Groote. Tips voor groepen

Groote Oorlog

Tips voor groepen

De Groote Oorlog achterna De herdenking van de ‘Groote Oorlog’ zal in Vlaanderen niet onopgemerkt voorbijgaan. In de Westhoek, de Martelaarsteden en elders te lande wordt druk gewerkt aan nieuwe projecten, tentoonstellingen, wandelingen en fietstochten, vredeswakes, evenementen, … Ook in onze verenigingen kunnen en willen we niet achter blijven. En we zijn fier om je deze brochure en de activiteiten te kunnen aanbieden. Het gaat om kant en klare activiteiten waarop je als afdeling kan intekenen.

Fort van Breendonk H

et Fort van Breendonk speelt niet alleen een grote rol tijdens de Tweede Wereldoorlog wanneer het dienst doet als opvangkamp (SS-Auffanglager) van de bezetter voor politieke gevangenen, Joden, gijzelaars, weerstanders, ... Tijdens de ‘Groote Oorlog’ maakt het deel uit van de Antwerpse fortengordel. De stad Antwerpen wordt sinds 1859 beschouwd als Nationaal Reduit, een oninneembare vesting waar het leger en de regering zich kunnen terugtrekken, zelfs als de rest van het land bezet is. Na de val van de Luikse en Naamse forten, vervullen de Antwerpse forten hun verdedigingsopdracht in septemberoktober 1914. Eén voor één moeten deze forten capituleren of evacueren. Dankzij de sterke Duitse artillerie moet ook het Fort van Breendonk zich op 8 oktober 1914 overgeven nadat een toevalstreffer

de fortcommandant doodt. Zo valt de Belgische strategie in duigen en is de weg naar Antwerpen nu helemaal vrij voor de Duitse troepen. Niettemin is de rol van de versterkingen niet te onderschatten want hun weerstand biedt de mogelijkheid aan het Belgische leger, de koning en de regering om zich terug te trekken naar de Westhoek. Uiteindelijk zal daar het westelijke front vastlopen. Vanaf oktober 2014 wordt dit minder gekende verhaal van het Fort van Breendonk in de Eerste Wereldoorlog verteld in de toenmalige gangen van het fort. We gaan niet alleen na wat de de rol van het fort was en wat deze oorlog betekende voor Willebroek, maar we leggen ook de link met de Tweede Wereldoorlog. Oudstrijders van ’14-’18, die ook in ’40’44 tegen de bezetter reageerden (en daardoor als gevangene in het fort terecht kwamen), komen aan het woord.

www.breendonk.be

Dat betekent niet dat het om platgetreden paden gaat! Integendeel, om naar het In Flanders Fields museum te gaan heb je ons niet nodig. Wat we je wel bieden zijn authentieke verhalen die het dagelijkse bestaan van de mensen en soldaten tijdens de oorlog tot leven brengen. Deze verhalen kunnen op verschillende manieren vorm krijgen: wandelingen, fietstochten, vertellingen of lezingen, een workshop … Ook de vredesboodschap en de herinneringseducatie vormen voor ons naast het toeristische en geschiedkundige karakter een belangrijk element van een activiteit. Wat ook uniek is aan deze brochure is dat Pasar, kwb, Femma en Ziekenzorg CM de handen in elkaar hebben geslagen om dit aanbod te realiseren. Jouw afdeling kan met andere woorden intekenen op alle activiteiten die in deze brochure staan. Het maakt niet uit welke organisatie de activiteit uitgewerkt heeft, ook niet voor de prijs die je als afdeling betaalt. Al wat je moet doen is de vermelde contactpersoon contacteren en een concrete afspraak maken. De activiteiten zelf starten in 2014. Je kan met deze brochure in de hand eerder plannen en afspreken. Of je kan later instappen in de actie Groote Oorlog. Want ons aanbod blijft geldig tot in … 2018. Je vindt alle informatie ook op de websites van Pasar, KWB-Govaka, Femma en Ziekenzorg CM. We zijn benieuwd of jij ook enthousiast bent over het programma.

Inhoud 3

Inleiding

5

Wandeling: Mesen, stad van vrede en verzoening

7

Wandeling: Terug naar de hel

8

Vertelwandeling: Familie op de vlucht

9

Vredeswandeling: Met Franciscus op vredespad

11

Theaterwandeling: De laatste avond aan het front

12

Wandelen en fietsen: Oorlogserfgoed in het Meetjesland

13

Fietsen voor de vrede van Ieper naar Diksmuide en terug

14

Fietsen in het spoor van de Grooten Oorlog

15

Fietstocht met gids: Renés dagboek

18

Autocaruitstap: 14-18 route

19

Autocaruitstap: Dagtrip in de Westhoek

20

Lezing: Landbouw en voedselbevoorrading tijdens en na WO I

21

Lezing: Scherven van 14-18

22

Lezing: Van worteltaart tot oorlogskonijn

23

Workshop: Romans over de Groote Oorlog

25

Topbezienswaardigheden Groote Oorlog

Activiteit toegankelijk voor rolstoelgebruikers

Deze brochure is een gezamenlijk initiatief van Pasar, kwb, Femma en Ziekenzorg CM. Verantwoordelijke uitgever: Michel Vandendriessche, Haachtsesteenweg 579, 1030 Brussel. Foto’s: Westtoer, Toerisme Vlaanderen, Hugo Demarcke/Bert Gunst, www.HetVirtueleLand.be Centrum Agrarische Geschiedenis

4

Op stap met een gids

Mesen, stad van vrede en verzoening Wat dacht je van een boeiende wandeling in de kleinste stad van België met een erudiete gids die herinneringen ophaalt aan de Eerste Wereldoorlog? In Mesen, een stad met minder dan 1.000 inwoners, werden recent nog nieuwe oorlogsrestanten opgegraven. Ze bezorgen deze wandeling van 3 km een bijzonder cachet. Pasar-medewerker Johan Dierynck verdiepte zich in de oorlogsgeschiedenis van Mesen, laat je kennismaken met herinneringen aan die verschrikkelijke oorlog en brengt een boeiend verhaal. De tocht start aan de kerk waar je o.a. de crypte bezoekt. Die werd tijdens de oorlog als hospitaal gebruikt en ene Groote Oorlog

Adolf Hitler verbleef er in 14-18 en schilderde er zelfs de ruïne van. Je maakt er ook kennis met de Vredesbeiaard, die werd gezegend en ingeluid door paus Johannes-Paulus II in 1985. Het gaat verder langs het Peace Village Messines en het Messines Ridge British Cemetry, waar 1.500 oorlogsslachtoffers begraven liggen. Johan vertelt je ook meer over de Pool of Peace en het Nieuw-Zeeland Memorial Park, dat 800 Nieuw-Zeelandse soldaten herdenkt. Op deze site bleven ook twee Duitse bunkers bewaard. Iers Vredespark Een bijzondere blikvanger vormt het Iers Vredespark met een indrukwekkende

Praktisch Prijs: 50 euro voor de gids. Duur van de wandeling: 2 uur. Toegankelijkheid: sommige bestemmingen tijdens deze tocht zijn moeilijk toegankelijk voor minder mobiele personen of rolstoelgebruikers. Heb je deze mensen in je groep, meld dit vooraf bij contactname met Johan, die de tocht dan aanpast. Contactpersoon: Pasar-medewerker Johan Dierynck, t. 0495-12 46 13, [email protected].

hoge ronde toren die in 1998 gemeenschappelijk werd gebouwd door jongeren uit de Noord-Ierse en Ierse republiek en op 11 november dat jaar werd ingehuldigd door de Ierse presidente Mary McAleese. In de toren staan de namen vermeld van 49.000 Ierse doden uit WO I. De wandeling gaat vervolgens verder langs het Betleem Farm Cemetry, de Internationale Vredesschool en het Bayernwald. Mesen is een stad die ijvert voor pacifisme en verzoening, aspecten die eveneens in de uiteenzetting van Johan aan bod komen. 5

Ontdek met jouw groep de Hoofdstad van het Goede Leven! Enkele mogelijkheden: Hop en plezier in Poperinge

Stad achter het front

9.30u. Onthaal met koffie.

10.30u. Ontvangst door de gids op de stadhuissite met uitleg over de dodencellen en de executieplaats.

10u.

Bezoek aan het Hopmuseum met degustatie van een streekbiertje.

12u.

Lunch in een Poperings restaurant.

14u.

Start van de volkssportnamiddag met een pannenkoek en koffie en stangenbiljart.

15.30u. Bij een abdijbier speel je het mannetjesspel. 17u.

Een partij baanbolling en een Poperings Hommelbier sluiten de dag af.

Prijs: 39 euro/persoon (alles inbegrepen). Gids in het Hopmuseum = 35 euro/groep tot 30personen.

11.15u.

Lijssenthoek Military Cemetery is de indrukwekkende getuige van meer dan vier jaar oorlogsgeweld. Hier was het grootste evacuatiehospitaal uit de Ieperboog gevestigd. Het bezoekerscentrum vertelt het verhaal van deze unieke site.

12.30u. Tijd voor een belegde boterham en het pudespel. 14.30u. Na het tafelkegelspel geniet je van een lekkere pannenkoek met koffie. 16u.

Bij een abdijbiertje waagt je groep zich aan het toptafelspel.

17.30u. Een Poperings Hommelbier en het hamertjesspel sluiten deze volkssportroute af. Prijs: 19 euro/persoon + 50 euro/groep voor de gids in de voormiddag.

Voor meer informatie, mogelijkheden en boekingen: Toerisme Poperinge, Grote Markt 1, 8970 Poperinge. T. 057 34 66 76; [email protected]

www.toerismepoperinge.be

Op stap met een gids

Terug naar de hel Merkem, nu deelgemeente van Houthulst, oogt als een ingeslapen en lieflijk klein dorp, maar ooit was het de hel op aarde. Iedereen die geboeid is door de Eerste Wereldoorlog kent uiteraard het IJzerfront en de Ieperboog. Rond de Vlaamse steden Nieuwpoort, Diksmuide en Ieper werd vier jaar lang fel gestreden om elke meter grond. Minder bekend is het dorpje Merkem, dat tussen Diksmuide en Ieper ligt. Het is een vergeten oord, zeker binnen het kader van het grote oorlogsverhaal. Het is nu een bijzonder charmant, bijna ingeslapen lieflijk dorpje dat na de oorlog volledig uit het puin herrees. Want Merkem werd na felle en verbeten gevechten tussen Fransen, Belgen en Groote Oorlog

Duitsers rond de gehuchten Drie Grachten, Luigem en Noordeinde compleet van de kaart geveegd. Door veel frontsoldaten werd de plek trouwens als de gruwelijkste plaats – de hel – aan het front bestempeld. Zenuwgas Er werd herhaaldelijk felle strijd geleverd, vooral aan de Drie Grachten, die in 1915 in Duitse handen vallen en pas in augustus 1917 terug door de Belgische troepen worden ingenomen. In de hieropvolgende winter proberen de Duitse troepen opnieuw Merkem in te nemen en ze gebruiken hiervoor zelfs zenuwgas. De heropbouw van het volledig verwoeste dorp start al in 1919. Dan zijn al 450 inwoners er

Praktisch Prijs: de gids kost 100 euro. Deze wandeling duurt 2.30 u. Contactpersoon: voor deze unieke wandeling met gids is Miguel Bouttry, t. 0488-40 74 40, mailen kan ook op [email protected], meer info ook op www.rentaguide.be.

teruggekeerd. Uiteindelijk zullen een 1.200-tal inwoners niet meer terugkeren na de oorlog. In 1920 wordt gestart met de heropbouw van de St.-Bavokerk, het gemeentehuis en de pastorie; in 1922 volgt het klooster en in 1923 het kasteel. De gids neemt je mee op een wandeling van 6 km langs de voornaamste plaatsen uit dit gruwelijke verhaal en brengt aan de hand van getuigenissen, dagboekfragmenten en uniek fotomateriaal de hel van weleer terug tot leven. Een ervaring die je nooit meer zult vergeten! 7

Vertelwandeling met paard en kar

Familie op de vlucht

8

‘Familie op de vlucht’ brengt het waar gebeurde verhaal van het gezin DepoorterVanlerberghe.

familie op vlucht en we maken ook mee wat er ondertussen op het thuisfront in Langemark gebeurt.

In oktober 1914 ging weduwe Romanie met haar vijf kinderen op de vlucht voor de oprukkende oorlog. Dochter Augusta schreef het familieverhaal neer. Ze vertelt hoe de oorlog hun leven bruusk verstoorde en hoe ze bij hun terugkeer alles weer moesten opbouwen. Pasar-medewerkers Greta Frans en Johan Verweirder voeren je langs de locaties van toen en laten de twee verhaallijnen door elkaar lopen. Greta brengt het verhaal van dochter Gusta, een Vlaamse vrouw op de vlucht voor de oorlog, terwijl Johan in de huid kruipt van een Duitse frontsoldaat. Ze volgen de

Langemark Deze boeiende wandeling speelt zich af in en rond Langemark. Deze tocht van ca. 2,5 km kan facultatief begeleid worden door een huifkar met paard. Tal van bezienswaardigheden herinneren nu nog aan de Eerste Wereldoorlog in fusiegemeente Langemark-Poelkapelle zoals het indrukwekkende Franse Guynemer-monument in Poelkapelle, een gedenkteken voor jachtpiloot Georges Guynemer, een pionier van de oorlogsluchtvaart die in 1916 en 1917 heroïsche luchtgevechten uitvoerde in het luchtruim boven Poelkapelle. Hij verdween in 1917 tijdens

Praktisch Prijs: beide gidsen samen kosten 120 euro. Tijdens een pauze onderweg krijg je een hapje en drankje (inbegrepen in de prijs). Maximum: 40 deelnemers. Wil je gebruik maken van de huifkar met twee paarden? Meld dit dan bij je contactname (kostprijs: 150 euro). Deze wandeling is 2,5 km lang en duurt 2 u. Een deel van deze wandeling trekt door het veld en is niet geschikt voor rolstoelgebruikers. Voor hen biedt de huifkar een oplossing. Contactpersoon: Pasar-medewerkers Greta Frans, t. 057-48 73 10, [email protected] en Johan Verweirder, t. 058-23 75 98 of 0494-57 03 76, [email protected].

een verkenningsvlucht boven Ieper. Een andere opmerkelijke blikvanger is het Deutscher Soldatenfriedhof in Langemark waar 44.000 soldaten begraven liggen.

Vredeswandeling in Heuvelland

Met Franciscus op vredespad In Heuvelland, de streek tussen Ieper en de Franse grens, stond na de Eerste Wereldoorlog nog nauwelijks een huis of boom overeind. Dat Heuvelland kan je nu ontdekken tijdens een vredeswandeling. Twee wandellussen – uitgetekend op het wandelnetwerk Heuvelland – leiden je doorheen een uniek natuurlandschap en kruisen elkaar ter hoogte van de Rodeberg, zodat de twee lussen ook het parcours kunnen vormen van één grote wandeling. Regelmatige haltes, in de grond gemarkeerd door een keramische tegel, nodigen je uit om letterlijk en figuurlijk stil te staan bij wat vrede brengt. Twee Groote Oorlog

gebalde teksten illustreren het grote mededogen en de kleine goedheid. Korte, sprekende verhalen uit deze tijd die aansluiten bij sappige verhalen uit het leven van Franciscus van Assisi, die ook vandaag nog mensen van alle gezindten aanspreekt. Twee lussen Je hebt keuze uit twee startplaatsen: de kerk van Westouter of de kerk van Loker. Elke wandellus is ongeveer 7,5 km lang. Reken op twee uur voor een lus, de tijd inbegrepen voor de verhalen. Voor de grote wandeling met twee lussen van 7,5 km (= ongeveer 15 km) vertrek je best aan de kerk van Westouter. Halfweg de

Praktisch Prijs: de begeleidende brochure kost 7 euro (verzending niet inbegrepen) en is te koop via [email protected] en bij de Toeristische Dienst van Heuvelland, Sint Laurentiusplein 1, 8950 Heuvelland (Kemmel), [email protected], t. 057-45 04 55. De teksten zullen ook beschikbaar zijn als applicatie voor smartphone en tablet. Dit is een initiatief van de Vlaamse Minderbroeders-Kapucijnen in samenwerking met o.a. Pax Christi Vlaanderen en het Centrum voor Vredesethiek KU Leuven. Contactpersoon: Stefaan Decrock, t. 057-45 04 72 (dienst cultuur), kapucijn Kenny Brack, [email protected]. Meer info: www.heuvelland.be en www.paxchristi.be.

tocht kan je picknicken op de Rodeberg. Het heuvelachtige parcours is jammer genoeg niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers. 9

ravage kunst en cultuur in tijden van conflict

20.03.14 >< 01.09.14

www.ravage1914.be

Theaterwandeling in Nieuwpoort/Antwerpen

De laatste avond aan het front Het moet voor vele soldaten van de Groote Oorlog een bijzonder gevoel geweest zijn: de laatste avond aan het front voor de vrede. Dat gevoelen wil Pasarmedewerker Bert Gunst alvast oproepen tijdens een bijzondere wandeling met vertelling en enscenering in Nieuwpoort, toch een van de cruciale plekken tijdens de Eerste Wereldoorlog waar je ook het bekende momument van Koning Albert I vindt. Toneelspelers Bert Gunst gaat met jou op stap voor een wandeling van 3 kilometer in Nieuwpoort. Onderweg ensceneren toneelspelers diverse

personages. Hun acteerwerk is daarbij gestoeld op basis van opzoekingswerk en overlevering. Tussenin is er ook een pauze voorzien met een vuurkorf en een glühwein. Het programma vindt alleen ’s avonds plaats, en dat van begin oktober tot eind

Praktisch Prijs: 300 euro (in Nieuwpoort) of 400 euro (in Antwerpen) all-in. Het complete programma duurt 2.30 u. Het richt zich tot groepen van minimum 45 en maximum 70 personen. Toegankelijkheid: het parcours is haalbaar voor minder mobiele mensen. Contactpersoon: Pasar-medewerker Bert Gunst. Hij is de verteller van het verhaal en wordt daarbij bijgestaan door figuranten die het verhaal ter plekke tot leven brengen. Bert Gunst, t. 0474-65 80 99, [email protected]. Je krijgt alvast een voorsmaakje op www.bertgunst.be.

februari. Dit omwille van de sfeerschepping, want het dient buiten donker te zijn. Het is dus niet alleen een wandeling en een vertelling maar tezelfdertijd ook een aangrijpend evenement. De organisatoren hebben bovendien de keuze: het evenement kan in Nieuwpoort of in Antwerpen, bij de loopgravengordel, plaatsvinden.

© Lamia Joreige, Beirut, Autopsy of a City, 2010 (fragment)

Groote Oorlog

11

Wandelen en fietsen

Oorlogserfgoed in het Meetjesland Als landelijke grensregio tussen Brugge en Gent heeft het Meetjesland nog veel zichtbaar en verborgen oorlogserfgoed. Cultuuroverleg Meetjesland (COMEET) zet zich als intergemeentelijke cultuurdienst in om dit erfgoed in kaart te brengen. Een greep uit de vele mogelijkheden: - Fietstocht langs de bunkers van de Hollandstellung. Twee lussen van 30 km. Startpunt in Eeklo. - Fietstocht WOI in Maldegem. Met brochure. - Wandeling Kleine Stad in een Grote Oorlog in het centrum van Eeklo langs de gebouwen waar Duitse diensten gevestigd waren. Met brochure, er kan ook een gids geboekt worden. 12

- Wandeling Ertvelde, hoofdplaats in Etappengebiet door de dorpskern van Ertvelde. Met brochure, in combinatie met een bezoek aan de tentoonstelling kan een gids geboekt worden. - Belevingswandeling met gids Vluchtroute ’14 is een dropping op de smokkelroute naar de Nederlandse grens. Start in Boekhoute, met bezoek aan tentoonstelling. Overdag en ’s avonds te boeken. - Belevingswandeling met gids Klein België: de wijk Moershoofde in Sint-Laureins werd door een elektrische draadversperring van de rest van België afgesloten. - Belevingsfietstocht met gids langs bunkers van de Hollandstellung. Start in het Bardelaeremuseum.

Praktisch Prijs: belevingswandelingen (diverse formules), vanaf 18 euro/ persoon (vanaf 15 personen); belevingsfietstocht: 100 euro per gids. De brochures zullen digitaal beschikbaar zijn op www.toerismemeetjesland.be. Afhaalpunten vind je op de website. Sommige wandelingen en fietstochten kan je met een brochure volgen (zonder gids). De meeste wandelingen kan je ook met gids boeken. De belevingswandelingen zijn enkel met gids te doen. De wandelingen in Eeklo en Evergem zijn toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Heb je minder mobiele mensen in je groep? Meld dit a.u.b. bij uw contactname. Contactpersoon: Toerisme Meetjesland, Stationsstraat 21, 9900 Eeklo, t. 09-377 86 00, [email protected], www.toerismemeetjesland.be.

Via Lembeke, Oosteeklo en Ertvelde. Combinatie mogelijk met bezoek aan de tentoonstelling in Ertvelde. Meer informatie op de website www. eerstewereldoorlogmeetjesland.be.

Van Ieper naar Diksmuide en terug

Fietsen voor de Vrede Deze bijzondere fietstocht voor de vrede, start op de Grote Markt van Ieper, Vredestad bij uitstek. Ieper is vandaag een stad die op bijzondere wijze het streven naar vrede behartigt als antwoord op de gruwel waarvan het slachtoffer werd tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vanuit Ieper fiets je richting Ieperlee-kanaal. Volg er de linkerkant van de vaart: daar is een heel mooi fietspad langs het water tot in Boezinge. Verder langs het kanaal tot aan de brug in Steenstraete. Bezoek er het monument van de gebroeders van Raemdonck te midden van de velden waar de eerste gasaanvallen plaatshadden. Even verder staat ook een groot kruis ter herdenking van de slachtoffers Groote Oorlog

van de eerste gasaanvallen. Hierbij stelt zich de vraag: ‘Hoe stelt zich het probleem van massavernietigingswapens vandaag? Wat is er aan te doen?’ Verder langs het kanaal tot in Merkem; daar ligt De Boot waar je even halt kunt houden. Nooit meer oorlog Langs het water tot aan Knokkebrug en verder richting Diksmuide. Nu is het nog 4 km tot aan de IJzertoren,waar je kunt picknicken. De boodschap van de IJzertoren Nooit meer oorlog is tegelijk een oproep en een uitdaging. Je kan nog even doorfietsen langs de IJzer naar Stuivekenskerke. Onderweg kom je de dodengang tegen, een plaats van bezinning. Vanuit Diksmuide of vanaf de dodengang gaat het terug naar Ieper over Woumen en

Praktisch Prijs: vanaf 15 december 2013 kan je de brochure met wegbeschrijving en suggesties rond aspecten van het vredesthema bestellen. Deze brochure kost 5 euro (verzending niet inbegrepen) en kan besteld worden bij Vredeswinkel Pax Christi Vlaanderen, Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen, t. 03–225 10 00, [email protected]. Contactpersoon: Jo Hanssens, Pax Christi Vlaanderen, Italiëlei 98 a, 2000 Antwerpen, t. 03–225 10 00, [email protected]; Liliane Bruynooghe-Hendrik Pauwels, Diksmuide, t. 0498–11 28 73, [email protected]; Frank Pauwels, Houthulst, t. 0476–26 80 04, [email protected].

Klerken, via Houthulst en Langemark-Poelkapelle, met zowel een soldatenkerkhof van de geallieerden als van Duitse soldaten. Deze fietstocht is ongeveer 40 km lang. 13

Fietsen in het spoor van de Grooten Oorlog Het waren enkele medewerkers van Pasar Fietsclub Oostende die enkele jaren terug een boeiende fietstocht in het spoor van de ‘Grooten oorlog’ uitstippelden. Deze fietslus – met keuze uit drie afstanden (28, 34 of 45 km) - kan je nog steeds verkennen. Ze werd uitgetekend op het knooppuntennetwerk en vertrekt op de Kompascamping in Nieuwpoort. Tijdens de rit kom je voorbij heel wat monumenten die aan de Eerste Wereldoorlog herinneren. Een eerste is het Albert I-monument, een werk van Karel Aubroeck en een huldebetoon aan de vorst van de oud-strijders. Vlakbij bevindt zich de Ganzepoot, een cruciale plek uit de Eerste Wereldoorlog. 14

Dit sluizencomplex waar zes kanalen uit verschillende richtingen samenkomen, speelde een belangrijke rol in de oorlog, nadat het duo Karel Cogge uit Veurne en schipper Hendrik Geeraert uit Nieuwpoort, de sluizen openzetten waardoor de IJzervlakte onderliep en een vier jaar lange stellingenoorlog begon. Het gaat verder langs o.a. het Vlaams Natuurreservaat IJzermonding en het Nationaal Visserijmuseum in Oostduinkerke. Frontzate en Dodengang Dra sta je aan de Frontzate, de bedding van de oude spoorlijn Nieuwpoort-Diksmuide en tijdens W.O. I de frontlijn waar de Duitse opmars in oktober ’14 tot stilstand kwam. Toen de sluizen van de Ganzenpoot

Praktisch Prijs: gratis. Er is keuze uit drie afstanden nl. 28, 34 of 45 km. Er is geen begeleiding voorzien. De fietslus (route plus kaart) en de beschrijving van de blikvangers langs de route zijn gratis. Wil je een gedrukte versie dan kan je hiervoor terecht aan het onthaal van de Kompas camping in Nieuwpoort. Je kunt een digitale versie downloaden op www.pasar@be/grooteoorlog.

werden opengezet, stond het hele gebied tussen deze spoorwegdijk en de IJzer blank. Andere blikvangers tijdens de tocht vormen ongetwijfeld de Belgische militaire begraafplaats, het ‘Ramscapelle Road Military Cemetry’, de Dodengang (langs de grote lus) e.a. Het leuke aan deze fietslussen is dat je ze individueel kunt verkennen met behulp van een gedetailleerde routebeschrijving met kaart en een informatietekst over de historische bezienswaardigheden onderweg. Een boeiende tocht!

Fietstocht met gids

René’s dagboek Lo-Reninge is het vertrekpunt voor een ongewone fietstocht die het leven aan en achter het front schetst aan de hand van dagboekfragmenten van de Belgische soldaat René. Lo-Reninge is een vredig polderstadje in Bachtende-Kupe. Het grenst in het oosten voor een groot deel aan het kanaal Ieper-IJzer. Langs dat kanaal en nabij het dorp Noordschote, dat deel uitmaakt van de stad, lag bijna vier jaar lang het front van de Eerste Wereldoorlog. Je maakt er van nabij kennis mee tijdens een boeiende 30 km lange fietstocht die start in Lo-Reninge. Aan de ene kant bevonden zich de Duitse troepen en aan de andere Groote Oorlog

kant afwisselend de Belgen en de Fransen. Sappige verhalen Miguel Bouttry is de professionele gids die u begeleidt tijdens deze tocht. Hij is gepassioneerd door de Eerste Wereldoorlog en maakte van zijn hobby zijn beroep. Hij kent de Westhoek en zijn bewogen geschiedenis als zijn broekzak en schenkt tijdens deze tocht uitgebreid aandacht voor het leven aan en achter het front. Miguel kan op een bijzonder sappige wijze en met veel gevoel voor couleur locale vertellen. Zo zal hij aandacht besteden aan het verhaal van de onbekende Zouaaf, komt de medische evacuatie aan bod, laat hij u

Praktisch Prijs: de gids kost 100 euro. De fietstocht duurt 3 uur. We vertrekken met maximum 25 personen, bij meer deelnemers wordt een tweede gids ingezet. Je kunt fietsen huren aan 7 euro (vooraf melden bij contactname). Contactpersoon: Miguel Bouttry, t. 0488-40 74 40, [email protected], www.rentaguide.be.

kennismaken met de verdwenen begraafplaats van Reninge en de executie in Pollinkhove, de eerste gasaanval... Het zijn slechts enkele van de verhalen die tijdens deze rit uitgebreider aan bod komen. Bovendien krijg je bij elk verhaal ook een dagboekfragment te horen van de Belgische soldaat René. Zijn wedervaren zal u ongetwijfeld aangrijpen en er bestaat wellicht geen betere manier om te begrijpen hoe het er inmiddels bijna 100 jaar geleden echt aan toeging in de Westhoek. 15

01 /11 / 2 013 — 3 0 / 0 6 / 2 014

Soldaten en ambulanceS Soldaten en pSychiaterS

1914–1918

In Flanders Fields Museum Ieper

1914–2014

Museum Dr. Guislain Gent

De CONFRONTATIE met de Eerste Wereldoorlog IEPER www.inflandersfields.be

Reservaties: In Flanders Fields Museum: reservaties.IFFM @ieper.be of 057/23 92 20 Museum Dr. Guislain Gent: [email protected] of 09/216 35 95 Met de steun van de Vlaamse overheid

Het Museum Dr. Guislain is een realisatie van de Broeders van Liefde

www.1418herdacht.be

14-18 route met de autocar Op 28 juni 1914 werd aartshertog Franz Ferdinand in Sarajevo vermoord. Hij werd het eerste van de 1.000.000 slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Velen hiervan vonden in de streek van Ieper en Heuvelland hun laatste rustplaats. Europa’s grootste legers botsten op elkaar in de velden van Vlaanderen. De vraag blijft: ‘Wat zou er met het kleine België gebeurd zijn, als er niet zo vele duizenden jonge mannen bereid waren geweest, om de moeilijkste weg te gaan?’ Je hebt keuze uit twee rondritten. Ieperboog Noord Deze rondrit vertrekt in Ieper en brengt een bezoek aan Essex Farm Cemetry en de verbandpost waar John Mc 18

Crae werkte. Deze Canadese dokter schreef het beroemde gedicht In Flanders Fields. We nemen ook een kijkje in Yorkshire Trench en Dugout, een loopgraaf, vervolgens bezoeken we de Duitse begraafplaats in Langemark en gaat het naar de grootste Britse dodenakker, Tyne Cot Cemetry in Passendale waar we ook langsgaan in het bezoekerscentrum. Via frontgemeente Zonnebeke rijden we langs de Franse begraafplaats Charles de Potyze en keren we terug naar Ieper. Ieperboog Zuid Deze tocht start in Kemmel en doorkruist het fraaie Heuvelland. Bij de toeristische dienst bekijken we de documentaire film Zero Hour, o.a. over de mijnenslag van 7 juni 1917. Hierna gaat het

Praktisch Prijs: de prijs voor de gids bedraagt 75 euro (voor 3 u.). Elke rondrit duurt ongeveer 3 uren; voor de autocar moet je zelf zorgen. Toegankelijkheid: sommige bestemmingen zijn moeilijk toegankelijk voor minder mobiele mensen, meld dit vooraf dan wordt de rondrit aangepast. Contactpersoon: Pasar-medewerkster Christiane Versavel, Hospicestraat 29A, 8953 Wijtschate. T. 057-44 56 78, 0479-53 69 61, [email protected].

naar de Spanbroekmolenput, een litteken van die mijnenslag. In Wijtschate bezoeken we de Duitse loopgravensite Bayernwald waar 320 m loopgraven werden gereconstrueerd. Vervolgens gaat het naar de Britse begraafplaats Bedford House Cemetry met meer dan 5.000 zerkjes. We bezoeken ook Hill 60, het laatste stukje authentieke slagveld in Vlaanderen.

Een daguitstap in de Westhoek

Speuren naar sporen van de Eerste Wereldoorlog

Veel in de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde soldaten vonden hun laatste rustplaats in de Westhoek waar Europa’s grootste legers op elkaar botsten. Aan de vooravond van de 100-jarige herdenking van de Groote Oorlog, werkte de reisdienst van kwb & Pasar samen met de toeristische dienst van Ieper een aantrekkelijke daguitstap uit in Ieper en de frontstreek.

we je om 10 u. in Ieper. Het voormiddaggedeelte is voor iedere groep gelijk. Na een welkomstkoffie met een lokale specialiteit trek je naar het vernieuwde In Flanders Fields Museum voor een interactief bezoek. ’s Middags is een middagmaal gereserveerd in een Iepers restaurantje. In de namiddag is er een ruim aanbod aan stadswandelingen waaruit je kan kiezen of een rondrit met de autocar in de Westhoek met verschillende stops. Indien je tot ’s avonds in de kattestad kan blijven, kan je met de groep aan de Menenpoort de Last Post meemaken van op de eerste rij.

Waaier aan activiteiten Je kan kiezen voor een kant en klare daguitstap. Als afdeling of groep verwachten

Of je kan zelf een programma kiezen uit de activiteiten in deze brochure pagina’s 5, 7, 8, 9, 13, 14, 15 en 18. Wij doen dan de rest.

De Eerste Wereldoorlog eiste miljoenen slachtoffers. Tijdens deze dagtrip ga je op zoek naar sporen van de Groote Oorlog.

Groote Oorlog

Praktisch Prijs: De daguitstap inclusief gidsen, inkomgelden en maaltijden kost 32 euro/persoon. Je kan het hele jaar de daguitstap naar Ieper boeken behalve op maandag en tijdens de maand januari. Als je zelf een keuze maakt uit deze brochure verschilt de prijs per initiatief. Toegankelijkheid: bepaalde activiteiten zijn moeilijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers; het is mogelijk een daguitstap samen te stellen die rolstoelvriendelijk is. Raadpleeg de uitgebreide infobrochure Daguitstappen Groote Oorlog met alle activiteiten en prijzen (zie hieronder). Reservaties gebeuren via het formulier dat aan de infobundel is toegevoegd. Infobrochure? Reservaties?: Reisbureau kwb op vakantie & Pasar (Govaka) Urbain Britsierslaan 5, 1030 Brussel, t. 02-246 52 46, [email protected]. 19

Bron: www.HetVirtueleLand.be Centrum Agrarische Geschiedenis

Geïllustreerde lezing

Landbouw en voedselbevoorrading tijdens en na WO I Het verhaal van de Eerste Wereldoorlog in ons land bleef lange tijd beperkt tot het analyseren van de militaire en politieke aspecten. Deze lezing gaat dieper in op het leven van alledag. Voor het leven van alledag was er lange tijd geen aandacht. Naar aanleiding van de herdenking van de oorlog in 2014-2018 groeit echter de interesse voor het verhaal van de gewone man tijdens de moeilijke oorlogsjaren van 1914 tot 1918. Het Centrum Agrarische Geschiedenis, het erkend expertisecentrum voor het erfgoed van landbouw, platteland en voeding, onderzoekt in opdracht van het beleidsdomein 20

Landbouw & Visserij van de Vlaamse Overheid de situatie van de landbouw en de voedselbevoorrading tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Er wordt gewerkt aan een aantal publicaties en activiteiten over het onderwerp. Burgers in de oorlog Concreet voorziet het CAG info- en/of vormingsmomenten. In de opmerkelijke presentatie met tal van afbeeldingen wordt er onder meer aandacht besteed aan de uitbuiting van de bezetter door bv. massale opeisingen; maar ook aan het gebruik van landbouwgrondstoffen zoals mest, zaad en voeders voor het vee; het imago van de boer; de voedselbevoorrading in bezet België; het herstel van

Praktisch Prijs: 75 euro (+ verplaatsing). Duur van de presentatie: 1.30 u. Benodigdheden: beamer, scherm, laptop en eventueel ook een micro bij een grote opkomst. Contactpersoon: en begeleiding: Brecht Demasure, projectcoördinator Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG), Naamsestraat 63, 3000 Leuven. T. 016-32 35 42, [email protected].

de Belgische landbouw en de invloed van de oorlog op het naoorlogse landbouwbeleid. Kortom: een boeiend verhaal dat eens niet de verschrikkelijke gebeurtenissen aan het front belicht. Een verhaal over hoe het leven in die oorlogsjaren voor de doorsnee burger verliep, waar tot nog toe te weinig aandacht naar ging, en dat een (ander) licht werpt op het dagelijkse leven tijdens de Groote Oorlog.

Bewogen vertelling

Scherven van 1914-18 In een bewogen vertelling schetst Pasar-medewerker Emiel De Cock het verbijsterende verhaal van een waanzinnige oorlog. Toen de Duitse legers in augustus 1914 ten strijde trokken, deden ze dat op basis van een aanvalsplan dat hen met een omtrekkende beweging door België binnen de 42 dagen in Parijs moest brengen. Ze trokken, met een bloem in het geweer en begeleid door triomfantelijke marsmuziek, enthousiast ten strijde. Met Kerst zou iedereen terug thuis zijn. Helaas, liep het helemaal anders. Meer dan vier jaar lang zaten de legers in een patstelling die tot 1918 zou aanhouden. Emiel De Cock vertelt, ondersteund door een Groote Oorlog

powerpointpresentatie, het verbijsterende verhaal van een waanzinnige oorlog. Met ook ontroerende verhalen zoals dat van de Canadese legerarts John McCrae die de dag nadat zijn 22-jarige kameraad aan flarden werd geschoten, het gedicht In Flanders Fields schreef. Voordracht in twee delen In een eerste luik komen twee thema’s aan bod: hoe het tot de Eerste Wereldoorlog kwam en de eerste oorlogsmaanden in België vanaf de inval op 4 augustus tot het einde van de slag aan de IJzer op 30 oktober. Voor de inhoud van het tweede deel kan je als organisator kiezen uit een 14-tal thema’s waaronder de inzet van gaswapens door de Duitsers, het dagelijks leven

Praktisch Prijs: 70 euro + verplaatsingskosten. Te boeken van 1 september tot 15 november en van 1 maart tot 15 juni ’s avonds, in de namiddag (ook zaterdag en zondagvoormiddag, als de verplaatsing niet te ver is). Tussen 15 november en 1 maart enkel tijdens de dag en als de loactie te bereiken is met openbaar vervoer. De organisatoren zorgen zelf voor beamer en scherm. Duur: twee delen van ongeveer 1 uur met een pauze van 15 minuten. Contactpersoon: Pasar-medewerker Emiel De Cock. T. 0476-54 41 41, [email protected].

onder de Duitse bezetting, soldatenleven achter het front, geneeskunde en verpleging aan en achter het front enz. Af te spreken met Emiel De Cock. Het verhaal wordt geïllustreerd met gedichten, liedjes, krantenuittreksels en fragmenten uit brieven, dagboeken enz. 21

Workshop: heb je deze al gelezen?

Geïllustreerde lezing

Van worteltaart tot oorlogskonijn Met de herdenking van de honderdste verjaardag van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, staan oorlog en honger weer in de belangstelling. Wie kent er geen worteltaart en aardappelwafels? Dit zijn eigenlijk gerechten die ontstaan zijn in de oorlog toen bloem vervangen werd door aardappelzetmeel en men creatieve oplossingen zocht om van niets, iets lekkers te maken. 22

Oorlog en honger: ze zijn vaak onlosmakelijk verbonden met elkaar. In die barre jaren groeide een bijzondere keuken die aangepast was aan de omstandigheden van ravitaillering (bevoorrading) en rantsoenering. Tijdens dit infomoment bekijken we deze keuken van dichterbij. We bekijken wat er (niet) op tafel kwam, hoe liefdadigheid werkte, waarom de gezinsmaaltijd zo belangrijk was, welke nieuwe dingen men

Praktisch Prijs: 45 euro + 0,25 euro/km verplaatsingskosten. Duur van de voorstelling 1.30 u. Materiaal: pc en beamer of overheadprojector (zelf voor zorgen). Begeleiding: freelance lesgevers Ziekenzorg CM opgeleid door Eddie Niesten, auteur van het boek Tweemaal oorlog, driemaal honger. Contactpersoon: Hilde Heyvaert, t. 02-246 57 14, [email protected] of via het regionaal Ziekenzorg CM secretariaat.

leerde eten en hoe men creatief omging met de crisis. Want één ding is zeker: de oorlog is voor een groot stuk gewonnen door de creatieve kokkinnen van toen.

Romans over de Groote Oorlog Laat je tijdens een boeiende workshop meeslepen door romans die zich afspelen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Je maakt met je groep een keuze uit zes romans die allen betrekking hebben op de Eerste Wereldoorlog. Als deelnemer lees je de roman vooraf. Nadien kom je samen met je groep om het boek te bespreken onder deskundige begeleiding van een Femma-lesgever. Maak er een echte leesclub van en organiseer deze activiteit meerdere keren per jaar. Je hebt de keuze uit de volgende boeken in onze lijst: Groote Oorlog

- Post voor Mevrouw Bromley - Stefan Brijs (512 pagina’s) - Dood van een soldaat Johanna Spaey (Manteau, 300 pagina’s) - Het kielzog van de oorlog Ellen La Motte (De Bezige Bij, 158 pagina’s) - Het lied van de loopgraven - Sebastian Faulks (Prometheus, 486 pagina’s) - De witte veer - John Boyne (318 pagina’s) - Over het kanaal - Annelies Beck (uitgeverij De Geus, 347 pagina’s). Stuk voor stuk brengen ze beklijvende en meeslepende verhalen die zich situeren tijdens of verwijzen naar de Eerste Wereldoorlog.

Praktisch Prijs: 30 euro + verplaatsingsvergoeding lesgever. Sessie van 1 x 2 u. Te plannen vanaf januari 2014. Contactpersoon: Isabelle Van de Kerckhof, t. 02-246 51 48, [email protected].

Enkele tips: - Neem tijdig contact op met de plaatselijke bibliotheek en reserveer er de nodige boeken (of laat je bibliothecaris een aantal exemplaren opvragen bij naburige bibliotheken als hij die niet in voorraad heeft). - Zorg er vooral voor dat elkeen voldoende tijd heeft om het voorgestelde boek te lezen en geef de beschikbare boeken door. 23

De Kinkhoorn Ravelingen OOSTENDE De Kinkhoorn en Ravelingen zijn reeds meer dan 50 jaar de specialist in het organiseren van daguitstappen in de Westhoek. Ons gidsen stellen een op maat gemaakt pakket voor u samen.

WEEKENDVERBLIJF

MIDWEEK VERBLIJF

✔ 2 nachten in half pension van vrijdag tot zondag ✔ Alle maaltijden in buffetvorm, 1 drankje inbegrepen ✔ Beleveniswandeling ✔ Workshop ✔ Gratis zwemmen en fitness

HALF PENSION

VOL PENSION

€107 p.p. ,2

€130 p.p.

TOT

TOT

DE KINKHOORN VZW Zeedijk 330 8400 OOSTENDE 059/701697 [email protected] www.dekinkhoorn.be

€118 p.p. ,2 €141 p.p.

✔ 4 nachten in vol pension van maandag tot vrijdag ✔ Alle maaltijden in buffetvorm, 1 drankje inbegrepen ✔ Animatieprogramma: beleveniswandeling, bingo, dansavond, knutselen, ochtendgym ✔ Gratis zwemmen en fitness

VOL PENSION

€204 p.p.

TOT

€256 p.p.

(uitgezonderd bouwverlof)

RAVELINGEN VZW Zeedijk 290 8400 OOSTENDE 059/552755 [email protected] www.ravelingen.be

Belangrijkste bezienswaardigheden

Groote Oorlog Westhoek 1. IJzertoren Diksmuide De eerste IJzertoren wordt ingehuldigd in 1930 als gedenkteken voor de Vlaamse soldaten die in de frontstreek het leven lieten. Die toren wordt echter in 1946 tijdens een aanslag tot ontploffing gebracht. Uit de ruïnes verrijst in 1965 een nieuwe toren. Sinds enkele jaren huisvesten de 22 verdiepingen van die toren een museum over ‘Oorlog, Vrede en Vlaamse Ontvoogding’. Vanaf de 84 m hoge toren geniet je ook van een schitterend panorama over de Westhoek en het IJzerfront.

Naast ons groepsaanbod dat je eerder in deze brochure ontdekt, geven we hier graag ook nog tien top blikvangers over WO I in de Westhoek voor wie er graag eens individueel of met de familie of vrienden op uittrekt.

Open van 1 april tot 30 september van 9 tot 18 u., van 1 oktober tot 31 maart van 9 tot 17 u. Adres: IJzerdijk 49, 8600 Diksmuide. Info: t. 051-50 02 86 – www.ijzertoren.org.

Groote Oorlog

25

2. Koning Albert I-monument Nieuwpoort Aan het sluizencomplex staat het gedenkteken voor de Belgische frontsoldaten en hun aanvoerder Koning Albert I. Dit monument opgetrokken uit klei van langs de IJzer, kwam er op initiatief van de nationale (oud)strijdersbond in 1938. Bovenop het monument geniet je van het uitzicht op de IJzervlakte en Nieuwpoort. Gesloten op zaterdag, zon- en feestdagen. Eerlang opent hier een nieuw bezoekerscentrum. Adres: Kustweg 1, 8620 Nieuwpoort. Info: t. 058-23 55 87 – www.nieuwpoort.be.

3. Menenpoort Ieper De Menenpoort geldt als het algemene symbool voor de Eerste Wereldoorlog. Het monument, in de vorm van een klassieke triomfboog, is een ontwerp van Sir Reginald Blomfield. Aan de binnenzijde staan de namen van ongeveer 55.000 Commonwealth soldaten, die vóór 15 augustus 1917 als vermist werden opgegeven. Elke avond weerklinkt hier stipt om 20 u. de Last Post om de gesneuvelde soldaten te herdenken.

PANORAMA360° 360° PANORAMA

Bezoekhet het Bezoek Koninklijk Koninklijk Legermuseum Legermuseum Eenwereldwijde wereldwijdereferentieverzameling referentieverzameling Een voor14-18 14-18met metunieke uniekecollectiestukken… collectiestukken… voor

Jubelpark - 1000Brussel Brussel - Gratis toegang- www.klm-mra.be - www.klm-mra.be Jubelpark 3 3- 1000 - Gratis toegang

26

Adres: Meensestraat, 8900 Ieper. T. 057-23 92 20. Info: t. 057-23 92 20 – www.lastpost.be. 4. Talbot House Poperinge Aalmoezenier Clayton opende in december 1915, in opdracht van de Britse legerleiding, een soldatenclub in Poperinge. Het huis kreeg de naam Talbot House. Het was een oord van rust en vrede. Soldaten vonden er een thuis, ontspanning en konden de oorlog eventjes vergeten. Je kan het bezoeken en er nu zelfs een kamer boeken. Dagelijks open van 10-17.30 u. Gesloten op maandag. Adres: Gasthuisstraat 43, 8970 Poperinge. Info: t. 057-33 32 28 - www.talbothouse.be.

Groote Oorlog

27

6. Tyne Cot Cemetery Zonnebeke Tyne Cot Cemetery is de grootste Commonwealth begraafplaats op het vasteland en de belangrijkste getuige van de bloedige Slag van Passendale. Ongeveer 12 000 soldaten liggen hier begraven. Op het indrukwekkende Tyne Cot Memorial staan nog eens 35.000 namen van soldaten zonder bekend graf, die na 15 augustus 1917 sneuvelden. In 2007 werd een opmerkelijk bezoekerscentrum ingehuldigd. 5. Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke In het kasteelpark in Zonnebeke vind je het Memorial Museum Passchendaele 1917. Het houdt de herinnering levendig aan de Slag van Passendale, waarbij in 1917 in honderd dagen tijd een half miljoen slachtoffers vielen voor een terreinwinst van amper 8 kilometer. In de aanloop van 2014 opent in Zonnebeke het vernieuwde en uitgebreide MMP1917. De uitbreiding omvat een nieuw museumgebouw specifiek over de Slag van Passendale en herinneringsgalerij. Blikvanger wordt een netwerk van Duitse en Britse loopgraven in open lucht.

Dagelijks open van zonsop- tot zonsondergang. Gratis toegankelijk. Adres: Tynecotstraat 22, 8980 Passendale (Zonnebeke). Info: t. 051-77 04 41.

Bayernwald is gereconstrueerd op basis van archeologisch onderzoek en laat je 10% van de oorspronkelijke constructie uit WO I zien. Dagelijks open van 9 tot 18 u. Adres: Voormezelestraat 2, 8953 Wijtschate (Heuvelland). Info: t. 057-45 04 55.

7. Dodengang Diksmuide Langs de IJzer in Diksmuide vind je het laatste stukje Belgisch front uit WO I. De Dodengang is een loopgravenstelsel waar Belgische troepen vier jaar lang stand hielden tegen de vijand. De naam verwijst naar het grote aantal slachtoffers dat viel in deze loopgraven. Dagelijks open; van 16/11 tot 31/3 open op dinsdag en vrijdag. Gratis. Adres: IJzerdijk 65, 8600 Diksmuide. Info: t. 051-50 53 44 - www.diksmuide.be.

Dagelijks open van 9 tot 17 u., gesloten in december en januari. Adres: Ieperstraat 7a, 8980 Zonnebeke. Info: t. 051-77 04 41 - www.passchendaele.be.

8. Bayernwald Wijtschate In het vroegere Croonaertbos in Heuvelland is een stuk van een Duits loopgravenstelsel te zien. De Duitse troepen veroverden deze plek op de Fransen in 1914 en doopten de site ‘Bayernwald’.

THE PASSCHENDAELE EXPERIENCE

9. In Flanders Fields Museum Ieper Indrukwekkend museum in de Lakenhalle in Ieper. De nieuwe museumindeling geeft je aan de hand van nieuwe invalshoeken en persoonlijke verhalen een inleiding op het verhaal van de Eerste Wereldoorlog. De belforttoren maakt een verbinding tussen het binnen- en buitenverhaal. Als bezoeker ontdek je bovenop de toren het landschap als laatste getuige van de oorlog. Een bezoek is de ideale aanloop voor een visite aan de frontstreek. Adres: Lakenhalle- Grote Markt 34, 8900 Ieper. Info: t. 057-23 92 20 - www.inflandersfields.be. Meer info: www.toerismewesthoek.be en www.100jaargrooteoorlog.be.

KASTEEL ZONNEBEKE CHATEAU Ieperstraat 7A, B-8980 Zonnebeke, Belgium — T +32 (0)51 77 04 41 [email protected] — www.passchendaele.be

28

Museum TRENCHES DUGOUT

Groote Oorlog

29

10. Expo 14-18 – Dit is onze geschiedenis Brussel Voor onze tiende blikvanger verlaten we de Westhoek en vermelden we nog de opmerkelijke interactieve en scenografisch indrukwekkende Expo 14-18 – Dit is onze geschiedenis die in het Brusselse Legermuseum zal plaatsvinden. Die omvat 4 grote luiken: de laatste jaren van vrede, augustus-oktober 14, het bezette België en het ereveld. Er gaat – aan de hand van speciaal voor hen gekozen voorwerpen – ook bijzondere aandacht naar kinderen. De exacte datum voor de expo is nog niet bekend. Die zal aanvangen in de winter 2013. Adres: Jubelpark 3, 1000 Brussel. Info: www.klm-mra.be.

De Frans-Belgische Moeren, gesitueerd tussen Veurne en Duinkerke, vormen een uitgestrekt gebied onder zeeniveau van ongeveer 3.500 hectare goede landbouwgrond. In 1622 kwamen de eerste gedeelten van de meerbodem vrij en in 1626 kwam de definitieve drooglegging. In de jaren 1640 van de 17de eeuw werden De Moeren opnieuw onder water gezet om een verdedigingsgordel te vormen rond de belangrijke militaire havenstad Duinkerke. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog bewezen De Moeren eens te meer hun strategische waarde. Toen de Duitsers het vliegveld van Koksijde uitschakelden werd hier een nieuw aangelegd. Wanneer de Britse troepen de sector Nieuwpoort-De Panne overnamen tijdens WOI, verhuisde de koninklijke familie van hun villa in De Panne naar het kasteel Sint-Flora in De Moeren. Dichtbij dit kasteel grazen de koeien van kaasboerderij De Moerenaar middenin deze vruchtbare groene regio. Bezoek hun hoevewinkel en proef hun overheerlijke kazen.

Kaasboerderij KAASBOERDERIJ •

HOEVEWINKEL • BEZOEKEN

De Moerenaar

Waarom kaas uit De Moeren zo heerlijk smaakvol is ?

Omdat het gras er groener is dan aan de andere kant van de heuvel ...

Internationale groepsreizen met de trein? Reserveer via het Contact Center NMBS Europe Groepen

Middenweg 7 • 8630 Veurne • T 058 299 149 • gsm 0473 31 36 74 • www.demoerenaar.be

Info en aankoop

Thijs Dewicke Duinse Polders in Blankenberge verwelkomt zowel families als groepen Middenweg 7 • 8630 Veurne in een hartelijke, familiale sfeer. Strand, Tel. 058 299 149 • gsm 0473 31 36 74 • fax 058 298 757 duinen en zee op 100 meter. www.demoerenaar.be - [email protected] Vakantie aan zee.

Iedereen welkom in Duinse Polders

30

Contact Center NMBS Europe Groepen* > 070 79 79 81 (€ 0,30/min) van maandag tot vrijdag van 9u tot 17u [email protected] - www.nmbs-europe.com

T. 050 43 24 00 [email protected]

www.duinsepolders.be * Bij aankopen via het Contact Center Groepen vragen wij een dossierkost.

Op de ‘Wegen van de herinneringen ‘14-‘18’ maak je kennis met donkere pagina’s uit ons verleden, maar je ontdekt er ook boeiende oorlogsgeschiedenis en prachtige stukjes Wallonië.

Bergen De begraafplaats van SaintSymphorien, met uitzicht op weidse (slag)velden, werd in augustus 1914 aangelegd door de Duitsers. Begeleid bezoek in eigen autocar – +/- 3 u. – € 90/ gids (€ 112,50 op zon- en feestdagen en na 17u30). Contact: [email protected]

Komen-Waasten ‘Plugstreet 14-18 Experience’ is een gloednieuw WO I-centrum in Ploegsteert vol kaarten, historische films, archieven en verhalen +/- 1.30 u. – € 5/pers. – € 20/gids (max. 25 pers. / gids). Combineer een bezoek met de geleide wandeling ‘Chemin du souvenir’ met anekdotes over Britse en de Duitse troepen (5 km – 3 u. – € 4/pers. - €45 / gids) www.villedecomines-warneton.be [email protected] www.1418herdacht.be

© WBT- SOV

Op de Wegen van de Herinneringen ‘14-‘18

Luik Het befaamde Fort van Loncin maakte deel uit van de versterkte gordel rond Luik. Gids of audiogids – 3 u. – € 4/pers. (min. 10 pers.) - €2 /scholen). www.fortdeloncin.com - [email protected]

Het indrukwekkende Memorial voor de Intergeallieerden in art-decostijl is een geallieerd bedankje voor het Luikse verzet van 1914. Contact: [email protected]

In het Fort van Boncelles vind je het interpretatiecentrum ‘La Tour d’Air’, gewijd aan het Luikse militaire patrimonium. Gids of audiogids – tussen 1 en 3 u. – € 4/pers. (min 10 pers.); € 3/pers. (min. 40 pers.) www.latourdairboncelles.be

Meer informatie op www.wallonie-toerisme.be

Luxemburg De Toeristische Federatie van Belgisch Luxemburg geeft een gratis kaart (in het Frans) uit met daarop monumenten, begraafplaatsen en dorpen die te lijden hadden onder de oorlog. www.ftlb.be/fr/publication/brochures/brochenligne.php