GRENZEN VERLEGD EVALUATIE KONINGINNEDAG AMSTERDAM Evaluatie in opdracht van de bestuurlijke vijfhoek van Amsterdam Den Haag, september 2012

GRENZEN VERLEGD EVALUATIE KONINGINNEDAG AMSTERDAM 2012

Evaluatie in opdracht van de bestuurlijke vijfhoek van Amsterdam Den Haag, september 2012 Projectteam Drs. M. Meesters Drs. E. van den Brink L.P. van der Varst MSc Mr. E. Verberne Drs. M. Zannoni

Inhoudsopgave Samenvatting.......................................................................................................................................3 1 Inleiding ...............................................................................................................................5 1.1 Achtergrond...........................................................................................................................5 1.2 Onderzoeksopdracht en onderzoeksvragen .........................................................................5 1.3 Sfeerbeeld.............................................................................................................................6 1.4 Leeswijzer .............................................................................................................................7 2 De route naar Koninginnedag 2012...................................................................................8 2.1 Inleiding.................................................................................................................................8 2.2 Koninginnedag 2011 .............................................................................................................8 2.3 Nieuwe uitgangspunten voor 2012......................................................................................10 2.4 Start projectorganisatie .......................................................................................................11 2.5 Formeel einde vergunningaanvraag ...................................................................................11 2.6 Communicatie naar Koninginnedag 2012 toe .....................................................................11 2.7 Brief aan detailhandel en horeca over alcoholrestricties.....................................................12 2.8 Spelregels ...........................................................................................................................12 2.9 Huldiging Ajax .....................................................................................................................12 2.10 Programma Koninginnedag 2012 .......................................................................................13 3 Thema: veiligheidsrisico's ...............................................................................................14 3.1 Inleiding...............................................................................................................................14 3.2 Maatregelen ........................................................................................................................14 3.3 Algemene bevindingen........................................................................................................15 3.4 Bevindingen mensenmassa ................................................................................................18 3.5 Bevindingen gedrag en alcohol...........................................................................................20 3.6 Conclusie ............................................................................................................................23 4 Thema: karakter evenement.............................................................................................25 4.1 Inleiding...............................................................................................................................25 4.2 Maatregelen ........................................................................................................................25 4.3 Bevindingen ........................................................................................................................25 4.4 Conclusie ............................................................................................................................30 5 Thema: vergunningen.......................................................................................................31 5.1 Inleiding...............................................................................................................................31 5.2 Maatregelen ........................................................................................................................31 5.3 Bevindingen ........................................................................................................................31 5.4 Conclusie ............................................................................................................................34 6 Thema: handhaving ..........................................................................................................35 6.1 Inleiding...............................................................................................................................35 6.2 Maatregelen ........................................................................................................................35 6.3 Bevindingen ........................................................................................................................36 6.4 Conclusie ............................................................................................................................38 7 Thema: projectorganisatie ...............................................................................................40 7.1 Inleiding...............................................................................................................................40 7.2 Maatregelen ........................................................................................................................40 7.3 Bevindingen ........................................................................................................................41 7.4 Conclusie ............................................................................................................................42 8 Conclusies en aanbevelingen..........................................................................................44 8.1 Hoofdconclusies..................................................................................................................44 8.2 Aanbevelingen: de 'volgende stap'......................................................................................46 Bijlage 1 Onderzoeksmethoden ......................................................................................................49 Bijlage 2 Onderzoeksvragen per thema ..........................................................................................53 Bijlage 3 Cijfers handhaving............................................................................................................55 Over het COT .....................................................................................................................................57

Samenvatting Aanleiding en evaluatieopdracht De evaluatie van Koninginnedag 2011 van het COT toonde aan dat er onder veiligheidsprofessionals grote zorgen waren over de beheersbaarheid van de veiligheidsrisico's van Koninginnedag. Als primaire risicofactoren werden de mensenmassa en het gedrag van de bezoekers aangemerkt en met name het alcoholgebruik van (een deel van) die bezoekers. Het COT concludeerde dat méér veiligheidsmaatregelen waarschijnlijk niet het gewenste effect zouden hebben en dat bestuurlijke keuzes over de aard van het evenement noodzakelijk waren. Voorliggend rapport gaat over het effect van de nieuwe veiligheidsaanpak rond Koninginnedag. Heeft de nieuwe aanpak inderdaad geleid tot een veiliger en vooral beheersbaarder Koninginnedag? Is Koninginnedag kleinschaliger en gevarieerder geworden, en hebben Amsterdammers het feest (daardoor) meer weten te waarderen? Het rapport gaat ook over welke lessen er van deze editie van Koninginnedag geleerd kunnen worden voor volgende edities. Het rapport is ingedeeld aan de hand van vijf thema's: veiligheidsrisico's (met nadrukkelijk aandacht voor mensenmassa en gedrag), het karakter van het evenement, vergunningen, handhaving en de projectorganisatie. Bestuurlijke keuzes Koninginnedag 2012 In de aanloop naar Koninginnedag 2012 werden de benodigde bestuurlijke keuzes gemaakt:  Beperking mensenmassa: geen grote evenementen meer in de binnenstad, maar verspreid over de randen van de stad, kaartverkoop voor de meeste evenementen, geen Radio 538 evenement op het Museumplein.  Gedrag bezoekers: het stellen van grenzen aan wat kan en mag in Amsterdam, door aanscherping van de tolerantiegrens voor het gedrag van de bezoekers: tegengaan van overmatig alcoholgebruik, optreden bij excessen. De keuzes waren gericht op het enerzijds beheersbaar maken van de risico's van het evenement, anderzijds op het leuk houden, en misschien zelfs leuker maken, van dit unieke evenement. Ook voor de Amsterdammers zelf, die de afgelopen jaren Koninginnedag leken te mijden. Verloop Koninginnedag 2012 Koninginnedag 2012 is goed verlopen. Er zijn geen grote incidenten geweest. Het aantal kleine incidenten was fors lager dan voorgaande jaren (542, ten opzichte van 1330 in 2011) en het aantal ambulanceritten was ook beduidend lager (428, ten opzichte van 522 in 2011). De sfeer is prettiger en minder agressief dan voorgaande jaren. Ondanks het grote aantal feestvierders (700.000 ten opzicht van 800.000 in 2011) is de geconcentreerde drukte in de binnenstad sterk afgenomen. Daarmee is de trend van almaar meer bezoekers en almaar risicovoller gedrag gestopt. De afname van de geconcentreerde drukte en de vermindering van het excessieve gedrag hebben tot een minder risicovol evenement geleid. Bestuurlijke keuzes blijken succesvol De hoofdconclusie van deze evaluatie is dat de bestuurlijke keuzes en de uitwerking in beleid en maatregelen succesvol zijn geweest. Vooral de spreiding van de evenementen heeft daaraan bijgedragen, daardoor is de geconcentreerde drukte in de binnenstad fors afgenomen. Het niet doorgaan van het Radio 538 evenement heeft daarnaast gezorgd dat een belangrijk deel van de doelgroep die dit feest bezocht niet meer naar Amsterdam is gekomen. Dit is precies de doelgroep die met haar gedrag (vooral overmatige alcoholconsumptie) voor veel veiligheidsrisico's zorgde. Het meest opvallend is het beeld bij de veiligheidsprofessionals, in de interviews maar vooral in de online enquête. Waar zij vorig jaar aangaven dat Koninginnedag vooral een zorg is, geeft dit jaar drie kwart van de respondenten aan dat de viering (veel) veiliger is verlopen dan vorig jaar en dat de viering beheersbaar was. Amsterdammers zijn over het algemeen zeer positief over de veranderingen. Vooral de kleinschaligheid wordt op prijs gesteld.

Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 3

Ruimte voor versterking Wij zien twee belangrijke routes voor verdere versterking: de uitbreiding van de alcoholaanpak en het borgen van kennis en kunde in een integraal draaiboek. De alcoholaanpak kan in 2013 verder versterkt worden. In hoofdstuk 3 gaan we daar uitgebreid op in. Ook benoemen we in dit hoofdstuk een aantal resterende risico's: geconcentreerde drukte in de Jordaan en in mindere mate in het Vondelpark en het evenement op het Java eiland: SLAM!FM, waar relatief veel jongeren waren die risicovol gedrag vertoonden (grotendeels veroorzaakt door alcoholgebruik). Deze risico's blijven (bestuurlijke) aandacht vragen, maar zijn beperkt in vergelijking met de risico's van voorgaande jaren. De gemeente en haar partners hebben een belangrijke stap gezet in de professionalisering van de organisatie van Koninginnedag. De projectstructuur met (sub)vijfhoek, stedelijke projectgroep en werkgroepen rond thema's zorgt voor meer houvast in de voorbereiding. Wel zijn hier nog belangrijke stappen te zetten. De projectstructuur kan nog verder gespecificeerd worden (zie hoofdstuk: 7), de handhavingsstrategie dient verder ontwikkeld te worden (zie hoofdstuk: 6). Vooral vergunningverlening verdient extra aandacht in de voorbereiding voor Koninginnedag 2013 (zie: hoofdstuk 5). De volgende stap De gemeente kan nu de volgende stap zetten. Deze stap moet vooral een vervolg zijn op alle keuzes die dit jaar gemaakt zijn en de maatregelen die dit jaar ontwikkeld zijn. Borgen en aanscherpen is het devies. Het uiteindelijke doel is normaliseren van het evenement en van de benodigde inspanning om dat evenement veilig te laten verlopen, maar dat kan pas als eerst de resultaten die dit jaar zijn geboekt, geconsolideerd worden. Essentieel om de volgende stap te zetten is om de kennis en ervaring van dit jaar goed te borgen, bijvoorbeeld in een integraal draaiboek. Daarnaast zijn vooral verbeteringen mogelijk in de integrale alcoholaanpak en het vergunningverleningsproces.


|

september 2012

pagina 4

1

Inleiding

1.1

Achtergrond

30 april 2012, Koninginnedag. Net als in andere jaren blijkt Amsterdam ook dit jaar weer een grote aantrekkingskracht te hebben. Circa 700.000 mensen vieren Koninginnedag in Amsterdam. Het evenement is echter anders dan in andere jaren. De afgelopen jaren is de bezorgdheid van overheid en veiligheidsprofessionals over de risico's en de beheersbaarheid van het evenement gegroeid. De grote massa van mensen die in de binnenstad vertoefde en die steeds risicovoller gedrag vertoonde zorgde voor een te risicovol evenement. Een evenement met de omvang van Koninginnedag Amsterdam levert altijd veiligheidsrisico's op, maar deze risico's waren niet meer goed beheersbaar. Het COT concludeerde in 2011 dat de mogelijkheden om die risico's beheersbaar te krijgen gering waren. Het was tijd voor bestuurlijke keuzes over de aard van het evenement. Amsterdam besloot het daarom dit jaar fundamenteel anders te doen. Evenementen aan de randen van de stad, geen 538 feest op het Museumplein, een strenge alcoholaanpak, maar ook meer variatie in de evenementen en meer kleinschaligheid. Alles gericht op het enerzijds beheersbaar maken van de risico's van het evenement, anderzijds op het leuk houden, en misschien zelfs leuker maken, van het evenement. Ook voor de Amsterdammers, die de afgelopen jaren massaal de stad verlieten op Koninginnedag. Dit rapport gaat over het effect van deze nieuwe aanpak. Heeft die nieuwe aanpak inderdaad geleid tot een veiliger en vooral beheersbaarder Koninginnedag? Is Koninginnedag kleinschaliger en gevarieerder geworden, en hebben Amsterdammers het feest (daardoor) meer weten te waarderen? Het rapport gaat ook over welke lessen er van deze editie van Koninginnedag geleerd kunnen worden voor volgende edities. Het rapport is het eindproduct van de evaluatie van Koninginnedag 2012, uitgevoerd door het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. Het COT voerde eerder evaluaties uit van Koninginnedag 2010 en 2011.

1.2

Onderzoeksopdracht en onderzoeksvragen

De Bestuurlijke Vijfhoek Amsterdam, met daarin de burgemeester, het Openbaar Ministerie (OM), de politie, de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) en de brandweer, gaven het COT de opdracht om Koninginnedag 2012 te evalueren. De twee hoofdvragen zijn: 1. Is het risico van de viering van Koninginnedag in Amsterdam verminderd? 2. Is het feest aantrekkelijker geworden voor de Amsterdammer? De vijfhoek heeft een set aan subvragen gesteld. Het COT vat deze subvragen in een aantal onderzoeksthema's samen. We delen het rapport, en de beantwoording van de subvragen, in aan de hand van deze thema's:  Terugblik op de aanbevelingen van 2011; hoe zijn de aanbevelingen uit de evaluatie van Koninginnedag 2011 opgepakt en welke effecten heeft dat gehad? N.B.: deze vragen worden per thema beantwoord.  Veiligheidsrisico's: heeft de nieuwe aanpak geleid tot een vermindering van de veiligheidsrisico's, met name de massa en het gedrag van de massa (o.a. alcohol)?  Kleinschaliger, gevarieerder, gezelliger: heeft de nieuwe opzet geleid tot meer kleinschaligheid, meer variatie en tot een betere beleving onder de Amsterdammers?  Vergunningverlening: hebben de maatregelen op het gebied van vergunningverlening, bijvoorbeeld het gelijktrekken van de aanvraagtermijnen, geleid tot een beter vergunningverleningsproces?  Handhaving: heeft de aanpak van handhaving geleid tot de gewenste effecten?  Organisatiestructuur: heeft de nieuwe organisatiestructuur geleid tot een effectievere en efficiëntere voorbereiding?


|

september 2012

pagina 5

Bijlage 1 geeft de onderzoeksmethode weer.

1.3

Sfeerbeeld

Voorafgaand aan het rapport schetsen we een sfeerbeeld van Koninginnedag 2012. Dit sfeerbeeld vormde de start van ons onderzoek. De onderzoekers bezoeken Amsterdam tijdens Koninginnedag 2012. Zij krijgen de indruk van een gezellig feest dat zonder grote incidenten verloopt. Het weer is uitstekend, met een temperatuur van rond de 20 graden. Bij aankomst op het Centraal Station, rond half 12, blijkt dat het feest op het Java-eiland reeds vol is. Via de speaker in het station worden bezoekers opgeroepen om andere bestemmingen in de stad te zoeken. De vrijmarkt rond het stadhuis wordt goed bezocht door een gevarieerd publiek, van jongeren tot gezinnen met kinderen. Opvallend is het gebied tussen Rembrandtplein en Leidseplein; waar hier vorige jaren sprake was van ondoordringbare mensenmassa's, is het jaar rustig te noemen. Een ambulance kan zonder problemen over het Leidseplein de Leidsestraat inrijden. Vervolgens trekken de onderzoekers naar de Jordaan. Hier is sprake van een grote drukte, het duurt te voet ongeveer 20 minuten om van de ene kant van de gracht, via een brug, naar de andere kant te komen. De sfeer is echter goed en de onderzoekers zien geen incidenten. Het bezoek eindigt op het Centraal Station, waar het treinverkeer goed verloopt. De media berichten overwegend positief over het verloop van Koninginnedag in Amsterdam. Diverse websites koppen "Koninginnedag in Amsterdam gemoedelijk" 1 en "halvering incidenten Koninginnedag Amsterdam." 2 Een enkeling vond dat Koninginnedag door alle maatregelen te saai werd in Amsterdam, maar over het algemeen was men tevreden over Koninginnedag 2012: "Van der Laan geeft Koninginnedag terug aan de Amsterdammers". Dit werd onderschreven door een onderzoek door Maurice de Hond onder 1000 Amsterdammers. Zij gaven het feest gemiddeld een 7,9, zo meldt het Parool. 3 Een persbericht van de gemeente kopt op 1 mei: “Koninginnedag 2012: sfeervol en beheersbaar”. Volgens het bericht is er een kentering gekomen in het aantal bezoekers, werden de evenementen aan de rand van het stadscentrum goed bezocht waardoor er minder druk op het centrum lag. Ook is volgens de beschikbare gegevens een afname van het aantal incidenten te zien. Rond 18.00 uur had de politie 175 incidenten geteld (ter vergelijk: 697 incidenten in 2011). Het aantal arrestaties lang met 51 lager dan de 69 van vorig jaar. Van deze arrestaties waren er 10 gerelateerd aan overmatig alcoholgebruik. Hiermee was de viering beheersbaar. 4 Ook zijn er bijna 100 ambulanceritten minder dan in voorgaande jaren (428 ritten in 2012 ten opzichte van 522 in 2011) en is het aantal gemelde incidenten bij de politie meer dan gehalveerd, van 1330 in 2011 naar 542 dit jaar. Wel zijn door de politie meer aanhoudingen verricht, in totaal 219 mensen zijn aangehouden (2011: 190 arrestaties). Volgens het persbericht een duidelijk teken dat de politie eerder ingreep om situaties niet uit de hand te laten lopen. De cijfers ondersteunen volgens de autoriteiten het sfeerbeeld dat Koninginnedag in Amsterdam dit jaar niet alleen feestelijk en vrolijk was, maar ook beheersbaar en veilig. 5 Op 1 mei meldt de Telegraaf dat zes verdachten voor de supersnelrechter zijn verschenen vanwege misdragingen op Koninginnedag in Amsterdam. En hoewel de politie meer mensen heeft aangehouden dan in 2011, spreekt de gemeente van een geslaagde dag. Daarnaast wordt bekend dat het Rode Kruis in totaal zo'n 430 behandelingen heeft gedaan. Dat is minder dan voorgaande jaren. Ook de berichtgeving over het openbaar vervoer is positief. Het treinverkeer is de hele dag voorspoedig verlopen en ook toen de mensen weer naar huis gingen, waren er volgens de Nederlandse Spoorwegen geen problemen op het spoor.

1 http://www.telegraaf.nl/binnenland/12033134/__Amsterdam_gemoedelijk__.html 2 http://www.nu.nl/binnenland/2800217/halvering-incidenten-Koninginnedag-amsterdam.html 3 http://www.parool.nl/parool/nl/7/MISDAAD/article/detail/3254107/2012/05/11/Aantal-ernstige-incidentenKoninginnedag-Amsterdam-gedaald.dhtml 4 http://www.amsterdam.nl/@524692/pagina/ 5 http://www.amsterdam.nl/@524695/bijna-100/ Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 6

1.4

Leeswijzer

Het rapport start in hoofdstuk 2 met de route naar Koninginnedag 2012. We beschrijven de belangrijkste momenten en keuzes in de aanloop naar Koninginnedag. Daarna volgt een aantal hoofdstukken over de onderzoeksthema's. Elk hoofdstuk kent een vaste opbouw. We geven een korte inleiding en de onderzoeksvragen in het thema. Vervolgens bespreken we de set van maatregelen die op het thema genomen zijn. Daarna geven we de kwantitatieve en kwalitatieve bevindingen weer. Elk hoofdstuk sluit af met een korte analyse en de conclusies voor het thema. Hoofdstuk 8 tot slot bevat een korte samenvatting en de belangrijkste conclusies. Ook geven we een aantal aanbevelingen voor volgende edities van Koninginnedag. In bijlage 1 geven we een overzicht van de gebruikte documenten, de geïnterviewde personen en de deelnemers aan de online enquête. In bijlage 2 staat een overzicht van alle onderzoeksvragen per thema. In bijlage 3 geven we cijfers weer waar we in het hoofdstuk handhaving naar verwijzen.


|

september 2012

pagina 7

2

De route naar Koninginnedag 2012

2.1

Inleiding

In dit hoofdstuk schetsen we enkele mijlpalen in de voorbereiding op Koninginnedag 2012. We doen dit chronologisch. Startpunt zijn de uitkomsten van de evaluatie Koninginnedag 2011, aangezien zij input vormen voor de voorbereidingscyclus voor Koninginnedag. We sluiten af met een sfeerimpressie van het verloop van Koninginnedag 2012. Figuur 1: Voorbereiding Koninginnedag 2012

Evaluatie & burgemeestersbrief

Oktober (2011)

2.2

Projectorganisatie

November/december (2011)

Werkgroepen & einde aanvraag vergunningen

Spelregels, horecabrieven, KD

Januari (2012)

April (2012)

Koninginnedag 2011

Uitkomsten evaluatie Uit de evaluatie van Koninginnedag 2011 komt expliciet naar voren dat er onder hulpdiensten en betrokken organisaties een brede consensus is over het hoge veiligheidsrisico rond Koninginnedag in Amsterdam. Het risico ligt met name in de combinatie van de omvang van de mensenmassa in de binnenstad en het gedrag van bezoekers. Bij veel hulpverleners en betrokkenen bestaat het beeld dat de groep adolescenten en jongvolwassenen toeneemt en zich sterker concentreert rond specifieke dancegerelateerde evenementen. Er zijn in 2011 gedurende Koninginnenacht en Koninginnedag in totaal 287 mensen aangehouden voor onder meer openbaar dronkenschap, vernieling, mishandeling en openlijke geweldpleging. Daarbij komt het risico dat drukke delen van de stad, met name het centrum, moeilijk bereikbaar zijn voor hulpdiensten. Dat roept de vraag op of hulpdiensten bij calamiteiten in staat zijn tijdig en adequaat noodhulp aan slachtoffers te bieden. 6 Ondanks dat tussen Koninginnedag 2010 en Koninginnedag 2011 veel maatregelen zijn doorgevoerd, kan de veiligheidsaanpak volgens het COT verder worden versterkt, bijvoorbeeld ten aanzien van regulering en handhaving in de stad. Daarnaast adviseert het COT de voortzetting van maatregelen, zoals de investering in crowd-management en de inzet van sociale media door de politie, omdat hier positieve resultaten mee behaald worden. Ook zien de evaluatoren mogelijkheden in het verder beperken van overmatig alcoholgebruik, onder meer door het stimuleren van het drinken van non-alcoholische dranken en het aanbieden van gratis water. Los van deze maatregelen, initiëren de onderzoekers mede de discussie over gewenste strategische visie op Koninginnedag in Amsterdam in de komende jaren.

6

COT, Evaluatie veiligheidsaspecten Koninginnedag Amsterdam 2011. Over wensen en grenzen, oktober 2011. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 8

Het evaluatierapport sluit dan ook af met drie hoofdaanbevelingen: 1. Kom tot bestuurlijke keuzes over het gewenste evenement en het acceptabele risiconiveau. 2. Kom tot een langere termijn aanpak gericht op 'normalisatie' Koninginnedag met duidelijke 'stappen' en 'mijlpalen' voor 2012 tot en met 2014. 3. Kom tot een samenhangende set van maatregelen voor het 'totale evenement' Koninginnenacht en Koninginnedag.

De introductie van een sturingsinstrument Ten behoeve van de verdere uitwerking van gedane aanbevelingen is een zogenoemd stuurwiel ontwikkeld (zie figuur 2 op de volgende pagina). 7 Het stuurwiel is gericht op een meerjaren visie voor Koninginnedag in Amsterdam. Het beoogde einddoel staat centraal: het gewenste type evenement. Er is hierbij bewust gekozen voor de toevoeging 'meerjaren' omdat in feite een omvangrijke gedrags- of attitudeverandering wordt voorgesteld. Zo is het bijvoorbeeld aannemelijk dat het imago van Koninginnedag Amsterdam niet binnen een jaar kan worden beïnvloed of dat de alcoholconsumptie onder jongeren kan worden teruggebracht. Vervolgens hebben wij de twee voornaamste risicofactoren als uitgangspunt genomen voor het identificeren van beïnvloedbare variabelen: waar kan op worden gestuurd als het gaat om de risico's van de mensenmassa en de risico's van het gedrag van de feestvierders. De gedachte hierbij is dat de beleidskeuzes ten aanzien van het feest uitmonden in doelstellingen en/of kaders ten aanzien van de twee risicofactoren. Vervolgens zijn er acht knoppen/oplossingsrichtingen waar aan gedraaid kan worden om het veiligheidsrisico rond Koninginnedag wezenlijk te beïnvloeden.

Verdergaande crowmanagement maatregelen

IN ST AM ER AM D

Evenementen locaties verplaatsen naar buiten het centrum

N

Toegankelijkheid centrum beperken/ minder aantrekkelijk maken

Spreiding van publiek over een groter gebied in de regio

Crowdeffecten verder beperken/ opvangen

Spreiding van publiek over een groter gebied in Amsterdam

Koninginnedag in andere steden en locaties aantrekkelijker maken

Minder publiek trekken

RISICO’S VAN DE MENSENMASSA

Meerjaren visie Koninginnedag Amsterdam

Alcohol en drugs misbruik verminderen (gelegenheid en gedrag)

R LE GU

Gewenst gedrag belonen/ stimuleren

Locatie van typen publiek beïnvloeden

Homogeniteit van centrum bezoekers verminderen door vergunningverlening en evenementenlocaties

Type publiek beïnvloeden

Stimuleren komst ander typen publiek

Alcoholmatiging stimuleren

ING

SI TE IT

RE

Communicatie over ongewenst gedrag en sancties (normen stellen/moreel appél)

RISICO’S VAN HET GEDRAG VAN PUBLIEK

Communicatie over gewenst gedrag en voordelen/ beloning Risicoperceptie stimuleren/verbeteren Mede verantwoordelijk maken voor evenement, mede door goed gastheerschap.

Weren ongewenste populatie/minder aantrekkelijk maken

IV ER

Vergroten pakkans (gericht en professioneel handhaven)

Ongewenst gedrag beperken/ bestraffen

D

Verkleinen anonimiteit

7

Koninginnedag Amsterdam als stad minder aantrekkelijk maken voor bezoekers uit de rest van het land

Crowdstromen Water verder beheersen/minder aantrekkelijk maken

SE EN M

C O O NC M EN H T ET R C ATI EN E TR IN U EN M

Figuur 2: Het stuurwiel uit de evaluatie Koninginnedag 2011

COT, Evaluatie veiligheidsaspecten Koninginnedag Amsterdam 2011. Over wensen en grenzen, oktober 2011, p.39. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 9

In meerdere categorieën zijn in 2012, zoals we in de volgende paragraaf zullen zien, veranderingen tot stand gebracht worden. De gemeente heeft besloten aan meerdere knoppen gelijktijdig te draaien om zo veiligheidsrisico's te verminderen.

2.3

Nieuwe uitgangspunten voor 2012

Koninginnedag 2011 wordt zoals gezegd grondig geëvalueerd. Er wordt onderzoek gedaan naar alcoholgebruik, er vindt belevingsonderzoek onder bezoekers plaats en er wordt gekeken naar de effecten van getroffen maatregelen op de veiligheid van het grootschalige evenement. In oktober 2011 bericht burgemeester Van der Laan de gemeenteraad over de uitkomsten van de onderzoeken 8 en blikt vooruit op de beleidsuitgangspunten voor 2012. De burgemeester spreekt zijn zorgen uit over:  de massaliteit van het evenement;  de gedragingen van een deel van de bezoekers; en  de belasting van het festijn op de stad Amsterdam. Meer bepaald gaat de burgemeester in op het openbare karakter van de festiviteiten in het licht van de programmering, alcoholgebruik en het publieke imago van ‘alles kan en alles mag’ en de drukte op specifieke locaties zoals het Rembrandtplein als gevolg van concentraties van bezoekers. De brief sluit af met de voorgenomen tien beleidsuitgangspunten voor Koninginnedag 2012 (zie tabel 1). Tabel 1: beleidsuitgangspunten Koninginnedag 2012

1. Meer variatie in programmering (Koninginnedag wordt inhoudelijk gevarieerder dan voorgaande jaren om de viering voor verschillende doelgroepen aantrekkelijker te maken. Meer variatie en spreiding door de stad gaan daarbij hand in hand. In de binnenstad wordt een breed aanbod beoogd, op de locaties daarbuiten is ruimte voor specifieke programmering voor een specifieke doelgroep). 2. Ontlasting van de binnenstad (door slechts toestaan van evenementen met kleinschalig karakter. Evenementen met landelijke aantrekkingskracht en grootschalig karakter wordt in overleg met organisator locatie buiten de binnenstad gezocht. Ook de spreiding op Noord Hollandse schaal blijft van belang. Op locatie Rembrandtplein wordt specifiek bekeken gelet op probleem van overcrowding) 3. Openbaar karakter waar mogelijk loslaten (evenementen in binnenstad openbaar en vrij toegankelijk. Buiten de binnenstad wordt openbare karakter waar mogelijk losgelaten, zodat daar evenementen kunnen plaatsvinden met specifieke veiligheidsregime (toegangscontrole op drugs/alcohol en maximeren aantallen bezoekers)) 4. Bereikbaarheid hulpdiensten (hoofdroutes dienen altijd goed bereikbaar te zijn voor hulpdiensten) 5. Alcoholmisbruik tegengaan (door centrale rol horecaondernemer en evenementenorganisator vanuit oogpunt sociale hygiëne te benutten, inperking van alcoholverkoop in overleg met branche) 6. De vooravond blijft kleinschalig (kleinschalige voering voor Amsterdammers, waarbij alleen levende muziek is toegestaan en pleinenaanpak wordt gehanteerd) 7. Aanpak op water onveranderd (eenrichtingsverkeer Prinsengracht, handhaving op excessieve geluidsoverlast) 8. Handhaving speerpunt (gewerkt met integrale handhavingteams met bijzondere aandacht voor illegale verkoop van alcohol en alcoholverkoop aan minderjarigen) 9. Communicatie belangrijk instrument (voor stimulering van gewenst gedrag, tegengaan van alcoholmisbruik en het verstrekken van reisadvies.) 10. Termijnen gelijkschakelen (voor vergunningenaanvraag voor evenementen en ontheffingen) De gemeente is er zich van bewust, zo blijkt uit de brief, dat deze veranderingen niet van de een op andere dag volbracht zullen zijn. Het vraagt om een stapsgewijze verandering. Daartoe wordt in de komende drie maanden in overleg met betrokken partijen (organisatoren van evenementen, mobiliteitpartijen, stadsdelen en hulpdiensten) bekeken hoe haalbaar invulling gegeven kan worden aan de tien beleidsuitgangspunten. Daarbij zijn de effectiviteit van de maatregelen van belang,

8 Evaluatie Koninginnedag 2011 en beleidsuitgangspunten voor de viering in 2012, 24 oktober 2011. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 10

9

evenals het draagvlak onder burgers, organisatoren en hulpverleners. Op 17 november wordt bekend dat de gemeenteraad de plannen van het stadsbestuur voor Koninginnedag steunt. 10

2.4

Start projectorganisatie

Op 20 december 2011 vindt de eerste bijeenkomst, de kick off, van de stedelijke projectgroep plaats. Er wordt een actoren-inventarisatie gemaakt en twee bestuurlijke mijlpalen besproken, namelijk de door de werkgroepen te verstrekken preadviezen aan de subvijfhoek (eind februari 2012) en het opstellen van productplannen (maart 2012). 11 Niet alle werkgroepen starten overigens gelijktijdig. In januari 2012 vinden de eerste bijeenkomsten van de werkgroepen Handhaving en Water plaats; de andere groepen zijn dan al bijeen geweest. Ook wijzigt de samenstelling van werkgroepen als Communicatie en Handhaving naarmate de tijd vordert. Veelal wordt in kleine samenstelling begonnen en nemen later in het proces meer partijen deel. 12

2.5

Formeel einde vergunningaanvraag

Op 20 januari 2012 eindigt formeel de termijn voor aanvraag van een evenementenvergunning. Per stadsdeel moet enkele dagen later een overzicht van aangevraagde vergunningen gereed zijn voor beoordeling door hulpdiensten.

2.6

Communicatie naar Koninginnedag 2012 toe

De media berichten in de aanloop uitgebreid over de nieuwe aanpak van de gemeente Amsterdam. In januari wordt bekend dat er definitief geen Radio 538 Koninginnedagfeest op het Museumplein komt en dat de gemeente uit veiligheidsoverwegingen kiest voor een kleinschaliger opzet van festiviteiten. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende informatiekanalen waaronder sociale media en mediaoutlets om de boodschap over de nieuwe koers voor het voetlicht te krijgen. 13 Hiermee wordt invulling gegeven aan het advies om meer gebruik te maken van sociale media, zeker op jongeren te bereiken. Persbericht 1: 23 maart 2012 Nieuwe opzet Koninginnedag 2012 14 In de binnenstad van Amsterdam zijn dit jaar tijdens Koninginnedag diverse kleinschalige evenementen. Dance feesten zijn buiten het centrum en hiervoor moeten bijna altijd vooraf kaartjes zijn gekocht. Het aantal kaarten voor deze feesten is beperkt, daarom worden mensen opgeroepen vooraf kaarten te kopen. Op het Museumplein zal dit jaar geen massa-evenement zijn. Het gebied rondom het Museumplein is voor het eerst in jaren weer beschikbaar voor de vrijmarkt. Betere spreiding evenementen In totaal zijn er met Koninginnedag 2012 225, voornamelijk kleinere, evenementen in Amsterdam. Daarbij is er meer ruimte voor vrijmarkten. Er zijn niet minder evenementen dan vorig jaar maar wel kleinschaliger en beter gespreid over de stad. Grote evenementen worden buiten het centrum gehouden. Een paar voorbeelden hiervan zijn het feest van de Koninklijke Nederlandse Party Bond bij het Olympisch Stadion, Loveland in het Oosterpark en TWSTD op de Haparandaweg. Niet reizen via Amsterdam Centraal Het vervoer van de reizigers naar en uit de stad heeft zijn grenzen bereikt. Door werkzaamheden aan het station en de metrotunnel kunnen er minder reizigers gebruik maken van station Amsterdam Centraal dan de voorgaande jaren. Reizigers krijgen het nadrukkelijke advies om niet via Amsterdam Centraal maar via station Amsterdam Zuid te reizen. Dit station is in voorgaande jaren een makkelijke en snelle toegangspoort voor de stad gebleken. De looproute vanaf station Amsterdam Zuid naar

9 Evaluatie Koninginnedag 2011 en beleidsuitgangspunten voor de viering in 2012, 24 oktober 2011. 10 http://www.Koninginnedagamsterdam.nl/2011/nieuws/gemeenteraad-amsterdam-steunt-plannen-Koninginnedag2012.html. 11 Factor C Compressor Koninginnedag, 20111220. 12 Verslag – projectgroep Koninginnedag 2012, 2 januari 2012. 13 COT interview. 14 23 maart 2012, http://www.eenveiligamsterdam.nl/meer_nieuws/nieuwsbericht/2012/maart/nieuwe-opzet/ Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 11

bijvoorbeeld het Museumplein, het Vondelpark en het Leidseplein is sneller dan via het Centraal Station. We houden het gezellig: Meer handhaving Amsterdam doet er alles aan om het feest ook in de stad gezellig te houden. Na het enorme aantal ambulanceritten als gevolg van overmatig alcoholgebruik vorig jaar komt er dit jaar meer controle op illegale verkoop, het meenemen van teveel drank en teveel schenken in de horeca. Met supermarkten worden afspraken gemaakt over een Gemeente Amsterdam verantwoorde alcoholverkoop. Verder blijft een aantal bestaande maatregelen van kracht. De Vijfhoek werkt nog een aantal nieuwe maatregelen tegen overmatig alcoholgebruik uit. Deze maatregelen worden op korte termijn bekendgemaakt. Eindtijd Sinds 2010 stoppen alle evenementen in de stad om 20.00 uur. Dit heeft geleid tot een betere uitstroom van de bezoekers. Ook het alcoholverbod in alle treinen en op de stations blijft ook dit jaar van kracht. Daarnaast blijven de maatregelen op het water onveranderd. Informatievoorziening Bezoekers van Koninginnedag in Amsterdam worden ook dit jaar weer op de hoogte gehouden via de website van de gemeente Amsterdam en Amsterdam.nl/magazine. Daarnaast zet de gemeente in samenwerking met de politie ook weer in op informatievoorziening via social media.

Media berichten dat Koninginnedag in Amsterdam "anders zou zijn dan anders" en zetten uiteen welke maatregelen de gemeente neemt en waarom. In de media ontstaat echter ook het idee dat deze kleinschalige opzet wel eens verkeerd zou kunnen uitpakken vanwege de honderdduizenden mensen die toch wel naar de stad komen en vervolgens geen activiteit vinden om naar toe te gaan.

2.7

Brief aan detailhandel en horeca over alcoholrestricties

Het gemeentebestuur informeert de detailhandel en horeca op 3 april 2012 over het beperken van alcoholgebruik. In de brief wordt een klemmend beroep op de samen- en medewerking van 15 detailhandel en horecaondernemers gedaan met betrekking tot naleving van opgestelde richtlijnen.

2.8

Spelregels

De voorschriften voor de vrijmarkt, vergunningen, verkoop van alcoholhoudende drank voor zijn 16 vastgelegd in het document Spelregels Koninginnedag 2012. Het spelregeldocument, dat op 23 december 2011 openbaar gemaakt wordt, bevat tevens advies omtrent verkeer en vervoer, vrijmarktlocaties, water en vaarroutes en calamiteitenroutes.

2.9

Huldiging Ajax

In de aanloop naar Koninginnedag kan voetbalclub Ajax landskampioen worden. De club speelt op zondag 29 april tegen FC Twente. Traditioneel vindt dan een huldiging plaats op het Museumplein. Dat betekent dat de voetbalfestiviteiten samenvallen met en overgaan in Koninginnenacht en -dag. Die samenloop verhoogt onder meer vanwege de drukte en het profiel van bezoekers, maar ook vanwege interferenties tussen beide type evenementen, veiligheidsrisico's. 17 Bovendien is extra politiecapaciteit nodig, bovenop de al benodigde capaciteit voor Koninginnenacht en –dag. De gemeente Amsterdam laat bij monde van burgemeester Van der Laan dan ook weten dat de huldiging, vanwege de festiviteiten rond Koninginnenacht en -dag, sowieso niet op 29 april plaatsvindt. Een huldiging tijdens Koninginnenacht (avond van 29 april) levert volgens de gemeente een te groot veiligheidsrisico op. Vanwege alle festiviteiten tijdens Koninginnenacht zijn alle agenten en overige hulpdiensten al volledig ingeroosterd. Daarnaast hebben de vervoerders als NS en GVB dan onvoldoende capaciteit omdat zij zich voorbereiden op de viering van Koninginnedag. De huldiging zal dan ook plaatsvinden op 3 mei 2012. Tevens kondigt de gemeente aan dat de huldiging niet op het Museumplein, maar bij de Amsterdam ArenA plaats zal vinden. Dit omdat op het 15 Beperken alcoholgebruik Koninginnedag 2012, 3 april 2012. 16 Spelregels Koninginnedag 2012 in de gemeente Amsterdam, 25 april 2012. 17 Zie ook: Muller e.a., Ordeverstoringen en groepsgeweld bij evenementen en grootschalige gebeurtenissen, 2011. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 12

Museumplein vorig jaar door wangedrag gevaarlijke situaties ontstonden. Indien er op 29 april (of 2 mei) ongeregeldheden uitbreken, overweegt de gemeente om de hele huldiging af te blazen. 18 Uiteindelijk verovert Ajax op 2 mei de landstitel. De huldiging waarbij ongeveer 45.000 supporters aanwezig zijn, vindt op 3 mei plaats. Volgens een woordvoerder van de politie is het ondanks enkele ongeregeldheden (er worden achttien personen wegens openbare geweldpleging en vernielingen aangehouden) een goed feest geweest, zonder grote incidenten en heeft iedereen zich goed weten te gedragen. 19

2.10 Programma Koninginnedag 2012 Op hoofdlijnen ziet het programma van Koninginnenacht en Koninginnedag er als volgt uit: Vooravond: zondag 29 april 20 12.00 uur Start opbouw podia voor de vooravond. 19.00 uur Start buitenpodia met levende muziek en eventuele buitentaps. 20.00 uur Afsluiting Vondelpark (voorbereiding kindermarkt). In de nacht 1.00 uur 2.00 uur 4.00 uur 5.00 uur 6.00 uur

Sluiting buitenpodia en buitentaps. Uiterlijke sluiting van terrassen. Algemene sluiting. Maximale uitloop voor vergunde discotheken. Maximale uitloop voor cooldown discotheken. Sluiting broodjeszaken (alcoholvrij) in de binnenstad, tenzij de vergunning een eerder tijdstip aangeeft.

Koninginnedag: maandag 30 april 4.00 uur Stop van het gemotoriseerde verkeer op Prins Hendrik kade, Damrak, Muntplein en Rokin. 5.00 uur Opbouw objecten en/of bouwsels en vergunningmarkten (tenzij in vergunning anders is aangegeven). 6.00 uur Start opbouw vrijmarkt. 7.00 uur Opening broodjeszaken (alcoholvrij). 7.30 uur Start van het stapsgewijs weren van het autoverkeer uit de binnen- en buitenring. 9.00 uur Opening van de horeca binnen en terrassen. Start daadwerkelijke verkoop vergunningenmarkt. Opening Vondelpark. 11.00 uur Opening buitentaps. 12.00 uur Start evenementen. 20.00 uur Sluiting markten (vrijmarkt en vergunningenmarkt). 20.00 uur Sluiting evenementen en buitentaps.

18 http://www.Koninginnedagamsterdam.nl/2012/nieuws/geen-huldiging-ajax-tijdens-koninginnenacht.html. 19 http://www.at5.nl/artikelen/80516/politie-tevreden-over-kampioensfeest. 20 Spelregels Koninginnedag 2012 in de gemeente Amsterdam, 25 april 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 13

3

Thema: veiligheidsrisico's

3.1

Inleiding

In de evaluatie van Koninginnedag 2011 concludeerden wij dat het veiligheidsrisico rond Koninginnedag, ondanks alle inspanningen, hoog blijft door de combinatie van de massaliteit van bezoekers en de negatieve ontwikkelingen in het gedrag van een deel van deze bezoekers. In dit hoofdstuk beschrijven we in hoeverre het veiligheidsrisico van Koninginnedag 2012 is afgenomen en of de nieuwe maatregelen hieraan hebben bijgedragen. Daarbij wordt dieper ingegaan op twee veiligheidsrisico's in het bijzonder: mensenmassa en alcohol.

3.2

Maatregelen

Tijdens Koninginnedag 2012 zijn tal van bestaande en nieuwe maatregelen gebruikt om de viering veiliger te maken. Maatregelen waren gericht op de primaire risicofactoren van Koninginnedag: mensenmassa en alcohol. De maatregelen gericht op de mensenmassa gingen uit van spreiding; evenementen werden gespreid over de gebieden buiten de binnenstad en in het centrum vonden geen grote evenementen plaats (het Radio 538-evenement ging bijvoorbeeld niet door). Alle grote evenementen, met uitzondering van Slam!FM, waren alleen toegankelijk door middel van kaartverkoop voorafgaand aan Koninginnedag (en niet op de dag zelf). De maatregelen gericht op het alcoholgebruik waren een combinatie van preventie en repressie. Met de stationsaanpak werd alcoholbezit in de trein tegengegaan, afspraken met de detailhandel (vertegenwoordigd door Centraal Bureau Levensmiddelen en Detailhandel Nederland) en de horeca (vertegenwoordigd door Koninklijke Horeca Nederland) moesten de beschikbaarheid van alcohol verminderen, handhaving werd ingezet om excessen aan te pakken en in de media werd breed gecommuniceerd dat dit jaar strenger wordt opgetreden tegen alcohol. Alcoholaanpak Stationsaanpak  Geen alcohol in de trein: controle bij binnenkomst station, reizigers met alcohol in hun bezit geweigerd. Zij kunnen het op het voorplein opdrinken, in de gereedstaande container deponeren of huiswaarts keren.  Geen verkoop van alcohol door ondernemers in stations. Detailhandel (o.a.)  Een éénstuksbeleid: niet meer dan één alcoholhoudende consumptie per klant  Supermarkten met een hoog risicogehalte worden gesloten of gaan eerder dicht.  Geen prominente aanwezigheid van alcoholhoudende dranken bij binnenkomst winkel.  Geen alcohol voor klanten die al te veel hebben gedronken. Horeca  Geen 'Happy hours', 'meterbier' of andere kortingsacties.  Geen verkoop in glas aan de buitentaps.  Geen verkoop alcohol aan beschonken feestgangers.  Overtreding van de regels kan gevolgen hebben voor de tapontheffing voor 2013. Communicatie in de media:  Diverse artikelen in de kranten Spits en Metro  Column van de burgemeester in de Spits (gericht op de jongere doelgroep)  'Comazuipen' als belangrijk thema in de media in de aanloop naar Koninginnedag. De burgemeester heeft gezegd dat comazuipers hun ambulance zelf moeten betalen.  Veel aandacht voor éénstuksbeleid en afspraken detailhandel in diverse media


|

september 2012

pagina 14

3.3

Algemene bevindingen

Een veiliger Koninginnedag De meeste respondenten geven aan dat Koninginnedag dit jaar veiliger is verlopen. De sfeer was gemoedelijker en vriendelijker. In de ogen van de respondenten was minder sprake van excessief gedrag. Het gevoel heerst dat er minder dronken mensen waren en minder opstootjes en vechtpartijen. Bovendien leek er een gevarieerder publiek aanwezig; er waren in de ogen van de respondenten relatief meer gezinnen. Ook de massale drukte is verminderd. Op de hoofdaders van de binnenstad konden weer

ambulances rijden. Ook was dit jaar het gevaar van overcrowding bij de stations minder, omdat er minder mensen zijn aangevoerd (naar schatting 20 tot 25% minder dan vorig jaar). Voor het eerst in jaren had de KLPD het gevoel de bezoekersstromen in de hand te hebben, door de aanwezigheid van minder mensen, gespreide evenementen en gespreide sluitingstijden. Tegelijkertijd is het weer een belangrijke factor. Doordat het weer goed bleef, was de stroom mensen van en naar de trein geleidelijker dan bijvoorbeeld voor of na een regenbui. Ook de enquête onder veiligheidsprofessionals laat dit beeld zien. De professionals hebben vertrouwen in de aanpak. Ze vinden de veiligheidsrisico's rondom Koninginnedag nu beheersbaar. In figuur 3 staat weergegeven hoe hoog deze veiligheidsprofessionals het veiligheidsrisico van Koninginnedag 2012 beoordelen op een schaal van 1 tot 10. Een 1 staat voor niet risicovol, een 10 voor zeer risicovol. Het gemiddelde komt uit op 6,5. Dat wil zeggen dat de meeste veiligheidsprofessionals over het algemeen enige mate van risico ervaren tijdens Koninginnedag. Een kwart (25%) van de respondenten vindt het veiligheidsrisico van Koninginnedag nog altijd erg hoog, zij scoren het risico op een 8 of 9. Figuur 3: Inschatting veiligheidsrisico's

Desondanks wordt de viering van Koninginnedag over het algemeen als beheersbaar gezien. In figuur 4 staat weergegeven hoe beheersbaar de respondenten Koninginnedag vinden op een schaal van 1 tot 10. Daarbij staat 1 voor onbeheersbaar en 10 voor beheersbaar. Gemiddeld wordt een 6,9 gescoord en bijna driekwart van de respondenten (73%) geeft een 7 of hoger voor de beheersbaarheid van Koninginnedag dit jaar.


|

september 2012

pagina 15

Figuur 4: Beheersbaarheid

In figuur 5 staat weergegeven in hoeverre de professionals vinden dat de viering van Koninginnedag veiliger is verlopen. Ondanks dat de respondenten nog altijd veiligheidsrisico's signaleren bij de viering vindt een groot deel dat het dit jaar veiliger verliep dan voorheen. Meer dan driekwart van de respondenten (79%) vindt dat Koninginnedag enigszins veiliger tot veel veiliger is verlopen. Figuur 5: Veiligere Koninginnedag

Alle respondenten die vinden dat Koninginnedag veiliger is geworden zijn van mening dat de nieuwe maatregelen deze Koninginnedag hierop van invloed zijn geweest. Figuur 6 geeft voor deze groep respondenten aan in hoeverre zij van mening zijn dat de maatregelen bij hebben gedragen aan een veiligere Koninginnedag. Maar liefst 88% gelooft dat de maatregelen zeker hebben bijgedragen aan de veiligheid van Koninginnedag. Geen van de respondenten vindt dat de veranderingen in de viering niet hebben bijgedragen aan een veiligere Koninginnedag.


|

september 2012

pagina 16

Figuur 6: Bijdrage maatregelen De veranderingen in de viering hebben mogelijk bijgedragen aan een veiligere Koninginnedag (12%)

De veranderingen in de viering hebben zeker bijgedragen aan een veiligere Koninginnedag (88%)

De cijfers van de politie tonen aan dat er dit jaar veel minder incidenten zijn geregistreerd door de politie. In plaats van de 1330 incidenten in 2011 zijn er dit jaar 542 incidenten geregistreerd. Ook is het aantal ambulanceritten licht gedaald. Dit jaar zijn er 428 ambulanceritten gereden ten opzichte van 522 in 2011. Resterende veiligheidsrisico's Ondanks dat het gevoel overheerst dat Koninginnedag veiliger is geworden, zijn er nog steeds veiligheidsrisico's. Ook is het de vraag of de positieve trend naar een veiligere Koninginnedag kan worden vastgehouden. De knik in de cijfers is onweerlegbaar. De trend is omgedraaid van een almaar stijgende problematiek naar een veiligere viering van Koninginnedag. Toch is het van belang om af te wachten of deze positieve trend zich doorzet. Na één viering kan nog niet worden geconcludeerd dat de maatregelen van invloed zijn geweest op een veiligere Koninginnedag. In de online enquête geven de veiligheidsprofessionals de volgende top vijf van de belangrijkste risico's van Koninginnedag: 1) Overcrowding 2) Alcohol 3) Bereikbaarheid voor de hulpdiensten 4) Agressie 5) Problemen op en rond het spoor / afvoer van bezoekers Hieruit blijkt dat de belangrijkste risico's nog steeds te maken hebben met de mensenmassa (overcrowding, bereikbaarheid voor de hulpdiensten, problemen op en rond het spoor / afvoer van bezoekers) en het gedrag van de bezoekers (alcohol, agressie). In de volgende paragrafen gaan we hier dieper op in. Naast deze primaire risico's bestaat nog een aantal andere veiligheidsrisico's, die aandacht blijven vragen. Al met al kan echter gesteld worden dat deze veiligheidsrisico's vele mate kleiner zijn dan risico's van overcrowding en alcohol. Een risico met betrekking tot het functioneren van de hulpdiensten is het het GSM-netwerk. Net als bij veel andere evenementen was het gedurende een groot deel van de dag niet mogelijk om met mobiele telefoons te bellen. Het GSM netwerk is niet berekend op een dergelijke piekbelasting. Bij een incident kan daardoor een groot deel van de verschillende hulpverleningsdiensten en instanties die niet met portofoons werken, bijvoorbeeld GVB, NS, gemeente, geen contact met elkaar leggen. Het is natuurlijk mogelijk om met providers in overleg te treden om te onderzoeken of de capaciteit van het netwerk verhoogd kan worden. Het is echter ook aan te raden om naar alternatieven te zoeken, bijvoorbeeld het gebruik van vaste telefoons, het uitrusten van mensen met een extra


|

september 2012

pagina 17

simkaart (van een andere provider) of het breder inzetten van portofoons. Ook is het zaak om mensen die een portofoon hebben goed te trainen in het gebruik daarvan. Een ander risico, waar op dit moment (te) weinig aandacht aan wordt besteed, is het zwerfvuil (voornamelijk op het stationsplein). Zwerfafval vormt een potentiële bron van openbare ordeverstoringen (bijvoorbeeld het in brand steken van afval of het gebruiken van afval als gelegenheidswapen) en kan een sfeer creëren waarin openbare ordeverstoringen sneller plaatsvinden. Het zwerfvuil moet volgens een aantal respondenten eerder worden opgeruimd.

Ook het risico op calamiteiten op het water moet niet vergeten worden. De werkgroep Water noemt Koninginnedag 2012 een “vriendelijke en gezellige dag met veel drukte op het water". 21 Over het algemeen hebben er geen noemenswaardige bijzonderheden plaatsgevonden, behalve de aanvaring van een vaartuig tegen de nieuwe brug in het Oosterdok. Echter, een traditioneel knelpunt tijdens Koninginnedag is de Prinsengracht. De grote drukte en toestroom van pleziervaartuigen en de karakteristiek van de vaarweg (vrijwel zonder bochten, gekruist door een aantal zijgrachten, er lopen een aantal bruggen overheen en er liggen een aantal woonboten aan weerzijden van de oever) zorgen hier voor problemen. Het merendeel van de woonbootbewoners van de Prinsengracht ervaart Koninginnedag als complete chaos, voornamelijk tussen 16.00 uur en 20.30 uur. Woonboten lopen schade op door aanvaringen (doordat het veel te druk is, maar ook doordat er ongecontroleerd gevaren wordt) en doordat mensen via of over de woonboten lopen om bij de kade te komen. Daarnaast wordt er veel geürineerd tegen de woonboten. Een enkele keer lopen mensen zelfs gewoon naar binnen bij een woonboot om naar het toilet te gaan. Vooral de partyboten geven steeds meer overlast met teveel publiek aan boord, harde muziek en een vaak niet aanspreekbare kapitein.

3.4

Bevindingen mensenmassa

Geconcentreerde drukte Eén van de belangrijkste veiligheidsrisico's tijdens Koninginnedag is de geconcentreerde drukte in de binnenstad. De mogelijke gevaren hiervan zijn onder andere paniek en verdrukking door calamiteiten. Op basis van schattingen door middel van onder andere het aantal vervoerde bezoekers is het aantal bezoekers van Koninginnedag 2012 vastgesteld op 700.000. In 2011 waren er 800.000 bezoekers tijdens Koninginnedag aanwezig. Een daling van 100.000 bezoekers is niet extreem groot. Op zichzelf staand zou deze daling dan ook onvoldoende impact hebben op de geconcentreerde drukte in de binnenstad. Echter, tegelijkertijd waren de bezoekers meer verspreid over de hele stad. De geïnterviewden hebben de indruk dat er daardoor veel minder sprake was van geconcentreerde drukte in de binnenstad. De respondenten in de enquête delen deze mening. Ruim driekwart van de respondenten geeft aan dat er sprake was van (veel) minder geconcentreerde drukte in de binnenstad.

21

Algemene evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 18

Figuur 7: Geconcentreerde drukte

Ondanks de daling van de geconcentreerde drukte in de binnenstad is er nog een aantal plekken in de binnenstad als vanouds erg drukbezocht. De Jordaan en de Nieuwmarkt zijn nog steeds druk bezochte locaties, maar de drukte in beide gebieden is op geen enkel moment kritiek geworden. Er hebben dan ook geen (noemenswaardige) incidenten plaatsgevonden. En er ontstonden andere hotspots (o.a. het Vondelpark) maar hier hing een goede sfeer. Ook was het erg druk op het water, ogenschijnlijk net zo druk als voorgaande jaren. Op het gratis toegankelijke evenement van Slam!FM op het Java-eiland kwamen veel bezoekers af, waardoor al vroeg in de ochtend de hekken werden gesloten. Na de inzet van crowd control maatregelen hebben zich hier verder geen problemen voorgedaan.

Bereikbaarheid hulpdiensten De geconcentreerde drukte had voorgaande jaren tot gevolg dat de hulpdiensten niet goed bereikbaar waren. In figuur 8 staat weergegeven in hoeverre de respondenten van de online enquête de bereikbaarheid van de hulpdiensten in de binnenstad veranderd vinden. Deze vraag is alleen gesteld aan respondenten die werkzaam zijn voor een hulpdienst. Van deze respondenten vindt in totaal 38% dat de bereikbaarheid beter tot veel beter is voor de hulpdiensten in vergelijking met voorgaande jaren. Tegelijkertijd vindt 28% dat er geen verandering is opgetreden. Figuur 8: Bereikbaarheid hulpdiensten

De afname van massaliteit maakt dat de bereikbaarheid van de hulpdiensten sterk is verbeterd. Alle locaties in de binnenstad waren toegankelijker dan vorig jaar, doordat de haarvaten weer bereikbaar waren. Echter, op een aantal locaties, zoals de Jordaan, was er nog steeds sprake van massale drukte. Deze locaties waren niet of nauwelijks toegankelijk voor de hulpdiensten over land of water. Volgens enkele geïnterviewde sleutelfunctionarissen is daarom de bereikbaarheid van de hulpdiensten nog niet optimaal. Ambulances kunnen bijvoorbeeld niet binnen de gestelde tijd de locaties in de binnenstad bereiken door de opstelling van podia en terrassen. Daarnaast vereist de Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 19

spreiding van evenementen over een groter deel van de stad ook dat de hulpdiensten over een breder gebied van de stad aanwezig moeten zijn. De hulpdiensten moeten bovendien grotere afstanden afleggen.

Besloten feesten Het spreiden van de evenementen vormt de belangrijkste factor in het verminderen van de geconcentreerde drukte. Daarnaast is een belangrijke factor dat de evenementen besloten waren en dat er vooraf een kaartje moest worden gekocht. Hierdoor blijven de bezoekers op het evenemententerrein waarvoor ze een kaartje hebben en ontstaan er geen massale bezoekersstromen naar andere delen van de stad. Bovendien zijn deze besloten feesten beter beheersbaar. Vaak trekken besloten feesten een ander publiek en er vooraf bekend hoeveel personen er maximaal aanwezig zijn op het terrein. Hierdoor kunnen hulpdiensten vooraf de benodigde capaciteit vrijmaken en ontstaan over het algemeen weinig verassingen.

3.5

Bevindingen gedrag en alcohol

Naast de geconcentreerde drukte is het gedrag van bezoekers en in het bijzonder alcoholgebruik een belangrijk veiligheidsrisico. Alcoholgebruik vormt één van de grootste risico's op Koninginnedag. Rond de meeste incidenten speelt alcohol een rol, zoals vaak bij agressie, het verstoren van de openbare orde, het veroorzaken van overlast, urineren op straat, vervuiling en comazuipers. Ook bij de meeste ambulanceritten speelt alcohol een rol. Ambulanceritten tijdens Koninginnedag zijn vaak gerelateerd aan alcoholmisbruik, alhoewel dit lastig objectief vast te stellen is.

Sfeer en gedrag De eerder genoemde cijfers over incidenten, ambulanceritten en hulpvragen laten een opvallende daling zien ten opzichte van vorig jaar. Met name het aantal incidenten is sterk gedaald. Ook de geïnterviewden wijzen op de vriendelijke en gemoedelijke sfeer tijdens Koninginnedag. De geïnterviewden wijzen erop dat er in hun ogen minder excessief gedrag en agressie werd vertoond door de bezoekers. Ook waren volgens hen de incidenten beter beheersbaar. Figuur 9 laat daarnaast zien dat de respondenten van de online enquête ook vinden dat er sprake was van minder agressief gedrag tijdens Koninginnedag. Bijna tweederde, 64%, van de respondenten zegt dat er minder tot veel minder agressief gedrag werd vertoond. Figuur 9: Agressief gedrag online enquête

Alcoholgebruik Over het alcoholgebruik van de feestvierders bestaan verschillende inzichten. Uit onderzoek van O+S Amsterdam onder bezoekers van Koninginnedag in 2011 en 2012 blijkt dat er mogelijk minder veeldrinkers waren. Tabel 2 laat zien dat 33% van de respondenten in 2012 verwacht 7 glazen of meer te drinken ten opzichte van 42% in 2011. Daarnaast was er een lichte daling van het aantal respondenten dat een alcoholisch drankje in de hand had op het moment van de enquête.


|

september 2012

pagina 20

Tabel 2: Alcoholgebruik bezoekers (Bron: O+S Amsterdam)

2011

2012

Aantal veeldrinkers (7 glazen of meer) in de openbare ruimte (gebaseerd op hoeveel men denkt te gaan drinken)

42 %

33 %

Aantal respondenten met alcoholisch drankje in de hand op moment van enquête

41 %

35 %

Ook de resultaten van de online enquête geven een aanwijzing dat de bezoekers van Koninginnedag minder alcohol hebben gedronken. Figuur 10 laat zien dat de respondenten de indruk hebben dat er sprake was van minder overmatig alcoholgebruik. In totaal denkt 59% dat er minder tot veel minder overmatig alcohol werd gebruikt. Figuur 10: Alcoholgebruik online enquête

Uit onderzoek in opdracht van de politie Amsterdam-Amstelland blijkt dat het aandeel alcoholonthouders dit jaar iets kleiner was dan een kwart. Van de 620 respondenten gaf bijna twee tiende (17%) aan geen alcohol te hebben gedronken. De overige 83 procent had dus wel alcohol gedronken. 22 Vooral jongeren van 18 t/m 20 jaar drinken in verhouding tot de andere leeftijdscategorieën veel. Deze jongeren verklaarden gemiddeld 12,2 standaardglazen alcohol te hebben gedronken, tegenover 4,8 onder de overige bezoekers. 23 Alcoholaanpak Tabel 3: Aanschaf alcohol bezoekers (Bron: O+S Amsterdam)

2011

2012

Aantal bezoekers dat zelf drinken meeneemt Waarvan - fris - bier - sterke drank - wijn

32 % n.b. 22 % 14 % 10 %

35 % 11 % 24 % 9% 9%

Aantal respondenten dat de meegenomen drank vóór 30 april gekocht

63 %

60%

22

Boing, B.S., Onderzoek alcoholgebruik tijdens Koninginnedag 2012, DRI, politie Amsterdam-Amstelland, juni 2012, p.9. 23 Boing, B.S., Onderzoek alcoholgebruik tijdens Koninginnedag 2012, DRI, politie Amsterdam-Amstelland, juni 2012, p.11. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 21

Aantal respondenten dat drankjes op 30 april heeft gekocht bij horeca

39 %

61%

Aantal respondenten dat tijdens Koninginnedag verwacht alcohol bij supermarkt te kopen

11 %

10 %

Aantal respondenten dat bekend is met éénstuksbeleid

44 %

40 %

Uit bovenstaande cijfers blijkt dat ongeveer een derde van de bezoekers eigen drank meeneemt. Het aantal bezoekers met eigen drank is in 2012 licht gestegen. Licht gedaald is het aantal bezoekers dat drank aanschaft vóór 30 april. Een positieve ontwikkeling is het aantal respondenten dat aangeeft drankjes te kopen bij horecaondernemingen; dat aantal is toegenomen van 39% in 2011 naar 61% in 2012. Ietwat teleurstellend is het percentage bezoekers dat bekend is met het éénstuksbeleid. Dat aantal is dit jaar licht gedaald naar 40%. Het effect van communicatie over deze specifieke maatregel lijkt daarmee niet bijzonder succesvol. De maatregelen gericht op het verminderen van alcoholmisbruik werken nog niet optimaal. De sluiting van de supermarkten wordt gezien als een positief punt, maar er is daarnaast nog veel ruimte voor verbetering. De supermarkten in het centrum waren vanaf 13.00 uur gesloten, vanwege de onuitvoerbaarheid in de ogen van de branche van het éénstuksbeleid en late afspraken hierover. Wel waren er twee Spar-supermarkten open. Ook kon er alcohol gekocht worden bij niet-georganiseerde winkels, zoals nachtwinkels en toko's. Dit roept het gevoel op van oneerlijke concurrentie bij de detailhandel. Ook werkte de aanpak van de horeca niet optimaal. Volgens de politie was het onder de handhavers onbekend dat ze mochten optreden en processen verbaal mochten uitschrijven wanneer er veel alcohol werd geschonken door de horeca. Daarnaast werd niet onderzocht in welke horecagelegenheid opgepakte dronken personen hun laatste drankje hadden gekocht. Deze horecagelegenheden zouden dan een strafpunt kunnen krijgen in de vergunning. Bovendien werden geen alcoholcontroles gehouden op de evenemententerreinen zelf. De organisatie is hier verantwoordelijk, maar de vergunningverlener dient daar op toe te zien. Een ander aspect binnen de alcoholaanpak dat niet is gelukt, is de gezamenlijke awarenesscampagne van de gemeente, horeca en detailhandel. Vanwege onder andere tijdgebrek en discussie over de te betrekken partners is deze campagne niet van de grond gekomen. Wel is er afzonderlijke communicatie geweest richting de doelgroep vanuit de gemeente en de NS. De gemeente heeft gecommuniceerd dat alcoholmisbruik niet wordt getolereerd. Er is bereidheid onder de gemeente, horeca en detailhandel om gezamenlijk op te trekken, dus voor Koninginnedag volgend jaar worden hier mogelijkheden gezien voor een gezamenlijke campagne. Daarnaast verliep de handhaving van het éénstuksbeleid niet eenduidig. De éénstuksregeling wordt niet als zodanig gehandhaafd, omdat dit beleid in de ogen van de toezichthouders en politie niet uitvoerbaar is in de praktijk. Het is volgens een aantal respondenten niet realistisch om te verwachten dat alle dronken personen kunnen worden opgepakt of dat er van alle overtreders alcohol kan worden afgepakt. Daarom is ervoor gekozen om bezoekers op te pakken of alcohol af te pakken van personen die de openbare orde verstoren en overlast veroorzaken. Op het water is ervoor gekozen om enkel fusten of vergelijkbare excessieve hoeveelheden alcohol af te pakken. De alcoholcontroles op het station zijn alleen op een klein aantal plaatsen in Noord-Holland (zoals Schagen en Alkmaar) uitgevoerd, omdat die jongeren de meeste overlast geven in de ogen van de gemeente en politie. De controles worden verricht door de NS. Politie (KLPD en regio) hebben geen actieve rol bij de handhaving van deze huisregel van NS. Zij acteren alleen als de openbare orde in het geding is (bijvoorbeeld bij escalatie van incidenten en bij agressie tegen treinpersoneel). In de treinen wordt niet gecontroleerd vanwege de kans op snelle en grote escalatie en gevaar voor de veiligheid van eigen werknemers.


|

september 2012

pagina 22

Van de respondenten (N=358) die dit jaar met de trein naar Amsterdam reisde, was bijna de helft (45%) in het bezit van alcohol. Van deze groep was ruim 70 procent op de hoogte van het alcoholverbod. Overtreders van het alcoholverbod kwamen uit alle delen van Nederland en waren van alle leeftijden. Slechts een op de twintig treinreizigers die aangaf alcohol te hebben meegenomen werd gecontroleerd. Zij waren in de trein of op het station aangesproken door de politie en/of NS-personeel vanwege het meevoeren van alcohol. Zij kregen geen boete maar moesten wel hun drank afstaan. Het overgrote deel van de respondenten (95%) wist dus succesvol de stad te bereiken met hun meegesmokkelde drankjes. De groep treinreizigers die niet in het bezit was van alcohol was gemiddeld ouder, dan de groep die wel in het bezit was van alcohol. De overtreders waren gemiddeld 18 jaar oud. Dat is dus de leeftijdsgroep die ook het meeste dronk. 24

Resterend risico Het Slam!FM evenement wordt door bijna alle geïnterviewde respondenten als negatief aspect benoemd, variërend van 'de enige smet op Koninginnedag' tot 'aandachtspunt' maar 'beheersbaarder dan 538'. Dit feest was erg druk en trok juist een wat jonger publiek, vergelijkbaar of nog jongere bezoekers dan het publiek dat afkomt op het oude 538 evenement. Ook de cijfers van de GHOR over het aantal EHBO behandelingen laat zien dat dit een risicovol evenement is; een kleine 40% van de behandelingen vond plaats rond het Java-eiland, 14% van die behandelingen waren alcohol/drugs gerelateerd. Daarnaast liep het evenemententerrein waar 15.000 bezoekers

konden komen al vrij snel vol, waardoor een aantal maatregelen ingezet moesten worden om de massa veilig terug te sturen. Voor volgend jaar pleiten de geïnterviewde respondenten ervoor om het een besloten feest te maken of een dergelijk gratis evenement te verplaatsen naar de geschikte locatie buiten de stad.

3.6

Conclusie

In 2011 wezen de onderzoekers van het COT op twee risicofactoren: massaliteit en het gedrag van een deel van het publiek. In de voorbereiding op Koninginnedag 2012 hebben die factoren een centrale plek ingenomen. Voor dit hoofdstuk geldt dat met succes bijgedragen is aan het bewerkstelligen van gedragsveranderingen om excessieve gedragingen te reduceren. Koninginnedag in Amsterdam is veiliger en beheersbaar geworden. Enerzijds door de kans op openbare orde risico’s te verkleinen (alcoholmatiging, lagere bezoekersconcentraties), anderzijds door impact in geval van calamiteiten te beperken (lagere bezoekersconcentraties, spreiding, bereikbaarheid hulpdiensten). Aangenomen kan worden dat het pakket aan nieuwe maatregelen hieraan heeft bijgedragen, in het bijzonder de spreiding van evenementen. De geënquêteerde en geïnterviewde veiligheidsprofessionals geven aan dat zij vertrouwen hebben in de aanpak van de gemeente. Ze staan positief tegenover de maatregelen en geven aan dat Koninginnedag beheersbaar is, ondanks dat dit evenement nog steeds veiligheidsrisico's kent. Daarnaast zijn de incidenten verminderd. Koninginnedag 2012 laat daarmee een positieve trendbreuk zien. De daling van het excessieve gedrag onder bezoekers kan vooral verklaard worden door de aanwezigheid van een gevarieerder publiek in de binnenstad. Het type publiek dat veel drinkt, over het algemeen jonge mannen, is minder aanwezig. Er waren meer gezinnen aanwezig, met uitzondering van het uitgaanscentrum. Daarnaast dragen lagere bezoekersconcentraties bij aan het voorkomen en betere beheersing van openbare ordeverstoringen (agressie, opstootjes). Het overmatig gebruik van alcohol lijkt iets afgenomen te zijn, maar dit effect is niet eenduidig. Evengoed blijven grootschalige publieksevenementen als koninginnedag bepaalde veiligheidsrisico's kennen, met name klassieke openbare orderisico's en het gevaar van calamiteiten zoals extreem weer. Bij dergelijke grootschalige vieringen moet een balans worden gezocht tussen gezelligheid en veiligheid. De gemeente is er dit jaar samen met andere partijen in geslaagd om de grootste risico's, namelijk overcrowding en alcoholgerelateerde incidenten, in te dammen. De resterende risico's vallen nu mogelijk meer op, maar blijven beheersbaar. Het gaat om zaken als zwerfvuil en drukkere locaties als de Jordaan, het Slam!FM evenement en de Prinsengracht.

24

Boing, B.S., Onderzoek alcoholgebruik tijdens Koninginnedag 2012, DRI, politie Amsterdam-Amstelland, juni 2012, p.17. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 23

Aanbevelingen  





Consolideer het ingezette spreidingsbeleid waarbij grootschalige evenementen plaatsvinden op locaties buiten de binnenstad. Verfijn het alcoholmatigingsbeleid. Overmatig alcoholgebruik is en blijft een issue op momenten en locaties waar veel (jonge) bezoekers samenkomen en alcohol beschikbaar is. Het is echter mogelijk om het alcoholgebruik verder terug te dringen, er zijn zeker nog mogelijkheden voor verbetering in de aanpak. De gemeente kan andere maatregelen verkennen, zoals het aanbieden van gratis water. Het is bovendien van belang om aan de bezoekers duidelijk te maken dat het niet normaal is om extreem dronken te worden, bijvoorbeeld door middel van een collectieve awareness-campagne. Ook handhaving blijft een belangrijk instrument in de alcoholaanpak. In het hoofdstuk Handhaving gaan we hier verder op in. Heroverweeg de gekozen opzet voor het Slam!FM evenement. De meningen over de geschiktheid van het Java eiland voor een dergelijk evenement verschillen; enerzijds kan de locatie slechts een beperkt aantal bezoekers aan, anderzijds is de locatie goed af te sluiten als het te vol wordt. De combinatie met vrije toegang lijkt echter geen gelukkige, omdat de kans daardoor zeer groot is dat het terrein al vroeg vol loopt. Een andere locatie, waar meer bezoekers terecht kunnen en die verder van de binnenstad afligt, lijkt een betere optie. Overweeg ook de mogelijkheid van het verplichten van kaartverkoop. Kaartverkoop zorgt ervoor dat vooraf duidelijkheid ontstaat over het aantal bezoekers en zorgt dat bezoekers niet van het ene naar het andere feest verplaatsen. Het is daarbij belangrijk om de verplichte kaartverkoop ruim te communiceren. Nadeel van verplichte kaartverkoop is dat het karakter van het evenement verandert. Zoek in de werkgroepen naar slimme praktische oplossingen te zoeken voor de geïdentificeerde resterende risico's. Denk in de werkgroep handhaving na over de inzet van alternatieve communicatiemiddelen indien het GSM netwerk plat ligt. Ontwikkel in de werkgroep crowd management en mobiliteit, net als dit jaar, scenario's voor het vollopen van een gebied als de Jordaan (en kijk goed naar de kritische punten in dit gebied). Ontwikkel in de werkgroep water een aanpak voor het verder beperken van de incidenten op de Prinsengracht, in overleg met de woonbootbewoners.


|

september 2012

pagina 24

4

Thema: karakter evenement

4.1

Inleiding

Eén van de doelen van de gemeente Amsterdam was om Koninginnedag weer terug te geven aan de Amsterdammers en andere gezellige feestvierders. Doel was om het karakter van het evenement te veranderen. In dit hoofdstuk beantwoorden we vragen over de kleinschaligheid van de evenementen, de variatie in de programmering, het wegvallen van het 538 evenement en de bezoekers en hun beleving. Om antwoord te krijgen op bovenstaande onderzoeksvragen heeft Bureau Onderzoek en Statistiek (hierna: O+S) in opdracht van de Bestuursdienst Amsterdam (BDA) een onderzoek uitgevoerd naar de beleving van Koninginnedag 2012 door Amsterdammers. Via het online panel van O+S hebben 654 Amsterdammers de vragenlijst ingevuld. Omdat jongeren en niet-westerse allochtonen minder vaak deelnemen aan panelonderzoek, zijn deze twee groepen gericht benaderd voor straatinterviews (104). In totaal hebben 758 Amsterdammers de vragenlijst ingevuld. In de volgende paragraaf is een aantal van de bevindingen van dit onderzoek integraal overgenomen. Daarnaast is geput uit de interviews die het COT heeft afgenomen.

4.2

Maatregelen

Eén van de aanbevelingen uit het COT adviesrapport Koninginnedag 2011 is dat de aantrekkingskracht van Amsterdam verminderd moet worden, om te voorkomen dat het nog drukker wordt in de stad tijdens Koninginnedag en de situatie meer onbeheersbaar wordt. Om dit te bereiken wordt aanbevolen om minder evenementen en minder evenementen expliciet voor jongeren te organiseren in Amsterdam. Dat betekent ook geen landelijk evenement in Amsterdam, maar wel ergens anders in Nederland. Er zijn verschillende maatregelen getroffen om dit doel te bereiken. De belangrijkste zijn de verplaatsing van grote evenementen naar de randen van de stad, het niet door laten gaan van het 538 feest op het Museumplein, en het streven om meer variatie aan te brengen in de evenementen.

4.3

Bevindingen

Kleinschaligheid In totaal vonden met Koninginnedag 2012 225, voornamelijk kleinere, evenementen plaats in Amsterdam. Daarbij is er meer ruimte voor vrijmarkten. Er zijn niet minder evenementen dan vorig jaar maar wel kleinschaliger en beter gespreid over de stad. Voorgaande jaren waren de evenementen voornamelijk in stadsdeel Zuid en Centrum. Onderstaande kaart toont de spreiding van evenementen over de stad. 25 Evenementen zijn aangeduid met gekleurde cirkels. Kleine evenementen (< 500 bezoekers) zijn in groen weergegeven, middelgrote (< 2.000 bezoekers) in blauwe en grote (> 2.000 bezoekers) in roze. Hieruit blijkt dat er voornamelijk kleinschalige en een aantal middelgrote evenementen hebben plaatsgevonden in de binnenstad. Ook laat de kaart zien dat de grote evenementen (ver) buiten het centrum plaatsvinden.

25

Mobiliteit en crowdmanagementplan Koninginnedag 2012, DEFINITIEF, Versie 5: 25 april 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 25

Figuur 11: Spreiding evenementen

Variatie Alle grote feesten, zoals Q-day, Slam!FM en Loveland zijn "dance-feesten" die gericht zijn op een doelgroep van ongeveer 18 tot 35 jaar. Hierin zit dus weinig variatie. Of het verplaatsen van deze grote evenementen heeft geleid tot grotere variatie tussen de kleinere evenementen in de binnenstad, is onduidelijk. In de interviews wordt het beeld geschetst dat het wegvallen van het 538 feest grote invloed heeft gehad op het type bezoekers van Koninginnedag in Amsterdam. Een belangrijke groep risicovolle bezoekers (jong, veel drankgebruik) lijkt niet naar Amsterdam te zijn gekomen vanwege het wegvallen van dit feest. Verschillende betrokkenen geven aan dat er meer gezinnen met kinderen in de stad waren.

538 feest Bijna de helft van alle Amsterdammers (46%) vindt dat Koninginnedag aantrekkelijker is zonder het podium van Radio 538. Het gaat hierbij vaker om mensen die nooit of 1 keer naar het Museumplein zijn geweest tijdens Koninginnedag. Eén op de tien Amsterdammers is de afgelopen jaren meerdere keren naar het feest op het Museumplein gegaan. De meerderheid van deze groep vindt Koninginnedag juist minder aantrekkelijk zonder het 538-podium. Het gaat hierbij vaker om jongeren.

Tabel 4: Aantrekkelijkheid Amsterdam zonder 538 feest Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 26

Uit ons onderzoek (zie paragraaf 3.4) blijkt dat het aantal bezoekers van buiten de stad verminderd is. Het is echter onduidelijk of dit het directe gevolg is van het niet door gaan van het 538 evenement. De verandering in het type bezoekers van Koninginnedag is een grote consequentie van het niet doorgaan van het 538 evenement. Uit de verschillende interviews blijkt dat er meer gezinnen in de stad zijn en minder jongeren.

Overlast Een groot evenement als Koninginnedag brengt ook overlast met zich mee. De respondenten hebben voor een aantal mogelijke bronnen van overlast aangegeven in hoeverre zij deze hebben ervaren. In zijn algemeenheid geldt dat in 2012 minder Amsterdammers vinden dat de overlast van Koninginnedag te groot is dan in 2011. Net als vorig jaar wordt de overlast van de rotzooi het vaakst te groot gevonden. Het percentage daalde echter wel van 48% naar 36%. Het aandeel Amsterdammers dat te veel overlast ervaart van wildplassers daalde van 37% naar 24% en ook was er minder ernstige overlast van dronken mensen (van 33% naar 21%). De ervaren overlast van geluid en slechte bereikbaarheid daalde eveneens naar 13% en 11%. Van de vormen van overlast wordt onveiligheid het minst vaak ervaren: 6% vindt het te onveilig met Koninginnedag. Dit percentage is vergelijkbaar met 2011.

Tabel 5: Ervaren overlast tijdens Koninginnedag

Een aantal respondenten geeft aan andere vormen van overlast te hebben ervaren die ze niet acceptabel vinden. Het meest genoemd is dat het afval lang op straat bleef liggen (2%), vooral glas Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 27

op fietspaden heeft voor overlast en lekke banden gezorgd. Daarnaast noemt, net als in 2011, 2% de geluidsoverlast op het water. Andere vormen van overlast die zijn genoemd zijn stinkende of overlopende plaskruizen, het claimen van de grond voor kraampjes en hufterig gedrag van bezoekers. Sommige groepen Amsterdammers hebben meer overlast ervaren dan anderen:  Amsterdammers die Koninginnedag niet vieren ervaren meer overlast dan feestvierders  Inwoners van Centrum ervaren vaker overlast van alle genoemde categorieën. Ruim de helft van hen vindt de overlast van wildplassers te groot.  Jongeren ervaren minder vaak geluidoverlast, maar voelen zich wel vaker onveilig.  Niet-westerse allochtonen vinden de overlast van dronken mensen vaker dan gemiddeld te groot. Daarnaast hebben zij meer overlast van de slechte bereikbaarheid van de stad.

Mening Amsterdammer Uit het onderzoek van O+S blijkt dat vier van de tien Amsterdammers vinden dat in zijn algemeenheid de manier waarop Koninginnedag 2012 in Amsterdam is gevierd (veel) leuker dan in voorgaande jaren. Ruim een derde (35%) vond dat het hetzelfde was gebleven en 22% vond het (veel) minder leuk. Amsterdammers onder de 35 jaar vonden vaker dat het dit jaar minder leuk was dan oudere Amsterdammers.

Figuur 12: Mening over Koninginnedag 2012 in zijn algemeenheid

De veranderingen die zijn doorgevoerd in de organisatie van Koninginnedag worden allemaal door een meerderheid van de Amsterdammers (zeer) goed beoordeeld. Het meest positief is men over de toename van het aantal kleinschalige evenementen in de stad (74%) en de bijval is met 66% het laagst voor het organiseren van besloten feesten buiten het centrum. Deze laatste maatregel wordt het vaakst (zeer) slecht beoordeeld (16%). Het gaat hierbij vaker om Amsterdammers die Koninginnedag in Amsterdam hebben gevierd. Amsterdammers die Koninginnedag in Amsterdam vieren staan ook wat minder positief tegenover de maatregel om de verkoop van alcohol vooral via de horeca plaats te laten vinden dan niet-vierders. Verder geldt in zijn algemeenheid dat jongeren vaker negatief zijn over de veranderingen dan Amsterdammers boven de 35 jaar.


|

september 2012

pagina 28

Figuur 13: Beoordeling veranderingen

De Amsterdamse bezoekers van Koninginnedag 2012 geven de sfeer in het gebied waar ze overdag de meeste tijd hebben doorgebracht gemiddeld een 8. Zeven van de tien geven een 8 of hoger en 4% geeft de sfeer een onvoldoende. Autochtonen geven Koninginnedag een iets hoger cijfer dan westerse en niet-westerse allochtonen, maar ook zij geven met ongeveer een 7,5 Koninginnedag 2012 een ruime voldoende. Het oordeel van de bezoekers over de sfeer tijdens Koninginnedag 2012 is vergelijkbaar met voorgaande jaren.

Tabel 6: Beoordeling sfeer

Vrijmarkten De vrijmarkt begint in Amsterdam op 30 april om 6 uur s ochtends. De respondenten is gevraagd wat ze er van zouden vinden als de vrijmarkt weer op 29 april tijdens Koninginnenacht zou beginnen. De meningen hierover zijn verdeeld. Bijna de helft van de respondenten tot 45 jaar (49%) zou dit (zeer) positief vinden, terwijl bijna de helft van de 45-plussers (47%) dit een (zeer) negatief voorstel vindt.


|

september 2012

pagina 29

4.4

Conclusie

De aanbeveling uit het COT adviesrapport Koninginnedag 2011 om minder evenementen en minder evenementen expliciet voor jongeren te organiseren in Amsterdam, zodat de aantrekkingskracht van Amsterdam wordt verminderd, is dit jaar deels gevolgd. Er zijn niet minder evenementen georganiseerd, maar wel kleinschaligere evenementen, verspreid over de stad. Het verplaatsen van grote evenementen naar buiten de stad en het wegvallen van het 538 feest heeft ervoor gezorgd dat er een ander type bezoeker naar de binnenstad is gekomen tijdens Koninginnedag 2012. Een belangrijke groep risicovolle bezoekers (jong, veel drankgebruik) is niet naar de binnenstad is gekomen. Er waren meer gezinnen met kinderen in de stad. Of het wegvallen van het 538 evenement heeft geleid tot een vermindering van het aantal bezoekers van buiten de stad is lastig vast te stellen. Uit verschillende cijfers blijkt dat er dit jaar inderdaad minder bezoekers naar Amsterdam zijn gekomen, maar een causaal verband met het wegvallen van het 538 evenement is niet vast te stellen. Bijna de helft van alle Amsterdammers vindt dat Koninginnedag aantrekkelijker is zonder het podium van Radio 538. Het gaat hierbij vaker om mensen die nooit of 1 keer naar het Museumplein zijn geweest tijdens Koninginnedag. Van de personen die de afgelopen jaren meerdere keren naar het feest op het Museumplein zijn gegaan vindt de meerderheid Koninginnedag juist minder aantrekkelijk zonder het 538-podium. Het gaat hierbij vaker om jongeren. In zijn algemeenheid geldt dat in 2012 minder Amsterdammers vinden dat de overlast van Koninginnedag te groot is dan in 2011. Over het algemeen zijn Amsterdammers zeer positief over de veranderingen die zijn doorgevoerd. Het meest positief is men over de toename van het aantal kleinschalige evenementen in de stad. Het organiseren van grote evenementen buiten de stad met kaartverkoop wordt door een groter percentage respondenten (16%) als een (zeer) slechte verandering beoordeeld dan de andere veranderingen die zijn doorgevoerd. In zijn algemeenheid zijn jongeren vaker negatief zijn over de veranderingen dan Amsterdammers boven de 35 jaar. Uit het onderzoek van O+S blijkt dat 40% van de Amsterdammers vindt dat in zijn algemeenheid de manier waarop Koninginnedag 2012 in Amsterdam is gevierd (veel) leuker dan in voorgaande jaren. Ruim een derde (35%) vond dat het hetzelfde was gebleven en 22% vond het (veel) minder leuk. Amsterdammers onder de 35 jaar vonden vaker dat het dit jaar minder leuk was dan oudere Amsterdammers.


Consolideer het ingezette spreidingsbeleid waarbij grootschalige evenementen plaatsvinden op locaties buiten de binnenstad (overeenkomstig aanbeveling 1 hoofdstuk 3). Zoek naar meer variatie in het programma, waardoor Koninginnedag Amsterdam aantrekkelijk wordt voor een breder publiek.


|

september 2012

pagina 30

5

Thema: vergunningen

5.1

Inleiding

Het afgeven van vergunningen voor evenementen bepaalt hoe Amsterdam eruit gaat zien met Koninginnedag. Daarnaast is het bepalend voor alle onderdelen van de projectorganisatie, van communicatie tot crowdmanagement, in de voorbereiding naar Koninginnedag. Het is daarom een belangrijk onderdeel in de voorbereiding van Koninginnedag. 26 De gemeente Amsterdam heeft dit jaar de aanvraagtermijnen voor organisatoren van de evenementen op basis van de evaluatie in 2011 gelijkgetrokken.

5.2

Maatregelen

Het proces van vergunningverlening verloopt altijd als volgt: waaraan de vergunningen moeten voldoen, dan worden stadsdelen door de organisatoren van de evenementen en een groot aantal partijen zoals de politie, de brandweer vergunningen al dan niet verleend door de stadsdelen.

eerst worden de spelregels vastgesteld de vergunningen aangevraagd bij de vervolgens wordt advies gegeven door en de GHOR. Uiteindelijk worden de

De stadsdelen controleren de volledigheid van de vergunningverlening, of de vergunning op tijd is aangevraagd en of deze voldoet aan de spelregels. De politie controleert de aanvragen onder andere op crowdmanagement, het aantal bezoekers, beveiliging. De brandweer checkt bijvoorbeeld de nooduitgangen en de bereikbaarheid. Daarnaast is er nog een aantal adviespartners zoals Waternet en de Dienst Milieu en Bouwtoezicht (DMB). Deze partners geven een positief of

negatief advies, of een advies met voorwaarden over de te vergunnen evenementen. Dit jaar is in de vergunningverlening een aantal wijzigingen doorgevoerd:  Gelijktrekken van aanvraagtermijnen voor organisatoren (20 januari 2012).  Het organiseren van knelpuntenoverleggen.  Centrale coördinatie vanuit werkgroep Vergunningen en het evenementenbureau.

5.3

Bevindingen

Aantal vergunningen Er zijn in 2012 764 evenementvergunningen en tapontheffingen aangevraagd. 27 Het merendeel van de aanvragen is vergund. Ongeveer 50 aanvragen zijn bijvoorbeeld vanwege het niet voldoen aan de spelregels niet vergund of ingetrokken. 28 Er zijn 225 evenementen vergund. Het vergunningverleningsproces Het proces van vergunningverlening verliep niet soepel. De eerste stap in het proces is de ontvangst van de vergunningen door de stadsdelen. De diverse adviespartners geven echter aan dat veel aanvragen desondanks onvolledig zijn of van onvoldoende kwaliteit. Daarnaast leveren sommige organisatoren soms onvolledige vergunningaanvragen op. Organisatoren van grotere evenementen moeten een veiligheidsplan schrijven als onderdeel van de vergunning. Hiervoor is een format, maar dat geeft enkel de invulling van het veiligheidsplan op hoofdlijnen weer. "Er moet onderscheid worden gemaakt tussen aanvragen die niet voldoen (aan de spelregels) en daarop nog kunnen worden aangepast en aanvragen die op wezenlijke aspecten niet volgens aanvraag kunnen worden vergund." 29

26

Zie ook: Inspectie Veiligheid en Justitie, Veiligheid en gezondheidsaspecten bij publieksevenementen moeten verbeteren, 2012. 27 In 2011 zijn 183 evenementenvergunningen afgegeven en 351 tapvergunningen. 28 Vergunningen Amsterdam K-dag 2012. 29 Notulen evaluatiebijeenkomst werkgroep Vergunningen, 22 mei 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 31

De tweede stap in het proces is de advisering door de adviespartners. De adviespartners blijken verschillende rolopvattingen te hebben. Waar de brandweer bij een negatief advies vaak ook aangeeft hoe een organisator aan de eisen kan voldoen, houdt de politie het vaak bij een negatief advies met een toelichting waarom zaken niet kunnen. Dit verschil in opvatting houdt verband met ideeën omtrent de verantwoordelijkheidsverdeling. De politie is van mening dat organisatoren primair verantwoordelijk zijn voor de aanvraag en veiligheid van hun evenement. Organisatoren moeten vanuit die verantwoordelijkheid zelf zorg dragen voor een adequaat veiligheidsplan, in principe zonder advies van hulpdiensten. De politie beoordeelt en toetst de aanvraag, waarna de organisator follow-up moet geven aan de beoordeling. 30 De beoordeling van andere diensten is erop gericht evenementen mogelijk te maken, waardoor zij naast een beoordeling een verbeteradvies geven aan organisatoren. De rollen van partners zijn niet op papier gesteld of uitgesproken in de voorbereiding. Ook wordt door adviespartners niet altijd de gehele vergunningaanvraag doorgelopen op onjuistheden, maar worden vergunningsaanvragen bij de eerste constatering van een onjuistheid of onvolledigheid negatief beoordeeld. Er ontstond een continue stroom van vergunningaanvragen tussen organisator, stadsdeel en adviespartners, waardoor er een hoge werklast ontstond en onduidelijk werd wat de status van een aanvraag was. Er is nauwelijks sprake geweest van integrale advisering; alle diensten gaven afzonderlijk hun adviezen. Alleen bij het evenement aan de Barachasweg, hebben politie, brandweer en GHOR bij elkaar gezeten om het voorstel van de organisatie over de gewijzigde locatie door te spreken. Het resulterende negatieve advies is echter door tijdsdruk niet meer formeel vastgelegd. De aanpak is door de drie partijen als nuttig ervaren. "Iedereen zou op zijn eigen stoel moeten blijven zitten; vergunningverleners beoordelen of de aanvraag ontvankelijk is (op tijd aangeleverd, compleet, voldoet aan de spelregels), de adviespartners beoordelen de aanvragen op de aspecten die voor hen van toepassing zijn (bezoekersprofiel, crowdmanagement, mobiliteit, vluchtroutes). Het is een kwestie van wederzijds vertrouwen". 31 De derde stap in het proces is de besluitvorming door het stadsdeel. Hier ontbreekt een duidelijke deadline. Een groot deel van de vergunningen is op tijd vergund, er is echter tot op het laatste moment geschoven met vergunningen voor grote evenementen. Een aantal vergunningen is pas op het laatste moment verleend doordat er knelpunten in het veiligheidsplan van de evenementen waren die eerst opgelost moesten worden. Drie vergunningen zijn pas in de laatste week voor Koninginnedag verleend, namelijk het evenement op strand west, Loveland en God Save the Queen. De knelpunten zijn lang blijven liggen tussen de politie en het stadsdeel, ze werden te laat geïdentificeerd. De late vergunning van een aantal evenementen heeft tot gevolg dat partijen in de voorbereiding, zoals de werkgroep Mobiliteit & Crowdmanagement, niet of lastig hun werk kunnen doen. Gelijktrekken aanvraagtermijnen Het gelijktrekken van de aanvraagtermijnen voor organisatoren wordt door de sleutelfiguren gezien als een positieve verandering, alhoewel de officiële deadline niet altijd is gehanteerd. Veel organisatoren hebben voor die tijd de vergunning ingediend. Stadsdelen hebben echter ook na deze deadline nog (een beperkt aantal) aanvragen toegelaten. Door het gelijktrekken van de aanvraagtermijnen was het mogelijk om snel na de uiterste aanvraagdatum een compleet overzicht te maken van de aangevraagde vergunningen. De voorzitter van de werkgroep heeft besloten om per stadsdeel een overzicht te maken. Dit wordt door de partners als prettig ervaren. Nadat een overzicht van de aanvragen is gemaakt worden deze verstuurd naar de verschillende adviespartners, zoals politie, brandweer en GHOR. Deze partners ontvangen na de deadline van 20 januari tegelijk de vergunningaanvragen om die te beoordelen vanuit hun expertise. Doordat de adviespartners de aanvragen tegelijk ontvangen - en er geen afspraken zijn gemaakt over integrale beoordeling en advisering - vindt ook gelijktijdige beoordeling van aanvragen plaats. Zo kan het gebeuren dat de politie - op hetzelfde moment en onafhankelijk van andere partijen - de aanvraag 30 31

Lessenbijeenkomst Vergunningen, 7 juni 2012. Notulen evaluatiebijeenkomst werkgroep Vergunningen, 22 mei 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 32

beoordeeld. Enerzijds is dat goed, omdat zo onafhankelijk van elkaar beoordeling en advisering plaatsvindt. Anderzijds heeft de beoordeling en vooral het advies van de ene partij consequenties voor de beoordeling door de andere partij(en). De integrale beoordeling van aanvragen komt nu onvoldoende van de grond, waardoor synergieverlies kan optreden en tegenstrijdigheid in advisering.

Centrale coördinatie Voor de centrale coördinatie was de werkgroep Vergunningen in het leven geroepen. De werkgroep werd voorgezeten door een medewerker van het Evenementenbureau van de gemeente. Het centraal coördineren van de vergunningverlening wordt ervaren als een positieve verandering. Het is nuttig dat de verschillende partijen bij elkaar zitten om werkafspraken te maken, processen op elkaar af te stemmen en de effecten van de besluiten van de stedelijke projectgroep te bespreken. Tegelijkertijd hadden partners verschillende beelden bij de invulling van de centrale coördinatie. Bij de voorzitter bestaat het beeld dat de coördinerende rol van de werkgroep bestaat uit bovengenoemde activiteiten. De werkgroep richtte zich op het bespreken van de gang van zaken in de uitvoering. De voorzitter zag geen rol in de feitelijke vergunningverlening rond individuele vergunningen, dat bleef een rol van de stadsdelen, in samenwerking met de adviespartners. Wel organiseerde de voorzitter twee keer een knelpuntenoverleg, waarin alle knelpunten in individuele vergunningaanvragen met alle betrokken partners werden besproken. Verschillende adviespartners geven aan dat ze een meer sturende rol van de werkgroep en de voorzitter verwachtten. Ze verwachtten dat de werkgroep monitort of er knelpunten in de afhandeling van individuele vergunningen optraden en deze knelpunten oplost. Sommige partners verwachtten dat de werkgroep een rol zou spelen in de afhandeling van individuele vergunningen. Deze verschillende verwachtingen zijn tijdens de voorbereiding niet uitgesproken. Ook ontbreekt het aan een heldere opdracht voor de werkgroep, met duidelijk omschreven rollen en verantwoordelijkheden. Diverse partijen, waaronder de politie en brandweer, vinden dat het proces van behandeling van aanvragen van grote/ complexe evenementen vatbaar is voor verbetering. In de beoordeling zou grotere regie en een nadrukkelijker bijdrage van de centrale stad (evenementenbureau) nodig zijn. Ook tijdigheid is zeker in relatie tot complexe aanvragen vereist. "De aanvragen moeten in een eerder stadium compleet worden aangeleverd, inclusief veiligheidsplan en mobiliteitsplan. Op deze manier kunnen de grote aanvragen al tijdens het eerste knelpuntenoverleg meer inhoudelijk worden behandeld. Aanbeveling voor 2013 is om eerder met organisatoren van grote evenementen om tafel te gaan." 32 De twee centraal georganiseerde knelpuntenoverleggen worden in de interviews als erg positief gezien, omdat de knelpunten nu centraal besproken worden. Op een aantal punten kan dit overleg echter efficiënter worden georganiseerd. De negatief geadviseerde aanvragen werden in het overleg steeds in een kort tijdsbestek besproken, zonder dat deze op papier stonden. Ook waren er geen vooroverleggen of bijvoorbeeld een apart overleg voor stadsdeel centrum waar de meeste evenementen worden vergund. Alle adviespartijen waren aanwezig bij de knelpuntenoverleggen, waardoor er veel mensen steeds bij aanwezig waren. Tegelijkertijd werd de GHOR bij de overleggen gemist. Door al deze zaken waren er in de overleggen erg veel knelpunten om in korte tijd te bespreken. Bij het eerste overleg werden de knelpunten daarom globaal besproken, niet alle aspecten van de negatieve aanvragen kwamen aanbod. Het tweede knelpuntenoverleg was een zinvol overleg waar evenementen inhoudelijk zijn bekeken in overleg met de vergunningverleners.

Spelregels Tijdens de lessenbijeenkomst gaven deelnemers aan dat de spelregels - blijkens de aanvragen - niet altijd even goed bekend zijn bij aanvragers. 33 In de bijeenkomst is geopperd de spelregels op het aanvraagformulier te vermelden, zodat zij bij eenieder bekend mogen worden verondersteld. Volgens de politie laat de kwaliteit van aanvragen te wensen over. Zij wijt dit aan onvoldoende kennis over evenementen en spelregels bij vergunningverleners. Volgens de politie had tijdwinst geboekt kunnen worden indien aanvragen van lage kwaliteit bij de frontoffice geweigerd zouden worden. 34 32

Notulen evaluatiebijeenkomst werkgroep Vergunningen, 22 mei 2012. Lessenbijeenkomst Vergunningen, 7 juni 2012/ Notulen evaluatiebijeenkomst werkgroep vergunningen, 22 mei 2012. 34 Notulen evaluatiebijeenkomst werkgroep vergunningen, 22 mei 2012. 33


|

september 2012

pagina 33

5.4

Conclusie

Veel respondenten vonden de vergunningverlening dit jaar de zwakke plek van de voorbereiding. Er is een aantal keer geëscaleerd in het proces. Belangrijkste oorzaak voor de knelpunten is het gebrek aan heldere afspraken over de loop van het proces (bijvoorbeeld deadlines, informatiestromen) en de rollen van de actoren (stadsdeel, adviespartners, werkgroep). Er ontstond een continue stroom van beoordelingen waar partijen maar moeilijk zicht op konden houden. Daarnaast doorlopen alle

aanvragen eenzelfde proces van de stadsdelen naar de adviespartners. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen complexe en eenvoudige aanvragen. De aanbeveling om de vergunningentermijnen gelijk te trekken voor centrum en stadsdelen is overgenomen. Naast een vroege deadline zou dit de duidelijkheid voor gemeente en hulpdiensten vergroten. Het gelijktrekken heeft ervoor gezorgd dat begin februari per stadsdeel een integraal overzicht mogelijk was. Voor andere werkgroepen bood dit echter nog onvoldoende houvast. De vergunningverlening is dit jaar centraal gecoördineerd, dit wordt door de partners als positief ervaren. De centrale coördinatie vanuit werkgroep Vergunningen is een wenselijke ontwikkeling. Het ontbreken van een duidelijke opdracht en een breed gedragen rolbeschrijving maakt echter dat er veel onduidelijkheid en ontevredenheid is ontstaan gedurende de voorbereiding. Het ongestructureerde verloop van het vergunningverleningsproces maakt ook dat er weinig ruimte in het proces was om een goede afweging te maken van de verschillende belangen die rond evenementen spelen. Voor elk (groot) evenement moet een afweging worden gemaakt tussen de belangen van een feestelijk evenement en de veiligheid van het evenement. Veiligheid is daarbij een randvoorwaarde, geen doel op zich. Doordat er geen expliciet moment was gepland waarop deze belangenafweging in gezamenlijkheid kon worden gemaakt, bleef een aantal evenementenaanvragen tot het eind toe open, en moesten aan het eind noodgedwongen besluiten worden genomen. Wel merken wij op dat de fundamentele keuzes voor de opzet van Koninginnedag van 2012 voor ingrijpende veranderingen hebben gezorgd, waardoor minder kon worden voortgeborduurd op de ervaringen van voorgaande jaren en er meer partijen betrokken waren. Dit heeft de voorbereiding in zijn algemeenheid en de vergunningverlening in het bijzonder bemoeilijkt.

Aanbevelingen 







Stel integrale overzichten voor andere werkgroepen. Breng de informatiebehoefte van andere werkgroepen met betrekking tot het integrale overzicht van vergunningen nauwkeurig in kaart. Zoek naar manieren om hieraan tegemoet te komen vanuit de werkgroep Vergunningen. Wellicht dat heldere communicatie over de status van het integrale overzicht dat begin februari opgesteld kan worden al helpt (het gaat om aanvragen, maar de meeste aanvragen gaan door). Maak onderscheid tussen reguliere en complexe aanvragen. Een onderverdeling zou de grote stroom aan vergunningaanvragen eenvoudiger kunnen maken en zou de aandacht meer kunnen richten op echt complexe aanvragen. Deze aanvragen zouden door alle partners -bijvoorbeeld in een casusoverleg Vergunningen onder voorzitterschap van het evenementenbureau gezamenlijk behandeld kunnen worden waarna een integraal advies volgt. De minder complexe aanvragen lopen dan via de reguliere routing. Organiseer meer en vooral duidelijker afgebakende centrale regie bij complexe aanvragen. Het evenementenbureau kan vanuit die rol stadsdelen ondersteuning bieden en kan het proces van het bespreken en oplossen van knelpunten in complexe aanvragen organiseren. Het evenementenbureau moet niet een extra partij in de vergunningverlening worden, zeker niet bij reguliere aanvragen. Het evenementenbureau kan bij complexe aanvragen de discussie over veiligheid versus feestelijkheid faciliteren. Zet in op het professionaliseren van de aanvragers van vergunningen. Kwalitatief slechte vergunningaanvragen (bijvoorbeeld met gebrekkige veiligheidsplannen) veroorzaken veel moeilijkheden in het vergunningverleningsproces. Het verdient aanbeveling enerzijds meer te verwachten van de aanvragers en anderzijds de aanvragers meer te ondersteunen bij het opstellen van hun vergunningaanvraag, bijvoorbeeld met een brochure of, voor de grotere, complexere evenementen, met een adviseur. Ook is het zaak de spelregels waaraan aanvragen moeten voldoen ruim op tijd vast te stellen en te communiceren, zodat organisatoren weten waar ze aan moeten voldoen. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 34

6

Thema: handhaving

6.1

Inleiding

De handhaving in de stad is dit jaar anders georganiseerd dan voorheen. Er waren integrale handhavingsteams, er zijn draaiboeken en operationele plannen opgesteld, speerpunten zijn benoemd en er was een meldkamer handhaving. De onderzoeksvragen focussen zich op het effect van deze maatregelen.

6.2

Maatregelen

Inzet handhaving: handhavers, politie en integrale handhavingteams Handhaving is tijdens Koninginnedag 2012 stedelijk georganiseerd, met als doel de capaciteitsbehoefte en de beschikbaarheid van mankracht zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Deze expliciete regierol voor de centrale stad is overgenomen uit de aanbevelingen van het COT adviesrapport Koninginnedag 2011. Het toezicht vindt plaats in de vorm van (integrale) handhavingteams (HHT's), bestaande uit twee Handhavers Openbare Ruimte (HOR) en twee politiemedewerkers. De handhavers zijn hierbij leading en de politie ondersteunt en draagt zorg voor de veiligheid. De teams werken in uniform. De inzet van handhavingteams wordt centraal vastgesteld en aangestuurd door de gemeente, afgestemd op stedelijke speerpunten en lokale behoeften. Er waren 24 integrale handhavingsteams. Naast deze teams voerden politie en handhavers van stadsdelen apart acties uit. Er werden ruim 2.600 politieagenten ingezet. Handhavers van de stadsdelen werden ingezet voor de lokale toezichttaak. De handhaving rond Koninginnedag kan in twee typen worden onderverdeeld: enerzijds het controleren van uitgegeven vergunningen, en anderzijds het ingrijpen bij overtredingen. Deze activiteiten zijn zoveel mogelijk in twee fasen ondergebracht: de controles zoveel mogelijk preventief in de aanloopfasen (29 april van 12.00 tot 20.00 uur, met een intensivering vanaf 16.00 uur, en 30 april tussen 6.00 en 10.00 uur) en de feitelijke handhaving tijdens de publieksuren (waarbij ook de controles uiteraard gewoon doorlopen).

Operationeel plan handhavingteams In de aanloop naar Koninginnedag 2012 stelde de werkgroep Handhaving een operationeel plan voor de handhavingteams op. Dit plan beschrijft de samenstelling, verantwoordelijkheden en doelstelling van de teams, evenals de praktische invulling van het toezicht houden. Deelplannen op stadsdeel-niveau geven nadere invulling aan de in dit operationele plan genoteerde handhavingstrategie. Deze deelplannen zijn een integraal onderdeel van het operationeel plan.

Uitvoeringsdraaiboek combiteams met sanctieprotocol en handhavingsinstructie Naast het operationeel plan is door de werkgroep Handhaving, in samenwerking met de verschillende handhavingpartners, een uitvoeringsdraaiboek combiteams ontwikkeld. Dit is een document waarin de bevoegdheden van de verschillende partners, verschillende overtredingen, de sanctiemogelijkheden en de rollen van de verschillende partners worden beschreven. Ook is hier in vastgelegd op welke wijze de geconstateerde overtredingen worden geregistreerd. Dit laatste om in de toekomst een consistent vergunningen beleid te kunnen voeren.

Duidelijkere bevoegdheden en verantwoordelijkheden Vorig jaar was het onduidelijk wat de verantwoordelijkheden en bevoegdheden waren van de handhavingteams, onder andere omdat er verschillen waren tussen de stadsdelen. Daarom is dit jaar een handleiding ontwikkeld. Ook zijn er instructiebijeenkomsten gehouden in alle stadsdelen om de handleiding en de protocollen toe te lichten.


|

september 2012

pagina 35

Benoemen van speerpunten Net als vorig jaar zijn, als uitvloeisel van de stedelijke prioriteitstellingen, speerpunten benoemd voor de handhavingsacties:  controleren van vergunde en niet-vergunde evenementen;  de verkoop en met zich voeren van alcoholhoudende drank door particulieren en ondernemers (toezicht en handhaving van het in de Spelregels geformuleerde éénstuksbeleid)  voorkomen en terugdringen van overlast ten gevolge van geluid en alcoholmisbruik. Alcohol was dit jaar een belangrijker speerpunt dan voorheen. Dit jaar werd niet alleen gehandhaafd op alcoholgebruik en het éénstuksbeleid, maar ook op de illegale verkoop van alcohol. De handhavingsacties zijn onder andere waarschuwen en boetes geven, deze volgen uit het sanctieprotocol. Meldkamer Dit jaar is tijdens Koninginnedag voor het eerst gewerkt met een meldkamer handhaving. De meldkamer is gelokaliseerd in het kantoor van Stadstoezicht. Vanuit de meldkamer worden de handhavingsteams aangestuurd. Handhavers staan via portofoons in verbinding met de meldkamer. Er is een liaison van de politie in de meldkamer aanwezig, die direct contact heeft met de meldkamer op het hoofdbureau. Handhaving water De uitvoering van de handhaving op het water was op Koninginnedag in handen van het duikteam van de brandweer, een geoefend waterpeloton ME, politievaartuigen van zowel Regiopolitie Amsterdam-Amstelland als het KLPD en Waternet. De doelstelling van het optreden tijdens Koninginnedag is primair het zorgen voor veiligheid en een ordelijke doorstroming van het verkeer op het water. Daarnaast heeft de inzet tot doel het zoveel mogelijk voorkomen van onveilige situaties door het tegengaan van drankmisbruik door de schippers en het zoveel mogelijk tegengaan van overlast (waaronder geluidsoverlast). Het uitgangspunt voor de werkgroep is dat Koninginnedag 2012 qua dagindeling identiek is aan 2011. 35 Om in de drukte de veiligheid te verhogen zijn enkele verkeersmaatregelen genomen, zoals een invaarverbod voor vaartuigen langer dan 10 meter en vaarwegstremmingen op sommige plekken, en geen bediening voor de scheepvaart voor enkele beweegbare bruggen. Het doel van het invaarverbod is het voorkomen van overcrowding, aanvaringen (sommige grachten zijn vrij smal en er varen heel veel kleine bootjes. Grote boten die daar tussendoor varen kunnen gevaarlijke situaties veroorzaken) en het bevorderen van de mobiliteit (doorstroming) op het water. 36 De politie heeft verder gericht gecontroleerd op:  alcohol 0,5 promille;  voorhanden hebben van meer dan de toegestane hoeveelheid alcoholhoudende drank zonder de vereiste vergunning;  vaargedrag;  excessief geluid.

6.3

Bevindingen

Voorbereiding De voorbereiding van handhaving verliep niet zonder strubbelingen. Bij sommige leden van de werkgroep bestaat het gevoel dat handhaving steeds de sluitpost was in de voorbereiding, het laatste onderdeel waar naar gekeken wordt. Daardoor zijn in het hele proces "wachtmomenten" geweest. Onder andere het wachten op duidelijkheid over vergunningen, welke gebieden, en op de definitieve versie van de Spelregels. Dit leidde ertoe dat de werkgroep een soort eindsprint heeft moeten maken. De werkgroep Handhaving was niet betrokken bij het opstellen van de Spelregels. Wel kreeg de werkgroep de prioriteiten op basis waarvan het beleid moest worden geschreven. Dit heeft in de voorbereiding op momenten tot frustratie geleid. De Spelregels bleken goed bruikbaar als middel om 35 36

Concept Plan van Aanpak Werkgroep water Koninginnedag 2012, 4 januari 2012. Subdeeldraaiboek Water, 19 april 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 36

burgers preventief te informeren over het verloop van Koninginnedag 2012, maar in de praktijk lastig hanteerbaar voor de handhaving. De handleiding en vooral de instructiebijeenkomsten hebben ervoor gezorgd dat er meer duidelijkheid bestond over de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de verschillende handhavers. Echter, de instructiebijeenkomsten vonden soms pas op de dag zelf plaats, waardoor lang onduidelijkheid bestond, vooral bij de Politie.

Inzet van integrale handhavingteams De gewijzigde organisatie van de handhaving is positief ontvangen. Door investeringen in de opleiding voor de handhavers zijn dit jaar kwalitatief goede handhavers gestuurd vanuit de stadsdelen. Daarnaast hebben de handleiding en instructies ervoor gezorgd dat er meer duidelijkheid was rondom de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de verschillende handhavers. De samenwerking tussen handhavers en politie verliep goed. Over het dragen van uniforms door de handhavers zijn de meningen verdeeld. De handhavers waren dit jaar meer zichtbaar doordat ze een uniform droegen. Sommige handhavers vinden echter dat het dragen van een uniform risico's met zich mee brengt.

Resultaten handhavingsacties Bijlage 3 geeft de resultaten van de handhavingsacties weer 37 . Daaruit komt het volgende beeld. Er is dit jaar goed gecontroleerd op vergunningen en er is daarnaast meer gehandhaafd dan voorgaande jaren. Er is vooral veel gewaarschuwd bij overtredingen, er zijn relatief weinig boetes uitgedeeld of inbeslagnames geweest. In hoofdstuk 3 is al geconstateerd dat het éénstuksbeleid is gebruikt voor het tegengaan van overlast, er is niet gehandhaafd op het in bezit hebben van meer dan één stuks alcohol als dat niet gepaard ging met overlast. Daarnaast is er door de handhavingteams rond de evenemententerreinen niet gehandhaafd. Handhaving is echter ook verantwoordelijk voor de directe periferie van een evenemententerrein. De organisatoren zijn verantwoordelijk voor het terrein en om het hek. Maar handhaving moet controleren op het terrein of de organisatoren de vergunningsvoorwaarden naleven. Er is alleen wordt gecontroleerd op geluid en trilling in de directe omgeving van het terrein. Wat betreft de geluidsoverlast: alle podiumvergunninghouders zijn van tevoren telefonisch benaderd met nadere uitleg van de regels, en het aanbod om te helpen met het inregelen van geluidsinstallaties. Deze assistentie heeft tijdens de preventieve fasen plaatsgevonden, met het resultaat dat tijdens het evenement maar weinig geluidsoverlast door vergunninghouders heeft plaatsgevonden.

Meldkamer Het werken met een meldkamer wordt als positief ervaren. De meldkamer heeft een goed overzicht van waar handhavers zich bevinden (door het grote scherm). Qua organisatie is er echter op een aantal punten verbeteringen mogelijk. De communicatie tussen handhavers en de meldkamer verliep vaak niet soepel, mede door manco's in de techniek en door gebrek aan kennis over de werking van de apparatuur. Soms kwam informatie voor de meldkamer binnen via de mobiele telefoon van de voorzitter of andere personen, terwijl het via de portofoon hoort te gaan. Ook zijn niet alle incidenten door de teams via de meldkamer gemeld. Door de late instructie waren in de meldkamer veel mensen aan het zoeken naar hun rol en hun werkwijze, wat een vlotte afhandeling van meldingen in de weg stond. Ook de capaciteit was een probleem: de combiteams en de 'gewone' handhavers maakten gebruik van één portofoonsysteem. Tot slot is de afstand tot het stadhuis op sommige momenten praktisch onhandig gebleken, maar het zorgt wel voor rust.

37

In de voorbereiding zijn afspraken gemaakt over het registreren van handhavingsacties en de uitkomsten. Om diverse redenen is deze registratie niet goed van de grond gekomen. Zo zijn lang niet alle incidenten gemeld bij de meldkamer, zijn acties en resultaten niet altijd geregistreerd in de journaals en zijn acties en resultaten op verschillende manieren geregistreerd. De beschikbare cijfers geven dan ook slechts een indicatie van de resultaten. In combinatie met de inzichten uit de interviews geven ze toch een goed beeld, zo is de inschatting van de onderzoekers.


|

september 2012

pagina 37

Handhaving water In bijlage 3 geven wij de resultaten weer van de handhaving op het water. Opvallend is het aantal bestuurlijke inbeslagnames, dit jaar is er 31 keer sprake geweest van bestuurlijke inbeslagnames. Dit is laag vergeleken met vorig jaar, toen werd er 60 keer iets in beslag genomen. In de debriefing is uitgebreid geëvalueerd om de oorzaak van de halvering te achterhalen. Het algemene geluid dat teruggekoppeld werd door de politiemensen is dat zij merken dat heel veel mensen op het water goed op de hoogte zijn van de spelregels. Aan de andere kant merken ze ook mensen op de boten steeds alerter zijn en heel snel het geluid terugdraaien als ze een politievaartuig aan zien komen. 38 Opvallend is ook dat er volgens de beschikbare cijfers helemaal geen alcohol in beslag is genomen. Dit duidt erop dat op het water het éénstuksbeleid niet is gehandhaafd. In de interviews komt naar voren dat de toegangscontrole van de Prinsengracht goed heeft gewerkt. Enkele vaartuigen zijn tegengehouden; moeilijk manoeuvreerbare schepen, vaartuigen met een te laag vrijbord en vaartuigen die asociaal gedrag vertoonden.

6.4

Conclusie

De invulling van de gemeentelijke handhaving is aanzienlijk verbeterd ten opzichte van voorgaande jaren. Het opvolgen van de aanbeveling uit het COT adviesrapport Koninginnedag 2011 om de centrale stad een expliciete regierol op zich te laten nemen zorgt voor een betere coördinatie en overzicht. Dit jaar is er meer duidelijkheid gecreëerd omtrent de verschillende rollen, bevoegdheden en verantwoordelijkheden, ook voor de komende jaren. Positief is ook dat er dit jaar een operationeel plan handhavingteams en een uitvoeringsdraaiboek combiteams met sanctieprotocol en handhavingsinstructie zijn ontwikkeld. Er is dit jaar goed gecontroleerd door handhaving op vergunningen en er is meer gehandhaafd dan voorgaande jaren. De concentratie op de vastgestelde prioriteiten en speerpunten werkt. De nadruk in de handhaving lag op het geven van waarschuwingen. Er zijn weinig boetes opgelegd of spullen in beslag genomen. De totstandkoming van de handhavingsstrategie moet volgend jaar beter. Dit jaar zijn weliswaar in de werkgroep gezamenlijk speerpunten benoemd, de uitwerking in handhavingsacties is niet in goede afstemming verlopen. De afweging tussen beleidswensen (éénstuksbeleid) en praktische haalbaarheid (handhaving éénstuksbeleid) is niet in gezamenlijkheid gemaakt. De wensen van beleidsmakers en de inzichten van uitvoerende handhavingsteams over de uitvoerbaarheid van het beleid zijn niet samen gekomen. Hierdoor ontstond discussie en ruis over handhavingstrategie.


38 39

Gebruik de resultaten van dit jaar (draaiboek, operationeel plan, etc.) voor volgend jaar. Deze documenten vormen een goede basis voor volgend jaar. Spelregels en speerpunten moeten eerder en duidelijker worden gecommuniceerd. In de media werd het éénstuksbeleid uitgedragen, maar in de praktijk werd dit beleid niet (consequent) gehandhaafd. Er is overwegend gehandhaafd op overlast en excessen. Het verkondigen van deze maatregelen en het niet handhaven contrasteert met elkaar, wat ten koste kan gaan van de geloofwaardigheid van de verkondigde boodschap van politie en gemeente. Zo stelt het CCV: "Er zijn maar weinig wettelijke regels die uitsluitend vanuit intrinsieke normatieve redenen worden gevolgd. Iemand kan in algemene zin de regel onderschrijven, maar als er een duidelijk keuzemoment is in de naleving, zal hij toch de kosten en baten afwegen. Meestal zal enige vorm van prikkeling (controles en sancties) nodig zijn om te bevorderen dat de positieve attitude ook daadwerkelijk wordt omgezet in het gewenste gedrag". 39 Tegelijkertijd is het strikt handhaven van het éénstuksbeleid in de huidige context, waarin het aantal veeldrinkers aanzienlijk is, vanwege capacitaire overwegingen lastig uitvoerbaar. Gebruik daarom, net als dit jaar, het éénstuksbeleid als titel om te handhaven op overlast en excessen. Zoek tegelijkertijd naar strategische locaties waarop het éénstuksbeleid breder gehandhaafd kan worden. Denk hierbij aan stations (Noord-Holland, Utrecht, Rotterdam), de ingang van evenementen en de

Algemene evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. Zie ook: CCV, Handhaving en gedrag. Achtergronden van regelnaleving, 2011, p.23. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 38





"ingang" van de Prinsengracht. Daarmee heeft handhaving een belangrijke signaalwerking richting de bezoekers en levert als zodanig een bijdrage aan de alcoholaanpak. Zorg voor een betere organisatie en een instructie voor de meldkamermedewerkers, door training en oefening. Door volgend jaar de eindverantwoordelijke voor de meldkamer plaats te laten nemen in de werkgroep kunnen er eerder afspraken worden gemaakt. Maak ook gebruik van de expertise van de Politie. Verbeter de registratie van incidenten, zodat deze volgend jaar gebruikt kunnen worden in de beoordeling van vergunningaanvragen.


|

september 2012

pagina 39

7

Thema: projectorganisatie

7.1

Inleiding

In de evaluatie van 2011 deed het COT de aanbeveling om de projectorganisatie verder uit te werken en schriftelijk vast te leggen, om meer duidelijkheid te creëren over informatie- en beslislijnen. Daarnaast werd opgeroepen de regierol van de centrale stad expliciet te maken: wat betekent die regierol?

7.2

Maatregelen

In 2012 wordt de projectorganisatie die de voorbereidingen op Koninginnedag treft, anders opgezet. Er is een Stedelijke projectgroep opgezet en daarbinnen zijn voor een aantal onderwerpen aparte werkgroepen opgezet met een voorzitter die verantwoordelijk is voor het betreffende onderwerp.

Lokale vijfhoek De lokale vijfhoek is het hoogste bestuurlijke orgaan ten aanzien van Openbare Orde en Veiligheid (OOV) in Amsterdam. Deze lokale Vijfhoek bestaat uit de burgemeester, de hoofdofficier van Justitie, de korpschef, de regionale brandweer commandant en de directeur van de GHOR (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio). Zij zijn bestuurlijk eindverantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid tijdens Koninginnedag in Amsterdam. Vanuit deze verantwoordelijkheid stellen zij de strategische kaders en richtlijnen vast en zien zij toe op de voorbereidingen.

Ambtelijke subvijfhoek De subvijfhoek is het hoogste ambtelijke orgaan in de voorbereiding op Koninginnedag Amsterdam. Hierin wordt de besluitvorming in de lokale vijfhoek voorbereid. De rol van voorzitter en secretaris worden vervuld door medewerkers van het Veiligheidsbureau. Hiernaast worden vraagstukken die binnen de werkgroep Veiligheid niet opgelost kunnen worden, behandeld in de subvijfhoek.

Stedelijke projectgroep (was voorheen: werkgroep Veiligheid) De Stedelijke projectgroep bestaat uit: de stedelijke projectleider, projectsecretaris, de voorzitters van de vijf werkgroepen, de projectleider OOV en haar secondant en twee operationele commandanten (OC's) van de politie. De projectgroep vergadert in de aanloop naar Koninginnedag 2012 periodiek (maandelijks) met de voorzitters van de vijf werkgroepen. Indien vraagstukken over veiligheidsaspecten niet worden beslecht, vindt opschaling naar Openbare Orde en Veiligheid plaats.

Werkgroepen (voorheen 4 werkgroepen, in 2012 apart werkgroep Vergunningen) Er zijn vijf werkgroepen, namelijk: 1. Werkgroep Vergunningen 2. Werkgroep Mobiliteit en Crowdmanagement 3. Werkgroep Handhaving 4. Werkgroep Communicatie 5. Werkgroep Water Tevens is een groep coördinatoren Stadsdelen. Deze groep staat onder voorzitterschap van de stedelijk projectleider waardoor de verbinding met de stedelijke projectgroep is gerealiseerd.


|

september 2012

pagina 40

Figuur 14: Organogram Koninginnedag 2012

De belangrijkste wijzigingen in de projectorganisatie ten opzichte van 2011 zijn:  Omvorming van de Werkgroep Veiligheid in een Stedelijke Projectgroep onder voorzitterschap van een stedelijk projectleider van het evenementenbureau.  Veranderde samenstelling van de Stedelijke Projectgroep. Het aantal deelnemende partijen is teruggebracht. Onder andere de brandweer, GHOR, KLPD, GVB, NS en Waternet nemen in tegenstelling tot 2011 niet deel. Wel alle werkgroepvoorzitters nemen deel aan de projectgroep.  Toevoeging van een Werkgroep vergunningen aan de bestaande organisatiestructuur, waarmee het totale aantal werkgroepen op vijf komt.

7.3

Bevindingen

Respondenten zijn over de gehele linie tevreden over de nieuwe projectstructuur. Een respondent merkt op dat de organisatiestructuur de afgelopen jaren organisch is gegroeid, kennis vooral in de hoofden van mensen zat, maar niet op papier waren vastgelegd. Dit jaar is een eerste stap gezet in de richting van meer geformaliseerde professionele organisatie. 40 De organisatiestructuur is mede door het organogram voor alle partijen duidelijk en vormt dan ook een prima basis voor Koninginnedag 2013. Uiteraard zijn er ook verbetermogelijkheden benoemd. De brandweer en GHOR zijn niet vertegenwoordigd in de stedelijke projectgroep. Vertegenwoordigers van beide organisaties geven aan dit als een gemis te ervaren, zij hebben behoefte aan een overleg waarin de knelpunten uit de verschillende werkgroepen samenkomen en waarin veiligheidsafwegingen worden gemaakt. Tegelijkertijd beseffen zij zich dat de projectgroep niet te groot moet worden, omdat dit de snelheid van besluitvorming niet ten goede komt. Ook andere partijen zijn deze mening toegedaan. Deelname aan de projectgroep moet duidelijk 40

COT interview. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 41

toegevoegde waarde voor het functioneren van de projectgroep hebben. Ook de stadsdelen zijn niet vertegenwoordigd in de stedelijke projectgroep. De stedelijk projectleider heeft om die reden de groep coördinatoren stadelen in het leven geroepen, waar de stadsdelen werden geïnformeerd over de besluiten van de stedelijke projectgroep. De rollen, taken en verantwoordelijkheden van de werkgroepen en werkgroepdeelnemers waren bij de start van de voorbereidingen vaak niet duidelijk. Hetzelfde geldt voor de diensten en producten die de werkgroepen dienen op te leveren. 41 Er was daardoor tijdens de voorbereiding regelmatig onduidelijkheid over wat er van de werkgroepen verwacht werd. Volgens sommige respondenten lopen beelden over de rollen uit de oude projectstructuur door de nieuwe structuur. Dit gold vooral voor de rol van OOV, die vorig jaar veel groter was dan dit jaar. Respondenten uit de werkgroepen gaven aan dat er overlap tussen bepaalde thema’s zoals alcohol en handhaving bestaat, waardoor het risico reëel is dat bepaalde taken door meerdere werkgroepen worden opgepakt of bediscussieerd. Ook de verdere differentiatie in subwerkgroepen zoals het geval is bij Mobiliteit en Crowdmanagement werkt deze overlap in de hand. Het komt de efficiëntie niet ten goede. Tevens zitten er volgens respondenten in werkgroepen vertegenwoordigers van organisaties aan tafel met onvoldoende mandaat of nemen niet altijd dezelfde vertegenwoordigers deel. 42 Daardoor kunnen of geen bindende besluiten worden genomen of wordt naderhand teruggekomen op overeengekomen afspraken. Uit enkele evaluaties van de werkgroepen zelf blijkt onduidelijkheid over de rol en vertegenwoordiging van Openbare Orde en Veiligheid in de werkgroepenstructuur. 43 De werkgroep handhaving heeft de voorkeur volgende editie in dezelfde samenstelling te werken, juist om te voorkomen dat het wiel dan opnieuw wordt uitgevonden. Zij stelt: "werkwijze goed bevallen, maar kan efficiënter en effectiever." 44 Er is gelet op de complexiteit van de operatie veel coördinatie en overleg noodzakelijk. In de huidige structuur is er vanuit de centrale stad beter zicht op draaiboeken en plannen. Voorheen was de verantwoordelijkheid voor draaiboeken en plannen bij de diensten, ofwel decentraler belegd. De toegenomen centrale regie vergroot de mogelijkheden voor integrale afstemming van planvorming. 45 Uit gesprekken en evaluaties komt de onderlinge afhankelijkheid tussen de werkzaamheden van werkgroepen naar voren. Werkgroepen zijn in de uitvoering van eigen werkzaamheden afhankelijk van de besluitvorming over maatregelen en vergunningen van andere groepen. Zo heeft het uitblijven van keuzes over vergunningverlening consequenties voor de werkzaamheden voor onder andere de werkgroepen Water en Mobiliteit- en Crowd Management. 46 En is het vanuit het perspectief van communicatie relevant vroegtijdig te weten welke evenementen waar plaatsvinden en welke maatregelen worden getroffen. Gevolg is dat er veel last-minute werk plaatsvindt, tijdsdruk op overleggen ontstaat en discussies opnieuw worden gevoerd c.q. producten herzien. 47 Een respondent merkt dan ook op dat de voorbereiding voor 2013 in oktober moet starten, na bespreking van de plannen in september in de gemeenteraad. 48 Mede in dat licht wordt opgemerkt dat een integrale planning c.q. strategische agenda ontbreekt.

7.4

Conclusie

Met de nieuwe organisatiestructuur is ons inziens een stevige basis gelegd voor een effectievere, efficiëntere en meer integrale voorbereiding van Koninginnedag in Amsterdam. Op onderdelen is er echter zeker nog winst te behalen. De structuur zoals weergegeven in het organogram biedt richting en houvast aan de voorbereiding. Ook maakt de structuur duidelijk hoe hiërarchische lijnen lopen en in welke gremia afstemming tussen werkgroepen plaatsvindt. Expliciteren van de rollen van de actoren in de structuur, van het 41

COT interviews. Verslag evaluatiebijeenkomst werkgroep M&CM Koninginnedag 2012. 43 Verslag evaluatiebijeenkomst werkgroep M&CM Koninginnedag 2012 en Waternet, Evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. 44 Vergadering werkgroep handhaving/ Koninginnedag d.d. 10 mei 2012. 45 COT interview. 46 Waternet, Evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. 47 Waternet, Evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. 48 COT interview. 42


|

september 2012

pagina 42

proces van besluitvorming (inclusief planning van besluitvorming), en van hoe de werkzaamheden van de teams zich tot elkaar verhouden, verhoogt de efficiëntie en effectiviteit van de organisatie. We constateren dat, los van het organogram, beperkt invulling is gegeven aan de aanbeveling uit 2011 om projectorganisatie uit te werken en schriftelijk vast te leggen. Ook de taken en beoogde producten/diensten van de werkgroepen zijn onvoldoende helder. Dat was zeker het geval bij de start van de voorbereiding, al werkende zijn de werkgroepen tot invulling van deels zelf ingevulde taken en benoemde diensten gekomen. Mede doordat werkzaamheden vooraf niet zijn geëxpliciteerd en vastgelegd ontstonden in de voorbereiding discussies over wie waarover ging en zijn mogelijk bepaalde activiteiten op het snijvlak van werkgroepen dubbel gedaan. In de vormgeving van de stedelijke projectgroep is een goede balans gevonden tussen het betrekken van voldoende partijen en het beperken van de omvang van de groep. De GHOR en de Brandweer, die niet in de stedelijke projectgroep waren vertegenwoordigd, missen daardoor echter het overzicht. Ook dreigt er teveel operationele informatie in de subvijfhoek terecht te komen. Volgend jaar moet gezocht worden naar mogelijkheden om de informatievoorziening aan deze partijen te verbeteren, zonder de compactheid van de stedelijke projectgroep teniet te doen. Voor de werkgroepen geldt dat belangrijk is dat de juiste functionarissen deelnemen, dat zij over voldoende mandaat beschikken en dat er continuïteit van deelname is. Deze aspecten verhogen zowel de efficiëntie (minder tijdverlies) als de effectiviteit (benodigde besluiten kunnen zonder last en ruggespraak genomen worden). De flexibele samenstelling waarvoor enkele werkgroepen opteerden kan waardevol zijn, zolang deze functioneel wordt ingezet.


  

Expliciteer de organisatiestructuur: de rollen van de actoren en de werkgroepen, het proces van besluitvorming en de planning. Ontwikkel een manier om de GHOR en de Brandweer meer overzicht te bieden en te betrekken bij besluitvorming. Stel bijvoorbeeld, analoog aan het separate overleg met de stadsdelen, een separaat overleg met GHOR, Brandweer en Politie in, bijvoorbeeld voorafgaand aan het subvijfhoekoverleg. Ontwikkel duidelijker taakomschrijving en leg vast welke diensten de werkgroepen moeten opleveren. Streef ernaar om op een aantal sleutelposities (bijvoorbeeld voorzitters van de werkgroepen) mensen te zetten met ervaring in het voorbereiden van Koninginnedag. Ontwikkel een integraal draaiboek De werkzaamheden van de stedelijke projectgroep en werkgroepen hangen nauw met elkaar samen, interfereren zelfs aan elkaar. Om de werkzaamheden beter op elkaar af te stemmen moet een integraal draaiboek inclusief timetable worden opgesteld. Dat kan in de vorm van een flow chart, waarop vermeld staat welke bijeenkomsten wanneer plaatsvinden, hoe zij zich tot elkaar verhouden, de beoogde besluiten, diensten en deadlines.


|

september 2012

pagina 43

8

Conclusies en aanbevelingen

In de themahoofdstukken hebben we voor elk thema de belangrijkste conclusies getrokken en aanbevelingen gegeven. Die deelconclusies en deelaanbevelingen herhalen we niet in dit hoofdstuk. In dit hoofdstuk geven we een beperkt aantal hoofdconclusies en -aanbevelingen.

8.1

Hoofdconclusies

1. Koninginnedag 2012 goed verlopen Koninginnedag in Amsterdam is in 2012 goed verlopen. Er waren geen grote incidenten. Het aantal kleine incidenten was beduidend lager dan voorgaande jaren (542, daling van 60% ten opzichte van 2011) en het aantal ambulanceritten was ook fors lager (428, daling van 20% ten opzichte van 2011). De sfeer was prettiger en minder agressief dan voorgaande jaren. Ondanks het grote aantal feestvierders (700.000) is de geconcentreerde drukte in de binnenstad fors afgenomen. Daarmee is de trend van almaar meer bezoekers en almaar risicovoller gedrag gestopt. Het meest opvallend is het beeld bij de veiligheidsprofessionals, in de interviews maar vooral in de online enquête. Waar zij vorig jaar aangaven dat Koninginnedag vooral een zorg is, geeft dit jaar drie kwart van de respondenten aan dat de viering (veel) veiliger is verlopen dan vorig jaar en dat de viering beheersbaar is. Beide hoofdvragen van het onderzoek, of de viering minder risicovol was en of het feest aantrekkelijker is geworden voor de Amsterdammer, beantwoorden we dan ook positief. De afname van de geconcentreerde drukte en de vermindering van het excessieve gedrag hebben tot een minder risicovol evenement geleid. Amsterdammers zijn over het algemeen zeer positief over de veranderingen. Vooral de kleinschaligheid wordt op prijs gesteld.

2. Gedurfde bestuurlijke keuzes gemaakt en uitgevoerd In het evaluatierapport over Koninginnedag 2011 beval het COT aan om bestuurlijke keuzes te maken over de opzet van Koninginnedag. Wat wil Amsterdam met Koninginnedag? Wat voor soort evenement moet het zijn en voor wie? Wat is wel of niet acceptabel qua veiligheidsrisico? Deze keuzes waren nodig om de trend van steeds meer bezoekers en steeds risicovoller gedrag van deze bezoekers te stoppen. Het COT stelt vast dat deze aanbeveling is opgevolgd. In de aanloop naar Koninginnedag 2012 maakte het college van B&W duidelijk bestuurlijke keuzes. De gemeente koos voor een ander type Koninginnedag, met meer spreiding van de evenementen en voor evenementen met kaartverkoop (op Slam!FM na). Het 538 feest op het Museumplein ging niet door. De gemeente koos voor een meer gevarieerd evenement en voor strengere gedragsregels, bijvoorbeeld voor alcoholgebruik. De bestuurlijke keuzes zijn uitgewerkt in een daadwerkelijk andere vormgeving van Koninginnedag. Dat is geen sinecure, want de nieuwe koers bracht ingrijpende veranderingen met zich mee die binnen luttele maanden gerealiseerd moesten worden: nieuwe evenementlocaties, herziene planvorming, nieuwe alcoholaanpak en een gedeeltelijk nieuwe projectstructuur. De veranderingen creëerden bovendien nieuwe onzekerheden: hoeveel bezoekers komen er naar Amsterdam? Welke evenementlocaties zoeken zij op? Hoe lopen bezoekersstromen? Werken de maatregelen zoals beoogd? In die context van onzekerheid is door vele personen, diensten en organisaties met volle inzet gewerkt om tijdig te anticiperen op deze onzekere factoren, alles met het oog op een veiliger en feestelijke Koninginnedag.


|

september 2012

pagina 44

3. Spreiding en keuzes in evenementen werken De spreiding van de evenementen naar locaties buiten de binnenstad heeft goed gewerkt. Doordat er op het Rembrandtplein, het Leidseplein en met name op het Museumplein, geen (grote) evenementen waren, heeft ervoor gezorgd dat de aanzuigende werking van deze gebieden op de mensenmassa wegviel en de bezoekers aan Amsterdam zich veel meer verspreiden over de stad. Hierdoor zijn belangrijke zorgen van de veiligheidsprofessionals over de drukte in de binnenstad voor een belangrijk deel weggenomen of verminderd. De afname van de drukte betekent dat de bereikbaarheid voor de hulpdiensten verbetert, dat de kans op grootschalige incidenten door de drukte afneemt en dat de impact van grootschalige incidenten kleiner wordt. Het niet door laten gaan van het 538 feest op het Museumplein lijkt een belangrijk bijeffect te hebben gehad, namelijk het wegblijven van een relatief grote groep bezoekers met een hoog risicoprofiel. Het gaat om jonge mensen, die naar Amsterdam komen om veel te drinken, en die daarmee een groot aandeel hebben in de risico's (denk aan comazuipen, agressief gedrag, vernielingen). Het wegblijven van deze groep lijkt de belangrijkste oorzaak te zijn van de afname van ambulanceritten en het beeld bij veiligheidsprofessionals dat de sfeer gemoedelijker en vriendelijker was dan afgelopen jaren.

4. Het stellen van grenzen aan gedrag is voor verbetering vatbaar De gemeente wil dat Amsterdam niet meer de plek is waar alles maar moet kunnen tijdens Koninginnedag. De gemeente nam een set aan maatregelen om het normvervagende gedrag onder een omvangrijk deel van het publiek te beïnvloeden, om daarmee de overlast te verminderen en de kans op escalaties te verkleinen. De nadruk lag daarbij op het beperken van het alcoholgebruik. Of het alcoholgebruik daadwerkelijk is afgenomen komt niet eenduidig uit de verschillende onderzoeken. Het lijkt er echter sterk op dat er nog steeds veel is gedronken. De aanpak is beperkt uit de verf gekomen; de aanpak in de stations is te beperkt op Noord-Holland gericht; de communicatiecampagne heeft grote groepen bezoekers niet bereikt; en de handhaving is niet gericht geweest op het tegengaan van overmatig alcoholgebruik, maar op het bestrijden van excessen. In de hoofdstukken over veiligheidsrisico's en over handhaving gaan we hier meer in detail op in.

5. Resterende risico's blijven aandacht vragen Het onderzoek wijst op een aantal resterende risico's. Deze risico's vallen mogelijk meer op nu in de nieuwe opzet de grote risico's in de hele binnenstad verminderd zijn, maar deze risico's vragen wel om (bestuurlijke) aandacht. Er was sprake van geconcentreerde drukte in de Jordaan en in mindere mate in het Vondelpark. Deze plekken waren daardoor niet goed bereikbaar voor de hulpdiensten. Een ander resterend risico is het feest op Java-eiland: Slam!FM. Hier waren relatief veel jongeren die risicovol gedrag vertoonden (alcohol) en waren relatief veel EHBO behandelingen. Tot slot is de drukte en het excessieve gedrag op de Prinsengracht een resterend risico. Het is een bestuurlijke keuze of deze resterende risico's horen bij een grootschalig en samengesteld evenement als Koninginnedag Amsterdam, of dat er aanvullende maatregelen nodig zijn in deze gebieden. De resterende risico's moeten volgend jaar in ieder geval aandacht krijgen in de werkgroepen (net als dit jaar veelal het geval was).

6. Belangrijke stap in professionalisering gezet De gemeente en haar partners hebben een belangrijke stap gezet in de professionalisering van de organisatie van Koninginnedag. De organisatie van Koninginnedag hing altijd sterk af van een aantal ervaren mensen, die al jaren Koninginnedag vierden en elkaar daarom wel wisten te vinden. Dit jaar is er voor gekozen om te werken met een projectstructuur die bij iedereen bekend was, met een subvijfhoek, een stedelijke projectgroep en werkgroepen. Er is daardoor meer structuur gekomen in de voorbereiding van Koninginnedag, en dat heeft zijn vruchten afgeworpen, zo concluderen wij. Toch is ook hier winst te behalen. De projectstructuur was niet voor iedereen even eenduidig, er waren diverse verschillende opvattingen van rollen en van verantwoordelijkheden. Ook ontbrak het aan heldere opdrachtbeschrijvingen voor de werkgroepen. Vooral in het vergunningverleningsproces is nog winst te boeken. Deze winst is nodig, omdat dit proces in de voorbereiding van deze editie van Koninginnedag verre van soepel is verlopen en wrevel heeft opgeleverd tussen de partijen. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 45

Amsterdam is nu klaar om de volgende stap te zetten in de professionalisering van de voorbereiding van het evenement. Dit door optimaal voort te borduren op de huidige aanpak en structuur en de lessen en ervaring vast te leggen.

8.2

Aanbevelingen: de 'volgende stap'

1. Consolideer nu en zoek later naar de mogelijkheid om af te bouwen De trend van het steeds groeiende aantal bezoekers en het toenemende veiligheidsrisico van Koninginnedag Amsterdam is dit jaar tot staan gebracht. Echter, zoals een respondent terecht aangaf, één zwaluw maakt nog geen zomer. Het COT is dan ook van mening dat het nog te vroeg is om te spreken van een bestendige trendbreuk en daarom voor het verminderen van de benodigde veiligheidsmaatregelen. Met name voor het beïnvloeden van het normvervagende gedrag is het nodig om in ieder geval de komende editie van Koninginnedag, en waarschijnlijk ook nog wel de jaren daarna, stevige maatregelen te nemen. De huidige set van maatregelen vormt daarvoor een sterk uitgangspunt. Zoals de beschrijvingen van de thema's duidelijk maakt is op tal van terreinen verbetering van de effectiviteit van de maatregelen mogelijk. Het COT is dan ook van mening dat de gemeente het vooral moet zoeken in het effectiever maken van de huidige maatregelen en niet in het ontwikkelen van geheel nieuwe maatregelen. Zo kan de alcoholaanpak versterkt worden door het realiseren van de gewenste bewustzijnscampagne samen met de partners, het bieden van alternatieven voor alcoholconsumptie en het gerichter inzetten van de handhaving. Het beleid voor Koninginnedag moet gericht zijn op het uiteindelijk verminderen (of normaliseren) van de set aan maatregelen. Alle maatregelen moeten erop gericht zijn om een situatie te creëren waarin de norm van risicovol gedrag veranderd is, de risico's van de massa door spreiding zijn verminderd en er daardoor minder maatregelen nodig zijn. Overigens betekent dit niet dat niet tegelijkertijd gezocht kan worden naar slimme manieren om de inzet van de hulpdiensten, met name de politie, te verminderen. Denk bijvoorbeeld aan goede afspraken met beveiligers van de organisatoren van evenementen.

2. Borg kennis en ervaring in een integraal draaiboek "voorbereiding Koninginnedag" Een jaarlijks terugkerend evenement als Koninginnedag maakt het mogelijk om niet alleen te leren van voorgaande jaren door evaluatie, maar ook door kennis en ervaring te borgen in draaiboeken en plannen. De bestuurlijke keuzes over de fundamentele veranderingen in Koninginnedag hebben de uitvoering voor een grote uitdaging gesteld, omdat veel minder gebouwd kon worden op de gang van zaken van afgelopen jaren. Indien aanbeveling 1 wordt opgevolgd, kan volgend jaar veel meer voortgebouwd worden op de ervaring van dit jaar. Ons advies is een integraal draaiboek "Voorbereiding Koninginnedag" te ontwikkelen. Hierin staan in ieder geval de volgende onderwerpen:  Projectstructuur: organogram en heldere beschrijving rollen actoren  Productbeschrijvingen: per werkgroep een beschrijving van de producten die een werkgroep oplevert, inclusief kwaliteitseisen  Projectplanning: een overzicht van de belangrijkste producten en de afhankelijkheden met andere producten (bijvoorbeeld: een integraal overzicht van de vergunde evenementen is input voor diverse andere werkgroepen).

3. Ontwikkel de integrale aanpak alcohol verder Dit jaar is al een poging gedaan om een integrale alcoholaanpak te werken. Volgend jaar kan hier de volgende stap mee gemaakt worden. Doel van de alcoholaanpak is om te komen tot een nieuwe gedragsnorm te komen: overmatig drankgebruik en het veroorzaken van overlast en incidenten zijn niet de norm. De integrale alcoholaanpak bestaat uit maatregelen die elkaar versterken: positieve prikkels als het stimuleren van de consumptie van niet-alcoholische dranken en het maken afspraken met horeca en detailhandel, en negatieve prikkels als communicatie en gerichte handhaving van het éénstuksbeleid (op stations en andere strategische plekken). Ook een gezamenlijke awarenessGrenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 46

campagne van gemeente, horeca en detailhandel kan een belangrijk onderdeel van de integrale alcoholaanpak zijn, zeker gezien de brede wil die lijkt te bestaan om aan een dergelijke campagne mee te werken. Handhaving maakt integraal onderdeel uit van de aanpak. Het is dan ook belangrijk dat er breed gedeelde plannen voor de inzet van handhaving worden gemaakt. Deze plannen komen idealiter tot stand in een gesprek tussen beleidsmakers en uitvoerders, waarin beleidsmakers kunnen duiden hoe de handhavingsaanpak in een groter geheel past en waarin uitvoerders de (on)mogelijkheden kunnen duiden. Daarbij dient steeds naar creatieve oplossingen te worden gezocht voor punten die belangrijk worden geacht, maar die praktische moeilijkheden veroorzaken (denk aan het doorrechercheren op het doorschenken op beschonken personen).

4. Versterk het vergunningverleningsproces In de themahoofdstukken zijn diverse aanbevelingen genoemd voor het realiseren van verbeteringen in de voorbereiding en de uitvoering. Het vergunningverleningsproces verdient daarbij extra aandacht, omdat daar veel te verbeteren is. Het verdient aanbeveling om snel één of meerdere sessies met de betrokkenen bij het vergunningverleningsproces te organiseren om het vergunningverleningsproces en de rollen en verantwoordelijkheden van betrokkenen daarin goed door te spreken. De regierol van de centrale stad moet verder uitgediept worden. Ook moet goed bekeken worden welke kennis op welk moment in het proces nodig is, en hoe die kennis het beste beschikbaar kan komen (bijvoorbeeld door kennis centraal te organiseren). De resultaten van deze sessies kunnen worden vastgelegd in een draaiboek voor de vergunningverlening. Het verdient aanbeveling om in ieder geval onderscheid te maken tussen reguliere en complexe aanvragen en om voor beide een ander proces op te stellen. Ontwikkel specifieke criteria om aanvragen te categoriseren (complex is bijvoorbeeld een evenement met meer dan 2000 bezoekers, of met een specifieke doelgroep of muziekstijl (dance). In het vergunningverleningsproces voor complexe aanvragen moet meer ruimte zijn voor expliciete afweging van het belang van het feest en van de veiligheid, en voor integrale advisering.

5. Ontwikkel een methodiek voor zelfevaluatie De afgelopen jaren evalueerde het COT in opdracht van Politie en gemeente Koninginnedag. De externe evaluatie was nodig, gezien de trend van een alsmaar risicovoller evenement en de bijbehorende zorgen bij alle betrokken veiligheidspartners. Nu het evenement drie keer op rij extern geëvalueerd is, en bovendien de trend tot staan is gebracht, is het tijd dat de gemeente en de veiligheidspartners zelf de evaluatie van Koninginnedag op zich gaan nemen. Belangrijke voorwaarde is wel dat het hoofddoel van de evaluatie is om lessen te trekken voor volgende edities. Indien het hoofddoel is om het gevoerde beleid te verantwoorden, dan is meer onafhankelijkheid nodig. Op basis van de ervaringen van de afgelopen jaren kunnen de partners een methodiek voor zelfevaluatie ontwikkelen. Het COT beveelt aan dat deze methodiek in ieder geval uit de volgende componenten bestaat:  Zelfevaluaties door de werkgroepen; laat elke werkgroep één of meerdere evaluatiegesprekken voeren en de belangrijkste lessen opschrijven.  Lessensessies rond belangrijke beleidsthema's; organiseer rond de belangrijkste beleidsprioriteiten (bijvoorbeeld alcoholaanpak) bijeenkomsten met vertegenwoordigers van de betrokken partijen. Creëer in die bijeenkomsten eerst een gedeeld beeld van het verloop van voorbereiding en de dag zelf en identificeer vervolgens de belangrijkste lessen voor volgende edities.  Enquête onder veiligheidsprofessionals; vraag de professionals in een enquête naar hun inschatting van de veiligheidsrisico's en de beheersbaarheid. Benut de enquête die dit jaar is uitgevoerd, zodat een meerjarig beeld ontstaat.  Registratie van kerngegevens; bepaal welke gegevens nodig zijn om een goede beoordeling te maken van het evenement, ook ten opzichte van voorgaande edities, en organiseer dat deze gegevens goed geregistreerd worden tijdens het evenement en snel beschikbaar zijn na het evenement. Dit laatste punt verdient extra aandacht. Dit jaar hebben de partners namelijk ook afspraken gemaakt over registratie van diverse gegevens. Het gaat dan bijvoorbeeld om het aantal incidenten (politie), Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 47

het aantal handhavingsacties (handhavingsteams), het aantal ambulanceritten en het aantal gevallen van alcoholintoxicatie (GGD). Echter, in de praktijk blijkt de registratie van dergelijke onderwerpen op tal van praktische problemen te stuiten (bijvoorbeeld incidenten die niet bij de meldkamer gemeld worden, gebrekkige registratie van ambulanceritten door drukte, het ontbreken van capaciteit voor het maken van een analyse). Daardoor moesten tijdens de evaluatie van afgelopen editie van Koninginnedag tal van verbeterslagen over de verzamelde gegevens worden gemaakt, waardoor pas een paar maanden na Koninginnedag een deel van de gegevens beschikbaar was. Sommige gegevens zijn zelfs niet beschikbaar gekomen (alcoholgerelateerde ambulanceritten en gevallen van alcoholintoxicatie). Voor volgende edities is het van belang om voorafgaand aan Koninginnedag met de betrokken partijen te definiëren welke kerngegevens echt nodig zijn voor een goede beoordeling en vervolgens te bepalen hoe die geregistreerd kunnen worden. Betrek daarbij de uitvoerend professionals die de registratie moeten verzorgen, zodat er een werkbare wijze van registreren wordt ontwikkeld.


|

september 2012

pagina 48

Bijlage 1 Onderzoeksmethoden Ter beantwoording van de onderzoeksvragen, ontwikkelde het COT een onderzoeksmethode waarin we zoveel mogelijk gebruik maakten van beschikbare informatie en van andere (interne) evaluaties, en waarin we zoveel mogelijk de beelden en inzichten van beleidsmakers/leidinggevenden en van de uitvoerende professionals in kaart brachten. De onderzoeksmethode bestond uit drie onderzoekslijnen: 1. Documentstudie. We verzamelden en analyseerden schriftelijke informatie over de organisatie en het verloop van het evenement. Dit betreft onder andere de mono- en multidisciplinaire planvorming, de afspraken met private partners, beleids- en tolerantiegrenzen, verslagen en logboeken en evaluaties van betrokken organisaties en werkgroepen. 2. Online enquête. We hielden een enquête onder veiligheidsprofessionals, die tijdens Koninginnedag actief waren in de operatie én die overzicht hadden van de gebeurtenissen. Het betrof mensen van de politie, de ambulancedienst / GHOR, de Dienst Stadstoezicht, handhaving van stadsdelen en de brandweer. Aan de enquête deden in totaal 71 mensen mee. De enquête is bedoeld om de ervaringen rond Koninginnedag 2012 van een grotere groep professionals in beeld te brengen. Hiermee kan een breed gedragen inschatting gemaakt worden van de veiligheidsrisico's en eventuele veranderingen hierin. 3. Interviews. We namen semi-gestructureerde interviews af met 17 sleutelfunctionarissen; mensen op sleutelposities in de voorbereiding en/of tijdens de dag zelf. Het ging om leidinggevenden van de hulpdiensten, de gemeente, stadsdelen, het evenementenbureau, werkgroepvoorzitters, de GGD, Openbaar Ministerie en private partijen (horeca, winkeliers, organisatoren). De interviews dienden om meer zicht te krijgen op het verloop van de voorbereiding en de dag zelf. Vervolgens organiseerden we lessenbijeenkomsten rond thema's met diverse betrokkenen. De lessenbijeenkomsten dienden om de eerste bevindingen van de onderzoekers op een thema te toetsen en aan te vullen en om op basis van die bevindingen lessen te formuleren. De betrokkenen definieerden lessen voor volgende edities van Koninginnedag en lessen voor het evenementenbeleid, het alcoholbeleid en het veiligheidsbeleid van de gemeente Amsterdam. We organiseerden drie lessenbijeenkomsten: 1. Alcoholaanpak 2. Vergunningen 3. Handhaving Na deze activiteiten ontwikkelden we een bevindingenrapportage. Deze rapportage bespraken we in de subvijfhoek en in het directeurenoverleg Veiligheid en Handhaving. Na verwerking van de opmerkingen uit deze overleggen ontwikkelden we een concept rapportage. Deze concept rapportage ligt nu voor u. Dit concept wordt besproken in de subvijfhoek op 3 augustus 2012. Naar aanleiding van deze bespreking voeren we aanpassingen door. Vervolgens leveren we de definitieve rapportage op. Deze wordt besproken in het subvijfhoekoverleg van 27 augustus 2012, waarna de rapportage wordt doorgestuurd naar de bestuurlijke vijfhoek.


|

september 2012

pagina 49

Documentanalyse Algemeen  Spelregels  Registratieformulier Koninginnedag 2012  Brieven burgemeester Van der Laan aan de Raad, detailhandel en horeca  Burgemeestersbijeenkomst evaluatie Koninginnedag 2011 (concept verslag 24 januari)  Verslag Koninginnedag 2012, Afstemmingsoverleg 1, 11.00 uur  Verslag Koninginnedag 2012, Afstemmingsoverleg 2, 19.00 uur  Definitief verslag subvijfhoek 7 mei 2012  Scenariobijeenkomst vijfhoek  Alcoholmatigingsbeleid 2011-2014  Notitie 'optreden overheid bij alcoholmisbruik'  Rapport O+S 'Drinken op Koninginnedag 2012', mei 2012  Belevingsonderzoek O+S 'Koninginnedag 2012 in Amsterdam'  Milieuzorg bij evenementen, Bijlage bij Draaiboek evenementen  'Nieuwe balans tussen evenementen en veiligheid' (OOV/njs/16 februari 2011)  Evaluatie projectgroep Koninginnedag stadsdeel Centrum Mobiliteit en Crowdmanagement  Mobiliteit en crowdmanagementplan Koninginnedag 2012  Evaluatie werkgroep Mobiliteit Water  Concept Plan van Aanpak werkgroep water Koninginnedag 2012  Subdeeldraaiboek Water  Vaarverboden en vaarkaart  Vergaderverslagen  Algemene evaluatie werkgroep Water Politie  Doorlopend journaal  Communicatieplan  Ontvangen mentions / verstuurde tweets  Sitraps  Notulen vergadering  Notulen Algemene Staf SGBO  Bila's  (Sub)deeldraaiboeken Stedelijke projectorganisatie  Verslag kick off stedelijk projectgroep  Verslag vergadering projectgroep Handhaving  Operationeel plan bestuurlijke handhavingteams  Uitvoeringsdraaiboek combiteams  Sanctiematrix  Inzetmatrix combiteams  Invuljournaal combiteams  Diverse formulieren (o.a. 'inning dwangsom')  Sanctieprotocollen  Indeling combiteams  Journaalgegevens handhaving  Vergaderverslag 10 mei 2012


|

september 2012

pagina 50

Vergunningen  Planning werkgroep Vergunningen  Agenda 1e en 2e knelpuntenoverleg  Vergunningverlening grote evenementen en bezwaren  Formulieren vergunningaanvragen  Advies Vergunningen Koninginnedag  Kick-off werkgroep Vergunningen Koninginnedag  Agenda + uitnodiging werkgroep Vergunningen  Diverse aanvraagformulieren  Lijst van alle vergunningen Koninginnedag 2012  Evaluatie werkgroep Vergunningen Brandweer  Regionaal draaiboek Koninginnedag 2012

Overzicht respondenten enquête Organisatie Politie Ambulance / GHOR Dienst Stadstoezicht / handhaving Handhaving water Brandweer Onbekend Totaal

Aantal 14 3 30 7 7 10 71

Overzicht respondenten interviews 1 2 3 4 5 6 7 8 8 9 10 11 12 13 14 15

Naam Eberhard van der Laan Monique Groenhuijzen Daniël Schipper Petra van Laere Erik van der Hulst Leo van Dijke Nicole Voltman Jan Dirk van de Ven Theo Aalders 49 Rob Duijvis Rob van der Heijden Akkelien Zuiderhof Rob van Hout Bart Veilbrief Arie de Hoog Frans Meines Pierre van Steen

Organisatie / functie Burgemeester van Amsterdam OOV / voorzitter subvijfhoek Evenementenbureau / voorzitter stedelijke projectgroep Openbaar Ministerie Politie KLPD Brandweer Amsterdam Brandweer Amsterdam GHOR Waternet / voorzitter werkgroep Water Manager Veiligheid en Handhaving, stadsdeel Nieuw-West / voorzitter werkgroep Handhaving Evenementenbureau / voorzitter werkgroep Vergunningen DIVV / voorzitter werkgroep Mobiliteit & Crowdmanagement Bestuursvoorlichting / voorzitter werkgroep Communicatie GVB NS Politie

49

Dhr. Theo Aalders –die als medewerker van de GHOR en als lid van de ambtelijke vijfhoek nauw betrokken was bij de organisatie van Koninginnedag -is tijdens het opstellen van dit rapport plotseling overleden. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 51

Overzicht deelnemers lessenbijeenkomsten Lessenbijeenkomst Vergunningen – donderdag 7 juni Naam Akkelien Zuiderhof Saskia de Jager Arjan Naaktgeboren Colinda Brandenburgh Inge Bastiaanse Maisa Pengel Raoul Verheezen Rik van der Helm Terry Hermary Rob Duijvis Els Joosten Gerjo Zomer

Organisatie Evenementenbureau Stadsdeel Zuid Stadsdeel Oost Stadsdeel Noord Stadsdeel Noord Stadsdeel West Stadsdeel West Politie Stadsdeel Centrum Waternet DMB Brandweer

Lessenbijeenkomst Handhaving – vrijdag 8 juni Naam Rob van der Heijden Bert Lockx Ton Schuringa Karin Weinberg Vincent Verheij Jeroen Veenstra Roosmarijn De By Peter Joost Nijkerk

Organisatie Stadsdeel Nieuw West Stadstoezicht Stadsdeel Centrum Politie Politie Stadsdeel Nieuw west Stadsdeel Nieuw west Stadsdeel Centrum

Lessenbijeenkomst Alcohol – woensdag 13 juni Naam Theo Aalders Rob van Binsbergen Ton Poppes Henrieke Crieland Daniël Schipper Monique Groenhuijzen

Organisatie GHOR Dossierhouder Drank en Horecawet van de gemeente Vertegenwoordiging Horeca Vertegenwoordiging Detailhandel Evenementenbureau OOV


|

september 2012

pagina 52

Bijlage 2 Onderzoeksvragen per thema Veiligheidsrisico's Algemeen 



Hebben de veranderingen in de vormgeving van Koninginnedag in Amsterdam geleid tot een daling van het risico van Koninginnedag Amsterdam? Hebben de veranderingen in de vormgeving van Koninginnedag in Amsterdam geleid tot nieuwe risico’s?

Mensenmassa en spreiding    

   

Is er een minder geconcentreerde drukte en doorstroming van de mensenmassa in de binnenstad, op de bekende feestpleinen in de binnenstad en op de haarvaten van de binnenstad? Is de mensenmassa meer evenredig over de stad verspreid? Is er een verbetering van de bereikbaarheid van de hulpdiensten? In hoeverre hebben de maatregelen bijgedragen aan de vermindering van de geconcentreerde drukte en de doorstroming in de binnenstad, de verbetering van de bereikbaarheid van hulpdiensten en de spreiding van de mensenmassa over de stad? Hebben de evenementen die zijn georganiseerd buiten de binnenstad mensen weten “vast te houden”, waardoor deze niet naar de binnenstad zijn gegaan? In hoeverre is het aanbod van evenementen voldoende over de gehele stad verdeeld? Is het noodzakelijk om verdere spreiding te bewerkstelligen? Zo ja, welke maatregelen zouden hier verder aan kunnen bijdragen? Hebben de maatregelen die zijn genomen geleid tot een verplaatsing van de drukte (waterbedeffect)? Zijn nieuwe locaties ontstaan waar een geconcentreerde drukte te zien is en in hoeverre hebben de genomen maatregelen hieraan bijgedragen? Was de situatie rond de “nieuwe locaties” voor de grote evenementen beheersbaar?

Alcoholgebruik en gedrag van bezoekers  Is het overmatig alcoholgebruik gedaald / is het aantal alcoholgerelateerde ambulanceritten verminderd en in hoeverre hebben de genomen maatregelen (door horeca, detailhandel, overheid) hieraan bijgedragen?

Karakter evenement Kleinschaligheid evenementen  

Hebben er tijdens Koninginnedag 2012 daadwerkelijk alleen evenementen met een kleinschalig karakter plaatsgevonden in de binnenstad? Hebben de maatregelen die genomen zijn ten behoeve van het verlagen van het toegestane geluidsniveau in de binnenstad bijgedragen aan de kleinschaligheid van de evenementen in de binnenstad?

Variatie in programmering Koninginnedag  

Hebben de getroffen maatregelen bijgedragen aan meer variatie in de programmering? Is er, ten opzichte van voorgaande jaren, meer variatie in doelgroepen te zien?

Het wegvallen van het 538 evenement   

Heeft het niet door gaan van het 538 evenement geleid tot minder aantrekkingskracht van de stad Amsterdam? Heeft het niet door gaan van het 538 evenement geleid tot een vermindering van het aantal bezoekers van buiten de stad? Wat zijn de grootste consequenties (positief of negatief) geweest van het niet door gaan van het 538 evenement? Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 53

Bezoekers en beleving      

Hebben de veranderingen bijgedragen aan het vergroten van het draagvlak onder de Amsterdammers voor Koninginnedag (in de binnenstad)? Hebben de veranderingen bijgedragen in het verminderen van de overlast voor de Amsterdammer? Is de Amsterdammer positief over de veranderingen? Ziet de Amsterdammer de inrichting (uitbreiden) van vrijmarkten als een goede manier om Koninginnedag gezellig te maken? Is er onder de Amsterdammers behoeften aan het uitbreiden vrijmarkten buiten de binnenstad? Hoe ervaart de bezoeker van buiten Amsterdam de veranderingen?

Vergunningen   

Heeft het gelijktrekken van de aanvraagtermijn geleid tot een betere vergunningverlening? Heeft het gelijktrekken van de aanvraagtermijn bijgedragen aan een betere advisering? Heeft de gelijktrekking van de aanvraagtermijn geleid tot een meer integrale beoordeling van de aanvragen?

Handhaving   

Is de invulling van de gemeentelijke handhaving verbeterd ten aanzien van voorgaande jaren? Zo ja, waardoor? Wat zijn de resultaten van de (integrale) handhavingteams? Wat heeft de extra aandacht voor illegaal verkoop van alcohol, alcoholverkoop aan minderjarige, extreme overlast en niet vergunde evenementen opgeleverd? Op welke wijze kan de handhaving het efficiëntste ingezet worden bij Koninginnedag?

Projectorganisatie 

Heeft de nieuwe organisatiestructuur geleid tot een effectievere en efficiëntere voorbereiding?


|

september 2012

pagina 54

Bijlage 3 Cijfers handhaving In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de aantallen handhavingsacties die zijn uitgevoerd tijdens Koninginnedag- en nacht in Amsterdam. De getallen zijn afkomstig uit het Integraal, multidisciplinair registratieformulier Koninginnedag 2012 en de Resultaten handhaving Koninginnedag 2012. Handhavingsteams 50 Preventief (29 april 2012) Controles waarbij geen afwijkingen zijn geconstateerd Preventieve waarschuwing Meldingen van niet-conforme situaties Tijdens Koninginnedag (30 april 2012) Onvergunde activiteiten (hoofdzakelijk mobiele kramen met etenswaren, en (vooral in de overige stadsdelen) barbecues) Constateringen illegale drankverkoop (inclusief loketverkoop) Geluidsoverlast (aparte teams) Overtreding verbod op dj's Incidenten openbare orde Wildplassen Formele ingrepen Last onder dwangsom Bevel artikel 174 Gemeentewet

Afstandsverklaring Bestuursdwang en proces-verbaal van meevoering Processen-verbaal uitgeschreven of aangezegd VWA Handhavingsacties m.b.t. minderjarige Handhavingsacties m.b.t. detailhandel Handhavingsacties m.b.t. horeca

2012 162 (89/73) 15 (14/1) 4 (3/1)

71 (41/30) 73 (48/25) 51 Er zijn 23 formulieren uitgeschreven Incidenten: 78 (47/31) Metingen: 17 (8/9) 18 (16/2) 6 maal formeel aangepakt 144 (43/101) 4 (0/4)

7 (6/1) Voor geluidsovertreding of dj 24 (16/8) Hoofdzakelijk voor drankverkoop en etenswarenwagens 12 (5/7) Voor drankverkoop en flyers 8 (7/1) Voornamelijk voor drankverkoop 13 (1/12) Voor barbecues en geluidsoverlast 3 2 1

50

Resultaten handhaving Koninginnedag 2012. De genoemde getallen zijn de stedelijke cijfers; erachter tussen haakjes eerst het aantal voor centrum, dan het totaalaantal voor de rest van de stad. 51 Deze gegevens zijn niet compleet: na Koninginnedag zijn op de verzamelplek voor inbeslagnames ruim 2.000 drankeenheden aangetroffen. De opgetelde journaalgegevens komen niet verder dan 500. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 55

Onderstaande tabel biedt een overzicht van de handhavingsacties op het water. Tabel 5.3.5: Cijfers handhaving water Handhaving water 52 Bestuurlijke inbeslagnames (politie / Waternet) Uitgeschreven boetes/ proces verbaal (politie / Waternet) 53 Ongelukken/ incidenten op het water (politie / Waternet) Drenkelingen (politie / Waternet) Aanhoudingen varen onder invloed (politie)

Overige aanhoudingen (politie) Grotere incidenten (politie / Waternet)

2012 31

Bijzonderheden Allemaal geluidsinstallaties. Op alcohol is 0 keer beslag gelegd

1

1 1 Er zijn 22 blaastesten afgenomen

1 2

Boot tegen brug in Oosterdok aangevaren. Op de Amstel, afgevoerd door GGD Van deze 22 bliezen 12 schippers een A (redelijke hoeveelheid alcohol) of een F (grote hoeveelheid alcohol) en zijn aangehouden Van deze 12 waren er 7 positief, deze hadden daadwerkelijk teveel gedronken. Op grond van artikel 2 APV Overcrowding Westerdok als gevolg van overcrowding Prinsengracht en lichte aanvaring tussen twee grotere boten op de Amstel met een vechtpartij tot gevolg. Zes politieboten en ME ingezet.

52

Cijfers uit het Integraal, multidisciplinair registratieformulier Koninginnedag 2012 en de Algemene evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. 53 Op het schrijven van processen verbaal is niet gestuurd, wel op het leggen van bestuurlijk beslag. Uit; Algemene evaluatie Koninginnedag 2012 water, 9 mei 2012. Grenzen verlegd – Evaluatie Koninginnedag 2012

|

september 2012

pagina 56

Over het COT Het COT is een gespecialiseerd bureau op het gebied van veiligheids- en crisismanagement. Ons werkterrein strekt zich uit van vraagstukken over security ambities en de vormgeving van lokaal veiligheidsbeleid tot de voorbereiding op crisissituaties. Met onze kennis en kunde helpen we opdrachtgevers in complexe situaties waarbij grote risico's worden gelopen, strategische belangen op het spel staan en vaak vele stakeholders zijn betrokken. Advies, onderzoek, en training en oefening vormen de basis van onze dienstverlening. Het COT opereert vanuit Den Haag en is een volledige dochteronderneming van Aon Nederland. Meer informatie: www.cot.nl

Dit rapport is uitsluitend bestemd voor de opdrachtgever. De inhoud van dit rapport is gebaseerd op omstandigheden bij en informatie ter beschikking gesteld door de opdrachtgever. Op geen enkele wijze kan worden gegarandeerd dat beschreven omstandigheden volledig in overeenstemming zijn met van toepassing zijnde weten regelgeving. Derden die van dit rapport kennisnemen kunnen aan dit rapport geen rechten ontlenen.

© 2012 COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement B.V.


|

september 2012

pagina 57

GRENZEN VERLEGD EVALUATIE KONINGINNEDAG AMSTERDAM Evaluatie in opdracht van de bestuurlijke vijfhoek van Amsterdam Den Haag, september 2012

Recommend Documents