Handboek Bodembeschermingsrecht
Handboek Bodembeschermingsrecht
Peter-Arjen Boers Ynze Flietstra Tjeerd van der Meulen Igor van der Wal
Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Geautomatiseerd Zetwerk: Diskad Concepts Druk: Scan Laser BV, Zaandam 1ste druk 2013 ISBN: 978-94-91073-91-5 NUR: 823
© 2013 Berghauser Pont Publishing
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg besteed is, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele (druk) fouten en onvolledigheden, noch voor gevolgen hiervan.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means, without the publishers prior written pemission.
De bodem heeft tal van belangrijke functies voor mens, plant en dier. Van oudsher heeft de bodem vooral gediend voor het telen van landbouwgewassen en van het grondwater maakten wij ons drinkwater. Daarnaast wordt de ondergrond tegenwoordig gebruikt voor velerlei andere functies zoals infrastructuur, bodemenergie, opslag en ondergronds bouwen. Afhankelijk van de functie moet een bepaalde kwaliteit worden nagestreefd en historische verontreinigingen van bodem en grondwater uit het verleden (bijvoorbeeld oude stortplaatsen) kunnen daarbij een belangrijke belemmering vormen. De verontreinigingsaffaire "Lekkerkerk" in 1980 was een aanzet tot ambitieuze doelstellingen om alle gevallen van bodemverontreiniging in Nederland multifunctioneel te saneren. Dat uitgangspunt was te hoog gegrepen en is al redelijk snel veranderd in functie-afhankelijk (functiegericht) saneren. Tegelijkertijd moeten nieuwe verontreinigingen altijd voorkomen worden en hiervoor moeten maatregelen en voorzieningen getroffen worden op plaatsen waar bodemverontreiniging kan ontstaan. Uiteindelijk zal de bodem voldoende schoon moeten zijn om de functies voor mens, dier en plant te kunnen vervullen. In dit handboek wordt de complexe en veelomvattende regelgeving op het gebied van het bodembeschermingsrecht uiteengezet en toegelicht aan de hand van de praktijk en jurisprudentie. Omdat in het bodembeschermingsrecht technische, chemische en geo(hydro)logische begrippen een voorname rol spelen, worden deze ook belicht. Wij hebben een zo volledig mogelijk overzicht willen verschaffen, dus zowel de juridische als de technische invalshoek, zowel preventie als sanering en zowel de toepassingen in het kader van milieubesluiten (inrichtingen, werken, bodemenergiesystemen) als in het kader van de ruimtelijke ordening. In de bijlage zijn relevante internetbronnen weergegeven waar tal van naslagwerken zijn genoemd. Wij hopen van harte dat het handboek behulpzaam zal zijn in uw praktijk.
Peter-Arjen Boers YnzeFlietstra Tjeerd van der Meulen Igor van der Wal 1 november 2013
Inhoud v
Voorwoord
1
Voorgeschiedenis wetgeving
1.1
Inleiding bodembeschermingsrecht
1.2
Bodemfuncties
1.2.1
Draagfunctie
1.2.2
Productiefunctie
1.2.3
Regulatiefunctie
1.2.4
Informatiefunctie
1.2.5
Ecologische functie
1.3
Bodemaantasting en bodemverontreiniging
1.3.1
Bodemaantasting
1.3.2
Diffuse bodemverontreiniging
1.3.3
Lokale bodemverontreiniging
1.4
Historie bodembeschermingsrecht
1.4.1
Milieuwetgeving
1.4.2
Wet bodembescherming
1.5
Huidig beleid en stand van zaken
1.5.1
Landbodems
1.5.2
Grondwater en waterbodems
1.6
Toekomst bodembeschermingsrecht
2
Bodem van Nederland
2.1
Inleiding
2.2
Begrippen
2.2.1
Bodem of grond
2.2.2
Grondsoorten
2.2.3
Bijmengingen
2.3
De ondiepe bodem van Nederland
2.3.1
Bodemkenmerken
2.4
Bodemleven
2.5
Grondwater
2.5.1
Grondwaterstand
2.5.2
Grondwaterstroming en watervoerende pakketten
2.6
Diepe ondergrond
2.7
Bodemprocessen
2.7.1
Hoofdgroepen van verontreinigingen
2.7.2
Gedrag van verontreinigingen in water
37 37 37 37 39 40 41 45 46 49 49 51 54 55 56 58
3
Europese regelgeving
59
17 17 18 19 19 20 20 20 21 21 22 23 27 27 28 31 31 33 34
3.1
Inleiding
3.2
Regelgeving en beleid
3.3
Soil Charter
3.4
Kaderrichtlijn Bodembescherming (KRB)
3.4.1
Het concept uitgesteld
3.4.2
De inhoud van de KRB
3.5
Nitraatrichtlijn
3.6
Kaderrichtlijn Water
3.7
Grondwaterrichtlijn
3.8
INSPIRE-richtlijn
4
Wetgeving en beleid
4.1
Inleiding
4.2
Regelgeving
4.3
Wet bodembescherming algemeen
4.3.1
Algemeen
4.3.2
Het begrip bodem
4.3.3
Technische commissie Bodembescherming
4.3.4
Bevoegd gezag
4.3.5
Afbakening met overige wetten
4.4
Preventie van bodemverontreiniging
4.4.1
Algemeen
4.4.2
Besluit lozing afvalwater huishoudens
4.4.3
Besluit lozen buiten inrichtingen
4.4.4
Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen
4.4.5
Infiltratiebesluit bodembescherming
4.5
Zorgplicht
4.5.1
Algemeen
4.5.2
Verhouding zorgplichtartikel Wbb - omgevingsvergunning milieu
4.5.3
Relatie met andere zorgplichtbepalingen
4.6
Nieuwe gevallen van bodemverontreiniging
4.7
Ongewone voorvallen
4.8
Bodemsanering algemeen
4.8.1
Geval van verontreiniging
4.8.2
Ernstig en niet ernstig
4.8.3
Spoedig en niet spoedig
4.8.4
Saneren
4.8.5
Saneringsdoelstelling "oude gevallen"
4.8.6 Meldplicht en ondergrens 4.9
Saneringsplan
4.10
Flexibele aanpak sanering
59 59 59 61 61 62 64 67 69 70 73 73 75 76 76 76 78 79 79 80 80 81 82 83 84 84 84 87 88 89 90 92 92 95 96 97 98 100 101 106
4.10.1 Gefaseerde sanering 4.10.2 Deelsanering 4.10.3 Tijdelijke beveiligingsmaatregelen 4.10.4 Gebiedsgerichte aanpak 4.11
Afronding sanering
4.11.1 Evaluatieverslag 4.11.2 Nazorgplan 4.11.3 Gebruiksbeperkingen 4.12
Bevelsbevoegdheden en dwangsanering
4.13
Kadastrale registratie bodembesluiten
4.14
Financiële aspecten bodemsanering
4.14.1 Saneringskosten en subsidiering 4.14.2 Kostenverhaal 4.14.3 Financiële zekerheid 4.15
Besluit uniforme saneringen
4.16
Waterwet: Waterbodems
4.17
Wabo
4.17.1 Omgevingsvergunning bouwen 4.17.2 Omgevingsvergunning milieu en OBM 4.17.3 Omgevingsvergunningen ruimtelijke ordening 4.18
Diffuse bodemverontreiniging
4.18.1 Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009 4.18.2 Meststoffen 4.18.3 Wet op de lijkbezorging 4.18.4 Emissiebeperkingen en depositiebeoordeling 5
Bodemonderzoeken
5.1
Inleiding
5.2
Regelgeving en beleid
5.3
Kwalibo
5.3.1
Inleiding
5.3.2
Besluit bodemkwaliteit - Erkenning
5.3.3
Regeling bodemkwaliteit – Erkenning
5.4
De systematiek van bodemonderzoek
5.4.1
Inleiding
5.4.2
NEN 5725 – Vooronderzoek
5.4.3
NEN 5740 – Verkennend onderzoek
5.4.4
NTA 5755 – Nader onderzoek
5.4.5
NEN 5717 – Vooronderzoek waterbodem
5.4.6
NEN 5720 – Verkennend waterbodemonderzoek
5.4.7
NEN 5707 – Asbest in bodem
107 108 108 109 111 111 114 115 115 118 119 119 120 122 123 125 128 129 130 131 131 131 132 133 134 137 137 137 137 137 139 144 147 147 152 154 155 157 158 160
5.4.8
NTA 5727 – Asbest in waterbodem
5.4.9
Bodemonderzoek milieuvergunning en BSB
5.5
De Risicotoolbox Bodem en Sanscrit
5.5.1
Gebiedsspecifieke Lokale Maximale Waarden
5.5.2
Sanscrit
6
Bodembescherming bij stortplaatsen
6.1
Inleiding
6.2
Wetgeving en beleid
6.3
Stortplaatsen
6.4
Stortplaatsen en Stortbesluit
6.5
Maatregelen
6.5.1
Onderafdichting
6.5.2
Bovenafdichting
6.5.3
Percolaat
6.5.4
Controlesysteem voor bodem- en grondwater
6.5.5
Advieskamer Stortbesluit
6.6
Nazorg
6.7
Voormalige stortplaatsen
6.8
Regeling stortplaatsen voor baggerspecie op land
6.8.1
Inleiding
6.8.2 Toepassingsbereik 6.8.3
Maatregelen
6.8.4 Nazorg 7
Bodembescherming binnen inrichtingen
7.1
Inleiding
7.2
Wetgeving en beleid
7.3
Inrichtingen
7.4
Zorgplicht inrichtingen
7.5
Speciale gebieden
7.6
Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB)
7.6.1
Inleiding
7.6.2
Systematiek: Stappenplan NRB
7.6.3
Verwaarloosbaar bodemrisico
7.6.4
Bodemrisicochecklist (BRCL)
7.6.5
Maatwerk
7.6.6 Aanvaardbaar bodemrisico 7.6.7
Bodembedreigende stoffen: stoffenschema
7.6.8
Incidentenmanagement
7.6.9 Herstelplicht
163 163 165 168 170 173 173 173 174 174 177 177 179 180 183 184 184 185 190 190 191 192 193 195 195 195 197 198 200 201 201 201 202 203 205 206 206 211 212
7.7
Nulsituatie-bepaling
7.7.1
Nulsituatie-onderzoek
7.7.2
Nulsituatie-onderzoek bij veehouderijen
7.7.3
Eindsituatie-onderzoek
7.7.4
Tussentijds-onderzoek
7.7.5
Uitvoering nul- en eindsituatie-onderzoek
7.8
Maatregelen
7.9
Brongerichte bodembeschermende voorzieningen
7.10
Effectgerichte bodembeschermende voorzieningen
7.10.1 Vloeistofdichte voorzieningen 7.10.2 Vloeistofkerende voorzieningen 7.10.3 Lekbakken 7.10.4 Tank(opslag)installaties
213 213 214 215 216 216 217 218 219 219 223 223 223
8.6.5
Meldplicht voor bepaalde bouwstoffen
8.7
Grond en baggerspecie
8.7.1
Toepassingsbereik
8.7.2
Normstelling
8.7.3
Toetsingskader gebiedsgericht beleid
8.7.4
Toetsingskader generiek beleid
8.7.5
Grootschalige toepassingen
8.8
Specifieke bepalingen baggerspecie
225 225 225 226 226 227 227 229 229 231 231 236 239 239 241 243 245 247 247 247 250 251 255 257 259
9
Bodemsanering
263
8
Bodembescherming in werken
8.1
Inleiding
8.2
Regelgeving en beleid
8.3
Introductie Besluit bodemkwaliteit
8.3.1
Historie
8.3.2
Doelstelling en bevoegd gezag
8.3.3
Reikwijdte
8.4
Relatie met afvalstoffenrecht
8.4.1
Kaderrichtlijn afvalstoffen
8.4.2
Stortverbod afvalstoffen
8.4.3
Functionaliteit en nuttige toepassing
8.5
Werken versus inrichtingen
8.6
Bouwstoffen
8.6.1
Toepassingsbereik
8.6.2 Toepassingsvoorwaarden bouwstoffen 8.6.3
Categorieën bouwstoffen
8.6.4 Bewijsmiddelen vormgegeven en niet-vormgegeven bouwstoffen
9.1
Inleiding
9.2
Wetgeving en beleid
9.3
Circulaire bodemsanering 2013
9.3.1
Inleiding
9.3.2
Geval van ernstige verontreiniging
9.3.3
Bepaling spoedeisendheid
9.3.4
Uitvoeringsaspecten sanering
9.4
Risico-vaststelling bodemverontreiniging
9.4.1
Stap 1 - Vaststellen geval van ernstige verontreiniging
9.4.2 Stap 2 - Standaard risicobeoordeling 9.4.3
Stap 3 - Locatiespecifieke risicobeoordeling
9.5
Besluit uniforme saneringen
9.5.1
Immobiel
9.5.2
Mobiel
9.5.3
Tijdelijk uitplaatsen
9.5.4
Projectgebied De Kempen
9.6
Het saneringsonderzoek en saneringsplan
9.6.1
Het saneringsonderzoek
9.6.2 Het saneringsplan 9.7
Het evaluatieverslag
9.7.1
Instemming met het evaluatieverslag
9.7.2
Melden van wijzigingen in het gebruik
9.7.3
Niet stabiele eindsituatie
9.8
Het nazorgplan
9.8.1
Monitoring en/of actieve beheersmaatregelen
9.8.2 Financiële zekerheidsstelling 9.9
Protocol Asbest
9.9.1
Inleiding
9.9.2 Uitgangspunten en reikwijdte 9.9.3
Beperking tot humane risico's
9.9.4 Risicobeoordeling 9.9.5
Uitkomsten van de stappen 1 tot en met 3
10
Bodemsaneringstechnieken en vergunningen
10.1
Inleiding
10.2
Wetgeving en beleid
10.3
Voorbereiding bodemsanering
10.3.1 Het vellen van houtopstanden 10.3.2 Werkzaamheden op openbaar terrein 10.3.3 Natuurgebieden 10.3.4 Grondwaterbeschermingsgebied of ander bijzonder gebied
263 263 264 264 264 265 266 267 268 270 274 278 279 281 284 285 286 287 287 289 290 291 292 292 292 293 293 293 293 294 294 295 297 297 299 299 300 300 302 302
10.3.5 Graven in archeologisch waardevol gebied 10.3.6 Explosieven of spontane vondst van explosieven 10.4
In situ reiniging
10.4.1 Verwijdering door fysische processen 10.4.2 Verwijdering door biologische processen 10.4.3 Verwijdering via chemische processen 10.5
Grondverzet
10.5.1 Open ontgraven 10.5.2 Ontgraven met grond-en waterkerende contructie 10.5.3 Ondergraven onder en naast bebouwing 10.5.4 Herstellen bodemprofiel 10.6
Verwerken van grond
10.6.1 Thermische reiniging 10.6.2 Natte reiniging 10.6.3 Biologische reiniging 10.6.4 Immobilisatie 10.7
Verwerken van vrijkomend water
10.7.1 Voor- en nabehandeling van grondwater 10.7.2 Actieve koolfiltratie 10.7.3 Biologische zuivering 10.7.4 Chemische oxidatie 10.7.5 Precipitatie 10.7.6 Coagulatie/flocculatie 10.7.7 Ionenwisseling 10.7.8 Omgekeerde osmose 10.7.9 Luchtstrippen 10.7.10 10.8
Sedimentatie Isolatie
10.8.1 Bovenafdichting 10.8.2 Onderafdichting 10.8.3 Verticale afdichting 10.8.4 Geohydrologische isolatie 10.8.5 In situ immobilisatie 10.9
Baggeren
10.9.1 Hydraulische kraan met diverse graafbakken 10.9.2 Draadkraan met diverse grijpers 10.9.3 Emmerbaggermolen 10.9.4 Snijkopzuiger met diverse graafsystemen 10.9.5 Sleephopperzuiger 10.9.6 Overige werktuigen 10.10 Behandelen baggerspecie
303 303 304 304 306 308 309 309 309 310 310 311 311 311 312 312 314 314 315 316 316 317 317 318 318 319 319 320 320 321 322 322 323 323 323 324 325 325 326 326 328
10.10.1 Zeven en ontwaren 10.10.2
Fractiescheiding
10.10.3 Natuurlijke technieken 10.10.4
Chemische en thermische technieken
10.10.5 Immobilisatietechnieken 10.11
Overige toepassingen
10.11.1 Drijflaagverwijdering 10.11.2 Reactieve schermen 10.12
Regelgeving en vergunningen
10.12.1 Ontgronden 10.12.2 Aanwezigheid van kabels en leidingen 10.12.3 Sanering op, in of nabij waterkeringen en watergangen 10.12.4 Sanering op, in of nabij spoorwegen 10.12.5 Hinder leefomgeving 10.12.6
Transport verontreinigde grond en afvoeren puin
10.12.7 Tijdelijke opslag van grond op locatie 10.12.8 Bemalingen 10.12.9
Onttrekken van oppervlaktewater
10.12.10 Lozingen 10.12.11 Tijdelijk gebruik van gemeentelijke openbare grond en parkeren 10.12.12 In gebruik hebben van een waterzuivering 10.12.13 Toepassen van bouwstoffen of grond 11
Functioneel bodemgebruik: bodemenergie
11.1
Inleiding
11.2
Wetgeving en beleid
11.3
Beschrijving bodemenergiesystemen
11.4
Vergunningen en meldingen
11.5
Interferentiegebieden
11.6
Enkele aspecten bij bodemenergiesystemen
11.6.1 Algemeen 11.6.2 Onderzoek en aanvraag 11.6.3 Aanleg bodemenergiesysteem 11.6.4 Gebruik en beheer bodemenergiesysteem 12
Bodem en ruimte
12.1
Inleiding
12.2
Wetgeving en beleid
12.3
Ruimtelijke ordening en bodemverontreiniging
12.3.1 Exploitatieplan en saneringskosten 12.3.2 Stappenplan
329 329 330 330 331 332 333 333 333 334 335 335 335 335 336 336 336 337 337 338 338 339 341 341 341 342 344 347 349 349 350 350 351 355 355 355 355 356 357
12.5.2 Innovaties en experimenten
358 361 362 362 364 365 366 366 367
13
369
12.3.3 Jurisprudentie 12.3.4 Ruimtelijke inpassing stortplaatsen 12.4
Bestemmen van de ondergrond
12.4.1 Het begrip grond in het kader van de ruimtelijke ordening 12.4.2 Structuurvisies 12.4.3 Lagenbenadering 12.5
Ontwikkelingsgebieden en innovatieprojecten
12.5.1 Ontwikkelingsgebieden
Bijlagen
