Groene groei in de Eemsdelta

Groene groei in de Eemsdelta Naar toekomstgerichte en duurzame industriële bedrijvigheid in de Eemsdelta

CONCEPT POSITION PAPER

Projectnummer:

350

Versienummer:

7.0

Inhoudsopgave

5

VISIE OP TOEKOMSTIGE BEDRIJVIGHEID EEMSDELTA ..........................16

5.1

MOGELIJKE SCENARIO’S EEMSDELTA .................................................... 16

5.2

SCENARIO ‘DE ALG’ BIEDT ‘ZEE VAN KANSEN’ ........................................... 18

5.3

SCENARIO ‘DE ALG’ VERDER UITGEWERKT............................................... 20

5.4

CONCRETISERING VOOR KORTE & MIDDELLANGE TERMIJN ................................ 21

6

SAMENVATTING, CONCLUSIE & DOORKIJK NAAR VERVOLG ...................23

7

LITERATUURLIJST...................................................................26

1

INLEIDING ............................................................................. 2

1.1

AANLEIDING .............................................................................2

1.2

INHOUD EN VORMGEVING POSITION PAPER ................................................2

1.3

GEHANTEERDE WERKWIJZE ...............................................................2

1.4

LEESWIJZER .............................................................................3

1.5

GEBIEDSAFBAKENING.....................................................................3

2

BELEIDSMATIGE KADERS & RANDVOORWAARDEN ............................... 4

2.1

INLEIDING: PRIORITAIRE AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING .........................4

2.2

RELATIE MET WETTELIJKE KADERS ........................................................6

3

BEDRIJFSMATIGE KADERS & RANDVOORWAARDEN.............................. 7

PROVINCIAAL NIVEAU........................................................................... 35

3.1

INLEIDING ...............................................................................7

REGIONAAL NIVEAU ............................................................................ 35

3.2

DELFZIJL ................................................................................8

GEMEENTELIJK NIVEAU ......................................................................... 36

3.3

EEMSHAVEN ........................................................................... 10

SAMENVATTING ................................................................................ 37

3.4

LIGGING & VERBINDINGEN ............................................................. 12

BIJLAGE III: SCENARIO’S EEMSDELTA BESCHREVEN EN BEOORDEELD ...............38

4

INTERMEZZO: MICHAEL PORTER .................................................. 14

4.1

INLEIDING: THEORETISCHE KADER ...................................................... 14

4.2

TOEPASSING THEORETISCH KADER OP EEMSDELTA GEBIED ............................... 15

BIJLAGE I AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING .................................28 BIJLAGE II BELEIDSKADERS & AANDACHTSPUNTEN WADDENVERENIGING ..........30 INLEIDING: WELKE BELEIDSNIVEAUS ONDERKENNEN WE?.......................................... 30 EUROPEES NIVEAU ............................................................................. 31 NATIONAAL NIVEAU ............................................................................ 31

BIJLAGE IV ECONOMISCHE CRITERIA .....................................................41 BIJLAGE V VOORBEELD SLIMME CLUSTERING ...........................................42

Position paper Waddenvereniging Toekomst Eemsdelta, pagina 1 van 42

1

I n l e i d in g

1.1

Aanleiding

waarin wij onze positie en visie willen toetsen en delen met

Positief meedenken over de ecologische en economische toekomst voor

belanghebbenden in de regio. We zien dit project dan ook als een

het Eemsdeltagebied. Laten zien wat een ‘duurzame industriehaven’

eerste stap in de definitieve positiebepaling van de Waddenvereniging

concreet inhoudt. Eén en ander vanzelfsprekend binnen voor ons

ten aanzien van duurzame industriële ontwikkelingen in de Eemsdelta.

kan de position paper ook input zijn voor een mogelijk vervolgtraject,

belangrijke kaders. Dat is wat de Waddenvereniging wil. Vanuit deze houding vragen we aandacht voor ‘selectie aan de poort’ en

1.3 Gehanteerde werkwijze

vooroverleg, in plaats van het steeds geconfronteerd worden met

Een beschrijving van de beleidskaders, zoals uitgewerkt in het

plannen die al vast staan en waar wij enkel reactief (kritische)

eerstvolgende

kanttekeningen bij kunnen plaatsen. Tegen deze achtergrond is

deskresearch. Daarbij hebben wij de diverse nota’s, wetten en

voorliggende positionpaper tot stand gekomen.

richtlijnen op hoofdlijnen beschreven, de kern neergezet. Doel is niet

hoofdstuk,

is

vooral

tot

stand

gekomen

door

geweest een juridisch volledig verhaal neer te zetten, maar veeleer te 1.2

Inhoud en vormgeving position paper

zoeken naar de betekenis voor (de bedrijven in) het Eemsdelta gebied.

In onderhavige position paper Groene groei in de Eemsdelta geven wij

Bij de beschrijving van de verwachte industriële ontwikkelingen hebben

een zo helder en feitelijk mogelijk beeld van:

wij opnieuw naar verbinding gezocht. In dit geval naar verbinding

•

•

beleidsmatige

tussen de verwachtingen zoals verwoord in onze eigen verbeelding,

randvoorwaarden die de Waddenvereniging van belang acht

zoals geschetst in een ‘Een zee van kansen’, enerzijds en visies en

voor de Eemsdelta;

perspectieven zoals geschetst in het project ‘Costa Due’ anderzijds. We

mogelijkheden voor economische ontwikkelingen binnen die

sluiten af met het 10 punten plan.

Bestaande

ecologische,

economische

en

kaders en randvoorwaarden In de position paper zijn zoveel mogelijk visuele elementen verwerkt in de vorm van grafieken, beeldmateriaal, bulletpoints, etc.. In deze vorm


wierdenlandschap. De (woon)omgeving is daardoor een oase van ruimte 1.4

Leeswijzer

en rust. Toch ligt de stadsregio Groningen-Assen met een breed aanbod

De opzet van deze position paper is globaal als volgt:

en een hoogwaardig scala aan cultuur, onderwijs, winkels, kenniscentra

•

Een korte gebiedsafbakening van de position paper (1.5)

en zorg op korte afstand. Het gebied is bereikbaar per trein, over de

•

Een actueel overzicht van beleidsmatige ontwikkelingen ten

weg en voor de hoogste categorie binnenvaart (tot 2400 ton). De

aanzien van de Eemsdelta randvoorwaarden die aan deze

Eemsdelta kent twee zeehavens, de haven van Delfzijl en de

ontwikkelingen

Eemshaven.

• •

worden

gesteld

vanuit

het

oogpunt

van

De

haven

van

Delfzijl

kent

2

binnenhavens

natuurbescherming, verwoord in hoofdstuk 2;

(Oosterhornhaven & Farmsumerhaven). In beide zeehavens zijn clusters

Een actueel overzicht van huidige en verwachtte industriële

van gelijksoortige bedrijvigheid ontstaan:

ontwikkelingen in de Eemsdelta (hoofdstuk 3);

•

Delfzijl: Chemie, basismetaal, afvalverwerking, recycling

•

Eemshaven: Energie, logistiek, open overslag, agro-industrie

Een

voorzet

voor

de

constructieve

positie

die

de

Waddenvereniging in wil nemen ten aanzien van een duurzame industriële ontwikkeling in de Eemsdelta (vormgegeven in de hoofdstukken 4 & 5 en samengevat in hoofdstuk 6). 1.5

Gebiedsafbakening De

Eemsdelta

is

onderdeel

van

de

Waddenzee:

het

grootste

natuurgebied van West-Europa. In Nederland heeft de Waddenzee de hoogste mogelijke graad van natuurbescherming, internationaal is het in juni 2009 door de Unesco erkend als natuurlijk werelderfgoed. Ook is de Waddenzee een bron van recreatie. De Eemsdelta ligt aan een belangrijk estuarium (riviermonding waar zoet en zout water worden vermengd tot brak water): een in Europa zeldzaam en beschermd habitattype. Het achterland van de Eemsdelta heeft een groen karakter in

een

opvallend

gaaf

gebleven,

kleinschalig

Groninger

Figuur 1 Gebiedsafbakening (o.b.v. googlemaps)


2

Beleidsmatige kaders & randvoorwaarden

2.1

Inleiding: prioritaire aandachtspunten Waddenvereniging

baggerwerken. Om het vereiste natuurherstel mogelijk te maken hanteert de vereniging als ondergrens het handhaven van bestaande economische

vaargeuldieptes. De vaargeul naar – bijvoorbeeld – Harlingen is veel

ontwikkeling mits binnen de grenzen die de natuur stelt. Maar wat zijn

minder diep dan die naar de Eemshaven. Het is dus logisch dat

die grenzen? De vereniging beoordeelt nieuwe bedrijvigheid aan de

bedrijven die dieper vaarwater nodig hebben, zich eerder in de

hand van een lijst met 18 aandachtspunten (zie bijlage I), waarvan 9

Eemshaven vestigen dan in Harlingen. Maar ook de vaargeul naar de

specifieke aandachtspunten voor het Waddenzeegebied (zie bijlage I).

Eemshaven heeft natuurlijk zijn beperkingen. Bedrijven die daar niet

Daarbinnen vindt zij het vooral van belang dat voorgenomen

mee uit de voeten kunnen, moeten op hun beurt uitwijken naar elders.

De

Waddenvereniging

staat

positief

tegenover

(uitbreiding van de ) zeehavengebonden bedrijvigheid (tussen haakjes de corresponderende nummers van de aandachtspuntenlijst):

2. Schoon water van de juiste temperatuur, schone lucht

1.

bijdraagt aan het bevorderen van helder water (relevant voor

Het ecosysteem van de Waddenzee is rijk aan allerlei planten en dieren

baggeractiviteiten, criterium 8c)

die gevoelig zijn voor vele soorten van vervuiling. Bedrijven kunnen de

van positieve invloed is op lucht- en waterkwaliteit en de voor het

Waddenzee vervuilen door emissies rechtstreeks in het water van de

eco-systeem vereiste temperatuur van het water (8a, 13, 14)

Waddenzee of via de lucht. Lang niet al die stoffen kunnen in de natuur

3.

alleen landinwaarts plaatsvindt (1,2)

worden afgebroken en hopen op in slib, planten en dieren. Bedrijven

4.

de rust en duisternis handhaaft en waar mogelijk vergroot (3,9)

die maatregelen nemen om dergelijke emissies te voorkomen zijn

5.

bijdraagt aan behoud van het mooie open landschap (4,5)

welkom, vervuilende bedrijven niet.

2.

We lichten zie hierna kort toe

3. Landinwaartse & zeehaven gebonden uitbreiding Bedrijven die zich in de waddenhavens vestigen moeten een reden

1. Helder water

hebben om zich aan zee te vestigen, bijvoorbeeld doordat ze voor aan-

Van groot belang voor herstel en behoud van de natuurwaarden in de

en afvoer afhankelijk zijn van transport over zee. Bedrijven die ergens

Waddenzee is een rijk bodemleven en helder water. Beide zijn in de

anders ook uit de voeten kunnen, moeten zich niet aan de Waddenzee

Eemsdelta al schaars en worden verder bedreigd door grootschalige

vestigen. Om de druk op het kwetsbare natuurgebied te minimaliseren


moet immers met de geografische ruimte en de milieuruimte in de

aandachtspunten. Dat kan op directe wijze – door bijvoorbeeld zelf

waddenhavens zeer zuinig worden omgegaan. Elk bedrijf heeft ruimte

stiller en schoner te produceren – en/ of indirect – door de vestiging van

nodig en brengt een volgende havenuitbreiding dichterbij. Redenerend

een bedrijf waar technieken, processen en wellicht complete fabrieken

vanuit het belang van het natuurgebied is zo’n havenuitbreiding voor

worden ontworpen en ontwikkeld die het Eemsdelta gebied stiller,

ons alleen landinwaarts acceptabel.

schoner en landschappelijk beter inpasbaar maken. Kortom, de Waddenvereniging

is

voor

economische

ontwikkeling,

mits

die

4. Duisternis & rust

landinwaarts plaatsvindt en een positief effect heeft op de helderheid,

Geluid en licht zijn verstorend voor mens en dier. Het duister van het

temperatuur en kwaliteit van het water, de luchtkwaliteit, de rust en

waddengebied is voor ons land een schaars goed. Licht moet daarom zo

duisternis in het gebied en open karakter van het landschap.

ver mogelijk geminimaliseerd. Plotselinge geluiden laten vogels opvliegen en licht kan hen desoriënteren. (Piek)geluiden moeten dus voorkomen worden. Daarnaast kunnen bedrijven groen licht toepassen, wat minder verstorend is. 5.Landschappelijke inpasbaarheid Hoe hoger en breder een gebouw, hoe verder je het kunt zien en hoe negatiever

het

effect

op

het

open

waddenlandschap.

In

de

industriehavens aan de Waddenzee zijn vaak al hoge gebouwen aanwezig. Extra gebouwen geven dus niet altijd extra verstoring. De Waddenvereniging bekijkt van geval tot geval wat voor haar acceptabel is en wat niet. De Waddenvereniging staat in beginsel positief tegenover de vestiging van nieuwe bedrijven en uitbreiding van bestaande bedrijvigheid mits deze

actief

en

positief

bijdraagt

aan

deze

vijf

thema’s

of

Figuur 2 Schijf van 5 voor de Eemsdelta economie


2.2

Relatie met wettelijke kaders Onze thema’s & uitgangspunten komen niet uit de lucht vallen. Ze zijn ook niet enkel het gedachtegoed van de Waddenvereniging. Ze keren ze terug in diverse Europese, nationale en regionale beleidskaders:

5 Open en mooi landschap WRO (Wet Ruimtelijke Ordening) Wabo Natuurbeschermingswet

1 Helder water KRW (Europese kaderrichtlijn water) Nationaal Waterplan 2 Schoon water, schone lucht Wm (wet milieubeheer)

Nota Ruimte POP/ POV (Provinciale Omgevings Plan & Verordening) bestemmingsplan In bijlage II is deze relatie expliciet gelegd, vanuit de diverse wettelijke kaders die voor het Eemsdeltagebied van belang zijn.

MUP (milieu-uitvoeringsprogramma) WVO (wet verontreiniging oppervlaktewateren)

In het volgend hoofdstuk staan we stil bij de huidige bedrijvigheid. Ook die vormt voor ons een uitgangspunt. Wij realiseren ons dat deze

3 Landinwaartse & zeehavengebonden uitbreiding 3e nota Waddenzee Nota zeehavenbeleid Nota ‘Pieken in de Delta’ Bestuursakkoord Eemsdelta Bestemmingsplan

bedrijvigheid er is en dat deze een economische functie heeft. Maar uitbreiding van deze bestaande dan wel vestiging van nieuwe bedrijvigheid dient wat ons betreft te passen binnen het hiervoor geschetste kader. Het is wenselijk dat de al aanwezige bedrijvigheid uiteindelijk ook binnen dit kader gaat passen. Wij realiseren ons echter dat dit pas op langere termijn zal kunnen lukken, door telkens kleine aanpassingen door te voeren. Wij hebben de aanwezige bedrijvigheid

4 Rust & duisternis Nbw (Natuurbeschermingswet)

wel als uitgangspunt genomen voor het in beeld brengen van mogelijke aanvullende bedrijvigheid.

Wm (wet milieubeheer) MUP (milieu-uitvoeringsprogramma)


3

Bedrijfsmatige kaders & randvoorwaarden

3.1

Inleiding In ‘Een zee van kansen’ (Bade, 2007) is met behulp

van

de

‘Triple

E

matrix’

industriële bedrijvigheid. Wij werken dat verder uit in de volgende paragrafen.

een

momentopname geschetst van de huidige bedrijvigheid in de Waddenregio. Daarbij zijn de

verschillende

sectoren

als

volgt

gerubriceerd: Omzet

Laag

Hoog

Groeiend

Zon

Supernova

Krimpend

Bruine dwerg

Vallende ster

Markt

(heeft

nog

potentie tijdig

als

wordt

ingegrepen) of zwart gat De Eemsdelta is hiervan een deelgebied, en in deze

position

paper

focussen

wij

op Figuur 3 Economische momentopname Waddenregio/ Eemsdelta Triple E (Bron: Bade, 2007)


3.2

Delfzijl Typering

Chemie (10-15% van de zware chemie uit Nederland), basismetaal, afvalverwerking, recycling

Oppervlakte

1469 hectare

Clustering &

Chemiepark Oosterhorn, chemiepark de Valgen, Metalpark, "MERA Park Delfzijl" voor activiteiten rond milieu, energie, recycling en afval

vergroening

en "De Zeesluizen" voor het MKB. Grootste bio methanol fabriek (Bio MCN) ter wereld. Het chemiepark Oosterhorn is ‘geënt’ op pekel(zout) en chloor, op basis waarvan diverse clusters zijn ontstaan, zoals (zie ook onderstaande figuur): •

afvalstroom van BrunnerMond, calciumchloride, als grondstof voor de productie van calciumchloride met een vaste sterkte

•

ethylchloride en natronloog van AKZO Nobel voor de productie van ethylamines door Delamine.

Figuur 4 clustering chemiepark (Bron: www.groningenseaports.nl)

Figuur 5 Haven Delfzijl (Bron: www.groningenseaports.nl)


De bestaande clustering blijkt goede mogelijkheden te bieden voor verdere vergroening: •

openstelling van het Oosterhornterrein voor LZV’s (Langere en Zwaardere Vrachtwagens) die ruim 30% energiezuiniger rijden dan gewone vrachtwagens (2006)

•

samenwerking tussen Nedmag en Lubrizol waardoor Nedmag zijn basische reststroom kan neutraliseren met de zure reststroom van Lubrizol in plaats van met in Duitsland aangekochte zoutzuur (2007)

•

Afgeleide

ontwikkeling milieuvriendelijk vaatwasmiddel o.b.v. inuline en mono chloor azijnzuur door Cosun en Akzo Nobel (2009)

Een loodsdienst, sleepdienst, vastmakers, stuwadoors en marechaussee

bedrijvigheid Laad- en los-

Handelskade Oost. Deze kade is uitgerust met in totaal 850 meter kade waar o.a. bulkgoederen worden overgeslagen. Achter deze kade

faciliteiten

zijn een tweetal stuwadoorsbedrijven gevestigd die de open overslag verzorgen van hout, containers, papier, en andere goederen.

Havens

1 zeehaven van 9 meter diepgang, 2 binnenhavens met diepgang van 5 meter, beide aangesloten op vaarweg Lemmer-Delfzijl

Overslag

Bijna 6 miljoen ton per jaar

Organisaties

Groningen Seaports, SBE (Samenwerkende bedrijven Eemsdelta), UFO (Utilitaire faciliteiten Oosterhorn), Parkdiensten Eemsdelta

Gemeen-

Energie: Op het complex staat de grote warmte-kracht van Essent en AkzoNobel, die stoom produceert voor de bedrijven op het

schappelijke

chemiepark en 530 MWe aan elektriciteit, genoeg voor meer dan 1 miljoen huishoudens. In april 2007 is de eerste brandstofcelcentrale in

voorzieningen

Nederland op waterstof in gebruik genomen in Delfzijl; een samenwerking tussen AkzoNobel en Nedstack Perslucht & stikstof: Sinds 2005 maken diverse bedrijven op Oosterhorn gebruik van lokaal geproduceerde perslucht en stikstof. Dit scheelt vervoers- en productie-energie en is goedkoper. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat lucht al grotendeels bestaat uit stikstof. Hierdoor kon de centrale persluchtinstallatie worden gekoppeld aan de lokale stikstofbereiding.


3.3

Eemshaven Typering

Energie, logistiek en bulk open overslag, agro-industrie

Oppervlakte

1129 hectare

Overslag

Ruim 2 miljoen ton per jaar

Toelichting

Reeds aanwezige bedrijvigheid:

Grootste bio-diesel fabriek (Biovalue) van Nederland (circa 200 miljoen liter)

Twee gasgestookte centrales van totaal 2400 MW (Electrabel)

Honderden meters (bulk)kade voor open overslag van producten als papier, vis, vleesproducten (gekoeld) en suiker.

Meerdere stuwadoorbedrijven voor het laden en lossen van schepen.

Moutproductie (capaciteit 165.000 ton) door joint venture van Agrifirm en Bavaria (Holland Malt)

In voorbereiding voor realisatie op de korte en middellange termijn zijn: •

multifuel energiecentrale Nuon, op basis van kolen, biomassa en gas, capaciteit 1200 MWe

•

superkritische poederkoolcentrale RWE, met een capaciteit van 1600 MWe.

•

gasgestookte elektriciteitscentrale Advanced Power, 1200 MW

•

LNG Terminal voor vloeibaar aardgas met een capaciteit van 5 - 12 BCM (miljard m3). Essent, Vopak en Gasunie verwachten de definitieve investeringsbeslissing (± € 600 miljoen) begin 2010 te kunnen nemen.

•

Grootschalige olie-opslag (max 2,76 mln m3), op 55 hectare wil Vopak hier strategische voorraden opslaan. Uitgangspunt is een lage doorzetterminal met een minimale milieubelasting en hinder voor het Waddengebied, onder meer door halvering van het aantal voorgenomen transportbewegingen. De opgeslagen olie wordt maximaal één keer per jaar vervangen.

•

Ontwikkeling van Eemshaven als Agro Bioport (Groningen Seaports) als broedplaats voor bedrijven die van (geïmporteerde) afbreekbare reststromen hoogwaardige producten willen fabriceren


Figuur 6 bedrijvigheid Eemshaven in de visie van Groningen Seaports (bron: www.groningenseaports.nl) Laad- en los-

Roro-terminal voor de verwerking van containers. Binnenkort zal begonnen worden met de aanleg van 1300 meter kade en de verlenging

faciliteiten

van de Wilhelminahaven. De Beatrixhaven is een havenbekken voor het shortsea-verkeer. Dit havenbekken wordt momenteel met 900 meter verlengd. Via de Handelskade (zuidzijde Julianahaven) wordt algemene lading open overgeslagen. Aan de noordzijde van dit havenbekken is de Bulk Area gesitueerd met 750 meter kade en bulkopslag faciliteiten.

Organisaties

Groningen Seaports, SBE (Samenwerkende bedrijven Eemsdelta), BBE, Parkdiensten Eemsdelta


3.4

Ligging & verbindingen We hebben twee havens en hun bedrijvigheid geschetst. De ligging en bereikbaarheid van beide havens is als volgt:

gelegen in een estuarium aan de Waddenzee, beschermd natuurgebied en bron van recreatie.

bereikbaar per trein, over de weg en voor de hoogste categorie binnenvaart (tot 2400 ton). Voorbeeld: chemiepark Oosterhorn. Dit park is multimodaal ontsloten voor vervoer o over de weg via de N362 en N33 verbonden met de A7 o per spoor, o over water via toegang over de binnenwateren (Eemskanaal), over zee (Zeehavenkanaal) en het Oosterhornkanaal o en per pijpleiding (voor toevoer van pekel) Figuur 7 Infrastructuur Oosterhorn (bron: www.chemiepark.nl)


Het Noord-Duitse achterland is goed bereikbaar via de A7/A1 (Oldenburg,

•

er ontbreekt nog een intercity verbinding tussen Groningen

Bremen, Hamburg). Via de nieuwe autoweg A31 ligt het Ruhrgebied op

enerzijds en Leer en Bremen anderzijds (op politiek niveau is al

minder dan twee uur rijden van Nieuweschans.

wel uitgesproken dat dit zal veranderen).

Tegelijkertijd zijn knelpunten te signaleren: •

de verbinding over de weg (N360) wordt door het bedrijfsleven niet altijd als optimaal ervaren. Belangrijkste kwestie: is de maximale snelheid en het aantal rijbanen voor de bereikbaarheid van Delfzijl voldoende? Het bedrijfsleven pleit voor een nieuwe verbinding ten zuiden van het Eemskanaal1.

•

op het zuidelijk deel van het chemiepark ontbreekt een spoorverbinding en is de weginfrastructuur minder uitgebreid

•

de A7 (Hamburg - Denemarken) is niet met de A 28 (Duitsland) verbonden. De door sommigen aangedragen oplossing, een “Küstenautobahn” met tunnels onder de Weser en de Elbe(zie ook Lutzky et al., 2005) wordt niet door iedereen als even positief beoordeeld. Men verwacht negatieve gevolgen voor de aanwezige vogelgebieden2.

1

Zie

o.a.

http://www.sb-eemsdelta.nl/UserFiles/File/Brieven/09-

003%20HunzeAa%20ontwerp%20Beheerplan-SBEreactie%2016feb2009.pdf

waarin

deze

Figuur 8 Verbindingen met Duitsland (bron: Lutzky et al, 2005)

weg wordt betiteld als ‘karrespoor’. 2

www.nwzonline.de/index_aktuelles_spezial_autobahn_artikel.php?id=2071597


4

Intermezzo: Michael Porter

4.1

Inleiding: theoretische kader Om de mogelijkheden voor de toekomst van de Eemsdelta in kaart te brengen kiezen we voor een integrale benadering. Een theoretisch kader voor een dergelijke benadering wordt geboden door Michael Porter, professor aan de Harvard Business School, Amerika. Hij stelt3 dat de concurrentiekracht van een regio bepaald wordt door zes factoren, te weten ‘economische orde’, ‘marktvraag’, ‘productiefactoren’, ‘clustervorming’, ‘overheid’ en ‘toeval’. Sectoren in regio zijn succesvol als deze zes factoren elkaar versterken (zie figuur). De kracht van een regio wordt bepaald door alle factoren in de Porter diamant, waarbij Porter wel aangeeft dat het vooral de advanced productiefactoren (zoals kapitaal, hooggeschoolde medewerkers en een adequate infrastructuur) zijn en niet de basic productiefactoren (zoals laaggeschoolde arbeid, grondstoffen) die de kracht van een regio verklaren en een competitief voordeel opleveren. Figuur 9 Porter’s diamant (Bron: PGG/KNN, 2007) 3

In zijn boek "The Competitive Advantage of Nations",

Free Press, New York, 1990.


4.2

Toepassing theoretisch kader op Eemsdelta gebied Kijken we naar het Eemsdelta-gebied dan zien we dat deze regio vooral

Minder sterk is de Eemsdelta waar het gaat om

zijn kracht ontleend aan de aanwezigheid van (zie ook PGG, 2007):

-

-

-

-

advanced production factors: over het algemeen een adequate

aan

infrastructuur voor vervoer langs verschillende modaliteiten, goed

laaggeschoolde arbeidskrachten, een achterland als potentiële bron

geoutilleerde zeehavens, geschikt voor de aanvoer van groene

van groene grondstoffen, ruimte voor proeftuin van teelt en/of

grondstoffen,

innovatieve

kennisinstellingen, maar zoals geconstateerd zijn er knelpunten op

basic

production

factors:

relatief

-conversietechnologieën,

omvangrijke

omvangrijke

pool

hoeveelheid

een

prima

gasinfrastructuur,

ter

zake

kundige

reststromen, goede handelsrelaties met Noord- en Oost Europa

infrastructureel vlak, zowel op het terrein zelf als in de verbindingen

ketens en clustervorming: een sterk energie- en chemiecluster,

met andere economische regio’s, zoals tussen de Randstad en Noord-

alsmede landbouwsector en daaraan gerelateerde agro-industrie

Nederland en tussen Noord-Nederland en Duitsland. Ook kunnen

hetgeen mogelijkheden biedt om de economische en milieukundige

vragen worden geplaatst bij (het behoud van (kwaliteit van)) de

waarde van groene grondstoffen te optimaliseren

kennisinfrastructuur.

overheid: grote mate van betrokkenheid van regionale overheden

-

ondernemerschap & concurrentie: er is een als positief te beoordelen

(provincies en gemeenten) en aan hen verbonden organisaties (zoals

bedrijvigheid en innovatiegraad, maar de stuwende bedrijvigheid en

Energy Valley)

de exportgerichtheid blijven achter (ook al is in sommige sectoren de ontwikkeling wel positief). Dat betekent heel concreet dat voor een duurzame toekomst van de Eemsdelta naar ons idee de advanced production factors op een acceptabel niveau dienen te worden gebracht en ondernemerschap de ruimte dient te krijgen. Wij werken een en ander verder uit in een concrete visie voor het gebied.


5

V i s i e o p t o e k o m s t i g e b e d r i j v i gh e i d E e m s d e l t a

5.1

Mogelijke scenario’s Eemsdelta De eerste twee in het oog springende mogelijkheden voor de ontwikkeling van economie in de Eemsdelta zijn: 1.

Meer van hetzelfde: autonome groei op basis van (hoofdzakelijk) fossiele energie en uitputbare grondstoffen. In dit scenario gaat het vooral om groei van de omvang van de productie. Ecologie, kwaliteit en toegevoegde waarde krijgen minder aandacht in dit scenario. De negatieve impact op de Wadden is (potentieel) groot. De bouw van twee kolencentrales is wat ons betreft een voorbeeld van een dergelijk scenario. Dit scenario past niet binnen de ‘schijf van vijf’ (zie hst 2) en noemen we het ‘brasem-scenario’.

2.

Minder van hetzelfde, maar dan beter (‘de paling’): In dit geval zijn er nog wel kwalitatieve ontwikkelingen als uitbreiding parkmanagement, gezamenlijke inkoop, verbetering productkwaliteit, maar wordt de bestaande bedrijvigheid in omvang niet gestimuleerd of zelfs afgeremd. Vanuit milieu-belangen redenerend is hier wellicht wat voor te zeggen: het zal negatieve aspecten als vervuiling en hinder door transportbewegingen doen afnemen. Dit scenario is positief vanuit de voor ons

Figuur 10 Scenario's Eemsdelta

belangrijke thema’s, maar is economisch onrealistisch.


Daar staan wij niet onverdeeld enthousiast tegenover. De kans is groot dat in dit geval de ‘Schijf van Vijf’ op alle fronten een rood sein geeft. Vaarwegen zullen moeten worden uitgediept. Transport over zee en weg zal sterk toenemen. Veel lichten geluidhinder mag worden verwacht. Wat willen we dan wel? Naar ons idee heeft een scenario waarin ingezet wordt op (4) ‘groene groei’ de meeste kans van slagen. Hierin gaat het niet in de eerste plaats om groei in kwantitatieve, maar juist in kwalitatieve zin en op basis van groene grondstoffen. Geen ‘low-end-high-volume’, maar productie van producten met hoge toegevoegde waarde en een geringe milieubelasting, op basis van Figuur 11 Scenario's concreet gemaakt

hernieuwbare grondstoffen en reststromen. Dat is naar ons idee de enige optie voor de

Simpel gezegd; meer van hetzelfde willen we niet, maar minder van hetzelfde kan economisch niet uit. De vraag is: wat dan wel? Is het een oplossing om vooral in te zetten op (3) op grote volumes

Eemsdelta. Wij werken in het vervolg van dit hoofdstuk dit scenario in meer detail uit.

gerichte, maar (in elk geval relatief) schonere productie, open overslag en transportbewegingen?


5.2

Scenario ‘de alg’ biedt ‘zee van kansen’ In ‘Een zee van kansen’ is het beeld geschetst van een mogelijke ontwikkeling van het Waddengebied in 2020. Triple E spreekt daar de verwachting uit dat (vrijwel) alle economische sectoren in het Waddengebied in 2020 gegroeid zijn qua afzetmarkt en omzet. De vraag is wel: Wat betekent dit voor de industrie in de Eemsdelta? Hoe kan een en ander gerealiseerd binnen het kader zoals geschetst in hoofdstuk 2? Wij verwachten veel van samenwerking tussen sectoren. Het chemisch cluster op Oosterhorn heeft zich kunnen ontwikkelen dankzij clustering van bedrijven uit dezelfde sector. Het wordt tijd voor een volgende sprong, een transitie, door samenwerking tussen bedrijven uit verschillende sectoren. Ons inziens ligt het – zoals ook uiteengezet in het vorige hoofdstuk - daarbij in de rede om aan te sluiten bij de bestaande clustering in de Eemsdelta, te weten: •

Delfzijl: Chemie, basismetaal, afvalverwerking, recycling

•

Eemshaven: Energie, logistiek, op en -overslag, agroindustrie

Figuur 12 Toekomst Waddenregio/ Eemsdelta (Bron: Bade, 2007)


Het voortbouwen op bestaande economische clustering en het versterken

Een dergelijke koppeling genereert dynamiek waarmee een ontwikkeling

van de infrastructuur is essentieel en wordt niet voor niets genoemd in

naar supernova (industrie, energie en delfstoffen) dan wel zon

diverse rijksnota’s, zoals Pieken in de Delta, nota Ruimte, nota zeehaven-

(landbouw), zoals aangegeven in figuur 8, daadwerkelijk kan worden

beleid. Wij onderschrijven dit streven zolang de uitbouw van de bedrijvig-

vormgegeven. We noemen dit scenario: ‘de alg’ wat duidt op het groene

heid plaatsvindt binnen de voor ons belangrijke kaders. En dat hoeft geen

karakter en de relatie met de basis van de voedselketen en het

beknelling te zijn. Voortgaande clustering in dit gebied zou kunnen

ecosysteem in de Waddenzee4.

worden vormgegeven door toenemende integratie tussen agro-industrie, chemie en energie inclusief de bijbehorende logistiek en open overslag.

Het scenario ‘alg’ is wat ons betreft het scenario dat zowel aansluit bij onze in hoofdstuk 2 uiteengezette ‘schijf van vijf’ als aansluit bij wat voor het voortbestaan van de bedrijvigheid in de Eemsdelta van belang is5. Het is niet het enig mogelijk scenario, maar wel het scenario dat in onze ogen als enige zowel ecologisch als economisch volhoudbaar is. Kenmerken van ons voorkeurscenario zijn, zoals reeds eerder aangegeven: -

Nadruk op groei in kwaliteit en toegevoegde waarde, groei van de omvang van de productie kan hierin meekomen

-

‘groen’ (in plaats van ‘fossiel’) ‘groen’ staat daarbij voor zaken als geringe milieubelasting, goede score op onze ‘schijf van vijf’, duurzaam. ‘Fossiel’ staat voor fossiele energie, vervuiling, een slechte score op onze prioriteiten.

In de volgende paragraaf werken we dit scenario verder uit.

Figuur 13 Groene grondstoffen als koppeling tussen agro en chemie

4

In bijlage III lichten wij dit scenario alsmede drie andere scenario’s verder toe.

5

In figuur 16 in bijlage III presenteren wij een (eerste) indicatieve beoordeling van deze

in totaal vier scenario’s in relatie tot onze prioritaire thema’s die wij hebben benoemd in hoofdstuk 2, alsmede een beoordeling in economische termen


5.3

Scenario ‘de alg’ verder uitgewerkt Wat ons betreft kan het scenario ‘de alg’ als volgt worden vormgegeven: 1.

Toenemende beperkingen voor nieuwe economische activiteiten die geënt zijn op fossiele energie en niet hernieuwbare grondstoffen en die ongewenste neveneffecten als lichten luchtvervuiling, horizonvervuiling, geluidhinder en/of aantasting van de water(bodem)kwaliteit met zich mee brengen

2.

Toenemende (experimenteer-)ruimte voor nieuwe economische dragers met een hoge toegevoegde waarde geënt op hernieuwbare, klimaatneutrale energie en grondstoffen

De productie van energie speelt in de Eemsdelta een belangrijke rol. Deels zal dit gebaseerd zijn op de inzet van groene grondstoffen. Maar met dergelijke grondstoffen is veel meer mogelijk dan de productie van

Figuur 14 De waardepiramide (bron: LNV)

energie alleen. Wij hechten er aan dat groene grondstoffen in eerste instantie vooral worden ingezet voor de productie van hoogwaardige toepassingen, zoals kleding, verfstoffen, lijmen, afbreekbare

Juist door de inzet op gebruik van reststromen en het in beperkte mate

verpakkingen, auto-onderdelen en harsen. Groene grondstoffen kunnen zo

gebruik maken van het achterland als proeftuin kan de natuurlijke

een belangrijke schakel vormen tussen de agro-industrie en de chemie.

omgeving worden ontzien. Bij gebleken succes van nieuwe technologieën en de daarop volgende opschaling ligt het veel meer voor de hand groene

Anders gezegd, de kansen voor realisatie van ons voorkeursscenario zijn

grondstoffen per schip te importeren waarna verwerking in de haven kan

het grootst daar waar zoveel mogelijk ‘inhoudsstoffen’ uit groene

plaatsvinden of elders in de regio. Beperking van geluidhinder en risico’s

grondstoffen worden verwaard tot nuttige grondstoffen en producten,

op de plaats van de verwerking en tijdens transport zijn hierbij essentieel

hierbij allereerst in te zetten op hoogwaardige toepassingen.

en ons inziens goed te realiseren.


het kader van de EU richtlijn duurzame energie. Vergeleken met 5.4

Concretisering voor korte & middellange termijn

brandstoffen die niet meetellen voor deze dubbeltelling is per eenheid

Bij het voortbouwen op de reeds bestaande clustering en het vormgeven

product minder grondstoffen nodig, hetgeen vervoersbewegingen en/of

van een verdergaande koppeling tussen energie, chemie en agro-industrie

de noodzaak tot baggeren zal beperken, een lager ruimtebeslag met zich

denken wij aan een gefaseerde aanpak:

meebrengt en vanwege de lagere verstoring en vervuiling positief zal

1.

uitpakken voor onze ‘schijf van vijf’. Dat biedt kansen voor verdere

2.

NOW (< 1 jaar): verdere groei productie van energie-gerelateerde stromen op basis van reststromen, in het bijzonder de productie van

doorontwikkeling zonder (ongewenste) uitbreiding van de

methanol op basis van glycerine (een reststroom uit de

(haven)infrastructuur. Bovendien is uitbouw van de (groene)

biodieselproductie)

methanolproductie van groot belang voor de volgende fase.

NEW (binnen 5 jaar): conversie van groene grondstoffen in platform chemicaliën, productie DME

3.

NEXT (<10 jaar): wij verwachten dat het binnen die termijn mogelijk moet zijn om vraag naar en aanbod van energie optimaal af te stemmen door middel van tijdelijke opslag piekaanbod duurzame elektriciteit en/ of restwarmtebenutting

Aangezien wij van mening zijn dat de nieuwe manier van denken zo snel mogelijk moet worden doorgevoerd, moet wat ons betreft het accent liggen op die initiatieven die binnen 5 jaar gerealiseerd kunnen worden 1 NOW: uitbouw groene methanol Juist omdat methanol geproduceerd kan worden uit reststromen (glycerine, reststroom uit biodieselproductie) achten wij een verdere uitbouw van de productie van groene methanol (door BioMCN) van groot belang. Methanol uit glycerine zal ook meetellen voor de dubbeltelling in

Figuur 15 Slim gebruik reststromen door BioMCN (bron: BioMCN)


2 NEW: Platform chemicaliën + DME De petrochemische industrie maakt gebruik van zogeheten platform chemicaliën als basisgrondstof voor de productie van chemicaliën met een hogere toegevoegde waarde zoals fijnchemicaliën. Als de agrosector in staat zou zijn om groene grondstoffen, bij voorkeur in de vorm van organische reststromen, te leveren voor de productie van dergelijke –reeds bestaande- platform chemicaliën dan kan dat van grote invloed zijn op de verdere (vergroende) economische ontwikkeling van de Eemsdelta. Via een dergelijke koppeling kan bovendien een serieuze stap worden gezet richting een meer biobased georiënteerde economie. Onderzocht moet worden op wat voor wijze de in de regio beschikbare reststromen uit zowel de landbouw als de agro-industrie ingezet kunnen worden voor de productie van dergelijke chemicaliën. Figuur 16 Methanol & DME in samenhang Daarnaast kan binnen de termijn van 5 jaar waarschijnlijk eveneens ingezet kunnen worden op de productie van bio DME (di methyl ether). DME kan dienen als dieselvervanger in zwaar vrachtverkeer en/ of scheepvaart en resulteert in zeer hoge reducties van emissies van CO2, NOx, fijn stof en geluid (en sluit daarmee goed aan bij criteria die voor ons van groot belang zijn). DME is zeer energie-efficiënt. DME kan worden gemaakt door middel van het ontwateren van (groene) methanol (zie volgende figuur). Daarmee wordt nog maar eens duidelijk hoe belangrijk

3 NEXT: Optimale afstemming vraag en aanbod energie Van groot belang is een intelligente afstemming van vraag en aanbod van energie, in de vorm van elektriciteit en/of warmte. Daarbij verwachten wij veel van het nuttig gebruik van industriële restwarmte. Delfzijl is van rijkswege aangemerkt als kansrijke locatie voor het gebruik van restwarmte.

de doorgroei is van de groene methanolproductie:


6

S a m e n v a t t i n g, co n c l u s i e & d o o r k i j k n a a r v e r v o l g Positief meedenken over de ecologische en economische toekomst voor het Eemsdeltagebied. Laten zien wat een ‘duurzame industriehaven’ concreet inhoudt. Eén en ander vanzelfsprekend binnen voor ons belangrijke kaders. Dat is wat de Waddenvereniging wil. Vanuit deze houding vragen we aandacht voor de ‘selectie aan de poort’ en vooroverleg, in plaats van dat wij steeds geconfronteerd worden met plannen die al vast staan en waar wij enkel reactief (kritische) kanttekeningen bij kunnen plaatsen. Tegen deze achtergrond is onderhavige positionpaper tot stand gekomen. En deze insteek heeft de inhoud, toon en ‘kleur’ van de positionpaper bepaald.

Figuur 18 ‘Schijf van vijf’ voor Eemsdelta-economie Ook is het beleidskader geschetst dat van belang is voor het beoordelen van (nieuwe) bedrijvigheid in de Eemsdelta (hoofdstuk 2). Vijf criteria zijn voor ons van cruciaal belang: helder water, schone lucht & schoon water, enkel landinwaartse uitbreiding van zeehavengebonden activiteiten, rust & duisternis en open landschap. Door hier op te focussen wordt helder wat de eisen zijn die het natuurbelang aan economische groei stelt. Die helderheid is nodig om tot een duurzame ontwikkeling te komen. Vervolgens is aangegeven hoe onze ‘schijf van vijf’ wettelijk en Figuur 17 Gebiedsafbakening (o.b.v. googlemaps)

beleidsmatig ondersteund wordt (paragraaf 2.2, bijlage II).


In hoofdstuk 3 is een schets gegeven van de bedrijvigheid in de haven van

enkel de agro- en chemiesector. Natuurlijk is het ook van belang om te

Delfzijl en de Eemshaven, met een weergave per haven van de bestaande

bezien hoe de samenwerking tussen beide havens versterkt kan worden

en mogelijk toekomstige bedrijvigheid. Specifieke aandacht is er voor

(denk aan het onderzoek naar een buisleiding tussen beide havens). We

ligging van het gebied en de aanwezige infrastructuur.

hebben echter de hoofdlijn neergezet die volgens de Waddenvereniging het meest evenwichtige perspectief biedt. Samenwerking tussen agro- en

Voor het bepalen van de competitieve kracht van het industriegebied is in

chemie, versterking van bestaande clustering (o.a. methanolcluster),

hoofdstuk 4 stilgestaan bij het gedachtegoed van de econoom Michael

inzetten op hoogwaardige toepassing van biomassa – bijvoorbeeld door

Porter. Hij wijst op het belang van innovatie, ondernemerschap en

het leveren door de agro-sector van grondstoffen voor zogeheten

(uitbouw van) bestaande clustering en een adequate fysieke en

platformchemicalien aan de chemiesector - is daarbij onontbeerlijk.

kennisinfrastructuur als noodzakelijke voorwaarden voor een economisch volhoudbare doorontwikkeling van een regio. We constateerden – evenals

Ons kader is helder. Waar we naar toe willen ook. We hebben een visie

in het voorafgaande hoofdstuk - dat de bestaande infrastructuur, zowel

ontwikkeld op het economisch systeem in plaats van het ecologisch

fysiek als qua kennis, verbetering behoeft. En dat ondernemerschap de

systeem. We hebben aangegeven een shortlist aan criteria te willen

ruimte verdient. Maar wel binnen de geschetste randvoorwaarden.

hanteren. Het moet – althans binnen scenario ‘de alg’ - mogelijk zijn om economische ontwikkeling te combineren met behoud of zelfs verbetering

Dit werkten we verder uit in hoofdstuk 5. We schetsten een aantal

van het ecosysteem in de Eemsdelta. We roepen de industriële

mogelijke scenario’s voor de Eemsdelta en gaven daarbij duidelijk aan

bedrijvigheid, intermediaire organisaties en de politiek op deze kans te

welke ontwikkeling duurzame kansen biedt: kwalitatieve groei op basis

grijpen. Om samen met ons te denken over en te werken aan oplossingen

van groene grondstoffen. We noemen dit scenario – niet geheel toevallig –

die én ecologisch én economisch haalbaar zijn. Het kan anders. We

‘de alg’. De alg vormt immers de basis van het Eemsdelta estuarium.

hebben 9 items benoemd waar we wat mee willen:

Onderbouwd is vervolgens waarom de andere mogelijke scenario’s niet of in elk geval veel minder duurzame kansen bieden. Vervolgens is het voorkeursscenario uitgewerkt. We realiseren ons dat we daarbij geen recht doen aan alle details van de complexe en genuanceerde werkelijkheid. Natuurlijk zijn er ook andere sectoren in de Eemsdelta dan


1

Item

Uitwerking

Relevant voor

Schijf van vijf

Schijf van vijf introduceren voor selectie aan de poort

Bestemmingsplannen & vergunningen, MER procedure(s)

2 3 4

Restwarmtebenutting

Onderzoek naar kansen restwarmtebenutting, overleg met

Nationaal werkprogramma, minder koelwater

nationaal expertise centrum

lozen

Workshop ‘uitwerking scenario ‘de

Betrekken van andere partijen, waaronder bedrijfsleven en

Draagvlak

alg’

overheden

Baggeren

Haalbaarheidsonderzoek

naar

inzet

andere

Schijf van vijf, draagvlak

baggertechnieken (samen met bedrijfsleven) 5

Platform- chemicaliën

Actieve overheidsstimulering koppelingen agro en chemie

Voortbestaan bedrijvigheid

6

Aqua cultuur

Naast productie van voedsel ook extra mogelijkheid voor

Uitbreiden bedrijvigheid

7

milieuvriendelijke schepen

Gezamenlijke ontwikkeling met scheepsbouwers

Preventie uitdiepen vaargeulen, baggeren

8

Groen licht

Minder verstoring natuur

Natuur

9

Speciale vogeldaken

Nieuwe

het leveren van chemische grondstoffen

bedrijven

vogelvriendelijke

worden daken,

standaard evt.

voorzien

gecombineerd

van

Vergunningverlening

met

zonnecellen


7

Literatuurlijst ABN-AMRO, Tussen Wadden en Wierden……een wereld te winnen, 22

Born, G.J. van den Born & J.P.M. Ros, Biogrondstoffen voor de Chemische

maart 2006

Industrie - Evaluatie van transities op basis van systeemopties, MNP 2006

Adema, E. (provincie Groningen), W.J. van den Berg (KNN Milieu),

Costa Due, Systeemschets Eemsdelta 2030 – Denken, durven, dromen,

Energetisch ketenbeheer Oosterhorn - Op zoek naar kansen en rollen in

doen!, 2007

transport, logistiek en opslag, november 2005 De Adviesgroep Huys, Meer dynamiek bij de uitvoering van nationale en Bade, Tom & Olivier van der Schroeff, Een zee van kansen – Over een

Europese natuurwetgeving - Perspectief van een programmatische

economie die ons wad perspectief biedt, Waddenvereniging, Triple E,

aanpak, LNV, 19 juni 2009

2007 Dijkema, G., & R. Stikkelman, Positionpaper Eemsdelta. Perspectieven en Bergsma, G., G.C. , H.J. Croezen, M J. Blom & F.J. Rooijers, Het Energie

kansen voor duurzame economische ontwikkeling van de Eemsdelta,

Agri Cluster voor het Transitie Alternatief (EAC) In het kader van het

Delft, 2006

Zuiderzeelijn project, CE Delft, maart 2006 Energy Boosten, Geert (DoTank), Bioport: Nederland als mainport voor biomassa,

Valley,

Wegen

in

de

vallei

–

Energietransitieprogramma

Waddenfonds, november 2006

Rapport in opdracht van InnovatieNetwerk, Januari 2007 Gemeente Boosten, Dr. G (DoTank)., drs A. Florentinus (Ecofys), Prof. Dr. J. Sanders

Appingedam,

Delfzijl,

Eemsmond

en

Loppersum,

Bestuursakkoord regio Eemsdelta, juni 2008,

(Wageningen UR), Businessplan Bioport Nederland, Rapport in opdracht van InnovatieNetwerk en Rotterdam Climate Iniative, November 2007

Gemeente Delfzijl, Duurzaam Delfzijl, Klimaatprogramma 2009-2012, 2008


Kamminga, K.J. & W.J. van den Berg, Kansen voor regionale initiatieven

Raad voor de Wadden, het waddengebied als proeftuin voor biomassa,

in Noord-Nederland. Platform groene grondstoffen, 2007

advies 200804, 12 november 2008

Klerk, Barbara de, Leo Jansen en Marc Roosenboom, Verslag debat

Raad voor de Wadden, visie en focus Waddenfonds, advies 2009/03, 20

Transitie Duurzame Chemie - Analyse en richtingen voor vervolg, 16

mei 2009

september 2005 Raad voor het Landelijk Gebied, Kies positie in transitie – Advies aan de KNN, Naar een duurzaam Oosterhorn -Duurzaamheidsaddendum bij het

Tweede Kamer over de financiering van transities in het landelijk gebied,

MER, 28 juni 2008

oktober 2005

Lutzky, Dr. Nikolai, Susanne Platzdasch, Dr. Matthias Schönert, Dr. Gero

Rens, ir. A.M. van &, ing. W.E. Wouda-Van der Giessen, Bedrijventerrein

Stenke & Walter Wehling, The Northeast-European Agenda for Noord-

Oosterhorn Delfzijl - Milieueffectrapportage, concept 28 maart 2008

Nederland, BAW Institute for Regional Economic Research Ltd., 2005 VNCI, Goed-beter-best - Studie naar de concurrentiepositie van de Ministerie EZ, Pieken in de delta – Gebiedsgerichte economische

Nederlandse chemische industrie, september 2004 (VNCI, 2004a)

perspectieven, 2004 Websites

zoals

www.eemsdelta.nl,

www.popgroningen.nl,

www.groningenseaports.nl,

Noorman, K.J. en W.J. van den Berg, Duurzaam Industriepark Oosterhorn

www.nom.nl,

www.sbe.nl,

www.vnci.nl,

- van Ambitie naar Bouwstenen, KNN, 2006

www.waddenvereniging.nl , http://waddenzee.decoulissen.nl/economie

Provincie Groningen, OMGEVINGSVERORDENING PROVINCIE GRONINGEN

WITTELOOSTUIJN, A. van & J. OOSTERHAVEN, VAN EIGENWIJSHEID NAAR

2009, werkversie mei 2009

EIGEN WIJSHEID - Over de economische toekomst van het Noorden, Researchschool SOM, Rijksuniversiteit Groningen, April 2006

Provincie Groningen, Uitvoeringsprogramma POP 2009-2013, 28 april 2009


B i j l a g e I A a n d a ch t s p u n t e n W a d d e n v e r e n i g in g AANDACHTSPUNTEN VOOR BEDRIJVEN Onderstaande lijst vormt een overzicht van punten waar de Waddenvereniging naar kijkt om te beoordelen of een bedrijf past in het waddengebied. Bij bestaande bedrijven kan met hulp van deze lijst gekeken worden of de invloed van het bedrijf op de Waddenzee groot is of niet. Dikgedrukt zijn specifieke aandachtpunten aan de Waddenzee. De overige punten zijn algemenere milieuzaken.

1. noodzaak a. nationale of regionale functie? b. gebonden aan Wadden? 2. past de aard van de activiteit bij de aard van de locatie? 3. duisternis a. geen grote, hoge lichtbronnen (bijv. fakkels) in verband met aantrekken van vogels b. zo min mogelijk verlichting c. lichtkleur die natuur zo min mogelijk verstoort 4. behoud cultuurhistorisch landschap a. aantasting structuur van landschap, bijv. weghalen terpen/wierden b. bebouwing qua structuur (hoogte, kleuren,…) aan landschap aanpassen 5. open landschap, massiviteit, beperking ruimtebeslag a. lage bebouwing b. efficiënt ruimtegebruik/intensiveren ruimtegebruik c. geen enorme loodsen, die van heinde en verre te zien zijn

6. biodiversiteit behoud en herstel biodiversiteit in en om de Waddenzee (ruimte voor (tijdelijke) natuurontwikkeling op braakliggende terreinen, behoud hoogwatervluchtplaatsen en broedgelegenheid, enz.) 7. risico’s (veiligheid) a. BRZO b. BEVI c. opslag gevaarlijke stoffen (PGS) d. veiligheid scheepvaart (preventie ongelukken, vervoer gevaarlijke stoffen over de Waddenzee) 8. water(bodem)kwaliteit a. lozing verwarmd of vervuild water b. vervuiling door onderhoud schepen c. vertroebeling van water bij baggeren (?) d. coating van schepen e. aanwezigheid vervuilde waterbodem. Wat gebeurt hiermee (ook bijv. bij baggeren)? 9. geluidhinder a. wordt de natuur verstoord? b. zijn er klachten over geluidsoverlast? c. wordt er voldaan aan de vergunningseisen? 10. energie a. gebruik wkk b. gebruik hernieuwbare brandstof c. restwarmtegebruik d. energiebesparing


11. vervoer a. gebruik mogelijkheden reizen/transport per schip/trein/OV b. combineren vervoer goederen en personen c. transportmanagement d. rekening houden met bestaande diepte vaargeul

15. zuinig omgaan met water a. nuttig gebruik regenwater b. grijs-watersysteem c. ontkoppelen regenwater van DWA-riool d. waterbesparing

12. afval a. herbruikbaar/te gebruiken als grondstof door andere industrie b. afvalbesparing c. afvalscheiding d. produceren gevaarlijk afval

16. grondstoffen a. gebruik hernieuwbare grondstoffen b. zuinig gebruik grondstoffen

13. vervuiling lucht a. gebruik zo min mogelijk vervuilende brandstof b. productieproces en grondstoffen optimaliseren op zo min mogelijk luchtemissies c. plaatsen filters en andere end-of-pipe oplossingen d. wordt er voldaan aan de van toepassing zijnde regelgeving? 14. vervuiling bodem a. NRB b. Aanwezigheid bestaande bodemverontreiniging. Zijn er plannen om deze te saneren?

17. duurzaamheid product a. is het product recyclebaar/herbruikbaar? b. veroorzaakt het product chemisch/gevaarlijk afval? 18. transparantie van milieubeleid a. milieujaarverslag b. open houding naar bijv. omwonenden en milieu- en natuurorganisaties; betrekken bij nieuwe ontwikkelingen Bron http://www.waddenvereniging.nl/wv/images/PDF/ons_werk/aandachtsp unten_heni.pdf


B i j l a g e I I B e l e i d s k a d e r s & a a n d a c h t s p u n t e n Wa d d e n v e r e n i g i n g Inleiding: welke beleidsniveaus onderkennen we? Ten aanzien van het door ons als Eemsdelta gedefinieerde gebied van de gemeentes Delfzijl en Eemsmond zijn verschillende beleidsniveaus te onderscheiden waarop ecologische, landschappelijke en/ of beleidsmatige randvoorwaarden actueel zouden kunnen zijn (zie figuur 16). Deze niveaus zijn zowel relevant voor de beleidsvoorbereiding - welke veelal in de vorm van nota’s en plannen wordt beschreven - als de beleidsimplementatie in de vorm van (Europese) richtlijnen, wetten en algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s). In een volgende paragraaf wordt beschreven welke van deze niveau’s relevant zijn voor het Eemsdeltagebied. Al snel wordt duidelijk dat het beleidskader op nationaal niveau een veelheid aan – deels samenhangende - plannen, nota’s, wetten en besluiten omvat. Waar mogelijk is getracht een link te leggen met de ‘aandachtspunten voor bedrijven’ zoals de Waddenvereniging die gewend is te hanteren bij de beoordeling van nieuwe bedrijvigheid. Dit lijstje is tevens bepalend geweest voor de volgorde van bespreking van de diverse nota’s, richtlijnen, wetten en dergelijke. We bespreken deze hierna per geografisch niveau zonder verder inleiding. We sluiten af met een visuele weergave van de samenhang tussen in het beleidskader (figuur 17).

Figuur 19 Beleidsniveaus Eemsdelta


Europees niveau Betreft

Kern

Relevantie Eemsdelta

Aandachtspunt Waddenvereniging

Vogel- en

Verplicht toetsen van plannen en projecten aan afwegingskader

Geen directe. Delfzijl & Eemshaven

habitat-

artikel 6, lid 3 en 4. Plannen en projecten mogen niet ten koste gaan

liggen niet in een Vogel- of

richtlijn

van (kwaliteit) natuurlijke habitats in een Natura 2000 gebied. Ver-

habitatrichtlijn gebied. Koppeling via

taling van deze richtlijn naar Nederland d.m.v. Natuurbeschermings-

Nbw (natuurbeschermingswet)

Biodiversiteit (6)

wet (habitats/ gebieden) en flora- en faunawet (soorten) KRW

Bescherming kwaliteit en beschikbaarheid van het aquatische milieu,

Stroomgebiedbeheer-plan

Water(bodem)-kwaliteit (8)

(Kader-

inclusief het grondwater. Bevordering duurzaam gebruik van water.

(Oosterhorn), op te stellen in 2009.

Zuinig omgaan met water (15)

richtlijn water) Nationaal niveau Betreft

Kern

Relevantie voor Eemsdelta


3e nota

duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als

Uitbreiding haven en bedrijventerrein

Aard van de locatie (2), Be-

Wadden-

natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap.

Eemshaven en Delfzijl in beginsel alleen

houd cultuur-historisch land-

landinwaarts toegestaan

schap (4), Biodiversiteit (6)

zee Nota

Gebiedsgerichte economische agenda van Nederland voor 2006 -

Betere positionering van Eemsdelta in de Aard van de locatie (2),

Pieken in

2010.Doel: Nederland als concurrerende economie in een sterk en

richting van Noord- en Oost-Europa en

de Delta

innovatief Europa. Uitwerking in zes programma's (w.o. Noord)

versterking bestaande clustering tussen

Vervoer (11)

bedrijven


Betreft

Kern



Natuur-be-

bescherming van natuurgebieden, zoals Natura2000-gebieden. Voor Eemshaven en Delfzijl gelegen in Natura

Aard van de locatie (2),

schermings

Natura 2000-gebieden dient een beheerplan te worden opgesteld. 2000 gebied Waddenzee (272.449

Duisternis (3), Biodiversiteit

wet (Nbw)

Doel: zo duidelijk mogelijk aan geven hoe natuurdoelen veilig hectare). Beheerplan verplicht

(6)

gesteld kunnen worden. Onderdeel beheerplan is ook toetsing of bestaande gebruik (in de omgeving) van invloed is op deze natuurdoelen. WRO (Wet

Regelt hoe ruimtelijke plannen van rijk, provincies en gemeenten Relevant voor bestemmingsplannen (zie

Behoud cultuur-historisch

ruimtelijke

gemaakt en gewijzigd worden.

landschap (4)

hierna)

ordening ) WABO (Wet Wordt 1 januari 2010 van kracht. Bundelt groot aantal sectorale Voor het realiseren van een met het


algemene

wetten en procedures. Bouwvergunning, planologische ontheffingen bestemmingsplan strijdig gebruik, is

landschap (4)

bepalingen

en projectbesluit straks onderdeel van Wabo.

omgevings-

straks een omgevingsvergunning nodig op grond van de Wabo

recht) Nota

Versterking meerwaarde en concurrentiekracht van de havens,

Toetsing nieuwe economische

Open landschap, Beperking

Ruimte

binnen randvoorwaarden van leefbaarheid en veiligheid

activiteiten a.d.h.v. Vogel- en

ruimtebeslag (5)

Habitatrichtlijn en/of natuurbeschermingswet. Nota

Groei zeehavens binnen (inter-) nationaal geldende randvoorwaarden Kansen Eemsdelta bij intra-Europese


zeehaven-

voor leefomgeving en veiligheid. Haveninfrastructuur primaire

vervoer, m.n. van en naar de staten aan

landschap (4), openlandschap

beleid

verantwoordelijkheid havenbeheerders en in de haven aanwezige

de Baltische Zee, en van industriële

(5), risico’s, veiligheid (7)

bedrijfsleven.

clusters als chemie en zout


Betreft

Kern



Flora- en faunawet

regelt

bescherming

inheemse

planten-

en

diersoorten.

Is In Eemsdelta zijn zeldzame soorten en is

Biodiversiteit (6)

6

implementatie Vogel- en Habitatrichtlijn. Sinds 2005 enkel nog voor ontheffing (mogelijk) relevant . zeldzame soorten ontheffing nodig, vrijstelling voor overige soorten

Nota

Schets van het natuurbeleid van de rijksoverheid voor de periode

Veiligstellen van unieke karakter

‘Natuur

2000-2010. Meer ruimte voor natuurlijke processen. Herstel zout-

Waddenzee. Evenwicht tussen gebruik en

voor

zoet & nat-droog overgangen

ecologisch functioneren Waddenzee

Nota

Evenwicht tussen de belangen van vervoer, ruimtelijke ontwikkeling

Groei als gevolg van nieuwe vestigingen

vervoer

en veiligheid. Uitwerking: ‘Het Basisnet’: kaarten waarop bestaande

in de Eemshaven en chemiepark Delfzijl

gevaarlijke

spoor-, vaar- en rijkswegen onderverdeeld zijn in drie categorieën

is opgepakt in (projectgroep) provinciaal

stoffen

routes (wel/ geen beperkingen voor vervoer ). Gebaseerd op huidige

basisnet.

Biodiversiteit (6)

mensen mensen voor natuur’ Risico’s, veiligheid (7)

transporten en autonome groeiscenario’s BEVI (Be-

Bevoegd gezag is verplicht aandacht te besteden aan veiligheid in

Is van belang bij vergunningplichtige

sluit ex-

bestemmingsplan en milieuvergunning.

wijziging of uitbreiding bedrijvigheid in

terne vei-

Risico’s, veiligheid (7)

Eemsdeltagebied

ligheid inrichtingen)

6

Voorbeeld: Ontheffing verleend aan Groningen-Seaports voor bouwrijp maken van de Westlob, Eemshaven. Verleend op: 28-mei-09, geldig tot 01-mrt-14


Betreft

Kern



Besluit

Bevat onderste en een bovenste drempelwaarde voor diverse

PBZO: North Refinery Refining & Trading

Risico's

gevaarlijke stoffen en stofcategorieën. Bij overschrijding onderste

Company, North Sea Petroleum, Rohm

Zware

drempel dient bedrijf kennisgeving in te dienen bij bevoegd gezag en and Haas. Tevens VR: Akzo Nobel

Ongevallen

te beschikken over Preventie Beleid Zware Ongevallen (PBZO). Bij

Chemicals Aluminium Delfzijl, Bio MCN,

(BRZO)

overschrijding bovenste drempel tevens verplicht een veiligheids-

Delamine, Dynea B.V., FMC Industrial

rapport (VR) te maken voort bevoegd gezag.

Chemicals, JPB Logistics , Teijin Aramid

Nationaal

Beschrijft hoofdlijnen nationale waterbeleid. Structuurvisie voor

Relatie met stroomgebied-beheerplan

Waterplan

waterveiligheid, IJsselmeer-gebied, Noordzee, stroom-

Oosterhorn

Risico’s, veiligheid (7),

Water(bodem)-kwaliteit (8)

gebiedbeheerplannen (KRW.) Werkpro-

Nationaal beleidsprogramma voor verduurzaming van de warmte- en

Delfzijl als kansrijke locatie voor

Energie (10)

gramma

koudevoorziening

restwarmtegebruik

Wet

Wm bepaalt welk (wettelijk) gereedschap kan worden ingezet om

Bepalend voor milieuvergunningen

Risico’s, veiligheid, water-

milieubehe

het milieu te beschermen. Belangrijkste gereedschap: milieu-

(procedure) bedrijven in Eemshaven en

(bodem)-kwaliteit, geluid-

er (Wm)

uitvoerings-plannen en -programma's, milieukwaliteitseisen,

Delfzijl

hinder, energie, vervoer,

‘Warmte op stoom’

vergunningen, algemene regels en handhaving.

afval, vervuiling lucht, vervuiling bodem, zuinig omgaan met water, grondstoffen, duur-zaamheid product, trans-parantie van milieubeleid(7-18)


Provinciaal niveau Betreft

Kern



Provinciaal

‘Uitvoeringsprogramma

provinciale

Uitwerking via Eemsdelta Green (thema

aard

Omgevingsp

omgevingsbeleid Op grond van artikel 19j Bet dient POP voorzien

energiek Groningen), en Gebiedsopgave

duisternis

lan ( POP)

te zijn van een passende beoordeling van de effecten op de

Eemsdelta

(bestuursakkoord

cultuur-historisch landschap

natuur. In het POP is met het oog op preventie van dijkdoorbraak

gemeenten,

juni

een ruimtelijke reservering van 100 meter aan weerszijden van

reservering dijken kan belemmerend

de dijk vastgelegd.

werken voor bedrijven in Eemsdelta

Uitwerking van het POP in de vorm van regelgevind

Mogelijkheden voor nieuwe

aard van de locatie (2),

bedrijventerreinen, glastuinbouw en 3

duisternis (3), Behoud

POV

POP’

geeft

hoofdlijnen

2008).

DEAL

Ruimtelijke

7

(4),

van

de

locatie

(3),

(2),

Behoud

openlandschap

(5),

Biodiversiteit (6)

buisleiding tracés in Delfzijl &

cultuur-historisch landschap

Eemsmond.

(4), openlandschap (5), Biodiversiteit (6)

Regionaal niveau Betreft

Kern



7

Bestuurs-

Op grond van het bestuursakkoord Eemsdelta werken de gemeenten Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en


akkoord

Loppersum samen aan de onder meer de realisatie van de economische potenties van de haven- en

duisternis (3)

Eemsdelta

industriegebieden

Het gaat om mogelijke tracés voor de buisleidingenstrook/buisleidingenstraat tussen de Eemshaven en het Chemiepark Delfzijl (het gereserveerde tracé dat in het ontwerp is voorzien),

het tracé Holwierde en het tracé Eems Dollard


Gemeentelijk niveau Betreft

Kern



Bestemmings-

In dit door de gemeenteraad vast te stellen bindend plan

Voor bedrijvenpark Oosterhorn wordt


plannen

voor overheid en burgers wordt de bestemming van de

nieuw bestemmingsplan opgesteld voor

duisternis (3), Behoud cultuur-

grond aangewezen. Ook geeft het regels over het gebruik

periode 2010-2020. T.b.v. dit plan is door

historisch landschap (4),

van de grond en hetgeen daarop gebouwd is

Grontmij een milieueffectrapportage (MER)

openlandschap (5)

(bouwwerken). Het bestemmingsplan bepaalt mede of

opgesteld, inclusief duurzaamheid-

ergens gebouwd mag worden doordat bouwvergunningen

paragraaf Ook relevant: bestemmingsplan

moeten worden getoetst aan het bestemmingsplan.

Buitengebied Noord/ Eemshaven, bestemmingsplan Waddenzee8.

Milieu-

Opstelling Milieu-uitvoerings-programma (MUP) is geregeld

Er komt duidelijkheid over de geluidszone

Risico’s, veiligheid,

uitvoerings-

in Wet milieubeheer (artikelen 4.20 en 4.21) In het MUP

voor industrielawaai ten gevolge

water(bodem)-kwaliteit, geluid-

programma

geeft gemeente aan hoe zij komende jaren haar

van de gezoneerde industrieterreinen en de

hinder, energie, vervoer, afval,

milieutaken gaat uitvoeren

haven van Delfzijl en Eemshaven.

vervuiling lucht, vervuiling bodem, zuinig omgaan met water, grondstoffen, duur-zaamheid product, transparantie van milieubeleid(7-18)

8

Een illustratie van de relevantie: Het bouwplan van RWE voor een elektriciteitscentrale in de Eemshaven paste naar het oordeel van de gemeente niet volledig binnen de voorschriften

van het bestemmingsplan Buitengebied Noord/Eemshaven en het bestemmingsplan Waddenzee. Om die reden moest een artikel 19 lid 1 Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) worden doorlopen. Het bestemmingsplan Buitengebied Noord (Eemshaven) en het bestemmingsplan Waddenzee zijn ouder dan tien jaar. Daarom moest tevens de artikel 19 lid 4 WRO procedure doorlopen worden. Dit betekende dat de gemeenteraad eerst een voorbereidingsbesluit moest nemen alvorens zij de vrijstellingsprocedure kon starten.


Samenvatting Samengevat, kan geconstateerd worden dat een veelheid aan – deels

Vogel- en habitatrichtlijn

KRW

samenhangende - richtlijnen, nota’s, wetten en plannen van invloed zijn Nota ruimte

op het Eemsdelta-gebied (zie figuur). Zoals aangegeven, bevinden

Pieken in de Delta

3e nota Waddenzee

Flora- en faunawet Natuurbeschermings wet

veel van de kaders zich op nationaal niveau.

Nota zeehavenbeleid

Nota vervoer gevaarlijke stoffen

POP POV

Uitwerking van de kaders via het wettelijk instrumentarium van o.a. de Wm, diverse MER procedures is

focussen op de beleidskaders op basis waarvan deze instrumenten worden ingezet.

BEVI/ BEVB

Bestuursakkoord Eemsdelta

niet in beeld gebracht. Mede omwille van de leesbaarheid is getracht te

BRZO

Nationaal waterplan

Wm

WRO/ Wabo

Werkprogramma ‘Warmte op Stoom’ Stroomgebied beheerplan

MUP

Bestemmingsplan

Figuur 20 Samenhang beleidskaders


Bijlage III: scenario’s Eemsdelta beschreven en beoordeeld Voor de verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid in het Eemsdeltagebied kunnen een aantal scenario’s worden geschetst. Scenario’s dienen slechts als verkenning van een mogelijke toekomst, logisch doorgedacht vanuit bepaalde aannames. Meestal worden daarbij twee ‘assen’ gekozen. Ten aanzien van de Eemsdelta achten wij de volgende assen in het bijzonder van belang: ‘fossiel’ versus ‘groen’ en ‘kwantiteit’ versus ‘kwaliteit’. ‘Fossiel’ betekent een verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid op basis van hoofdzakelijk niet-hernieuwbare grondstoffen en fossiele energie. ‘Groen’ houdt in een verdere ontwikkeling van de bedrijvigheid op basis van hernieuwbare grondstoffen en duurzame energie en rekening houdend met natuur en landschap (schijf van vijf). Staat ‘kwantiteit’ voorop, dan wordt er vooral gestreefd naar grootschalige productie, waarbij de toegevoegde waarde per eenheid product minder belangrijk is. ‘Bij ‘kwaliteit’ is dat net andersom. Een en ander kan als volgt worden verbeeld:

Figuur 21 Mogelijke scenario's bedrijvigheid Eemsdelta


De vraag is natuurlijk: hoe vul je dat concreet in voor het Waddengebied, hoe relateer je dit aan bestaande en/of toekomstige bedrijvigheid? Een eerste aanzet tot concretisering is gemaakt in de hiernaast weergegeven figuur. Vervolgens kan dan de vraag worden gesteld: welk scenario is wenselijk? Waar wil de Waddenvereniging haar schouders onder zetten, zich sterk voor maken? Ook dat is aangegeven in de figuur. We willen niet meer van hetzelfde (de brasem). Maar we beseffen ook dat het enkel tegengaan dan wel vooral kritisch benaderen van nieuwe bedrijvigheid enkel zal leiden tot een economisch niet volhoudbare situatie (de paling). Wel is voor ons essentieel dat de productie niet doorgroeit naar een grootschalig niveau met de daaraan bijna noodzakelijke verbonden uitdiepen van de vaarwegen en de havens. Groen is niet per definitie wenselijk, zeker niet als het leidt tot in onze ogen ongewenste effecten voor het ecosysteem in het Waddengebied. Figuur 22 Scenario's Eemsdelta concreet gemaakt


Een eerste kwalitatieve en indicatieve beoordeling van de scenario’s aan de hand van onze 5 prioritaire criteria, aangevuld met het criterium ‘economie’ levert het hiernaast geschetste beeld op. Een beoordeling van de score op de door ons bekende criteria is al lastig – want sterk afhankelijk van de uiteindelijke vormgeving van de bedrijvigheid vernieuwingen in baggertechnieken, verlichting (denk aan de groene verlichting op boorplatforms), etcetera), laat staan dat wij pretenderen te weten hoe de uiteindelijke score op de ons minder bekende economische criteria uitpakt. Ook beseffen we dat we een selectie aan economische criteria opvoeren die wel eens anders zou kunnen zijn dan die zaken die voor het bedrijfsleven van groot belang zouden kunnen zijn. We roepen het bedrijfsleven op dit criterium samen met ons verder uit te werken en in te vullen. Het is enkel een eerste inschatting op basis van de kennis en expertise die we nu hebben. Figuur 23 Indicatieve beoordeling scenario's –


B i j l a g e I V E c o n o m i s c h e c r i t e r ia Stuwende bedrijvigheid- exportgerichtheid

Energie-intensiteit en onfhankelijkheid fossiele energie

Stuwende bedrijven halen hun omzet primair buiten de eigen regio, maar

Een lagere afhankelijkheid van fossiele energie doordat per eenheid

met kapitaal en arbeid uit de regio. Daarmee creëren ze toegevoegde

product minder energie wordt gebruikt, de prijs van energie kan worden

waarde voor de regio en trekken ze nieuwe bedrijvigheid aan. Dit soort

gedrukt en/of doordat (gedeeltelijk) kan worden overgeschakeld op

bedrijven is van groot belang voor het economisch voortbestaan van een

duurzame energie vergroot de veerkracht van de bedrijvigheid in de

regio en het cluster waarin het opereert.

Eemsdelta. Bouw van nieuwe kolencentrales heeft niets met clustervorming te maken (zie hieronder) en versterkt enkel de

Omvang en aard werkgelegenheid

afhankelijkheid van fossiele energie.

Het hebben van zinvol werk is van grote betekenis voor de werknemer, zijn werkgever en zijn directe (sociale) omgeving. Daarbij gaat het zowel

Clustervorming

om de kwantiteit als om de kwaliteit (scholingsgraad) van het

De aanwezigheid en ruimtelijke nabijheid van “verwante sectoren”

arbeidspotentieel. Dat de kwaliteit belangrijk is bewijst Edinburgh. Deze

(sectoren waarmee ondernemingen hun activiteiten in de waardeketen

economisch meest succesvolle stad van Europa telt meer hoger

kunnen coördineren en/of integreren) is van groot belang voor het

opgeleiden dan enige andere regio in Europa: ruim 42% van de bevolking

voortbestaan van de bedrijvigheid. Dit heeft vooral te maken met het

is hoger opgeleid. In de gemeente Delfzijl is het aandeel hoger

nuttig kunnen gebruiken van elkaars reststromen (deze krijgen een

opgeleiden ca. 20%. Een extra punt van zorg in dit verband is de

economische waarde).

vergrijzing in combinatie met afnemende inwoneraantallen. Dit betekent dat ontwikkelingen op in de Eemsdelta bij moeten dragen aan een betere

Concurrentiepositie

aansluiting tussen vraag naar en aanbod van werkgelegenheid. Daarbij

Ontwikkelingen in de Eemsdelta moeten leiden tot een versterking van de

doelen we niet op het aanbieden van meer laagwaardige arbeidsplaatsen,

concurrentiepositie ten opzichte van vergelijkbare locaties (zoals haven

maar op het verhogen van de kwaliteit van het aanbod aan arbeid in de

Rotterdam, Bremerhaven, Hamburg, Emden, etc.).

regio.


B i j l a g e V V o o r b e e l d s l i m m e c l u s t e r in g De

Eemsdelta

kan

bedrijven(terreinen).

hierbij Op

een

voorbeeld

bedrijvenpark

nemen

Zuid-Groningen

Vlagtwedde) maken verschillende bedrijven gebruik

aan

andere

Reststroomvoor Gelita basis nieuw product

(gemeente van elkaars

reststromen. Hier zijn de volgende veranderingen doorgevoerd: 1)

Gebruik van een eiwit- en vetrijke reststroom van Ten Kate in plaats van zwoerd als grondstof voor gelatine.

2)

verwerking van deze reststroom op locatie

Hierdoor werd bespaard op energie (om de grondstof van gelatine af te koelen voor transport en op te warmen voor verwerking) en transportkilometers

(omdat

de

grondstof

voor

gelatine

nu

op

ReststroomTen Kate grondstof voor Gelita

Overtollige stoom en stroomvan WKK naar Ten Kate

bedrijfstemperatuur naar de verwerker, Gelita, stroomt in plaats van getransporteerd te moeten worden naar Duitsland, waar Gelita eerst gevestigd was). Het resterende afvalwater wordt gezuiverd in de afvalwaterzuivering van Avebe. Benodigde stoom en elektriciteit is

Overcapaciteit waterzuivering Avebe benut

afkomstig van overcapaciteit Dobbestroom (Avebe/Essent). Dit voorbeeld toont nog maar eens aan dat door een slimme clustering en het gebruik van reststromen bespaard kan worden op transport en energie.


Groene groei in de Eemsdelta

Recommend Documents