Haalbaarheidsonderzoek. Energie Concept- Vierpolders. MEC-V fase 2d hoofdrapport. (maart 2010)

Haalbaarheidsonderzoek Multi Energie ConceptVierpolders MEC-V fase 2d hoofdrapport. (maart 2010)

Haalbaarheidsonderzoek Multi Energie ConceptVierpolders

MEC-V

MEC-V fase 2d hoofdrapport. (maart 2010)

PARTNERS MECV: Versie: dd.: Printdatum:

1.0 16 april 2010 20 april 2010 VISSER & SMIT HANAB

© Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van MEC-V. No part of this publication may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means without written permission of MEC-V.

MEC-V fase 2d hoofdrapport

Colofon Titel

Referentie, versie Datum Opdrachtgevers

Subsidies Project Uitvoering MEC-V partners

Auteur document Projectcoördinatie

MEC-V sustainable and future-proof

: Haalbaarheidsonderzoek Multi Energie Concept -Vierpolders MEC-V fase 2d hoofdrapport. : 100324 mecv MEC-V hoofdrapport : 12 april 2010 : Provincie Zuid-Holland; gemeente Brielle; tuinders Vierpolders; Visser&Smit Hanab; OCAP; en : Productschap Tuinbouw, MEC-V partners : Multi Energy Concept - Vierpolders : Coöperatie Agrimaco U.A. Visser&Smit Hanab IF WEP : MEC-V onder coördinatie IF WEP : Agrimaco Teun Biemond Rottedijk 10A 2751 DJ Moerkapelle T: 0795 933 882 F: 0795 933 953 E: [email protected]

pag. 3/86


Inhoud 1 Samenvatting haalbaarheidsonderzoek MEC-V .............................................................. 7 1.1 Inleiding ........................................................................................................... 7 1.2 Het MEC-V concept ............................................................................................ 8 1.3 Innovatie enkelvoudig web en warmte oogsten ...................................................... 10 1.4 Milieurendement ................................................................................................ 10 1.5 Juridisch kader .................................................................................................. 10 1.6 Financieel ......................................................................................................... 11 1.7 Organisatorisch ................................................................................................. 12 1.8 Risico’s............................................................................................................. 12 1.9 Doel, acties en vervolgstappen ............................................................................ 14 2 Inleiding ....................................................................................................................... 16 2.1 Aanleiding haalbaarheidsonderzoek ...................................................................... 16 2.2 Waarom MEC-V ................................................................................................. 16 2.3 Doelstelling haalbaarheidsonderzoek MEC-V .......................................................... 18 3 Projectinformatie en uitgangspunten onderzoek ........................................................... 20 3.1 Projectlocatie en afnemers .................................................................................. 20 3.2 Uitgangspunten onderzoek .................................................................................. 23 3.2.1 Kengetallen ........................................................................................ 23 3.3 Eerdere onderzoeken MEC-V ............................................................................... 24 4 Het MEC-V concept ....................................................................................................... 25 4.1 Het MEC-V concept ............................................................................................ 25 4.1.1 Energetische uitgangspunten MEC-V ....................................................... 26 4.2 Toepassing geothermie ....................................................................................... 28 4.2.1 Toepassing geothermie ......................................................................... 28 4.2.2 Realisatie ........................................................................................... 28 4.2.3 Kosten ............................................................................................... 28 4.3 Hoge temperatuur warmteopslag ......................................................................... 30 4.3.1 Toepassing warmteopslag ..................................................................... 30 4.3.2 Realisatie ........................................................................................... 30 4.3.3 Kosten ............................................................................................... 31 4.3.4 Afweging toepassing diepe of ondiepe warmteopslag ................................ 32 4.4 Warmte en CO2 web ........................................................................................... 32 4.4.1 Het warmte en CO2 web ....................................................................... 32


pag. 4/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport 4.4.2 Realisatie warmte en CO2 web ............................................................... 34 4.4.3 Omkeerinrichting warmteweb ................................................................ 35 4.4.4 Kosten warmte en CO2 web ................................................................... 36 4.5 Opschalen MEC-V concept ................................................................................... 37 5 Milieurendement MEC-V ................................................................................................ 38 5.1 Reductie op energieverbruik ................................................................................ 38 5.2 Milieu voordeel .................................................................................................. 38 5.3 Milieu- en economie voordeel toepassing HTO ........................................................ 39 5.4 Alternatieven voor verbeteringen van het rendement? ............................................. 40 6 Juridisch kader ............................................................................................................. 42 6.1 Wet- en regelgeving geothermie en warmteopslag .................................................. 42 6.1.1 Pilotproject ondiepe warmteopslag ......................................................... 43 6.2 Wet- en regelgeving warmte en CO2 web .............................................................. 44 6.3 Vervolgtrajectvergunningen................................................................................. 45 7 Economische analyse .................................................................................................... 46 7.1 Interne project analyse....................................................................................... 46 7.1.1 Investeringsoverzicht ........................................................................... 46 7.1.2 Financiering ........................................................................................ 47 7.1.3 Kosten ............................................................................................... 48 7.1.4 Opbrengsten ....................................................................................... 49 7.1.5 Exploitatie rendement .......................................................................... 49 7.2 Externe analyse ................................................................................................. 50 7.2.1 Energiemarkt, historisch ....................................................................... 50 7.2.2 Energiemarkt, toekomst ....................................................................... 51 7.2.3 WKK -benchmark................................................................................. 53 7.3 Risico’s............................................................................................................. 56 7.3.1 Netto contante waarde diepe Hoge Temperatuuropslag ............................. 56 7.3.2 Tuinbouw en woningbouw markt ............................................................ 57 7.3.3 WKK kostprijs perceptie ........................................................................ 57 7.3.4 Effect CO2 emissierechten, marktontwikkeling en indexering op energiekosten ................................................................................................................. 57 8 Organisatie MEC-V ........................................................................................................ 58 8.1 Stuurgroep ....................................................................................................... 58 8.2 Klankbordgroep ................................................................................................. 59 8.3 Projectgroep ..................................................................................................... 59 8.4 Overige stakeholders .......................................................................................... 60 8.5 Toekomstig kader en exploitatiemodel .................................................................. 61 8.5.1 Realisatiefase (fase 4) .......................................................................... 62 8.5.2 Bedrijfsvoeringfase .............................................................................. 63


pag. 5/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport 8.5.3 Overdracht MEC-V aan stuurgroep ......................................................... 63 9 Communicatie ............................................................................................................... 65 10 Risico-inventarisatie ................................................................................................... 66 10.1 Risico’s en beheersmaatregelen geothermie en warmteopslag ................................ 66 10.2 Risico’s en beheersmaatregelen warmte en CO2 web ............................................. 67 10.3 Beslisboom MEC-V ........................................................................................... 69 10.3.1 Routeplanner en energie innovaties ...................................................... 69 10.3.2 Beslisboom ....................................................................................... 70 10.4 Perspectief op het vervolg ................................................................................. 75 10.4.1 Beslisboom op projectniveau ............................................................... 76 11 Conclusies en vervolgtraject ....................................................................................... 78 Factsheet Multi Energy Concept – Vierpolders (MEC-V) .................................................... 78 11.1 Conclusies haalbaarheidsonderzoek MEC-V .......................................................... 80 11.2 Vervolgtraject.................................................................................................. 84 12 Bijlagen: ..................................................................................................................... 86


pag. 6/86


1 Samenvatting haalbaarheidsonderzoek MEC-V 1.1 Inleiding De herstructurering en van het glasareaal in de gemeente Brielle, waarbij met de sanering van verspreid glas gelijktijdig werd besloten tot de ontwikkeling van een nieuw glastuinbouwgebied in Vierpolders. Hieraan werd de opgave verbonden om maximaal de kansen voor verduurzaming toe te passen waaronder energie en water. Voor energie is hierbij gekeken naar de ervaringen, die eerder opgedaan zijn in de Coöperatie T4P (Tinte Vierpolders) met onderzoek naar de haalbaarheid voor het toepassen van restwarmte uit de Botlek. De eerste gedachte is hierbij om onafhankelijk te worden van fossiele energiebronnen en de oplossing te zoeken in een combinatie van alternatieven, het zogenaamde multi concept. Vandaar de benaming Multi Energie Concept Vierpolders (MEC-V). Figuur 1.1: Glastuinbouwgebied Vierpolders.

Figuur 1.2: Glaspark 4P. Duurzaam nieuw glastuinbouwgebied met max. 24 ha netto glas (binnen rode kaders).


Voor het glastuinbouwgebied Vierpolders in de gemeente Brielle (in figuur 1.1) is de projectlocatie weergegeven) zijn de mogelijkheden onderzocht voor de implementatie van een toekomstbestendig, duurzaam en innovatief Multi Energy Concept (MEC-V). Om de haalbaarheid te onderzoeken is vanuit de vraag het concept gedefinieerd. Als belangrijkste energiedrager is de levering van aardwarmte onderzocht. Vervolgens zijn de kosten geraamd, is gekeken naar financieringsmogelijkheden en zijn de tarieven voor energielevering berekend. Deze tarieven zijn vervolgens vergeleken met de meest gangbare toepassing met Warmte Kracht Koppeling (WKK). Onderstaand worden de resultaten van deze stappen kort omschreven. Financiers en initiatiefnemers De eerste aanzet tot MEC-V is in eerste instantie gedaan door gemeente Brielle en vervolgens door het samenwerkingsverband MEC-V bestaande uit Coöperatie Agrimaco U.A., IF WEP B.V. en Visser&Smit Hanab B.V.. Met steun van T4P en de gemeente Brielle bleek de provincie Zuid-Holland kansen te zien in MEC-V om daarmee een bijdrage te leveren aan de duurzaamheid doelstellingen van de provincie. Ook hebben betrokken ondernemers in Vierpolders geïnvesteerd in het geologische onderzoek voor toepassing van geothermie. Het Productschap Tuinbouw heeft vanuit het programma Kas als Energiebron in de tweede fase van het haalbaarheidsonderzoek subsidie verleend mede met het oog op de innovatieve aspecten in MEC-V die elders in de Nederlandse tuinbouw van toepassing kunnen zijn. Aan deze subsidie ligt ten grondslag dat een achttal ondernemers in augustus 2008 een intentieverklaring ondertekenden om deelnemer te worden in MEC-V.

pag. 7/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Het haalbaarheidsonderzoek is mogelijk gemaakt door de Provincie Zuid-Holland, het Productschap Tuinbouw, Agentschap NL / Senter Novem, gemeente Brielle, Coöperatie T4P, Plantenkwekerij Grootscholten, Vitensa, Kwekerij de Nieuwe Dijk, Visser&Smit Hanab B.V., OCAP, Kwekerij ’t Zwoegertje en het samenwerkingsverband MEC-V. Betrokken bedrijven, glasareaal en woonwijk Met de ambitie van de gemeente Brielle om het Glaspark4P van omstreeks 22 ha nieuw glas duurzaam te ontwikkelen blijkt het met de capaciteit van de geothermie bron mogelijk te zijn een eerste kraal van MEC-V van in totaal circa 80 hectare te ontwikkelen. Zij het dat hierin ook WKK bedrijven zijn opgenomen die vooralsnog voornamelijk bij piek vraag aan warmte mee zullen doen. Om garantie te bieden aan de aardwarmte bedrijven wordt de warmte in deze gevallen ‘if and when available’ geleverd.

Figuur 1.3: Bestemmingsplangebied Oude Goote (bruin gekleurd) grenzend aan het glastuinbouwgebied Vierpolders en ter linker zijde de stad Brielle. De kassen ter rechter zijden zijn beoogde afnemers van MEC-V. Voorzien wordt om vanaf 2015 hier 500 woningen te ontwikkelen welke ook op het MEC-V kunnen worden aangesloten.

Naast warmte, en in het bijzonder bij de toepassing van aardwarmte, is een betrouwbare CO2 levering van essentieel belang. De levering van CO2 die vrijkomt bij de verbranding van aardgas komt hier niet beschikbaar. Aangrenzend aan het de glastuinbouw wil de gemeente Brielle circa 500 woningen ontwikkelen: de toekomstige wijk “Oude Goote” (figuur 1.3). Ook voor deze woningen is de financiële haalbaarheid onderzocht voor de warmtelevering middels MEC-V. Voor de afnemers is op basis van vraagprofielen de totale jaarlijkse warmtebehoefte en CO2 vraag voor de teelt inzichtelijk gemaakt. Deze vraag wordt ingevuld met MEC-V.

1.2 Het MEC-V concept Het MEC-V concept is onder te verdelen in drie hoofddelen; duurzame warmte (in Vierpolders op basis van geothermie), de warmteopslag en het warmte- en CO2 web naar de afnemers. Voor de situatie in Vierpolders is gelet op het grote aanbod aan warmte uit geothermie bij de uitwerking gekozen voor geen andere warmtebronnen dan geothermie. Geothermie Geothermie kan op de locatie worden toegepast met één doublet (één onttrekking- en één injectieput) op een diepte van circa 2.200 m (figuur 1.4). Op basis van het geologisch onderzoek wordt verwacht (P90: de kans is 90% dat de uitkomsten beter zijn) dat grondwater kan worden onttrokken met een capaciteit van 410 m³/h met een temperatuur van circa 88°C. Het maximaal beschikbare vermogen van de geothermie bedraagt (bij een retourtemperatuur van 35°C) circa 22 MWt. De benutting daarvan wordt gemaximaliseerd met het toepassen van een seizoenswarmte buffer in de ondergrond met hoge temperatuur warmte opslag (HTO). Hoge Temperatuur Warmteopslag (HTO)


pag. 8/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Op basis van eerder uitgevoerde bodemonderzoeken is vastgesteld dat hoge temperatuur warmteopslag (HTO) als seizoensbuffer (figuur 1.5) kan worden toegepast op de projectlocatie. De toepassing van ondiepe HTO sluit het beste aan op het MEC-V concept. De ondiepe HTO bestaat uit drie doubletten (figuur 1.6) met een totaal opslagvermogen van 26 MWt in de Formatie van Maassluis. De maximale diepte van de bronnen bedraagt 215 m-mv. Het opslagrendement van de warmte bedraagt (na een aantal aanloopjaren) 62%. Met HTO kan de geothermiebron jaarrond produceren en levert de HTO het aanvullend benodigde vermogen op piekmomenten. Hiermee komt het vermogen op 40 MWt. De totale kosten van deze HTO zijn berekend op € 0,10/m3 aardgas equivalent.

GT

Figuur 1.4: Model opstelling van geothermie. Voor MEC-V zal tot een diepte van circa 2.200 meter worden geboord en bestaat uit een onttrekkingput en een retourput die circa 500 meter van elkaar verwijderd zijn.

warmte overschot

warmte tekort

Meer capaciteit door toepassing HTO en back up voorziening Met de 22 MW aardwarmtebron en de warmte uit de (elektra)pompen en de piekgarantie uit de HTO bronnenstelsel van 90% na rusten en 40% na legen, ontstaat een modellering van de bronnen die alle capaciteit en commodity kan leveren voor de geplande deelname. In het voorlopig ontwerp doet zich in december en of januari de kans voor dat op een lange koude periode de capaciteit aan de woningen niet gegarandeerd kan worden. Met een (nood)piekketel van ongeveer 2 MW kan dit risico - dat mogelijk een keer per decennium ontstaat - worden opgevangen. In een tienjaar model zal het deel aan commodity dat daarvoor via (bio)olie back up moet worden geleverd, nagenoeg wegvallen. In de berekening van de COP waarde en elektra verbruiken is met 1% back up voor en tuinders en woningbouwafnemers rekening gehouden. In de jaarbalans energie wordt, nadat de optimalisering van de HTO rendementen na ongeveer 5 jaar heeft plaatsgevonden, een reserve gehouden van 5% op de vervanging van de fossiele brandstof component. Voor dit moment is dat de onnauwkeurigheidsmarge die gebruikt kan worden om eventueel minder presteren van de aardwarmtebron op te vangen of om te zijner tijd het areaal nog iets uit te breiden. De modellering van de bronnen is aan te treffen in bijlage 4.13 van het publieke bijlagendossier (deel 1).

Figuur 1.5: Model van een hoge temperatuur doublet in de situatie van warmteoverschot en warmte tekort. Dit gezien vanuit de basisopbrengst die de geothermie bron levert aan de tuinbouw.

Toepassing warmte en CO2 web De warmte uit de geothermie wordt via een warmtewisselaar overgedragen aan een warmteweb dat in verbinding staat met de aangesloten bedrijven en woonwijk. Middels het warmteweb wordt de warmte uitgewisseld tussen de geothermie en de warmteopslag en getransporteerd naar de afnemers van MECV. Tussen warmteweb en de tuinder zal ook een warmtewisselaar geplaatst worden om daarmee te voorkomen dat storing bij een afnemer gevolgen voor andere tuinders zal hebben. Door de toepassing van geothermie vervalt voor de glastuinbouwbedrijven, die hier geheel afhankelijk van worden, de mogelijkheid om de anders opgewekte CO2 van de ketel en de WKK te benutten. Om ervoor te zorgen dat elk glastuinbouwbedrijf de benodigde hoeveelheid CO2 kan afnemen voor bemesting


pag. 9/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport van de teelt, wordt naast het warmteweb een CO2 web gepland. Als deze in directe verbinding met een bron in de Botlek komt te staan, vervalt een beroep op wegtransport. De totale benodigde capaciteit is begroot op 10 - 13 ton CO2 per uur. Gestreefd wordt naar een aanbod van CO2 tegen gelijke kwaliteit en prijscondities als OCAP in het Westland maar met acceptabele uitval.

1.3 Innovatie enkelvoudig web en warmte oogsten Met het warmteweb kan voor geïnteresseerde WKK bedrijven, middels een te realiseren omkeerinrichting (figuur 1.8), de mogelijkheid worden gecreëerd om overschotwarmte in de zomer, die anders wordt vernietigd, op te slaan in de warmteopslag. Dit principe is in een apart deelrapport voor het Productschap Tuinbouw beschreven maar niet in dit haalbaarheidrapport voor Vierpolders verwerkt. Gelet op de specifiek situatie en de voorkeuren van de ondernemers wordt nu in Vierpolders vooraslnog onvoldoende rendement van deze toepassing verwacht. Figuur 1.6: Model van de beoogde opstelling van de drie hoge temperatuur opslag doubletten. In rood zijn de warme putten aangegeven. In het blauw zijn de koude putten op 210 m beneden maaiveld waar de afstand tussen de aanen afvoer circa 140 -160 m zal bedragen.

Figuur 1.7: Beeld van de warmteleiding bestaande uit de warme en “koude “ retour.


1.4 Milieurendement Indien de geprognosticeerde jaarlijkse warmtevraag van 80 ha glas en 500 woningen wordt ingevuld door MEC-V, levert dit een reductie op van het gebruik van fossiele brandstoffen van maar liefst 83% bij 100% volloop ten opzichte van het gasverbruik in de referentie. De jaarlijkse CO2 -reductie bedraagt dan circa 31.000 ton!

1.5 Juridisch kader Vergunningen zijn nodig voor het winnen van warmte uit de geothermie en de warmteopslag, het boren van de bronnen en het aanleggen van de bovengrondse installaties van het warmte en CO2 web. Voor het realiseren van het web en de boorlocatie zal een wijziging van het bestemmingsplan nodig zijn. Ook zal rekening gehouden moet worden met archeologische waarden in het plangebied. Het vergunningentraject dient tijdig te worden opgestart. Geadviseerd wordt om het gehele vergunningentraject door één partij te laten coördineren. Met de Provincie Zuid-Holland is eind 2009 / begin 2010 intensief overlegd over het opzetten van een pilotproject voor de ondiepe HTO voor MEC-V. De provincie zal naar verwachting zich medio april uitspreken over het doen van de pilot ondiepe HTO. De provincie overweegt hierbij een voorwaardelijke vergunning af te geven met een proeftijd van vier jaar. Na de proefperiode wordt het effect van de warmteopslag op de omgeving geëvalueerd. Op basis van deze evaluatie zal de provincie een besluit nemen over de verdere inrichting van de warmteopslag. Voor een vervolgfase is het uiterst belangrijk dat de provincie vooraf duidelijke criteria afgeeft waaraan het functioneren van de warmteopslag moet voldoen zodat een exploitant hier tijdig op kan sturen. Het stopzetten van de warmteopslag heeft namelijk enorm negatieve financiële en milieutechnische gevolgen voor het MEC-V concept.

pag. 10/86


1.6 Financieel Kostenramingen De totale investeringen van het uitgewerkt basis concept voor MEC-V, bestaande uit de geothermie, de HTO en het warmte- en CO2 web, zijn geraamd op M€ 40. Hierin zijn ook de investeringen voor de aansluiting van de te ontwikkelen wijk Oude Goote opgenomen. De totale jaarkosten voor het onderhoud en beheer, de elektriciteitskosten en de inkoop van CO2 bedragen bij 100% volloop M€ 4,2. De weergegeven kosten zijn op haalbaarheidsniveau en exclusief BTW. Financiering De financiering van MEC-V zal zijn opgebouwd uit een totaal eigenvermogen van 40% inclusief subsidies van circa 21,5% (M€ 8,6) en vreemd vermogen 60%. Voor het vreemd vermogen is uitgegaan van een door gemeente Brielle verstrekte lening met gebruikmaking van de groepsvrijstelling ten aanzien van staatsteun voor duurzame projecten. Voor de rentelasten is 3,5% genomen voor de lening en 6% voor de rekening courant. Voor het eigen vermogen van de aandeelhouders is gerekend met rendementsdoelstelling van 7%. Daarnaast zijn er nog diverse subsidiemogelijkheden in beeld, maar omdat daarover thans onvoldoende zekerheid is, zijn die nog niet opgevoerd. De meest kansrijke daarvan is MEI voor de warmteopslag ad M€ 1,5. Aanvullende subsidies zullen de leningomvang verlagen.

Figuur 1.8: Innovatie in het web met een omkeerinrichting, maakt het oogsten van WKK warmte mogelijk door deze via de “warme” aanvoer leiding naar de HTO te verplaatsen.

Tarieven Op basis van de kostenraming en de financieringsopzet is voor het MEC-V concept een financiële analyse uitgevoerd en zijn de tarieven berekend per type afnemer. De WKK-benchmark laat zien dat MEC-V concurrerend is met WKK. De tarieven van MEC-V liggen voor de bestaande bedrijven bij 17,5 en 22,5 cent per m3 a.e. respectievelijk € 0,42 en € 0,93/m2.jaar lager dan de referentie op basis van WKK uren in 2008. In 2008 konden relatief veel uren met de WKK gedraaid worden, hetgeen daarna in 2009 naar beneden is bijgesteld en leidt tot een groter voordeel voor MEC-V. Bij volloop van het project geeft het project een rendementsmarge van M€ 0,75 per jaar. Dit betekent dat een indirect voordeel voor de afnemers van MEC-V wordt geïndiceerd van ruim € 0,90 per m2 kas. Voor de woningbouw bedraagt het tarief voor warmtelevering € 1.050/woning per jaar (voor ruimteverwarming en de bereiding van warm tapwater). Dit is conform het niet-meer-dan-anders principe (NMDA). Voor de aansluiting van de woningen op MEC-V is gerekend met een eenmalige aansluitbijdrage (BAK) van € 4.000 per woning.


pag. 11/86


1.7 Organisatorisch

Figuur 1.9: CO2-systeem HDPE CO2leiding

De tuinbouwondernemer Hoe past MEC-V in het concept dat de tuinbouwondernemer de komende jaren voor ogen staat ? De actuele situatie in de markt met lage rendementen maakt het extra moeilijk om voor de lange termijn tot ingrijpende keuzen voor nieuwe bedrijfsopzet te komen. Naast de directe kosten voor energie en CO2, zijn bijkomende aspecten het komende CO2 handelssysteem, het verzilveren van CO2 credits, de positie van een duurzamer product en de waardering daarvan door de markt. De mate waarin nieuwe technieken (zoals HNT; het nieuwe telen) invloed hebben op de bedrijfsvoering en energiebehoefte is op dit moment voor de betrokken ondernemers nog niet te overzien. De keuze al dan niet voor MEC-V wordt sterk bepaald door het direct op korte termijn te realiseren voordeel in combinatie met een gevoel bij een markt waarop de ondernemer aansluiting heeft. Tevens zal vanuit het aanbod van MEC-V garantie op een deugdelijke CO2 voorziening moeten worden geboden. Inzake de betrokkenheid van de tuinders bij de leveringsorganisatie is borging van een evenwichtige belangenbehartiging van investeerder/aandeelhouder én klant noodzakelijk. Het commitment aan een langjarige afname moet meewegen in de zeggenschap in de organisatie. Projectniveau De belangrijkste stakeholders zijn de gemeente Brielle en de tuinders. Zij zullen primair moeten beslissen of, en zo ja met welke partners, zij MEC-V willen gaan realiseren. Partijen die interesse getoond hebben, zijn diverse nutsbedrijven en een bouwonderneming. Omdat de CO2 levering nog niet gegarandeerd is, speelt de potentiële leverancier daarvan een cruciale rol. Daarnaast kunnen diverse financiers een rol spelen. Maar veruit de meest aantrekkelijke optie is om zo mogelijk gebruik te maken van de EU-groepsvrijstelling van staatsteun voor duurzaamheidprojecten. Dit impliceert een lening van de gemeente of andere (semi-)overheid.

1.8 Risico’s Technische risico’s De belangrijkste technische risico’s en aandachtspunten hebben betrekking op calamiteiten tijdens de realisatie, de capaciteit van het systeem, het functioneren van de waterbehandeling en het rendement van de warmteopslag.

Figuur 1.10: Electrical Submersible Pump


Om het capaciteitsrisico te beperken is gedegen vooronderzoek noodzakelijk. Voor de geothermie is reeds een uitgebreid geologisch deskonderzoek uitgevoerd waarmee met een grote mate van zekerheid de verwachte capaciteit is bepaald: 410 m³/h met een waarschijnlijkheid van 90% dat het debiet nog hoger kan zijn. Voor de ondiepe HTO is eveneens een uitgebreid bodemonderzoek uitgevoerd. Wel wordt

pag. 12/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport geadviseerd om de capaciteit van de bodem en de waterkwaliteit, middels een proefboring op de projectlocatie te verifiëren. Daarnaast is het belangrijk om tijdens en na de realisatie voor onderhoud en beheer te werken met gespecialiseerde partijen met bekwaam personeel om, daar waar nodig, tijdig bij te kunnen sturen. Voor de technische risico’s ten aanzien van het rendement en de waterbehandeling geldt dat een gedegen vooronderzoek (waterkwaliteitsonderzoek en modellering) noodzakelijk is. Hierdoor kan bijgestuurd worden om de risico’s beheersbaar te maken.

Figuur 1.11: Locatie MEC-V te Vierpolders. De initiatiefnemers tot het haalbaarheidsonderzoek ring zijn in het blauw weergegeven met links onder het te ontwikkelen Glaspark 4P, hetgeen in door de gemeente Brielle in de verkoop wordt genomen als duurzaam glastuinbouwgebied.

Uit het overleg met de provincie over de pilot voor HTO moet duidelijk worden of de gekozen waterbehandeling volstaat. Indien een ander type waterbehandeling voor de warmteopslag noodzakelijk is, is hiervoor aanvullend onderzoek nodig. Daarnaast moet in overleg met de provincie duidelijk worden wat de monitoringswerkzaamheden zijn en wat de frequentie hiervan is. In de jaarkostenraming voor de warmteopslag is reeds rekening gehouden met aanvullende werkzaamheden voor monitoring. Nu naar verwacht mag worden dat de provincie zal instemmen met het verzoek voor de ondiepe warmteopslag, is daarmee het risico van de veel duurdere diepe HTO verregaand verkleind. De diepe variant van HTO heeft een negatief effect (op basis van Netto Contante Waarde) van M€ 4. Dit betekent voor de tarieven ongeveer een stijging van bijna 10%. Financiële risico’s Energieprijzen Bij stijgende fossiele energieprijzen zal het voordeel van MEC-V ten opzichte van de WKK-benchmark groter worden. Hoewel op korte termijn de energieprijzen en in het bijzonder de gasprijzen gematigd zijn wordt voorzien dat de historische trend van prijsstijgingen in de toekomst doorzet. Daarbij komt dat met het voorziene grotere elektra aanbod een daling van de sparkspread mag worden verwacht. Hoewel MEC-V niet geheel ongevoelig zal zijn voor elektra prijsstijgingen mag in de toekomst een groter voordeel ten opzichte van WKK van MEC-V worden verwacht. Definitieve inkooponderhandelingen in de realisatiefase kunnen de begrote investeringen wellicht nog verlagen. Dergelijke aspecten vergroten de financiële robuustheid van het project. Ten aanzien van de financiële risico’s voor de geothermie en de warmteopslag geldt dat in een vervolgfase voldoende aandacht moet worden besteed aan een kosten/baten analyse voor het afsluiten van een verzekering voor het boren van de geothermie putten. Tijdens de volgende fase zal een afweging gemaakt moeten worden voor deelname aan de garantieregeling TERM (Agentschap NL/Senter Novem) dan wel van een particuliere verzekering. Laatst genoemde optie wordt gelet op de huidige voorwaarden van TERM als een zeer te overwegen alternatief gezien.


pag. 13/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Daarom MEC-V Belangrijk voor duurzaamheid is het niet meer afhankelijk worden van één energie concept (vandaar ‘multi’) en het maximaliseren van de bedrijfstijd (liefst tot volcontinu). MEC-V levert straks (aard-)warmte aan circa 80 ha kassen en 500 woningen van de nieuwe wijk Oude Goote. Hierdoor kan circa 83% worden bespaard op het gebruik van fossiele brandstoffen en daarmee de jaarlijkse uitstoot van CO2 met 31.000 ton per jaar wordt verminderd! Met behulp van MEC-V kunnen de aangesloten glastuinbouwbedrijven gezamenlijk profiteren van een rendabele en duurzame energievoorziening van warmte en CO2 die klaar is voor de toekomst. De kosten voor warmte en CO2 zijn lager dan van WKK bij de huidige energieprijzen! Naarmate de prijzen van fossiele energie hoger worden, neemt het voordeel van MEC-V toe. MEC-V is in tegenstelling tot WKK nauwelijks afhankelijk van de fossiele energieprijzen en is hierdoor een duurzaam en toekomstbestendig concept. Innovaties Belangrijke innovaties van MEC-V zijn de Hoge Temperatuur Opslag in de bodem en de mogelijkheid om een


Voor het slagen van het concept vormen het aantal aansluitingen en de volloop een belangrijk aandachtspunt. Van belang is dat een voldoende groot areaal kassen volledig op warmte van MEC-V overgaat; zij vormen de basis voor het concept. Voor nieuwe kassen is de overgang op korte termijn het eenvoudigst, ze hebben namelijk geen investeringen in dure aansluitingen, ketel en of WKK. De te ontwikkelen kassen op het Glaspark 4P vormen in het ontwikkelen van MEC-V een belangrijke schakel die zo goed mogelijk gelijk op moet lopen om over en weer risico’s te beperken. Onlangs is de verkoop van Glaspark 4P door de gemeente gestart. Eerder is gewezen op het belang van het verkrijgen van vergunningen en het op tijd kunnen realiseren van MEC-V in verband met de beperkte houdbaarheid van een aantal toegekende subsidies. Voorts is aan de orde dat voor het realiseren van het web toestemming van betrokken grondeigenaren / gebruikers nodig zal zijn. Vertraging en het voldoen aan specifieke wensen kan resulteren in hogere kosten, in vervallen van subsidies en in mogelijke claims vanwege non prestatie.

1.9 Doel, acties en vervolgstappen De resultaten van het haalbaarheidsonderzoek voor de toepassing van MEC-V zijn positief. Als doel kan daarom gesteld worden het realiseren van een geothermie die de glastuinbouw en op termijn ook woningen in Vierpolders, van warmte gaat voorzien. Het uitgewerkte concept gaat van deelname van circa 80 ha kassen uit, waaronder een belangrijk deel dat de komende jaren nog gebruik maakt van de aanwezige WKK. Op basis van dit voorliggend onderzoek wordt voorgesteld een consortium te vormen met daarin een rol voor de gemeente en de tuinders die aangeven MEC-V warmte te willen gaan afnemen. Dit consortium, dat de leiding geeft aan de te vormen stuurgroep, zal zorg dragen voor het financieren en uitwerken van de volgende fase, het businessplan (MEC-V fase 3). Hierbij zal de gemeente Brielle, gelet op haar belang in verduurzaming en de ontwikkeling van Glaspark 4P, in samenspraak met de tuinders het voortouw geadviseerd worden te nemen. Vanwege de gemeenteraadsverkiezingen begin maart en de daarop volgende periode van het vormen van een nieuw college van B&W betekent dat een moment van windstilte. De periode wordt benut voor verdere oriëntatie door de tuinders op de mogelijkheden met MEC-V. In de businessplan fase, die onder leiding van te vormen stuurgroep komt te staan, worden van uit het onderzoek de volgende drie subfasen onderscheiden: 1. het inzichtelijk en beheersbaar maken van de fatale projectrisico’s, planning en uitwerken van financiering waaronder verkrijgen en benutten van subsidies en verzekeringen. Voorbereiding van vergunningen en het zorg dragen voor communicatie zowel met direct betrokkenen als inwoners van de gemeente; 2. technische uitwerking conform ontwerp en programma van eisen ter voorbereiding op contractvorming en realisatie;en

pag. 14/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport omkeerinrichting te realiseren in het warmteweb, waardoor bestaande WKKbedrijven ’s zomers warmte kunnen leveren en ’s winters warmte kunnen inkopen via hetzelfde enkelvoudige net. De optie met deze omkeerinrichting lijkt vooralsnog niet toepasbaar in Vierpolders.


3.

het opvragen en uitbrengen van offertes, de onderhandelingen daarover en het sluiten van alle benodigde overeenkomsten (dus ook vergunningen, afspraken over tracé van het web,subsidies, financiering e.d.). Zodat met de afronding van deze fase het project daadwerkelijk van start gaat en overgaat in MEC-V fase 4, de realisatie fase.

De totale ontwerp- en advieskosten voor deze fase 3 zijn begroot op M€ 1,0. Het streven is om in het vroeg voorjaar van 2010 te starten en eind 2010 af te ronden. Vervolgens kan worden overgegaan tot het bouwen van MEC-V in 2011 met een beoogde warmte en CO2 levering eind 2011/begin 2012.

pag. 15/86


2 Inleiding 2.1 Aanleiding haalbaarheidsonderzoek De Provincie Zuid-Holland streeft naar verduurzaming van de economische activiteiten in de provincie waaronder de glastuinbouw. De tuinbouwsector heeft zich via het Productschap Tuinbouw verbonden aan het Convenant schone en zuinige agro sectoren met de ministers van LNV en VROM gedateerd 10 juni 2008. De sector zet in naast de behaalde resultaten met de toepassing van WKK op nieuwe vormen van energietransitie waaronder aardwarmte en toepassing van biomassa. De glastuinbouwsector gebruikt in 2020 tenminste 20% energie van duurzame oorsprong. In het programma Kas als Energiebron, gefinancierd door het Productschap Tuinbouw en het ministerie van LNV wordt uitvoering gegeven aan projecten en activiteiten die de sector ondersteunen in het realiseren van de doelen uit het convenant. Op initiatief van Agrimaco is in opdracht van de provincie Zuid-Holland begin 2009 gestart met het onderzoek naar de haalbaarheid en de organisatie van een Multi Energy Concept voor het glastuinbouwgebied bij Vierpolders (MEC-V). Bij de start van dit initiatief heeft afstemming met Coöperatie T4P Warmte- & CO2 project Tinte Vierpolders plaatsgehad. De tuinbouw op Voorne-Putten heeft in 2006 en 2007 als Coöperatie T4P (waar in eerste instantie alle tuinders uit de doelgroep binnen de betreffende glastuinbouwgebieden lid waren) zwaar geïnvesteerd in het restwarmteproject T4P. Deze beoogde restwarmte is afkomstig uit het naastgelegen Botlek. Zowel de gemeente Brielle en T4P hebben hun goedkeuring gegeven aan het samenwerkingsverband MEC-V bestaande uit Agrimaco, IF-WEP en Visser & Smit Hanab (V&SH) (zie bijlagendossier deel 2, 4.17). Voorafgaande aan de start van haalbaarheidsonderzoek MEC-V fase 2d is door meerdere glastuinbouwbedrijven in Vierpolders een intentieverklaring afgegeven om te participeren in MEC-V en hierop aan te sluiten. In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.17. is een overzicht van deze geïnteresseerde glastuinbouwbedrijven opgenomen. Lopende het onderzoek bleek dat ook andere bedrijven in het gebeid interesse hebben voor aansluiting bij MEC-V.

2.2 Waarom MEC-V Glastuinbouwgebied Vierpolders en Tinte Vierpolders is een dorp in de gemeente Brielle, gelegen in het Voornse deel van het Zuid-Hollandse eiland Voorne-Putten. Ten noorden, westen en zuidwesten van het dorp zijn kleine glastuinbouwconcentratiegebieden gelegen. Deze gebieden vormen samen het glastuinbouwgebied


pag. 16/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Vierpolders. De gemeente Brielle heeft de afgelopen jaren de buiten deze concentratiegebieden verspreid liggende glastuinbouwbedrijven gesaneerd. Hierdoor kan het concentratiegebied Vierpolders met 20 – 25 hectare nieuw glas worden uitgebreid. In combinatie met de beoogde uitbreidingen van aanwezige bedrijven ontstaat een cluster van ongeveer 100 hectare glas in Vierpolders. Op enkele kilometers ten westen van Brielle (bij het dorp Tinte, gemeente Westvoorne), ligt het intensiveringgebied voor glastuinbouw Tinte. De gemeente Westvoorne is voornemens om de verspreide glastuinbouwbedrijven te saneren of te herstructureren. Er wordt hiermee ruimte gecreëerd voor 30 – 55 ha nieuwe glastuinbouw. Beide glastuinbouwgebieden vormen in allerlei opzichten (sociaal economisch, cultuur, organisatie, keten, etc.) eigenlijk één glastuinbouwgebied. Zo zijn velen aangesloten bij de Inkoopvereniging en bij coöperatie T4P, die in het bijzonder de verduurzaming van de Voornse tuinbouw als doel heeft. Voor dit onderzoek wordt de toepasbaarheid van het MEC-V concept onderzocht voor ongeveer achttien glastuinbouwbedrijven met een gezamenlijk glasoppervlak van circa 80 ha. Hierbij gaat het om te beginnen om een mix van aardwarmte bedrijven en WKK bedrijven. Noodzaak tot verduurzaming Verduurzaming is een dominant thema in de glastuinbouw. Vanuit de triple P gedachte kan een aantal aspecten worden genoemd waarom verduurzaming belangrijk is: • people: o arbeidsomstandigheden; o huisvesting buitenlandse gelegenheidswerkers; en o robotisering – werkgelegenheid. • planet: o landschap; o energie en grondstoffen; en o water. • profit: o marktontwikkeling tuinbouwproducten (overproductie versus marktafstemming); o internationale concurrentiekracht versus kostprijs; o beschikbaarheid en kosten vestigingslocaties; en o duurzaamheidcertificering (o.a. foodmiles, carbon food printing, Milieu Project Sierteelt). Inzoomend op het duurzaamheidthema energie zijn de belangrijkste drijfveren: kostenbesparing en vermindering van de CO2 -uitstoot. Het marketing perspectief van duurzame energie wordt nog niet of nauwelijks benut.


pag. 17/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Probleem van verduurzaming van de glastuinbouw Een generiek probleem bij verduurzaming is dat het ten opzichte van een conventionele energievoorziening (gebaseerd op gas) in welhaast alle gevallen de volgende consequenties heeft: een hogere initiële langetermijninvestering met dito hoge vaste kosten, die terugverdiend moet worden door (veel) lagere variabele kosten (goedkope, duurzame = niet fossiele, brandstof); en een groter individueel marktrisico, omdat de grondstofprijzen van niet fossiele brandstoffen fluks kunnen variëren (en in de veelal volledig vrije markt sterk kunnen stijgen bij gewijzigde vraag/aanbodverhouding). Hierdoor kan de concurrentiepositie van de individuele tuinder t.o.v. zijn collegae sterk verslechteren. Deze risico’s kunnen verminderd worden wanneer een technische en financieel interessante oplossing wordt gezocht voor een glastuinbouwgebied, die aansluit op de behoeftes van de verschillende glastuinbouwbedrijven en waarbij de risico’s niet uitsluitend op het individuele bedrijf komen te rusten. Dit vormt de kern van het Multi Energy Concept Vierpolders (MEC-V). Visie MEC-V concept Met het MEC-V kunnen allerlei (multi) energieconcepten relatief eenvoudig aansluiten bij het totaal concept op het moment dat ze aantrekkelijk worden. Vanaf het moment van aansluiting kunnen de energieconcepten tegen een maximale bedrijfstijd ingezet worden, waardoor de - veelal hoge - vaste kosten geminimaliseerd worden. De kern van MEC-V is een aardwarmtebron (geothermie) en een warmte- en CO2-web, gecombineerd met hoge temperatuur warmteopslag als seizoensbuffer. Op het warmteweb kunnen in de toekomst nog allerlei andere warmtebronnen worden aangesloten. Het MEC-V concept biedt de mogelijkheid om met de juiste automatisering een continue optimalisatie (zowel economisch als qua duurzaamheid) plaats te laten vinden tussen de diverse warmte- en CO2bronnen. Bij toepassing van het warmte- en CO2 -web is het individuele bedrijfsrisico kleiner omdat het investeringsrisico in een duurzame energie-installatie gedeeld wordt door alle aangeslotenen (al dan niet via een energiebedrijf). Het concept wordt op relatief kleine schaal als één schakel/kraal opgestart. Indien deze startinvestering kan worden terugverdiend, dan is het mogelijk om het concept autonoom uit te breiden door steeds meer bedrijven of gebieden aan te sluiten, het zogenaamde kralen rijgen. In het meest ultieme geval kunnen andere potentiële (rest)warmtebronnen gekoppeld worden omdat dan alleen nog maar de uitkoppeling en transport de investeringsdrempel bepalen.

2.3 Doelstelling haalbaarheidsonderzoek MEC-V Het haalbaarheidsonderzoek MEC-V bestaat uit verschillende projectfasen. Zie paragraaf 2.3. Uit eerdere fasen van het onderzoek is gebleken dat het concept bijdraagt aan een aanzienlijke vermindering van


pag. 18/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport het gebruik van fossiele energie. De reductie van de CO2-emissie met behulp van MEC-V kan bij de genoemde deelname van bedrijven al oplopen tot 30 kton per jaar! Daarnaast is MEC-V ook vanuit financieel oogpunt interessant voor zowel investerende en afnemende partijen. Om het MEC-V daadwerkelijk te kunnen uitvoeren moet draagvlak worden gevonden bij de afnemers en de investerende partijen. Om voor partijen de keuze voor dit duurzame concept te kunnen onderbouwen is het haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek zijn in voorliggende rapportage beschreven. Het onderzoek geeft antwoord op de volgende vragen: wat is de warmtevraag en de CO2 behoefte van de bedrijven; wat is het concept; wat zijn de kosten; financieringsmogelijkheden; wat zijn de tarieven van het concept voor warmte en CO2 en hoe verhouden deze zich tot de markt; en hoe verder naar realisatie via de businessplan fase (MEC-V fase 3). Leeswijzer rapport Het haalbaarheidsonderzoek bestaat uit drie delen: het voorliggende hoofdrapport; bijlagendossier deel I (publieke bijlage); en bijlagendossier deel II (vertrouwelijk voor opdrachtgevers). Het rapport geeft achtereenvolgens antwoord op de hoofdvragen van het onderzoek zoals omschreven onder de doelstellingen. Resultaat van het onderzoek geeft een duidelijk beeld van de technische, juridische, economische, milieutechnische en organisatorische voordelen van MEC-V voor investeerders en afnemers. Het bijlagendossier deel I bevat de detail informatie van het hoofdrapport zoals: de globale technische uitwerking van het MEC-V concept, de ramingen en de analyses. Deel 2 bevat informatie bestemd voor de opdrachtgevers. In het hoofdrapport zal worden verwezen naar de bijlagendossiers.


pag. 19/86


3 Projectinformatie en uitgangspunten onderzoek In dit hoofdstuk worden de projectlocatie en de potentiële afnemers beschreven voor het MEC-V concept. Daarnaast worden de belangrijkste uitgangspunten en de gehanteerde kentallen benoemd.

3.1 Projectlocatie en afnemers

Figuur 3.1: Glastuinbouwgebied Vierpolders met aan de noordzijde het Hartelkanaal. Beoogd wordt om door dit kanaal gasvormig CO2 per pijpleiding aan te voeren.

Figuur 3.2: Glaspark 4P. Duurzaam nieuw glastuinbouwgebied met 21,75 ha netto glas (binnen rode kaders).


Het dorp Vierpolders (figuur 2.1) behoort tot de gemeente Brielle. Met het nabij gelegen dorp Tinte (gemeente Westvoorne) heeft het gebied ook ruimte geboden aan tuinders uit het Westland die ontwikkelingsruimte zochten. In de loop der jaren is er gemêleerd bestand van glastuinbouwbedrijven op Voorne ontstaan. Enkele jaren geleden hebben ondernemers uit Tinte en Vierpolders de Coöperatie T4P opgericht om restwarmte uit de Botlek naar Voorne te brengen. Helaas kon vanwege de opkomst van de WKK onvoldoende afname georganiseerd worden om deze duurzame-energievorm naar Voorne te halen. De Gemeente Brielle heeft een beleid ontwikkeld om glastuinbouw, landschap, cultuurhistorie en duurzame ontwikkeling met elkaar in harmonie te brengen. De gemeente heeft, met het saneren van verspreid glas, besloten om een nieuw duurzaam glastuinbouwareaal in Vierpolders tot ontwikkeling te brengen (Glaspark 4P zie figuur 2.2). Voor de eerste aanname van het in te vullen MEC-V areaal is uitgegaan van het (nieuwe) aardwarmteareaal van circa 30 ha, aangevuld met ruim 30 ha WKK-bedrijven en circa 12,5 ha ketelbedrijven. Hiermee komt (zie ook rapport 2b) het totaal op ongeveer 75 ha glas. In tabel 2.1. is een overzicht opgenomen met de beoogde afnemers met in totaal 81,5 ha glas. Deze grotere oppervlakte is mogelijk vanwege het inzicht uit geologisch onderzoek dat de aardwarmtebron een groter vermogen kan leveren. Figuur 3.3: Overzicht bedrijven met intentieverklaring MEC-V en Glaspark 4P (G4P). Bij de start van het haalbaarheidsonderzoek is in augustus 2009 door acht ondernemers een intentieverklaring voor deelname aan MEC-V getekend. Deze bedrijven zijn blauw aangegeven.

pag. 20/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Afnemers In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de potentiële glastuinbouwbedrijven voor het MEC-V concept. Voor de bedrijven 4, 9a en 11 tellen mee vanaf 2013, 9b vanaf 2014 en de rest vanaf 2012. In de tabel is per bedrijf aangegeven wat het oppervlak is in hectare (ha), het gasverbruik per jaar per oppervlak, en de CO2 behoefte. Tabel 3.1:Afnemers MEC-V Bedrijf

CO2 ton/uur per bedrijf

CO2 ton/jr

0,85

1.700

50

2

4.000

50

1,1

2.200

40

0,6

1.200

4,55

9.100

ha

cat.

m³gas /m².jr

CO2 uren/jr

4,25

1

35

2.000

200

40

2 GP

8

1

35

2.000

250

3 GP

5,5

1

40

2.000

250

4 GP

4

1

40

2.000

200

G4P

21,75

1 GP

5

4

3

35

excl.

6

4,25

5

8

600

7

5

5

8

8

1,9

2 5

4,1

9b

CO2 CO2 kg/u.ha kg/m2.jr

-

0

-

200

12

0,85

510

600

200

12

1

600

40

2.500

200

50

0,38

950

12

600

300

18

6

35

2.000

250

50

1,03

2.050

3

1

35

2.000

250

50

0,75

1.500

10

4,7

4

25

2.000

50

10

0,24

470

11

5

4

25

2.000

50

10

0,25

500

12

1,2

7

13

1.200

54

6,5

0,06

130

13

4,1

0

200

160

3,2

0,66

131

14

4,5

6

35

2.000

200

40

0,9

1.800

15

18

5

8

600

200

12

3,6

2.160

14,26

19.901

9 9a

Totaal

81,5

De afnemers van MEC-V kunnen worden verdeeld in acht categorieën: 1. Nieuw bedrijf dat geheel op aardwarmte en CO2 zal draaien zonder belichting. De warmtevraag is globaal 35 m³/m².jaar aan aardgasequivalenten en een capaciteit van 0,85 MWt/ha. Dit laatste komt globaal overeen met 100 m³/uur.ha aardgas en is te bereiken met een buffer bij en


pag. 21/86


2.

3.

4.

5.

Figuur 3.4: Bestemmingsplangebied Oude Goote (bruin gekleurd) grenzend aan het glastuinbouwgebied Vierpolders. De kassen ter rechter zijden zijn beoogde afnemers van MEC-V. Voorzien wordt om vanaf 2015 hier 500 woningen te ontwikkelen welke ook op het MEC-V kunnen worden aangesloten.

6. 7.

8.

van de afnemer van circa 200 m³/ha. Een voorbeeld is bedrijf 1 op G4P. Eenzelfde bedrijf, maar dan een bestaand "WKK -bedrijf" dat wil ombouwen of een bestaand "ketelbedrijf" waarbij de retourtemperatuur uit de kas vanwege het bestaand ontwerp in de kas hoger uitvalt. Hierdoor zal een dergelijk bedrijf een toeslag moeten betalen omdat een grotere capaciteit "afneemt" uit het totaalontwerp. Een voorbeeld is bedrijf 8. Bedrijf met een WKK naar volle tevredenheid, maar dat een ander bedrijf kan/wil overnemen of kan uitbreiden. De CO2 uit de WKK wordt dan verdeeld over beide bedrijven. De vraag van dit bedrijf is alleen warmte. Een voorbeeld uit deze categorie is bedrijf 5. Bestaand bedrijf (of nieuw) plantenkweekbedrijf met een kleinere warmtevraag en veel minder CO2 -vraag. Wel zal dit type afnemer in oktober en november in verhouding extra capaciteit nodig hebben voor warmte. Een voorbeeld is bedrijf 10. Bedrijf 11 is eenzelfde bedrijf maar dan nieuw gebouwd waarbij de retourtemperatuur lager kan zijn en de capaciteitskosten dan ook lager uitvallen. Bestaand WKK -bedrijf welke al redelijk geoptimaliseerd draait, maar dat nog ketelgas (hoofdzakelijk in januari tot medio maart) kan vervangen voor warmte uit dit concept. Dit zal een omvang hebben van ca 8 m³/m².jaar. Deze warmte is “if and when available” beschikbaar en kan goedkoper worden aangeboden doordat de warmte wordt opgeslagen in de warmteopslag. Dit bedrijf is extra gebaat een extra CO2 suppletie op de WKK van circa 600 uur per jaar om in de weekeinden e.d. de CO2 bij zonlicht te kunnen doseren en extra opbrengst ontstaat. Bestaand WKK bedrijf dat wil overstappen op MEC-V wanneer zijn WKK is afgeschreven. Voorbeelden daarvan zijn bedrijven 9a en 14. 'Special’ die ofwel CO2 ofwel warmte wil afnemen uit de retourtemperatuur van de buurman. Voorbeelden hiervan zijn bedrijven 11 en 12. De omzet van deze bedrijven is niet zo hoog, maar de waarde zit erin dat de totaalomvang de clusteromvang van de warmteopslag en CO2 bron rechtvaardigt en de duurzaamheid van het gebied vergroot. "Cluster" woningbouw van Oude Goote. Hier is in de modellen rekening gehouden met verkoop van clusterwarmte op één plaats richting "Oude Goote". Voor de warmtevraag van de woningen is rekening gehouden met 1300-1400 m³a.e. per woning per jaar.

De totaalomvang van de CO2 -vraag is 13 ton per uur voor het netontwerp. De vraag naar gemiddelde uur capaciteit op etmaalbasis is lager omdat aan WKK - bedrijven (categorie 4 bedrijven) die enkel CO2 willen voor 600 uur per jaar een maximum aantal vollasturen per etmaal wordt aangeboden van 6 uur.


pag. 22/86


3.2 Uitgangspunten onderzoek 3.2.1 Kengetallen Voor het uitwerken van het energieconcept en de economische analyse zijn diverse energetische en financiële kengetallen gehanteerd. De in deze studie weergegeven financiële kengetallen zijn exclusief BTW. Tabel 2.2: Rendementen rendement elektriciteitscentrale onderste verbrandingswaarde aardgas COP diepe warmteopslag COP ondiepe warmteopslag *1 COP geothermie *2 COP distributienet *3 gemiddelde COP systeem (1,2 en 3)

42% op onderwaarde 8,8 kWht/m³ 28 kWht/kWhe 57 kWht/kWhe 20 kWht/kWhe 150 kWht/kWhe 12-14 kWht/kWhe

De coefficient of performance (COP) geeft de verhouding weer tussen de benodigde elektrische energie en de daarmee opgewekte energie. Tabel 2.3: Tarieven en onderhoudspercentages (uitgedrukt in % van de betreffende investering) inkoop elektriciteit (incl. transport, gem. dag/nacht) 0,08 €/kWhe inkoop CO2 (diverse tarieven ‘take or pay’ en variabel) diversen €/ton inkoop zoutzuur 125 €/m³ HCL onderhoudskosten GT 1,5% onderhoudskosten ondiepe HTO 4,75% onderhoudskosten diepe HTO 2% onderhoudskosten distributienet 1% onderhoudskosten technische ruimte 1% Tabel 2.4: Emissiefactoren gem. emissiefactor CO2 elektriciteitsopwekking in Nederland gem. emissiefactor CO2 aardgasverbranding in Nederland


0,566 kg/kWhe 1,9 kg/m³

pag. 23/86


3.3 Eerdere onderzoeken MEC-V In aanloop naar voorliggend onderzoek zijn verschillende onderzoeken vervaardigd. Op aanvraag kunnen deze rapporten worden toegestuurd: MEC-V fase 1, Realisatie van de projectorganisatie voor het MEC-V onderzoek, d.d. 21 september 2009; MEC-V fase 1, Bijlagenrapport bij realisatie van de projectorganisatie voor het MEC-V onderzoek, d.d. 21 september 2009; MEC-V fase 2a, Haalbaarheidsonderzoek warmteopslag glastuinbouw Vierpolders, d.d. 27 mei 2009; MEC-V fase 2b, Haalbaarheidsonderzoek naar milieu- en kosteneffectiviteit van een warmte- en energieweb met geothermie en warmteopslag in Vierpolders, d.d. 10 juni 2009; MEC-V fase 2b, Bijlagen bij haalbaarheidsonderzoek naar milieu- en kosteneffectiviteit van een warmte- en energieweb met geothermie en warmteopslag in Vierpolders, d.d. 10 juni 2009; MEC-V fase 2c, 1/108111/NB Geothermie glastuinbouw Vierpolders, uitgebreid geologisch onderzoek, d.d. 9 oktober 2009 MEC-V fase 2d1, MEC-V Haalbaarheidsonderzoek fase 2d1. Tussentijdse voortgangsrapportage (intern rapport); en MEC-V fase 2d1, Afwegingsonderzoek warmteopslag 2de concept, d.d. 28 december 2009.


pag. 24/86


4 Het MEC-V concept In dit hoofdstuk wordt het MEC-V concept verder uitgewerkt. Hierbij wordt ingegaan op de technische uitwerking van de verschillende onderdelen en de kosten.

4.1 Het MEC-V concept Gestreefd wordt om voor het glastuinbouwgebied Vierpolders met behulp van een Multi Energy Concept (MEC-V) een toekomstbestendig en duurzaam concept neer te zetten. MEC-V is gebaseerd op een geothermische installatie en hoge temperatuur opslag (HTO) in de bodem in combinatie met een warmte- en CO2 web naar verschillende glastuinbouwbedrijven. Met behulp van het MEC-V concept kunnen de aangesloten glastuinbouwbedrijven gezamenlijk profiteren van een rendabele en duurzame energievoorziening van warmte en CO2 die klaar is voor de toekomst. Op het warmteweb worden, maar kunnen ook in de toekomst allerlei warmtebronnen worden aangesloten, die vervolgens jaarrond benut kunnen worden. De voordelen van MEC-V zijn dan ook als volgt te ‘pinpointen’: laagdrempelige en continue innovatie en verduurzaming door maximale bedrijfstijd; verminderd individueel bedrijfsrisico bij overschakeling naar duurzame energie; duurzame energieconcepten zijn eerder rendabel te maken; fossiele brandstof wordt minder ingezet en restwarmte wordt eerder aantrekkelijk. MEC-V is innovatief: het concept combineert diverse duurzame componenten om zodoende een optimale, flexibele en duurzame bedrijfsvoering te kunnen bewerkstelligen; MEC-V kan worden gezien als een modulair systeem wat in de toekomst steeds groter kan groeien. Gestart wordt met de eerste “kraal” waarna andere “kralen” kunnen worden aangesloten; het zogenaamde kralen rijgen van MEC-V concepten; op MEC-V kunnen zowel bestaande als nieuwe glastuinbouwbedrijven worden aangesloten; en voor bestaande WKK bedrijven is het mogelijk om het warmteoverschot van de zomer op te slaan in de bodem voor latere verwarmingsdoeleinden in de winter. De warmte hoeft hierdoor niet meer worden afgevoerd (vernietigd) aan de buitenlucht.


pag. 25/86


4.1.1 Energetische uitgangspunten MEC-V In deze paragraaf wordt middels twee figuren op schematische wijze het energieconcept en de energetische uitgangspunten voor MEC-V toegelicht. Op basis van deze uitgangspunten zijn de geothermie de warmteopslag en het warmteweb nader uitgewerkt. Warmtelevering geothermie en opslag restwarmte De geothermie draagt het gehele jaar warmte over aan het warmteweb middels warmtewisselaars (WAS). Bij WAS is sprake van een gering temperatuurverlies van 2 Kelvin. Middels het web wordt de warmte geleverd aan de afnemers. In de zomer zal sprake zijn van een warmteoverschot dat kan worden opgeslagen in de warmteopslag. Voor de warmteopslag zijn twee varianten uitgewerkt in dit haalbaarheidsonderzoek. In onderstaand figuur zijn de belangrijkste uitgangspunten en rendementen voor de warmtelevering middels MEC-V weergegeven voor de periode eind april. Toepassing warmteopslag De toepassing van ondiepe warmteopslag sluit vanuit financieel en duurzaamheids oogpunt het beste aan op het toekomstduurzame MEC-V concept. Zie paragraaf 3.3

afnemers temperaturen: 84 35 warmtevraag: GT warmteweb temperaturen: 86 37 warmte in net: GT

WAS

WAS

geothermie P90 (GT) doubletten: 1 debiet: 410 m³/h temperaturen: 88 39 vermogen: 22 MWt vollasturen: 8.760 uur warmte: 193.587 MWht COP: 20

WAS

warmteopslag (HT) ondiep doubletten: 3 maximaal debiet: 450 m³/h temperaturen: 39-35 86 opslagvermogen: 26,6 MWt periode laden: 120 dgn warmteopslag: 40.000 MWht waterverplaatsing: 680.000m³ opslagrendement: 62 % COP: 57 waterbehandeling: 160 m³

warmteopslag (HT) diep doubletten: 3 maximaal debiet: 300 m³/h temperaturen: 39 86 opslagvermogen: 16,4 MWt periode laden: 120 dgn warmteopslag: 40.000 MWht waterverplaatsing: 680.000m³ opslagrendement: 79 % COP:28 waterbehandeling: 160 m³

Figuur 4.1:Overzicht energieconcept MEC-V en energetische uitgangspunten warmteopslag


pag. 26/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Het opslagvermogen van de ondiepe warmteopslag is aanzienlijk hoger dan het opslagvermogen van de diepe warmteopslag. Dit komt doordat het maximaal haalbare debiet van de diepe warmteopslag lager is als het maximaal haalbare debiet van de ondiepe warmteopslag. Warmtelevering geothermie in combinatie met warmteopslag In de winterperiode wanneer de warmtevraag het grootste is, beschikt de geothermie over onvoldoende capaciteit. De warmteopslag zal aanvullend worden ingezet voor het leveren van warmte tijdens deze pieksituaties. In onderstaand figuur is dit schematisch weergeven. In dit figuur zijn ook de belangrijkste energetische uitgangspunten opgenomen. afnemers temperaturen: Tmeng 35 warmtevraag: HT + GT warmteweb temperaturen: Tmeng 37 warmte in net: HT + GT

Warmte Afgifte Station temp. sprong tussen web en bron: 2K

WAS

geothermie P90 (GT) doubletten: 1 debiet: 410 m³/h temperaturen: 88 39 vermogen: 22 MWt vollasturen: 8.760 uur warmte: 193.587 MWht COP: 20

WAS

WAS

warmteopslag (HT) ondiep doubletten: 3 maximaal debiet: 450 m³/h temperaturen: 85-57 39 periode rust/levering: 90/150d vermogen begin: 24,0 MWt vermogen eind april: 9,4 MWt warmtelevering: 24.800 MWht COP: 57

warmteopslag (HT) diep doubletten: 3 maximaal debiet: 300 m³/h temperaturen: 85-65 39 periode rust/levering: 90/150d vermogen begin: 16,0 MWt vermogen eind april: 9,0 MWt warmtelevering: 31.600 MWht COP: 28

Figuur 4.2: Overzicht energieconcept MEC-V en energetische uitgangspunten warmtelevering


pag. 27/86


4.2 Toepassing geothermie 4.2.1 Toepassing geothermie De hoofdmotor achter het MEC-V is de geothermie. Door het zeer gunstige perspectief van de bron (22 MW) zijn andere duurzame energieconcepten vooralsnog minder interessant, maar technisch in de toekomst zeker niet uitgesloten. Op basis van de uitgevoerde onderzoeken (2c en 2d) blijkt dat geothermie vanuit technisch en juridisch oogpunt op de projectlocatie kan worden toegepast. De energetische uitgangspunten van de geothermische installatie zijn weergegeven in figuur 3.1. In onderstaande paragrafen wordt de toepassing van geothermie op hoofdlijnen toegelicht. Voor een nadere beschrijving wordt verwezen naar bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 2. De geothermische installatie zal bestaan uit twee putten voor respectievelijk onttrekking en retour tot een diepte van 2.200 meter die vanaf één locatie worden geboord. De beoogde boorlocatie is omschreven in bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 1.3.

4.2.2 Realisatie Voor het boren van de putten wordt een boortoren geplaatst. Naast de boortoren zijn allerlei primaire voorzieningen (materieel) nodig, om de boortoren te kunnen laten draaien. Bij primaire voorzieningen dient gedacht te worden aan; boorbuizen, aggregaten, pompen, schudzeven, brandstoftanks etc. Deze primaire voorzieningen worden middels bekabeling en/of piping aan elkaar en aan de boortoren gekoppeld. De minimale ruimte voor een boorinstallatie met primaire voorzieningen is afhankelijk van de inrichting van de boorlocatie 20 à 40 bij 60 à 75 m. Nabij Glaspark4P is rekening gehouden met een beschikbare ruimte voor het uitvoeren van de boorwerkzaamheden van 60 bij 100m. Voor het realiseren van de putten moet rekening worden gehouden met circa 5 tot 6 maanden. In figuur 3.3 is een voorbeeld weergegeven van een boorlocatie voor het realiseren van de putten van de geothermie.

Figuur 4.3: Voorbeeld boorlocatie geothermie (bron: NDDC)

De putten worden geboord en afgewerkt met betonnen putbehuizingen. Vanaf de putten worden leidingen gelegd naar de energiecentrale. In de energiecentrale staan warmtewisselaars opgesteld waarmee de warmte wordt uitgewisseld met het warmteweb. De totale geothermische installatie wordt uitgerust met diverse meetinstrumenten. Zodoende kan het functioneren van de installatie nauwlettend worden gevolgd en bijgestuurd. Na realisatie is het voor groot onderhoud (met een kraan ed.) noodzakelijk om een ruimte beschikbaar te houden van circa 30 bij 40 m.

4.2.3 Kosten Voor het geothermie systeem als omschreven in figuur 3.1 zijn kostenraming opgesteld. Voor de geothermie wordt uitgegaan van een 9 5/8 inch voor het productie en injectiegat. De weergegeven kosten zijn op haalbaarheidsniveau (onnauwkeurigheid 15%) en exclusief BTW. In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.4 is een gedetailleerde kostenraming van de geothermie opgenomen.


pag. 28/86


Investeringen Tabel 4.1:Investeringen geothermisch doublet 9 5/8 inch Kostenpost investeringen geothermie [k€] voorbereiden boorlocatie 300 installeren top casings voor productie en injectieput 70 installeren en afwerken productieput 2.903 installeren en afwerken injectieput 2.761 in gebruik nemen putten 280 materialen 1.980 aanvullende diensten 2.122 engineering, toezicht 589 warmtewisselaars, leidingen, technische ruimte, etc. 400 totaal geraamde kosten 11.404 De investeringkosten geven de kosten weer voor de bronnen, het leidingwerk en appendages tot en met de warmtewisselaars in de technische ruimte. In de raming is geen rekening gehouden met subsidies. De worden nader omschreven en opgenomen in hoofdstuk 6. In deze raming zijn ook geen kosten geraamd voor het verzekeren van de boring. In een vervolgfase moet het verzekeren van de boring nader worden onderzocht middels een kosten/baten analyse voor verschillende potentiële particuliere partijen. De post ‘engineering en toezicht’ bevat kosten die in fase 3 en fase 4 (zie hoofdstuk 10) worden uitgevoerd. In hoofdstuk 6 worden deze kosten niet meegenomen. Exploitatiekosten In tabel 3.2zijn de jaarlijkse exploitatiekosten voor de geothermie weergegeven. Tabel 4.2: Jaarlijkse exploitatiekosten voor geotehermie kostenpost geothermie [k€] elektriciteitskosten 769 onderhoud en beheer 171 totale exploitatiekosten 940 De geothermie draait het gehele jaar door. Op jaarbasis wordt circa 9 GWhe aan pompenergie verbruikt. Voor het jaarlijkse onderhouden van de geothermische installatie, en rekeninghoudend met het vervangen van bijvoorbeeld een defecte pomp, is een onderhoudspercentage van de investeringen gehanteerd (1,5%).


pag. 29/86


4.3 Hoge temperatuur warmteopslag In deze paragraaf wordt de toepassing van warmteopslag toegelicht. Voor een uitgebreide omschrijving wordt verwezen naar hoofdstuk 3 in de bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 3.

4.3.1 Toepassing warmteopslag De toepassingsmogelijkheden van warmteopslag zijn uitgebreid onderzocht en beschreven in het afwegingsonderzoek fase 2d-1. Uit dit onderzoek blijkt dat hoge temperatuur warmteopslag technisch op de projectlocatie kan worden toegepast. Voor toepassing van hoge temperatuuropslag in de bodem zijn in MEC-V twee mogelijkheden: 1. ondiepe warmteopslag in de Formatie van Maassluis. De maximale diepte van de bronnen bedraagt circa 215 m-mv en 2. diepe warmteopslag in het Zand van Brussel. De maximale diepte van de bronnen bedraagt circa 760 m-mv. De energetische uitgangspunten van de toepassing van de diepe en ondiepe warmteopslag zijn weergegeven in figuur 3.1 en 3.2. Voor beide varianten geldt dat in totaal drie doubletten benodigd zijn voor het MEC-V concept. In figuur 3.4 is de beoogde bronconfiguratie weergegeven voor de inpassing van de bronnen op de projectlocatie. Een voorstel voor bronlocaties van de warmteopslag is omschreven in bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 1.3.

4.3.2 Realisatie Figuur 4.4: Bronconfiguratie bronnen warmteopslag diep en ondiep

Het boren van putten voor hoge temperatuur warmteopslag is vergelijkbaar met het boren van putten voor traditionele koude/warmteopslag. Rekening moet worden gehouden met een boorstelling van 20 bij 20 meter rondom de bron. De warme opslagbronnen worden geboord op de beoogde boorlocatie (zie figuur 2.2). Het beoogde terrein is te klein voor de inpassing van de koude bronnen van de warmteopslag en deze zullen derhalve buiten het beoogde boorterrein liggen. De putten worden afgewerkt met betonnen putbehuizingen. Vanaf de bronnen worden leidingen gelegd naar de technische ruimte waar de warmte-uitwisseling plaatsvindt met het warmteweb en de geothermie. De installatie zal worden uitgerust met diverse meetinstrumenten voor het monitoren en beheren van de installatie. Voor de warmteopslag is waterbehandeling van het opgepompte water noodzakelijk. In de technische ruimte zullen derhalve maatregelen moeten worden getroffen voor een waterbehandelingsinstallatie. De installatie zal bestaan uit een groot reservoir, een dagreservoir en een doseerinstallatie. Voor de waterbehandeling wordt gebruikt gemaakt van zoutzuurdosering.


pag. 30/86


4.3.3 Kosten Voor de diepe en ondiepe warmteopslag zijn kosten geraamd op basis van het concept zoals omschreven in paragraaf 3.1.1. De kosten zijn op haalbaarheidsniveau (onnauwkeurigheid 15%) en exclusief BTW. Voor het ramen van de boorkosten, post ‘ondergrondse installatie’ zijn ramingen opgevraagd bij gerenommeerde boorbedrijven. Deze zijn opgenomen in bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.5. Investeringen Tabel 4.3: Investeringen warmteopslag in K€ warmteopslag diep [k€] warmteopslag ondiep [k€] ondergrondse installatie

1.355

412

60

75

- regeling en bekabeling

77

57

- leidingwerk

45

56

waterbehandeling

12

12

155

61

subtotaal 1 doublet

1.704

673

fiscaal voordeel (EIA 11,2%) totaal per doublet proefboring (eenmalig)

1911.513 250

75598 60

totaal warmteopslag

4.789

1.854

bovengrondse installatie: - wisselaars en appendages

onvoorziene kosten (10%)

De investeringkosten geven de kosten weer voor de bronnen, het leidingwerk en appendages tot en met de warmtewisselaars in de technische ruimte. In de raming is geen rekening gehouden met subsidies. De worden nader omschreven en opgenomen in hoofdstuk 5. Exploitatiekosten In tabel 3.4 zijn de jaarlijkse exploitatiekosten weergegeven voor diepe en de ondiepe warmteopslag. Voor de ondiepe warmteopslag zijn op jaarbasis aanzienlijke kosten benodigd voor het monitoren van de warmteopslag in het kader van de door de provincie te faciliteren pilot ondiepe warmteopslag. Daarnaast is voor beide warmteopslagsystemen waterbehandeling noodzakelijk.


pag. 31/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Tabel 4.4: Jaarlijkse exploitatiekosten warmteopslag in K€ kostenpost

warmteopslag diep [k€]

elektriciteitskosten

warmteopslag ondiep [k€]

86

33

- bronnen en bronpompen

57

35

- componenten technische ruimte

23

21

- waterbehandeling

26

26

4

18

195

132

onderhoud en beheer:

- monitoring totale exploitatiekosten

4.3.4 Afweging toepassing diepe of ondiepe warmteopslag Op basis van de resultaten van het aanvullend Afwegingsonderzoek naar de effecten van de toepassing van warmteopslag in de bodem blijkt dat het verschil in optredende effecten tussen diep en ondiep beperkt is. Bodemtechnisch (diepte en risico’s) heeft derhalve de toepassing van ondiepe warmteopslag de voorkeur. Daarnaast sluit de toepassing van ondiepe warmteopslag ook vanuit financieel oogpunt (zie tabellen 3.3 en 3.4) en duurzaamheids oogpunt het beste aan op het toekomst duurzame MEC-V concept. Op juridisch gebied is sprake van één belangrijk aandachtspunt; in het kader van bestaande regelgeving van de Provincie mag de ondiepe warmteopslag niet worden toegepast (ware het niet dat er in het beleid pilot ruimte is geformuleerd). In paragraaf 4.1.1 wordt hier nader op in gegaan. Omdat juridische mogelijkheden van de ondiepe warmteopslag nog worden onderzocht, wordt ook de diepe warmteopslag uitwerkt in de economische analyse.

4.4 Warmte en CO2 web 4.4.1 Het warmte en CO2 web In bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 4 is het warmte en CO2 web in meer detail uitgewerkt. Onderstaand de belangrijkste punten. In de achterliggende maanden is het concept MEC-V en het warmte- en CO2 web geoptimaliseerd. Hierbij is rekening gehouden met de volgende aspecten: woningbouw Oude Goote voor 2016. Oude Goote bestaat uit 500 woningen met totale capaciteitsvraag van circa 4 MWt. In het ontwerp van het warmteweb is met deze capaciteitsvraag rekening gehouden. De uitwerking van een extra netwerkconfiguratie op Oude Goote zelf is niet opgenomen vanwege de planfase waarin de ontwikkeling van Oude Goote verkeerd. Voor Oude Goote wordt gedacht aan het leveren van warmte vanuit één centraal aftakpunt. Voor Oude Goote moet een de businesscase verder worden uitgewerkt (onder andere


pag. 32/86


-

-

-

ten aanzien van belangrijke aspecten als de warmtewetgeving en de BAK bijdragen); Op basis van de verklaringen van acht tuinbouwondernemingen en Glaspark 4P met volledig aardwarmtebedrijven, ontstaat een deelnameverwachting in NETTO glasoppervlak van: o circa 27 ha bestaande WKK bedrijven; o circa 10 ha kweekbedrijf; o circa 22 ha Glaspark 4P; o circa 16 ha extra aardwarmtebedrijven (gefaseerd instromen vanaf 1 januari 2012) en o circa 5 ha diverse toepassingen of warmte uit retourwater of alleen CO2 afname. Het totaal areaal afnemers inde tuinbouw wordt geraamd op circa 80 ha; met die configuratie aan deelnemende afnemers ontstaat mimimaal 10 ton per uur CO2 vraag zodat de clustervorming om CO2 naar het eiland te krijgen voldoende geborgd is (zo groot als noodzakelijk om te starten). Voor de CO2 –levering zijn gesprekken gaande met een mogelijke leverancier. In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.7 wordt hier nader op in gegaan; de capaciteit vanuit de geothermie bedraagt circa 22 MWth bij een retourtemperatuur uit nieuwe kassen van 35°C en de capaciteit van de warmteopslag voor opslag en levering, zie figuur 3.1 en 3.2.

Het totale systeem is op schematische wijze weergegeven in figuur 3.5.


pag. 33/86


Figuur 4.5: Schematische weergave MEC-V zonder CO2 web. Voor warmteopslag in de ondergrond (HTO). De warmte afgiftestations (W.A.S) houden als warmtewisselaar de vloeistoffen van elkaar gescheiden. De aanvoerleiding kan ingericht worden als retour voor het warmte oogsten van de WKK.

4.4.2 Realisatie warmte en CO2 web Het warmte en CO2 web wordt ondergronds afgewerkt in zogenaamde tracés. Een tracé is de strook waarin zowel warmte- als CO2 leidingen liggen. Bij warmteleidingen is er altijd sprake van een tweetal leidingen zijnde de aanvoer en de retourleiding. Bij CO2-leidingen is sprake van slechts één leiding. Deze leiding wordt gekoppeld aan de leverancier. Zowel de warmte als de CO2-leidingen hebben ter hoogte van de afnemers op de hoofdleidingen aftakkingen in de vorm van klantaansluitingen. In figuur 3.6 is een dwarsdoorsnede van een het hoofdtracé weergegeven.


pag. 34/86


Figuur 4.6: Dwarsdoorsnede tracé warmte en CO2 web Het warmte leidingsysteem bestaat uit geïsoleerde stalen pijpen, bochten, T-stukken en appendages zoals afsluiters waarbij de isolatie bestaat uit Polyurethaan (PUR-schuim) en een Polyethyleen (PE) buitenmantel. Het CO2 leidingsysteem bestaat uit Polyethyleen (HDPE) pijpen, bochten, andere hulpstukken. In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.20 is een gedetailleerde overzichtstekening van het leidingtracé opgenomen.

4.4.3 Omkeerinrichting warmteweb In het concept van MEC-V is een hoge Temperatuur opslag opgenomen om daarmee de bedrijfstijden te kunnen optimaliseren/maximaliseren. Met technische oplossingen op het gebied van omkeerinrichtingen is het mogelijk om ook de warmteoverschotten van bestaande WKK bedrijven in de zomer op te slaan in de warmteopslag, het zogenaamde oogsten van de WKK –restwarmte. Dit principe kan zowel in nieuwe gebieden als in bestaande gebieden met veel WKK bedrijven worden toegepast. De inzet van dit concept leidt dan tot een verdere verduurzaming van bestaande bedrijven. Hierdoor zou een WKK -bedrijf ontstaan met optimaal energiebeheer en een minimale warmtekosten. Aandachtspunt is dat het oogstprincipe alleen werkt indien sprake is van een voldoende langjarige aanbodgarantie van deelnemende WKK bedrijven die in de zomer warmte over hebben. Principe oogsten Op het moment dat de WKK- warmte geoogst kan worden, kan de warmteleiding niet gebruikt worden om warmte te leveren. Om de WKK warmte te kunnen opslaan in de bodem, zal de stromingsrichting in het web maar twee keer per dag veranderen. In een concept waarbij alle afnemers (in de glastuinbouw) zelf een warmtebuffer hebben is dat geen bezwaar. Voor de woningen van de Oude Goote vormt dit wel


pag. 35/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport een aandachtspunt aangezien hier 24 uur per dag warmtevraag is. Toepassing binnen MEC-V onderzoek Ondanks het positieve effect van het oogstprincipe, is het (op dit moment) vanwege onderstaande ontwikkelingen, minder relevant geworden voor het MEC V concept: beperkte interesse glastuinbouwbedrijven met WKK en derhalve financieel niet haalbaar; toevoeging woningbouw ‘Oude Goote’ met 24 uur per dag warmtevraag tijdens pieksituaties waardoor een extra bovengrondse buffer noodzakelijk is voor de woningen; verwachting van een daling van het aantal WKK -draaiuren door ontwikkeling energieprijzen, waardoor de ‘oogst’ en het voordeel ook minder wordt; en visie van individuele glastuinbouwbedrijven op optimalisatie van de WKK sluit minder goed aan op dit oogstprincipe. Vanwege bovenomschreven ontwikkelingen is de toepassing van het oogsten niet verder uitgewerkt in dit haalbaarheidsonderzoek. In het bijlagendossierdeel 1, hoofdstuk 4.5 is daarentegen een meer gedetailleerde omschrijving van dit innovatieve en duurzame principe voor de glastuinbouw beschreven.

4.4.4 Kosten warmte en CO2 web De investeringen ten aanzien van de leidingen en installaties van het warmte- en CO2 web, zijn in onderstaande tabel weergegeven. In de raming is de warmteopslag ook meegenomen in het energienetwerk omdat dit element het mogelijk maakt om de jaarlijkse draaiuren te optimaliseren. Maar ook vanwege de verwachting dat de energienetwerken subsidie, een initiatief van het Ministerie van LNV, mogelijk ook de warmteopslag tot het netwerk zal rekenen. In het overzicht zijn voor de volledigheid ook de investering voor de geothermie en woningbouw toegevoegd. In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 4.6 is een detailraming opgenomen van het warmte en CO2 web.


pag. 36/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Tabel 4.5: Investeringen warmte en CO2 web (excl. kosten financiering ad circa M€2,-) omschrijving voorbereiding, pre engineering en businessplan kosten kosten warmteopslag leidingen en installaties subtotaal totaal sub in procenten projectmanagement en indexering tot 1 jan 2011 stelpost minimum pompregeling (>20% flow) stelpost besturing/loadmanagement en billing totaal web en HTO aardwarmtedoublet woningbouw netwerk en installatie totaal investeringen, excl. BTW

warmteweb [k€] 2.588 1.855 10.353 14.796 76%

CO2 web [k€] 457

500 250 650 16.196 11.000 6.000 33.196

100

4.202 4.659 24%

100 4.859

4.859

4.5 Opschalen MEC-V concept Voor het uitbreiden van MEC-V kan worden gedacht aan het verbinden van het aangrenzende tuinbouwgebied Tinte en het koppelen van warmtebronnen uit de industrie worden. Met het oog hierop dient bij de ontwikkeling van de MEC-V infrastructuur rekening te worden gehouden met de volgende opties: • • •


de mogelijkheid tot aansluiting en doorvoer van restwarmte van de industrie in Botlek naar Vierpolders en Tinte; het vergroten van de CO2 aanvoerleiding van 13 ton per uur naar 25 ton per uur (om ook het gebied van Tinte te voorzien); het vergroten van het CO2 -afleverstation van 13 ton per uur naar 25 ton per uur.

pag. 37/86


5 Milieurendement MEC-V De toepassing van het MEC-V concept zal leiden tot een aanzienlijke reductie op het gebruik van fossiele brandstoffen. Tevens wordt het energieverbruik enorm gereduceerd wat leidt tot een besparing op de reductie van CO2. In dit hoofdstuk wordt het milieurendement van de toepassing van MEC-V omschreven.

5.1 Reductie op energieverbruik Voor een nieuw aardwarmtebedrijf of een bedrijf dat nog met ketelwarmte werkt, is de toepassing van MEC-V de manier om te verduurzamen. Ditzelfde geldt voor een bestaand bedrijf dat besluit het gasverbruik van de WKK te vervangen door warmte middels het MEC V concept. Voor het laatst genoemde type bedrijf zal de totale besparing wel lager zijn, aangezien de WKK ook zal blijven draaien. De verduurzaming die met MEC-V wordt bereikt is minimaal 83 % (zijnde 100% ten opzichte van het gasverbruik in de referentie. Voor een uitwerking van deze berekening wordt verwezen naar bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 5. Met de totale besparing van aardgas op jaarbasis is een hoeveelheid van ca 16,2 miljoen m³a.e. gemoeid. Uitgaande van een gemiddeld gasverbruik van een woning van 1.400 m³ gas per jaar (voor warmte- en tapwatervraag) omvat dit een energiebesparing overeenkomstig het gebruik van ca 11.500 woningen per jaar. Daarnaast wordt op de uitstoot van NOx, fijn stof en methaanslib bespaard, omdat delen van de warmte voor de glastuinbouw niet meer worden opgewekt door WKK installaties. Met behulp van het duurzame MEC-V –concept kan de glastuinbouw en de publieke omgeving op de kaart worden gezet.

5.2 Milieu voordeel Met de toepassing van MEC-V voor de warmtelevering aan het areaal van glastuinbouw en woningen levert een gigantische besparing op in fossiele brandstoffen en daardoor een besparing van CO2 uitstoot. Om het milieuvoordeel dat wordt behaald middels MEC-V inzichtelijk te maken, is het concept vergeleken met het gasverbruik dat anders (in de referentiesituatie) zou worden gebruikt. Op basis hiervan is een overzicht gemaakt van de totale (bij 100% volloop) jaarlijkse besparingen in m³a.e/m². Met het MEC-V concept kan naar verwachting 99% van de warmtevraag kan worden geleverd. De totale warmtevraag kan niet worden ingevuld aangezien er altijd momenten zijn waardoor bij onderhoud of


pag. 38/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport incidentele storingen tijdelijk niet geleverd kan worden. Voor deze back up situaties is een correctie van 1% op de fossiele brandstof vraag gemaakt omdat op dat deel geen besparingen zijn. Voor het bepalen van het jaarlijkse elektraverbruik van het MEC-V concept is gerekend met een gemiddelde COP voor het systeem van 12,5. De totale jaarlijkse besparing bedraagt 19.272.000 m³a.e. Hetgeen resulteert in een reductie op CO2-uitstoot van circa 31 kton per jaar. Voor een gedetailleerde berekening van het milieuvoordeel wordt verwezen naar bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 5.

5.3 Milieu- en economie voordeel toepassing HTO Voorgaande benadering van het milieu voordeel gaat uit van toepassing dat HTO wordt toegepast. Het milieurendement van HTO beperkt zich niet tot het kunnen oogsten van WKK warmte in de zomer die anders verloren gaat. Zoals eerder vermeld wordt vooralsnog niet gekozen voor toepassing van de terug leveroptie bij de uitwerking van het concept. Het toepassen van HTO is van grote betekenis om maximale bedrijfstijd van de geobron te realiseren. De 40.000 MWh th per jaar (bij volloop worden door drie bronnenparen verkregen met een rendement na vijf jaar van ca 60 % op commodity (24.000 MWh th) en ca 40% op capaciteit (30 april bij einde seizoen na einde onttrekken). Als het met slechts één bronnenpaar gaat plaatsvinden dan zakt het rendement op commodity van ca 60% naar ca 40%. Of dit economisch aantrekkelijk is valt slechts per project te beoordelen want ook doorlaatbaarheid en andere grondparameters spelen daarin een grote rol. Bij het niet of minder toepassen van HTO zal de capaciteit van het concept afnemen en daarmee de te realiseren reductie van fossiele energie. De onttrekking van warmte aan de geobron zal kleiner zijn en daarmee minder goed benut worden. Vooralsnog wordt uitgegaan van een technische levensduur van de bron van 30 jaar namelijk het staat niet vast of de materialen daarna nog bedrijfszeker kunnen worden ingezet. Voor Vierpolders geldt met een relatief hoge temperatuur van de aardwarmte bron dat dit positief uitwerkt op het rendement van de HTO. In situaties met een “lage aardwarmtebron” (lees bron met lage temperatuur) zullen het rendement en de toepassingsmogelijkheden onder druk komen te staan. Het niet toepassen van HTO betekent voor de exploitatiekosten dat het areaal (bij 0,85 MW/ha capaciteit) bij 22 MW aardwarmte slechts ca 26 ha volledige aardwarmtebedrijven, met volledige capaciteitsgarantie, kan omvatten waardoor de reductie van de fossiele brandstof vermijding en de reductie van de CO2 uitstoot direct nagenoeg halveert. Tevens kunnen dan de hoge kosten voor de bronnen en distributienetten niet voldoende afgeschreven worden om een marktconforme prijsaanbieding te doen. Ook komt bij realisatie van alleen de geobron de mogelijkheid van de realisatie van het CO2 web onder druk te staan.


pag. 39/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport De investering en de exploitatiekosten van de CO2 voorziening drukken dan op een kleiner oppervlak. Ook de woningbouw zal vanuit de gekozen uitgangspunten dan niet kunnen worden voorzien met voldoende capaciteitsgarantie. Het niet toepassen van HTO heeft op basis van deze uitgangspunten het effect dat het gehele project uitgesteld gaat worden totdat de gasprijs oploopt of het moment dat het rendement van de WKK benchmark sterk afneemt. Voordeel van de HTO is het reduceren van de inzet van de ketel/WKK. Daarnaast zorgt de HTO ervoor dat de geothermie bron of WKK optimaal jaarrond kan worden ingezet. De warmte wordt zoveel mogelijk geleverd met de duurzame bodemsystemen wat resulteert in een financieel en een milieuvoordeel. Bij de berekeningen blijkt een MEC-V Van ondiep naar diepe HTO betekent een verhoging van exploitatiekosten van € 63.000 per jaar (zie tab 3.3 ). Dit zijn slechts de variabele kosten maar ook de vaste kosten per jaar aan afschrijving en financiering stijgen bij een diepe HTO. Belangrijke afwegingscriteria voor HTO op andere projectlocaties buiten Vierpolders zijn: geschiktheid bodem op de locatie voor de toepassing van HTO; juridische mogelijkheden in het bijzonder van ondiepe HTO; het systeemconcept nl. kan met de HTO een voordeel worden behaald zoals bovenstaand omschreven?; investeringen en jaarkosten van de HTO versus investeringen en kosten van een piekvoorziening; en duurzaamheidambities.

5.4 Alternatieven voor verbeteringen van het rendement? Des te groter de warmteafgifte des groter het energierendement. Er wordt bij de huidige opzet van uitgegaan dat de retourtemperatuur uit de kas 35 0C is. Echter er bij de meeste bestaande bedrijven is een retour van 35 0C nog niet realiseerbaar. Behoudens bij een bedrijf met een beperkte warmtevraag blijkt van de retour van de buurman van circa 40 0C toegepast te kunnen worden. Een groter temperatuurverschil leidt tot een toename van het verwarmingsvermogen. Daarnaast kan met dezelfde hoeveelheid water ook meer warmte worden geleverd. De inzet van de bodemsystemen binnen het totale MEC V concept zal hierdoor groter worden en leiden tot verdere verduurzaming. In studietrajecten met zeer lage temperatuur verwarming wordt gezocht naar een combinatie met deel warm en deel koud systeem. In de optimalisering van een tuinconcept kan bij nieuwe bedrijven hier ook


pag. 40/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport naar gekeken worden maar dat is aan de afnemers. De interne installatiekosten en teeltmogelijkheden zullen hier ook in mee wegen. Ook laat de vraag zich stellen om bij een tijdelijk overschot van warmte uit geothermie hier elektra van te maken. Voor elektriciteitopwekking uit geothermie zijn temperaturen aan het maaiveld nodig van > 100 °C. Deze onttrekkingtemperatuur wordt niet gehaald met de beoogde geothermie bron. Bij ca 100 0C is het rendement op elektra bij bijvoorbeeld via een Organic Ranking Cycle (ORC) ca 7%. Het netto rendement na o.a. afkoeling ligt slechts op 4%. Vierpolders heeft slechts 85 0C (na de warmtewisselaar) en het rendement zal dan op nieuwe typen ORC’s moeten wachten die wellicht storingsgevoelig zijn. De bedrijfszekerheid van het warmtesysteem is een absolute must. Een bijkomend effect is dat als de warmteoverschotten in de zomer gebruikt zouden worden om elektra van te maken dat de hele energie jaarbalans verstoord gaat worden en het rendement van de HTO inzakt omdat deze kleiner gebouwd moet worden. Ook het areaal wat nu voorzien wordt kan dan niet meer aangesloten worden waardoor de kosten per eenheid zullen stijgen. Een ORC zal ook terugverdiend moeten worden. Het rapport van Innovatienetwerk en SIGN over duurzame glastuinbouw van januari 2010 (rapport nr. 09.2.220 “energieagenda vraagt om nieuw bodembeleid”) geeft als conclusie dat het energierendement niet verbetert en dat het areaal dat kan worden aangesloten halveert. Voorlopig dus einde oefening voor ORC in combinatie met aardwarmte van 85 0C. De oplossing met HTO is juist zodanig creatief dat de aardwarmtebron naar 8760 uur per jaar gaat en de uitstoot van CO2 de grootse reductie krijgt.


pag. 41/86


6 Juridisch kader 6.1 Wet- en regelgeving geothermie en warmteopslag Onderstaand een overzicht opgenomen van de benodigde vergunningen voor het realiseren en onderhouden van de installaties van de geothermie en de warmteopslag. De vergunningen zijn kort omschreven in bijlagendossier deel 1, paragraaf 2.4 en 3.4. Geothermie: opsporingsvergunning Aardwarmte (reeds in bezit); besluit algemene Regels Milieu Mijnbouw; tijdelijk bouwvergunning; lozingsvergunning; bouwvergunning winning; bestemmingsplan; winningsplan/Winningsvergunning; WM vergunning winning; vergunningen voor leidingwerk en grondverzet; vergunningen voor tijdelijke grondwateronttrekkingen; recht van opstal; en recht van overpad. Warmteopslag diep Grotendeels overeenkomstig dezelfde vergunningen benodigd zoals voor geothermie. In plaats van een winningvergunning aardwarmte en het winningsplan wordt een opslagvergunning aangevraagd. Deze vergunning geeft de houder het recht om stoffen in de ondergrond op te slaan. Bevoegd gezag: Ministerie van Economische Zaken Warmteopslag ondiep Grotendeels overeenkomstig dezelfde vergunningen benodigd zoals voor geothermie met een aantal uitzonderingen en aanvullingen. Niet van toepassing zijnde vergunningen: opsporingsvergunning; besluit algemene regels milieu mijnbouw en winningsplan en –vergunning.


pag. 42/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Aanvullend van toepassing zijnde vergunningen: WM vergunning; Wet bodembescherming, Lozingenbesluit; Waterwet, zie paragraaf 4.1.1; en MER of m.e.r.-beoordling.

6.1.1 Pilotproject ondiepe warmteopslag Uit eerder afgeronde onderzoeken in het kader van de toepassing van het MEC-V concept (rapporten 2a en 2b en 2d1) is gebleken dat vanuit financieel oogpunt de toepassing van ondiepe warmteopslag interessanter is dan de toepassing van diepe warmteopslag. De toepassing van ondiepe warmteopslag is naar verwachting vergunningplichtig in het kader van de bovengenoemde Waterwet, maar conflicteert met het beleid. De provincie Zuid-Holland heeft de mogelijkheid om voor hoge temperatuuropslag een uitzondering te maken op het beleid van koude-/warmteopslag in de vorm van een pilotproject. Om ervoor te zorgen dat de Provincie een goede afweging kan maken over toestemming en de inrichting van een mogelijke pilot en de vergunninglening, is een afwegingsonderzoek opgesteld, referentie: 2de concept Afwegingsonderzoek warmteopslag MEC-V fase 2d1, d.d. 28 december 2009. Dit rapport ligt ter overweging bij de Provincie en zij zal hier medio april uitspraak over doen. De provincie Zuid-Holland heeft tijdens de bespreking van het eerste concept afwegingsonderzoek reeds aangegeven positief tegenover een pilotproject voor ondiepe hoge temperatuur warmteopslag te staan. De provincie overweegt om een voorwaardelijke vergunning te verlenen. Hierbij moet worden gedacht aan een proefvergunning voor een bepaalde periode of een vergunning met een proeftijd van vier jaar. De verwachting is dat een permanente vergunning waarin een proeftijd is opgenomen én waarin duidelijke criteria zijn omschreven voor het eventueel intrekken van de vergunning het beste aansluit op de markt. Duidelijke criteria voor het intrekken van een vergunning geeft de mogelijkheid de monitoring en het beheer van de installatie op deze criteria af te stemmen en het beheer waar nodig bij te sturen. Na vier jaar worden de resultaten van de uitgebreide monitoring van de warmteopslag geëvalueerd. Na deze evaluatie zal de Provincie een besluit nemen over het vervolg van de warmteopslag. Stopzetten of een permanente vergunning. Dit vormt een belangrijk beslismoment voor de warmteopslag. Het intrekken van de vergunning heeft een sterk negatief effect op de business case voor warmteopslag. In geval van een ingetrokken vergunning zal de warmteopslag moeten worden gecompenseerd door conventionele technieken die veelal minder duurzaam zijn. Of een nieuw, dieper opslagsysteem moet worden gerealiseerd onder de Mijnbouwwet hetgeen een aanmerkelijk grotere investering verlangt en hogere exploitatiekosten tot gevolg heeft.


pag. 43/86


6.2 Wet- en regelgeving warmte en CO2 web Binnen dit kader zijn de voorwaarden vanuit Externe Veiligheid, vergunningverlening en NEN 3650/3651 van toepassing. Externe Veiligheid Externe veiligheid is alleen voor de CO2-leidingen van toepassing en betreft het kwantificeren van de zonering veiligheidsafstanden langs de CO2 -leidingen. In de volgende projectfase zal een QRA (kwantitatieve risicoanalyse) opgesteld worden waarin het plaatsgebonden en groepsrisico berekend worden. De uitkomsten hiervan zijn bepalend voor de minimale afstand tussen de nieuw te leggen CO2 leiding en omliggende bebouwing. Deze risicoanalyse is een voorwaarde vanuit vergunningverlening. Op basis van ruime ervaringen bij andere gelijksoortige projecten worden geen nadelige gevolgen voor de nu voorgestelde tracering verwacht. Vergunningen per vergunningverlener Gemeente Brielle: wijziging bestemmingsplan; en aanleg vergunning. Waterschap Hollandse Delta: aanleg vergunning (in bermen en onder wegen welke in beheer zijn van het Waterschap); keurvergunning (voor kruising en parallelligging watergangen) en grondwater lozingsvergunning (in verband met lozing bemalingwater uit sleuven). Provincie Zuid Holland: aanleg vergunning ; en grondwater onttrekkingsvergunning (in verband met onttrekking grondwater door bemaling sleuven). Rijkswaterstaat: kruising rijkswater en A15. Gemeente Rotterdam: aanlegvergunning. Havenbedrijf Rotterdam: aanlegvergunning. Prorail: aanlegvergunning (in verband met kruising havensporen). Vanuit vergunningverlening is er ook de verplichting tot het afstemmen van de tracés met de beheerders van bestaande kabels en leidingen. Hiertoe behoren o.a.:


pag. 44/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport -

N.V. Nederlandse Gasunie; Tennet; nader te bepalen partijen in te kruisen leidingstraat; nutsbedrijven (G/W/E/T/C/D(glasvezel)); en gemeente Brielle (rioleringsstelsel).

NEN-3650-serie Betreft de eisen voor buisleidingen inclusief appendages aangaande veiligheidsberekeningen, ontwerp, aanleg, beheer en wijziging in ontwerpcondities. Dit is alleen van toepassing voor zover vereist vanuit vergunningverlening/wetgeving. NEN 3651 Betreft de aanvullende eisen voor buisleidingsystemen in kruisingen met belangrijke waterstaatwerken. Leidingtechnische voorwaarden Betreft voorwaarden die voortkomen uit het toe te passen leidingsysteem hetgeen voor de warmteleidingen een voorgeïsoleerd stalen pijpsysteem en voor de CO2 -leidingen een HDPEleidingsysteem betreft. In dit stadium zijn leidingtechnische voorwaarden niet bepalend geacht voor de tracering. Uitvoeringstechnische voorwaarden Betreft voorwaarden welke het mogelijk moeten maken om de aanleg te realiseren en in de bedrijfsvoeringfase te kunnen beheren en onderhouden.

6.3 Vervolgtrajectvergunningen In dit hoofdstuk zijn de vergunningen omschreven welke aangevraagd dienen te worden voor het realiseren en onderhouden van MEC-V concept. De vergunningtrajecten dienen tijdig te worden opgestart. Een aantal van deze vergunningprocedures voor de geothermie, de warmteopslag en het leidingwerk voor het warmte en CO2 web kunnen mogelijk worden gecombineerd, denk bijvoorbeeld aan het aanleggen van leidingen e.d. Voor het optimaal afstemmen van de vergunningaanvragen wordt geadviseerd om de aanvragen door één partij te laten coördineren. In hoofdstuk 7 wordt hier nader op ingegaan.


pag. 45/86


7 Economische analyse In dit hoofdstuk is voor de volgende indeling gekozen: 1. interne projectanalyse (investeringen, financiering, kosten, opbrengsten, rendement); en 2. externe analyse (energiemarkt, WKK-benchmark). Afsluitend wordt er kort op enkele risico’s ingegaan, die elders in dit rapport niet aan de orde komen.

7.1 Interne project analyse 7.1.1 Investeringsoverzicht In onderstaande tabel 6.1 is de totale investeringsraming voor het MEC-V concept opgenomen en is per onderdeel aangegeven wanneer de investering gepland is. In bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 6.1 is de investering gedetailleerd opgebouwd. De ondertussen ontvangen offerte voor de boring indiceert dat onderstaande investeringraming in ieder geval op dat punt realistisch is (c.q. nog enige ruimte heeft). In de overhead kosten is een bedrag opgenomen van M€ 2 voor financieel management, inclusief één procent van de aanneemsom als voorinvestering in de ontwikkelingskosten. Tabel 7.1: Investeringsraming glastuinbouw en wijkverwarming (k€) en jaar van investeren. Aardwarmte doublet Transport, distributie en installatie(s) HTO doubletten Voorbereiding en pre-engineering Subtotaal glastuinbouw warmte

€ € € €

Transport, distributie en installatie(s) Voorbereiding en pre-engineering Subtotaal glastuinbouw CO2

€ €

Transport, distributie en installatie(s) Voorbereiding en pre-engineering Subtotaal Oude Goote

€ €

Totaal

11.000 10.195 2.600 2.491

2011 2011 2011 2011 €

26.285

4.841 443

2011 2011 €

5.284

5.465 3.021

2016 2011/16 *) €

8.486

€ 40.055

*) k€ 3.000 te verdelen over k€ 1.000 in 2011 en het restant omstreeks 2016


pag. 46/86


7.1.2 Financiering De investering van ruim M€ 40 is begroot als in tabel 6.2 weergegeven. De rekening courant kent volgens het financieel model slechts twee jaren een negatief saldo. Wezenlijk in bovenstaande is dat als uitgangspunten zijn genomen dat: • gemeente Brielle bereid is; én • dat de EU de gemeente Brielle toestaat het project mede te financieren op basis van «BNGtarieven» zonder noemenswaardige opslagen. De private partijen wordt gevraagd voor de borgstelling naar gemeente Brielle voor de benodigde zekerheden zorg te dragen. Daarnaast dient gebruik gemaakt te kunnen worden van de EUgroepvrijstelling voor staatsteun voor duurzaamheidprojecten. Tabel 7.2: Financieringstructuur (k€) Ondernemers (aansluitbijdragen) Gemeente Brielle Participanten V&SH (inbreng in natura) Coöperatie T4P (inbreng in natura) BAK (Bijdrage AansluitKosten) Subtotaal participanten

€ 1.000 € 500 € 2.500 € 1.000 € 300 € 2.000

UKR PZH uitvoeringsubsidie MEI EIA Subtotaal subsidies

€ 4.000 € 750 € 1.500 € 2.399

€ 7.300

€ 8.649

Subtotaal eigen vermogen

€ 15.949

Lening A (M€ 18 3,5% 20 jaar) Lening B (M€ 6 3,5% 30 jaar) Rekening courant (max. M€ 1,5 6%) Subtotaal vreemd vermogen Totaal financiering excl. overige subsidies, waaronder: • MEI HTO • overige


13,7% 6,8% 34,2% 13,7% 4,1% 27,4% 100,0%

€ 18.000 € 6.000 € 106 € 24.106 € 40.055 € 1.500 pm

pag. 47/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Daarnaast dienen partijen te beslissen of de voorgestelde structuur qua eigen vermogen de gewenste is en zo ja, of elke aandeel ook gelijk qua karakter (zeggenschap, dividendrecht) is. Zo is het tot nu toe niet gewoonlijk dat woningbezitters in een dergelijke constructie als – al dan niet getrapte – aandeelhouder fungeren. Alternatieve financiering In het programma Stroomversneller van de provincie is het project ook behandeld in de werkgroep financiering van duurzame warmteprojecten. In bijlage 6.3 (deel 1) is het resultaat van die werkgroep weergegeven. Mocht blijken dat voorgestelde gemeentelijke financiering met private borgstelling niet mogelijk is, dan kan een alternatief zijn om het project te organiseren als het eerste project van een op te richten entiteit die meerdere van dergelijke projecten wil gaan realiseren (zogenaamde uitrol). Uit de analyse van de werkgroep blijkt dat er diverse financiële partijen geïnteresseerd zijn in duurzame warmteprojecten van voldoende omvang (MEC-V sèc is relatief klein voor dergelijke partijen). Een nadeel van een dergelijke alternatieve financiering is, dat deze duurder dan de hiervoor geschetste gemeentelijke lening wordt. Op lange termijn beleggende pensioenfondsen stellen een minimum rendementseis voor duurzaamheidprojecten van vier procent. In de aanvangsfase is wellicht ook nog private equity nodig waar rendementeisen tot twintig procent gesteld worden. Na het exit van private equity verschaffers is meestal nog een tussenfase nodig waarin rendementseisen van rond de tien procent gangbaar zijn (zeven tot vijftien procent). Een stijging van de rentelasten over het vreemd vermogen van 3½% naar 4½% betekent (annuïteit) een verhoging van de jaarlijkse kapitaallasten van k€ 160. Een verhoging van 3½% naar 6% verhoogt de jaarlijkse kapitaallasten met k€ 413 en een verhoging van 3½% naar 9% zelfs met k€ 963.

7.1.3 Kosten In bijlage 6.3 van deel 1 zijn de jaarkosten gedetailleerd begroot. In tabel 6.3 zijn deze samengevat. Tabel 7.3 kapitaalkosten

jaarkosten (M€) (annuïteit)

1,59

o M€ 18 3½% 20 jr o M€ 6 3½%, 30 jr


inkoop CO2

1,04

elektriciteit

0,92

beheer en onderhoud

0,69

totaal

4,25

pag. 48/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Vanaf 2032 dalen de jaarkosten tot M€ 3,0 omdat het tuinbouwdeel dan afgeschreven is. De lening ad M€ 18 dan ook afgelost.

7.1.4 Opbrengsten De totale jaaropbrengsten zijn (bij 100% volloop en nominaal, dus zonder indexering) begroot op M€ 5 (gedetailleerd uitgewerkt in bijlage 6.4 van deel 1). Tien procent hiervan komt voor rekening van Oude Goote. Voor de tuinbouwbedrijven is het tariefsysteem onderverdeeld in twee groepen: • WKK bedrijven. Deze bedrijven zien MEC-V voor zowel warmte als voor CO2 als aanvulling op de WKK om hun resultaat te optimaliseren. Deze bedrijven krijgen geleverd op basis van ‘IAWA’; ‘if and when available’); • overige bedrijven; o nieuwe aardwarmte bedrijven (met leveringsgarantie omdat ze niet over een gasaansluiting beschikken); en o bestaande ketelbedrijven. Belangrijk aspect bij de opbrengsten is het volloopscenario. De meeste (circa 2/3) glastuinbouwbedrijven in Vierpolders worden bij de start in het eerste jaar (2012) aangesloten. In de daarop volgende vier jaren komt er elk jaar een bedrijf bij. In 2017 wordt de eerste helft van Oude Goote aangesloten, een jaar later de tweede helft. Al met al levert dat een beeld van een startdekking van zestig procent, die in de loop van zes jaar stabiel volloopt tot honderd procent.

Figuur 7.1: Geraamde volloop van MEC-V vanaf de start in 2012 tot en met 2018.

7.1.5 Exploitatie rendement Na volloop is het nominaal rendement (voor belasting) circa M€ 0,75 per jaar namelijk resultante van M€ 5 opbrengsten en M€ 4,25 kosten. Geadviseerd wordt om te overwegen ook de bewoners van Oude


pag. 49/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Goote, als verschaffers van M€ 2 eigen vermogen middels de BAK en als klant in het dividend te laten participeren. Deze benadering kan bijdragen aan een duurzame relatie tussen burger en tuinbouwsector. Voorgesteld wordt om aan het eigen vermogen een prioritair dividend van zeven procent over M€ 7,3 toe te kennen (M€ 0,5) en het resterende rendement kan bijvoorbeeld 50/50 verdeeld worden over klanten en aandeelhouders. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door: • extra dividend en nabetaling (korting achteraf); of • extra aflossing en dito verkorting van contractduur. Na afschrijving van het tuinbouwdeel (en dito aflossing van de daarvoor benodigde lening) stijgt het bruto rendement (voor belasting) van M€ ¾ tot circa M€ 2.

7.2 Externe analyse 7.2.1 Energiemarkt, historisch In onderstaande figuur 6.2 (bron BuildDesk) is het verloop van de energiemarkt voor Nederlandse huishoudens (kleinverbruik, kvb) weergegeven. Dit resulteert in een gemiddelde jaarlijkse stijging van de gasprijs met 9,2% en voor de elektriciteitsprijs met 7,0%.

Figuur 7.2: Verloop van de energiemarkt voor Nederlandse huishoudens In figuur 6.3 is een soortgelijk verloop aangegeven over een periode van twintig jaar. Dan zijn deze percentages respectievelijk 9,0% en 5,5%. Als we de prijsstijging herberekenen naar grootverbruik


pag. 50/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport (gvb) in de verhoudingen kvb:gvb = 4:3 voor gas en 3:2 voor elektra, dan zijn de jaarlijkse prijsstijgingen voor grootverbruik over twintig jaar voor gas 6,8% en voor elektra 3,1%.

Fig. 7.3: Energiemarktontwikkeling over de afgelopen 20 jaar (bron BuildDesk). Lijnen van onder naar boven: donkerblauw = elektra grootverbruik; lila = gas grootverbruik; rood = elektra kleinverbruik; grijs = gas kleinverbruik

7.2.2 Energiemarkt, toekomst De afgelopen paar jaar (2007 – 2009) is de energiemarkt zeer volatiel geweest. In zeer korte tijd is de gasprijs verveelvoudigd en in ongeveer hetzelfde tempo weer gedaald tot iets meer dan het niveau van


pag. 51/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport door deze hectische piek. Één en ander hangt sterk, zo niet geheel, samen met de economische ontwikkelingen. De grote vraag is nu wat de toekomstige energiemarkt gaat doen. Onderstaande trends tekenen zich in de visie van MEC-V af: macro-economisch is er een kanteling van Noord-Zuid hegemonie naar Oost-West hegemonie; de elektraprijzen zijn de afgelopen decennia ongeveer 0,5% per jaar meer gestegen dan het BNP (Bruto Nationaal Product); de Aziatische economie zal zich vooral ontwikkelen op basis van steenkool maar zal de slag naar verduurzaming relatief sneller maken dan de westerse economie (de transitie naar duurzaam zal de tussenstap via olie en gas minder benutten dan de westerse economie de afgelopen periode van decennia – eeuw); desondanks zal de opwaartse druk op fossiele brandstoffen stevig zijn door indirecte effecten van de sterke Aziatische groei; bewerking van grondstoffen en transport daarvan zal niet alleen op basis van kolen plaatsvinden maar ook op basis van olie en gas, zodat die vraag relatief hoog blijft; de economische recessie in de westerse economie zal een traag herstel en groot risico op terugval te zien geven; deze mening is gebaseerd op: o de inschatting van de economische gevolgen van de maatschappelijke imperfecties in de westerse maatschappijen/samenlevingen; o een verzet van de financiële wereld tegen het zogenaamde V-model waardoor het risico ontstaat dat er pas na een repeterend W-model een hernieuwd socio-economisch evenwicht ontstaat met alle tussentijdse kapitaalvernietigingen vandien en o de hierboven genoemde verwachte macroconjuncturele as-kanteling; het nieuwe economische evenwicht in de westerse economie zal zich vinden op een lager welvaartsniveau als de periode rond 2005 – 2007; ondertussen zal de innovatie rondom duurzame energie zich doorzetten (ook gevoed door innovatie uit Azië) waardoor alternatieve elektriciteitsproductie in belang fors toeneemt; sterke stijging van de Nederlandse productiecapaciteit (met name op basis van kolen) en elders in Europa uitbreiding van de productie op basis van kernenergie, ook de toename van windenergie zal, ondanks haar relatief geringe aandeel, een marktdrukkend effect hebben; Nederland ontwikkelt zich niet alleen tot de gasrotonde van West-Europa, maar vooral tot een elektriciteitsknooppunt, zowel door de omslag van import naar forse export (enorme uitbreiding van productiecapaciteit) als door de forse stijging van de grenscapaciteit (Europa wordt één koperen plaat); de inzet op verduurzaming zal op termijn een kanteling van fossiel naar elektrisch en waterstof veroorzaken, waarbij waterstof op langere termijn grotendeels aardgas zal gaan vervangen en elektrisch vooral een vervanging zal zijn van fossiele brandstoffen; groengas (biogas, syngas, e.d.) zal qua volume geen substantiële rol spelen; al met al zal dit resulteren in een doorzetten van de langjarige gasprijsstijging (positieve en


pag. 52/86


-

negatieve effecten heffen elkaar ongeveer op) en een afzwakking van de elektriciteitsprijs stijging; en hierdoor zal de sparkspread afnemen en gezien de elasticiteit relatief een sterk drukkend effect hebben op de WKK rentabiliteit.

Uit voorgaande analyse volgt de noodzaak voor de glastuinbouw om binnen afzienbare termijn WKK onafhankelijk te worden. Dit wordt versterkt door de huidige slechte rendementen en marktvooruitzichten. Dit wordt versterkt door de (directe en of indirecte) introductie van de emissierechten handel die per saldo fossiele energievoorziening duurder maakt. De toekomst en het succes voor de Nederlandse glastuinbouw is, naast markthervorming in Nederland en daarbuiten, sterk afhankelijk van een goedkoper én fossiel onafhankelijk energieconcept. En dat is wat MEC-V beoogt.

7.2.3 WKK -benchmark In deze paragraaf zijn de belangrijkste resultaten van de WWK -benchmark gepresenteerd. In bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 6.5 is de uitwerking opgenomen. DLV Glas&Energie heeft haar rapport van fase 2b herijkt. Daaruit komen de volgende resultaten naar voren (voor gedetailleerde informatie, zie vertrouwelijke bijlage 6.5 uit deel 2). Tabel 7.4: Future marktnoteringen (eind januari 2010).

Tabel 7.5: Gestandaardiseerde energiemarkt scenario’s (plt is plateau)

Voor een zestal bestaande bedrijven (5, 9-11, 13 en 15) is zowel de integrale energiekosten berekend voor de referentiesituatie (huidige situatie) als bij de concept MEC-V tariefstelling. De meeste bedrijven hebben een redelijk tot goed passende, zo goed als nieuwe WKK (één tot drie jaar oud), zij kunnen hun bedrijfsvoering optimaliseren door het aanvullende ketelgas te vervangen door MEC-V en alsmede extra


pag. 53/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport CO2 te doseren als de WKK uitstaat. Bedrijf 15b is bedrijf 15a plus een uitbreiding. Bedrijf 5 wil ook uitbreiden (is thans ruim vijf hectare) en wil overwegen om die uitbreiding te baseren op WKK of MEC-V. bedrijf 10 en 11 zijn thans ketelbedrijven. Tabel 7.6: Typering van de zes bestaande benchmark glastuinbouw bedrijven in Vierpolders en de vier nieuwe bedrijven (Glaspark 4P, nummers 1 – 4)

Met een energiemarkt scenario gebaseerd op 17,5 cent per m3 a.e. (aardgas equivalenten) is de gemiddelde daling van de energiekosten € 0,42/m2 (4%) ten gunste van MEC-V. Bij een energiemarkt scenario van 22,5 cent is die daling ruim verdubbeld tot € 0,93/m2 (9%). Hierbij is uitgegaan van de werkelijke draaiuren zoals die in 2008 zijn geweest (het tot nu toe meest gunstige jaar voor WKK met heel veel draaiuren). In jaren met minder draaiuren (zoals voorafgaand aan 2008 en in 2009) is het positief effect van MEC-V (nog) groter. Omdat het MEC-V tariefsysteem nog in concept is, is het voordeel per bedrijf behoorlijk verschillend (zie tabel 6.7). Voorgesteld wordt om in de businessplan fase de MEC)-V tarieven zo te vereenvoudigen en met een maatwerkkorting aan te vullen, dat voor elk bedrijf door deelname aan MEC-V de energiekosten verlaagd kunnen worden. Bovenstaande voordelen van MEC-V zijn exclusief de andere voordelen en behelzen enkel en alleen de directe verlaging van de integrale energiekosten. Overige rendementsverbeteringen en risicoverlagingen door MEC-V zijn in deze berekening niet meegenomen. In de berekeningen die ten grondslag liggen aan de tabellen 6.7 en 6.8 zijn de kosten voor “klein elektra” en belichting meegenomen. Als elders in dit rapport over het MEC-V tariefsysteem wordt gesproken, dan worden genoemde kosten niet meegenomen (omdat de tuinder die in de huidige situatie toch al heeft). Verder liggen aan deze tabellen de draaiuren van 2008 ten grondslag. In 2009 (en ook in eerdere jaren) was het aantal draaiuren 500 of meer per jaar minder.


pag. 54/86


Tabel 7.7: Berekende energieprijzen (MEC-V en referentie c.q. benchmark) bestaande bedrijven.

Voor nieuwe bedrijven c.q. bedrijven waar voor de uitbreiding nieuwe infrastructuur en of installaties nodig zijn, is het voordeel van MEC-V groter dan voor bestaande bedrijven. Immers, voor die nieuwe bedrijven c.q. uitbreidingen hoeven met MEC-V niet meer in die installaties en of infrastructuur (gas aansluitingen) te investeren, zie tabel 6.8. Het voordeel is berekend voor Glaspark 4P op basis van de bedrijfsvoering van een drietal bestaande Vierpolderse bedrijfstypen (5, 13 en 15). Bij 17,5 cent per m3 a.e. bedraagt het jaarlijkse voordeel € 1,40/m2 (13%) en bij 22,5 cent is dat voordeel zelfs € 1,74 (16%).


pag. 55/86


Tabel 7.8: Berekende energiekosten per bedrijf op Glaspark 4P op basis van verschillende bedrijfstypen uit Vierpolders.

CO2 emissierechten In deze momentane benchmark is geen rekening gehouden met onder andere de ontwikkeling met betrekking tot de CO2 emissierechten. De verwachting waarmee in de bijlagen is gerekend, is gebaseerd op een mondelinge mededeling van LTO Noord Glaskracht: • het elektradeel van de emissierechten zal vanaf 2013 marktconform beprijsd worden; • het warmtedeel zal in ieder geval in 2027 ook marktconform beprijsd zijn; derhalve rekenen we in de bijlage met een lineair toenemende emissiebeprijzing van 0% in 2013 tot 100% in 2027; • het verwachte prijsniveau van emissierechten in 2013 is € 15/ton CO2 en in 2027 € 30 – 50 (laag en hoog scenario).

7.3 Risico’s Diverse risico’s worden in het hoofdstuk risico management (met bijlagen) behandeld. Enkele worden hieronder kort toegelicht.

7.3.1 Netto contante waarde diepe Hoge Temperatuuropslag In de economische analyse van fase 2d2 is naast het beoogde MEC-V concept met ondiepe HTO ook gerekend aan de variant met een diepe HTO. Deze informatie is separaat aan de provincie gepresenteerd ter overweging van de vergunbaarheid van een pilot project met ondiepe HTO. Over een looptijd van twintig jaar is de NCW (netto contante waarde) van het project op basis van een diepe HTO circa M€ 4 lager dan met een ondiepe HTO. Mocht na vier jaar blijken dat ondiepe HTO’s vervangen dient te worden door diepe HTO’s, dan daalt de NCW van het project met circa M€ 6.


pag. 56/86


7.3.2 Tuinbouw en woningbouw markt Het volloopscenario wordt beïnvloed door de economische ontwikkelingen in de betreffende sectoren. Vanwege de relatief geringe warmtevraag van Oude Goote (vijf procent van de commodity en twintig procent van de capaciteit) wordt het niet realiseren als een beperkt risico ingeschat. Zo gauw het niet doorgaan duidelijk wordt kunnen meer kassen worden aangesloten. Wel heeft het niet doorgaan grotere gevolgen op het financiering en bestuursmodel (governance) . Het onvoldoende (snel) vollopen van Glaspark 4P kan echter wel een groot risico vormen op het berekende projectresultaat. Dit risico kan verkleind worden door de bestaande glastuinbouwbedrijven in Vierpolders maximaal op MEC-V aan te sluiten, zodat niet geheel Glaspark 4P nodig is om de warmte van MEC-V te benutten. Als uiterste risicobeheersingmaatregel kan overwogen worden om een warmtetransportleiding naar het glastuinbouw intensiveringgebied Tinte (hemelsbreed twee kilometer) aan te leggen. Dat gebied is circa 150 hectare groot en er zijn plannen om dat met nog eens vijftig hectare uit te breiden.

7.3.3 WKK kostprijs perceptie Diverse model berekeningen van gerenommeerde adviesorganisaties geven berekeningen aan die € 3 tot 6/m2.jaar gunstiger uitpakken dan de kosten, zoals die in gerealiseerd zijn op de geanalyseerde bedrijven in Vierpolders voor 2008 met de langere termijn energiemarkt verwachtingen (Endex plus visie). In 2008 konden veel draaiuren gerealiseerd worden, dus gunstig voor WKK. De complexiteit van WKK is blijkbaar zo groot dat het lastig is om deze voor een fictief voorbeeldbedrijf goed te ramen.

7.3.4 Effect CO2 emissierechten, marktontwikkeling en indexering op energiekosten In bijlage 6.5 (deel 1) met figuur 6.4 zijn de cumulatieve effecten van CO2 emissie, energiemarktontwikkeling en inflatie-indexering voor een WKK bedrijf jaar over een periode van 15 jaar (2012-2027) begroot op een kostenniveau voor energie van € 20-30/m2. Indien geen van deze effecten blijkt uit te komen en verduurzaming niet door de markt van tuinbouwproducten beloond wordt, dan kan WKK blijven concurreren. Dat geeft vooralsnog spanning op het lange termijn perspectief voor MEC-V. Daarnaast zijn er diverse kwalitatieve voordelen voor MEC-V ten opzichte van het WKK concept o.a. m.b.t. teeltvoordelen (sturing volledig op de teelt en niet afhankelijk van de energiemarkt), geen methaanslib, mogelijk nog aantrekkelijker financiering, imago (zie paragraaf 6.5.1).


pag. 57/86


8 Organisatie MEC-V MEC-V is een complex project met vele stakeholders, directe en indirecte. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de (groepen) stakeholders en een beknopte actor/risico analyse gemaakt. Om herhaling van tekst te voorkomen is deze stakeholder analyse verwerkt in de diverse onderdelen van dit hoofdstuk. Op basis van de diverse gesprekken met stakeholders, is het hierna beschreven model als meest voor de handliggende naar voren gekomen voor de fase van businessplanning (tot en met contracting). In de paragrafen 7.1 tot en met 7.4 wordt voorgesteld hoe de businessplan fase (fase 3, 2010) kan worden georganiseerd. In paragraaf 7.5 wordt kort ingegaan op het mogelijke exploitatiemodel in de bedrijfsmatige fase (MEC-V fase 5, vanaf 2012).

8.1 Stuurgroep Stuurgroep Klankbordgroep Projectgroep Figuur 8.1

Organisatiestructuur MEC-V fase 3 (businessplanning t/m contracting)

De organisatie van het businessplan is voorzien in een stuurgroep van majeure stakeholders. Om de stuurgroep niet te groot te maken wordt geadviseerd om alleen de partijen die voor minimaal 15% meebetalen aan het tot stand komen van de voor realisatie noodzakelijke contracten (de businessplanfase) in de stuurgroep plaats te laten nemen. Bovendien is er voor gekozen om alle partijen in de stuurgroep op basis van gelijk(waardig)heid te laten deelnemen. Dat wil niet zeggen dat op voorhand elk stuurgroeplid verplicht is om – al dan niet in gelijke mate - mee te investeren in de realisatie en bedrijfsvoering. In hoeverre dit het geval is zal in de businessplan fase moeten blijken. Samengevat bestaat de meest wenselijk geachte stuurgroep uit de volgende partijen: gemeente Brielle; klanten (tuinders, exploitant woonwijk); CO2 leverancier; energiebedrijf/-ven; en eventueel (onder-) aannemer(s). De uitwerking van de primaire rollen en belangen van deze stuurgroeppartijen zijn: gemeente Brielle:


pag. 58/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport vergunningverlening en –handhaving; verkoopbaarheid Glaspark 4P; duurzaamheid glastuinbouw Vierpolders; duurzaamheid Oude Goote; opwaarderen gemeentelijke duurzaam energie bedrijf (thans alleen WKO van de brede school); tuinders (al dan niet als coöperatie T4P of in een andere entiteit georganiseerd om middels één gemandateerd persoon vertegenwoordigd in de stuurgroep): o klant (warmte, CO2); o zuivere CO2; o duurzame productie (imago en marktpositie versterking); o minimaliseren prijsrisico energievoorziening; o coöperatie T4P is met VSH titelhouder van eerdere substantiële subsidietoezeggingen in het project T4P (m€ 4 UKR en m€ 0,75 PZH uitvoeringsubsidie); Indien de tuinders momenteel geen investeringsruimte hebben om een gelijke financiële bijdrage aan de businessplanfase bij te dragen, dan kan dat gecompenseerd worden met de voorovereenkomsten voor afname van warmte en CO2 door de tuinder voor een nader te bepalen periode en (maximum) prijscondities. o o o o o

Met overige stakeholders (potentiële exploitanten en CO2 leveranciers) is gesproken. De weergave daarvan is opgenomen in het vertrouwelijke bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 3.1.

8.2 Klankbordgroep De stuurgroep stuurt de projectgroep aan middels de projectleider. Deze is secretaris van de stuurgroep. Overige directe stakeholders worden betrokken middels een klankbordgroep. De klankbordgroep vergadert niet te lang voordat de stuurgroep vergadert, zodat het advies van de klankbordgroep kan worden meegewogen in de besluitvorming van de stuurgroep. In de klankbordgroep kunnen zowel de minder majeure partijen uit de businessplan fase worden betrokken als wel de majeure partijen die zowel nu als later niet contractueel bij MEC-V betrokken worden, maar wel bepalend zijn voor een positieve omgeving voor MEC-V (zoals bepaalde belangenorganisaties). In bijlagendossier deel 2, hoofdstuk 3.2 is een overzicht opgenomen van mogelijk leden voor de klankbordgroep.

8.3 Projectgroep De projectgroep bestaat uit “onafhankelijke personen” en zijn geen medewerkers van stuurgroeppartijen. De projectleider geeft opdrachten aan zowel projectgroepleden, derden (adviseurs, potentiële leveranciers) alswel aan stuurgroep- c.q. klankbordgroeppartijen als die de gewenste


pag. 59/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport deskundigheid voldoende objectief c.q. objectiveerbaar kunnen leveren. Partijen die zich kandideren voor de projectgroep zijn: Agrimaco (penvoerder, tuinbouwspecialist) en IF-WEP (geo specialist). Of, en zo ja in welke hoedanigheid, VSH in de projectgroep actief kan zijn, zal door de stuurgroep besloten moeten worden. De juiste balans moet gevonden worden tussen het efficiënt inzetten van bestaande kennis (zowel materie- als gebieddeskundigheid) enerzijds en het spanningsveld dat “de slager zijn eigen vlees moet keuren” (zowel stuurgroep- als projectgroep lid zijnde). De projectgroep is op basis van een samenwerkingsovereenkomst ook vertegenwoordigd in de stuurgroep en heeft daar een gelijke stem als de overige stuurgroeppartijen.

8.4 Overige stakeholders De (grotendeels overige) stakeholders kunnen ingedeeld worden in publieke, private en nongouvernementele organisaties: • Publiek: o Ministeries: EZ (geothermie, energie), Agentschap NL / SenterNovem; LNV (tuinbouw Kas als Energiebron, Garantieregeling); en VROM (verduurzaming, milieu). o Provincie Zuid-Holland: mede initiatiefnemer van MEC-V, subsidiënt, duurzaamheidbeleid, vergunningverlener (m.n. belangrijk voor ondiepe HTO pilot), stroomversneller programma. o Gemeenten: Brielle (tevens representant / spreekbuis voor omwonenden); Westvoorne: wil voor tuinbouwintensivering gebied Tinte ook een verduurzamingprogramma met maximale synergie met MEC-V; Hellevoetsluis (indirect: als partij die medewerking wil/moet verlenen voor de ontsluiting van Glaspark 4P). • Privaat: ook met deze groep in gesproken en of is een desk analyse gemaakt op “naamniveau” en daarom is dit opgenomen in bijlagen rapport deel II hoofdstuk3. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen de volgende groepen: o tuinders (direct en indirect of nog niet betrokkenen); o tuinbouw toeleveranciers; o grondeigenaren en o potentiële investeerders.


pag. 60/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport •

Overige private en publieke organisaties: o DCMR (vergunningverlening en handhaving); o Deltalinqs/RCI (ondernemersvereniging Rijnmond en Rotterdam Climate Initiative); o LTO Noord-Glaskracht (belangenbehartiging glastuinbouw); o Productschap Tuinbouw (partner in MEC-V fase 2d); o Stedin (klassieke netbeheerder); o Tennet (E-transportnet beheerder); o WSHD (Waterschap Hollandse Delta, majeure tracé partner); o Overige vergunningverleners: Rijkswaterstaat; Gemeente Rotterdam; Havenbedrijf Rotterdam; Leidingstrook partijen; Nutsbedrijven; N.V. Nederlandse Gasunie en Prorail.

8.5 Toekomstig kader en exploitatiemodel Het is nu te vroeg om al uitspraken te doen over het meest geschikte model voor de realisatiefase en voor de fase van bedrijfsvoering. Wel zijn een aantal kaderaspecten naar voren gekomen voor het samenwerkingsmodel in de realisatie- en bedrijfsvoeringfase: hoe minder partijen hoeven samen te werken, hoe eenvoudiger de samenwerking is; hoe logischer de rol is die een partij in een samenwerking krijgt, des te beter; samenwerking zonder belangtegenstellingen is een utopie, benoem en analyseer daarom deze belangentegenstellingen zo vroeg mogelijk in het proces en formuleer duidelijk ‘does & dont’s’ rondom deze belangentegenstellingen; duurzaamheidprojecten vereisen vaak langdurig samenwerken met in eerste instantie lagere rendementen dan partijen beogen: o een juridisch dichtgetimmerd construct lijkt op voorhand het eenvoudigst, maar lange termijn ongelijkheid in resultaat (wat ontstaat doordat het starre construct niet kan meebewegen met de marktontwikkelingen) levert dermate spanningen op dat de samenwerking gaat wringen en tot “herrie in de tent leidt” hetgeen vervolgens in geen der partijen voordeel werkt; o voorkom een voortijdig exit van één der partijen zodanig dat de andere partijen met de problemen achterblijven (voorbeeld: een (onder-)aannemer is wellicht bereidt om tijdens de realisatiefase aandeelhouder te worden om zo mede risicodrager te zijn van budget- en of doorlooptijdoverschrijdingen, maar is niet altijd bereid om meerdere jaren


pag. 61/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport aandeelhouder te blijven teneinde ook het garantierisico te borgen; toch is dit –zeker voor innovatie en of complexe projecten – vaak wel noodzakelijk gezien uit het oogpunt van de andere aandeelhouders en of financiers.

8.5.1 Realisatiefase (fase 4) Essentieel voor de organisatie en het exploitatiemodel van de realisatiefase (en daarna) is de vraag of MEC-V in haar samenstelling een éénmalig project is of dat dit project het eerste project is van een onderneming die gespecialiseerd is in dergelijke projecten (of essentiële – bij voorkeur patenteerbare onderdelen van het MEC-V concept). Met andere woorden, is het een vraagstuk van projectfinanciering of van bedrijfsfinanciering. 8.5.1.1 Projectfinanciering Bij projectfinanciering is de meest waarschijnlijke constructie die van eigen vermogen van majeure stakeholders en subsidies, aangevuld met bancair vreemd vermogen. 8.5.1.2 Bedrijfsfinanciering Bij bedrijfsfinanciering is het belangrijk dat de visie van de ondernemer(s) en de horizon voor de investeerders duidelijk is: de ondernemers zullen in persoon en in entiteit klip en klaar moeten zijn. Welke visie hebben ze, wat is hun track record, wat brengen ze in en wat brengen ze mee, wat is hun ambitie, wat accepteren ze, etc.; wat is de roll-out potentie van het project. In concreto voor MEC-V: hoe kan dit gekopieerd worden naar de glastuinbouw in Tinte, Westland, etc. Maar ook naar bedrijfsterreinen, utiliteit, woningbouw, etc. Is er een geografische begrenzing of biedt ook het buitenland perspectief. Indien gekozen wordt voor de optie (en potentie) van bedrijfsfinanciering, dan komen extra financieringsmogelijkheden in beeld: private equity funds (met name voor de start up fase, dergelijke funds willen graag op (middel) korte termijn aantrekkelijke exit perspectieven en zijn bereid daarvoor aanzienlijke risico’s te lopen; pensioen- en duurzame beleggingsfondsen: o pensioenfondsen zochten vaak naar grotere projecten dan MEC-V. Het is de vraag of de economische ontwikkelingen van de afgelopen paar jaar hen ook interesse heeft doen krijgen in medior projecten van enkele tientallen miljoenen euro’s als MEC-V; o beleggingsfondsen zijn vaak ook geïnteresseerd in medior (en soms zelfs in kleinere van enkele miljoenen euro’s) projecten.


pag. 62/86


8.5.2 Bedrijfsvoeringfase Er zijn diverse modellen tijdens de bedrijfsvoeringfase mogelijk. Deze variëren tot een klassiek model waarbij de exploitatie in handen is van een nutsbedrijf. Tot een volledig klantmodel, waarbij de klant honderd procent eigenaar is van MEC-V en de bedrijfsvoering al dan niet geheel of gedeeltelijk uitbesteed (outsourced). Zodra ook woningen (of andere afnemers met een capaciteit kleiner dan 1.000 kW) worden aangesloten, is de warmtewet van toepassing. Dit wettelijk kader stelt nadere eisen. Maar ook in een puur B2B (business to business) model is het project organisatorisch en technisch dermate complex, dat inhuur van specialisten (outsourcing van specialistische taken) wenselijk tot noodzakelijk is voor o.a.: bemetering; administratie, facturatie en debiteurenbeheer; onderhoud; o technisch; o organisatorisch (vergunningen, communicatie, …); klant- c.q. relatiebeheer; in- en verkoop en management.

8.5.3 Overdracht MEC-V aan stuurgroep Door de initiatiefnemers die samenwerken in MEC-V wordt beoogd dat, nu de haalbaarheid voldoende aangetoond is, de sturing van het project wordt overgenomen door een stuurgroep van partijen die direct belang hebben bij de realisatie van het project . MEC-V wil die partijen graag verder behulpzaam zijn bij de realisatie van hun plannen. Wel willen de partners in MEC-V haar investeringen tot nu toe opvoeren als onderdeel van de realisatiefase (fase 4, 2011) en wel op de volgende manier: Investeringen in project T4P: 100% o V&SH: k€ 875 o Agrimaco: k€ 14 Investeringen in MEC-V die niet factuurabel of gesubsidieerd zijn geweest maar als voor investering worden beschouwd: 100% o Totaal tot 31 maart 2010: k€ 305 Prefered suppliers mits objectieve marktconformiteit kan worden aangetoond: o V&SH: aanleg horizontaal transport o OCAP: levering CO2 Als tegenprestatie biedt het consortium het volgende aan: 10% volumekorting op de werkzaamheden in fase 3 (mits die als onderdeel van de investering in de realisatiefase weer kunnen worden opgevoerd);


pag. 63/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport -

-


50% van de subsidierechten op de m€ 4,75 toegezegde subsidies aan T4P (onder de voorwaarde dat coöperatie T4P ook akkoord gaat én dat de subsidies inderdaad omgezet kunnen worden; en alle kennis, kunde, contacten en dossiers die zij vergaard heeft, ook buiten de rapportage om.

pag. 64/86


9 Communicatie In de tussenrapportage MEC-V fase 2d1, zijn de volgende aspecten reeds behandeld: doel; doelgroepen; gewenste effecten; communicatiemiddelen en communicatieplan in opbouw. Om herhaling te voorkomen, is deze tekst niet in dit rapport opgenomen. In fase 2d2 (vervolg haalbaarheidsonderzoek) zijn de volgende inspanningen en resultaten vermeldenswaard: offerte gemeente Westvoorne voor projectleiding verduurzaming glastuinbouw intensiveringgebied Tinte (offerte nog niet geaccepteerd vanwege vertraagde besluitvorming rondom reconstructie van het desbetreffende glastuinbouwgebied); artikelen op Energiek presentatie ondernemerskring Oostland (30 november 2009); artikel in “Onder Glas”, verschijningsdatum 20 januari 2010; artikel in “Nieuwe Oogst” tuinbouw, 13 februari 2010; artikel in “Bloemisterij” (12 april 2010); pagina met projectinformatie op www.agrimaco.nl; overleg met gemeente Pijnacker-Nootdorp; overleg met gemeente Westland en overleg met gemeente Lansingerland in voorbereiding. Omdat beoogd wordt dat de communicatie in de loop van 2010 uitgevoerd wordt door RCI in samenwerking met gemeente Brielle, is nog geen gedetailleerd communicatieplan opgesteld. Dit zal overgelaten worden aan genoemde partijen.


pag. 65/86


10 Risico-inventarisatie 10.1 Risico’s en beheersmaatregelen geothermie en warmteopslag Voor de warmteopslag en de geothermie zijn onderstaande de belangrijkste risico’s en beheersmaatregelen omschreven. Voor een uitgebreider overzicht wordt verwezen naar het bijlagendossier deel 1, hoofdstuk 8. De volgende drie categorieën risico’s worden onderkend.

Figuur 10.1: De TERM regeling garantie aardwarmte wordt in de zomer van 2010 geevalueerd.

Technisch: onverwacht aanboren van olie en/of gas; lager debiet dan verwacht zowel GT als HTO; verstopping warmtewisselaar zowel GT als HTO; te laag opslagrendement HTO; en invloed osmose bronnen op de HTO. Financieel: hogere boorkosten; hogere kosten indien toepassing diepe warmteopslag noodzakelijk is; hogere kosten verzekering boring GT; hogere kosten ten aanzien van pilot ondiepe HTO; en hogere kosten voor onderzoek alternatieve waterbehandeling. Juridisch pilot ondiepe HTO; inpassing bronnen op gemeentegrond/ grond van derden; en aanvullende m.e.r. HTO. Voor de technische risico’s geldt dat gedegen vooronderzoek, bekwaam personeel tijdens realisatie en onderhoud en beheer noodzakelijk is. Hierdoor kan zo mogelijk en tijdig bijgestuurd worden om het omschreven risico zo beperkt mogelijk te houden. Ten aanzien van de financiële risico’s geldt dat in een vervolgfase voldoende aandacht moet worden besteed aan een kosten/baten analyse voor het afsluiten van een verzekering voor het boren van de geothermie putten. Zoals uit bijlage 2.3.2 blijkt loont het om te overwegen hierbij in te steken op basis een particuliere verzekering en geen gebruik te maken van de garantieregeling TERM (Agentschap NL / SenterNovem). Hierbij moet opgemerkt worden dat de TERM regeling medio 2010 wordt geëvalueerd. Mogelijk dat de TERM regeling na deze evaluatieronde wordt aangepast met als gevolg dat deze wel geschikt is als


pag. 66/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport garantieregeling voor het boren van de aardwarmte bronnen MEC-V. Met dit voortschrijdend inzicht wordt geadviseerd om in een vervolgfase de mogelijkheden om gebruik te maken van de TERM -regeling nogmaals te onderzoeken. Daarnaast blijft van toepassing om de regeling te vergelijken met aanbod van particuliere verzekeringen. De mogelijk aanvullende kosten voor de HTO volgen uit de criteria voor vergunning bij de pilot HTO van de Provincie Zuid-Holland. Indien uit het overleg met de Provincie blijkt dat de ondiepe warmteopslag niet kan worden toegepast, leidt dit tot een aanzienlijke toename van de investeringen en jaarkosten voor de warmteopslag. In die situatie zal de HTO op meer dan 500 m diepte gerealiseerd moeten worden. Over een looptijd van 20 jaar gerekend, resulteert dit in de NCW berekening met een negatief resultaat van circa M€ 4. Voor de tarieven betekent dit een stijging van bijna 10%. Voor de boorkosten HTO en GT is het belangrijk om in een vervolgfase op basis van het ontwerp en programma van eisen (PvE) tot een gedegen/conservatieve kostenraming te komen en bij diverse aannemers prijzen op te vragen. Belangrijk juridisch knelpunt vormt de pilot HTO. Dit traject is reeds opgestart en de Provincie heeft onlangs aangegeven positief tegenover een pilot HTO voor MEC-V te staan. Hierop zal een vergunningaanvraag moeten volgen (zie ook paragraaf 5.1.1). Daarnaast is de HTO m.e.r. beoordelingsplichtig. Indien noodzakelijk geacht door de commissie kan een aanvullende m.e.r. noodzakelijk zijn. Dit traject dient tijdig te worden opgestart.

10.2 Risico’s en beheersmaatregelen warmte en CO2 web De volgende risico categorieën zijn reeds onderkend en zullen gedurende iedere projectfase bewaakt worden en acties ondernomen om deze risico’s weg te nemen of te verlagen. Omgeving (vergunningen, zakelijk recht, draagvlak, planologisch): politiek; omgeving; en wet- en regelgeving. Project: planning; volloopscenario deelname (tuinbouwmarkt); financieel; techniek; en


pag. 67/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport product (CO2 leveringszekerheid). Organisatie: juridisch. Toelichtingen: • Volloopscenario: o woningbouw: als de recessie aanhoudt, kan de vraag naar warmte vanuit de nieuw te realiseren woonwijk Oude Goote langzamer vollopen. Vanwege de bedrijfseconomische marginaliteit van Oude Goote voor MEC-V zal dat een relatief gering effect hebben. De nadelen kunnen worden beperkt doordat het fijnmazige distributienet ook langzamer ontwikkeld wordt; o tuinbouw: tragere ontwikkeling van Glaspark 4P: dit verhoogt de aanloopkosten aanzienlijk. Omdat tegen relatief lage rente kan worden gefinancierd kan het nadelig effect worden beperkt. Gelet op het volume van Glaspark 4P kan vertraging voor een tegenvaller zorgen; (gehele of gedeeltelijke) verkoop van Glaspark aan een belichtende tuinder met WKK kan zeer nadelige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van MEC-V. De daadwerkelijke investering in MEC-V kan verbonden worden aan, c.q. uitgesteld worden tot, de verkoop van Glaspark 4P aan (een) tuinder(s) die meedoe(n)(t) aan MEC-V; uiteindelijk te weinig deelname: doordat met de ontwikkeling van MEC-V niet op de gehele glastuinbouw in Vierpolders wordt gemikt, is er enige ruimte om eventuele “afhakers” te vervangen door andere deelnemers. Op zich dient deze risicobeperking niet overschat te worden (het resterend areaal glastuinbouw is op korte termijn relatief beperkt), maar het is niet zo dat het volledige areaal glastuinbouw in Vierpolders mee moet doen om van MEC-V een succes te maken. Echter zo lang gevestigde bedrijven van WKK gebruik blijven maken is de warmte afname per oppervlakte eenheid beperkt en zal een relatief groot gedeelte van het glasareaal nodig zijn, zeker wanneer een gedeelte van het Glaspark 4P niet volledig op aardwarmte zou overgaan. • CO2 leveringszekerheid: hoewel het project letterlijk onder de rook van Rijnmond zit waar jaarlijks vele megatonnen CO2 uitgestoten worden, is dit vooralsnog een reëel risico. OCAP wordt voorgesteld als prefered supplier maar kan vooralsnog geen leveringszekerheid garanderen. Als risicobeheersmaatregelen zijn twee sporen te bewandelen, waarbij MEC-V die parallel laat lopen: o zoeken van alternatieve leveranciers (een viertal hebben zich ondertussen aangeboden); en o OCAP te vragen zitting te nemen in de stuurgroep zodat de overige stuurgroepleden direct hierover met hun stuurgroepcollega kunnen overleggen én OCAP in ieder geval mee-investeert in het businessplan zodat een extra prikkel tot terugverdienen van deze investering is gecreëerd.


pag. 68/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Aanbevelingen Om inzicht te verkrijgen in eerder genoemde risico’s alsmede de omvang hiervan en beheersmaatregelen de volgende aanbevelingen z.s.m. op te starten: • vaststelling voorgestelde leidingtracés; • vooroverleg/afspraken tijdspad wijziging bestemmingsplan tot verstrekking aanlegvergunning met gemeente Brielle; • Quantitative Risk Assessment (QRA) externe veiligheid CO2 -leidingen; • kadastrale recherche; en • vervolgoverleg scope en Plan van Aanpak Archeologie.

10.3 Beslisboom MEC-V 10.3.1 Routeplanner en energie innovaties Voor welke dilemma’s komt de tuinbouwondernemer te staan bij het aanbod van MEC-V waarin aardwarmte nog de belangrijkste component is. Het Productschap Tuinbouw aan in het bijzonder belang te hechten aan de fasen die de ondernemer te doorlopen heeft om een keuze voor het MEC-V concept te kunnen maken. In de projectbeschrijving voor het PT is als een van de doelen aangegeven: “het omschrijven van de beslisboom van de ondernemer(s) bij de stap naar deze innovatie in warmte en of CO2 voorziening in clusterverband”. Rol van de Tuinder bij verduurzamings trajecten volgens de routeplanner op gesteld door KEMA (Rapport 50562144-KPS/PIR 06-3530 Routeplanner verduurzaming energie op nieuwbouwlocaties in de glastuinbouw, 6 april 2006) is te onderscheiden naar de volgende vier projectontwikkelingsfasen: Fase 1 initiatiefnemer of waarnemer, aandragen van ideeën, klankbord Fase 2 aandrager randvoorwaarden, inspraak en instemming met businessplan Fase 3 contractonderhandelingen ondertekening levering energie Fase 4 eindgebruiker en mogelijk mede-eigenaar MEC-V heeft gedeeltelijk met Glaspark 4P met een nieuwbouw locatie te maken waarvan de verwervers nog niet bekend zijn. Daarnaast hebben we met bestaande bedrijven te maken waarvan een enkele aan uitbreiding denkt. Bij MEC-V bevinden we ons nog overwegend in fase 1 met een overgang naar fase 2 waarbij het gaat om commitment tot het uitwerken van het businessplan. Het rapport signaleert ondermeer de volgende twee knelpunten bij het introduceren van systeem veranderingen in de toepassing van duurzame concepten namelijk:


pag. 69/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport • •

problematiek van de koplopers en de volgers. Wat de koploper of de innovator die de stap wil zetten, is voor de meeste tuinders dan nog een stap te ver; en het is niet mogelijk om in één keer innovaties op clusterschaal te willen introduceren.

Het rapport adviseert start met een pilot met een flexibele infrastructuur en een cluster gewijze aanpak. Dit spoort met het uitgangspunt van MEC-V namelijk zo klein mogelijk en zo groot als nodig onder het principe van kralen rijgen. Wel heeft MEC-V t.o.v. andere energietransities niet de mogelijkheid van een pilot op zeer kleine schaal. De toepassing van aardwarmte verlangt een zekere schaal van toepassing die voor meerdere bedrijven van toepassing wordt. Zeker bij MEC-V gelet op de omvang van het vermogen. In andere situaties kan bij een kleinere bron de keuze gevolgen hebben voor een beperkter areaal en of aantal woningen.

10.3.2 Beslisboom De tuinder heeft te maken met een veelheid aan aspecten als het gaat over de wijze waarop in de toekomst zich te voorzien van warmte. Welke aspecten spelen voor hem en in welk mate en op welke termijn, die voor hem van belang zijn om een keuze te maken voor een alternatief duurzaam energiesysteem. Als methode is gekozen om de betrokken ondernemers in een gesprek een aantal vragen voor te leggen: Voor Glaspark 4P is met de makelaar gesproken, die begin 2010 in opdracht van de Gemeente Brielle de verkoop zal starten. 1. 2. 3.

Wat is uw langere termijn visie op de energievoorziening van uw bedrijf? Hoe en in welke mate speelt verduurzaming een rol bij de ontwikkeling van uw visie? Op grond waarvan zult u kiezen voor verduurzaming? • markt • maatschappij • kostprijs 4. Ziet u waarde in CO2 credits? • hoe denkt u die te kunnen verzilveren? • Welke waarde wilt u in de prijsberekening toekennen aan de CO2 credits (door reductie van de CO2 emissie)? • Gaat u akkoord dat de meerwaarde t.o.v. de hiervoor genoemde waarde ten gunste komt van het project? • Zo nee, bent u bereid dan ook het risico op een lagere waarde voor uw rekening te nemen? 5. Wat zijn uw doelstellingen m.b.t. energie verbruik per oppervlakte eenheid, per eenheid product? 6. Hoe denkt u deze doelen te kunnen bereiken?


pag. 70/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport 7.

Welke leveringszekerheid verwacht u? • welke leveringszekerheid voor warmte? • kunt en wilt u daar een buffercapaciteit voor inzetten, zo ja, hoeveel? • welke leveringszekerheid eist u voor CO2? 8. Wat zijn voor u minimum condities om deelnemer / klant van MEC-V te kunnen worden? • leveringszekerheid? • stabiele prijs? • welke capaciteiten wilt u hebben (zowel van warmte als CO2) en welke jaarverbruiken voor beide commodities wilt u contracteren? • welke prijs wilt u betalen per MWhth en ton CO2, aangevuld met welke vastrecht bedragen? • als het prijscriterium voor u NMDA (Niet Meer Dan Anders) is, wilt u dan aangeven wat voor u de NMDA situatie is? • op welke manier kan die NMDA situatie objectief worden vastgelegd? 9. Welke technische vereisten stelt u aan MEC-V: • aanvoer temperatuur minimaal? • retour temperatuur minimaal? 10. Investeren in MEC-V: • deelnemers / afnemers of een externe partij? • bent u geïnteresseerd om zelf in MEC-V te investeren? • zo ja, onder welke condities? Aansluitbijdrage per ha.MW en per kg.uur/ha • bent u bereid om in ieder geval de investeringen vanaf de voor u dichtstbijzijnde berm voor uw rekening te nemen? Zo ja, tot welk maximum? 11. Toekomstige capaciteit • we moeten nu een keuze maken over de basis van MEC-V: baseren we die op de huidige energievraag of op de toekomstige energievraag (vanaf het moment dat de WKK’s niet meer rendabel zijn en door het MEC-V concept vervangen moeten kunnen worden)? • zo u voor de toekomstige vraag kiest, bent u bereid om tot die tijd de lasten van die onbenutte meerinvestering voor de latere capaciteit voor uw rekening te nemen? • zo ja, tot welk bedrag per m2 per jaar? Reactie van de tuinders op deze vragen lopen uiteen gelet ook op de bestaande infrastructuur van het bedrijf en ontwikkelingsstadium waarin het zich bevindt. Als eerste stap in de visie op energie voorziening wordt meerdere keren genoemd het minder afhankelijk willen worden van de grillige fossiele energiemarkt. Kostprijs van de energie op korte termijn en het maken van rendement met de WKK staan daar tegenover. Oog voor verduurzaming is aanwezig mits dit streven ook concurrerend ingevuld worden. Vanuit de markt bestaat belangstelling voor duurzamer geproduceerde producten echter er staat naar inschatting van de meeste tuinders (nog) onvoldoende beloning tegenover.


pag. 71/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Het verzilveren van CO2 credits staat nog ver van de tuinder af. Ontwikkelingen in het implementeren van nieuwe teelt- en kastechnieken welke zullen leiden tot een lagere warmte behoefte worden vooralsnog een beperkt effect toegeschreven. Dit het zogenaamde Het Nieuwe Telen (HNT) zo blijkt uit onderzoek van LEI Wageningen UR (februari 2010) technisch wel mogelijkheden te bieden maar economisch geen logische keus te zijn. Ook blijkt het (semi) gesloten kas concept niet de verwachte productiestijging te realiseren. Hierbij wordt gewezen op het nieuw leren in de praktijk om te gaan met het onder geconditioneerde omstandigheden te leren telen. De gesprekken die in december 2009 plaatsvonden, gaf een aantal ondernemers aan minder vertrouwen te hebben in de toekomst van de WKK en zelfs te overwegen om de gebruikstermijn/afschrijvingstermijn in te korten en het overschakelen naar aardwarmte te versnellen. Ook het leveren van restwarmte van de WKK in zomer wordt door één WKK tuinder als een positieve prospect aangemerkt. Het vernietigen van warmte in de zomer betekent niet alleen energie verlies maar is ook nadelig voor het gewas. MEC-V met CO2 biedt daarop een antwoord. M.b.t. het technische aanbod van MEC-V is de optimaal gewenste retour temperatuur van 35oC in bestaande situaties niet haalbaar. Bij uitbreiding en nieuwbouw zal wel aan deze retour temperatuur kunnen worden voldaan. Investeren in MEC-V met het betalen van een aansluitbijdrage van ongeveer € 25.000 voor warmte en € 25.000 voor CO2 zien de ondernemers als reëel. Daarnaast is ook gevraagd naar het investeren in een grotere diameter van de leiding in verband met een grotere afname behoefte in de toekomst. Het inbrengen van de subsidies als eigen vermogen voor de MEC-V distributie organisatie kan op draagvlak rekenen. Aanvullende vormen van financiering door de tuinders is incidenteel mogelijk. Tuinders willen niet in een ondergeschikte positie van een distributeur terecht komen. In de gesprekken wordt geregeld de positie van Glaspark 4P aan de orde gesteld enerzijds m.b.t. deelname anderzijds m.b.t. fasering bouw van de kassen en beoogde in bedrijfsstelling van MEC-V. Dit zogenaamde volloop scenario van MEC-V is ook intensief met de makelaar van Glaspark 4P besproken. De makelaar geeft aan nog bezig te zijn met het opstellen van de shortlist van mogelijke kandidaat kopers. Deze lijst breidt zich gestadig uit. Momenteel zijn er nog geen gesprekken gestart. De makelaar ziet een tweedeling van belichtende (groeilicht) en niet belichtende bedrijven. Belichtende bedrijven zullen eerder voor eigen elektravoorziening willen kiezen dan niet belichtende bedrijven. De makelaar sluit interesse van b.v. chrysantentelers niet uit. Vanuit de optiek van makelaar wordt het openhouden van zoveel mogelijk opties en daarmee ook het vestigen van een WKK -bedrijf als optie voor het Glaspark 4P gezien. De makelaar ziet ook wel dat ondanks de actuele verbetering van de sparkspread dat er ondernemers zijn die verder kijken. Hij ziet dan ook zeker kansen voor het unieke MEC-V concept en vindt dat de initiatiefnemers hun inzet moeten vasthouden.


pag. 72/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport De makelaar onderkent belangstelling bij tuinders voor MVO. De kosten voor MVO moeten wel zeer beperkt blijven. Het gebruik maken van groenfinanciering en groenlabel kas is een optie. De nieuwe normen van GLK9, 2010 welke komend jaar van toepassing is, stelt zeer hoge eisen. Gelet op de gesprekken en de aspecten die onderkend worden vanuit MEC-V is een overzicht (zie figuur 10.2) gemaakt. Daarbij is gekozen voor de tweedeling van “willen” vanuit de tuinder en de kritische benadering het “kunnen” presteren van MEC-V. In rood zijn een aantal aspecten gegeven, die van vitale betekenis zijn van grote invloed op het overwegen van deelname aan MEC-V. Zo zijn de actuele productprijzen en daarmee onderdruk staande rentabiliteit een rem op het nemen van verbintenissen voor de lange termijn. De actuele fossiele energie prijzen en een gematigde sparkspread zijn geen acute stimulansen om voor MEC-V te kiezen.


pag. 73/86


Willen "wij" het ? 1 Prijs

"Wij" zijn afnemers incl gemeente Brielle

Aanpassen verdeelinstallatie kas (+tem p. net)

2 Kw aliteit

10

Aansluiten en inpassing buffer, aansl bijdrage 11

3 Capaciteit

Afleverstations ketelhuis (ruim te tbs)

12

4 Gas en elektraprijs 2 jr

Recht van opstal vestigen (om niet)

13

5 Voorovereenkom sten

Ontbindende Voorw aarden*

14

6 Onderhoud back up oplossing

Fiscale aspecten (EIA/MEI)

7 Opbrengst producten dit jaar?

15

Juridische aspecten EV/VV

16

Deelnam e garanties

17

Om geving en PR

18

8 Productverm eerdering (aanpas teelt) 9 Afnam everplichting contract, duur+index

SUCCESVOL BusinessPlan

1 OCAP bron afspraken en leverdatum 2 CO2 inkoop voor 15+ jaar

E&I + loadm anagem ent

3 Verkooporganisatie LOI's 4 Engineering ontw erp 5 Bron CO2+ w arm te 6 Bron vergunning 7 NEN 3650,QRA 8 EV / VV

Kunnen "zij" het ?

Ontb. Voorw aarden*

Levertijd start per ? Kw aliteit CO2 en tem p. w arm te B&O / storingsdienst

Volloopscenario (deelnam e glaspark) Offerte's en LOI's Tijdelijke financiering BC fase incl Brielle

9 10 11 12 13 14 15 16

"Zij" is MEC-V of andere samenstelling

Figuur 10.2: Overzicht met aspecten die spelen bij de beslissing over de deelname MEC-V warmte en of CO2 Een aantal vitale aspecten is in rood weergegeven en hebben nog een onzekerheidsmarge.


pag. 74/86


10.4 Perspectief op het vervolg Het participeren van de afnemers aan de vervolgstap is voor mogelijke investeerders een goede basis om risicodragend mee te gaan doen. Aangezien de actuele kasstroom van de meeste tuinbouwbedrijven onder druk staat zal de direct financiering vanuit de tuinbouw beperkt zijn. De keuze valt gemakkelijk te maken als de m2 prijzen voor warmte duidelijk veel lager uitkomen dan de actuele prijzen met fossiele energie. Diverse ondernemers hebben te maken met een leaseverplichting van de huidige WKK installaties, hetgeen van deelname MEC-V kan weerhouden. De kosten van MEC-V zijn voor een groot gedeelte vaste kosten waarmee de investering terugverdiend moet worden. Dit verlangt vanuit de financiering gezien een langere deelnametijd van de afnemers. Aan de andere kant zien afnemers ook wel dat ze bij participatie invloed krijgen op de vervolgprijzen na de afschrijvingsperiode en zien ze ook het belang van vergaande verduurzaming van het productieproces en kansen daarvoor in de markt waaronder CO2 credits. De inzet van de geothermie is regelbaar en wordt bepaald door de warmtevraag van de aangesloten afnemers. Dit impliceert dat in verhouding het warmteoverschot voor de HTO niet groter zal zijn vergeleken met de uiteindelijke situatie. Bij een kleinere warmtevraag zal de inzet van de HTO ook kleiner zijn. Mogelijk dat de inzet van de HTO bij opstart dermate beperkt zal zijn dat dit financieel niet uitkan. Voor de opstartfase is het mogelijk om aan te vangen met de GT en de investering in de HTO enige tijd uit te stellen totdat er vraag er is. Echter het volledig achterwege laten van de HTO zal zowel het economisch als het milieurendement onder druk stellen en is daarmee geen optie. De omgeving van de bronnen van de HTO moet worden geladen. Tijdens de opstartfase kan de overcapaciteit van de GT worden benut om de HTO (versneld) te laden zodat bij verdere volloop reeds een grotere capaciteit HTO beschikbaar is. Deze optie is mogelijk bij voldoende zicht en garantie op de volloop. Voorgaande overwegingen roepen de vraag op of en hoe op een andere wijze met het principe van zo klein als mogelijk en het kralen rijgen om kunt gaan De kralen gedachte zit al in de voortgang van investeringsbeslissingen en de financiering daarvan. De bron (1e kraal) zal gemaakt moeten worden en daarop bezuinigen is het laatste dat overwogen zal worden. Als inzet wordt gekozen voor een p90 ontwerp met het grootste debiet dat technisch realiseerbaar is. Het verkleinen van de GT capaciteit leidt tot een hoger kostprijs en een lager


pag. 75/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport milieurendement. Allen in geval er geen perspectief is op voldoende afname in de omgeving van de bron dan kan een kleinere GT overwogen worden, welke minder investeringen vergt. De investering in de HTO te interpreteren als tweede kraal kan worden uitgesteld. Vanuit scenario met de voorziene uitbreiding van de afname kan dat maximaal één jaar zijn. De investering in het netwerk in het woningbouwproject Oude Goote (derde kraal) kan tot omstreeks één jaar voor oplevering van woningen worden uitgesteld. De investeringen voor het realiseren van de aansluitingen van bestaande WKK tuinders (vierde kraal) die aan het einde van het lease contract WKK willen gaan afnemen kunnen worden uitgesteld. Het arrangement met de CO2 leverancier de take or pay afname van CO2 wordt mogelijk (vijfde kraal) geknipt in respectievelijk 7 ton en 10 ton per uur leveringscapaciteit (met groei tot 13 ton per uur op het leverpunt). Een mogelijk zesde kraal kan zijn het toepassen van grotere diameters voor de aanvoerleidingen van warmte en CO2 dan voor de berekende afname in Vierpolders zullen een meerinvestering vergen. Tijdens de beslisboom gesprekken is in enkele gevallen de overweging hiertoe uitgesproken. Momenteel wordt niet verwacht dat deelnemende partijen willen investeren voor onbekende afnemers.

10.4.1 Beslisboom op projectniveau In figuur 8.2 is de beslisboom op projectniveau weergegeven. Hierin zijn de vitale stappen in kleur aangegeven. Een aantal van deze stappen zijn inmiddels gedaan. In het eerste kwartaal van 2010 is de totstandkoming van voorovereenkomsten met de afnemers (tuinders) van een vitale stap en daarmee verbonden de opstelling van de gemeente Brielle mede als aanbieder van Glaspark 4P.


pag. 76/86


Figuur 10.3: Beslisboom op projectniveau.


pag. 77/86


11 Conclusies en vervolgtraject Visie MEC-V Glastuinbouwondernemers in Vierpolders en de gemeente Brielle ontwikkelen met een Multi Energy Concept (MEC) een toekomstbestendige en duurzame energie voorziening. Het MEC-V concept is gebaseerd op hoge temperatuur opslag in de bodem en een geothermische installatie in combinatie met een warmte- en CO2 web naar de kassen en de woningen in de te bouwen wijk Oude Goote.

Factsheet Multi Energy Concept – Vierpolders (MEC-V) Het concept Geothermie diepte debiet (1 doublet)

waarde

eenheid

2.200 410

m m³/h

onttrekkingstemperatuur

88

°C

verwarmingsvermogen warmtelevering

22 193

MWt GWht

investeringen

11,0

M€

Warmteopslag ondiep Met MEC-V kunnen de aan-gesloten glastuinbouwbedrijven profiteren van een rendabele en duurzame energievoorziening van warmte en CO2 die klaar is voor de toekomst.

diepte

215

m

debiet (3 doubletten)

450

m³/h

restwarmte voor opslag

40

GWht

opslagrendement

62%

verwarmingsvermogen

24

MWt

Belangrijk voor duurzaamheid is het maximaliseren van de bedrijfstijd (liefst tot volcontinu) en het niet meer afhankelijk worden van één energieconcept (vandaar ‘multi’). Naast aardwarmte kunnen ook andere duurzame energiesystemen worden aangesloten.

capaciteitsgarantie eind april

9,4

MWt

investeringen

1,9

M€

PARTNERS:

Warmteweb configuratie web

vertakt

mogelijkheid tot opslag warmte in bodem

omkeerinrichting

Investeringen (excl. overhead)

14,3

M€ VISSER & SMIT HANAB

CO2 web


MEC-V

ontwerp netwerk

13

ton/h

contracten tuinbouw (12 uur per etmaal gemiddelde) investeringen (excl. overhead)

10

ton/h

5,1

M€

pag. 78/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Daarom MEC-V MEC-V is berekend op het leveren van warmte aan circa 80 ha kassen en 500 woningen van Oude Goote. Hiermee wordt circa 83% bespaard op het gebruik van fossiele brandstoffen en daarmee de uitstoot van CO2 met 31.000 ton per jaar verminderd! De kosten voor warmte en CO2 zijn bij de huidige fossiele energieprijzen al lager dan die van WKK en bij hogere fossiele energieprijzen wordt dat voordeel nog groter. MEC-V is in tegenstelling tot WKK nauwelijks afhankelijk van de gas en elektriciteit prijzen en is hierdoor een duurzaam en toekomstbestendig concept! Innovaties Belangrijke innovaties van MEC-V zijn de Hoge Temperatuur Opslag (HTO) als seizoensbuffer in de ondergrond. Ook de mogelijkheid voor het realiseren van een omkeerinrichting in het warmte web is uitgewerkt. Hiermee kunnen WKK-bedrijven ’s zomers via het enkelvoudig net overschot warmte leveren en ’s winters warmte via dezelfde leiding afnemen. In Vierpolders lijkt deze innovatie vooralsnog niet toepasbaar.

Projectresultaten gemiddelde COP totale concept

eenheid

12-14

totale investeringen concept

40,1

M€

totale jaarlijkse exploitatiekosten

4,15

M€

warmte en CO2 levering glastuinbouw

80

ha

warmtelevering aan woningen

500

woningen

Milieurendement besparing op fossiele brandstof

85%

CO2 reductie (t.o.v. ketelgas)

31

kton/jaar

Financiering eigenvermogen (aandeelhouders)

16

M€

waarvan subsidies

9

M€

vreemd vermogen (gemeente/rekening courant)

24

M€

1.050 4.000

€/woning.jr €/woning

Tarief Oude Goote tarief warmte woningen Bijdrage Aansluit Kosten (BAK) Voordeel t.o.v. WKK bij nieuwbouw scenario gasprijs € 0,175

1,40

€/m².jr

scenario gasprijs € 0,225

1,74

€/m².jr (alle bedragen zijn excl. BTW)

Financiers: Provincie Zuid-Holland, Productschap Tuinbouw, Senter Novem,Gemeente Brielle, Plantenkwekerij Grootscholten, Vitensa, Kwekerij De Nieuwe Dijk, Kwekerij ’t Zwoegertje, Consortium MEC-V


waarde

MEC-V

Informatie Agrimaco te Moerkapelle www.agrimaco.nl T: 0795 933 882 E: [email protected]

pag. 79/86


11.1 Conclusies haalbaarheidsonderzoek MEC-V Technisch Op basis van het vraagprofiel van 80 ha glastuinbouw, bestaande uit aardwarmte en WKK bedrijven, en de 500 woningen van Oude Goote, is het MEC-V concept uitgewerkt. Het MEC-V concept, bestaat uit één doublet geothermie, drie doubletten warmteopslag en het warmte en CO2 web. Op basis van het geologisch onderzoek is vastgesteld dat geothermie op de projectlocatie MEC-V kan worden toegepast. De geothermie zal bestaan één doublet met een totale capaciteit van 410 m³/h die worden geboord tot een diepte van 2.200 meter. De onttrekkingtemperatuur aan maaiveld bedraagt 88°C. Het maximaal beschikbare geothermisch verwarmingvermogen is 22 MWt. Uit eerder bodemonderzoek, fase 2d1, is reeds gebleken dat warmteopslag, zowel diep op meer dan 500 m, als ondiep op 215 m beneden maaiveld, technisch op de projectlocatie kan worden toegepast. Voor het opslaan van warmte is de toepassing van ondiepe warmteopslag vanuit financieel en milieutechnisch oogpunt aanmerkelijk beter dan de toepassing van diepe warmteopslag. Diepe HTO is op NCW-basis circa M€ 4 duurder ofwel het geeft een negatief effect op het tarief van circa 10%. Het totale opslagvermogen van de warmteopslag bedraagt maximaal 26,6 MWt. Het opslagvermogen is ruim voldoende voor het opslaan van het warmteoverschot geothermie. Uit de modellering volgt dat eind april, het einde van de ontlaadperiode van de warmteopslag, een capaciteit van ruim 9 MWt kan worden gegarandeerd uit de warmteopslag. Dit is voldoende. Om verstopping van de warmtewisselaars van de warmteopslag, door neerslag, te voorkomen is een waterbehandelingsinstallatie noodzakelijk. In overleg met de Provincie moet bekeken worden of de gekozen waterbehandeling voldoet aan de eisen ten aanzien van de pilot voor ondiepe warmteopslag. De warmteopslag en de geothermie wisselen de warmte uit met het warmteweb. Dit warmteweb bestaat uit een hoofdleiding en aftakkingen naar de gebruikers. Voor de CO2 levering aan de tuinders is uitgegaan van een separaat CO2 web, gekoppeld aan de CO2 leverancier. Voor de CO2 levering wordt middels een reduceerstation met een capaciteit van 13 ton/uur een koppeling gemaakt. Het CO2 web MEC-V wordt uitgelegd op een capaciteit van 10 ton/uur (etmaal gemiddelde). Een alternatieve CO2 levering middels vloeibare CO2 met voor elk bedrijf een opslagtank, lijkt voorhanden. Belangrijkste technische risico’s en aandachtspunten hebben betrekking op calamiteiten tijdens de realisatie, de capaciteit van het systeem, het functioneren van de waterbehandeling en het rendement van de warmteopslag.


pag. 80/86


Om het capaciteitsrisico te beperken is gedegen vooronderzoek noodzakelijk. Voor de geothermie is reeds een uitgebreid geologisch onderzoek uitgevoerd op basis waarvan met grote zekerheid de verwachte capaciteit is bepaald: 410 m³/h met een waarschijnlijkheid van 90% dat het debiet nog hoger kan zijn. Voor de ondiepe warmteopslag is eveneens een uitgebreid bodemonderzoek uitgevoerd. Ter controle wordt wel geadviseerd om de capaciteit van de bronnen middels een proefboring op de projectlocatie te verifiëren. Daarnaast is het belangrijk om tijdens realisatie, maar ook voor het onderhoud en beheer, te werken met gespecialiseerde partijen om daar waar nodig tijdig bij te kunnen sturen. Voor de technische risico’s ten aanzien van het rendement en de waterbehandeling geldt dat een gedegen vooronderzoek (waterkwaliteitsonderzoek en modellering), bekwaam personeel tijdens realisatie en onderhoud en beheer noodzakelijk is. Hierdoor kan bijgestuurd worden om de omschreven risico’s beheersbaar te maken. Milieurendement De verduurzaming die middels MEC-V wordt bereikt is minimaal 83% ten opzichte van het gasverbruik wat normaliter zou worden gebruikt. Hierbij is gerekend met de toepassing van de ondiepe HTO. Voor het bepalen van het jaarlijkse elektraverbruik van MEC-V is gerekend met een gemiddelde COP voor het systeem van 12,5. De totale jaarlijkse besparing bedraagt 19.272.000 m³ a.e. Hetgeen resulteert in een reductie op CO2 uitstoot van circa 31 kton per jaar. Juridisch kader Voor het realiseren van MEC-V concept zijn diverse vergunningen noodzakelijk voor het onttrekken van grondwater met de geothermie en de warmteopslag, het boren van de bronnen en het aanleggen van de bovengrondse installaties en leidingwerk op gemeentegrond of grond van derden. Hierbij moet tevens rekening worden gehouden met archeologische sporen. Het vergunningentraject dient tijdig te worden opgestart. Geadviseerd wordt om het gehele vergunningentraject door één partij te laten coördineren. Belangrijk juridisch aandachtspunt vormt de pilot ondiepe warmteopslag. Met de Provincie is begin 2010 aan de hand van de eerder door MEC-V geleverd afwegingsonderzoek naar de toepassing van de ondiepe HTO intensief gesproken over het opzetten van een pilotproject voor de ondiepe warmteopslag voor MEC-V. De Provincie is voornemens een positief besluit over een pilot te nemen. De verwachting is dat de Provincie medio april zal berichten over een voorwaardelijke vergunning met een proeftijd van bijvoorbeeld vier jaar. Na deze periode wordt het effect van de warmteopslag op de omgeving geëvalueerd. Op basis van deze evaluatie zal de Provincie een besluit nemen over de verdere inrichting


pag. 81/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport van de warmteopslag. Voor een vervolgfase is het uiterst belangrijk dat de Provincie duidelijke criteria afgeeft waaraan het functioneren van de warmteopslag moet voldoen zodat een exploitant hier tijdig op kan sturen. Het stopzetten van de warmteopslag heeft namelijk grote negatieve financiële en milieutechnische gevolgen voor de exploitatie van MEC-V. Financieel De totale investeringen van het MEC-V concept inclusief de aansluiting van de beoogde woonwijk Oude Goote, bestaande uit de geothermie, de warmteopslag en het warmte en CO2 web, zijn geraamd op M€ 40. De totale jaarkosten voor het onderhoud en beheer, de elektriciteitskosten en de inkoop van CO2 bedragen bij 100% volloop M€ 4,2. De weergegeven kosten zijn op haalbaarheidsniveau en exclusief BTW. In dit haalbaarheidsonderzoek is gekeken naar financieringsmogelijkheden voor MEC-V. De financiering van MEC-V kan worden opgebouwd uit eigenvermogen (circa 18%), subsidies (22%) en vreemd vermogen (60%). Voor het vreemd vermogen is uitgegaan van een door gemeente Brielle verstrekte lening met gebruikmaking van de groepsvrijstelling ten aanzien van staatsteun voor duurzame projecten. Als rentelasten is hiervoor 3,5% genomen. Voor het eigen vermogen van aandeelhouders is gerekend met rendementsdoelstelling van 7%. Daarnaast zijn er nog diverse subsidiemogelijkheden in beeld, maar omdat daarover thans onvoldoende zekerheid is, zijn die nog niet opgevoerd. De meest kansrijke daarvan is MEI voor de warmteopslag (HTO) ad M€ 1,5. De meerdere subsidies zullen de leningomvang verlagen. Op basis van de kostenraming en de financieringsopzet is voor het MEC-V concept is een financiële analyse uitgevoerd en zijn de tarieven bepaald voor de glastuinbouw en de woningen van de Oude Goote. Tarieven glastuinbouw Op basis van de kostenraming en de financieringsopzet is voor het MEC-V concept een financiële analyse uitgevoerd en zijn de tarieven berekend per type afnemer. De tarieven die voor warmte en CO2 -levering kunnen worden aangeboden met MEC-V zijn aantrekkelijker dan all-in WKK tarieven. De WKKbenchmark laat zien dat MEC-V concurrerend is met WKK. De tarieven van MEC-V liggen circa 10 tot 20% lager ten opzichte van de toepassing van de WKK bij de huidige energieprijzen. Nu is het gemiddeld verschil in tariefstelling tussen MEC-V en de WKK op basis van 17,5 cent per m3 a.e. € 1,40/m2 en bij 22,5 cent per m3 a.e. € 1,74/m² per jaar voor de nieuwe bedrijven op Glaspark 4P. Bij een deelname van 81,5 ha geeft het project een rendementsmarge (financiële exploitatiebuffer) van M€ 0,75 per jaar. In de deelname is gerekend met circa 30 ha aardwarmte bedrijven waaronder het Glaspark 4P, aangevuld met circa 30 ha WKK en met circa 12,5 ha ketelbedrijven. Het totale areaal glas in Vierpolders zal na realisatie van Glaspark 4P en andere beoogde uitbreidingen ongeveer 110 ha kunnen


pag. 82/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport gaan bedragen. Tarieven woningbouw Voor het vaststellen van de tarieven en aansluitbijdrage voor de woningbouw moet rekening worden gehouden met de nieuwe warmtewet. Voor de woningbouw bedraagt het tarief voor warmtelevering middels MEC-V 1.050 €/woning per jaar. Dit is conform het niet-meer-dan-anders, oftewel wat de bewoner zou betalen uitgaande van een eigen gasgestookte ketel met een jaarlijks gasverbruik van 1.400 m³ per jaar. Voor de aansluiting van de woningen op MEC-V is een eenmalige aansluitbijdrage van € 4.000 benodigd. Deze aansluitbijdrage zal middels een verdeelsleutel moeten worden gefinancierd door bijvoorbeeld de bewoners, een projectontwikkelaar of de gemeente. Financiële risico’s Voor de boorkosten HTO en GT is het belangrijk om in een vervolgfase op basis van het ontwerp en programma van eisen (PvE) tot een gedegen/conservatieve kostenraming te komen en bij diverse aannemers prijzen op te vragen. Daarnaast dient voldoende aandacht te worden besteed aan een kosten/baten analyse voor het afsluiten van een particuliere verzekeringen voor het boren van de geothermie putten en voor het verzekeren van de constructiewerkzaamheden (CAR-verzekerringen). Hiervoor moet worden gedacht aan boorpartijen zelf, of bijvoorbeeld aan banken. Onzekere financiële factor vormt ook de pilot voor de warmteopslag. Uit het overleg met de Provincie over de pilot moet duidelijk worden of de gekozen waterbehandeling volstaat. Indien een ander type waterbehandeling voor de warmteopslag noodzakelijk is, is hiervoor aanvullend en kostbaar onderzoek nodig. Daarnaast moet in overleg met de Provincie duidelijk worden gesteld wat de monitoringswerkzaamheden zijn en wat de frequentie hiervan is. In jaarkostenraming voor de warmteopslag is reeds rekening gehouden met aanvullende werkzaamheden. Mocht desondanks de positieve opstelling van de provincie niet tot de realisatie van de ondiepe warmteopslag leiden, dan kan dat leiden tot een aanzienlijke toename van de investeringen en jaarkosten voor de warmteopslag, welke reeds eerder vermeld zijn. Voor het slagen van het concept vormt de volloop een belangrijk aandachtspunt. De marktomstandigheden voor zowel de tuinbouw als de woningbouw zijn momenteel zwak. Als deze recessie voortduurt in combinatie met de actuele energieprijzen vormt dat een ernstige bedreiging voor de realisatie van MEC-V. Voordeel ten opzichte van andere projecten is dat MEC-V echter zowel nieuwe als bestaande glastuinbouw en woningen combineert. En dat niet het gehele gebied al is ingerekend als minimaal noodzakelijke omvang, zodat er nog “ruimte” in de markt zit. In die situatie dat het rendement van de WKK sterk afneemt zal de behoefte aan warmte nog verder kunnen toenemen.


pag. 83/86

MEC-V fase 2d hoofdrapport Organisatie en draagvlak De belangrijkste stakeholders zijn gemeente Brielle en de tuinders, waaronder de toekomstige tuinders op Glaspark 4P. Zij zullen primair moeten beslissen of, en zo ja met welke partners, zij dit project willen gaan realiseren. Partijen die interesse getoond hebben, zijn nutsbedrijven en een bouwonderneming. Omdat de CO2 levering nog niet gegarandeerd is, speelt de potentiële leverancier een cruciale rol. Er zijn zo mogelijk alternatieven beschikbaar. Daarnaast kunnen diverse financiers een rol spelen. Maar veruit de meest aantrekkelijke optie is om gebruik te maken van de groepsvrijstelling van staatsteun voor duurzaamheidprojecten. Dit impliceert een lening van de gemeente of andere (semi-)overheid. Het risicodragend participeren van de tuinders aan de vervolgstap zou mogelijke investeerders een goede basis hebben gegeven om ook risicodragend mee te doen. Omdat nu de afhankelijkheid van de actuele inkomsten en markt voor de tuinders zwaar meespeelt in de besluitvorming, is er vanuit afnemers geen substantiële financiering te verwachten. Een direct tevreden afnemer ontstaat als de m2 prijzen voor energie veel lager zijn dan de actuele fossiele energieprijzen en dat in combinatie met een beperkte duur van de afname verplichting. Omdat de vaste kosten van de investering ook terugverdiend moeten worden zal er altijd een langere deelnametijd gevraagd worden, ook ten opzichte van lease termijnen van WKK, dan wat de afnemer graag wil horen. Aan de andere kant zien afnemers ook wel dat ze bij participatie invloed krijgen op de vervolgprijzen na de afschrijvingsperiode en zien ze ook het belang van vergaande verduurzaming van het productieproces.

11.2 Vervolgtraject De resultaten van het haalbaarheidsonderzoek voor de toepassing van MEC-V zijn positief. Op basis van dit voorliggend onderzoek zal een consortium gevormd moeten worden voor het financieren en uitwerken van de volgende fase, het businessplan. In deze fase wordt het concept technisch conform een ontwerp en programma van eisen uitgewerkt ter voorbereiding op contractvorming en realisatie. Er wordt gekeken naar financiering en verzekeringen. Daarnaast kenmerkt deze fase zich door het inzichtelijk maken en beheersbaar maken van de fatale projectrisico’s. De totale ontwerp en advieskosten voor de fase zijn begroot op m€ 1,0. Het streven is om in het voorjaar van 2010 te starten en in 2010 af te ronden. Vervolgens kan worden overgegaan tot het bouwen van MEC-V in 2011 met een beoogde warmtelevering eind 2011/begin 2012. Onderstaan zijn de werkzaamheden en kosten per fase kort omschreven. Voor een uitgebreid overzicht wordt verwezen naar bijlagendossier deel 1 hoofdstuk 9.1 en 9.2.


pag. 84/86


Fase 3a (maart – mei/juni): Uitwerkingen (voorbereiding programma van eisen warmteopslag, geothermie en warmte en CO2 web); Afkaderen fatale risico: o QRA, MEI, HTO, CO2, bestemmingsplan, 4P; o Grond (boorlocatie, tracé). Kosten begroot voor fase 3a: k€ 462. Fase 3b (juni – juli/augustus): Plan van eisen (UAV-GC) en ramingen of VO-DO-bestek; Organisatie; en Financiering. Kosten begroot voor fase 3b: k€ 339. Fase 3c (september – november ): contracten in- (leveranciers / service providers) en verkoop (afnemers) Kosten begroot voor fase 3b: k€ 244.


pag. 85/86


12 Bijlagen: Als separaat document is bij dit rapport een bijlagenrapport opgesteld.


pag. 86/86

Haalbaarheidsonderzoek. Energie Concept- Vierpolders. MEC-V fase 2d hoofdrapport. (maart 2010)

Recommend Documents