1ste bach PSW
Inleiding t/h Recht Houben
Q B08
uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be
3.00 EUR
Inleiding tot het recht
College 2
Wat is recht? Recht is het geheel van bindende regels dat samenleven mogelijk maakt. Het recht is verbonden met het begrip gezag.
Geheel van bindende regels… -
Verbodsbepalingen (niet mogen) Æ staan doorgaans in het strafwetboek Bv. geen misdrijven plegen, incestverbod, …
-
Gebodsbepalingen (moeten) Bv. aangifte van geboorte (art. 55 B.W.), belastingaangifte, …
-
Verlofbepalingen (mogen, maar niet moeten) Vernietiging koop onroerend goed bij benadeling voor meer dan 7/12 e (art. 1674 B.W.) Æ bv. je koopt een huis en je hebt daarvoor €200.000 betaald, terwijl het eigenlijk €1,5 miljoen waard is. Het recht bepaald dan dat de verkoper de verkoop mag vernietigen omdat hij in dit geval voor meer dan 7/12e werd benadeeld.
-
Regels toepasbaar na keuze: regels hebben pas een uitwerking nadat een individu tussen verschillende vormen van mogelijk gedrag een keuze heeft gemaakt voor een welbepaald gedrag. Bv. als je testament maakt (je moet geen testament maken), regels van B.W. respecteren (art. 967 e.v. B.W.)
-
Gebiedende vs. wilsaanvullende regels (aanvullend recht) Gebiedende regels: regels waarvan men niet kan afwijken (bv. verkeersrecht, consumentenrecht (vb. Groupon), huurrecht, …) Wilsaanvullende regels: regels die gelden als er niets anders werd afgesproken. Hiervan kan worden afgeweken.
Bv. koop is gesloten bij overeenstemming over zaak en prijs, ook als is de zaak nog niet geleverd en de prijs nog niet betaald (art. 1583 B.W.)
… dat samenleven mogelijk maakt -
Recht ordent de samenleving: het dient om chaos te vermijden (bv. verkeersrecht) Geen eigenrichting: je mag jezelf geen recht verschaffen, altijd via staatsapparaat. Bv. je levert een TV, maar wordt hiervoor niet betaald. Je kan niet zomaar iets meenemen in de plaats hiervoor. Je moet altijd via de rechtbank. Een uitzondering hierop is het retentierecht: Pagina | 1
Het retentierecht is het recht van een schuldeiser om een goed dat hij onder zich heeft niet af te geven aan de schuldenaar zolang zijn prestatie niet is betaald. Een bekend voorbeeld is de garage die de auto niet hoeft af te geven als de reparatie niet wordt betaald. -
Recht is gebaseerd op maatschappelijke opvattingen
Sociaal: recht faciliteert sociale bescherming bv. via OCMW
Politiek: politieke meerderheid beïnvloedt het recht
Economische situatie beïnvloedt het recht bv. financiële crisis heeft geleid tot een
stortvloed aan regelgevingen
Tijdsgebonden: wat nu de maatschappelijke opvatting is, was dit vroeger misschien niet en omgekeerd bv. burgerlijke dood: fysiek besta je nog maar voor het recht niet
meer, euthanasie, abortus
Universeel: geldt overal
vb. incestverbod
vs. regionaal
vb. meerderjarigheid,
polygamie
Religie vb. de Islamitische landen die de Koran als wetboek gebruiken
Lobbygroeperingen: sluimerende groepen die het recht proberen te beïnvloeden vb.
banken: wetsontwerp proberen te beïnvloeden
Historisch
vb. pensioenen van mensen die de collaborateurs oorlog hebben
meegemaakt liggen lager -
Recht poogt de maatschappelijke gedraging te beïnvloeden cq. economische sectoren aan te trekken
Enkele voorbeelden: eco-taks, tax-shelter Vlaamse film, financiële sector (Brussel), venn.b. (Ierland), Delaware vennootschappen (Vs), ratingbureaus, …
Opdracht krantenartikel: Antwerpen wil zich profileren via diamant Æ economische factor die Antwerpen ten goede komt
Recht veronderstelt gezag -
Bij uitvaardiging van het recht: uitgevaardigd door de regelgevende organen van de samenleving, recht moet rechtsgeldig ontstaan zijn anders geen rechtsgevolgen
-
Bij naleving van het recht: naleving moet worden gewaarborgd Æ rechtsregels zijn afdwingbaar
Bv. gevangenisstraf, geldboete, gedwongen uitvoering
Sanctionering door rechtbank of in bepaalde gevallen door administratieve overheid
(cv. “Société générale”)
Pagina | 2
Onderscheid met andere normsystemen Ethiek = “praktische wijsbegeerte die zich bezighoudt met wat goed en kwaad is” (Van Dale) -
-
-
Recht is idealiter ethisch
Bv. toplonen bestuurders beursgenoteerde NV’s
Vruchtgebruik langstlevende echtgenot
Incestverbod
Soms is het een moeilijke afweging, afhankelijk van de invalshoek Æ belangenafweging
Bv. euthanasie
Bv. abortus
Recht is niet noodzakelijk ethisch
Bv. verjaring: je levert een auto, maar na 10 jaar nog steeds het geld hiervoor niet ontvangen. Je kan dit niet meer opeisen, want is reeds verjaart.
-
Sanctie is verschillend: ethische norm, niet opgenomen in een rechtsregel, is niet afdwingbaar
Bv. verloving: huwelijksbelofte is enkel een ethische verplichting, juridisch gezien kan je niet gestraft worden als je de verloving verbreekt. Wanneer het huwelijk ontijdig wordt afgebroken (wanneer alles al geregeld is) is er schade Æ recht op schadevergoeding
-
Op het snijvlak van recht en ethiek: natuurlijke verbintenissen
Bv. betaling verjaarde schuld, betaling schuld naar verschoonbaarheidsverklaring: bank beslist dat de schulden niet meer betaald moeten worden
Niet afdwingbaar bv. schulden moeten niet betaald worden, maar het mag wel
Kunnen wel worden nagekomen bv. schulden wel betalen. Schuldenaar kan dit erna
niet meer terug opeisen Examenvraag: bespreek het onderscheid tussen recht en ethiek
Godsdienst -
Recht komt van de statelijke wetgever, niet van God
-
vgl. bepaalde islamitische landen
Godsdienst betreft de verhouding tot God, recht de verhouding tussen mensen
Cf. “Trouwen met Evi”: trouwen met een vrouw die dood is kan voor de kerk, maar niet voor recht
-
Verschillende sanctionering
Pagina | 3
Onderscheid objectief en subjectief recht -
Objectief recht = het recht zoals het algemeen geldt, los van de concrete situatie van het individu
-
Subjectief recht = het recht van een individu op de toepassing van het objectief recht in zijn concrete situatie
-
Bv. pensioenrechten: objectief recht Æ op x jaar heb je recht op pensioen subjectief recht Æ recht van een persoon op het opeisen van pensioen
-
Relevantie: voor schending objectief recht naar andere rechtbank dan voor schending van het subjectief recht
Onderscheid privaatrecht en publiek recht Geen scherpe grens door verwevenheid van publieke en private belangen + door de tussenkomst overheid in alle aspecten van de samenleving. -
Publiek recht: gezagsverhouding
Verhouding overheid/staat – burger (ook verhoudingen tussen staatsorganen)
Ongelijke verhouding overheid – burger
Bv. er staat een boom in je tuin die je weg wil Æ mag je niet zomaar omkappen, maar hiervoor heb je een bouwvergunning nodig
-
Privaatrecht
Verhouding tussen burgers
Gelijke verhouding (in praktijk ligt dit genuanceerder)
Bv. toetredingscontract
Oefening: “Na brood ook schoenen uit automaat” – privaatrecht “Trouwen met Evi” – privaatrecht (verhouding tussen burgers) “Moordende moeder dacht dat kinderen vampiers waren” – Publiek recht
Pagina | 4
Bronnen van het recht (waar vind ik het recht terug?) Wet -
Materiële wet vs. formele wet
Materieel: elke rechtsregel uitgevaardigd door de daartoe bevoegde overheid, die duurzaam is en algemeen geldend.
Formeel: akte die uitgaat van de wetgevende macht en die niet noodzakelijk duurzaam en algemeen geldend is. Bv. naturalisaties Æ vreemdeling die Belg wil
worden
-
-
Federale wet (door federaal parlement)
Decreet (door parlement gemeenschap/gewest)
Ordonnantie (door parlement Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
Koninklijk Besluit (materiële wet door regering en door koning ondertekend)
Ministerieel Besluit (zelfde als KB maar op niveau minister)
Grondwet
Belangrijkste wet = DE KERN!
Hoogste norm in Belgische rechtsorde
Inrichting van de staat
Grondrechten en vrijheden van burgers
Internationaal recht
Internationale verdragen: internationale akkoorden die schriftelijk worden gesloten tussen staten of tussen staten en internationale organisaties. Wordt beheerst door volkenrecht. Bv. EU-verdrag Æ verdragsbepalingen zonder directe werking vs. met directe werking
Het statelijk recht moet in overeenstemming zijn met het internationaal recht
Europese verordeningen en richtlijnen
Verordeningen: normen van algemene draagwijdte. Europese wetten die verbindend zijn in al hun onderdelen met directe werking
Richtlijnen: enkel verbindend voor te bereiken resultaat, tussenkomst van de lidstaten is nodig op wetgevend vlak. (verticale directe werking)
-
Hiërarchie van de wetgeving
Cf. “Salduz”
Pagina | 5
Algemene rechtsbeginselen Principes die niet zijn neergeschreven en die als evident bindend worden ervaren. Bij overtreding ervan kan worden gesanctioneerd
Bv. verbod van terugwerkende kracht van de rechtsregel
Gewoonte Ongeschreven regel die als algemeen bindend wordt beschouwd, ontstaan door herhaalde algemene toepassing
Bv. hoofdelijkheid handelaars (E)
Pseudowetgeving Interne richtlijnen van de overheid, gericht naar hun ondergeschikte ambtenaren
Bv. omzendbrief Peeters: kiesbrief faciliteitengemeenten in het Nederlands
Paralegale normen Niet-juridische deontologische of technische normen Niet-bindende normen, maar speelt het recht binnen via andere normen
Bv. corporate governance code (Fortis-zaak)
Billijkheid Algemeen: rechtvaardigheid, eerlijkheid, redelijkheid Individueel: verzachting bepaalde rechtsregel bij bepaald individu
Bv. 1386 BIS B.W.
Rechtspraak Geheel van vonnissen en arresten dat uitgaat van rechtbanken Æ geen verschil tussen vonnissen en arresten
Rechtsleer Geheel van gepubliceerde opvattingen van rechtsgeleerden
Pagina | 6
Contracten Afspraak die je maakt met de wederpartij
Bv. art 1134
Taak van de rechter x
De rechtsregel toepassen: hetgeen in het recht bepaald staat moet de rechter toepassen o
Dit is een verplichting: verbod van rechtsweigering (art. 5 Ger.W.). Als
je
naar
de
rechter
gaat
met
een
ingewikkelde
zaak
(met
talrijke
toepassingsregelingen), dan moet de rechter een oplossing voorzien en dit binnen een redelijke termijn. Als een rechter de zaak niet behandelt binnen de redelijke termijn dan is er sprake van strafverval (dan ga je vrijuit omdat de zaak te lang heeft aangesleept). o x
Ook al is hij zelf niet akkoord met de regel
Hij moet recht spreken in de concrete zaak o
“De rechters mogen in de zaken die aan hun oordeel onderworpen zijn, geen uitspraak doen bij wege van algemene en als regel geldende beschikking” (art. 6 Ger.W.) Æ indien een zaak gelijkaardig is aan een andere zaak, dan moet hij beide zaken apart beoordelen
o
Geen precedentenrecht (vgl. common law): je zoekt naar een precedent en je gebruikt dat precndent om de zaak op te lossen. Wanneer er geen regels zijn om op terug te vallen (dit is echter niet het geval in België)! Precedent = Een precedent is een voorval waarop men zich kan beroepen als een nieuw dergelijk geval zich voordoet om er hetzelfde gevolg aan te geven
o
Common law VS Civil law:
Common law: een systeem van wet- en rechtsvorming op basis van gewoonterecht1
Civil law: Het civil-lawstelsel vindt zijn oorsprong in het Romeinse recht. Het is vooral te vinden in continentaal-Europa en heeft zich van daaruit verspreid naar andere werelddelen. Kenmerkend voor dit Romeinsrechtelijk stelsel is dat het recht wordt vastgelegd in wetboeken.
1
Wikipedia: Gewoonterecht of ongeschreven recht is de tegenhanger van het geschreven of statutair recht. Een
synoniem is costume. Met name in landen met weinig geschreven recht vormt gewoonterecht een belangrijke formele rechtsbron
Pagina | 7
x
Is de rechter de marionet van de wetgever? – “beleid van de rechter” Genuanceerd: hij moet de wet toepassen, maar hij heeft wel wat vrijheid in de toepassing van de wet. Voorbeelden: o
Open normen
Vbn.: Wat is goede trouw Æ kan de rechter zelf invullen
openbare orde: je mag geen overeenkomsten sluiten die strijdig zijn met de openbare orde (bv. Prostitutie, kansspelen zoals poker)
Goede zeden: moreel onaanvaardbaar. Kan afhangen van een geografische beperking, van een evolutie in de tijd (bv. Naakt rondlopen op het strand in Oostende <-> naakt rondlopen op het naaktstrand in Bredene)
o
=> Evolutief
Interpretatie van de wet: de rechter heeft een beleidsmarge. Bv. Een huis van ontucht uitbaten (prostitutie) is strafbaar gesteld Æ mag dit uitgebreid worden naar een boot van ontucht? Dit mag! De rechter heeft de bevoegdheid om de wet te interpreteren Æ rechter is GEEN marionet van de wetgeving!
o
Rechterlijke creaties (bv. Rechtsmisbruik):
Bv. Je hebt 2 erven naast elkaar en de buurman plaatst de zijgevel 10cm op de grond van de buur. De buur vraagt o.b.v. de absoluutheid van het eigendomsrecht de afbraak van het huis. De buur heeft het recht te vragen, maar op die manier maak je misbruik van het recht: de afbraak van het huis is alleen maar om de buurman te schaden. De rechter bepaalt de grenzen van uw recht.
Bv. Ballonvaartfirma: ruzie met de buren. De buren zetten op hun grond ijzeren pilaren met pinnen erop van 20 meter. Resultaat: ballonen konden niet meer opstijgen zonder geprikt worden. Dit mag, maar in dit geval is het onrechtvaardig Æ ze maken misbruik van het recht, want ze doen dit enkel om hun buur te schaden.
x
o
Strafuitvoering (cf. “Bentley: je rijdt met een Bentley, dus hogere boete”)
o
Grondwettelijke rechter (Bv. rookverbod)
Passiviteit van de rechter in het privaatrecht: hij zal niets uit zichzelf doen (verschillend met strafrecht/publiek recht) o
Partijen zijn meester van het geding: alles wat je beweert moet bewezen worden. De rechter zal geen onderzoeksinstructies geven, je moet het zelf bewijzen
o
Rechter kan enkel antwoorden op conclusies partijen
o
Conclusies: uw beweringen op schrift gesteld
Rechter is niet gebonden door de door partijen voorgestelde kwalificatie
Pagina | 8
Da mihi factum, dabo tibi ius Bv. Jij vraagt toepassing van het huurcontract en de rechter stelt dat het een koopcontract is en dat hij dit zo zal beoordelen Æ rechter mag dit zo beslissen o
Vgl. rechter in strafzaken, vnl. in het vooronderzoek (onderzoeksrechter)
Enkele principes inzake rechtspraak x
Onafhankelijkheid rechter: geen beïnvloeding politiek, geen beïnvloeding andere rechters, …
x
Onpartijdigheid rechter: schijn van partijdigheid moet ook worden vermeden o
Bv. Rechters zijn niet zelden voormalige advocaten. Als je een zaak moet beoordelen als rechter die al een tijdje meesleept en je voordien nog gepleit hebt voor deze zaak als advocaat dan heb je een schijn van partijdigheid en dan moet je je als rechter wreken.
x
Openbaarheid van rechtspraak: je mag een rechtszitting bijwonen. De reden hiervoor is ten eerste de bescherming van de partij en ten tweede moet het publiek de rechtspraak kunnen beoordelen zodat er geen willekeur optreedt. MAAR er zijn wel uitzonderingen op dit principe: bv. Bij zedendelicten
x
Motiveringsplicht: een rechter moet zijn uitspraak motiveren om willekeur te vermijden. Op die manier kan gecontroleerd worden of de uitspraak conform is met het recht door zowel het publiek als hogere rechters
x
Rechten van verdediging: bv. Pro deo, inzage in het dossier, tegenspraak, bij het eerste verhoord bijstand van advocaat vragen, …
x
Hoger beroep (?): over het algemeen heb je hier altijd recht op, maar er zijn een aantal uitzonderingen. Zoals bijvoorbeeld zaken over een geschil onder de €1240, uitspraken Hof van Assisen. o
Hoger beroep instellen impliceert dat je aan een rechter vraagt om de zaak volledig te herbekijken (een andere rechter dan de rechter die een uitspraak over je zaak heeft gedaan). Er gebeurt een volledig nieuwe beoordeling.
Pagina | 9
Rechterlijke organisatie (geen details op het examen) Hof van Cassatie Militair gerechtshof
Arbeidshof
Jeugdkamer
Burgerlijke kamer
Correctionele kamer
Hof van beroep Assisenhof Krijgsraad
Arbeidsrechtbank
Rechtbank van Koophandel
Jeugdrechtbank
Burgerlijke rechtbank
Correctionele rechtbank
Fiscale rechtbank
Rechtbank van 1ste aanleg Politierechtbank Vredegerecht
Privaatrecht o
Rechtbanken Eerste aanleg
Vrederechter:
bevoegd
tot
€1860.
Exclusieve
bevoegdheden:
bv.
huurgeschillen
Rechtbank van eerste aanleg: hier kan je altijd terecht
Rechtbank van koophandel: alle geschillen in handelszaken, geschillen met genootschappen
Arbeidsrechtbank: alle geschillen
i.v.m. arbeidsrecht: RSZ, collectieve
schuldenregeling, … o
o
Arrondissementsrechtbank
Rechters in Hoger beroep:
Hof van beroep
Arbeidshof
Hof van Cassatie: het hoogste hof in België dat rechtsregels en de toepassing ervan controleert. Er is er maar één in België.
Pagina | 10
Strafzaken o
Eerste aanleg
Politierechtbank: kleinere misdrijven en is exclusief bevoegd voor het verkeersrecht
Rechtbank van eerste aanleg: zwaardere misdrijven en beroep tegen politierechter
Hof van assisen: hof dat wordt georganiseerd in elke provincie n.a.l. de zwaarste misdrijven: misdrijven tegen het leven = moorden. Daarnaast ook bevoegd voor persmisdrijven, politieke misdrijven, … x
3 beroepsrechters
x
12 juryleden Æ enige rechtbank die werkt met juryleden!
o
Hoger beroep: hoven van beroep
o
Hof van Cassatie
Administratief recht (bestuursrecht) o
Raad van State
Grondwettelijk recht (staatsrecht) o
Grondwettelijk Hof
Æ Belang van het onderscheid: waar moet ik mijn recht gaan halen? Op grond van welke termijnen? …
College 3
De genese van de persoon x
Wie is een persoon? o
Persoon = rechtssubject (vgl. rechtsobject): Elk wezen dat titularis kan zijn van rechten en plichten. Rechtssubjecten zijn alleen personen zoals wij.
o
Heeft Fifi de rottweiler rechten? Nee. Een dier in het recht is een zaak.
Natuurlijke persoon (NP) vs. Rechtspersoon (RP)
Natuurlijke persoon: de mensen van geboorte tot overlijden
Rechtspersoon: juridische lichamen waaraan de wet rechten en plichten toestaan. Bv. VZW, BVBA
x
Vanaf wanneer is iemand NP? o
Een NP is juridisch persoon vanaf zijn geboorte als levende en levensvatbare mens
Geboorte: uit de baarmoeder komen
Levende: je moet een gil gegeven hebben Pagina | 11
Levensvatbaar: er moet blijken dat je een tijdje zelfstandig in leven kan blijven
o
Geboorte moet worden aangegeven bij burgerlijke stand (art. 55-60 B.W.)
o
Quid miskraam of doodgeboorte?
Juridisch is dat geen persoon, omdat niet aan de 3 bovenstaande voorwaarden wordt voldaan
Desalniettemin is dat aangrijpend voor de ouders, dus wetgever heeft mogelijkheid geschapen om voornaam te kunnen geven aan het kind. Geen achternaam, want dat heeft juridische gevolgen. Op die manier kan het leed van de ouders verzacht worden.
Mogelijkheid tot aangifte van levenloos kind, waarin voornamen aan het kind kunnen worden gegeven (art. 80bis B.W.)
o
Uitzondering: infans conceptus-regel
Een verwekt kind, nog niet geboren, wordt als rechtssubject erkend wanneer: x
Dat in zijn belang is
x
Op voorwaarde van levende en levensvatbare geboorte nadien (bv. Art. 328, 725 en 906 B.W.)
x
Bv. Erfrecht: een ongeboren kind kan al erven, kan al begunstigd worden in een testament
Vermoeden van verwekking, tussen dag 300 en 180 voor de geboorte x
Kan namens een ongeboren kind een vordering tot schadevergoeding worden ingesteld (“wrongful life”)? o
Vb. gehandicapt kind; handicap te wijten aan verslaafdheid ouders.
o x
Æ In het Belgische recht bestaat “wrongful life” niet.
Vanaf wanneer is iemand RP? o
Rechtspersoonlijkheid bestaat vanaf de neerlegging van de oprichtingsakte van de rechtspersoon op de griffie van de rechtbank van koophandel
Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid van de persoon x
Rechtsbekwaamheid = juridische mogelijkheid van een rechtssubject op titularis te zijn van rechten en plichten Æ de capaciteit van iemand om rechten en plichten te hebben Regel: een persoon = algemeen rechtsbekwaam; vgl. Bijzondere onbekwaamheden o
bv. gift patiënt dokter: recht vermoed dan dat arts de persoon enkel wil helpen mits schenkingen. Arts heeft het recht niet om giften te aanvaarden
o
bv. burgerlijke dood Pagina | 12
x
Handelingsbekwaamheid = de mogelijkheid om de rechten en plichten zelf en zelfstandig uit te oefenen Regel: persoon is handelingsbekwaam o
uitzonderingen:
niet-ontvoogde
minderjarige
(onder
18
ben
je
in
principe
handelingsonbekwaam), verlengd minderjarig verklaarden, gerechtelijk onbekwaam verklaarden (vorm van krankzinnigheid of iets dergelijks waardoor het recht aan de persoon een bijzonder statuut geeft)
Identificatie van de persoon De naam x
= geheel van woorden en grafische tekens waardoor een rechtssubject kan worden geïndividualiseerd
x
Familienaam is verplicht (art. 57. B.W.) o
Regel: kind krijgt naam vader, ook al is afstammingsband t.a.v. beide ouders vastgesteld (art. 335§1 B.W.) Bij onbekendheid vader: kind krijgt naam moeder, indien moeder bekend
is (art.
335§2 B.W.) Æ Binnen het huwelijk kan dit niet omzeild worden. Wat wel kan buiten het huwelijk: moeder geeft kind aan en krijgt naam van het kind en nadien erkent vader kind pas Vondeling: ambtenaar Burgerlijke Stand kent naam toe o Regel: familienaam is onveranderlijk o
Uitzonderingen: (1) bij succesvolle betwisting van afstamming vervalt familienaam, behoudens veto-recht van de inmiddels meerderjarige (art. 335 B.W.) (2) adoptie (andere familienaam kan worden aangenomen door de geadopteerde) (3) huwelijk, gehuwden hebben recht elkaars familienaam te gebruiken; recht eindigt bij echtscheiding (4) materiële vergissing: schrijffout bij aangifte (5) verzoek tot naamsverandering om ernstige reden (=gunst verleend door Koning (dus regeringsambtenaar)) (bv. Dutroux, Hitler, …)
x
Voornaam is verplicht (art. 57 B.W.) o
= naam waarbinnen persoon binnen groep personen met zelfde familienaam kan worden geïdentificeerd
o
keuze is vrij (uitzondering verwarring of schade aan kind of derden)
o
Keuze is gezamenlijke bevoegdheid ouders
o
Minstens één; geen max. Pagina | 13
