of dingen missen. Onze maatschappij is al enkele tientallen jaren in een hogere versnelling geraakt en de toenemende vermoeidheidsklachten zijn hier zeker niet vreemd aan. De samenleving stelt steeds hogere eisen en veel mensen willen aan die eisen voldoen en een productief, succesvol leven leiden. Het moet allemaal sneller, beter, meer… We haasten ons voort van hot naar her. Het lijkt wel of we altijd aan het jakkeren zijn en non-stop overal aanwezig moeten zijn. Ontsnappen uit het elektronische web lijkt moeilijk, bijna onmogelijk zelfs. Onze mobieltjes vragen steeds onze aandacht. We worden geacht constant bereikbaar en beschikbaar te zijn voor werkgever, familie en vrienden. Moe Wanneer je aan iemand vraagt hoe het met hem gaat, dan krijg je opvallend vaak het antwoord dat hij moe is. Waar ligt dat aan en kun je hier iets aan doen? Voor alle duidelijkheid, het is normaal dat we ‘s avonds of na zware lichamelijke of geestelijke inspanning moe zijn. Meestal is een goede nachtrust dan voldoende om de energie weer op peil te brengen. Maar steeds meer mensen hebben last van aanhoudende vermoeidheid. Een vermoeidheid die maar niet lijkt over te gaan. Het ontbreekt je aan lichamelijke en emotionele energie. Je energiepotje lijkt altijd wel leeg.
1
Uit onderzoek blijkt dat 50% van alle vrouwen last heeft van vermoeidheid en 33% van de mannen. 15 jaar geleden was dat 38% vrouwen en 24% mannen. Hoe is het mogelijk dat we zoveel vermoeider zijn? Is dat iets subjectiefs? Klagen we sneller dan vroeger? Is het taboe eraf? De stijging is te verklaren door een combinatie van factoren, maar één ding is zeker, de veranderingen in de samenleving maken dat mensen echt vermoeider zijn. Deze stroom van prikkels kunnen stress veroorzaken. We zullen straks zien dat er nog veel meer factoren zijn die stress veroorzaken. Volgens het CBS hebben 1,7 miljoen mensen in Nederland regelmatig last van een te hoge stress. 30.000 werknemers per jaar worden arbeidsongeschikt verklaard als gevolg van stress. Dat is 576 per week en dat zijn er meer dan 80 per dag. Stress is trouwens niet persé negatief. Eigenlijk is stress een mooi mechanisme. Het maakt je lichaam klaar om actie te ondernemen, als er bijvoorbeeld een bedreigende situatie is. Er worden hormonen aangemaakt die de bloeddruk verhogen, de hartslag versnellen en de spieren activeren. Stress brengt je lichaam in een staat van paraatheid. Er is dus zoiets als gezonde stress. Het zorgt ervoor dat je alert en geconcentreerd bent en daardoor kun je goed presteren op je werk. Je kunt veel doen in weinig tijd. Stress geeft kleur aan het leven. Stress laat je beter, creatiever en productiever werken. De meeste mensen kennen wel het prettige gevoel van een adrenaline kick: vlak voor een deadline schrijf je de beste stukken. Waar het om gaat is niet het vermijden van stress, maar stress op een zodanige manier hanteren dat het een positief effect heeft op de dingen die je moet doen. Stress moet dus geen hindernis worden. Stress moet jou niet vernietigen. Oorzaken van stress - Wat nu precies stress veroorzaakt is bij iedereen anders. Toch zijn er een aantal zaken die algemeen als stress gevend worden beschouwd. Stressoren noemen we dat. Je kunt ze herkennen in je werk, je privéleven en in jezelf. Uit onderzoek blijkt ook dat er een relatie bestaat tussen persoonlijkheid en omgaan met stress situaties. Niet iedereen is even gevoelig voor stress. De één is stressbestendiger dan de ander. Dat heeft o.a. te maken met je houding in het leven, je instelling en persoonlijkheid. Een gedreven prestatiegericht persoon zal eerder stress ervaren, maar ook iemand met een negatief zelfbeeld, die een te grote behoefte heeft aan erkenning. Dit soort mensen heeft problemen met het aangeven van hun grenzen en kunnen moeilijk ‘nee’ zeggen. Externe stressfactoren: We kunnen stress ervaren door ingrijpende gebeurtenissen in ons leven: dood van de partner of een naast familielid, huwelijksproblemen, werkeloosheid, hoge hypotheek enz. Maar ook leuke dingen, zoals trouwen, een nieuwe baan en promotie krijgen, kunnen om aanpassing vragen en als zodanig stress oproepen. Ook veel kleine elkaar opvolgende frustraties, irritaties en spanningen kunnen tot stressreacties leiden: in de file staan terwijl je ergens op tijd moet zijn, je buurman draait het liefst muziek als jij net naar bed gaat, je kind wordt ziek terwijl jij naar je werk moet…. Voor veel mensen is hun werk een belangrijk stressor. Een veeleisende baas, te veel werk in te weinig tijd. Een functie hebben die niet helemaal past bij je competenties enz. Ik heb gemerkt dat ‘christenzijn’ ook een druk met zich mee kan brengen. Het valt niet mee om christen te zijn. De cultuur waarin we leven verwacht dat jij je aan haar aanpast… 2
Op je werk is er de druk van je collega’s, op school is er de ‘peerpressure’. Je wilt aan de ene kant ‘anders zijn’ en jezelf onderscheiden als christen, maar aan de andere kant wil je er ook bij horen en geen zonderling zijn. Dat kan een geweldige stressfactor zijn. En dan legt de kerk ook nog eens verwachtingen bij je neer. De leiders van de gemeente willen graag dat je betrokken bent en dat jij je inzet. Als je dat niet doet, voel je je schuldig of er wordt zelfs schuld gecommuniceerd. En veel christenen leggen zichzelf een juk op. Ze denken dat ze vreselijk hun best moet doen om God te behagen. Ze denken dat ze hard moeten werken om Zijn liefde te verdienen. Ze lopen altijd op hun tenen, doen vreselijk hun best, maar het lukt nooit helemaal. Ze gaan gebukt onder schuldgevoelens. Dit alles brengt uiteindelijk een ongezonde stress in je leven. Symptomen Stress symptomen zijn er in allerlei soorten en maten. Lichamelijke symptomen: hoofdpijn, stijve nek, maagdarmklachten, spanning op je borst, onrust, duizeligheid, klamme handen, vermoeidheid, slaapproblemen. Gedragssymptomen: onredelijk, snauwerig, kritisch, friemelen/plukken, overmatig eten, drinken of roken. Emotionele symptomen - snel geïrriteerd, snel, neiging om in woede uit te barsten, gevoelens van machteloosheid, gevoelens van eenzaamheid, zwaar op de hand zijn, niet meer kunnen lachen. Denksymptomen - Moeite om helder te kunnen denken, vergeetachtigheid, concentratieproblemen, je luistert wel, maar je luistert niet, je leest wel, maar je leest niet, gebrek aan creativiteit. Het is belangrijk om de waarschuwingssignalen van een onaanvaardbaar stressniveau op tijd onder ogen te zien, en ze ernstig te nemen. Wanneer je dat niet doet, zul je uiteindelijk burnout raken: en toenemende lichamelijke klachten, uitputtingsverschijnselen, depressies, mensenvrees, verlies van waarde gaan ervaren. Je voelt je labiel, huilt om niets en hebt totaal geen zelfvertrouwen meer. De afgelopen vijf jaar zie je een enorme toename van burnout in de leeftijdscategorie van 25 t/m 35 jaar. Zij belanden dan eerst in een ‘quarterlife’ crisis en vandaaruit komen ze in een burnout. De ‘quarterlife’ crisis is een typisch westers fenomeen. In essentie is de ‘quarterlife’ crisis een identiteitscrisis die voortkomt uit een onduidelijkheid over wie je bent en waar je naar toe wilt in je leven. Het gaat gepaard met gevoelens van onrust, onzekerheid, spanningsklachten (hoofdpijn, last van spieren, oververmoeidheid, prikkelbaarheid), somberheid en twijfels over de toekomst. Wat moet je doen? Hoe kun je ontstressen? Hoe kun je een goede balans vinden? 1. Neem regelmatig rust Je moet er voor zorgen dat je regelmatig rust zoekt. Toen de discipelen bij Jezus terugkwamen, na een tijd van ‘werken’ zei Hij tegen hen: ‘Ga nu mee naar een eenzame plaats om alleen te zijn en een tijdje uit te rusten.’ Markus 5:30 Onze boog kan niet altijd gespannen zijn. Een akker moet soms een tijd braak liggen om daarna weer een oogst te kunnen opleveren. En als mens moet je leren om na geleverde
3
inspanning ook weer rust te nemen, als je tenminste gezond wilt blijven. God heeft niet voor niets de sabbat ingesteld. Hoe kun je tot rust komen? Er zijn natuurlijk nog veel meer manieren. Denk maar aan een lekker warm schuimbad met een mooi boek; een boswandeling met als afsluiting een beker warme chocolademelk met slagroom; een concert van je favoriete artiest of band bijwonen; op het balkon bij ondergaande zon een glas rode wijn drinken; een middagje shoppen in je favoriete stad; een lekker potje squashen of gewoon op de bank zitten, dicht tegen je partner aan en vooral even niets zeggen. 2. Zoek regelmatig de stilte Niets doen, stil zijn en tot rust komen, zijn vreemde begrippen geworden die we eigenlijk allang niet meer kennen. Velen van ons zijn, als we eerlijk zijn ‘verslaafd’ geraakt aan prikkels. Steeds meer mensen kunnen niet meer tegen stilte. Stilte is eng en kan confronterend zijn, dus doen we ons best om de stroom van prikkels en indrukken in gang te houden. Stil worden is voor mij niet altijd even gemakkelijk. Voor jou waarschijnlijk ook niet. We leven ten slotte in een drukke wereld vol met prikkels. Er is altijd geluid om ons heen: radio, tv, elektrische apparaten, grasmaaiers, optrekkende motoren, langs scheurende auto's, borende straatwerkers en renoverende buren. Zelfs in de wachtkamer van de huisarts is het niet stil en word je verrast door achtergrondmuziek. De westerse wereld heeft zo de stilte verloren en het zwijgen verleerd. Stilte is goed voor je gezondheid: je ontspant zowel op lichamelijk als geestelijk vlak. Stilte zet je letterlijk stil bij wie je bent, bij wat jij belangrijk vindt in het leven. In de stilte heb je tijd om na te denken, alles op een rijtje te zetten, oplossingen te zoeken voor problemen en het zet je aan tot creativiteit. Stilte plannen Het is mijn ervaring dat als ik geen momenten plan om stil te zijn, het er niet van komt. Plan minimaal eens in de 14 dagen een wandeling langs het strand, een meertje of in het bos. Wandelen is een beproefd middel om tot stilte te komen. Ik vind het heerlijk om zaterdagochtend vroeg op te staan en een lange wandeling te maken. Ik gebruik altijd een deel van mijn dagelijkse tijd met God om stil te zijn. Als ik ’s ochtends mijn gebedswandeling houd, dan wordt het na een poosje echt stil in mijn hoofd. Dat is een heerlijk gevoel. Dat zijn ook de momenten waarop ik Gods stem goed kan horen. Probeer eens om elke dag een periode niet op stand-by te staan! Je kunt er voor kiezen om overdag stiltemomenten in te plannen. Probeer overdag eens een kwartiertje te pakken. Zoek even een plek waar je niet gestoord kunt worden of ga naar buiten om te wandelen. De Deense filosoof Kierkegaard heeft eens gezegd dat dingen zich vanzelf oplossen als je uit wandelen gaat. 3. Stel prioriteiten Stress wordt veelal veroorzaakt door een gebrek aan prioriteiten! We worden geleid door de urgentie en niet door datgene wat belangrijk is. Prioriteiten zijn keuzes die bepalen hoe je met je tijd omgaat. Waar je de accenten legt. Wat voorrang krijgt. Prioriteiten stellen is niets anders dan bezig zijn met zaken die belangrijk zijn. Dus kijk naar de dingen die je doet en vraag je af wat je kunt schrappen. Vraag je af: Wat is er nu eigenlijk echt belangrijk voor mij?
4
4. Geef duidelijk je grenzen aan Geen ‘nee’ durven zeggen is een grote stress veroorzaker! Dus: Leer grenzen stellen: zeg vaker ‘nee’. Communiceer duidelijk wat je wilt (dat kan alleen als je weet wat je wilt). Tip: Vervang voor jezelf het woord 'moeten' door ‘mogen’ of 'willen'. 5. Volg het advies van Jezus op De Here Jezus zegt: ‘Kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal ik jullie rust geven. Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zul je werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.’ Matteüs 11:28-30 Jezus roept: ‘Kom naar mij.’ Hij is helaas niet de enige die roept. De t.v roept, je spelcomputer roept, je bed roept. Ze beloven je allemaal rust, maar geven ze echte rust? Als Jezus ons roept, dan is onze eerste gedachte wellicht: Ik heb nu geen zin om me geestelijk in te spannen. Ik heb nu geen zin in bidden. Ik heb al zo hard gewerkt, ik zoek juist ontspanning. Maar je hoeft niets te doen. Het enige wat je hoeft te doen is je ogen sluiten en te zeggen; ‘Heer, hier ben ik’. En wat is dan het eerste wat Jezus doet? Het antwoord hierop kun je vinden in Johannes 20. Een groep mannen is bij elkaar gekomen. Ze staan ongelofelijk onder druk. Ze hebben een enorme stressvolle periode achter de rug. De man waarop ze al hun hoop hadden gesteld is gestorven. Ze hebben Hem allemaal in de steek gelaten en gaan ongetwijfeld gebukt onder schuldgevoelens. En dan loopt hun leven ook nog eens gevaar. Ze zijn bang dat zij ook worden gevangen genomen en gedood. Stressoren genoeg in hun leven. En dan verschijnt Jezus opeens in hun midden. Ongevraagd! Jezus zegt dan ‘Vrede zij u!’Hij wenst hun toe dat er rust en orde komt in hun ziel. Maar daar blijft het niet bij. Jezus laat iets aan hen zien. ‘Na deze woorden toonde hij hun zijn handen en zijn zijde.’ (Johannes 20:20) Jezus laat doorboorde handen zien. Daar zegt Hij twee heel belangrijke dingen mee. In de eerste plaats laat Hij daarmee zijn liefde zien. Jezus zei tegen hen: ‘Kijk, zoveel houd ik van jullie.’ Jezus toonde hun Zijn liefde. Als we vermoeid en belast zijn, als we onder druk en te hoge stress zijn, als we gefrustreerd zijn en met schuldgevoelens rondlopen, dan is het eerste wat we nodig hebben Gods onvoorwaardelijke liefde. Gods onvoorwaardelijke liefde zegt: ‘Ik ben er voor jou persoonlijk’, ‘Ik heb jou lief.’ ‘Geef mij de gelegenheid om Mijn liefde aan je te tonen en geniet van Mij.’ In de tweede plaats laat Jezus daarmee zien dat alles volbracht is. Hij zegt met het tonen van Zijn doorboorde handen:‘Relax, ontspan, kom tot rust. Ik heb alles volbracht. Mijn dood en Mijn opstanding hebben ervoor gezorgd dat alles volbracht is. Jij mag rusten in Mijn volbrachte werk. Ik heb je lasten gedragen. Ik heb voorzien in elke nood van jouw leven. Ik heb het juk van slavernij op Golgota verbroken.’ Hij wil elke dag jouw leven binnen komen met Zijn doorboorde handen. Dat brengt oneindig veel meer rust dan een film kijken, sporten of met je gameboy spelen. Maar Jezus zegt nog meer. Hij zegt niet alleen ‘Kom naar mij’ , maar ook ‘Neem mijn juk op je en leer van mij…’ Wat bedoelt Jezus daarmee? Een juk opnemen was een bekende beeldspraak voor het volgen van een Rabbi. Als je iets wilde leren dan moest je zo’n Rabbi volgen.
5
Letterlijk, de hele tijd achter hem aanlopen om te zien wat hij doet en te horen wat hij te zeggen heeft en hem vervolgens na te doen. Men noemde dat ‘het juk van een Rabbi opnemen’. Als Jezus dus zegt: ‘neem mijn juk op u en leert van Mij’ vraagt Hij dus: ‘Mag Ik jouw Rabbi zijn? Jezus zegt: ‘Kom naar Mij dan zal ik je het geheim van een gebalanceerd evenwichtig leven leren. Ik wil tot slot nog even iets zeggen over de zware rol van moederschap. Het is ten slotte moederdag… Het is niet voor niets dat het percentage vrouwen dat zegt chronisch moe te zijn, hoger is dan het percentage mannen. Hoe komt dat? Onderzoek heeft aangetoond dat als man en vrouw beiden werken, dat in de praktijk de bezigheden thuis voor een groot deel gedaan wordt door de vrouwen. Veel moeders hebben daardoor eigenlijk een dubbele baan. Ze doen dan niet alleen het slopende werk van opvoeden, maar hebben ook nog eens een baan buiten de deur. Thuis zeurende kinderen en op het werk een veeleisende baas. Wil een moeder haar rol goed spelen, dan moet ze heel wat in haar mars hebben. ‘Ze is een manager die het gezin runt, een therapeute die fijngevoelig ingaat op het gevoelige zieleleven van haar kind, een speelkameraad die het tot creatief spelen aanzet, een lerares die helpt met het huiswerk, een chauffeuse die het naar zijn diverse vrijetijdsbezigheden vervoert.’ Moeder-zijn is de meest strategische rol in iedere samenleving. Kinderen hebben vanaf het allereerste begin hun moeder meer dan wie ook nodig. De mate van hechting tussen moeder en kind na de geboorte beïnvloedt zijn hele verdere leven. Elke pasgeborene heeft vijf dingen nodig om te gedijen: aanraking, binding, een stabiele omgeving, koesterende zorg, geruststelling. God heeft het zo beschikt dat niemand daar beter voor geschikt is dan de moeder. ‘Via de moeder fluistert God elk kind liefde in (soms is de stem wat luider, maar dat komt omdat de kinderen dan niet luisteren)’. De moeder is degene die gedurende de eerste vijf levensjaren grotendeels het karakter vormt van een kind. Het succes en het welzijn van kinderen zijn voor een groot deel afhankelijk van goede moeders. Waarom krijgt het moederschap dan toch vaak zo’n ‘slechte pers’? Vrouwen worden voortdurend aangespoord hun intelligentie en invloed overal aan te wenden, behalve thuis. Hoe is het toch mogelijk dat zo’n essentiële taak zo ondergewaardeerd en zelfs geminacht wordt? Fleur Jurgens, die parttime werkt als journaliste voor o.a. H.P De Tijd heeft een poosje terug een boek geschreven met de uitdagende titel: ‘Ik ben een burgertrut en daar ben ik trots op!’ Zij houdt daarin een pleidooi voor moederschap. Ze schrijft daarin dat ze het moederschap veel belangrijker vindt dan carrière maken. Moederschap heeft hele mooie kanten Het feit dat je je kindje 9 maanden bij je draagt is onbeschrijfelijk mooi… het voorrecht om het eerste lachje te zien, de eerste woordjes te horen, de eerste stapjes te zien... de lieve tekeningen waarmee ze thuis komen. Maar het is natuurlijk niet altijd zo leuk! Kinderen eisen vaak alle energie van je en drijven je soms tot wanhoop.
6
‘Ik wou dat iemand me had verteld dat die stralende moederliefde niet automatisch wordt meegeleverd met de baby; dat je je heel anders voelt als die moeder in de advertentie voor babyvoeding – die tijd heeft om, in haar spijkerbroek-maatje-zesendertig, over een witte bedsprei te rollen met een tevreden, kirrende baby. Je bent moe, geïrriteerd, bang en wordt overstelpt door verantwoordelijkheidshormonen. Je hebt vaker dan ooit ruzie met je partner. En ik wou dat iemand me had verteld dat dit allemaal normaal is.’ Het moederschap is een zware taak. Het gaat maar door, dag in dag uit. Je kunt nooit vakantie nemen van je moederschap. Het is een voortdurende inspanning waar je zelden waardering voor ontvangt. Mannen, hoe vaak maak je je vrouw complimenten voor de zware taak die zij heeft? Of vind je het allemaal vanzelfsprekend dat je op een schoon toilet zit, na het douchen je kunt afdrogen met een schone handdoek, je een schone onderbroek kunt aantrekken, schone, gestreken kleren uit kast kunt halen, ’s avonds kunt genieten van een heerlijke warme hap en daarna languit kunt zitten in een kamer die opgeruimd en gezogen is? Kinderen, maak je je moeder wel eens complimenten? Of loop je continue te klagen dat het eten niet lekker is en je favoriete broek nog niet gewassen is? Vind je je moeder maar een zeur als ze voor de zoveelste keer aan je vraagt of je je kamer wilt opruimen of de muziek zachter wilt zetten omdat ze moe is of hoofdpijn heeft? Mannen en kinderen besef je wat voor zware taak je vrouw/moeder heeft? Er zitten hier ongetwijfeld moeders die moe, ontmoedigd, gefrustreerd en teleurgesteld zijn. Voor je gevoel voldoe je niet aan alle eisen die aan je gesteld worden. Je voelt je tekortschieten als moeder en loop je rond met schuldgevoelens. Misschien ben je de grip op je tiener ‘kwijt’ en maak je jezelf verwijten dat je het niet goed hebt gedaan als moeder. Er zitten hier ongetwijfeld vrouwen die voelen dat ze als moeder gefaald hebben. Er zitten hier moeders die er alleen voor staan. Je man is overleden of je bent gescheiden. Je moet vader en moeder tegelijk zijn. Als er problemen zijn in de opvoeding kun je niet even overleggen met je man.Je kunt nooit eens zeggen: ‘zorg jij nu effe voor die kleine…’ of ‘ga jij nu eens met hem praten.’ Er zitten hier misschien moeders die allerlei lasten met zich meeslepen die het leven zwaar maken. Je loopt met een schoudertas vol zorgen, een boodschappentas met vermoeidheid, een weekendtas vol schuld en een beautycase met minderwaardigheid gevoelens. God zegt vanochtend tegen jou: Zet al die bagage neer. Je sleept van alles mee wat je niet mee hoeft te nemen. De Here Jezus zegt speciaal tegen jou: ‘Kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal ik jullie rust geven. Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zul je werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.’ Matteüs 11:28-30
7
