4-2-2008
10:18
Page 1
P
Oude pronkpoppenhuizen in Nederlandse musea Centraal Museum, Utrecht Het poppenhuis van Petronella Dunois (ca. 1676)
A
Rijksmuseum, Amsterdam Het poppenhuis van Petronella de la Court (ca. 1670) Het poppenhuis van Petronella Oortman (ca. 1686) Het grachtenhuis (ca. 1750) Gemeentemuseum, Den Haag Het eerste poppenhuis van Sara Rothé-Ploos van Amstel (ca.1743) Frans Halsmuseum, Haarlem Het tweede poppenhuis van Sara Rothé-Ploos van Amstel (ca. 1743)
Stedelijk Museum, Zutphen Het kleine poppenhuis van Agnes Maria Clifford (ca. 1785) Haags Historisch Museum, Den Haag Het poppenhuis van jonkvrouwe Lita de Ranitz (1910)
©
Museum Mr. Simon van Gijn, Dordrecht Het grote poppenhuis van Agnes Maria Clifford (ca. 1785)
HET K LEINE LOO
I
Omslag layout:Omslag layout DEF
8
Historisch Museum, Arnhem Het poppenhuis van Lizzy Ansingh (ca. 1800)
0
is een poppenhuis, geïnspireerd op Paleis Het Loo en gemaakt in opdracht van het tijdschrift Dolls House Nederland. Het is in november 2007 aangeboden aan prinses Máxima.
DollsHouse Nederland
0
HET K LEINE LOO
HET K LEINE
LOO
‘HET KLEINE LOO’ Oude pronkpoppenhuizen zijn aantrekkelijke kunstwerken in een museum. Altijd staan er grote en kleine mensen met hun neuzen tegen het glas gedrukt om de wondere wereld van miniaturen te bewonderen. De meubeltjes, de miniaturen, de poppen, de kleding, kortom alles in deze huizen is in een (ver) verleden met groot vakmanschap gemaakt voor volwassen vrouwen. Zij richtten met liefde en toewijding de kamers in de huizen in. Voor gasten en bezoekers werden de deuren geopend of de gevels verwijderd, zodat zij konden genieten van de pracht en praal in miniatuur. Deze huizen zijn daarna niet meer verbouwd, er is geen elektriciteit aangelegd en geen centrale verwarming. De kleding van de poppen is niet vermaakt. De huizen zijn een spiegel van die tijd geworden: zo werd er geleefd, gewoond en gewerkt. Ook nu zijn er nog steeds vakmensen die miniaturen maken. Zij laten zich vaak inspireren door deze oude poppenhuizen. Het poppenhuis ‘Het Kleine Loo’ is daar een goed voorbeeld van. Op initiatief van het tijdschrift Dolls House Nederland is dit poppenhuis gebouwd met als inspiratiebron Paleis Het Loo in Apeldoorn. Voordat het huis werd aangeboden aan prinses Máxima, is het tentoongesteld tijdens de manifestatie Arnhem Poppenhuisstad. Ook daar stond jong en oud met de neus plat tegen het glas gedrukt de vertrekken te bewonderen. Klein vertedert en inspireert, toen en nu. Dit gedicht schreef Abraham Erbervelt midden 18de eeuw voor zijn schoonzuster Sara Rothé, die twee poppenhuizen bezat. Wie met aendacht op wil letten Wat haer handigheyt verricht, Die verschoon mijn maat gedicht, Maar beschou haer Kabinetten Daar de Poppen zonder spraek Elk verstrekken tot een baek. Uitleg: ‘Dese Kabinetten bestaande zoo zeer niet in Poppen alleen, als wel in een vertooning van eene nette huishouding en huissierraden’ En zo is het maar net. Iedereen kan in een poppenhuis zijn eigen wereld creëren, wegdromen in kamers en met een glimlach het meubeltje of het serviesje op de juiste plaats zetten.
10-3-2008
8:06
Page 1
A
P I
1 kleine titel:Basis Layout
0
0 8
©
HET KLEINE LOO
3-7-2008
10:47
Page 2
A
P I
2-3 medewerkersbehang:Basis Layout
0
0
8
©
M E D E W E R K E R S : ANNIE VAN ASPEREN, AVON MINIATURES (ENGELAND), UTE BÄRBEL ROSE (DUITSLAND), TREES BEERTEMA (UNICORNA), BESPAQ (USA), BLACK COUNTRY MINIATURES (ENGELAND), BODO HENNIG (DUITSLAND), DIENEKE BOEKTJE, FRED DEN BOER (ATELIER VALKENBOS), JAN BREEMAN, HENNY CHRISTOPHERSEN, SUE COOK (ENGELAND), ANITA DEGEN (KEUKENGEREI ROND 1900), ANNEMIEKE DERKSEN-VET, LOES DIEBELS, DOLLSHOUSE LIGHTING, DOLLSHOUSE MINIATURES.EU, DIETER DORSCH (DUITSLAND), FRED EN YVONNE VAN ECK, MARIANNE VAN EELEN, CEES EN ELLIE EIJKING, WILMA V. ELDEREN, FALCON COLLECTABLES (USA), GERD FELKA, (DUITSLAND), HETTY FROMME, THEO FUCHTEN, FAM. GIESEN, M. J. GOMEZ (SPANJE), ELS GREVEN, ANNELIES V. D. HAM, HANNEKE’S BLOEMENSHOP, HANSSON (USA), MIEN HENDRIKSEN, ALOYSE HOEKSTRA (MINI MATEN), ANGELIQUE HOEKSTRA (ANGEL LITTLE ONES), ESMÉ HOFMAN, TONY HOOPER (ENGELAND), ANTONI DE JONG, KAHLERT (DUITSLAND), KARWEIPOST, SIMONE KASBERGEN, ELSE KEUKER, MARJA KEUKER, ANJA KNOOP, HERMINA KWEKKEBOOM, LANDWEHR TEPPICHE (DUITSLAND), ELLES LEENDERS, HANS LEENDERS, GREET VAN LEEUWEN, LISA LINSDAY, LISSIES SMALL WORLD, HEIN VAN LUNE, ALICE MAC .GEGERS, MINI-MATEN, MINI
3-7-2008
10:47
Page 3
A P
I
2-3 medewerkersbehang:Basis Layout
0
0
8
©
MUNDUS (DUITSLAND), ELLEN MOERDIJK, RIKA VAN NELLESTIJN, IRENE VAN NIMWEGEN, NELLY NOOREN, AAT OUKES, JOKE OUKESSCHINNY, JOAN OUT, PETIT PORCELAINE, PHOENIX (ENGELAND), PIKE AND PIKE (ENGELAND), HET POPPENHUIS, LEO REIJNDERS, RAY STOREY LIGHTING (ENGELAND), REINA MAB MINIATURES (ARGENTINIË), ANJA RIEMENS, KLAAS RIETVINK, AKKE RIS (MINIAKTUREN), ROFRA C ARVINGS, ALE, ROTHWELL (ENGELAND), LISA RUITENBEEK, ANGIE SC ARR (ENGELAND), ANNE SCHLEY, B ABETTE SCHWEIZER (DUITSLAND), WILLEM SEPERS, JAN SLAGTER, LOES SNOODIJK, HENNY STARING-EGBERTS, SERVAAS STEENBERGEN, STOKESAY WARE (ENGELAND), HERMANN STRAETEN (DUITSLAND), TERENCE STRINGER (ENGELAND), JILL SWIFT, ANNELIES VAN TESSEL, DINEKE VAN TILBURG, TOLLGATE MINIATURES (FRANKRIJK), JENS TORP (ENGELAND), GRADUS ULFMAN, TRUUS UNI, MARCUS J. VERHEY, JOKE DE VRIES, MARIJKE VAN VUUREN, DAVID WARD (ENGELAND), WARWICK MINIATURES (ENGELAND), WILL WERSON, MARJOLEIN WETSTEYN, COCKY WILDSCHUT, JAN WILLEMSEN, NICOLINE WINTERING (FENNICOLE MINIATURES), WOOD AND WOOL (ENGELAND), WORLD M O D E L ( S PA NJE ), C A RLA ZA N DVLI ET, J O HN ZEGGELI NK, FER N ZI J LMAN S ( M I N I LAAR S) , CLAU D I A T E N Z I J T HO F F. B E DA N K T !
1-3-2008
10:27
Page 4
A
P I
4-5 grote titel:Basis Layout
0
0 8
©
HET KLEINE LOO IS EEN UITGAVE VAN DOLLS HOUSE NEDERLAND
1-3-2008
10:28
Page 5
A
P I
4-5 grote titel:Basis Layout
HET K LEINE
0
0 8
©
LOO
8-7-2008
11:19
Page 6
©
A
P I
6-7 info en inhoud:Basis Layout
0
0 8
COLOFON Tekst en samenstelling: Rika van Nellestijn Vormgeving: Hans Leenders en Marcus J. Verhey ‘Het Kleine Loo’ is een uitgave van het tijdschrift Dolls House Nederland © 2008 Uitgeverij AP International Information, Arnhem Foto’s ‘Het Kleine Loo’: archief AP International Information © AP International Information Foto’s Paleis Het Loo en schilderijen: Paleis Het Loo Nationaal Museum © Paleis Het Loo Nationaal Museum Drukkerij: DeltaHage bv, ’s-Gravenhage Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is gehele of gedeeltelijke overname van teksten, foto’s en illustraties verboden. Eerste druk maar t 2008 Tweede druk juli 2008 Meer informatie over poppenhuizen: www.dollshousenederland.nl Meer informatie over Paleis Het Loo: www.paleishetloo.nl
6
6-7 info en inhoud:Basis Layout
8-7-2008
11:19
Page 7
P I
INHOUD 8 VOORWOORD, C.N. Conijn 9 EEN WOORD VOORAF, Rika van Nellestijn
14 ‘HET KLEINE LOO’, Aloyse Hoekstra 18 D E E N T R E E een vorstelijk binnenkomen 22 D E E E T KA M E R in K erstsfeer 28 D E B I B L I O T H E E K naar Daniël Marot
A
12 PALEIS HET LOO
34 H E T B OV E N B O R D E S een kroonluchter met Swarovski-kristallen
©
38 D E P O R S E L E I N KA M E R in blauw, wit en gouden tinten 44 D E S L A A P KA M E R met een vorstelijk staatsiebed
50 D E S C H I L D E R I J E N G A L E R I J por tretten uit het verleden 54 D E K I N D E R KA M E R van prinses Juliana 60 H E T B O U D O I R in Moorse stijl
0 8
66 D E KA M E R VA N D E H U I S K N E C H T een eigen plek onder de balken 70 D E Z O L D E R een verzamelplaats en werkplek 78 D E KA M E R VA N H E T KA M E R M E I S J E om te rusten en te werken 82 D E T U I N onder een sterrenhemel
86 D E K E U K E N een plaats van war mte en geuren 94 D E S TA L met een trappelend veulen
0
101 LITERATUURLIJST
102 DE MEDEWERKERS 7
8-11 voorwoord:Basis Layout
10-3-2008
8:07
Page 8
P I
‘ H E T K L E I N E L O O’
A
HET BIJZONDERE VAN DIT POPPENHUIS is dat het geen speelpoppenhuis is om mee te spelen, geen pronkpoppenhuis om mee te pronken, maar een historisch poppenhuis met een educatief element. Een poppenhuis waarin de ontwikkeling van het interieur van de paleizen van het Huis van Oranje zichtbaar is gemaakt en waarbij de kijker gelijktijdig kan genieten van het schitterende vakmanschap van de makers.
©
In deze tijd van massaproductie blijkt het nog steeds mogelijk dat mensen met passie en geduld de prachtigste objecten kunnen maken. Het huis ‘Het Kleine Loo’ had geen betere bestemming kunnen krijgen dan thuis bij onze toekomstige koning en koningin om het jonge gezin de gelegenheid te geven spelenderwijs te ervaren hoe het leven van de ‘Oranjes’ zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld. Het is dan ook niet alleen voor de betrokkenen en de vele liefhebbers van poppenhuizen, maar ook voor hen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van ons Koningshuis of het Nederlands interieur, een boeiend boek. Een boek met niet alleen prachtige foto’s, maar ook informatie over de betekenis van de verschillende interieuronderdelen waar hopelijk nog vele generaties van zullen kunnen genieten.
0
0 8
Wassenaar, N.W. Conijn conservator verbonden aan Paleis Het Loo Nationaal Museum en Kasteel Middachten.
8
8-11 voorwoord:Basis Layout
10-3-2008
8:07
Page 9
P I
E E N W O O R D VO O R A F
A
DE POPPENHUISHOBBY BESTA AT AL EEUWEN. De mooiste kabinethuizen ter wereld zijn in Nederland te vinden. Ze stammen uit de 17de en 18de eeuw en staan tentoongesteld in het Rijksmuseum te Amsterdam, het Frans Halsmuseum te Haarlem, het Centraal Museum te Utrecht en het Gemeentemuseum te Den Haag. Deze huizen behoren tot ons culturele erfgoed. Dit geldt ook voor het poppenhuis dat Lita de Ranitz in het begin van de 20ste eeuw liet bouwen en nu in het Haags Historisch Museum te bewonderen is. In Engeland kreeg in de jaren dertig van de vorige eeuw koningin Mary een poppenhuis, gemaakt door diverse vakmensen, aangeboden. Dit huis is te zien in Windsor Castle. Al deze poppenhuizen zijn een inspiratiebron voor miniaturisten.
©
Toen wij met het tijdschrift Dolls House Nederland in oktober 2003 startten, wilden wij laten zien waar miniaturisten van nu toe in staat zijn en wij kwamen op het idee om Paleis Het Loo in Apeldoorn als inspiratiebron te nemen. De naam voor ons poppenhuis was al snel gevonden: ‘Het Kleine Loo’. In opdracht van het tijdschrift Dolls House Nederland bouwde Aloyse Hoekstra van Mini-Maten het poppenhuis. ‘Het Kleine Loo’ heeft zes grote kamers, een trappenhuis, een zolder en een souterrain met keuken, een binnentuin en een stal. Voor de inrichting is de tijdsperiode gekozen van 1914. Het jaar waarin prinses Juliana vijf jaar werd. Zij is de hoofdpersoon in dit huis.
0
0 8
De zes hoofdkamers laten zien wie er gewoond heeft. In de eerste plaats zijn dat koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary. Zij zijn de opdrachtgevers geweest voor het bouwen van Paleis Het Loo. Koningin Wilhelmina, koningin Sophie en prinses Juliana hebben met veel plezier heel wat tijd in dit prachtige paleis doorgebracht. In elke kamer zijn kenmerken van de betreffende bewoners terug te vinden. Ook zijn er voor die kamers specifieke meubelstukken of accessoires gemaakt. In de slaapkamer van koning-stadhouder Willem III staan miniatuurpruiken op een passende standaard. Het pronkstuk van de bibliotheek is een miniatuur replica van het fraaie bureau. Het boudoir van koningin Sophie straalt een Moorse stijl uit. De zitkamer van koningin Mary is gevuld met blauw-wit porselein en Delfts aardewerk. In de eetkamer is de tafel gedekt met het servies van koningin Wilhelmina en in de slaapkamer van prinses Juliana staat een verzameling poppen van haar en haar moeder. Er zijn parketvloeren gelegd, plavuizen aangebracht in de keuken en een spiegelplafond gemaakt in de bibliotheek. Er zijn gordijnen gemaakt naar ontwerpen van Daniël Marot, kleine speelgoedpopjes gemaakt en gekleed voor prinses Juliana en alle kamers zijn van uitbundige boeketten voorzien.
Het Kleine Loo
9
8-11 voorwoord:Basis Layout
10-3-2008
8:07
Page 10
A
P I
Voor de eetkamer in kerstsfeer van koningin Wilhelmina is het porselein in stijl met de hand beschilderd en de wijnglazen met de mond geblazen. Het indrukwekkende trappenhuis heeft schitterende kroonluchters en in de entree staan twee piramidevormige tulpenvazen van Delfts porselein. Op de typisch Hollandse waszolder hangt koninklijk linnengoed, geborduurd met kroontjes en in de symmetrisch aangelegde binnentuin stappen pauwen trots rond. In de koninklijke stallen staat een veulen te trappelen. Het poppenhuis is gevuld met herinneringen aan voormalige bewoners van het Paleis. Er is drie jaar aan gewerkt en meer dan honderd vakminiaturisten uit voornamelijk Nederland, maar ook uit Duitsland, Engeland, Frankrijk, Spanje, Amerika en Argentinië hebben een bijdrage geleverd. Honderden uren heeft Truus Uni besteed aan het behangen, schilderen, vloeren leggen en inrichten. Zij spoorde miniaturisten aan om mee te doen aan dit project en zij verzamelde de honderden meubelstukken en miniaturen. Met als resultaat dit prachtige poppenhuis dat een voorbeeld is van het vakmanschap van miniaturisten van nu. ‘Het Kleine Loo’ past in de traditie van de Nederlandse kabinethuizen uit de 17de en 18de eeuw. En dat is een compliment voor alle medewerkers.
©
Ik wil de heer N.W. Conijn, conservator verbonden aan Paleis Het Loo Nationaal Museum en Kasteel Middachten en de heer Paul Rem, conservator van Paleis Het Loo Nationaal Museum, hartelijk danken voor hun adviezen, medewerking en bemiddeling.
0 8
‘Het Kleine Loo’ is in november 2007 officieel aangeboden aan prinses Máxima voor haar kinderen. Ik hoop dat de prinsessen Amalia, Alexia en Ariane zullen genieten van ‘Het Kleine Loo’ én dat dit huis een inspiratiebron zal worden voor miniaturisten van nu en voor miniaturisten van de toekomst.
0
Rika van Nellestijn, hoofdredactrice Dolls House Nederland
10
10-3-2008
8:08
Page 11
A
P I
8-11 voorwoord:Basis Layout
0
0 8
©
Prinses Máxima en prinses Amalia voor ‘Het Kleine Loo’
10-3-2008
8:09
Page 12
©
A
P I
12-17 het huis:Basis Layout
0 8
De achterkant van Paleis Het Loo met de centrale fontein met de marmeren Venus en Amor en een deel van de gevel met de ‘gouden deur’.
0
De voorkant van Paleis Het Loo met de dubbele lantaarn, de zonnewijzer en het timpaan.
12-17 het huis:Basis Layout
10-3-2008
8:10
Page 13
P I
PA L E I S H E T L O O
0
0 8
©
A
IN APRIL 1685 GEEFT KONING -STADHOUDER WILLEM III opdracht voor de bouw van het huidige Paleis Het Loo. In september van datzelfde jaar is het metselwerk van het middendeel af. In 1686, het jaartal dat op de gevel als bouwjaar aangegeven wordt, volgen de vleugels, de colonnades, de tuinmuren en de aanleg van een strakke symmetrische tuin. De bouw wordt uitgevoerd door de Hollandse architect Jacob Roman (16401716), waarschijnlijk naar ontwerpen van de Academie d’Architecture te Parijs. De Franse ontwerper Daniël Marot (1661-1752), die na de heropening van het Edict van Nantes in 1685 naar Nederland vlucht en hofarchitect wordt van koning-stadhouder Willem III, wordt bij de bouw betrokken. Zijn invloed is vooral merkbaar in de afwerking van de interieurs en de detaillering van de tuin. Het Loo wordt het favoriete jacht- en buitenverblijf van koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw koningin Mary II. De inrichting van het huis en de tuin wordt tot aan Willem’s dood in 1702 veranderd en verfraaid. Tot 1795 bewonen opvolgers van koning-stadhouder Willem III Het Loo. In 1807 betrekt Lodewijk Napoleon, de broer van de Franse keizer, als koning van Holland Het Loo. Hij laat de leeggehaalde vertrekken meubileren in Empire-stijl. De bakstenen gevels worden gepleisterd en de tuin krijgt het aanzien van een landschapspark. Na het vertrek van Lodewijk Napoleon in 1815 wordt Het Loo rijkseigendom en ter beschikking gesteld aan koning Willem I. Na zijn troonsafstand in 1840 blijft hij de beschikking houden over Het Loo. Koning Willem II kiest voor Tilburg en Soestdijk als zomerresidentie. In 1873 laat koning Willem III aan de achterzijde van Het Loo twee zalen aanbouwen. Na de dood van koning Willem III voert koningin-regentes Emma enkele moderniseringen op Het Loo door. Het paleis krijgt een aansluiting op de waterleiding en er worden aan de achtergevel van het hoofdgebouw aan weerszijden badkamers aangebouwd. Omdat koningin Wilhelmina vaak op Het Loo verblijft en daar buitenlandse gasten ontvangt, besluit de regering de accommodatie van het paleis uit te breiden. Op het hoofdgebouw en de flankerende paviljoens wordt een extra verdieping gezet, terwijl aan de oostzijde een grote dinerzaal en keukens worden aangebouwd. Vooral de laatste uitbreiding heeft tot ontsteltenis van de koningin enorme consequenties voor de 17de eeuwse indeling van de vertrekken en de uitwendige symmetrie van het paleis. Zowel deze verbouwing als het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog doen de koningin afzien van verdere restauratie in 17de eeuwse stijl. Koningin Wilhelmina vestigt zich na haar troonsafstand definitief op Paleis Het Loo al woont ze niet meer in de koninklijke vertrekken. Na haar overlijden in 1962 wordt koningin Wilhelmina opgebaard in de paleiskapel om het publiek in de gelegenheid te stellen afscheid te nemen. In 1984 wordt Paleis Het Loo na een grondige restauratie samen met de reconstructie van de formele tuinaanleg, opengesteld voor het publiek. 13
Een doorkijk vanaf de ingang naar Paleis Het Loo.
12-17 het huis:Basis Layout
10-3-2008
8:11
Page 14
P I
‘ H E T K L E I N E L O O’
0 8
Aloyse Hoekstra, de bouwster van ‘Het Kleine Loo’ .
©
A
HET TIJDSCHRIFT DOLLS HOUSE NEDERL AND kwam in 2004 bij me met de vraag of ik een groot poppenhuis wilde bouwen op basis van het Nederlandse Paleis Het Loo. De insteek was om met allerlei miniaturisten te laten zien dat er nog altijd veel vakkennis in Nederland is en dat we in staat zijn met z’n allen een magistraal poppenhuis van museumkwaliteit te maken, zoals de bekende antieke poppenhuizen. Het leek me een prachtig idee en ik ben trots dat ik aan dit project heb kunnen meewerken. De eerst stap was natuurlijk het bekijken van het echte Paleis Het Loo in Apeldoorn. Een fantastisch paleis, met in elke kamer een andere stijl, andere draperieën. Genoeg om heel veel ideeën op te doen. In een boek over de restauratie van Het Loo viel me de symmetrie van de opbouw op, het middengebouw met aan weerszijden de uitbouwen en centraal de grote hal met drie bogen naar het trappenhuis. Een beeld van een drie-eenheid kwam in me op, wat de basis werd voor het poppenhuis-ontwerp. Ook ‘Het Kleine Loo’ is symmetrisch opgebouwd, maar dan gebaseerd op alleen het hoofdgebouw. Dit vanwege het forse formaat: 151cm breed, hoog 150 cm en de diepte (inclusief bordes) is 61 cm. Ook weer vanwege de grootte bestaat het huis uit drie delen: de zolder, het middengedeelte en het souterrain. De zolder bestaat uit een ruime waszolder, met aan weerszijden kamers voor bedienden. Het middengedeelte bestaat uit drie etages. In het midden is een imposant trappenhuis met daarnaast aan beide kanten de koninklijke kamers. In het souterrain bevinden zich de binnentuin, de stal en de keuken. Het huis kan aan de voorzijde geopend worden. De middengevel is los, beide zijpanelen scharnieren open. De zolder scharniert aan de voorzijde omhoog open. De kelder is bereikbaar door het losse trapdeel en de beide voorstukken weg te nemen. Daarachter scharnieren de zijpanelen open. Bij het poppenhuis springt de voorgevel met drie ramen per etage iets naar voren, met links en rechts daarvan
0
‘Het Kleine Loo’ in aanbouw. Op de eerste foto is duidelijk te zien dat de zes hoofdkamers uitneembare ‘bakken’ zijn.
14
10-3-2008
8:12
Page 15
P I
12-17 het huis:Basis Layout
©
A
twee ramen per etage. De voordeur vormt de eerste boogvorm. Wanneer het huis gesloten is, ziet u direct de drie bogen, beneden overgaand in het huis met drie geveldelen, om tenslotte bij het dak weer te eindigen in drie delen: het timpaan met aan beide zijden een dakkapel. Ook de verdeling van de ramen met de kolommen en de voordeurboog volgt dit patroon. Wanneer het huis geopend wordt, ziet u een driedeling van een centraal bouwdeel (het trappenhuis) met gelijke kamers aan weerszijden. Blikvanger is de entree met drie bogen, waarbij het middendeel naar de achtertuin (buitendeur) leidt met aan weerszijden een gelijke trap naar boven. Het marmerpatroon op de vloer bestaat uit drie vierkanten dat de symmetrie versterkt. Deze driedeling is in het poppenhuis doorgezet met drie boogramen op de overloop boven de hal en oorspronkelijk zelfs met de indeling van staande draagbalken op zolder. Dit laatste is later vervallen ten faveure van de fraaie waszolder, maar nog altijd met aan weerszijden twee kleine kamers voor het dienstpersoneel. Omdat er verschillende mensen bij de inrichting zijn betrokken, heb ik losse inbouwkamers gemaakt. Dit werkt gemakkelijker en ze kunnen later zo weer in het huis geschoven worden. Daardoor zijn de afwerklijsten van de kamers aan de buitenzijden breder dan die van het middengedeelte (zonder losse kamers). Maar dit verstoort de driedeling niet. Door het consequent doorzetten van de driedeling en terugkerende boogvormen ontstaat er vanzelf eenheid in het poppenhuis, ondanks dat elk vertrek heel verschillend is ingericht. Door het werken aan ‘Het Kleine Loo’ ben ik behoorlijk verliefd geworden op het echte Paleis Het Loo en ik ben dan ook een trouwe bezoekster geworden.
0
0 8
Aloyse Hoekstra
15
P I
Page 16
15
10
11
12
7
8
9
4
5
6
1
2
3
0 8
DE KEUKEN DE BINNENTUIN DE STALLEN DE EETKAMER DE ENTREE DE BIBLIOTHEEK DE PORSELEINKAMER HET BOVENBORDES DE SLAAPKAMER DE KINDERKAMER DE SCHILDERIJENGALERIJ HET BOUDOIR DE KAMER VAN DE HUISKNECHT DE WASZOLDER DE KAMER VAN HET KAMERMEISJE
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
14
8:13
A
13
10-3-2008
©
12-17 het huis:Basis Layout
16
10-3-2008
8:13
Page 17
0 8
©
A
P I
12-17 het huis:Basis Layout
0
1914
Een ontdekkingsreis van het popje prinses Juliana en haar hondje door de vijftien vertrekken van het poppenhuis ‘Het Kleine Loo’.
10-3-2008
8:20
Page 18
0
0 8
©
A
P I
18-21 entree:Basis Layout
18
18-21 entree:Basis Layout
10-3-2008
8:20
Page 19
P I
DE ENTREE
E E N VO R S T E L I J K B I N N E N KO M E N
0
0 8
©
A
DE ENTREE VAN EEN PALEIS MOET VOORNA AMHEID EN RIJKDOM UITSTRALEN. Marmer geeft die rijke uitstraling. Maar net als in Paleis Het Loo, is in ‘Het Kleine Loo’ alleen de vloer van marmer. De rest is ‘beschilderd’ marmer. Marmer is weliswaar altijd een kostbaar produkt geweest, maar voor een ‘buitenpaleis’ werd in marmer geschilderd hout toepasselijker gevonden. De entree van ‘Het Kleine Loo’ laat heel duidelijk de driedeling zien die uitgangspunt is geweest voor de bouw en indeling van het huis. Achter de bogen links en rechts bevinden zich de trappen die speciaal voor ‘Het Kleine Loo’ gemaakt zijn. De trappen zijn bekleed met traplopers, gemaakt van kleine vloerkleedjes. De traplopers die te koop zijn, zijn namelijk te smal voor deze brede trappen. Per trap zijn drie vloerkleden gebruikt. De traproedes zijn gemaakt van koperen oogjes en een koperen roede. Achter de middelste boog leidt de gouden deur naar de tuinen. In Paleis Het Loo is deze deur gemaakt van verguld smeedijzer. Voor ‘Het Kleine Loo’ is de deur samengesteld uit twee glas-in-lood boogramen. Bij het ene raam is de boog afgesneden en onder het andere raam gezet. Het geheel is op plexiglas bevestigd en van een deurklink voorzien. Achter de deur is op de achterwand een foto gelijmd van de tuin van Paleis Het Loo. Middelpunt op deze foto is de centrale fontein met de marmeren Venus en Amor. Aan beide kanten van de foto, nog net zichtbaar door de deur, zijn balustrades bevestigd die het idee geven van de doorgang naar de trappen van de tuin. Op de linkerwand voor de deur hangt een ingekleurde ets van de centrale fontein uit ca. 1700. Op de andere wand hangt het schilderij ‘Vivat Oraenge’ van Jan Davidsz. de Heem. Hij schilderde dit schilderij omstreeks 1670 bij wijze van solidariteitsverklaring met de Oranjes. Het schilderij, dat in het echt 63 bij 49 centimeter meet, toont een nis met glazen, oesters en een blauw porseleinen schaal met daarop een half geschilde, verschrompelde sinaasappel. Daarboven hangt aan een rode strik een tweede, glanzende sinaasappel. De oranjeappels staan symbool voor de Oranje-dynastie die in het Eerste Stadhouderloze Tijdperk in een benarde politieke situatie verkeerde. Onder, in een cartouche, staat het motto van het schilderij geschreven: ‘Vivat Oraenge’, ‘Lang leve Oranje’. Het schilderij heeft koningin Beatrix ter gelegenheid van haar 25-jarig jubileum aangeboden gekregen namens het Nederlandse volk. Het hangt op Paleis Het Loo. 19
Boven de deuropeningen naar de eetkamer en bibliotheek zijn bovendeurstukken naar ontwerpen van Daniël Marot aangebracht. Op deze stukken zijn schildvormige ornamenten met aan weerskanten putti (naakte kinderfiguurtjes als engeltjes) afgebeeld. Ze zijn in marmertechniek als een soort reliëf geschilderd op een vergulde achtergrond. In 1713 werd dit gewoonweg omschreven als: ‘Boven de deuren en schoorsteen grauw geschildert.’
Page 20
De entree van Paleis Het Loo met marmeren tegels en gemarmerde zuilen, plafond en wanden.
Voor de deur staat een zwart metalen paraplustandaard met daarin een wandelstok van slangenhout met een zilveren handvat, gemaakt door Terence Stringer. De deuropening links leidt naar de eetkamer en rechts naar de bibliotheek. De wanden in de entree zijn behangen met grijs-wit marmerpapier en de twee wanden naar de gouden deur met groen-wit marmerpapier. De prachtige barokke pilasters, kroonlijsten en kapitelen zijn van gips gemaakt door Sue Cook en door Annelies van Tessel in dezelfde tinten gemarmerd als het behang. Drie goudkleurige lantaarns verlichten de entree. De vloer bestaat uit marmeren tegels van 2 x 2 cm in de kleuren rood-bruin en grijs-wit. Het patroon op de vloer bestaat uit drie vierkanten, dit om de driedeling te accentueren. In het midden van deze vierkanten is een rood-bruin blok van negen tegels met daaromheen grijs-witte tegels. Deze vierkanten worden van elkaar gescheiden door rood-bruine tegels, die als lange banen van voor naar achteren gelegd zijn en van links naar rechts. De tegeltjes hebben een diepe glans en ook dat geeft de hal een rijke uitstraling. De pronkstukken van de entree zijn de twee tulpenvazen ‘Bloempagode’ van Henny StaringEgberts. Ze zijn geïnspireerd op Chinese pagoden en beschilderd met bloemen en vogels. De zijkanten van de sokkel zijn beschilderd met de vier deugden: geloof, hoop, liefde en rechtvaardigheid. Op de sokkel staan vier waterbuffels die de zes afzonderlijke bakjes dragen die naar boven toe smaller worden. De hoogte van de vazen is 12 cm. Alle tuitjes op de vaas zijn open zodat er bloemen in gestoken kunnen worden. Want al worden dit tulpenvazen genoemd, ook andere bloemsoorten werden erin gestoken. De mand van borduurstramien is gevuld met tulpen en bloemen van zijde, gemaakt door Carla Zandvliet.
0
0 8
TULPENVAZEN Aan het einde van de 16de eeuw kwam de tulp vanuit Turkije naar Nederland. Al snel was de bloem populair en er ontstond tussen 1600 – 1637 een tulpengekte, ook wel de tulpenmania genoemd. De bollen gingen voor absurde prijzen van de hand. De prijs van één bol kon in de duizenden guldens lopen! Voor zulke kostbare bloemen werden dan ook al snel bijzondere vazen gemaakt door Delftse plateelbakkers. Deze zogenaamde tulpenvazen hadden bloemhouders in de vorm van cilindrische tuitjes die (vaak in waaiervorm) aan het vaaslichaam bevestigd waren. Ze werden gemaakt in heel veel verschillende uitvoeringen, zoals kom-, bol-, hart-, urn- en obeliskvormen. De obeliskvazen waren de grootste en golden als ware pronkstukken. Tulpen, maar ook andere bloemen, werden in de tuitjes gestoken en zorgden samen voor een schitterend geheel. Koningin Mary verzamelde Delfts aardewerk en heeft een deel van haar collectie, waaronder ook tulpenvazen, meegenomen naar Engeland. Vandaar dat behalve Paleis Het Loo en het Rijksmuseum in Amsterdam ook het Hampton Court in Londen er een aantal in bezit heeft.
P I
8:21
A
10-3-2008
©
18-21 entree:Basis Layout
20
10-3-2008
8:21
Page 21
©
A
P I
18-21 entree:Basis Layout
0
0 8
Het stilleven ‘Vivat Oraenge’ dat Jan Davidsz. de Heem in ca. 1670 schilderde. De symboliek werd in die tijd door iedereen begrepen: de sinaasappel en de oranjetak verwezen naar het Huis van Oranje.
Venus, de Romeinse godin van de liefde en beschermster van tuinen en wijngaarden, met haar zoon Amor, die met pijl en boog de harten in liefde doet ontsteken, zijn het stralende middelpunt in de tuinen van Paleis Het Loo.
21
10-3-2008
8:24
Page 22
D E E E T KA M E R IN KERSTSFEER
P I
22-27 eetkamer:Basis Layout
0
0 8
KONINGIN WILHELMINA Koningin Wilhelmina werd op 31 augustus 1880 geboren. Zij was de dochter van koning Willem III en koningin Emma. Toen haar vader in 1890 stierf, was zij nog te jong om te regeren. Koningin Emma nam als regentes tot 1898 het bewind voor haar waar. Koningin Wilhelmina regeerde daarna vijftig jaar. In 1901 trouwde zij met Hendrik, hertog van Mecklenburg. Zij kregen een dochter: prinses Juliana. Omdat zij vaak op Het Loo verbleef en daar veel gasten met groot gevolg ontving, werd het paleis uitgebreid met o.a. een grote dinerzaal. Haar standvastige optreden tijdens en na de oorlog leverde haar in binnenen buitenland veel respect op. Koningin Wilhelmina overleed in 1962. Na haar overlijden werd zij opgebaard in de paleiskapel van Het Loo.
©
A
DE EETK AMER LIGT LINKS NA AST DE ENTREE. Voor deze kamer in kerstsfeer is uitgegaan van een opstelling in de vestibule van Paleis Het Loo uit 1995. Fonkelend glas, brandende kaarsjes, kerstbomen en kerstgroen geven de eetkamer een feestelijke uitstraling. De zachtgroene tinten van het behang combineren uitstekend met de kleuren van het serviesgoed. De zuilen met consoles van gips zijn versierd met bloemmotieven en ornamenten. Ze zijn speciaal voor deze kamer gemaakt door Hanneke Pijper. De zuilen zijn crèmekleurig geschilderd en daarna heel licht met goudverf bewerkt. In totaal heeft de eetkamer acht zuilen: vier verdeeld over de achterwand en twee op elke zijwand. Op de vloer ligt parket van eikenhout met daarop een kleed in groen met blauwe tinten. Het plafond heeft een groot bloemornament in het centrum, ingekaderd door bewerkte lijsten en hoeklijsten die in zachte pastel tinten beschilderd zijn. Het raam is afgewerkt met een bewerkte, goudkleurige gordijnkap en de gordijnen worden bijeen gehouden door embrasses. De kamer wordt verlicht door vijf zilverkleurige kandelaars, gemaakt door Ray Storey. Voor de bedrading van de kandelaars op tafel zijn er kleine gaatjes in het tafelblad geboord. De draden lopen onder het tapijt en het parket naar achteren. De brandende kaarsen geven een prachtig effect. Aan de wanden hangen schilderijen van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en prinses Juliana aan gerimpelde donkergroene linten van zijde, afgewerkt met zijden rozetten. Deze manier van schilderijen ophangen is overal op Paleis Het Loo terug te vinden. De eettafel en de acht stoelen in Chippendale stijl zijn door Fred den Boer gemaakt van bouwpakketten van Mini Mundus. Ze zijn zachtgroen geschilderd en daarna licht met zilverkleurige verf behandeld. De kussens op de stoelen zijn van dezelfde stof gemaakt als de gordijnen. De ‘rok’ rond de tafel is van zachtgroene zijdestof. Het tafelkleed is van een zijden damast. De tafel is gedekt voor acht personen met servies-
10-3-2008
8:24
Page 23
0
0 8
©
A
P I
22-27 eetkamer:Basis Layout
23
10-3-2008
8:26
Page 24
0
0 8
Voor de guirlandes en andere versieringen in de kamer zijn natuurlijke materialen en accessoires van zijde, glas en kunststof gebruikt.
©
A
P I
22-27 eetkamer:Basis Layout
24
22-27 eetkamer:Basis Layout
10-3-2008
8:26
Page 25
0
0 8
©
A
P I
goed dat met de hand beschilderd is door Dieneke Boektje. Het motief is naar het servies ‘Het Loo’ van de Koninklijke Plateelbakkerij Zuid-Holland in Gouda uit 1902. Het Jugendstil servies heeft gestileerde bloemen, een groene bies en groene slingers en de woorden ‘Het Loo’. Het originele servies op Paleis Het Loo is van aardewerk en dat materiaal is in het dagelijks gebruik kwetsbaar. Vandaar ook dat het lange tijd in de kast heeft gestaan, maar koningin Beatrix is het weer gaan gebruiken. De met sinaasappels en mandarijnen gevulde schalen zorgen voor een mooi kleurcontrast. Het fruit is gemaakt van Fimoklei. Het zilverkleurige bestek van Bodo Hennig heeft een parelrand. In het begin van de 20ste eeuw was het gebruikelijk, vooral aan het Duitse en Oostenrijkse hof, om al het bestek aan de rechterkant van het bord te leggen. Omdat de ruimte op deze tafel beperkt is, is het bestek links en rechts en aan de bovenkant van het bord gelegd. De mondgeblazen wijnglazen hebben een gouden rand. Ze zijn gemaakt door Gerd Felka. De glazen zijn wel op de traditionele manier naast de borden gezet. Op het buffet staan de grote schalen van het servies. Deze tafel is gemaakt van twee blokjes hout. Een groot blok en een kleiner. Ze zijn op elkaar gelijmd en omwikkeld met een geplooide rok en afgedekt met zijden damast.
25
De kerstopstelling in de vestibule van Paleis Het Loo uit 1995.
De guirlande rond het buffet is gemaakt van een tak kerstgroen, omwikkeld met een zilverkleurige slinger. De guirlande is vastgezet met zilverkleurige roosjes van stof. De versiering om de spiegel bestaat uit kerstgroen, peervormige zaden, zilveren kralen en zilverkleurige roosjes van stof. Door de spiegel iets schuin naar voren te hangen, wordt een deel van de kamer erin weerspiegeld. De kerstbomen zijn opgetuigd door Fern Zijlmans. De basis zijn 23 cm hoge bomen uit een treinenmodelbouwinkel. Als versiering zijn zilverkleurige slingers met komeetsterren, zilverkleurige slingers met dubbele kralen, groene kralen in verschillende groottes, rocailles en peervormige zaden. De bomen staan in glazen potten die in zilverkleur gespoten zijn en zijn gemaakt door Leo Reijnders. Boven de deuropening hangt een kerstkrans van dezelfde materialen. De serveerwagen is van metaal en heeft de kleur gekregen van de stoelen en de tafel. Op de serveerwagen staan verschillende soorten kersttaarten. Het kamermeisje gemaakt door Angelique Hoekstra is door Dineke van Tilburg gekleed volgens de mode van rond 1900. Zij draagt een donkerblauwe jurk met kanten kraag en kant langs de mouwen en een half schortje dat ook weer is afgezet met kant.
0
0 8
KERSTFEEST OP HET LOO Het gebruik van versierde kerstbomen aan het Nederlandse hof is begonnen bij koningin Emma. Zij had die traditie meegenomen uit Duitsland. Volgens de verhalen hielp zij zelf druk mee aan het versieren van de bomen. De kerstvieringen van koningin Wilhelmina werden soberder van karakter, maar Kerstmis bleef een gezamenlijk feest voor de koninklijke familie en de leden van de hofhouding. En de versierde kerstboom was niet meer weg te denken. In Paleis Het Loo is jaarlijks de sfeervolle presentatie ‘Kerstmis op Paleis Het Loo’ te bewonderen. Er zijn in de decemberperiode kerstbomen in verschillende stijlen opgesteld. Zo is de ‘Victoriaanse’ kerstboom in de kamer van koning Willem II voorzien van een dikke laag witte watten, om een ‘witte kerst’ te suggereren. De kerstboom van prins Hendrik hangt naar Scandinavisch gebruik vol met natuurlijke materialen als vruchten, strofiguren en zandkoekjes. De zilveren kerstballen en slingers van koningin Wilhelmina zijn nog altijd bewaard gebleven en sieren een kleine dennenboom, in een formaat dat zij zelf kon optuigen. Guirlandes, dennengroen en vele geurende planten, afkomstig uit de kassen en de Oranjerie van Paleis Het Loo, versieren de andere paleisvertrekken.
Page 26
P I
8:27
A
10-3-2008
©
22-27 eetkamer:Basis Layout
26
10-3-2008
8:27
Page 27
0
0 8
©
A
P I
22-27 eetkamer:Basis Layout
10-3-2008
8:31
Page 28
0
0 8
©
A
P I
28-33 bibliotheek:Basis Layout
28
28-33 bibliotheek:Basis Layout
10-3-2008
8:31
Page 29
P I
DE BIBLIOTHEEK N A A R DA N I Ë L M A R O T
0
0 8
©
A
DE BIBLIOTHEEK LIGT RECHTS VAN DE ENTREE. Een bewaard gebleven prent van Daniël Marot met daarop de bibliotheek is bij de restauratie van Paleis Het Loo uitgangspunt geweest voor de restauratie van deze kamer. Men vermoedt dat het originele spiegelplafond erop wijst dat deze kamer oorspronkelijk als porseleinkabinet voor koningin Mary bedoeld was en pas na haar dood in 1695 bibliotheek werd. Als belangrijkste meubel wordt in 1705 vermeld ‘een overcostelijck verlact pulpituur’. De armstoel met roodfluwelen kussen dateert van omstreeks 1690. In ‘Het Kleine Loo’ is duidelijk te zien dat deze helemaal geïnspireerd is op de originele bibliotheek. Om de ruimte niet te donker te maken, zijn de wanden beplakt met een donkergroen behang met goudkleurige ornamentjes. Het plafond bestaat uit een spiegel waarop hoeklijsten, hoekornamenten en een centrumornament zijn bevestigd. Op de vloer ligt parket van eikenhout. De bibliotheek wordt verlicht door wandkandelaars boven de schoorsteen en naast het raam en door indirecte verlichting boven de boekenkasten. Tegen de achterwand en de buitenwand staan boekenkasten van eikenhout, gemaakt door Gradus Ulfman. In de boekenkasten staan honderden boekjes. John Zeggelink is weken bezig geweest om de omslagen van de boekjes uit te knippen en te voorzien van een kartonnen binnenwerk. Bovenin de kasten liggen rollen
29
10-3-2008
8:32
Page 30
0 8
©
A
P I
28-33 bibliotheek:Basis Layout
0
Voorbeelden van het Imari porselein dat bovenop de boekenkasten staat.
28-33 bibliotheek:Basis Layout
10-3-2008
8:32
Page 31
0
0 8
©
A
P I
perkament. Deze zijn gemaakt van wit papier dat uren in de thee geweekt is. Om ook de bovenste planken in de kast te kunnen bereiken, heeft Fred den Boer een bibliotheektrap uit een bouwpakket in elkaar gezet en gebeitst. Op de kasten staan Imari vazen en schalen. De Imari borden staan in zogenaamde goudkleurige bordensteunen. De Imari-stijl is herkenbaar aan drie dominante kleuren: het kobaltblauw, het ijzerrood en de witte porseleinen achtergrond. Het geheel is afgewerkt met goud. Dit porselein werd in grote hoeveelheden naar Europa geëxporteerd door de Verenigde Oostindische Compagnie. De boeken die her en der verspreid in de bibliotheek liggen, zijn van Lisa Linsday. Ze zijn met de hand gemaakt. Onder deze boeken, die wel echte pagina’s hebben, bevindt zich o.a. het complete werk van William Shakespeare. Tegen de binnenwand staat een houten schouw met spiegel die gemarmerd is door Simone Kasbergen. Op de schouw staan twee beschilderde tinnen beeldjes naast een klok met echt uurwerk van Hermann Straeten. In het stookgedeelte van de schouw staat een vuurkorf met brandend licht, zodat het lijkt alsof het ‘hout’ in de haard brandt. In de hoek naast de schouw staat een tinnen korf met opgerolde wereldkaarten. Daarboven hangt een portret van koning-stadhouder Willem III. In de drie ovale lijstjes naast de deuropening zitten portretten van de ouders van koning-stadhouder Willem III. Het pronkstuk van deze kamer is het bureau met stoel, gemaakt door Hetty Fromme. Om het bureau zo exact mogelijk na te bouwen, is ze diverse keren naar Paleis Het Loo gegaan om het originele exemplaar te bestuderen en na te tekenen. De goudkleurige ornamentjes zijn zo precies op het bureau bevestigd, dat het echt inlegwerk lijkt. De boeken op het bureau hebben echte pagina’s en zijn eveneens van Lisa Linsday. De groene glazen karaf met
31
DANIËL MAROT Daniël Marot (1661-1752) was de zoon van de architect Jean Marot. Daniël was een protestant (Hugenoot) en vluchtte in 1685 uit Frankrijk. Hij was een bezield aanhanger van de Lodewijk XIV stijl en bracht deze mee naar Nederland. Deze stijl is in de door hem ontworpen gebouwen dan ook terug te vinden. Zijn grote voorbeelden waren de Franse architecten Jean Lepautre en Jean Berain. In 1686 vestigde hij zich in Den Haag. Tussen 1685 en 1707 ontwierp Marot vooral interieurs en hield hij zich bezig met tuinarchitectuur. Daniël Marot werkte onder andere voor de Prinsen van Oranje. Toen koning-stadhouder Willem III koning werd van Engeland heeft hij tot 1698 in Londen gewoond en gewerkt. In Apeldoorn was Marot betrokken bij de bouw en inrichting van Paleis Het Loo. Hij ontwierp o.a. de eetzaal, de decoratie van het grote trappenhuis en de bibliotheek.
28-33 bibliotheek:Basis Layout
10-3-2008
8:32
Page 32
©
gouden facetten en het glas zijn van Gerd Felka. Else Keuker maakte het zilveren vaasje met rode roos. Het bureau en de stoel staan op een zijden vloerkleed. Het boeket op zuil in de hoek is samengesteld uit rozen en kleine droogbloemen. En een globe mag in deze bibliotheek natuurlijk niet ontbreken. Dit schitterende exemplaar voor het raam is gemaakt naar een 17de-eeuws voorbeeld door Gradus Ulfman. Er heeft altijd een nauwe band bestaan tussen globes en de zeevaart. Nederland was in de 17de eeuw heer en meester op het gebied van zeevaart en wereldreizen. Omdat het schip eeuwenlang de enige manier was om veraf gelegen gebieden te bereiken, te ontdekken en in kaart te brengen, werd de globe een onmisbaar instrument. Tijdens de Gouden Eeuw domineerde Nederland de globeproductie in Europa en daarmee ook in de rest van de wereld. Voor het raam hangt een groen zijden ballongordijn. Het is gemaakt door Trees Beertema naar een ontwerp van Daniël Marot. In de bibliotheek van Paleis Het Loo hangt een identiek gordijn.
0
0 8
KONING-STADHOUDER WILLEM III EN KONINGIN MARY Prins Willem III (1650-1702) was stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel. In 1677 trouwde hij met zijn Engelse nicht, Mary Stuart (1662–1695). Haar vader was de katholieke koning Jacobus II. De Engelsen zagen het geloof van de koning steeds meer als een bedreiging voor de positie van het protestantse geloof in hun land. Zij riepen daarom in 1688 met succes de hulp in van Willem III en zijn vrouw. In de zogeheten Glorious Revolution werd Jacobus II van de troon verdreven. Het echtpaar werd een jaar later tot koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland gekroond. In Engeland werd en wordt dit tijdvak als de ‘William and Mary period’ aangeduid.
A
P I
Onder: het ontwerp voor een ballongordijn van Daniël Marot en links het gordijn dat in ‘Het Kleine Loo’ hangt.
32
10-3-2008
8:33
Page 33
0
0 8
©
A
P I
28-33 bibliotheek:Basis Layout
Een globe heeft de functie van een naslagwerk. Maar de globe is ook het symbool van een correcte en ingedeelde wereld. Ook in het klein!
10-3-2008
9:57
Page 100
0
0 8
©
A
P I
100-101 literatuurlijst:Basis Layout
10-3-2008
9:57
Page 101
L I T E R AT U U R
P I
100-101 literatuurlijst:Basis Layout
0
0 8
©
A
Het Nederlandse interieur in beeld, 1600-1900, C. Willemijn Fock, Waanders uitgevers, Zwolle, 2001 Een leven lang spelen, Catharina van Eijk-Prasing, Cantecleer bv, de Bilt 1988 Koninklijk Speelgoed, Speelgoedmuseum Mechelen, 1998 Daniel Marot, vormgever van een deftig bestaan, De Walburg Pers 1988 Het Loo. Een paleis als museum, Adriaan W. Vliegenthart, Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum, 1999 Glorieuze Revolutie, De wereld van Willem & Mary, R. Bastiaanse, H. Bots, SDU Uitgeverij, ’s-Gravenhage, 1988 ’t Konings Loo, van prinselijk ontwerp tot koninklijk paleis, J.M. van der Valk Bouman, Museumreeks, 1985 Globes in Nederland, de wereld in het klein, Diederick Wildeman, Walburg Pers, Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum en Stichting Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam, 2006 Het Loo, paleis en tuinen, Dr. A.W. Vliegenthart en drs. A.M.L.E. Erkelens, Stichting ’ t Konings Loo, 1995 Topstukken, drs. E.van Heuven-van Nes, F. Staverman, Educatieve Dienst Rijksmuseum Paleis Het Loo,1992 Aan tafel bij zeven vorstinnen, W. Erkelens, Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn, 2004 Kerstmis aan het hof, Paul Rem, VAR en Paleis Het Loo Nationaal Museum, 2006 ‘Delffs Porcelijn’ van koningin Mary, A.M.L.E. Erkelens, Paleis Het Loo Apeldoorn, Waanders Uitgevers Zwolle, 1996 Het boek van de tulp, Tom Lodewijk, A.W. Sijthoff, 1978. Koningin Wilhelmina, Schilderijen en tekeningen, Marieke E. Spliethoff, Emerentia van Heuven-van Nes, Mieke Jansen, Paul Rem, Waanders uitgeverij Zwolle in samenwerking met Stichting Paleis Het Loo Nationaal Museum en Stichting Historische Verzamelingen van het Huis van Oranje-Nassau, 2006 Plafonds in Nederland, I.M. Breedveldt Boer, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, SDU uitgeverij, ’s-Gravenhage, 1991 Dienstbare Geister, Heidi Müller, Museum für Deutsche Volkskunde Berlin, 1981 Keukengerei rond 1900, Brigitte ten Kate-von Eicken, Uitgeverij Helmond, Helmond en A.W. Bruna & Zoon, Aartselaar, 1980
101
3-7-2008
11:18
Page 102
ASPEREN, ANNIE VAN, schilderij kamer huisknecht
AVON MINIATURES (Engeland), wit porselein diverse kamers
BEERTEMA , TREES (Unicor na),
P I
102-104 medewerkers:Basis Layout
MEDEWERKERS
BESPAQ (USA),
meubels porseleinkamer, kabinet slaapkamer
BL ACK COUNTRY MINIATURES (Engeland),
COOK, SUE (Engeland),
pilaren en zuilen entree, open haard porseleinkamer
DEGEN, ANITA (K eukengerei rond 1900), geëmailleerde emmers en keukengerei
DERKSEN-VET, ANNEMIEKE, tuin
DIEBELS, LOES,
gouden deur entree
BODO HENNIG (Duitsland), bestek eetkamer
speelgoeddoosjes kinderkamer, beschilderde tinnen miniaturen stal
A
tegels entree, gordijn bibliotheek en slaapkamer
CHRISTOPHERSEN, HENNY,
pruiken slaapkamer
DOLLSHOUSE LIGHTING,
BOEKTJE, DIENEKE,
beschildering porselein eetkamer, tegels en porselein keuken
BOER, FRED DEN (A telier Valkenbos),
©
meubels keuken, afwerking gevel en bordes, spiegel met lampen slaapkamer
BREEMAN, JAN,
linnenpers, wasrekken, mangeltafel, mangelbakken en bok zolder, stal
kroonluchter porseleinkamer
DOLLSHOUSE MINIATURES.EU, boeken bibliotheek
DORSCH, DIETER (Duitsland), metalen keukengerei keuken
ECK, FRED EN YVONNE VAN, kroonluchter bovenbordes, lampen kinderkamer
EELEN, MARIANNE VAN, fotoalbum kinderkamer, kookboek keuken
EIJKING, CEES EN ELLIE, strijkboutenkachel en klok zolder
ELDEREN, WILMA VAN,
0
0 8
keukenlinnen zolder en keuken
FALCON COLLECTABLES, bankjes en vazen bovenbordes
FELK A , GERD (Duitsland), glaswerk eetkamer, parfumflesjes boudoir, karaf en glas bibliotheek en boudoir
FROMME, HETTY, bureau en stoel bibliotheek
FUCHTEN, THEO, pruikenstandaard
GIESEN, FAM., Droste doosjes en Wilhelmina-pepermuntjes keuken
102
Page 103
GOES, CHRISTA , linnengoed zolder
GOMEZ, M. J. (Spanje), leren koffer zolder
GREVEN, ELS, bank en kussens boudoir, aankleding bed kamer huismeester en kamermeisje
HAM, ANNELIES V.D., fruitschaal schilderijengalerij
HANNEKE’S BLOEMENSHOP, zuilen eetkamer
HANSSON (USA), stoelen slaapkamer, tafel schilderijengalerij
HENDRIKSEN, MIEN, kartonnen doosjes kamer kamermeisje
HOEKSTRA , ALOYSE (Mini Maten), bouwster Het Kleine Loo
HOEKSTRA , ANGELIQUE (Angel Little Ones), speelgoedpopjes kinderkamer, kokkin, dienstmeisje
HOFMAN, ESMÉ, gevlochten manden zolder
HOOPER, TONY (Engeland), koperwerk keuken
beschildering meubels en beeldjes boudoir, schouw en beeldjes bibliotheek,
KEUKER, ELSE, KEUKER, MARJA ,
blauw-wit beschilderde borden porseleinkamer
K WEKKEBOOM, HERMINA ,
boeketten (tenzij anders vermeld)
L ANDWEHR TEPPICHE (Duitsland), tapijt kinderkamer
ladekast kinderkamer, stoelen keuken, slee zolder
K AHLERT (Duitsland), lampen entree
K ARWEIPOST,
0
traplopers, elektrische verlichting, lampen (hetzij anders vermeld), porselein eetkamer, parketvloeren, schouw bibliotheek, consoles porseleinkamer, schilderijlijsten, ramen en deuren, poppenmeubilair kinderkamer, lambrisering boudoir, meubels kamer huisknecht en kamermeisje
coördinatie
NIMWEGEN, IRENE VAN,
NOOREN, NELLY (Naughty Bears), bed kinderkamer, aankleding kleine popjes
Victoriaans doosje kamer huisknecht
KNOOP, ANJA ,
NELLESTIJN, RIK A VAN,
koffer kamer kamermeisje
zilveren vaas met roos bibliotheek
LEEUWEN, GREET VAN, groenten en fruit keuken
LEENDERS, ELLES, fotolijstjes, schriftjes, tubes verf, penselen en beer kinderkamer, manden zolder, gordijnen eetkamer, porseleinkamer en boudoir
LINSDAY, LISA (USA),
handgemaakte boeken bibliotheek
LISSIES SMALL WORLD,
OUKES, A AT,
stoel kamer kamermeisje
OUKES-SCHINNY, JOKE, schoenpoetskist kamer huisknecht
OUT, JO AN, bed slaapkamer
PETIT PORCEL AINE, poppenserviesje kinderkamer
PHOENIX (Engeland), beeldjes bibliotheek
PIKE AND PIKE, (Engeland), tapijten
POPPENHUIS, HET, porseleinen olifanten boudoir, behang, vazen en mandwerk (tenzij anders vermeld)
RAY STOREY LIGHTING (Engeland),
boeken bibliotheek
LUNE, HEIN VAN, schommelstoel kinderkamer
0 8
JONG, ANTONI DE,
K ASBERGEN, SIMONE,
P I
11:18
A
3-7-2008
©
102-104 medewerkers:Basis Layout
MAC.GEGERS, ALICE, beschildering meubels kamer kamermeisje
MINI MATEN,
kandelaars eetkamer
REIJNDERS, LEO, bloempotten boudoir
REINA MAB MINIATURES (Argentinië),
ramen en deuren
MOERDIJK, ELLEN, breiwerk kamer kamermeisje
MINI MUNDUS (Duitsland), tafels en stoelen eetkamer, theewagen, bibliotheektrap, schilderijlijsten, koperen tafel boudoir, bed en bureau met klapdeksel kamer huisknecht
103
fotocamera kinderkamer, zandloper keuken
Page 104
RIEMENS, ANJA , klokkenkleedje zolder
RIETVINK, KL A AS, werkbank en materiaalkast stal
RIS, AKKE (Miniakturen), sinaasappelboompjes, seringen
ROFRA CARVINGS, plafondornamenten
ROSE,UTE BÄRBEL (Duitsland), porseleinkist porseleinkamer
ROTHWELL, ALEC, lamp entree tuin
RUITENBEEK, LISA , taarten eetkamer
SCARR, ANGIE, groenten op plank keuken
SCHLEY, ANNE,
WILLEMSEN, JAN,
voetenbankjes boudoir
TESSEL, ANNELIES VAN,
beschildering pilaren, zuilen, schouw porseleinkamer, tafel schilderijengalerij
TILBURG, DINEKE VAN,
aankleding kokkin en dienstmeisje, schriftjes en potloden kinderkamer
TOLLGATE MINIATURES (Frankrijk), paraplustandaard, fornuis keuken
TORP, JENS (Engeland),
boek met zilverwerk porseleinkamer
ULFMAN, GRADUS,
vloer, kasten en globe bibliotheek
UNI, TRUUS,
SCHWEIZER, BABETTE (Duitsland), basis kroonluchter bovenbordes
SEPERS, WILLEM, elektriciteit, sterrenhemel tuin
SL AGTER, JAN, houten meubels boudoir
coördinatie, elektrische bedrading, plafond slaapkamer en bibliotheek
VRIES, JOKE DE, linnengoed zolder
VUUREN, MARIJKE VAN, popje met gebreide kleding kinderkamer
WARWICK MINIATURES (Engeland),
0 8
SNOODIJK, LOES,
kapstok met kleding stal
STARING -EGBERTS, HENNY,
popje Juliana kinderkamer, tulpenvazen entree
STOKESAY WARE (Engeland), theeservies porseleinkamer
STEENBERGEN, SERVA AS,
STRAETEN, HERMANN (Duitsland), klok bibliotheek
0
STRINGER, TERENCE (Engeland), wandelstok hal
beschilderde borden boven schouw keuken, slee en badje op bok zolder
WINTERING, NICOLINE (Fennicole Miniatures),
plavuizen keuken, bloempotten oranjeboompjes
WOOD AND WOOL (Engeland), hanglamp boudoir
WORLD MODEL (Spanje), plafond boudoir
ZANDVLIET, CARL A , sinaasappels, boeketten bovenbordes, lathyrus kinderkamer, palmen boudoir
ZEGGELINK, JOHN, boeken bibliotheek, wandconsoles porseleinkamer
coördinatie, wanden, plafonds en vloeren (tenzij anders vermeld), stoelen boudoir
VERHEY, MARCUS J.,
zadels stal
kast keuken
SWIFT, JILL,
P I
11:18
A
3-7-2008
©
102-104 medewerkers:Basis Layout
tin in kast en bureauset porseleinkamer, gereedschap stal, popje en kinderwagen kinderkamer, toiletset boudoir
WARD, DAVID (Engeland), schemerlamp bureau
WERSON, WILL, accessoires toilettafel kamer kamermeisje
WETSTEYN, MARJOLEIN, speelgoedpopjes kinderkamer
WILDSCHUT, COCK Y, geboorteborden bovenbordes
104
ZIJLMANS, FERN (MiniL aars), kerstbomen en guirlandes eetkamer, honden, katten, paard, pauwen, tuinbeelden
ZIJTHOFF, CL AUDIA TEN, zilveren kan keuken
4-2-2008
10:18
Page 1
Oude pronkpoppenhuizen in Nederlandse musea Centraal Museum, Utrecht Het poppenhuis van Petronella Dunois (ca. 1676)
A
Rijksmuseum, Amsterdam Het poppenhuis van Petronella de la Court (ca. 1670) Het poppenhuis van Petronella Oortman (ca. 1686) Het grachtenhuis (ca. 1750) Gemeentemuseum, Den Haag Het eerste poppenhuis van Sara Rothé-Ploos van Amstel (ca.1743)
Museum Mr. Simon van Gijn, Dordrecht Het grote poppenhuis van Agnes Maria Clifford (ca. 1785) Stedelijk Museum, Zutphen Het kleine poppenhuis van Agnes Maria Clifford (ca. 1785) Haags Historisch Museum, Den Haag Het poppenhuis van jonkvrouwe Lita de Ranitz (1910)
©
Frans Halsmuseum, Haarlem Het tweede poppenhuis van Sara Rothé-Ploos van Amstel (ca. 1743)
HET K LEINE LOO
P I
Omslag layout:Omslag layout DEF
8
Historisch Museum, Arnhem Het poppenhuis van Lizzy Ansingh (ca. 1800)
0
is een poppenhuis, geïnspireerd op Paleis Het Loo en gemaakt in opdracht van het tijdschrift Dolls House Nederland. Het is in november 2007 aangeboden aan prinses Máxima.
DollsHouse Nederland
0
HET K LEINE LOO
HET K LEINE
LOO
‘HET KLEINE LOO’ Oude pronkpoppenhuizen zijn aantrekkelijke kunstwerken in een museum. Altijd staan er grote en kleine mensen met hun neuzen tegen het glas gedrukt om de wondere wereld van miniaturen te bewonderen. De meubeltjes, de miniaturen, de poppen, de kleding, kortom alles in deze huizen is in een (ver) verleden met groot vakmanschap gemaakt voor volwassen vrouwen. Zij richtten met liefde en toewijding de kamers in de huizen in. Voor gasten en bezoekers werden de deuren geopend of de gevels verwijderd, zodat zij konden genieten van de pracht en praal in miniatuur. Deze huizen zijn daarna niet meer verbouwd, er is geen elektriciteit aangelegd en geen centrale verwarming. De kleding van de poppen is niet vermaakt. De huizen zijn een spiegel van die tijd geworden: zo werd er geleefd, gewoond en gewerkt. Ook nu zijn er nog steeds vakmensen die miniaturen maken. Zij laten zich vaak inspireren door deze oude poppenhuizen. Het poppenhuis ‘Het Kleine Loo’ is daar een goed voorbeeld van. Op initiatief van het tijdschrift Dolls House Nederland is dit poppenhuis gebouwd met als inspiratiebron Paleis Het Loo in Apeldoorn. Voordat het huis werd aangeboden aan prinses Máxima, is het tentoongesteld tijdens de manifestatie Arnhem Poppenhuisstad. Ook daar stond jong en oud met de neus plat tegen het glas gedrukt de vertrekken te bewonderen. Klein vertedert en inspireert, toen en nu. Dit gedicht schreef Abraham Erbervelt midden 18de eeuw voor zijn schoonzuster Sara Rothé, die twee poppenhuizen bezat. Wie met aendacht op wil letten Wat haer handigheyt verricht, Die verschoon mijn maat gedicht, Maar beschou haer Kabinetten Daar de Poppen zonder spraek Elk verstrekken tot een baek. Uitleg: ‘Dese Kabinetten bestaande zoo zeer niet in Poppen alleen, als wel in een vertooning van eene nette huishouding en huissierraden’ En zo is het maar net. Iedereen kan in een poppenhuis zijn eigen wereld creëren, wegdromen in kamers en met een glimlach het meubeltje of het serviesje op de juiste plaats zetten.
