Groene groei in de Eemsdelta Naar toekomstgerichte en duurzame industriële bedrijvigheid in de Eemsdelta
CONCEPT POSITION PAPER
Projectnummer:
350
Versienummer:
7.0
Inhoudsopgave
5
VISIE OP TOEKOMSTIGE BEDRIJVIGHEID EEMSDELTA ..........................16
5.1
MOGELIJKE SCENARIO’S EEMSDELTA .................................................... 16
5.2
SCENARIO ‘DE ALG’ BIEDT ‘ZEE VAN KANSEN’ ........................................... 18
5.3
SCENARIO ‘DE ALG’ VERDER UITGEWERKT............................................... 20
5.4
CONCRETISERING VOOR KORTE & MIDDELLANGE TERMIJN ................................ 21
6
SAMENVATTING, CONCLUSIE & DOORKIJK NAAR VERVOLG ...................23
7
LITERATUURLIJST...................................................................26
1
INLEIDING ............................................................................. 2
1.1
AANLEIDING .............................................................................2
1.2
INHOUD EN VORMGEVING POSITION PAPER ................................................2
1.3
GEHANTEERDE WERKWIJZE ...............................................................2
1.4
LEESWIJZER .............................................................................3
1.5
GEBIEDSAFBAKENING.....................................................................3
2
BELEIDSMATIGE KADERS & RANDVOORWAARDEN ............................... 4
2.1
INLEIDING: PRIORITAIRE AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING .........................4
2.2
RELATIE MET WETTELIJKE KADERS ........................................................6
3
BEDRIJFSMATIGE KADERS & RANDVOORWAARDEN.............................. 7
PROVINCIAAL NIVEAU........................................................................... 35
3.1
INLEIDING ...............................................................................7
REGIONAAL NIVEAU ............................................................................ 35
3.2
DELFZIJL ................................................................................8
GEMEENTELIJK NIVEAU ......................................................................... 36
3.3
EEMSHAVEN ........................................................................... 10
SAMENVATTING ................................................................................ 37
3.4
LIGGING & VERBINDINGEN ............................................................. 12
BIJLAGE III: SCENARIO’S EEMSDELTA BESCHREVEN EN BEOORDEELD ...............38
4
INTERMEZZO: MICHAEL PORTER .................................................. 14
4.1
INLEIDING: THEORETISCHE KADER ...................................................... 14
4.2
TOEPASSING THEORETISCH KADER OP EEMSDELTA GEBIED ............................... 15
BIJLAGE I AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING .................................28 BIJLAGE II BELEIDSKADERS & AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING ..........30 INLEIDING: WELKE BELEIDSNIVEAUS ONDERKENNEN WE?.......................................... 30 EUROPEES NIVEAU ............................................................................. 31 NATIONAAL NIVEAU ............................................................................ 31
BIJLAGE IV ECONOMISCHE CRITERIA .....................................................41 BIJLAGE V VOORBEELD SLIMME CLUSTERING ...........................................42
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 1 van 42
1
I n l e i d in g
1.1
Aanleiding
waarin wij onze positie en visie willen toetsen en delen met
Positief meedenken over de ecologische en economische toekomst voor
belanghebbenden in de regio. We zien dit project dan ook als een
het Eemsdeltagebied. Laten zien wat een ‘duurzame industriehaven’
eerste stap in de definitieve positiebepaling van de Waddenvereniging
concreet inhoudt. Eén en ander vanzelfsprekend binnen voor ons
ten aanzien van duurzame industriële ontwikkelingen in de Eemsdelta.
kan de position paper ook input zijn voor een mogelijk vervolgtraject,
belangrijke kaders. Dat is wat de Waddenvereniging wil. Vanuit deze houding vragen we aandacht voor ‘selectie aan de poort’ en
1.3 Gehanteerde werkwijze
vooroverleg, in plaats van het steeds geconfronteerd worden met
Een beschrijving van de beleidskaders, zoals uitgewerkt in het
plannen die al vast staan en waar wij enkel reactief (kritische)
eerstvolgende
kanttekeningen bij kunnen plaatsen. Tegen deze achtergrond is
deskresearch. Daarbij hebben wij de diverse nota’s, wetten en
voorliggende positionpaper tot stand gekomen.
richtlijnen op hoofdlijnen beschreven, de kern neergezet. Doel is niet
hoofdstuk,
is
vooral
tot
stand
gekomen
door
geweest een juridisch volledig verhaal neer te zetten, maar veeleer te 1.2
Inhoud en vormgeving position paper
zoeken naar de betekenis voor (de bedrijven in) het Eemsdelta gebied.
In onderhavige position paper Groene groei in de Eemsdelta geven wij
Bij de beschrijving van de verwachte industriële ontwikkelingen hebben
een zo helder en feitelijk mogelijk beeld van:
wij opnieuw naar verbinding gezocht. In dit geval naar verbinding
•
•
beleidsmatige
tussen de verwachtingen zoals verwoord in onze eigen verbeelding,
randvoorwaarden die de Waddenvereniging van belang acht
zoals geschetst in een ‘Een zee van kansen’, enerzijds en visies en
voor de Eemsdelta;
perspectieven zoals geschetst in het project ‘Costa Due’ anderzijds. We
mogelijkheden voor economische ontwikkelingen binnen die
sluiten af met het 10 punten plan.
Bestaande
ecologische,
economische
en
kaders en randvoorwaarden In de position paper zijn zoveel mogelijk visuele elementen verwerkt in de vorm van grafieken, beeldmateriaal, bulletpoints, etc.. In deze vorm
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 2 van 42
wierdenlandschap. De (woon)omgeving is daardoor een oase van ruimte 1.4
Leeswijzer
en rust. Toch ligt de stadsregio Groningen-Assen met een breed aanbod
De opzet van deze position paper is globaal als volgt:
en een hoogwaardig scala aan cultuur, onderwijs, winkels, kenniscentra
•
Een korte gebiedsafbakening van de position paper (1.5)
en zorg op korte afstand. Het gebied is bereikbaar per trein, over de
•
Een actueel overzicht van beleidsmatige ontwikkelingen ten
weg en voor de hoogste categorie binnenvaart (tot 2400 ton). De
aanzien van de Eemsdelta randvoorwaarden die aan deze
Eemsdelta kent twee zeehavens, de haven van Delfzijl en de
ontwikkelingen
Eemshaven.
• •
worden
gesteld
vanuit
het
oogpunt
van
De
haven
van
Delfzijl
kent
2
binnenhavens
natuurbescherming, verwoord in hoofdstuk 2;
(Oosterhornhaven & Farmsumerhaven). In beide zeehavens zijn clusters
Een actueel overzicht van huidige en verwachtte industriële
van gelijksoortige bedrijvigheid ontstaan:
ontwikkelingen in de Eemsdelta (hoofdstuk 3);
•
Delfzijl: Chemie, basismetaal, afvalverwerking, recycling
•
Eemshaven: Energie, logistiek, op- en overslag, agro-industrie
Een
voorzet
voor
de
constructieve
positie
die
de
Waddenvereniging in wil nemen ten aanzien van een duurzame industriële ontwikkeling in de Eemsdelta (vormgegeven in de hoofdstukken 4 & 5 en samengevat in hoofdstuk 6). 1.5
Gebiedsafbakening De
Eemsdelta
is
onderdeel
van
de
Waddenzee:
het
grootste
natuurgebied van West-Europa. In Nederland heeft de Waddenzee de hoogste mogelijke graad van natuurbescherming, internationaal is het in juni 2009 door de Unesco erkend als natuurlijk werelderfgoed. Ook is de Waddenzee een bron van recreatie. De Eemsdelta ligt aan een belangrijk estuarium (riviermonding waar zoet en zout water worden vermengd tot brak water): een in Europa zeldzaam en beschermd habitattype. Het achterland van de Eemsdelta heeft een groen karakter in
een
opvallend
gaaf
gebleven,
kleinschalig
Groninger
Figuur 1 Gebiedsafbakening (o.b.v. googlemaps)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 3 van 42
2
Beleidsmatige kaders & randvoorwaarden
2.1
Inleiding: prioritaire aandachtspunten Waddenvereniging
baggerwerken. Om het vereiste natuurherstel mogelijk te maken hanteert de vereniging als ondergrens het handhaven van bestaande economische
vaargeuldieptes. De vaargeul naar – bijvoorbeeld – Harlingen is veel
ontwikkeling mits binnen de grenzen die de natuur stelt. Maar wat zijn
minder diep dan die naar de Eemshaven. Het is dus logisch dat
die grenzen? De vereniging beoordeelt nieuwe bedrijvigheid aan de
bedrijven die dieper vaarwater nodig hebben, zich eerder in de
hand van een lijst met 18 aandachtspunten (zie bijlage I), waarvan 9
Eemshaven vestigen dan in Harlingen. Maar ook de vaargeul naar de
specifieke aandachtspunten voor het Waddenzeegebied (zie bijlage I).
Eemshaven heeft natuurlijk zijn beperkingen. Bedrijven die daar niet
Daarbinnen vindt zij het vooral van belang dat voorgenomen
mee uit de voeten kunnen, moeten op hun beurt uitwijken naar elders.
De
Waddenvereniging
staat
positief
tegenover
(uitbreiding van de ) zeehavengebonden bedrijvigheid (tussen haakjes de corresponderende nummers van de aandachtspuntenlijst):
2. Schoon water van de juiste temperatuur, schone lucht
1.
bijdraagt aan het bevorderen van helder water (relevant voor
Het ecosysteem van de Waddenzee is rijk aan allerlei planten en dieren
baggeractiviteiten, criterium 8c)
die gevoelig zijn voor vele soorten van vervuiling. Bedrijven kunnen de
van positieve invloed is op lucht- en waterkwaliteit en de voor het
Waddenzee vervuilen door emissies rechtstreeks in het water van de
eco-systeem vereiste temperatuur van het water (8a, 13, 14)
Waddenzee of via de lucht. Lang niet al die stoffen kunnen in de natuur
3.
alleen landinwaarts plaatsvindt (1,2)
worden afgebroken en hopen op in slib, planten en dieren. Bedrijven
4.
de rust en duisternis handhaaft en waar mogelijk vergroot (3,9)
die maatregelen nemen om dergelijke emissies te voorkomen zijn
5.
bijdraagt aan behoud van het mooie open landschap (4,5)
welkom, vervuilende bedrijven niet.
2.
We lichten zie hierna kort toe
3. Landinwaartse & zeehaven gebonden uitbreiding Bedrijven die zich in de waddenhavens vestigen moeten een reden
1. Helder water
hebben om zich aan zee te vestigen, bijvoorbeeld doordat ze voor aan-
Van groot belang voor herstel en behoud van de natuurwaarden in de
en afvoer afhankelijk zijn van transport over zee. Bedrijven die ergens
Waddenzee is een rijk bodemleven en helder water. Beide zijn in de
anders ook uit de voeten kunnen, moeten zich niet aan de Waddenzee
Eemsdelta al schaars en worden verder bedreigd door grootschalige
vestigen. Om de druk op het kwetsbare natuurgebied te minimaliseren
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 4 van 42
moet immers met de geografische ruimte en de milieuruimte in de
aandachtspunten. Dat kan op directe wijze – door bijvoorbeeld zelf
waddenhavens zeer zuinig worden omgegaan. Elk bedrijf heeft ruimte
stiller en schoner te produceren – en/ of indirect – door de vestiging van
nodig en brengt een volgende havenuitbreiding dichterbij. Redenerend
een bedrijf waar technieken, processen en wellicht complete fabrieken
vanuit het belang van het natuurgebied is zo’n havenuitbreiding voor
worden ontworpen en ontwikkeld die het Eemsdelta gebied stiller,
ons alleen landinwaarts acceptabel.
schoner en landschappelijk beter inpasbaar maken. Kortom, de Waddenvereniging
is
voor
economische
ontwikkeling,
mits
die
4. Duisternis & rust
landinwaarts plaatsvindt en een positief effect heeft op de helderheid,
Geluid en licht zijn verstorend voor mens en dier. Het duister van het
temperatuur en kwaliteit van het water, de luchtkwaliteit, de rust en
waddengebied is voor ons land een schaars goed. Licht moet daarom zo
duisternis in het gebied en open karakter van het landschap.
ver mogelijk geminimaliseerd. Plotselinge geluiden laten vogels opvliegen en licht kan hen desoriënteren. (Piek)geluiden moeten dus voorkomen worden. Daarnaast kunnen bedrijven groen licht toepassen, wat minder verstorend is. 5.Landschappelijke inpasbaarheid Hoe hoger en breder een gebouw, hoe verder je het kunt zien en hoe negatiever
het
effect
op
het
open
waddenlandschap.
In
de
industriehavens aan de Waddenzee zijn vaak al hoge gebouwen aanwezig. Extra gebouwen geven dus niet altijd extra verstoring. De Waddenvereniging bekijkt van geval tot geval wat voor haar acceptabel is en wat niet. De Waddenvereniging staat in beginsel positief tegenover de vestiging van nieuwe bedrijven en uitbreiding van bestaande bedrijvigheid mits deze
actief
en
positief
bijdraagt
aan
deze
vijf
thema’s
of
Figuur 2 Schijf van 5 voor de Eemsdelta economie
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 5 van 42
2.2
Relatie met wettelijke kaders Onze thema’s & uitgangspunten komen niet uit de lucht vallen. Ze zijn ook niet enkel het gedachtegoed van de Waddenvereniging. Ze keren ze terug in diverse Europese, nationale en regionale beleidskaders:
5 Open en mooi landschap WRO (Wet Ruimtelijke Ordening) Wabo Natuurbeschermingswet
1 Helder water KRW (Europese kaderrichtlijn water) Nationaal Waterplan 2 Schoon water, schone lucht Wm (wet milieubeheer)
Nota Ruimte POP/ POV (Provinciale Omgevings Plan & Verordening) bestemmingsplan In bijlage II is deze relatie expliciet gelegd, vanuit de diverse wettelijke kaders die voor het Eemsdeltagebied van belang zijn.
MUP (milieu-uitvoeringsprogramma) WVO (wet verontreiniging oppervlaktewateren)
In het volgend hoofdstuk staan we stil bij de huidige bedrijvigheid. Ook die vormt voor ons een uitgangspunt. Wij realiseren ons dat deze
3 Landinwaartse & zeehavengebonden uitbreiding 3e nota Waddenzee Nota zeehavenbeleid Nota ‘Pieken in de Delta’ Bestuursakkoord Eemsdelta Bestemmingsplan
bedrijvigheid er is en dat deze een economische functie heeft. Maar uitbreiding van deze bestaande dan wel vestiging van nieuwe bedrijvigheid dient wat ons betreft te passen binnen het hiervoor geschetste kader. Het is wenselijk dat de al aanwezige bedrijvigheid uiteindelijk ook binnen dit kader gaat passen. Wij realiseren ons echter dat dit pas op langere termijn zal kunnen lukken, door telkens kleine aanpassingen door te voeren. Wij hebben de aanwezige bedrijvigheid
4 Rust & duisternis Nbw (Natuurbeschermingswet)
wel als uitgangspunt genomen voor het in beeld brengen van mogelijke aanvullende bedrijvigheid.
Wm (wet milieubeheer) MUP (milieu-uitvoeringsprogramma)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 6 van 42
3
Bedrijfsmatige kaders & randvoorwaarden
3.1
Inleiding In ‘Een zee van kansen’ (Bade, 2007) is met behulp
van
de
‘Triple
E
matrix’
industriële bedrijvigheid. Wij werken dat verder uit in de volgende paragrafen.
een
momentopname geschetst van de huidige bedrijvigheid in de Waddenregio. Daarbij zijn de
verschillende
sectoren
als
volgt
gerubriceerd: Omzet
Laag
Hoog
Groeiend
Zon
Supernova
Krimpend
Bruine dwerg
Vallende ster
Markt
(heeft
nog
potentie tijdig
als
wordt
ingegrepen) of zwart gat De Eemsdelta is hiervan een deelgebied, en in deze
position
paper
focussen
wij
op Figuur 3 Economische momentopname Waddenregio/ Eemsdelta Triple E (Bron: Bade, 2007)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 7 van 42
3.2
Delfzijl Typering
Chemie (10-15% van de zware chemie uit Nederland), basismetaal, afvalverwerking, recycling
Oppervlakte
1469 hectare
Clustering &
Chemiepark Oosterhorn, chemiepark de Valgen, Metalpark, "MERA Park Delfzijl" voor activiteiten rond milieu, energie, recycling en afval
vergroening
en "De Zeesluizen" voor het MKB. Grootste bio methanol fabriek (Bio MCN) ter wereld. Het chemiepark Oosterhorn is ‘geënt’ op pekel(zout) en chloor, op basis waarvan diverse clusters zijn ontstaan, zoals (zie ook onderstaande figuur): •
afvalstroom van BrunnerMond, calciumchloride, als grondstof voor de productie van calciumchloride met een vaste sterkte
•
ethylchloride en natronloog van AKZO Nobel voor de productie van ethylamines door Delamine.
Figuur 4 clustering chemiepark (Bron: www.groningenseaports.nl)
Figuur 5 Haven Delfzijl (Bron: www.groningenseaports.nl)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 8 van 42
De bestaande clustering blijkt goede mogelijkheden te bieden voor verdere vergroening: •
openstelling van het Oosterhornterrein voor LZV’s (Langere en Zwaardere Vrachtwagens) die ruim 30% energiezuiniger rijden dan gewone vrachtwagens (2006)
•
samenwerking tussen Nedmag en Lubrizol waardoor Nedmag zijn basische reststroom kan neutraliseren met de zure reststroom van Lubrizol in plaats van met in Duitsland aangekochte zoutzuur (2007)
•
Afgeleide
ontwikkeling milieuvriendelijk vaatwasmiddel o.b.v. inuline en mono chloor azijnzuur door Cosun en Akzo Nobel (2009)
Een loodsdienst, sleepdienst, vastmakers, stuwadoors en marechaussee
bedrijvigheid Laad- en los-
Handelskade Oost. Deze kade is uitgerust met in totaal 850 meter kade waar o.a. bulkgoederen worden overgeslagen. Achter deze kade
faciliteiten
zijn een tweetal stuwadoorsbedrijven gevestigd die de op- en overslag verzorgen van hout, containers, papier, en andere goederen.
Havens
1 zeehaven van 9 meter diepgang, 2 binnenhavens met diepgang van 5 meter, beide aangesloten op vaarweg Lemmer-Delfzijl
Overslag
Bijna 6 miljoen ton per jaar
Organisaties
Groningen Seaports, SBE (Samenwerkende bedrijven Eemsdelta), UFO (Utilitaire faciliteiten Oosterhorn), Parkdiensten Eemsdelta
Gemeen-
Energie: Op het complex staat de grote warmte-kracht van Essent en AkzoNobel, die stoom produceert voor de bedrijven op het
schappelijke
chemiepark en 530 MWe aan elektriciteit, genoeg voor meer dan 1 miljoen huishoudens. In april 2007 is de eerste brandstofcelcentrale in
voorzieningen
Nederland op waterstof in gebruik genomen in Delfzijl; een samenwerking tussen AkzoNobel en Nedstack Perslucht & stikstof: Sinds 2005 maken diverse bedrijven op Oosterhorn gebruik van lokaal geproduceerde perslucht en stikstof. Dit scheelt vervoers- en productie-energie en is goedkoper. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat lucht al grotendeels bestaat uit stikstof. Hierdoor kon de centrale persluchtinstallatie worden gekoppeld aan de lokale stikstofbereiding.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 9 van 42
3.3
Eemshaven Typering
Energie, logistiek en bulk op- en overslag, agro-industrie
Oppervlakte
1129 hectare
Overslag
Ruim 2 miljoen ton per jaar
Toelichting
Reeds aanwezige bedrijvigheid:
Grootste bio-diesel fabriek (Biovalue) van Nederland (circa 200 miljoen liter)
Twee gasgestookte centrales van totaal 2400 MW (Electrabel)
Honderden meters (bulk)kade voor op- en overslag van producten als papier, vis, vleesproducten (gekoeld) en suiker.
Meerdere stuwadoorbedrijven voor het laden en lossen van schepen.
Moutproductie (capaciteit 165.000 ton) door joint venture van Agrifirm en Bavaria (Holland Malt)
In voorbereiding voor realisatie op de korte en middellange termijn zijn: •
multifuel energiecentrale Nuon, op basis van kolen, biomassa en gas, capaciteit 1200 MWe
•
superkritische poederkoolcentrale RWE, met een capaciteit van 1600 MWe.
•
gasgestookte elektriciteitscentrale Advanced Power, 1200 MW
•
LNG Terminal voor vloeibaar aardgas met een capaciteit van 5 - 12 BCM (miljard m3). Essent, Vopak en Gasunie verwachten de definitieve investeringsbeslissing (± € 600 miljoen) begin 2010 te kunnen nemen.
•
Grootschalige olie-opslag (max 2,76 mln m3), op 55 hectare wil Vopak hier strategische voorraden opslaan. Uitgangspunt is een lage doorzetterminal met een minimale milieubelasting en hinder voor het Waddengebied, onder meer door halvering van het aantal voorgenomen transportbewegingen. De opgeslagen olie wordt maximaal één keer per jaar vervangen.
•
Ontwikkeling van Eemshaven als Agro Bioport (Groningen Seaports) als broedplaats voor bedrijven die van (geïmporteerde) afbreekbare reststromen hoogwaardige producten willen fabriceren
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 10 van 42
Figuur 6 bedrijvigheid Eemshaven in de visie van Groningen Seaports (bron: www.groningenseaports.nl) Laad- en los-
Roro-terminal voor de verwerking van containers. Binnenkort zal begonnen worden met de aanleg van 1300 meter kade en de verlenging
faciliteiten
van de Wilhelminahaven. De Beatrixhaven is een havenbekken voor het shortsea-verkeer. Dit havenbekken wordt momenteel met 900 meter verlengd. Via de Handelskade (zuidzijde Julianahaven) wordt algemene lading op- en overgeslagen. Aan de noordzijde van dit havenbekken is de Bulk Area gesitueerd met 750 meter kade en bulkopslag faciliteiten.
Organisaties
Groningen Seaports, SBE (Samenwerkende bedrijven Eemsdelta), BBE, Parkdiensten Eemsdelta
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 11 van 42
3.4
Ligging & verbindingen We hebben twee havens en hun bedrijvigheid geschetst. De ligging en bereikbaarheid van beide havens is als volgt:
gelegen in een estuarium aan de Waddenzee, beschermd natuurgebied en bron van recreatie.
bereikbaar per trein, over de weg en voor de hoogste categorie binnenvaart (tot 2400 ton). Voorbeeld: chemiepark Oosterhorn. Dit park is multimodaal ontsloten voor vervoer o over de weg via de N362 en N33 verbonden met de A7 o per spoor, o over water via toegang over de binnenwateren (Eemskanaal), over zee (Zeehavenkanaal) en het Oosterhornkanaal o en per pijpleiding (voor toevoer van pekel) Figuur 7 Infrastructuur Oosterhorn (bron: www.chemiepark.nl)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 12 van 42
Het Noord-Duitse achterland is goed bereikbaar via de A7/A1 (Oldenburg,
•
er ontbreekt nog een intercity verbinding tussen Groningen
Bremen, Hamburg). Via de nieuwe autoweg A31 ligt het Ruhrgebied op
enerzijds en Leer en Bremen anderzijds (op politiek niveau is al
minder dan twee uur rijden van Nieuweschans.
wel uitgesproken dat dit zal veranderen).
Tegelijkertijd zijn knelpunten te signaleren: •
de verbinding over de weg (N360) wordt door het bedrijfsleven niet altijd als optimaal ervaren. Belangrijkste kwestie: is de maximale snelheid en het aantal rijbanen voor de bereikbaarheid van Delfzijl voldoende? Het bedrijfsleven pleit voor een nieuwe verbinding ten zuiden van het Eemskanaal1.
•
op het zuidelijk deel van het chemiepark ontbreekt een spoorverbinding en is de weginfrastructuur minder uitgebreid
•
de A7 (Hamburg - Denemarken) is niet met de A 28 (Duitsland) verbonden. De door sommigen aangedragen oplossing, een “Küstenautobahn” met tunnels onder de Weser en de Elbe(zie ook Lutzky et al., 2005) wordt niet door iedereen als even positief beoordeeld. Men verwacht negatieve gevolgen voor de aanwezige vogelgebieden2.
1
Zie
o.a.
http://www.sb-eemsdelta.nl/UserFiles/File/Brieven/09-
003%20HunzeAa%20ontwerp%20Beheerplan-SBEreactie%2016feb2009.pdf
waarin
deze
Figuur 8 Verbindingen met Duitsland (bron: Lutzky et al, 2005)
weg wordt betiteld als ‘karrespoor’. 2
www.nwzonline.de/index_aktuelles_spezial_autobahn_artikel.php?id=2071597
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 13 van 42
4
Intermezzo: Michael Porter
4.1
Inleiding: theoretische kader Om de mogelijkheden voor de toekomst van de Eemsdelta in kaart te brengen kiezen we voor een integrale benadering. Een theoretisch kader voor een dergelijke benadering wordt geboden door Michael Porter, professor aan de Harvard Business School, Amerika. Hij stelt3 dat de concurrentiekracht van een regio bepaald wordt door zes factoren, te weten ‘economische orde’, ‘marktvraag’, ‘productiefactoren’, ‘clustervorming’, ‘overheid’ en ‘toeval’. Sectoren in regio zijn succesvol als deze zes factoren elkaar versterken (zie figuur). De kracht van een regio wordt bepaald door alle factoren in de Porter diamant, waarbij Porter wel aangeeft dat het vooral de advanced productiefactoren (zoals kapitaal, hooggeschoolde medewerkers en een adequate infrastructuur) zijn en niet de basic productiefactoren (zoals laaggeschoolde arbeid, grondstoffen) die de kracht van een regio verklaren en een competitief voordeel opleveren. Figuur 9 Porter’s diamant (Bron: PGG/KNN, 2007) 3
In zijn boek "The Competitive Advantage of Nations",
Free Press, New York, 1990.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 14 van 42
4.2
Toepassing theoretisch kader op Eemsdelta gebied Kijken we naar het Eemsdelta-gebied dan zien we dat deze regio vooral
Minder sterk is de Eemsdelta waar het gaat om
zijn kracht ontleend aan de aanwezigheid van (zie ook PGG, 2007):
-
-
-
-
advanced production factors: over het algemeen een adequate
aan
infrastructuur voor vervoer langs verschillende modaliteiten, goed
laaggeschoolde arbeidskrachten, een achterland als potentiële bron
geoutilleerde zeehavens, geschikt voor de aanvoer van groene
van groene grondstoffen, ruimte voor proeftuin van teelt en/of
grondstoffen,
innovatieve
kennisinstellingen, maar zoals geconstateerd zijn er knelpunten op
basic
production
factors:
relatief
-conversietechnologieën,
omvangrijke
omvangrijke
pool
hoeveelheid
een
prima
gasinfrastructuur,
ter
zake
kundige
reststromen, goede handelsrelaties met Noord- en Oost Europa
infrastructureel vlak, zowel op het terrein zelf als in de verbindingen
ketens en clustervorming: een sterk energie- en chemiecluster,
met andere economische regio’s, zoals tussen de Randstad en Noord-
alsmede landbouwsector en daaraan gerelateerde agro-industrie
Nederland en tussen Noord-Nederland en Duitsland. Ook kunnen
hetgeen mogelijkheden biedt om de economische en milieukundige
vragen worden geplaatst bij (het behoud van (kwaliteit van)) de
waarde van groene grondstoffen te optimaliseren
kennisinfrastructuur.
overheid: grote mate van betrokkenheid van regionale overheden
-
ondernemerschap & concurrentie: er is een als positief te beoordelen
(provincies en gemeenten) en aan hen verbonden organisaties (zoals
bedrijvigheid en innovatiegraad, maar de stuwende bedrijvigheid en
Energy Valley)
de exportgerichtheid blijven achter (ook al is in sommige sectoren de ontwikkeling wel positief). Dat betekent heel concreet dat voor een duurzame toekomst van de Eemsdelta naar ons idee de advanced production factors op een acceptabel niveau dienen te worden gebracht en ondernemerschap de ruimte dient te krijgen. Wij werken een en ander verder uit in een concrete visie voor het gebied.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 15 van 42
5
V i s i e o p t o e k o m s t i g e b e d r i j v i gh e i d E e m s d e l t a
5.1
Mogelijke scenario’s Eemsdelta De eerste twee in het oog springende mogelijkheden voor de ontwikkeling van economie in de Eemsdelta zijn: 1.
Meer van hetzelfde: autonome groei op basis van (hoofdzakelijk) fossiele energie en uitputbare grondstoffen. In dit scenario gaat het vooral om groei van de omvang van de productie. Ecologie, kwaliteit en toegevoegde waarde krijgen minder aandacht in dit scenario. De negatieve impact op de Wadden is (potentieel) groot. De bouw van twee kolencentrales is wat ons betreft een voorbeeld van een dergelijk scenario. Dit scenario past niet binnen de ‘schijf van vijf’ (zie hst 2) en noemen we het ‘brasem-scenario’.
2.
Minder van hetzelfde, maar dan beter (‘de paling’): In dit geval zijn er nog wel kwalitatieve ontwikkelingen als uitbreiding parkmanagement, gezamenlijke inkoop, verbetering productkwaliteit, maar wordt de bestaande bedrijvigheid in omvang niet gestimuleerd of zelfs afgeremd. Vanuit milieu-belangen redenerend is hier wellicht wat voor te zeggen: het zal negatieve aspecten als vervuiling en hinder door transportbewegingen doen afnemen. Dit scenario is positief vanuit de voor ons
Figuur 10 Scenario's Eemsdelta
belangrijke thema’s, maar is economisch onrealistisch.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 16 van 42
Daar staan wij niet onverdeeld enthousiast tegenover. De kans is groot dat in dit geval de ‘Schijf van Vijf’ op alle fronten een rood sein geeft. Vaarwegen zullen moeten worden uitgediept. Transport over zee en weg zal sterk toenemen. Veel licht- en geluidhinder mag worden verwacht. Wat willen we dan wel? Naar ons idee heeft een scenario waarin ingezet wordt op (4) ‘groene groei’ de meeste kans van slagen. Hierin gaat het niet in de eerste plaats om groei in kwantitatieve, maar juist in kwalitatieve zin en op basis van groene grondstoffen. Geen ‘low-end-high-volume’, maar productie van producten met hoge toegevoegde waarde en een geringe milieubelasting, op basis van Figuur 11 Scenario's concreet gemaakt
hernieuwbare grondstoffen en reststromen. Dat is naar ons idee de enige optie voor de
Simpel gezegd; meer van hetzelfde willen we niet, maar minder van hetzelfde kan economisch niet uit. De vraag is: wat dan wel? Is het een oplossing om vooral in te zetten op (3) op grote volumes
Eemsdelta. Wij werken in het vervolg van dit hoofdstuk dit scenario in meer detail uit.
gerichte, maar (in elk geval relatief) schonere productie, op- en overslag en transportbewegingen?
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 17 van 42
5.2
Scenario ‘de alg’ biedt ‘zee van kansen’ In ‘Een zee van kansen’ is het beeld geschetst van een mogelijke ontwikkeling van het Waddengebied in 2020. Triple E spreekt daar de verwachting uit dat (vrijwel) alle economische sectoren in het Waddengebied in 2020 gegroeid zijn qua afzetmarkt en omzet. De vraag is wel: Wat betekent dit voor de industrie in de Eemsdelta? Hoe kan een en ander gerealiseerd binnen het kader zoals geschetst in hoofdstuk 2? Wij verwachten veel van samenwerking tussen sectoren. Het chemisch cluster op Oosterhorn heeft zich kunnen ontwikkelen dankzij clustering van bedrijven uit dezelfde sector. Het wordt tijd voor een volgende sprong, een transitie, door samenwerking tussen bedrijven uit verschillende sectoren. Ons inziens ligt het – zoals ook uiteengezet in het vorige hoofdstuk - daarbij in de rede om aan te sluiten bij de bestaande clustering in de Eemsdelta, te weten: •
Delfzijl: Chemie, basismetaal, afvalverwerking, recycling
•
Eemshaven: Energie, logistiek, op en -overslag, agroindustrie
Figuur 12 Toekomst Waddenregio/ Eemsdelta (Bron: Bade, 2007)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 18 van 42
Het voortbouwen op bestaande economische clustering en het versterken
Een dergelijke koppeling genereert dynamiek waarmee een ontwikkeling
van de infrastructuur is essentieel en wordt niet voor niets genoemd in
naar supernova (industrie, energie en delfstoffen) dan wel zon
diverse rijksnota’s, zoals Pieken in de Delta, nota Ruimte, nota zeehaven-
(landbouw), zoals aangegeven in figuur 8, daadwerkelijk kan worden
beleid. Wij onderschrijven dit streven zolang de uitbouw van de bedrijvig-
vormgegeven. We noemen dit scenario: ‘de alg’ wat duidt op het groene
heid plaatsvindt binnen de voor ons belangrijke kaders. En dat hoeft geen
karakter en de relatie met de basis van de voedselketen en het
beknelling te zijn. Voortgaande clustering in dit gebied zou kunnen
ecosysteem in de Waddenzee4.
worden vormgegeven door toenemende integratie tussen agro-industrie, chemie en energie inclusief de bijbehorende logistiek en op- en overslag.
Het scenario ‘alg’ is wat ons betreft het scenario dat zowel aansluit bij onze in hoofdstuk 2 uiteengezette ‘schijf van vijf’ als aansluit bij wat voor het voortbestaan van de bedrijvigheid in de Eemsdelta van belang is5. Het is niet het enig mogelijk scenario, maar wel het scenario dat in onze ogen als enige zowel ecologisch als economisch volhoudbaar is. Kenmerken van ons voorkeurscenario zijn, zoals reeds eerder aangegeven: -
Nadruk op groei in kwaliteit en toegevoegde waarde, groei van de omvang van de productie kan hierin meekomen
-
‘groen’ (in plaats van ‘fossiel’) ‘groen’ staat daarbij voor zaken als geringe milieubelasting, goede score op onze ‘schijf van vijf’, duurzaam. ‘Fossiel’ staat voor fossiele energie, vervuiling, een slechte score op onze prioriteiten.
In de volgende paragraaf werken we dit scenario verder uit.
Figuur 13 Groene grondstoffen als koppeling tussen agro en chemie
4
In bijlage III lichten wij dit scenario alsmede drie andere scenario’s verder toe.
5
In figuur 16 in bijlage III presenteren wij een (eerste) indicatieve beoordeling van deze
in totaal vier scenario’s in relatie tot onze prioritaire thema’s die wij hebben benoemd in hoofdstuk 2, alsmede een beoordeling in economische termen
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 19 van 42
5.3
Scenario ‘de alg’ verder uitgewerkt Wat ons betreft kan het scenario ‘de alg’ als volgt worden vormgegeven: 1.
Toenemende beperkingen voor nieuwe economische activiteiten die geënt zijn op fossiele energie en niet hernieuwbare grondstoffen en die ongewenste neveneffecten als licht- en luchtvervuiling, horizonvervuiling, geluidhinder en/of aantasting van de water(bodem)kwaliteit met zich mee brengen
2.
Toenemende (experimenteer-)ruimte voor nieuwe economische dragers met een hoge toegevoegde waarde geënt op hernieuwbare, klimaatneutrale energie en grondstoffen
De productie van energie speelt in de Eemsdelta een belangrijke rol. Deels zal dit gebaseerd zijn op de inzet van groene grondstoffen. Maar met dergelijke grondstoffen is veel meer mogelijk dan de productie van
Figuur 14 De waardepiramide (bron: LNV)
energie alleen. Wij hechten er aan dat groene grondstoffen in eerste instantie vooral worden ingezet voor de productie van hoogwaardige toepassingen, zoals kleding, verfstoffen, lijmen, afbreekbare
Juist door de inzet op gebruik van reststromen en het in beperkte mate
verpakkingen, auto-onderdelen en harsen. Groene grondstoffen kunnen zo
gebruik maken van het achterland als proeftuin kan de natuurlijke
een belangrijke schakel vormen tussen de agro-industrie en de chemie.
omgeving worden ontzien. Bij gebleken succes van nieuwe technologieën en de daarop volgende opschaling ligt het veel meer voor de hand groene
Anders gezegd, de kansen voor realisatie van ons voorkeursscenario zijn
grondstoffen per schip te importeren waarna verwerking in de haven kan
het grootst daar waar zoveel mogelijk ‘inhoudsstoffen’ uit groene
plaatsvinden of elders in de regio. Beperking van geluidhinder en risico’s
grondstoffen worden verwaard tot nuttige grondstoffen en producten,
op de plaats van de verwerking en tijdens transport zijn hierbij essentieel
hierbij allereerst in te zetten op hoogwaardige toepassingen.
en ons inziens goed te realiseren.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 20 van 42
het kader van de EU richtlijn duurzame energie. Vergeleken met 5.4
Concretisering voor korte & middellange termijn
brandstoffen die niet meetellen voor deze dubbeltelling is per eenheid
Bij het voortbouwen op de reeds bestaande clustering en het vormgeven
product minder grondstoffen nodig, hetgeen vervoersbewegingen en/of
van een verdergaande koppeling tussen energie, chemie en agro-industrie
de noodzaak tot baggeren zal beperken, een lager ruimtebeslag met zich
denken wij aan een gefaseerde aanpak:
meebrengt en vanwege de lagere verstoring en vervuiling positief zal
1.
uitpakken voor onze ‘schijf van vijf’. Dat biedt kansen voor verdere
2.
NOW (< 1 jaar): verdere groei productie van energie-gerelateerde stromen op basis van reststromen, in het bijzonder de productie van
doorontwikkeling zonder (ongewenste) uitbreiding van de
methanol op basis van glycerine (een reststroom uit de
(haven)infrastructuur. Bovendien is uitbouw van de (groene)
biodieselproductie)
methanolproductie van groot belang voor de volgende fase.
NEW (binnen 5 jaar): conversie van groene grondstoffen in platform chemicaliën, productie DME
3.
NEXT (<10 jaar): wij verwachten dat het binnen die termijn mogelijk moet zijn om vraag naar en aanbod van energie optimaal af te stemmen door middel van tijdelijke opslag piekaanbod duurzame elektriciteit en/ of restwarmtebenutting
Aangezien wij van mening zijn dat de nieuwe manier van denken zo snel mogelijk moet worden doorgevoerd, moet wat ons betreft het accent liggen op die initiatieven die binnen 5 jaar gerealiseerd kunnen worden 1 NOW: uitbouw groene methanol Juist omdat methanol geproduceerd kan worden uit reststromen (glycerine, reststroom uit biodieselproductie) achten wij een verdere uitbouw van de productie van groene methanol (door BioMCN) van groot belang. Methanol uit glycerine zal ook meetellen voor de dubbeltelling in
Figuur 15 Slim gebruik reststromen door BioMCN (bron: BioMCN)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 21 van 42
2 NEW: Platform chemicaliën + DME De petrochemische industrie maakt gebruik van zogeheten platform chemicaliën als basisgrondstof voor de productie van chemicaliën met een hogere toegevoegde waarde zoals fijnchemicaliën. Als de agrosector in staat zou zijn om groene grondstoffen, bij voorkeur in de vorm van organische reststromen, te leveren voor de productie van dergelijke –reeds bestaande- platform chemicaliën dan kan dat van grote invloed zijn op de verdere (vergroende) economische ontwikkeling van de Eemsdelta. Via een dergelijke koppeling kan bovendien een serieuze stap worden gezet richting een meer biobased georiënteerde economie. Onderzocht moet worden op wat voor wijze de in de regio beschikbare reststromen uit zowel de landbouw als de agro-industrie ingezet kunnen worden voor de productie van dergelijke chemicaliën. Figuur 16 Methanol & DME in samenhang Daarnaast kan binnen de termijn van 5 jaar waarschijnlijk eveneens ingezet kunnen worden op de productie van bio DME (di methyl ether). DME kan dienen als dieselvervanger in zwaar vrachtverkeer en/ of scheepvaart en resulteert in zeer hoge reducties van emissies van CO2, NOx, fijn stof en geluid (en sluit daarmee goed aan bij criteria die voor ons van groot belang zijn). DME is zeer energie-efficiënt. DME kan worden gemaakt door middel van het ontwateren van (groene) methanol (zie volgende figuur). Daarmee wordt nog maar eens duidelijk hoe belangrijk
3 NEXT: Optimale afstemming vraag en aanbod energie Van groot belang is een intelligente afstemming van vraag en aanbod van energie, in de vorm van elektriciteit en/of warmte. Daarbij verwachten wij veel van het nuttig gebruik van industriële restwarmte. Delfzijl is van rijkswege aangemerkt als kansrijke locatie voor het gebruik van restwarmte.
de doorgroei is van de groene methanolproductie:
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 22 van 42
6
S a m e n v a t t i n g, co n c l u s i e & d o o r k i j k n a a r v e r v o l g Positief meedenken over de ecologische en economische toekomst voor het Eemsdeltagebied. Laten zien wat een ‘duurzame industriehaven’ concreet inhoudt. Eén en ander vanzelfsprekend binnen voor ons belangrijke kaders. Dat is wat de Waddenvereniging wil. Vanuit deze houding vragen we aandacht voor de ‘selectie aan de poort’ en vooroverleg, in plaats van dat wij steeds geconfronteerd worden met plannen die al vast staan en waar wij enkel reactief (kritische) kanttekeningen bij kunnen plaatsen. Tegen deze achtergrond is onderhavige positionpaper tot stand gekomen. En deze insteek heeft de inhoud, toon en ‘kleur’ van de positionpaper bepaald.
Figuur 18 ‘Schijf van vijf’ voor Eemsdelta-economie Ook is het beleidskader geschetst dat van belang is voor het beoordelen van (nieuwe) bedrijvigheid in de Eemsdelta (hoofdstuk 2). Vijf criteria zijn voor ons van cruciaal belang: helder water, schone lucht & schoon water, enkel landinwaartse uitbreiding van zeehavengebonden activiteiten, rust & duisternis en open landschap. Door hier op te focussen wordt helder wat de eisen zijn die het natuurbelang aan economische groei stelt. Die helderheid is nodig om tot een duurzame ontwikkeling te komen. Vervolgens is aangegeven hoe onze ‘schijf van vijf’ wettelijk en Figuur 17 Gebiedsafbakening (o.b.v. googlemaps)
beleidsmatig ondersteund wordt (paragraaf 2.2, bijlage II).
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 23 van 42
In hoofdstuk 3 is een schets gegeven van de bedrijvigheid in de haven van
enkel de agro- en chemiesector. Natuurlijk is het ook van belang om te
Delfzijl en de Eemshaven, met een weergave per haven van de bestaande
bezien hoe de samenwerking tussen beide havens versterkt kan worden
en mogelijk toekomstige bedrijvigheid. Specifieke aandacht is er voor
(denk aan het onderzoek naar een buisleiding tussen beide havens). We
ligging van het gebied en de aanwezige infrastructuur.
hebben echter de hoofdlijn neergezet die volgens de Waddenvereniging het meest evenwichtige perspectief biedt. Samenwerking tussen agro- en
Voor het bepalen van de competitieve kracht van het industriegebied is in
chemie, versterking van bestaande clustering (o.a. methanolcluster),
hoofdstuk 4 stilgestaan bij het gedachtegoed van de econoom Michael
inzetten op hoogwaardige toepassing van biomassa – bijvoorbeeld door
Porter. Hij wijst op het belang van innovatie, ondernemerschap en
het leveren door de agro-sector van grondstoffen voor zogeheten
(uitbouw van) bestaande clustering en een adequate fysieke en
platformchemicalien aan de chemiesector - is daarbij onontbeerlijk.
kennisinfrastructuur als noodzakelijke voorwaarden voor een economisch volhoudbare doorontwikkeling van een regio. We constateerden – evenals
Ons kader is helder. Waar we naar toe willen ook. We hebben een visie
in het voorafgaande hoofdstuk - dat de bestaande infrastructuur, zowel
ontwikkeld op het economisch systeem in plaats van het ecologisch
fysiek als qua kennis, verbetering behoeft. En dat ondernemerschap de
systeem. We hebben aangegeven een shortlist aan criteria te willen
ruimte verdient. Maar wel binnen de geschetste randvoorwaarden.
hanteren. Het moet – althans binnen scenario ‘de alg’ - mogelijk zijn om economische ontwikkeling te combineren met behoud of zelfs verbetering
Dit werkten we verder uit in hoofdstuk 5. We schetsten een aantal
van het ecosysteem in de Eemsdelta. We roepen de industriële
mogelijke scenario’s voor de Eemsdelta en gaven daarbij duidelijk aan
bedrijvigheid, intermediaire organisaties en de politiek op deze kans te
welke ontwikkeling duurzame kansen biedt: kwalitatieve groei op basis
grijpen. Om samen met ons te denken over en te werken aan oplossingen
van groene grondstoffen. We noemen dit scenario – niet geheel toevallig –
die én ecologisch én economisch haalbaar zijn. Het kan anders. We
‘de alg’. De alg vormt immers de basis van het Eemsdelta estuarium.
hebben 9 items benoemd waar we wat mee willen:
Onderbouwd is vervolgens waarom de andere mogelijke scenario’s niet of in elk geval veel minder duurzame kansen bieden. Vervolgens is het voorkeursscenario uitgewerkt. We realiseren ons dat we daarbij geen recht doen aan alle details van de complexe en genuanceerde werkelijkheid. Natuurlijk zijn er ook andere sectoren in de Eemsdelta dan
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 24 van 42
1
Item
Uitwerking
Relevant voor
Schijf van vijf
Schijf van vijf introduceren voor selectie aan de poort
Bestemmingsplannen & vergunningen, MER procedure(s)
2 3 4
Restwarmtebenutting
Onderzoek naar kansen restwarmtebenutting, overleg met
Nationaal werkprogramma, minder koelwater
nationaal expertise centrum
lozen
Workshop ‘uitwerking scenario ‘de
Betrekken van andere partijen, waaronder bedrijfsleven en
Draagvlak
alg’
overheden
Baggeren
Haalbaarheidsonderzoek
naar
inzet
andere
Schijf van vijf, draagvlak
baggertechnieken (samen met bedrijfsleven) 5
Platform- chemicaliën
Actieve overheidsstimulering koppelingen agro en chemie
Voortbestaan bedrijvigheid
6
Aqua cultuur
Naast productie van voedsel ook extra mogelijkheid voor
Uitbreiden bedrijvigheid
7
milieuvriendelijke schepen
Gezamenlijke ontwikkeling met scheepsbouwers
Preventie uitdiepen vaargeulen, baggeren
8
Groen licht
Minder verstoring natuur
Natuur
9
Speciale vogeldaken
Nieuwe
het leveren van chemische grondstoffen
bedrijven
vogelvriendelijke
worden daken,
standaard evt.
voorzien
gecombineerd
van
Vergunningverlening
met
zonnecellen
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 25 van 42
7
Literatuurlijst ABN-AMRO, Tussen Wadden en Wierden……een wereld te winnen, 22
Born, G.J. van den Born & J.P.M. Ros, Biogrondstoffen voor de Chemische
maart 2006
Industrie - Evaluatie van transities op basis van systeemopties, MNP 2006
Adema, E. (provincie Groningen), W.J. van den Berg (KNN Milieu),
Costa Due, Systeemschets Eemsdelta 2030 – Denken, durven, dromen,
Energetisch ketenbeheer Oosterhorn - Op zoek naar kansen en rollen in
doen!, 2007
transport, logistiek en opslag, november 2005 De Adviesgroep Huys, Meer dynamiek bij de uitvoering van nationale en Bade, Tom & Olivier van der Schroeff, Een zee van kansen – Over een
Europese natuurwetgeving - Perspectief van een programmatische
economie die ons wad perspectief biedt, Waddenvereniging, Triple E,
aanpak, LNV, 19 juni 2009
2007 Dijkema, G., & R. Stikkelman, Positionpaper Eemsdelta. Perspectieven en Bergsma, G., G.C. , H.J. Croezen, M J. Blom & F.J. Rooijers, Het Energie
kansen voor duurzame economische ontwikkeling van de Eemsdelta,
Agri Cluster voor het Transitie Alternatief (EAC) In het kader van het
Delft, 2006
Zuiderzeelijn project, CE Delft, maart 2006 Energy Boosten, Geert (DoTank), Bioport: Nederland als mainport voor biomassa,
Valley,
Wegen
in
de
vallei
–
Energietransitieprogramma
Waddenfonds, november 2006
Rapport in opdracht van InnovatieNetwerk, Januari 2007 Gemeente Boosten, Dr. G (DoTank)., drs A. Florentinus (Ecofys), Prof. Dr. J. Sanders
Appingedam,
Delfzijl,
Eemsmond
en
Loppersum,
Bestuursakkoord regio Eemsdelta, juni 2008,
(Wageningen UR), Businessplan Bioport Nederland, Rapport in opdracht van InnovatieNetwerk en Rotterdam Climate Iniative, November 2007
Gemeente Delfzijl, Duurzaam Delfzijl, Klimaatprogramma 2009-2012, 2008
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 26 van 42
Kamminga, K.J. & W.J. van den Berg, Kansen voor regionale initiatieven
Raad voor de Wadden, het waddengebied als proeftuin voor biomassa,
in Noord-Nederland. Platform groene grondstoffen, 2007
advies 200804, 12 november 2008
Klerk, Barbara de, Leo Jansen en Marc Roosenboom, Verslag debat
Raad voor de Wadden, visie en focus Waddenfonds, advies 2009/03, 20
Transitie Duurzame Chemie - Analyse en richtingen voor vervolg, 16
mei 2009
september 2005 Raad voor het Landelijk Gebied, Kies positie in transitie – Advies aan de KNN, Naar een duurzaam Oosterhorn -Duurzaamheidsaddendum bij het
Tweede Kamer over de financiering van transities in het landelijk gebied,
MER, 28 juni 2008
oktober 2005
Lutzky, Dr. Nikolai, Susanne Platzdasch, Dr. Matthias Schönert, Dr. Gero
Rens, ir. A.M. van &, ing. W.E. Wouda-Van der Giessen, Bedrijventerrein
Stenke & Walter Wehling, The Northeast-European Agenda for Noord-
Oosterhorn Delfzijl - Milieueffectrapportage, concept 28 maart 2008
Nederland, BAW Institute for Regional Economic Research Ltd., 2005 VNCI, Goed-beter-best - Studie naar de concurrentiepositie van de Ministerie EZ, Pieken in de delta – Gebiedsgerichte economische
Nederlandse chemische industrie, september 2004 (VNCI, 2004a)
perspectieven, 2004 Websites
zoals
www.eemsdelta.nl,
www.popgroningen.nl,
www.groningenseaports.nl,
Noorman, K.J. en W.J. van den Berg, Duurzaam Industriepark Oosterhorn
www.nom.nl,
www.sbe.nl,
www.vnci.nl,
- van Ambitie naar Bouwstenen, KNN, 2006
www.waddenvereniging.nl , http://waddenzee.decoulissen.nl/economie
Provincie Groningen, OMGEVINGSVERORDENING PROVINCIE GRONINGEN
WITTELOOSTUIJN, A. van & J. OOSTERHAVEN, VAN EIGENWIJSHEID NAAR
2009, werkversie mei 2009
EIGEN WIJSHEID - Over de economische toekomst van het Noorden, Researchschool SOM, Rijksuniversiteit Groningen, April 2006
Provincie Groningen, Uitvoeringsprogramma POP 2009-2013, 28 april 2009
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 27 van 42
B i j l a g e I A a n d a ch t s p u n t e n W a d d e n v e r e n i g in g AANDACHTSPUNTEN VOOR BEDRIJVEN Onderstaande lijst vormt een overzicht van punten waar de Waddenvereniging naar kijkt om te beoordelen of een bedrijf past in het waddengebied. Bij bestaande bedrijven kan met hulp van deze lijst gekeken worden of de invloed van het bedrijf op de Waddenzee groot is of niet. Dikgedrukt zijn specifieke aandachtpunten aan de Waddenzee. De overige punten zijn algemenere milieuzaken.
1. noodzaak a. nationale of regionale functie? b. gebonden aan Wadden? 2. past de aard van de activiteit bij de aard van de locatie? 3. duisternis a. geen grote, hoge lichtbronnen (bijv. fakkels) in verband met aantrekken van vogels b. zo min mogelijk verlichting c. lichtkleur die natuur zo min mogelijk verstoort 4. behoud cultuurhistorisch landschap a. aantasting structuur van landschap, bijv. weghalen terpen/wierden b. bebouwing qua structuur (hoogte, kleuren,…) aan landschap aanpassen 5. open landschap, massiviteit, beperking ruimtebeslag a. lage bebouwing b. efficiënt ruimtegebruik/intensiveren ruimtegebruik c. geen enorme loodsen, die van heinde en verre te zien zijn
6. biodiversiteit behoud en herstel biodiversiteit in en om de Waddenzee (ruimte voor (tijdelijke) natuurontwikkeling op braakliggende terreinen, behoud hoogwatervluchtplaatsen en broedgelegenheid, enz.) 7. risico’s (veiligheid) a. BRZO b. BEVI c. opslag gevaarlijke stoffen (PGS) d. veiligheid scheepvaart (preventie ongelukken, vervoer gevaarlijke stoffen over de Waddenzee) 8. water(bodem)kwaliteit a. lozing verwarmd of vervuild water b. vervuiling door onderhoud schepen c. vertroebeling van water bij baggeren (?) d. coating van schepen e. aanwezigheid vervuilde waterbodem. Wat gebeurt hiermee (ook bijv. bij baggeren)? 9. geluidhinder a. wordt de natuur verstoord? b. zijn er klachten over geluidsoverlast? c. wordt er voldaan aan de vergunningseisen? 10. energie a. gebruik wkk b. gebruik hernieuwbare brandstof c. restwarmtegebruik d. energiebesparing
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 28 van 42
11. vervoer a. gebruik mogelijkheden reizen/transport per schip/trein/OV b. combineren vervoer goederen en personen c. transportmanagement d. rekening houden met bestaande diepte vaargeul
15. zuinig omgaan met water a. nuttig gebruik regenwater b. grijs-watersysteem c. ontkoppelen regenwater van DWA-riool d. waterbesparing
12. afval a. herbruikbaar/te gebruiken als grondstof door andere industrie b. afvalbesparing c. afvalscheiding d. produceren gevaarlijk afval
16. grondstoffen a. gebruik hernieuwbare grondstoffen b. zuinig gebruik grondstoffen
13. vervuiling lucht a. gebruik zo min mogelijk vervuilende brandstof b. productieproces en grondstoffen optimaliseren op zo min mogelijk luchtemissies c. plaatsen filters en andere end-of-pipe oplossingen d. wordt er voldaan aan de van toepassing zijnde regelgeving? 14. vervuiling bodem a. NRB b. Aanwezigheid bestaande bodemverontreiniging. Zijn er plannen om deze te saneren?
17. duurzaamheid product a. is het product recyclebaar/herbruikbaar? b. veroorzaakt het product chemisch/gevaarlijk afval? 18. transparantie van milieubeleid a. milieujaarverslag b. open houding naar bijv. omwonenden en milieu- en natuurorganisaties; betrekken bij nieuwe ontwikkelingen Bron http://www.waddenvereniging.nl/wv/images/PDF/ons_werk/aandachtsp unten_heni.pdf
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 29 van 42
B i j l a g e I I B e l e i d s k a d e r s & a a n d a c h t s p u n t e n Wa d d e n v e r e n i g i n g Inleiding: welke beleidsniveaus onderkennen we? Ten aanzien van het door ons als Eemsdelta gedefinieerde gebied van de gemeentes Delfzijl en Eemsmond zijn verschillende beleidsniveaus te onderscheiden waarop ecologische, landschappelijke en/ of beleidsmatige randvoorwaarden actueel zouden kunnen zijn (zie figuur 16). Deze niveaus zijn zowel relevant voor de beleidsvoorbereiding - welke veelal in de vorm van nota’s en plannen wordt beschreven - als de beleidsimplementatie in de vorm van (Europese) richtlijnen, wetten en algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s). In een volgende paragraaf wordt beschreven welke van deze niveau’s relevant zijn voor het Eemsdeltagebied. Al snel wordt duidelijk dat het beleidskader op nationaal niveau een veelheid aan – deels samenhangende - plannen, nota’s, wetten en besluiten omvat. Waar mogelijk is getracht een link te leggen met de ‘aandachtspunten voor bedrijven’ zoals de Waddenvereniging die gewend is te hanteren bij de beoordeling van nieuwe bedrijvigheid. Dit lijstje is tevens bepalend geweest voor de volgorde van bespreking van de diverse nota’s, richtlijnen, wetten en dergelijke. We bespreken deze hierna per geografisch niveau zonder verder inleiding. We sluiten af met een visuele weergave van de samenhang tussen in het beleidskader (figuur 17).
Figuur 19 Beleidsniveaus Eemsdelta
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 30 van 42
Europees niveau Betreft
Kern
Relevantie Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Vogel- en
Verplicht toetsen van plannen en projecten aan afwegingskader
Geen directe. Delfzijl & Eemshaven
habitat-
artikel 6, lid 3 en 4. Plannen en projecten mogen niet ten koste gaan
liggen niet in een Vogel- of
richtlijn
van (kwaliteit) natuurlijke habitats in een Natura 2000 gebied. Ver-
habitatrichtlijn gebied. Koppeling via
taling van deze richtlijn naar Nederland d.m.v. Natuurbeschermings-
Nbw (natuurbeschermingswet)
Biodiversiteit (6)
wet (habitats/ gebieden) en flora- en faunawet (soorten) KRW
Bescherming kwaliteit en beschikbaarheid van het aquatische milieu,
Stroomgebiedbeheer-plan
Water(bodem)-kwaliteit (8)
(Kader-
inclusief het grondwater. Bevordering duurzaam gebruik van water.
(Oosterhorn), op te stellen in 2009.
Zuinig omgaan met water (15)
richtlijn water) Nationaal niveau Betreft
Kern
Relevantie voor Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
3e nota
duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als
Uitbreiding haven en bedrijventerrein
Aard van de locatie (2), Be-
Wadden-
natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap.
Eemshaven en Delfzijl in beginsel alleen
houd cultuur-historisch land-
landinwaarts toegestaan
schap (4), Biodiversiteit (6)
zee Nota
Gebiedsgerichte economische agenda van Nederland voor 2006 -
Betere positionering van Eemsdelta in de Aard van de locatie (2),
Pieken in
2010.Doel: Nederland als concurrerende economie in een sterk en
richting van Noord- en Oost-Europa en
de Delta
innovatief Europa. Uitwerking in zes programma's (w.o. Noord)
versterking bestaande clustering tussen
Vervoer (11)
bedrijven
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 31 van 42
Betreft
Kern
Relevantie voor Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Natuur-be-
bescherming van natuurgebieden, zoals Natura2000-gebieden. Voor Eemshaven en Delfzijl gelegen in Natura
Aard van de locatie (2),
schermings
Natura 2000-gebieden dient een beheerplan te worden opgesteld. 2000 gebied Waddenzee (272.449
Duisternis (3), Biodiversiteit
wet (Nbw)
Doel: zo duidelijk mogelijk aan geven hoe natuurdoelen veilig hectare). Beheerplan verplicht
(6)
gesteld kunnen worden. Onderdeel beheerplan is ook toetsing of bestaande gebruik (in de omgeving) van invloed is op deze natuurdoelen. WRO (Wet
Regelt hoe ruimtelijke plannen van rijk, provincies en gemeenten Relevant voor bestemmingsplannen (zie
Behoud cultuur-historisch
ruimtelijke
gemaakt en gewijzigd worden.
landschap (4)
hierna)
ordening ) WABO (Wet Wordt 1 januari 2010 van kracht. Bundelt groot aantal sectorale Voor het realiseren van een met het
Behoud cultuur-historisch
algemene
wetten en procedures. Bouwvergunning, planologische ontheffingen bestemmingsplan strijdig gebruik, is
landschap (4)
bepalingen
en projectbesluit straks onderdeel van Wabo.
omgevings-
straks een omgevingsvergunning nodig op grond van de Wabo
recht) Nota
Versterking meerwaarde en concurrentiekracht van de havens,
Toetsing nieuwe economische
Open landschap, Beperking
Ruimte
binnen randvoorwaarden van leefbaarheid en veiligheid
activiteiten a.d.h.v. Vogel- en
ruimtebeslag (5)
Habitatrichtlijn en/of natuurbeschermingswet. Nota
Groei zeehavens binnen (inter-) nationaal geldende randvoorwaarden Kansen Eemsdelta bij intra-Europese
Behoud cultuur-historisch
zeehaven-
voor leefomgeving en veiligheid. Haveninfrastructuur primaire
vervoer, m.n. van en naar de staten aan
landschap (4), openlandschap
beleid
verantwoordelijkheid havenbeheerders en in de haven aanwezige
de Baltische Zee, en van industriële
(5), risico’s, veiligheid (7)
bedrijfsleven.
clusters als chemie en zout
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 32 van 42
Betreft
Kern
Relevantie voor Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Flora- en faunawet
regelt
bescherming
inheemse
planten-
en
diersoorten.
Is In Eemsdelta zijn zeldzame soorten en is
Biodiversiteit (6)
6
implementatie Vogel- en Habitatrichtlijn. Sinds 2005 enkel nog voor ontheffing (mogelijk) relevant . zeldzame soorten ontheffing nodig, vrijstelling voor overige soorten
Nota
Schets van het natuurbeleid van de rijksoverheid voor de periode
Veiligstellen van unieke karakter
‘Natuur
2000-2010. Meer ruimte voor natuurlijke processen. Herstel zout-
Waddenzee. Evenwicht tussen gebruik en
voor
zoet & nat-droog overgangen
ecologisch functioneren Waddenzee
Nota
Evenwicht tussen de belangen van vervoer, ruimtelijke ontwikkeling
Groei als gevolg van nieuwe vestigingen
vervoer
en veiligheid. Uitwerking: ‘Het Basisnet’: kaarten waarop bestaande
in de Eemshaven en chemiepark Delfzijl
gevaarlijke
spoor-, vaar- en rijkswegen onderverdeeld zijn in drie categorieën
is opgepakt in (projectgroep) provinciaal
stoffen
routes (wel/ geen beperkingen voor vervoer ). Gebaseerd op huidige
basisnet.
Biodiversiteit (6)
mensen mensen voor natuur’ Risico’s, veiligheid (7)
transporten en autonome groeiscenario’s BEVI (Be-
Bevoegd gezag is verplicht aandacht te besteden aan veiligheid in
Is van belang bij vergunningplichtige
sluit ex-
bestemmingsplan en milieuvergunning.
wijziging of uitbreiding bedrijvigheid in
terne vei-
Risico’s, veiligheid (7)
Eemsdeltagebied
ligheid inrichtingen)
6
Voorbeeld: Ontheffing verleend aan Groningen-Seaports voor bouwrijp maken van de Westlob, Eemshaven. Verleend op: 28-mei-09, geldig tot 01-mrt-14
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 33 van 42
Betreft
Kern
Relevantie voor Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Besluit
Bevat onderste en een bovenste drempelwaarde voor diverse
PBZO: North Refinery Refining & Trading
Risico's
gevaarlijke stoffen en stofcategorieën. Bij overschrijding onderste
Company, North Sea Petroleum, Rohm
Zware
drempel dient bedrijf kennisgeving in te dienen bij bevoegd gezag en and Haas. Tevens VR: Akzo Nobel
Ongevallen
te beschikken over Preventie Beleid Zware Ongevallen (PBZO). Bij
Chemicals Aluminium Delfzijl, Bio MCN,
(BRZO)
overschrijding bovenste drempel tevens verplicht een veiligheids-
Delamine, Dynea B.V., FMC Industrial
rapport (VR) te maken voort bevoegd gezag.
Chemicals, JPB Logistics , Teijin Aramid
Nationaal
Beschrijft hoofdlijnen nationale waterbeleid. Structuurvisie voor
Relatie met stroomgebied-beheerplan
Waterplan
waterveiligheid, IJsselmeer-gebied, Noordzee, stroom-
Oosterhorn
Risico’s, veiligheid (7),
Water(bodem)-kwaliteit (8)
gebiedbeheerplannen (KRW.) Werkpro-
Nationaal beleidsprogramma voor verduurzaming van de warmte- en
Delfzijl als kansrijke locatie voor
Energie (10)
gramma
koudevoorziening
restwarmtegebruik
Wet
Wm bepaalt welk (wettelijk) gereedschap kan worden ingezet om
Bepalend voor milieuvergunningen
Risico’s, veiligheid, water-
milieubehe
het milieu te beschermen. Belangrijkste gereedschap: milieu-
(procedure) bedrijven in Eemshaven en
(bodem)-kwaliteit, geluid-
er (Wm)
uitvoerings-plannen en -programma's, milieukwaliteitseisen,
Delfzijl
hinder, energie, vervoer,
‘Warmte op stoom’
vergunningen, algemene regels en handhaving.
afval, vervuiling lucht, vervuiling bodem, zuinig omgaan met water, grondstoffen, duur-zaamheid product, trans-parantie van milieubeleid(7-18)
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 34 van 42
Provinciaal niveau Betreft
Kern
Relevantie Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Provinciaal
‘Uitvoeringsprogramma
provinciale
Uitwerking via Eemsdelta Green (thema
aard
Omgevingsp
omgevingsbeleid Op grond van artikel 19j Bet dient POP voorzien
energiek Groningen), en Gebiedsopgave
duisternis
lan ( POP)
te zijn van een passende beoordeling van de effecten op de
Eemsdelta
(bestuursakkoord
cultuur-historisch landschap
natuur. In het POP is met het oog op preventie van dijkdoorbraak
gemeenten,
juni
een ruimtelijke reservering van 100 meter aan weerszijden van
reservering dijken kan belemmerend
de dijk vastgelegd.
werken voor bedrijven in Eemsdelta
Uitwerking van het POP in de vorm van regelgevind
Mogelijkheden voor nieuwe
aard van de locatie (2),
bedrijventerreinen, glastuinbouw en 3
duisternis (3), Behoud
POV
POP’
geeft
hoofdlijnen
2008).
DEAL
Ruimtelijke
7
(4),
van
de
locatie
(3),
(2),
Behoud
openlandschap
(5),
Biodiversiteit (6)
buisleiding tracés in Delfzijl &
cultuur-historisch landschap
Eemsmond.
(4), openlandschap (5), Biodiversiteit (6)
Regionaal niveau Betreft
Kern
Relevantie Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
7
Bestuurs-
Op grond van het bestuursakkoord Eemsdelta werken de gemeenten Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en
aard van de locatie (2),
akkoord
Loppersum samen aan de onder meer de realisatie van de economische potenties van de haven- en
duisternis (3)
Eemsdelta
industriegebieden
Het gaat om mogelijke tracés voor de buisleidingenstrook/buisleidingenstraat tussen de Eemshaven en het Chemiepark Delfzijl (het gereserveerde tracé dat in het ontwerp is voorzien),
het tracé Holwierde en het tracé Eems Dollard
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 35 van 42
Gemeentelijk niveau Betreft
Kern
Relevantie Eemsdelta
Aandachtspunt Waddenvereniging
Bestemmings-
In dit door de gemeenteraad vast te stellen bindend plan
Voor bedrijvenpark Oosterhorn wordt
aard van de locatie (2),
plannen
voor overheid en burgers wordt de bestemming van de
nieuw bestemmingsplan opgesteld voor
duisternis (3), Behoud cultuur-
grond aangewezen. Ook geeft het regels over het gebruik
periode 2010-2020. T.b.v. dit plan is door
historisch landschap (4),
van de grond en hetgeen daarop gebouwd is
Grontmij een milieueffectrapportage (MER)
openlandschap (5)
(bouwwerken). Het bestemmingsplan bepaalt mede of
opgesteld, inclusief duurzaamheid-
ergens gebouwd mag worden doordat bouwvergunningen
paragraaf Ook relevant: bestemmingsplan
moeten worden getoetst aan het bestemmingsplan.
Buitengebied Noord/ Eemshaven, bestemmingsplan Waddenzee8.
Milieu-
Opstelling Milieu-uitvoerings-programma (MUP) is geregeld
Er komt duidelijkheid over de geluidszone
Risico’s, veiligheid,
uitvoerings-
in Wet milieubeheer (artikelen 4.20 en 4.21) In het MUP
voor industrielawaai ten gevolge
water(bodem)-kwaliteit, geluid-
programma
geeft gemeente aan hoe zij komende jaren haar
van de gezoneerde industrieterreinen en de
hinder, energie, vervoer, afval,
milieutaken gaat uitvoeren
haven van Delfzijl en Eemshaven.
vervuiling lucht, vervuiling bodem, zuinig omgaan met water, grondstoffen, duur-zaamheid product, transparantie van milieubeleid(7-18)
8
Een illustratie van de relevantie: Het bouwplan van RWE voor een elektriciteitscentrale in de Eemshaven paste naar het oordeel van de gemeente niet volledig binnen de voorschriften
van het bestemmingsplan Buitengebied Noord/Eemshaven en het bestemmingsplan Waddenzee. Om die reden moest een artikel 19 lid 1 Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) worden doorlopen. Het bestemmingsplan Buitengebied Noord (Eemshaven) en het bestemmingsplan Waddenzee zijn ouder dan tien jaar. Daarom moest tevens de artikel 19 lid 4 WRO procedure doorlopen worden. Dit betekende dat de gemeenteraad eerst een voorbereidingsbesluit moest nemen alvorens zij de vrijstellingsprocedure kon starten.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 36 van 42
Samenvatting Samengevat, kan geconstateerd worden dat een veelheid aan – deels
Vogel- en habitatrichtlijn
KRW
samenhangende - richtlijnen, nota’s, wetten en plannen van invloed zijn Nota ruimte
op het Eemsdelta-gebied (zie figuur). Zoals aangegeven, bevinden
Pieken in de Delta
3e nota Waddenzee
Flora- en faunawet Natuurbeschermings wet
veel van de kaders zich op nationaal niveau.
Nota zeehavenbeleid
Nota vervoer gevaarlijke stoffen
POP POV
Uitwerking van de kaders via het wettelijk instrumentarium van o.a. de Wm, diverse MER procedures is
focussen op de beleidskaders op basis waarvan deze instrumenten worden ingezet.
BEVI/ BEVB
Bestuursakkoord Eemsdelta
niet in beeld gebracht. Mede omwille van de leesbaarheid is getracht te
BRZO
Nationaal waterplan
Wm
WRO/ Wabo
Werkprogramma ‘Warmte op Stoom’ Stroomgebied beheerplan
MUP
Bestemmingsplan
Figuur 20 Samenhang beleidskaders
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 37 van 42
Bijlage III: scenario’s Eemsdelta beschreven en beoordeeld Voor de verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid in het Eemsdeltagebied kunnen een aantal scenario’s worden geschetst. Scenario’s dienen slechts als verkenning van een mogelijke toekomst, logisch doorgedacht vanuit bepaalde aannames. Meestal worden daarbij twee ‘assen’ gekozen. Ten aanzien van de Eemsdelta achten wij de volgende assen in het bijzonder van belang: ‘fossiel’ versus ‘groen’ en ‘kwantiteit’ versus ‘kwaliteit’. ‘Fossiel’ betekent een verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid op basis van hoofdzakelijk niet-hernieuwbare grondstoffen en fossiele energie. ‘Groen’ houdt in een verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid op basis van hernieuwbare grondstoffen en duurzame energie en rekening houdend met natuur en landschap (schijf van vijf). Staat ‘kwantiteit’ voorop, dan wordt er vooral gestreefd naar grootschalige productie, waarbij de toegevoegde waarde per eenheid product minder belangrijk is. ‘Bij ‘kwaliteit’ is dat net andersom. Een en ander kan als volgt worden verbeeld:
Figuur 21 Mogelijke scenario's bedrijvigheid Eemsdelta
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 38 van 42
De vraag is natuurlijk: hoe vul je dat concreet in voor het Waddengebied, hoe relateer je dit aan bestaande en/of toekomstige bedrijvigheid? Een eerste aanzet tot concretisering is gemaakt in de hiernaast weergegeven figuur. Vervolgens kan dan de vraag worden gesteld: welk scenario is wenselijk? Waar wil de Waddenvereniging haar schouders onder zetten, zich sterk voor maken? Ook dat is aangegeven in de figuur. We willen niet meer van hetzelfde (de brasem). Maar we beseffen ook dat het enkel tegengaan dan wel vooral kritisch benaderen van nieuwe bedrijvigheid enkel zal leiden tot een economisch niet volhoudbare situatie (de paling). Wel is voor ons essentieel dat de productie niet doorgroeit naar een grootschalig niveau met de daaraan bijna noodzakelijke verbonden uitdiepen van de vaarwegen en de havens. Groen is niet per definitie wenselijk, zeker niet als het leidt tot in onze ogen ongewenste effecten voor het ecosysteem in het Waddengebied. Figuur 22 Scenario's Eemsdelta concreet gemaakt
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 39 van 42
Een eerste kwalitatieve en indicatieve beoordeling van de scenario’s aan de hand van onze 5 prioritaire criteria, aangevuld met het criterium ‘economie’ levert het hiernaast geschetste beeld op. Een beoordeling van de score op de door ons bekende criteria is al lastig – want sterk afhankelijk van de uiteindelijke vormgeving van de bedrijvigheid vernieuwingen in baggertechnieken, verlichting (denk aan de groene verlichting op boorplatforms), etcetera), laat staan dat wij pretenderen te weten hoe de uiteindelijke score op de ons minder bekende economische criteria uitpakt. Ook beseffen we dat we een selectie aan economische criteria opvoeren die wel eens anders zou kunnen zijn dan die zaken die voor het bedrijfsleven van groot belang zouden kunnen zijn. We roepen het bedrijfsleven op dit criterium samen met ons verder uit te werken en in te vullen. Het is enkel een eerste inschatting op basis van de kennis en expertise die we nu hebben. Figuur 23 Indicatieve beoordeling scenario's –
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 40 van 42
B i j l a g e I V E c o n o m i s c h e c r i t e r ia Stuwende bedrijvigheid- exportgerichtheid
Energie-intensiteit en onfhankelijkheid fossiele energie
Stuwende bedrijven halen hun omzet primair buiten de eigen regio, maar
Een lagere afhankelijkheid van fossiele energie doordat per eenheid
met kapitaal en arbeid uit de regio. Daarmee creëren ze toegevoegde
product minder energie wordt gebruikt, de prijs van energie kan worden
waarde voor de regio en trekken ze nieuwe bedrijvigheid aan. Dit soort
gedrukt en/of doordat (gedeeltelijk) kan worden overgeschakeld op
bedrijven is van groot belang voor het economisch voortbestaan van een
duurzame energie vergroot de veerkracht van de bedrijvigheid in de
regio en het cluster waarin het opereert.
Eemsdelta. Bouw van nieuwe kolencentrales heeft niets met clustervorming te maken (zie hieronder) en versterkt enkel de
Omvang en aard werkgelegenheid
afhankelijkheid van fossiele energie.
Het hebben van zinvol werk is van grote betekenis voor de werknemer, zijn werkgever en zijn directe (sociale) omgeving. Daarbij gaat het zowel
Clustervorming
om de kwantiteit als om de kwaliteit (scholingsgraad) van het
De aanwezigheid en ruimtelijke nabijheid van “verwante sectoren”
arbeidspotentieel. Dat de kwaliteit belangrijk is bewijst Edinburgh. Deze
(sectoren waarmee ondernemingen hun activiteiten in de waardeketen
economisch meest succesvolle stad van Europa telt meer hoger
kunnen coördineren en/of integreren) is van groot belang voor het
opgeleiden dan enige andere regio in Europa: ruim 42% van de bevolking
voortbestaan van de bedrijvigheid. Dit heeft vooral te maken met het
is hoger opgeleid. In de gemeente Delfzijl is het aandeel hoger
nuttig kunnen gebruiken van elkaars reststromen (deze krijgen een
opgeleiden ca. 20%. Een extra punt van zorg in dit verband is de
economische waarde).
vergrijzing in combinatie met afnemende inwoneraantallen. Dit betekent dat ontwikkelingen op in de Eemsdelta bij moeten dragen aan een betere
Concurrentiepositie
aansluiting tussen vraag naar en aanbod van werkgelegenheid. Daarbij
Ontwikkelingen in de Eemsdelta moeten leiden tot een versterking van de
doelen we niet op het aanbieden van meer laagwaardige arbeidsplaatsen,
concurrentiepositie ten opzichte van vergelijkbare locaties (zoals haven
maar op het verhogen van de kwaliteit van het aanbod aan arbeid in de
Rotterdam, Bremerhaven, Hamburg, Emden, etc.).
regio.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 41 van 42
B i j l a g e V V o o r b e e l d s l i m m e c l u s t e r in g De
Eemsdelta
kan
bedrijven(terreinen).
hierbij Op
een
voorbeeld
bedrijvenpark
nemen
Zuid-Groningen
Vlagtwedde) maken verschillende bedrijven gebruik
aan
andere
Reststroomvoor Gelita basis nieuw product
(gemeente van elkaars
reststromen. Hier zijn de volgende veranderingen doorgevoerd: 1)
Gebruik van een eiwit- en vetrijke reststroom van Ten Kate in plaats van zwoerd als grondstof voor gelatine.
2)
verwerking van deze reststroom op locatie
Hierdoor werd bespaard op energie (om de grondstof van gelatine af te koelen voor transport en op te warmen voor verwerking) en transportkilometers
(omdat
de
grondstof
voor
gelatine
nu
op
ReststroomTen Kate grondstof voor Gelita
Overtollige stoom en stroomvan WKK naar Ten Kate
bedrijfstemperatuur naar de verwerker, Gelita, stroomt in plaats van getransporteerd te moeten worden naar Duitsland, waar Gelita eerst gevestigd was). Het resterende afvalwater wordt gezuiverd in de afvalwaterzuivering van Avebe. Benodigde stoom en elektriciteit is
Overcapaciteit waterzuivering Avebe benut
afkomstig van overcapaciteit Dobbestroom (Avebe/Essent). Dit voorbeeld toont nog maar eens aan dat door een slimme clustering en het gebruik van reststromen bespaard kan worden op transport en energie.
Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 42 van 42