Haarlemmers spreken zich uit over de Haarlemse Canon

U i t g ave H I S T O R I S C H E V ere n igi n g H a er l em

•

juni 2008

•

J a a rg a n g 1 7

•

n ummer 2

•

o p l a ge 1 9 0 0

 jaar

Haarlemmers spreken zich uit over de Haarlemse Canon Deze weken is het werk van onze vereniging veelvuldig in het nieuws. De Historische werkgroep heeft in nauwe samenspraak met historicus Piet de Rooij veel werk verzet om tot een Haarlemse canon te komen: een reeks van historische gebeurtenissen, mijlpalen en historische figuren die Haarlem kleur en identiteit geven.

Proost op de Haarlemse Canon

Maar een canon is niet iets wat alleen in de studeerkamer tot stand komt. Haarlemmers moeten het ook eens worden over wat ons bindt en ons helpt begrijpen wie we nu zijn. Daar komt nu gelegenheid voor. In een vruchtbare samenwerking met het Haarlems Dagblad krijgt de canon alle aandacht die ze verdient. De canon wordt gepubliceerd en tegelijk wordt Haarlemmers gevraagd welke personen misschien nog ontbreken en welke feiten of gebeurtenissen nog meer essentieel zijn voor onze stad.

donderdag 26 juni 2008:

Jaarvergadering De Historische Vereniging Haerlem houdt op donderdag 26 juni 2008  haar algemene ledenvergadering in de Plebanie van de Kathedrale  Basiliek Sint Bavo, ingang Leidsevaart 146 te Haarlem. De vergadering  begint om 20.00 uur, de deur gaat open om 19.30 uur. De agenda voor de vergadering ís ruim voor de vergadering in ieders bezit. De jaarvergadering is niet alleen een waardevolle gelegenheid om uw stem te laten horen. Ze brengt ook altijd een kennismaking met een historische Haarlemse locatie met zich mee. Dit jaar biedt de Plebanie van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo ons een gastvrij onderdak.

De canon telt nu 20 vensters. Elk verhaal heeft een eigen icoon, hier bijvoorbeeld het portret van Graaf Floris V die Haarlem zijn huis aan Het Sant (nu ons Stadhuis) schonk, toen hij zijn vestigingsplaats overbracht naar Den Haag. Floris V

De culturele schatkamer van onze stad Zes Nobelprijswinnaars bijeen in Haarlem ‘Een unieke foto’, zo stelt de Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief. In de zojuist uitgebrachte donateursbrochure is een afbeelding te zien, gemaakt in Haarlem op 11 december 1925, met daarop maar liefst zes Nobelprijswinnaars: de wereldvermaarde geleerden Albert Einstein en Madame Curie, de Nederlanders Pieter Zeeman en Hendrik Lorentz, de Fransman Jean Perrin en de Deen Niels Bohr. In dezelfde brochure is een brief afgedrukt uit 1923 waarin Einstein de Haarlemse Nobelprijswinnaar Lorentz feliciteert met diens zeventigste verjaardag. Einstein beschouwde Lorentz als een wetenschappelijke vader. De vrijwel onbekende foto en brief berusten in het Lorentz-archief, een van de meer dan 5300 archieven die door het Noord-Hollands Archief (NHA) worden beheerd. Zij illustreren hoezeer het Noord-Hollands Archief een ‘culturele schatkamer van formaat en allure is. Een instelling die ons aller steun meer dan waard is!’ Lees verder op pagina 6

Haarlem - muziekstad in de Gouden Eeuw Lichtkappen Spectaculaire bouwbeelden rond Paviljoen Welgelegen. Eind februari werden de nieuwe lantaarnkappen, die op de grond waren geconstrueerd, naar hun plaats op het dak van de vleugels gehesen. Foto: Maartjen van Wamel

Gelukkig heeft reeds het merendeel van de leden zijn of haar contributie overgemaakt op de girorekening 377882 van onze historische vereniging, zodat het werk voortgang kan vinden. Een van de werkzaamheden is telkenjare het bijzonder fraaie Jaarboek. Ook nu wordt het weer schitterend. In de loop van juni zal het u worden toegezonden mits ... u de ledenbijdrage hebt overgemaakt. Om u en ons, veel werk en zorg te besparen, verzoek ik degenen die hun contributie nog niet hebben voldaan, dit zo spoedig mogelijk te doen. Mocht dat niet lukken dan kunt u het Jaarboek 2007 na betaling ophalen in de Hoofdwacht, dan wel toegezonden krijgen (tegen betaling van de portokosten). Bij voorbaat dank voor uw medewerking. De penningmeester W.D.Slik tel. 023 - 531 74 17 [email protected].

‘Koester wat je hebt, mensen willen iets voelen van het verleden’

Haarlem - muziekstad in de Gouden Eeuw, is de titel van een reeks activiteiten, opgezet door de ‘Stichting Oude Muziek te Haerlem’ en ensemble Barocco locco. Een recente vrucht van de activiteiten is het uitbrengen van de cd ’Spaerens Vreuchden-Bron’ en de bijbehorende uitgave van de bladmuziek (Drs. Jan Valkestijn). De cd Is recentelijk in het Frans Hals Museum gepresenteerd. Het gaat om werken van grote en kleinere meesters, die het culturele leven in Haarlem in de Gouden Eeuw mede bepaalden: C. Helmbreecker, C. Th. Padbrué, P. Luidhens, P. de Grebber. Deze fraaie muziek wordt uitgevoerd door hier bekenden als Saskia van der Wel, sopraan, basviool , Lidewij Scheifes, violoncello en Fritz Heller, zink, aangevuld door musici uit Nederland en het buitenland op historische instrumenten zoals, barokviool, chitarrone , klavecimbel en orgelpositief.

Van de penningmeester 2

De nieuwe stadsbouwmeester van Haarlem bij zijn aantreden:

In het Haarlemse Cultuurjaar 2008 ondersteunen wij als Historische Vereniging Haerlem van harte het initiatief van de ‘Stichting Oude Muziek te Haerlem’ en ensemble Barocco locco. De speciale uitgave in de vorm van een digipack (boekje met een cd daarin) bevat een artikel over het Haarlemse muziekleven in de Gouden Eeuw, met prachtige illustraties uit het streekarchief, de Stadsbibliotheek en het Frans Halsmuseum. Alleen bij onze vereniging is in de Hoofdwacht deze productie verkrijgbaar tegen de gereduceerde prijs van € 15,-. Verdere activiteiten in de loop van dit jaar in het kader van Haarlem muziekstad in de Gouden Eeuw zijn: • Tentoonstelling ‘Schilderkunst en Muziek” in het Frans Hals Museum (juli t/m oktober). • Didactische concerten: 7 en 14 september in het Frans Hals Museum. • Haarlemse stadspijpers: 13 september in de Stadsbibliotheek • Cursus voor zangers en instrumentalisten van 6 t/m 20 september Informatie: 023 - 5393463, of mail naar [email protected] of kijk op www.Barocco-locco.net.

Ruim een half jaar na het vertrek van Joop Slangen als Stadsarchitect heeft Max van Aerschot zijn intrede gedaan als nieuwe Stadsbouwmeester van Haarlem. Op vrijdag 7 maart hield hij zijn entreerede in het Teylers Museum voor een breed samengesteld gehoor waaronder drie voormalige Stadsarchitecten. Vooraf motiveerde een trotse wethouder Jan Nieuwenburg de redenen waarom het gemeentebestuur hem voor deze pretentieuze positie heeft aangesteld. De verwachtingen zijn hooggespannen. Nico Brink was erbij en doet hieronder verslag.

Zijn aandacht zal ook uitgaan naar de verbetering van de openbare ruimte van de binnenstad en de verkeershuishouding. Wat er nu gebeurt met de Gedempte Oude Gracht acht hij ongelukkig en geen goede oplossing: “ondertunneling is veel beter”. Mysterieuze ondergrondse gangen en tunnels zijn Haarlem niet vreemd, het zijn kwaliteiten die de ziel van de stad versterken. Een ding werd wel zeer duidelijk: de geest van Piranesi daalde tijdens zijn entreerede op hem neer en verhief zich tot enthousiaste luisteraars die benieuwd zijn naar zijn resultaten als Stadsbouwmeester.

Max van Aerschot stak van wal met een wervend verhaal over het ontstaan en de identiteit van de stad, over de vraagstukken die hij tot zijn verantwoordelijkheid beschouwt en de ambities die hij hierbij koestert. De historische stad is hem welkom als belangrijke inspiratiebron. Het is niet toevallig dat hij vrijwel direct verwees naar de beroemde Italiaanse kunstenaar Piranesi wiens tentoonstelling tezelfdertijd plaats vond in het Teylers Museum. Geschiedenis en historische plekken spelen een prominente rol in de werkwijze en ontwerpen van Van Aerschot. Een historische stad als Haarlem heeft “beschermingsfactoren” nodig die al of niet oplopen. De hoogste factoren gelden voor de erkende monumenten en het historische erfgoed. Maar ook moderne monumenten moeten wat hem betreft een beschermingsfactor krijgen en niet worden verminkt. Industrieel erfgoed komt daarvoor zeker in aanmerking, hetgeen mag blijken met zijn aanpak in de Waarderpolder, “Koester wat je hebt, buit het uit want mensen willen iets voelen van het verleden”.

Bekend

Bewaker

NostalgieNet presenteert in de serie Mijn Nostalgisch Nederland

‘Mijn Haarlem’ De dvd-serie Mijn Nostalgisch Nederland geeft aan de hand van authentieke archiefbeelden een impressie van bijzondere steden en streken in Nederland. Ook Haarlem hoort natuurlijk in deze serie thuis. Op de dvd Mijn Haarlem wordt de kijker in ruim een uur meegenomen naar het recente verleden van onze stad. Voor trailers van deze of andere uitgaven kunt u kijken op www.youtube.com/awbruna. Mijn Nostalgisch Nederland Speelduur: ruim 60 minuten, € 12,99 isbn: 978 90 229 5828 5

Hij ziet zijn rol als Stadsbouwmeester als bewaker van de ziel en het geweten van de stad, die met goede communicatie, confrontatie en regie tot maatschappelijk gedragen resultaten moet leiden. Zijn werk zal zich vooral de eerste jaren in de oostelijke stadsdelen van Haarlem afspelen. Vooral daar liggen veranderingen en hogere dichtheden in het verschiet. Zoals langs het Noorder Buiten-Spaarne, de Waarderpolder, de spoorzône en de Amsterdamse Vaart, de (weer te vergraven) Oostersingelgracht, de Slachthuisbuurt, het centrum van Schalkwijk (Schalkstad) en 023, langs de Schipholweg. Randen en verbanden

Door de verstedelijking kent Haarlem nog slechts restanten van het oorspronkelijke omringende landschap. De randen moeten volgens hem gekoesterd worden en de dwarsverbanden tussen oost en west worden versterkt. De fiets/wandelroutes die onze vereniging de laatste jaren heeft geproduceerd, kunnen daarbij een goed houvast bieden.

Max van Aerschot is een ervaren, goed bekend staande architect in deze regio. Zijn gebouwen vallen op door een markante esthetiek met gebruikmaking van klassieke en moderne stijlmiddelen. Onze vereniging heeft in 1999 zelfs de Zilveren Legpenning aan hem uitgereikt als waardering voor de door hem ontworpen nieuwbouw van het INGgebouw aan de Wilhelminastraat. Dit gebouw vormt een levend bewijs dat nieuwbouw in een oude stad heel goed mogelijk is. Voor zover ik weet is dat in Haarlem niet eerder aan een architect toegevallen. Als Stadsbouwmeester wordt zijn rol anders; zijn bureau zal geen nieuwe ontwerpen meer maken in Haarlem, hij zal gaan optreden als coach, souffleur, regisseur, leider en coördinator tussen de werkgroep stedenbouwers en de Welstandscommissie van Haarlem, met andere woorden, hij wordt de stedelijke kwaliteitsbewaker van onze stad die niet voor niets de status heeft van Beschermd Stadsgezicht. Hij kan daarbij goed gebruik maken van onze onvolprezen publicatie: Tien Gouden Regels – Een handvest voor de Ideale Stad. De regels zijn bedoeld als toetsingskader voor nieuwe plannen in historische omgevingen en ook voor min of meer autonome ontwikkelingen. Het gaat daarbij om de veelzijdigheid, de veiligheid, een alerte bevolking, de zichtbare herkenbaarheid, het rentmeesterschap van burgerij en bestuur, het samenspel van stedenbouw en architectuur, stadsverfraaiing, de dienstbare rol voor het verkeer en het samenspel van oud- en nieuwbouw. Bij zijn entreerede bleek dat hij deze publicatie belangrijk vindt in zijn rijk gevulde koffer vol ambities. Wij gaan er vanuit dat hij dit toetsingskader dan ook zal gebruiken. Haarlem mag zich gelukkig prijzen met de aanstelling van Max van Aerschot tot Stadsbouwmeester. Wij ondersteunen hem in deze fraaie maar ook kwetsbare monumentale stad waarvan de bestaande capaciteit van wegen, gebouwen en huizen beter benut zal moeten worden, vanuit een creatieve geest en een goed geworteld historisch besef.

Nico Brink

3

Historische beroemdheden in de Haarlemse cultuur van 2008

De ontdekking van Haarlem In augustus vorig jaar verzuchtte de kunstenaar Jan Jacobs Mulder in het Haarlems Dagblad dat er in dit land geen gevoel voor cultuur bestaat op langere termijn. In een opvallend artikel breekt hij een lans om de in de 14e eeuw werkzame Haarlemse beeldhouwer Claus Sluter de eer en roem te verschaffen die hem ook werkelijk toekomt. In Frankrijk wordt hij op handen gedragen, Haarlem heeft slechts een doodlopende weg langs het Coornhertlyceum naar hem vernoemd. ‘Zeker nu Laurens Janszoon Coster uit de landelijke canon is geschrapt, verdient deze echte grote Haarlemmer een plaats op de sokkel op de Grote Markt. Sluter hoort daar te staan en zet Coster maar op zijn sokkel in de Hout’.

4

Een andere spraakmakende immer met hoed getooide kunstenaar uit Haarlem, Gerrit van Dijk, die weliswaar klein van gestalte is maar wereldberoemd om zijn (teken) filmwerk, erkent iets later in het Haarlems Dagblad, met schaamrood op zijn kaken, dat hij niet eens wist dat Sluter van Haarlemse komaf was. Hij is ook overtuigd van de wereldberoemdheid van deze beeldhouwer, maar heeft een andere (goedkopere) oplossing voor het standbeeld van Coster. Hij stelt voor het standbeeld door twee kleine aanpassingen te veranderen in een monument voor Sluter. Louwtje als zodanig gaat niet weg maar de sokkel moet iets gedraaid worden waardoor zijn blik gericht wordt op het andere beeldhouwwerk op de Grote Markt “de Zonnenvechter”. Oud en nieuw worden op deze wijze onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Het verleden beziet het heden waarbij we ons kunnen afvragen: is het goed zo, of doen we er nog wat aan? Daarna stopt deze publieke polemiek en Coster blijft roerloos staan tussen de Hoofdwacht en de Grote Sint Bavokerk. De houten Haarlemmers maken er zich niet druk om, ze weten immers dat Coster wereldberoemd is, al is dat wellicht alleen bij Haarlemmers bekend. In de Haarlemse canon heeft hij een prominente plaats gekregen en “Klaas” Sluter is daar in de eerste versie (nog) niet in opgenomen. Het is ook de vraag of beide kunstenaars niet de feitelijke redenen veronachtzamen waarom Coster op de Grote Markt moet staan, namelijk, onder toeziend gezag van het gemeentebestuur. Hij staat daar voor straf, want in het verleden toen hij nog op de tombe in de Haarlemmerhout stond, daalde hij des nachts af om achter de frêle jongedames aan te gaan en bovendien gedroeg hij zich als een ordinaire ruitentikker. Aan dat schandelijke gedrag heeft het gemeentebestuur destijds een resoluut einde gemaakt en hem voor eeuwig vastgeklonken op de Grote Markt. Dat althans valt te lezen in de markante bijdrage aan de geschiedenis van Haarlem van Lennaert Nijgh:”Haarlem bestaat niet”. In dat inmiddels al weer lang uitverkochte boek beschrijft hij zijn anekdotisch gekleurde verhalen conform de werkelijkheid maar ook over de mythes en legendes die over de stad de ronde doen zoals ondermeer over de slag

bij Damiate, de uitvinding van de boekdrukkunst, het optreden van Kenau, de Meermin en het mirakel van Haarlem. De geschiedenis van Haarlem berust op veel misverstanden waarbij hij zich afvraagt of Haarlem heeft bestaan.

‘Aan wat achter ons ligt kan niets meer worden veranderd, maar desondanks lukt het voortdurend om op grond van historische feiten een volkomen ander verleden en heden te scheppen.’ Hiervan uitgaande heeft de Haarlemse Letterlievende Vereniging J.J. Cremer ter gelegenheid van haar 125 jarig bestaan in 2007 aan auteur/regisseur Marc Smit en componist Hans Kunneman de opdracht gegeven een muziektheaterproductie te maken, geïnspireerd op het onvolprezen boek van Lennaert Nijgh. Marc Smit heeft daarbij getracht de geschiedenis opnieuw tot leven te brengen, een gezicht en karakter te geven aan vrijwel alle belangwekkende personen in de Haarlemse geschiedenis. De personages als Coster, Sint Bavo, Ripperda, Kenau, Ampzing, Frans Hals, Malle Babbe, Beets, Hildebrand, Nurks, Hannie Schaft, Harry Mulish, Yvonne van Gennip, en legendarische mythische personages worden in het heden van 2008 geplaatst om de herkenbaarheid bij de toeschouwers te vergroten en de interesse te stimuleren. Velen van hen verkeren in een schijnbare heiligheid en overtrokken romantisering. In het stuk treden deze landelijke en plaatselijke beroemdheden met elkaar op in een niemandsland als het naar erkenning snakkende Haarlem. Ze weten van elkaars beroemdheid, maar beseffen dat er weinig tot niets van je overblijft, behoudens het gedrukte, het geschilderde of het monument. Eveneens komt de historische controverse tussen Haarlem en Amsterdam voor met ondermeer Frans Hals ten opzichte van Rembrand. En het Mirakel en de legendes komen tot leven, die bij velen voor zover ik weet nauwelijks bekend zijn. Hoogtepunt in het stuk is de onthulling van het mysterieuze graf in de Grote Sint Bavokerk met de inscriptie “Ik” nr. 356.

Over Marc Smit, auteur/regisseur Coster is de rode draad in dit memorabele muziektheaterstuk. Zijn inzet is: Als jullie goed bekend staan word ik dat zelf ook! Hij start de voorstelling met een eenzaam lied waarna nog meerdere volgen in samenzang met de andere beroemdheden. De tekst van het begin van dat eerste lied luidt als volgt:

Sticht een rijk. Schrijf een boek. Ontdek een nieuwe ziekte, na diepgravend onderzoek. Dood een draak. Pleeg een moord op een wrede koning of vecht voor vrede met het woord.

De muziektheaterproductie ‘De Ontdekking van Haarlem’ schreef Smit in opdracht van de Letterlievende Vereniging J.J. Cremer.

Ontruk je met elan aan de vergetelheid. Druk je stempel op de tijd. Schrijf geschiedenis.

Oproep

Kruis een mens met een muis win de US-open of sterf als Christus aan het kruis. Betreed aldus de tempel van de eeuwigheid. Druk je stempel op de tijd. Schrijf geschiedenis.

De neerlandicus Marc Smit schreef en regisseerde eerder in opdracht van het conservatorium Inholland met componist Hans Kunneman de musical ‘Exit’. Andere grote muziektheaterproducties die op zijn naam staan zijn o.a. Sweeney Todd, Jesus Christ Superstar, La Belle Hélène en Het Spook van De Operette.

Belangstellenden gevraagd voor bestuur en vrijwilligers voor Historisch Museum Haarlem Gerrit van Dijk stelt voor om het beeld van Coster te veranderen in een monument voor Sluter.

De muziektheaterproductie zal worden uitgevoerd vanaf 18 tot en met 21 juni in de vernieuwde Stadsschouwburg in Haarlem. In dit Haarlemse cultuurjaar 2008 beveel ik u deze voorstelling van harte aan. Theaterproducties prikkelen immers onze inspiratiebronnen om schijn en werkelijkheid te onderscheiden van heden en verleden. En ‘Klaas’ Sluter; die moet zijn erkenning in Haarlem beter krijgen dan alleen een straatnaambord, bijvoorbeeld met een beeldhouwwerk langs de levensstroom van waar uit Haarlem is ontstaan: Het Spaarne. Dan zal deze wereldberoemdheid ook ongetwijfeld worden opgenomen in de Haarlemse Canon.

Nico Brink

De Samenwerkende Haarlemse Theateramateurs presenteren het Muziektheaterspektakel ‘De ontdekking van Haarlem’ in de vernieuwde Stadsschouwburg Haarlem van 18 t/m 21 juni 2008, aanvang 20.15 uur. Kaarten à € 15,- (inclusief pauzedrankje) zijn verkrijgbaar aan de kassa van de Philharmonie of telefonisch via 023 - 512 12 12.

De stichting HMH in Haarlem draait op een groep enthousiaste vrijwilligers en houdt zich bezig met de kleurrijke historie van Haarlem, door middel van het verzamelen en tentoonstellen, educatie en archiveren van een veelheid aan voorwerpen e.d. Het museum heeft een tentoonstellingsruimte aan het Groot Heiligland 47 in Haarlem waar, naast de vaste collectie over de geschiedenis van de stad, tweemaal per jaar een wisseltentoonstelling wordt georganiseerd. Er komen komen er 2 vacatures in het Bestuur van 6 personen. Het gaat om de secretaris en de penningmeester. Mocht u voor een van bovengenoemde functies belangstelling hebben, dan kunt u contact opnemen met de voorzitter van het bestuur: dr. B.C.J.M.de Vet, tel: 023-5253305, e-mail: [email protected]

5

De culturele schatkamer van onze stad Vervolg van pagina 1 Vrienden van het Noord-Hollands Archief

De Janskerk met de studiezaal van het Noord-Hollands Archief. Het koor is ingericht als multifunctionele ruimte.

Rond het in de Janskerk in Haarlem gevestigde archief heeft zich in de loop van de jaren een Vriendenkring gevormd: de Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief. Deze telt inmiddels bijna 200 donateurs. De Vriendenstichting heeft als hoofddoelstelling het ondersteunen van het werk van het Noord-Hollands Archief, onder andere door het bevorderen van de publieke belangstelling voor dit archief (bijvoorbeeld door het houden van lezingen, organiseren van bezoeken) en door het stimuleren van onderzoek, aankopen en publicaties, onder meer door het verstrekken van financiële steun. Noord-Hollands Archief

Het Noord-Hollands Achief is in 2005 ontstaan uit een fusie tussen de Archiefdienst voor Kennemerland (AVK) en 6 het Rijksarchief in Noord-Holland. De AVK was in 1997 gevormd toen het Gemeentearchief Haarlem (opgericht 1857) en het Gemeentearchief Velsen (anno 1975) samengingen. Daarna sloten diverse gemeenten zich aan. Het Noord-Hollands Archief beheert nu de archieven van de gemeenten Aalsmeer, Bennebroek, Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Uithoorn, Velsen en Zandvoort. Daarnaast beheert het NHA particuliere archieven, zoals van kerkgenootschappen, bedrijven, verenigingen en families, maar ook de archieven van het bestuur van de provincie Noord-Holland en provinciale diensten en van rijksinstellingen en rijksdiensten in Noord-Holland. Ook Janskerk. Hier is het publiekscentrum van notariële en rechterlijke archieven zijn er te vinden, naast vele het Noord-Hollands Archief gevestigd. voor genealogisch onderzoek Ets van Romeijn de Hooghe, 1688. belangrijke bronnen. Bijzonder Collectie NHA. is dat het Noord-Hollands Archief fungeert als landelijk concentratiepunt van wetenschapsarchieven, waarvan er inmiddels ruim zeventig in het NHA zijn ondergebracht. Schatkamer

Het Noord-Hollands Archief beheert ruim 5.300 archieven en collecties, die in totaal meer dan dertig strekkende km (30.400 meter!) archief beslaan. De bibliotheek telt 67.800 titels. Aan beeldmateriaal (foto’s, prenten, tekeningen, (prentbrief )kaarten ) zijn zo’n 540.000 stuks aanwezig. Het archief is voor iedereen gratis toegankelijk. Het NoordHollands Archief is dé plek voor wie wil weten hoe het was. Het publiekcentrum van het Noord-Hollands Archief is gevestigd in de in 2007 ingrijpend en fraai gerestaureerde en verbouwde Janskerk. Een tweede locatie, waar beheer-

1

3

4

Foto Jos Fielmich. Collectie NHA.

activiteiten zijn geconcentreerd, maar waar zich ook een kleine studiezaal bevindt, is gevestigd aan de Kleine Houtweg 18. Vrienden genieten veel voordelen

Als donateur van de Stichting Vrienden van het NHA, waarbij men het werk van het NHA ondersteunt, geniet men veel voordelen: • Toezending van het NHA-nieuws, het kwartaalblad van het Noord-Hollands Archief, met bijdragen over lokaalen regionaal-historische onderwerpen. • Uitnodiging voor lezingen, rondleidingen en bijzondere donateursbijeenkomsten in de Janskerk • Korting op alle cursussen die door het NHA worden georganiseerd en op een aantal historische publicaties, die mede door de Stichting Vrienden van het NHA tot stand zijn gekomen. Men wordt donateur door een bedrag van (minimaal) € 15,- over te maken op Postbank rekening nr. 4549239 t.n.v. Stichting Vrienden van het NHA, onder vermelding van: ‘nieuwe donateur’. Boek over de Janskerk en het archief

Ter gelegenheid van de heropening van de Janskerk, is op 7 juni 2007 een fraai boek verschenen: Van Commanderij van Sint-Jan tot Noord-Hollands Archief, met als ondertitel Geschiedenis van het klooster en de kerk van de Ridderlijke Orde van het Hospitaal van Sint-Jan van Jeruzalem in Haarlem. Dit boek van de hand van Wim Cerutti, telt 432 pagina’s en circa 340 afbeeldingen. De winkelprijs is € 47,50, maar donateurs van de Vriendenstichting betalen € 30,-. een korting van € 17,50! Het boek is met de donateurskorting te koop bij het Noord-Hollands Archief, locatie Jansstraat. Indien u het boek wil aanschaffen, nog geen donateur bent, maar dat wél wil worden, dan kunt u zich als donateur opgeven bij de receptiebalie. U kunt dan het Janskerkboek tegen de donateursprijs meenemen.

2

5

Doornroosje in Haarlem Gids: Thon Fikkerman, Foto’s: Daan Kerkvliet Tekst: Leny Wijnands De schoonheid van onze stad is vaak een slapende schoonheid, weggemoffeld achter getimmerte of kalk. Soms komt op onvermoede plekken en momenten die schoonheid weer tot leven, als de verhullende lagen verwijderd worden door nieuwe eigenaren of gebruikers van de gebouwen. Dat is altijd goed nieuws. Enkele voorbeelden.

Wie vanaf de Grote Markt de Barteljorisstraat in gaat, vindt aan de linkerkant het pand waar Xenos is gehuisvest (1). (We maken geen reclame, maar er zijn nauwelijks huisnummers in deze straat). Zelfs van buitenaf zijn de ijzeren constructiebalken met de vele klinknagels zichtbaar, net als de ijzeren ondersteuning van de twee halfronde pui-elementen boven de ingang. Hier wordt de constructie niet weggestopt maar getoond. Het is een oude opvatting over bouwen die opnieuw ingang vindt, en die hier heel mooi te zien is. Het hoekhuis Barteljorisstraat/ Smedestraat, waarin een juwelier is gehuisvest (2), heeft een authentieke halsgevel, waartegen later - zo rond 1880, 1890 - een eigenwijs hoek-erkertje is gezet. Aardig is het om even verder om de hoek te gaan kijken, waar het al Smedestraat heet, naar de uiterste hoek van dit huis waar ondanks stuc en verf uitsparingen zijn vrijgelaten, waardoor de zogenaamde spekblokken nog zichtbaar zijn. Deze tonen aan dat het om een veel ouder pand gaat. Het oude is zichtbaar gebleven, ondanks onderhoudseisen. Hier kan het ook.

Een prachtig voorbeeld van grotere schoonheid door zorgvuldige vernieuwing is de verhoogde ‘kuif ’ op de oude school aan de Krocht, nabij de Zoetestraat. De school is gebouwd als de eerste M.M.S. (middelbare meisjes school) in Nederland. Het gebouw herbergt nu appartementen. Maar door de gevel op te knappen en op te hogen met een ‘etage’ van één raam, bijna als een dakkapel, staat hier een statig pand in de stad. De ‘kuif ’ komt vrijwel geheel overeen met een oude tekening waar dit gebouw op voorkomt; dat is vernieuwbouw met een hart. Doornroosje met een face-lift… Er is al het nodige geschreven over de fraaie restauratie/nieuwbouw van het Stedelijk gymnasium, Prinsenhof. Ook hier is de symbiose tussen oud en nieuw niet weggewerkt maar juist zichtbaar gelaten, waardoor het besef groeit dat de ouderdom van het gebouw en de vereisten van modern gebruik goed samengaan. De archeologische vondsten die van de restauratie het ‘bijproduct’ waren, zijn toegankelijk opgesteld. 3 Wij vroegen tijdens schooluren om te

5

mogen kijken, en werden vriendelijk en gastvrij ontvangen. In de Koningstraat bevindt zich in speelgoedwinkel ToyZone (3) met prachtig glas-in-lood boven de winkelpui, uit een verhullende jas bevrijd. Ook zijn betegelde wanden bewaard gebleven, in de vormen en kleuren van de Art Deco periode die rond 1920 haar top beleefde. Recht ertegenover bevindt zich de voormalige Mariaschool. De gevel is in de oude staat hersteld, de toegang naar de moderne appartementen bevat velerlei sporen van het verleden, van teruggeplaatst glas-in-lood en een gedenksteen tot een ongestuukt stuk muur. Ook in de aanpalende winkel Byzance (4) zijn oude bouwdelen zorgvuldig zichtbaar gelaten. Poortbogen, een oude haard, vloerdelen, balken, de kleuren van de wanden, het past allemaal als een handschoen om deze eigentijdse winkel waar in de producten ook traditionele vormen zijn vervlochten met moderne gebruikseisen. Tenslotte belanden we in de Grote Houtstraat, waar op nummer 110 eveneens prachtig glas-in-lood boven de pui uit een lange slaap werd gewekt, en weer mag zorgen voor een zachte, gefilterde lichtinval. Het maakt ook opmerkzaam op de twee gevelbeelden van Van den Eijnde, die zo prachtig passen bij de nieuwe winkelnering van l’Occitane in dit pand (5). Soms valt alles gewoon samen. Heerlijk, zo’n stad, waar de slapende schoonheid weer mag stralen.

7

Aanbieding folder Het Slaperdijkpad aan wethouder Maarten Divendal

Van duinrand tot Spaarndam: het Slaperdijkpad

8

Op vrijdag 21 maart 2008 werd de jongste folder in de reeks ‘Groen-blauwe dwarsverbindingen in Haarlem en omgeving’, getiteld Het Slaperdijkpad, aangeboden aan wethouder Maarten Divendal. Terwijl op deze eerste dag van de lente de natte sneeuwbuien op de Grote Markt vielen, vond in de Hoofdwacht ter gelegenheid van het overhandigen van de folder een kleine bijeenkomst plaats, opgewarmd door koffie en taartjes. Hierdoor werd de presentatie van de Slaperdijkroute gevierd en het nieuwe seizoen van wandelen en fietsen ingeluid.

Na het welkomstwoord, kreeg Maarten Divendal niet alleen de nieuwste folder, maar in een keurig mapje ook de drie voorafgaande routes aangeboden, die allemaal met financiële steun van de gemeente Haarlem zijn gerealiseerd. Dit zijn Het Brouwerspad, Het Parkenpad en Het Jan Gijzenpad. In het dankwoord vertelde Maarten Divendal dat het concept van ‘de dwarsverbindingen

van Haarlem’ essentieel is voor het begrijpen van de geschiedenis en de groei van de stad naar alle windstreken. Hij meende dat het concept een rol kan gaan spelen in de huidige en toekomstige planvorming van de gemeente, en besloot met de opmerking, veel prijs te stellen op het contact van met de Vereniging Haerlem en zijn diverse werkgroepen, omdat hier niet alleen veel kennis, maar ook veel betrokkenheid en interesse voor de stad Haarlem aanwezig is. Het Slaperdijkpad

De nieuwste route voert langs de Slaperdijk, die de gemeentegrens tussen Haarlem Santpoort-Zuid vormt, over de Grote Sluis, tot aan het Rijnlandshuis in Spaarndam. De dijk heeft tegenwoordig geen functie meer in de waterhuishouding, maar is nog duidelijk in het landschap aanwezig. Hij begint bij de hoge duinrand van Santpoort-Zuid en eindigt bij de entree van het dorp Spaarndam. Bij de bovengenoemde routes was het uitgangspunt steeds een duinrel, een

stroompje uit de duinen dat over de strandvlakte (hier ligt onder andere het Westelijk Tuinbouwgebied) zijn weg zocht naar de stad. Veel van deze duinrellen zijn vergraven; ze werden bijvoorbeeld breder gemaakt of hun loop werd verlegd om ze geschikt te maken voor menselijk gebruik. Bijvoorbeeld de watervoorziening voor de brouwerijen en blekerijen en voor het vervoer van vastgoed en tuinbouwproducten. In de Santpoortse duinen ontsprong vroeger de Brederoodsebeek, die echter door latere veranderingen op deze plaats is verdwenen. Maar de nieuwe route begint wel vlakbij de plaats waar deze beek, die uitmondde in de Delft voor de afwatering in het Spaarne, ooit heeft gelopen. De verkrijgbaarheid De folders kosten € 1,- per stuk (€ 3,- voor de hele serie van vier stuks) en zijn verkrijgbaar in de Hoofdwacht, Grote Markt 17, zaterdag en zondagmiddag gratis geopend van 13.00 tot 17.00 uur (tot 1 oktober 2008), en bij het VVV, Stationsplein 1.

O P R O E P ! De vereniging zoekt een nieuw bestuurslid voor lezingen en excursies Vanwege drukke werkzaamheden heeft Michiel Kersten moeten besluiten zijn bestuurslidmaatschap aan het einde van het verenigingsjaar op te geven. Het bestuur raakt daarmee een zeer actief en enthousiast  bestuurslid kwijt.

We zijn op zoek naar een geschikte opvolger die zich speciaal bezig  gaat houden met het organiseren van tentoonstellingen, lezingen en  excursies. Wilt u meer informatie, heeft u belangstelling of weet u iemand? Neemt u dan contact op met de voorzitter, Nico Brink, via [email protected].

Meer informatie over de Vereniging Haerlem op onze website: www.haerlem.nl Colofon: Haerlem Nieuwsbrief is een uitgave van de Vereniging Haerlem Verenigingszetel: de Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: postbus 1105 2001 BC Haarlem www.haerlem.nl. Secretaris: (023) 529 39 00 Gironr: 377882. Het blad verschijnt vier keer per jaar. ISSN: 1570-4785

Redactie: Theo van der Vlugt. Vormgeving: Sinas, Haarlem Foto’s: Maarten van Wamel Druk: drukkerij Excelsior Haarlem (sponsor) Verzending: Paswerk

is i n De s i te k e l i n g ! o nt w i k