Governance voor de eerstelijnszorg Prof. Dr. J. Strikwerda
2015
[email protected]
J. Strikwerda
2015
Onderwerp, vraagstelling
¤ Wat zijn voor de eerstelijnszorg: ¤ Goede uitgangspunten voor een systeem van governance? ¤ Een goede formulering van de doelstelling van een systeem voor governance? ¤ Wat impliceren antwoorden op deze vragen voor het besturen van organisaties voor eerstelijns zorg? ¤ Wat impliceren antwoorden voor het toezicht op het bestuur/ de organisatie voor eerstelijnszorg?
2
J. Strikwerda
2015
Prealabele opmerking
¤ De “discussie” in Nederland over good governance voor de non-profit sector en die over wat goed bestuur zou zijn, is moeizaam omdat er sprake is van slordig taalgebruik, slordige begrippen, het niet gebruik maken van wetenschappelijke publicaties over bestuur, etc. ¤ Gedrag & cultuur? Worden gebruikt als tekens, niet als analytische begrippen, zijn in strijd met de Fundamental Attribution Error en de effecten van de media cultuur ¤ Publieke belangen of gemeenschapsbelangen? UK: Community Interest Corporation ¤ “Beide rapporten signaleren dat goed bestuur wordt bepaald door een cultuur van aanspreekbaarheid, afrekenbaarheid en verantwoordelijkheid binnen zorgaanbieders” (uit brief Schippers d.d. 22-1-2015) ¤
Goed bestuur heeft meer te maken met visie, een goede balans tussen rational decision making en rule following decision making, de kunst systemic change toe te passen etc.
3
J. Strikwerda
2015
Definitions of Corporate Governance The narrow definition
A broader definition ¤ Corporate governance is:
¤ “Corporate governance relates to the ways in which the suppliers of finance to corporations assure themselves of getting a return on their investment.”* ¤ OECD (2004): “Good corporate governance should provide proper incentives for the board and management to pursue objectives that are in the interests of the company and its shareholders and should facilitate effective monitoring.”
¤ The system of legal organs, powers, rights, means of power, and processes, applied so that o the executives of a corporation maximize the long term value of the corporation, and through which o the created value in an equitable way is distributed amongst those who are entitled to their fair share, and o the executives are (held) accountable to those making a legitimate demand for accountability, o through which specific decisions by the executives can be corrected beforehand and o through which the executives are appointed, appraised, remunerated, are being discharged and fired.
*Tirole, J. (2006). The Theory of Corporate Finance. Princeton: Princeton University Press, p. 16.
Williamson, Jensen, World Bank 4
2015
In welk domein zit/behoort eerstelijnszorg?
Religie/levensbeschouwing
Democratie Legitimering van wetten
Cultuur
Markt Utilitarisme Efficiency
Particulier initiatief, Civil Society
Informele instituties
Rule of law Herverdeling
Formele instituties
Overheid
Naastenliefde, moraliteit, solidariteit
Individuen, het gezin 10/9/2012
J. Strikwerda 5
J. Strikwerda
2015
De markt als uitgangspunt?
¤ De codes voor corporate governance zoals we die nu kennen gaan uit van het marktdomein ¤ Doordat de codes voor de non-profit gekopieerd zijn van die uit de markt, geldt dit ook die codes, onbedoeld wellicht, maar wel in de uitwerking ¤ Dit lijkt nu wel gecorrigeerd te worden in de brief van minister Kamp en in die van Schippers
¤ B.v. In veel RvT’s wordt primair veel tijd besteed aan jaarrekening en risicomanagement, wat nog al eens ten koste gaat van aandacht voor de kwaliteit van de zorg en beoogde maatschappelijke resultaten
6
J. Strikwerda
2015
Wanneer doet het bestuur het goed? (wat is goed bestuur?) ¤ Als deze er in slaagt de missie van de instelling onder veranderende omstandigheden te blijven realiseren, op een efficiënte wijze, efficïent in de welvaartstheoretische betekenis, ¤ (dit is een strengere eis dan cost efficiency): als er voor geen van de bij de instelling betrokken stakeholders een alternatieve organisatievorm bestaat met een door één van de stakeholders meer geprefereerde outcome, zonder dat dit ten koste gaat van de waardering van de outcomes voor de overige stakeholders*
*Milgrom, P., & Roberts, J. (1992). Economics, Organization and Management. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, pp. 22-24.
7
J. Strikwerda
2015
De zeven bestuurstaken in de doctrine voor ondernemingsbestuur van de twintigste eeuw* 1. De constituerende taak 2. De taak om vooruit te kijken (strategie) 3. De taak om te organiseren, verwerving van middelen, de materiële organisatie, de sociale organisatie 4. De taak van leidinggeven, het ontwikkelen van medewerkers 5. De taak van coördinatie (hiërarchische-, zelfcoördinatie, impliciete, expliciete coördinatie) 6. De taak van monitoring, beoordeling, bijsturen en leren 7. De taak verantwoording af te leggen
* Fayol, Barnard, Sloan, Tricker, Bleicher, Miedema, etc. Uitgewerkt in: Strikwerda, J. (2014). Bespiegelingen over governance, bestuur, management en organisatie in de 21e eeuw. Assen: Koninklijke Van Gorcum. 8
J. Strikwerda
2015
De constituerende taak van de bestuurder van een onderneming
1. Het bepalen van het doel van de instelling, missie, what business are we in? 2. Het bepalen van de hiërarchie van waarden 3. Het verbinden van de onderneming aan publieke gedragscodes 4. Het bepalen van de interne gedragscode 5. Samenstelling en portefeuilleverdeling van de RvB, directiestatuut e.d. 6. Het bepalen van het risico-profiel van de onderneming 7. Het bepalen van het corporate & brand image 8. Het organiseren en doen functioneren van het systeem van corporate governance
9
J. Strikwerda
2015
De rol van visie
¤ Verschillende cases, Intermountain, Mayo, Cleveland, suggereren dat een heldere visie op zorg (wat, hoe) in de samenleving (en daar primair en consistent op sturen) een eerste voorwaarde is voor succes (en dus een rol speelt in governance) ¤ Maar, wat is visie? ¤ Een wensbeeld, geprojecteerd op de samenleving ongeacht de huidige situatie? ¤ Typisch voor narcistische bestuurders ¤ Een interpretatie van veranderingen in de omgeving in termen van implicaties voor de instelling wat (anders) te doen en te laten om de realisatie van de missie onder veranderende omstandigheden te waarborgen (=eidetische informatie) ¤ Focus op waarden als samenwerking, transparantie e.d.?
10
J. Strikwerda
2015
Is de doctrine Fayol-Bleicher-Tricher afdoende? Deze beschrijft niet aan welke criteria een bestuurder als persoon dient te voldoen, noch wanneer de bestuurder het goed doet ¤ Zie de vele theoriën over leiderschap – effectief leiderschap is naar eigenschappen en acties steeds tijd- en situatie gebonden, de enige constante lijkt te zijn een goed gevoel voor de Zeitgeist, respectievelijke Sun Tzu’s shi (“The strategic trend and ‘potential’ energy’ of a developing stituation, ‘the
power inherent in the particular arrangment of elements and … its development tendency’.”
¤ Er speelt een aantal psychologische mechanismen: ¤ Een goede balans tussen rationele besluitvorming en rule-following besluitvorming ¤ De mentality to act : niet de fout begaan van de error of omission ¤ Kohlberg’s zesde niveau van moral development - integriteit ¤ De vereiste van holistisch zien en denken ¤ Succesvolle bestuurders ‘wade into complexity’ (Martin), ‘look for simplicity beyond [new] complexity’
11
J. Strikwerda · 12
2015
In het vennootschapsland wil het ook nog wel eens fout gaan ¤ De Monchy & Legein (2009) stellen dat bepaling II.1.3 (risicobeheer en controlesysteem) ‘het hart van het toezicht’ zou vormen ¤ Dit is onjuist, deze bepaling gaat slechts over de jaarrekening
¤ De kern van het toezicht wordt gevormd door bepaling II.1.2: toezicht op doelstellingen en strategie ¤ Immers de strategie vormt het referentiekader waaraan het doen en laten van het bestuur te toetsen, als ook de prestaties van de instelling
de Monchy, C. W., & Legein, M. H. (Eds.). (2009). Corporate Governance in Nederland (2nd ed.). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Strikwerda, J. (2012). De Nederlandse Corporate Governance Code: Ingeleid, toegelicht en becommentarieerd. Assen: Van Gorcum.
J. Strikwerda
2015
De Raad van Commissarissen / Toezicht
Vennootschap:
¤ RvC richt zich naar het belang van de vennootschap
Maatschappelijke ondernemingen:
¤ Het gemeenschapsbelang staat centraal niet de instelling (brief minister Kamp, 28-11-2014: het publieke belang staat centraal, maar dan gaat het over door de overheid uitgevoerde taken)
13
J. Strikwerda
2015
De logica van het neo-klassieke economische denken ¤ Neiging om te sturen op (meetbare) output in plaats van maatschappelijke outcome ¤ Neiging om te sturen op conformance kwaliteit in plaats van performance kwaliteit (availability bias) ¤ Neiging om de jaarrekening centraal te stellen in plaats van de maatschappelijke outcome ¤ Neiging om zich te richten naar het belang en de wensen van de financiers, in plaats van de missie van de instelling
14
J. Strikwerda
2015
Assumpties in codes voor corporate governance
¤ Een zin als “de opzet en werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen” verwijst impliciet naar een Weberiaanse hiërarchie en sowieso een opvatting van organisaties gebaseerd op fysieke activa ¤ Sinds ±1990 geldt in de economie dat de kapitaalsbasis van de onderneming dominant bestaat uit en waardecreatie gebaseerd is op immateriële activa (w.o. human capital) ¤
Corporate finance heeft zich hierop wel aangepast
¤
Boekhoudregels zijn hierop niet aangepast, behalve in geval van verkoop van de onderneming
¤
Systemen voor corporate governance zijn hierop niet aangepast, ook niet die voor de nonprofit
¤ Een systeem voor governance voor de zorg moet gebaseerd worden op zaken zoals de specifieke kennis (human capital) processen e.d. In de zorg
15
J. Strikwerda
2015
Conventionele of moderne internal governance?
Conventionele internal governance ¤ Resource allocatie ¤ Input-output-sturing ¤ Command & control – organisaties
Moderne internal governance ¤ Resource mobilization ¤ Outcome sturing ¤ Information-based empowerment
16
J. Strikwerda
2015
Implicaties voor doel en functies voor een governance systeem voor eerstelijns zorg 1. Het doel van een systeem van governance is te waarborgen dat er in Nederland goede eerstelijnszorg is gebaseerd op privaat initiatief 2. De functie van het systeem is, via een geheel van rechten, plichten en procedures, er voor te zorgen dat de organisatie van de eerstelijnszorg efficiënt is in welvaartstheoretische zin (dus dat alle betrokkenen ….) 3. De functie van een systeem voor governance is er voor te zorgen dat de belangen van de gemeenschap prioriteit hebben boven die van de instelling 4. De functie van een code is er voor te zorgen dat bestuurders verantwoording afleggen aan diegenen die daarop een legitiem recht hebben respectievelijk waar dit in het belang is van de gemeenschap en de instelling 5. De functie van een code is dat specifieke door het bestuur te nemen besluiten vooraf kunnen worden gecorrigeerd en dat het bestuur zich houdt aan de standard of conduct 6. De functie van een systeem voor corporate governance in de eerstelijnszorg is dat geschikte bestuurders worden benoemd, beoordeeld, gecorrigeerd, juist beloond en tijdig ontslagen
17
J. Strikwerda
2015
Oude en nieuwe organisatieprincipes Nieuwe principes*
Conventionele principes (o.a.) ¤
Lineaire hiërarchie
¤
Structuur als eerste ontwerpdimensie
¤
Balans tussen de onderdelen
¤
Decentralisatie is dat beslissingsrechten naar het laagst daarvoor competente niveau worden geattribueerd
¤
Beleid/strategie wordt geïmplementeerd op basis van de budget-driven methode
¤
De eerste dimensies voor organisatie ontwerp zijn de formulering van de doelstellingsfunctie en de organisatie van de informatie
¤
Command is de interpretatie van de missie, waarden e.d. door de professional in de concrete situatie in termen van wat te doen
¤
Decentralisatie is dat zoveel mogelijk medewerkers zelf kunnen uitrekenen welke van hun alternatieve initiatieven en beslissingen het meeste bijdraag aan het totaal resultaat
¤
Beleid implementeren via processen
* Gebaseerd op o.a. Arrow, Simon, Alberts 18
J. Strikwerda
2015
Het zich nieuw ontwikkelende bestuursconcept (Rosabeth Moss Kanter) Het Guiding System: missie, waarden, strategische keuzes, gedragscodes/ certificatie
Tools, instrumenten van en voor de professionals
Platform, toegang tot informatie, fast feedback, ondersteuning, bedrijfsvoering, infrastructuur*, e.d.
* Zie voordracht d.d. 25-4-2013 19
J. Strikwerda
2015
De invulling van het INK-model op basis van de kennis-, lerende economie en de new theory of the firm
20
J. Strikwerda
2015
Heel praktisch ….
¤ Elke vergadering van de RvT, RvT-RvB en RvB dient te openen met de vraag: ¤ Hoe staat het met de kwaliteit van de door onze instelling geleverde zorg? ¤ Als voorlaatste punt van de vergadering, voor de rondvraag: ¤ Zijn onze financiën op orde uit oogpunt van continuïteit en vertrouwen van verzekeraars en financiers?
¤ In de interne organisatie: ¤ In de rapportages moet steeds de eerste regel bestaan uit indicatoren met betrekking tot de kwaliteit van de zorg ¤ Dus niet: bezettingsgraad, budgetoverschrijding e.d.
21
