Gouden contacten door handelsmissies

14e jaargang nummer 9, september 2007 Maandblad van de EVD, agentschap van het ministerie van Economische Zaken

Buitenlandse Markten ‘Echt sexy is het niet’ Hajo Brandt van Carbo Group 10 Colombia Groen licht voor schone brandstof 22 Letland Schreeuw om nieuwbouw 30

Gouden contacten door handelsmissies

BM 14





14e jaargang nummer 9, september 2007

Buitenlandse Markten

In dit nummer...

Cover Gouden contacten door handelsmissies Foto: HH

33

Markten 8 Hongarije Logistiek

Concurreren op kwaliteit

13 Bolivia Houtsector

De uitdaging Kappen voor doorzetters

22 Colombia Energie

Groen licht voor schone brandstof

24 Tunesië Medisch

Kansen door hervormingen

27 European Neighbourhood & Partner Instrument (ENPI)

En verder...



6 Uitgelicht

30 Letland Bouw- en vastgoedmarkt

19 Onze vrouw in Lissabon



20 Bijzondere Business 26 Oog op Orders

Klussen bij de buren

Schreeuw om nieuwbouw

33 Tanzania Agro

28 Fotopagina



35 Tien vragen 42 Wereldzaken

Fruitige Frambozen

36 Golfregio Onderwijs

47 Colofon



48 Agenda 51 WWW



Te weinig vakopleidingen

38 Luxemburg Bouw- en vastgoedontwikkeling

Ook BM ontvangen? www.evd.nl/bm

10



Klein maar kansrijk

40 Zuid-Korea Architectuur

Hoe hoger, hoe beter

Interview



Hajo Brandt van Carbo Group

‘Echt sexy is het niet’

Uitgelicht

BM september 2007

Dance wordt exportartikel

Foto: Electronation

Nederland staat met dank aan de dansbare en innovatieve muziek van Fedde le Grand, Tiësto, Mason en Joris Voorn, internationaal goed bekend in de dansscene. Er is veel talent in de Nederlandse dancescene en omdat uit te buiten ondersteunt musicXport.nl in samenwerking met Electronation een aantal Europese showcases onder de naam Satellite 31. Tijdens de showcases krijgen Nederlandse artiesten de kans zich in de kijker te spelen in grote Europese steden op speciale events. Roy Avni, oprichter van Satellite 31: ‘Er is op dit moment een explosie van goede producers in Nederland. Ik vond het tijd worden om al dat talent internationaal meer onder de aandacht te brengen.’ Dit najaar is Berlijn aan de beurt. Satellite 31 neemt Kraak&Smaak, Joost van Bellen, Mr Wix, de David Gilmore Girls en Aux Raus mee naar de muziekbeurs Popkomm. Mason en Laid Back Luke mogen later dit jaar mee naar een beurs voor dancemuziek in New York.

Bank of China in Rotterdam

Eyeworks investeert in Argentinië

De Bank of China heeft een vestiging geopend in Rotterdam. Het is de eerste vestiging in Nederland van de op één na grootste bank van China. De bank zal zich voorlopig vooral richten op het beheer van rekeningen-courant en het faciliteren van internationaal betalings­ verkeer van en naar China. Ondernemers uit het mkb zullen straks makkelijker geld kunnen sturen naar China. Volgens burgemeester Ivo Opstelten is de komst van de bank belangrijk voor de havenstad. ‘Een derde van alle containers die door de haven gaan, komt uit China en dit aantal groeit gestaag. Rotterdam ontwikkelt zich tot hét logistieke knooppunt voor Chinese handel met het Europese achterland.’

Eyeworks – de televisiemaatschappij van Reinout Oerlemans – heeft het Argentijnse televisiebedrijf Cuatro Cabezas overgenomen. Resultaat is een leidende positie in de Spaanstalige televisiemarkt. De programma’s van Cuatro Cabezas worden in meer dan 20 landen uitgezonden, en richten zich vooral op entertainment en drama. Eyeworks blijft jagen op uitbreiding. Recent nam het bedrijf de Britse televisieproducent At It Productions over. Amerika zit al sinds 2006 in het pakket. ‘Internationale uitbreiding is een belangrijk speerpunt voor de toekomst’, aldus de topondernemer.

Bron: Het Financieele Dagblad

Een wereld te winnen Vanuit internationaal perspectief heeft ABN AMRO onderzoek gedaan naar de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. De resultaten staan in het rapport ‘Een wereld te winnen’. Zo leest u over de invloed van outsourcing op de concurrentiepositie en wordt besproken hoe teveel regels de slagvaardigheid kunnen aantasten. Het rapport kunt u downloaden via: www.abnamro.nl/internationaal

Bron: Sprout

Aanpak ladingdiefstal Om ladingdiefstal aan te pakken is een centraal registratiepunt opgericht waar alle belanghebbenden de gegevens kunnen inzien. De Stichting Verzekeringsbureau Voertuigcriminaliteit (VbV) is een samenwerkingsverband tussen politie, justitie en het Verbond van Verzekeraars. De jaarlijkse schade door ladingdiefstal in de vervoerswereld bedraagt ongeveer 160 miljoen euro. Ladingdiefstal kan gemeld worden bij de helpdesk of via de website: www.isgestolen.nl

Luxe auto uit de polder



Eriks koopt Britse branchegenoot

Nederland krijgt er weer een exclusief automerk bij: de Hansen. De ingenieur autotechniek, Giel Hansen, heeft een echte Spartaanse rijdersauto gebouwd: puur en zonder franje, waarbij de beleving de hoogste prioriteit heeft gekregen. Allerlei elektronische functies – zoals ABS en tractiecontrole – zijn weggelaten, waardoor er een volledig mechanisch onderstel is ontstaan. Het ontwerp is van de Portugees Freitas. De carrosserie is van kunststof, verstevigd met carbon. Eind dit jaar vinden de eerste testritten plaats en in 2008 moet de verkoop van start gaan. Hansen: ‘Voor deze specifieke markt moet je over de grenzen heen kijken. Het is geen Nederlandse, maar een internationale markt. We moeten deze niche zien te veroveren en ik heb er alle vertrouwen in dat het gaat lukken.’

De technische handelsonderneming Eriks heeft het totale aandelenpakket overgenomen van Flexible Hose Supplies (FHS) in het Verenigd Koninkrijk. De activiteiten van FHS bestaan uit de marketing, verkoop en veredeling van producten en diensten op het gebied van industriële slangen. Met in totaal 45 medewerkers in de hoofdvestiging in Slough en de vestigingen in Bolton en Northampton, realiseert FHS een jaarlijkse omzet van 5,1 miljoen Britse ponden. Met de overname van FHS voegt het cluster ERIKS UK een nieuwe kernactiviteit toe aan de bestaande kernactiviteiten aandrijftechniek, afdichtingstechniek en reparatie en monitoring van elektromechanische componenten en installaties.

Bron: Het Financieele Dagblad

OMA ontwerpt hoogste toren Latijns-Amerika

Foto: Hansen



Netwerken in goede conditie Netwerken terwijl u werkt aan uw conditie? Meld u aan voor Running Business. Running Business is een hardloopinitiatief van de ING Bank, ontwikkeld in samenwerking met de Atletiekunie. Het programma biedt u de mogelijkheid om fit en gezond te blijven, terwijl u nieuwe zakenrelaties ontmoet en bestaande beter leert kennen. Kortom: naast uw fysieke conditie krijgt ook uw business een boost! Met de wekelijkse Running Business Uurtjes die op meer dan 30 locaties in Nederland worden georganiseerd, kunt u onder deskundige begeleiding toewerken naar een van te voren bepaald doel, zoals deelname aan de Running Business Competitie tijdens de ING Amsterdam Marathon. Eén jaar na het de start telt Running Business al 2000 deelnemers. www.running-business.nl

Het Rotterdamse Office for Metropolean Architecture (OMA) van architect Rem Koolhaas gaat de Torre Bicentario in Mexico-stad ontwerpen. De 300 meter hoge toren wordt het hoogste gebouw van Latijns-Amerika.

Imtech bouwt waterzuiveringsinstallatie in Groot-Brittannië Technisch dienstverlener Imtech gaat een waterzuiveringsinstallatie bouwen in Groot-Brittannië. De opdracht is afkomstig van Anglian Water Services en levert 73 miljoen euro op. De helft daarvan gaat naar Imtech. Voor de bouw gaat Imtech samenwerken met Galliford Try. Bron: Het Financieele Dagblad



Hongarije Logistiek

BM september 2007



Concurreren op kwaliteit Vorig jaar groeide de Hongaarse verpakkings- en verzendbranche nog met 20 procent.

Hongarije kan op weinig bogen. Het land heeft nauwelijks

Logistiek in Hongarije: Facts & Figures

grondstoffen en de industrie moet opboksen tegen

• Aantal logistiek bedrijven: 100, waarvan 30-35 grote internationale spelers

opkomende oosterburen. Maar de gunstige ligging maakt

• Totaalomzet: 350-500 miljoen euro • Huurkosten van de distributiecentra: 4,8-6 euro per vierkante meter en in

Hongarije een ideale ‘hub’ voor transport naar Oost- en

industrieparken 3,5-5,5 euro per vierkante meter • In 2006 jaar waren verzend- en inpakdiensten de meest dynamieke sub-

Zuid-Europa. Voor logistieke bedrijven die slimme, inter-

sectoren met een jaarlijkse groei van 20 procent • Andere interessante subsectoren: agro-logistiek en de logistiek in de

modale oplossingen kunnen leveren, is het een interessante

bio-energie sector.

Vos Logistics zit sinds 1990 in Hongarije. Het nam er een ander bedrijf over en bouwde de vloot door de jaren heen uit naar 77 trucks. De wagens komen alleen naar het park in Mezotur voor een beurt: de 125 chauffeurs rijden ver weg in West-Europa. Vos zit in Hongarije vanwege de lage lonen. Dat voordeel, geeft vestigingsmanager Laszlo Orban toe, verliest langzamerhand aan kracht. Transportbedrijven in de nieuwe lidstaten Roemenië en Bulgarije duiken onder de Hongaarse prijzen. Het helpt ook niet dat Hongarije een tamelijk ongunstig belastingsysteem heeft. Om voorsprong te houden haalt Vos al wel chauffeurs uit de buurlanden. Maar verder moet het alle zeilen bijzetten, zegt Orban. ‘We zullen moeten concurreren op kwaliteit.’

Ideale ligging Puur voor transport is Hongarije dus niet meer zo interessant. Maar dat doet nog steeds niets af aan de ideale ligging van het land. Ook nu Hongarije met de uitbreiding van de EU-grenzen iets verder naar links opschuift, blijft het een van de beste toegangspoorten naar landen in Zuid- en Oost-Europa. De Hongaarse regering ziet dat ook en woekert met haar talenten. Zij heeft een programma opgesteld voor miljardeninvesteringen in de aanleg en verbetering van internationale auto-, spoor- en waterwegen en de ontsluiting van de eigen regio’s. En de Hongaarse regering heeft de regie op zich genomen van de bouw en modernisering van dertien logistieke centra, verspreid over het land. Dáár immers kan Hongarije zijn voordeel van geografische spil uitspelen: op het moment dat het vervoer dus eigenlijk even stilstaat, bij de inklaring, de verlading, de opslag en het inpakken. Vorig jaar groeide de verpakkings- en verzendbranche bijvoorbeeld nog met 20 procent.

Foto: Reporters

markt. Tekst: Reinier Spreen

De extra’s Toegevoegde waarde, daar gaat het om. Bedrijven die een kans willen hebben op de Hongaarse logistieke markt, moeten meer kunnen bieden dan alleen transport. Een goed voorbeeld is Broekman Logistics, dat in Hongarije geen eigen vervoermiddelen heeft, maar wel loodsen en verpakkingsfaciliteiten. Van oorsprong actief met rederijagenturen en in de automotive-logistiek, nam Broekman vier jaar geleden in Hongarije een bedrijf over dat was gespecialiseerd in opslag, distributie en wegvervoer en sloot dat aan op de eigen netwerken voor zee- en luchtvracht. Containers (onder meer textiel en speelgoed) en auto’s uit Azië gaan per spoor van en naar Rotterdam, Hamburg, Triëste en enkele andere havensteden. Vanuit de Hongaarse thuisbasis Törökbálint bedient Broekman Logistics vooral de Hongaarse markt, maar onder meer ook Servië, Kroatië, Slowakije, Roemenië en Oekraïne. ‘Alles binnen een reële radius’, zegt Matthieu Schaap van het bedrijf. De toegevoegde waarde zit in snelle aansluitingen, slimme overslag (intermodaal transport) en handlingcapaciteit. ‘Er is altijd wel iemand goedkoper’, zegt Schaap. ‘Dan komt het dus aan op kwaliteit. Wij garanderen dat het op tijd en zonder schade op de juiste plek aankomt. Dat kan niet iedereen.’ Voor wie zijn netwerk op orde heeft en ‘iets extra’s’ kan bieden, is en blijft Hongarije volgens Schaap de ideale uitvalsbasis. ‘Het land kan, ook als de EU uitbreidt, een centrale functie blijven vervullen.

Op termijn moet je dan als bedrijf je misschien ook vestigen in bijvoorbeeld Oekraïne, maar voorlopig zien we nog genoeg kansen om ons in Hongarije verder te ontwikkelen.’ Voor zover hij het kan beoordelen, zegt Schaap, vlot het wel met de Hongaarse aanpak van de infrastructuur. Wel betwijfelt hij of die aanpak ideaal is. De bouw van maar liefst dertien logistieke centra vindt hij te ambitieus. ‘Vier of vijf zijn waarschijnlijk ook genoeg. Intermodaal transport is gebaat bij grote stromen. Het heeft niet zo veel zin om een trein die kant op te sturen als die bij elf kleinere centra langs moet. Het is beter om het iets meer te concentreren.’

Wassink een veel grotere divisie heeft. ‘Daar timmeren ze nog flink aan de weg. Hongarije is al een stuk verder.’ Tijhuis moet overigens wel wennen aan de Hongaarse mentaliteit. ‘Het zijn moeilijke mensen om mee te werken’, zegt Tijhuis over de chauffeurs waarmee hij vanuit Nederland contact onderhoudt. ‘Ze geven eerder tegengas dan Polen en gaan op hun strepen staan als het hen niet uitkomt. Het verloopt allemaal nét iets stroever.’ Matthieu Schaap heeft heel andere ervaringen met zijn zakenpartners. ‘Hongaren zullen net als Chinezen juist niet zo gauw nee zeggen.’ Niet dat dat niet lastig is. ‘De vraag is dan wel: heb je een ‘ja’ en gaat het ook echt gebeuren?’

• EVD, Judith Brussee, landenmedewerker Hongarije, (070) 778 89 08, [email protected], www.evd.nl/hongarije • Vakbeurs Budatranspack 2007, 2 tot en met 5 oktober 2007 in Boedapest, een tweejaarlijkse vakbeurs voor verpakkingen en

Goede infrastructuur Transportbedrijf Nijhof-Wassink is in Hongarije actief op drie van de logistieke parken, in Györ, Boedapest en Szekesfehervar. Drie keer per week rijdt een trein op en neer tussen Rotterdam en drie terminals die Nijhof-Wassink huurt op logistieke parken. Veertien chauffeurs brengen de aangeleverde goederen met elf vrachtwagens verder het land in naar onder meer Servië, Kroatië en Roemenië. Bij het begin in 2000 reden er nog maar twee. ‘Een kwestie van je voelsprieten uitsteken’, zegt Henk Tijhuis van het bedrijf. ‘Dan komen de opdrachten vanzelf, ook voor de retourlading.’ Tijhuis is tevreden over de Hongaarse infrastructuur en is nooit op grote problemen gestuit. Heel anders dan in Polen, waar Nijhof-

logistiek management, machines en apparatuur voor magazijnbeheer, www.budatranspack.hu/index.php?action=m701&lc=en • Ministerie van Economie en Transport, voor strategische vragen: www.gkm.gov.hu • Hongaarse Vereniging van Logistieke Dienstverleningscentra: www.mlszksz.hu (uitsluitend Hongaars) • Association of Hungarian Forwarding and Logistic Service Providers (AHFLSP): www.mszsz-hungsped.hu • Hungarian Logistics Association (HLA): www.mle.hu • Association of Hungarian Industrial Parks: www.datanet.hu/ipe > klik op ‘park list’ voor een overzicht van industrieterreinen.

10

Interview

BM september 2007

11

‘Echt sexy is het niet’ Tekst: Reinier Spreen

de barbecue. De schone en efficiënte ovens die het bedrijf ontwikkelde staan over de hele wereld. De markt blijft maar groeien, dus komt de houtskool zelfs vanuit Zuid-Afrika en Namibië deze kant op. Directeur Hajo Brandt heeft meer te doen dan wachten op mooi weer.

Juist als Hajo Brandt zich installeert voor een gesprek over Carbo, krijgt hij een telefoontje uit Zuid-Afrika. ‘Is het een goede zomer?’, klinkt het uit de speaker. ‘Veel regen’, zegt Brandt. ‘Maar het lijkt beter te worden.’ Dit is dus hoe mensen in de houtskoolbusiness elkaar vragen hoe het gaat. Alles draait om mooi weer. Het gaat goed als de zon schijnt, want dan gaan mensen barbecueën en hebben ze houtskool nodig. ‘Je merkt het direct’, zegt Brandt. ‘Als het slecht weer is kun je er wel een bordje ‘gratis meenemen’ bij zetten, want dat gebeurt toch niet. Mensen kopen het op het laatste moment. Daarom verkopen we ook zo veel bij benzinestations.’

6 Bijs. Oranda c7,5, vast op basislijn. Veel andere ondernemers neptekst kiezen wel voor neptekst registratie van oc-

Foto‘s: Michel Campfens

Carbo Group in Almelo maakt houtskool voor

Blank hout voor Engelse markt

Hajo Brandt Functie:

directeur/eigenaar

Leeftijd:

44 jaar

Verblijf in buitenland:

15 weken per jaar

Doel voor 2008/2010:

omzet naar 75 miljoen euro

Carbo Group bv Activiteit:

Houtskool, kant-en-klare barbecues, aanmaakblokken etc.

Aantal medewerkers:

circa 600, waarvan 70 in Almelo

Klanten:

retail

Buitenlandse vestigingen: Zuid-Afrika, Namibië, Ghana, Senegal, Singapore, Polen, Duitsland, Engeland Omzet:

30 miljoen euro

Exportaandeel in omzet: 90 procent

De fabriek in Almelo draait het hele jaar door, 24 uur per dag en zeven dagen per week, maar vrijwel de gehele productie gaat pas tussen april en september de deur uit. Net over de grens in Duitsland heeft Carbo een opslag zo groot dat er een Boeing in kan keren. Carbo is marktleider in Nederland, maar 95 procent van de productie gaat naar het buitenland. Duitsland en Engeland zijn de grootste afzetmarkten. Speciaal voor de Engelse markt maakt Carbo houtskool van blank hout. Dat brandt lekker snel. Zo kunnen ze er tussen de buien door toch barbecueën.

Nauwelijks rook Mensen maken al 2000 jaar houtskool door hout op te stapelen, aan te steken en af te dekken met plaggen. Door het gebrek aan zuurstof brandt het hout niet op. Het is een nogal oneconomisch proces: voor één kilo houtskool is tot wel tien kilo hout nodig. Carbo’s kapitaal is een in eigen huis ontwikkelde, veel efficiëntere techniek, waarbij 2,5 kilo hout volstaat. Grote ketels vol hout worden in een oven gereden die is opgestookt tot 900 graden. Het gas in het hout stroomt onderaan uit de ketels de oven in, waar het dient als brandstof. Eenmaal op gang gekomen houdt de verbranding zichzelf op gang. De temperatuur loopt dan nog verder op en de gassen branden volledig op. Er is nauwelijks rookontwikkeling. ‘Samen stoten de ovens een tiende uit van een gewone open haard’, zegt Brandt.

Europees marktaandeel: 15 procent

Eko-blok Brandt zat eigenlijk in de briketten, de staven waarmee je de open haard aanmaakt. Als student werktuigbouwkunde aan de TU Twente ontwikkelde hij een techniek om plantaardige resten samen te >

Directeur Hajo Brandt over PSOM : ‘Een fijne, onbureaucratische regeling.’

12

Interview

Bolivia Houtsector

‘Voor Carbo is het balangrijk om alleen duurzaam geproduceerd hout gebruiken’

BM september 2007

13

De uitdaging | Kappen voor doorzetters

>> vervolg van pagina 10

Bolivia heeft een van de grootste arsenalen gecertificeerd en duurpersen tot brandbare blokken. Hij begon met een bedrijf, Eko-blok, op het universiteitsterrein in Enschede en verhuisde later naar Almelo. Van een Poolse partner kocht hij toen al houtskool dat hij naar Nederland bracht. In Almelo kwam Brandt in contact met Carbo, een familiebedrijf dat -op de ouderwetse manier- houtskool brandde op de Veluwe en daar in 1995 vanwege de milieuwetgeving mee moest stoppen. Brandt rook zijn kans en nam het bedrijf in 1997 over. Zo ontstond de Carbo Groep. De interesse voor Carbo’s techniek is groot. Het bedrijf heeft inmiddels 38 ovens gebouwd over de hele wereld. Vorig jaar is er een opgeleverd in Oman. ‘Houtskool voor de waterpijp van de sultan’, grapt Brandt. Een Chinese koper was nogal teleurgesteld over het gebrek aan hightech van de oven. Brandt: ‘Daar kan ik toch niet mee thuiskomen, zei hij. Toen hebben we er speciaal voor hem een computer naast gezet die de temperatuur kon meten en nog zo wat dingen. Niet nodig, maar hij was er blij mee.’ Brandt snapt de Chinees eigenlijk wel. Want ja, zegt hij, echt sexy is de techniek nu ook weer niet. ‘Ik heb me altijd een beetje moeten schamen. Was iedereen met laptops bezig, en ik met zo’n oude techniek.’

FSC-keurmerk Maar er is veel meer. Carbo heeft ook een eigen fabriek in Namibië en joint ventures in Ghana en Singapore. In Ghana staat de oven op het terrein van een zagerij van de Nederlandse houthandel Wijma in Kampen. ‘Als zij het FSC-keurmerk op hun hout willen hebben, moeten ze netjes omgaan met het afval. Zo kunnen we elke week vier containers houtskool produceren.’ Lang niet alle houtbedrijven nemen het zo nauw, weet Brandt. ‘Even verderop in Ghana zit een bedrijf dat het gewoon dumpt.’ Voor Carbo is het belangrijk om alleen duurzaam geproduceerd hout te gebruiken, al was het alleen maar omdat grote winkelketens als Tesco dat eisen. ‘Op de lange termijn betaalt het zich wel uit’, weet Brandt zeker. ‘Carrefour heeft nu ook al gekozen voor FSC.’ De grote Britse winkelketens lopen voorop als het gaat om duurzaam en sociaal verantwoord ondernemen. Tot een paar jaar geleden reden de busjes met inspecteurs soms af en aan in Namibië en Zuid-Afrika. ‘Dan wisten we: het is weer tourist season’, zegt Brandt. Nu is er gelukkig de SEDEX-database, waarnaar Brandt zijn klanten kan verwijzen.

Barbecueën zit in de lift PSOM Carbo betrekt zijn hout van zagerijen en tot een kilometer of 100 gaat dat prima, maar daarna wordt het vervoer te duur. Dus opende het bedrijf in 1999 een tweede branderij in Zuid-Afrika. Brandt richtte een joint venture op met een oud-collega die inmiddels naar het land was geëmigreerd. De helft van de investering kwam van het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) van de EVD. ‘Een fijne, onbureaucratische regeling’, zegt Brandt. ‘Binnen vier weken hoor je of het doorgaat en kun je beginnen.’ Hij gelooft in de aanpak.

‘Met pindadopjes gaat het ook prima’ ‘Het is een van de beste manieren van ontwikkelingssamenwerking, het werkt veel beter dan wanneer je alles betaalt. Je stimuleert het mkb aan beide kanten. Natuurlijk bereik je niet de allerarmsten, je partners zijn toch de grotere bedrijven. Maar die zorgen wel weer voor werkgelegenheid. Zo betaalt één euro ontwikkelingsgeld zich tien keer terug.’ De fabriek in Kwazulu Natal biedt in piekperiodes werk aan 500 mensen. In Senegal is nu een oven in aanbouw bij een pindaoliefabriek. Om houtskool te maken heb je niet per se hout nodig, met pindadopjes gaat het ook prima. Het is Carbo’s tweede PSOM-project. Een derde staat op stapel in Bosnië.

De Afrikaanse productie is inmiddels de kurk waarop Carbo drijft. Het leeuwendeel gaat weer per schip naar Europa. Een derde van Carbo’s omzet van 30 miljoen euro is houtskool dat direct van Afrika naar Groot-Brittannië gaat. In Almelo wordt tegenwoordig nog maar de helft van de totale productie gedraaid. Brandt blijft azen op nieuwe mogelijkheden in het buitenland. De Verenigde Staten laat hij links liggen, want daar is de concurrentie vanuit Zuid-Amerika te groot. Europa is interessant genoeg, want de vraag blijft alleen maar toenemen. ‘We exporteren nu zelfs naar Polen, een land waarvan we eerder alleen maar last hadden omdat het veel naar Duitsland exporteerde. Maar nu gaan ze er steeds meer barbecueën – ze willen de Amerikaanse way of life – en zijn ze zelfs aan het importeren. Heel gunstig voor ons.’ Brandt schat dat er in heel Europa nog zo’n 1000 houtskoolbranderijen zijn, veelal kleine ondernemingen. Scherpen ook andere landen hun milieueisen aan, dan komt er meer ruimte voor Carbo. ‘Uiteindelijk zullen er een paar grote branderijen ontstaan’, vermoedt Brandt. En de markt zal alleen maar groeien, want ‘het barbecueën zit in de lift’. Supermarkten leggen de houtskool maar al te graag in de schappen, vaak zonder er al te veel op te verdienen. ‘Ze geven het praktisch weg’, zegt Brandt. ‘Logisch, want op elke euro houtskool gaat 100 euro vlees, vis of groente.’

zaam beheerd tropisch bos ter wereld. Dekker Hout is een van de eerste Nederlandse bedrijven die een plaats heeft verworven in de kansrijke, maar grillige Boliviaanse houtsector. Tekst: Hedde Meima

Het hout wordt ter plekke bewerkt tot tuinhout en wordt via een Chileense haven verscheept naar Europa.

In 1885 werd Dekker Hout als lokale houthandel in Den Haag opgericht. Huidig directeur Robbert Jan Dekker is van de vierde generatie en heeft, net als zijn voorgangers, de blik op groei. Momenteel zit het bedrijf midden in het behalen van een mijlpaal. Met steun van het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) heeft Dekker Hout in El Alto, de grote en arme zusterstad van La Paz, een hypermoderne productiefaciliteit gebouwd.

25 jaar rust De interesse voor Bolivia komt niet uit de lucht vallen. Dekker: ‘De mensen willen duurzaam hout. Dat willen wij ook en dan kom je al snel bij Bolivia uit. Bosbouw wordt er streng gecontroleerd door de regering en het certificeringsysteem van de FSC is actief. Het hout is dus betrouwbaar en dat vinden veel mensen belangrijk. Bovendien beschikt Bolivia over een hoop onaangetast bos en alleen daarin kun je echt duurzaam kappen. Op elke hectare kappen we drie of vier

Overige kansrijke sectoren - gas en olie; exploratie & distributie - water; zuivering, irrigatie, waterbekkenbeheer - organische en natuurlijke producten - toerisme

bomen en laten het dan 25 jaar met rust. In die 25 jaar groeit er vervolgens veel meer bij dan wij gekapt hebben.’

Van boom naar bouwmarkt Drie factoren blijken cruciaal in Dekkers tocht naar Bolivia: een stevige lokale partner, steun van PSOM en doorzettingsvermogen. Dekker: ‘We zijn een joint venture aangegaan met de grootste exporteur van hout in Bolivia, Mabet. Dit bedrijf beheert grote stukken duurzaam bos en levert dus hout. We hebben een oude deurenfabriek in El Alto opgekocht, uitgebouwd en voorzien van de nieuwste machines. Het hout wordt ter plekke bewerkt tot tuinhout. Vlonders, plantenbakken, meubels; het hele assortiment. Via een Chileense haven, 500 kilometer verderop, gaat het richting Europa.’

Rivieren zonder brug De tocht van boom naar bouwmarkt is geen kinderspel. De Boliviaanse houtsector bevindt zich op basaal niveau. Van een duidelijke keten is geen sprake en de productie is onvoldoende. Gelukkig biedt het transport over de jungle- en bergwegen veel feestelijke uitdagingen. Dekker: ‘In het regenseizoen zit je met rivieren zonder brug. Dan worden er vlotten gebouwd, waar men met vrachtauto en al opgaat. En dan de bergen op: onze

fabriek ligt op 4200 meter. Het regelen van vrachtauto’s op zich is al een uitdaging, want een grote logistieke speler heeft Bolivia niet. Toch kom je verder, stap voor stap. Het zal niet lang meer duren voordat we winst maken.’

De kapketen Om de houtsector te faciliteren, heeft de Nederlandse ambassade in La Paz, samen met het IFC en het WNF, een houtprogramma lopen. Dit moet de samenwerking binnen de Boliviaanse houtketen verbeteren, het aantal gecertificeerde gebieden verder uitbreiden en nieuwe internationale markten ontsluiten voor meer houtsoorten. Dekker: ‘Er is geen werkende keten, dus moet je alles zelf doen. Een lokale partner is daarom noodzaak. Als alles zich verder ontwikkelt, en dat zal het natuurlijk doen, komt er uiteindelijk een goede keten. Wij willen daar niet passief op wachten. Op deze manier dragen we zelf ons steentje bij en zitten in één moeite vooraan.’

• EVD, Simone Mellegers, landen medewerker Bolivia, (070) 778 87 32, [email protected] • Nederlandse ambassade La Paz, Harmen van Dijk, + 591 2244 4040, [email protected], www.mfa.nl/lap

i

Coverartikel

14

BM september 2007

15

Gouden contacten door handelsmissie Tijdens een handelsmissie kunnen gesloten deuren ineens opengaan. Het is de ideale manier om een buitenlandse markt te verkennen, contacten te leggen met mogelijke partners en eventuele zakelijke problemen aan de kaak te

Foto: HH

stellen. Tekst: Arnoud Veilbrief

Het zal wel iets te maken hebben met dat ongrijpbare begrip ‘status’. Zodra er een minister of staatssecretaris meereist, gaan alle deuren voor u open. Loopt u over rode tapijten. Serveren knipmessende obers u de heerlijkste gerechten. Overdreven? Goed, die rode loper ligt er misschien tijdens het ‘fotomoment’. Als de pers is toegesneld en de camera’s klikken, als glazen champagne worden geheven na de ondertekening van het ‘Memorandum of Understanding’, en machtige mannen gewichtige woorden spreken over ‘de uitbouw van relaties’ en ‘belangrijke overeenkomsten’. De werkelijkheid is vaak alledaagser. Maar toch. Praat met een ondernemer over handelsmissies en u krijgt dit verhaal te horen: ‘Het opent toch deuren’. En: ‘Je komt nog eens ergens binnen’. Als de EVD een bedrijf is, dan is de handelsmissie een van haar belangrijkste diensten. De internetverbindingen kunnen nog zo snel zijn, er gaat toch niets boven echt menselijk contact. Dat bedrijf zag er op de foto’s in de folder fantastisch uit, maar hoe is het in het echt? 8 Procent economische groei, hoe voelt dat? Hoe zijn de mensen in dat land? Allemaal vragen die alleen met een bezoek ter plaatse kunnen worden beantwoord. Natuurlijk, u kunt zo’n reis ook zelf organiseren. En de drie ondernemers die aan dit verhaal wilden meewerken, hebben dat ook gedaan. Maar alle drie zien ze de handelsmissie als een zeer effectief instrument naast hun eigen verkennende trips. Even voorstellen: Olaf van Iperen, AmEuro Metals, Leerdam; Arend Hilhorst, directeur van KOW Architecten, Den Haag; en Peter Ruigrok, eigenaar van Markus Hermetische Deuren, Krimpen aan den IJssel.

Ticket boeken en gaan AmEuro Metals werd in 1992 opgericht door vader Willem van Iperen. Het is een handelshuis in hoogwaardig metaal, van rvs tot titanium. Belangrijkste klant is de luchtvaartindustrie. Die klopt bij AmEuro aan voor ruwe halffabricaten, bijvoorbeeld een cilinder die nog uitgefreesd moet worden, of een gladde plaat. ‘Het gaat altijd om kleinere hoeveelheden’, zegt zoon Olaf. ‘Die kunnen ze niet krijgen bij de grote staalfabrikanten, maar wel bij ons. Vaak hebben ze het materiaal nodig bij de ontwikkeling van een nieuw product, zoals een landingsgestel.’ Orders kunnen verschillen van 250 tot een miljoen euro. De luchtvaart groeide stormachtig en AmEuro groeide mee. Vliegtuigbouw is een assemblage-industrie en AmEuro leverde aan toeleveranciers over de hele wereld. De eerste handelsmissie van Van Iperen senior ging naar China. ‘We deden daar al flinke zaken, maar we hebben toch besloten mee te gaan’, zegt Olaf van Iperen. ‘Je weet nooit of je nieuwe klanten tegenkomt.’ Maar ze zullen er niet op wachten. ‘Als we ergens kansen zien, is het: ticket boeken en gaan.’ Toch zien de Van Iperens handelsmissies niet als iets overbodigs. Zelf ging Olaf in mei mee met de missie voor de luchtvaartsector naar Italië. ‘Je komt in bedrijven waar je als kleine jongen niet zo makkelijk binnenkomt. Bij een groot bedrijf als Avio, het voormalige Fiat Aerospace, is het normaal gesproken al gauw: ‘Wie ben je en wat mot je?’. Tijdens zo’n missie krijg je de kans om met een inkoper te praten, word je gezien als iemand die iets te vertellen heeft.’ >

16

Coverartikel

BM september 2007

17

>> vervolg van pagina 15

Goed ingevoerd de lokale markt op

EZ-staatssecretaris Heems-

Ook metaal, maar dan in een heel andere vorm, maakt en verkoopt Markus Hermetische Deuren. De naam klinkt als een klok, en dat past bij de producten die het bedrijf maakt: deuren voor operatiekamers, koelcellen, ruimtes waar straling is. In iedere ruimte die volledig afgesloten moet kunnen worden, kan een deur van Markus staan. Het bedrijf heeft zijn oog laten vallen op – in potentie – een van de grootste markten ter wereld: India. Het land met ruim een miljard inwoners is volop in ontwikkeling en dat betekent hoe dan ook meer deuren. Deuren voor centrales, deuren voor ziekenhuizen, deuren voor banken, deuren voor supermarkten. Zou je zeggen. Maar die supermarkten zijn er niet. Zo vreemd als het mag klinken, maar de supermarkt is in India een vrijwel onbekend fenomeen. De Indiër koopt zijn levensmiddelen in kleine winkeltjes en bij de talloze karretjes op straat. Tegen de bescheiden experimenten om supermarkten te bouwen, stak steeds een storm van protest op, waarna de overheid schielijk de rem erop zette. Maar ook India zal ooit aan de supermarkt willen, verwacht Ruigrok. ‘Door de economische groei, hebben mensen minder tijd om al die karretjes af te gaan. Ze zullen snel hun boodschappen willen doen.’ Maar wanneer dat zal zijn, durft hij niet te zeggen. Het kan nog lang duren, ook vanwege de bureaucratie. ‘India is het land met een van de hoogste ‘entrance-barriers’ ter wereld, het is echt een markt voor bedrijven met uithoudingsvermogen.’ Maar als het lukt, ligt er ook een enorm land open. De tussentijd gebruikt Markus Hermetische Deuren om koelcellenbouwers te vinden die het bouwen van de deuren willen uitbesteden. Dat is allerminst vanzelfsprekend. Bedrijven doen hier nog alles zelf: van het ontwerp tot het onderhoud. Er is nog geen specialisatie, omdat er geen concurrentie is. Typerend voor opkomende economieën. Toen Ruigrok meeging met de handelsmissie met toenmalig EZ-staatssecretaris Karien van Gennip, was het dus de vraag of het Nederlandse postennetwerk erin geslaagd was afspraken te maken waar hij wat aan had. Zou er een bedrijf zijn dat de productie van koeldeuren wilde uitbesteden? Dat bleek wonderwel het geval te zijn, zegt Ruigrok. ‘Ik had een serie hele goede afspraken. Daaruit bleek dat ze de vragen begrepen waar ik mee zat. De NBSO’s, de ambassade en het consulaat zijn duidelijk goed ingevoerd in de lokale markten. Daardoor werd mijn beeld van de Indiase situatie steeds scherper.’

kerk opent tijdens een

Westerse partners zijn gewild Het Haagse KOW Architecten zoekt het in China. Over dat immense land wordt altijd gezegd dat je een lange adem moet hebben om er zaken te doen. Zo niet in het geval van KOW. Anderhalf jaar geleden werden de eerste contacten gelegd en nu heeft het architectenbureau al een vestiging in Sjanghai. De opening was zo’n plechtig fotomoment. EZ-staatssecretaris Frank Heemskerk poseerde in de hal met de

handelsmissie naar China de Sjanghaise vestiging van

Foto: David Yosaputra©KOW

de architectengroep KOW .

KOW-directie, met achter hen het Chinese personeel, geflankeerd door de Nederlandse en de Chinese vlaggen. De snelheid van KOW’s Chinese avontuur valt te verklaren door de stormachtige economische groei. ‘Men zit te springen om bouwcapaciteit, daar komt het door’, zegt KOW-directeur Hilhorst. ‘Westerse partners zijn daarbij zeer gewild. Onze bouwkwaliteit staat toch nog steeds in aanzien, en dat geldt in het bijzonder voor Nederlands design.’ Ook KOW ziet de missies als een handig extra middel om in het buitenland nieuwe contacten op te doen. Het grote voordeel dat Hilhorst noemt is, opnieuw, de makkelijke entree bij grote bedrijven. Ook hij is zeer tevreden over de afspraken. ‘Soms zit er wel eens eentje bij waarvan je denkt: wat doe ik hier, maar over het algemeen ben ik zeer tevreden. Ik merkte dat er ook onder de reisgenoten veel waardering voor de organisatie was. Ze kregen een positievere kijk op de overheid.’

Eerste kennismaking Olaf van Iperen is vol lof over de missie naar Italië. ‘We deden drie steden aan in vijf dagen, dat tempo sprak ons wel aan. Goede afspraken, het transport was pico bello, kortom prima.’ Alleen heeft die makkelijke entree bij die bedrijven ook een keerzijde, vindt hij. ‘Ze

Welke handelsmissies komen eraan?

Dubai, en ik heb pas in juni dit jaar mijn eerste order gekregen. Van de missie naar Italië maak ik nu pas mijn eerste vervolgafspraken. Soms gaat het snel, soms duurt het heel lang.’

Alle informatie over handelsmissies is te vinden via de site: www.evd.nl/missies

Onderlinge contacten

Dit najaar zijn er missies met bewindslieden naar: Frankrijk, Kazachstan,

Wie een vreemde markt wil veroveren, moet daar iemand voor vrijmaken. Voor Peter Ruigrok van Markus Deuren stond één ding dan ook vast, toen hij het bedrijf met zijn compagnon kocht. ‘Ik zou geen directeur worden, dan ben je je eigen ‘bottleneck’. Ik zou me uitsluitend gaan bezighouden met ‘new business’. Daarom ben ik nu drie weken per maand in India.’ Ook Hilhorst heeft zich volledig toegelegd op de uitbreiding van KOW in China. ‘Je moet daar echt iemand voor vrijmaken’, zegt hij. ‘Anders wordt het niks.’ Met die gerichtheid op vreemde markten, zou een ander voordeel van de handelsmissie bijna vergeten worden: de onderlinge contacten. Een zakenpartner uit Nederland bleek ‘s avonds een heel aardige, ontspannen vent te zijn, vertelt Van Iperen. En Hilhorst werkt nu samen met de man die hij tijdens een handelsmissie ontmoette, en die toen nog bij een ander bedrijf werkte. Want de markt is in beweging en bij een glas wijn zijn nieuwe contacten gauw gelegd. En bovendien, zeggen ze alle drie: ‘Zo’n reis is ook ontzettend gezellig.’

China: Sjanghai en Hongkong (creatieve sector en architectuur), India, China (beurs: High Tech Fair Shenzen) en Rusland.

ontvangen je wel, maar of ze ook echt geïnteresseerd zijn, is natuurlijk nog maar de vraag.’ Hilhorst van KOW kan zich die opmerking wel voorstellen, maar hij ziet de missie nadrukkelijk als een eerste kennismaking, een soort ‘speed dating’. ‘Je spreekt veel mensen, en met een aantal ga je verder.’ Klikt het, dan is snel handelen geboden. ‘Ik vlieg als het kan dezelfde week nog terug. Wacht je een paar weken, dan is het contact verwaterd.’ Natuurlijk biedt een handelsmissie geen garantie voor snelle deals. Van Iperen: ‘Ik ben in november 2005 meegegaan op een missie naar

18

Coverartikel

Onze vrouw in Lissabon

BM september 2007

19

Foto: Gueorgui Pinkhassov-Magnum/HH

Portugal is ruim 20 jaar lid van de EU. Na toetreding was de groei lange tijd fors, maar rond 2000 raakte de klad erin. Het dieptepunt was het begrotingstekort van 6,1 procent in 2005. Brussel gromde en de regering-Sócrates greep in. De pragmatische premier snijdt in de bureaucratie, stimuleert innovatie en schept ruimte voor ondernemers. Tekst: Frans Brand

>> vervolg van pagina 17

Ria Bargeman

Op handelsreis gaan met een minister of staatssecretaris is niet

Stap 2 Netwerken

Foto: iStock

Handelsmissie biedt netwerk op presenteerblaadje Geen onaantrekkelijk plaatje

Een handelsmissie met een meereizende minister kost 750 euro aan

alleen interessant voor grote, gevestigde bedrijven. Juist voor

inschrijfgeld en de kosten voor reis en verblijf. Projectmanager Elov Weelinck van de EVD: ‘Daarvoor krijgt de deelnemer wel een enorme

beginnende mkb-exporteurs is dit een handige manier om snel

entree in een markt.’ Naast het matchmakingprogramma, zijn er volop netwerkgelegenheden tijdens borrels, diners en de dagelijkse briefings

veel contacten te leggen en toegang te krijgen tot een nieuwe

en evaluatiegesprekken met alle deelnemers, inclusief de minister. Weelinck: ‘En tijdens de informele gesprekken in het hotel doen onder-

markt. In het bezochte land staat uw bedrijf in één klap goed op

nemers onderling vaak ook vruchtbare contacten op. Tips en ervaringen worden uitgewisseld door bedrijven die al wat langer op de markt

de kaart. Tekst: Jamila Baaziz

actief zijn. Daar hoort u vaak dingen die erg verrijkend zijn voor uw bedrijf.’

Stap 1 Vóór de missie

Stap 3 De missie

Voor bedrijven is het belangrijkste onderdeel van een handelsmissie

Tijdens de missie legt u volop contacten met lokale bedrijven. En als

het matchmakingprogramma dat bestaat uit 1-op-1 ontmoetingen met

u tegen een probleem aanloopt, bijvoorbeeld met vergunningen of

lokale bedrijven. Denk van te voren goed na over het doel van de

vestiging, is het mogelijk om dat – via de EVD – vooraf aan te kaarten

missie. Projectmanager Koos Backx van de EVD: ‘Tijdens de intake, die

bij de minister. Die kan tijdens zijn programma uw specifieke kwestie

na inschrijving plaatsvindt, kijken we naar wat u doet en naar wat u

voorleggen aan de desbetreffende overheden. Soms is het zelfs moge-

zoekt. Omdat we daardoor een goed beeld krijgen van uw wensen,

lijk om daarbij aanwezig te zijn. Een ideale manier om, op hoog niveau,

kunnen we voor elke deelnemer precies de juiste afspraken verzorgen

een probleem de wereld uit te helpen.

met lokale bedrijven. Die krijgt u vervolgens op een presenteerblaadje aangereikt.’ Voor vertrek maakt u alvast kennis met uw reisgezelschap tijdens een kennismakingsbijeenkomst.

Stap 4 Achteraf ‘Meer dan 50 procent van de deelnemers houdt blijvende contacten over aan een handelsmissie’, aldus Backx over het effect ervan. Meestal

‘Premier Sócrates heeft het Simplex-programma geïntroduceerd’, zegt Ria Bargeman, handelsattaché van de Nederlandse ambassade in Lissabon. Dat schiet een fors gat in de traditioneel stroperige bureaucratie. De oprichting van een bedrijf kan nu online, in 55 minuten. Dat zie je terug in een groeiend aantal jonge en veelbelovende bedrijven.’ Bargeman: ‘Portugal drijft niet alleen op kurk, port en pittoreske zonbestemmingen. Het land kent zeer innovatieve bedrijven, zoals de tolpoortjesspecialisten van Brisa, de supermarktketens Jerónimo Martins en Sonae, en allerlei spin-offs van universiteiten. In die laatste categorie vallen bedrijven als gameontwerper Ydreams, laserproducent Multiwave Photonics en Chipidea, dat is gespecialiseerd in het combineren van analoog en digitaal signaal. Maar ook de traditionele industrieën kennen innovaties. Zo vestigt meubelgigant Ikea hier binnenkort enkele moderne fabrieken die gebruik maken van Portugees hout en sleutelt de Portugese Kurkassociatie samen met de TU Delft aan nieuwe toepassingen voor kurk.’

vloeien die voort uit de ontmoetingen ter plekke, maar soms kan ook het missieboekje, met daarin de gegevens van alle deelnemers, voor

Zon, wind en water

aangename verrassingen zorgen. Weelinck: ‘Een deelnemer werd

Bargeman: ‘Portugal voert z’n energie voor ruim 80 procent in, en dat percentage moet omlaag, vinden ze hier. Daarom is er veel aandacht voor zon, wind en waterkracht,

weken na een missie naar Rusland ineens benaderd door een Rus die zijn bedrijf in het boekje had ontdekt. Ze hadden elkaar tijdens de missie niet ontmoet, maar het leverde hem alsnog zijn beste contact op.’

met name van rivieren. Maar er was ook al een pilotproject met een Nederlands bedrijf dat energie wist op te wekken uit Atlantische golven. Aan de andere kant van het spectrum is er veel interesse voor energiezuinige gebouwen: denk aan aspecten als isolatie en warmte-koudeopslag. In november reist een Portugese missie naar Groningen, waar demonstraties, workshops en matchmakingsessies voor duurzame energie op het programma staan.’ ‘Kansrijk is ook het toerisme, dat een upgrading ondergaat en waar veel wordt geïnvesteerd in luxe hotels, maneges, golfbanen en entertainment. Een heel andere tak van sport is de bouw en inrichting van nieuwe ziekenhuizen. Er staan zo’n 20 ziekenhuizen op stapel: Wiegerinck Architecten uit Arnhem ontwierp er een in Lissabon dat bijna klaar is. In het verlengde hiervan noem ik ook de ouderenzorg, want het vergrijzende Portugal heeft een groot gebrek aan voorzieningen voor senioren.’

vorig jaar een grote Portugese missie naar Amsterdam en Lelystad, om te kijken naar systemen voor afvalverwerking. Er is veel vraag vanuit Portugal, vooral op het gebied van drinkwatervoorziening, afvalwaterzuivering en organisch afval. Jaarlijks wordt zo’n 2,8 miljard euro in de milieusector uitgegeven: daarbovenop komt een extra impuls van miljarden aan EU-geld dat de komende zeven jaar voor milieu in Portugal staat gereserveerd. Kortom: veel vraag en geld in Portugal, en aan Nederlandse kant veel kennis en expertise. Het is bepaald geen onaantrekkelijk plaatje.’

• EVD, Natassa Schadi, landenmedewerker Portugal, (070) 778 89 53, [email protected], www.evd.nl/portugal • Nederlandse ambassade in Lissabon, + 351 2 1391 4912, [email protected], www.emb-paisesbaixos.pt • 20 november 2007 vindt een handels-

Miljarden voor milieu

contactbijeenkomst plaats voor

‘Ook de Portugese milieusector is interessant’, stelt Bargeman. ‘Nederlandse bedrijven staan hier hoog aangeschreven, dankzij goede ervaringen, een gedeeltelijk Nederlandse opleiding voor Portugese milieu-inspecteurs en bedrijfsbezoeken aan Nederland. Zo reisde

Nederlandse bedrijven uit de energieen bouwsector met een delegatie van Portugese besluitvormers. KvK Groningen, Evert Jan Schouwstra, [email protected], www.ccph.pt/events

i

20

Bijzondere Business

BM september 2007

21

‘Humor exporteren is moeilijk’ Fokke & Sukke, twee bijdehante vogels, bekend van de cartoons in NRC Handelsblad, steken hun snavels over de landgrenzen. Hoewel de geestelijke vaders, Jean-Marc van Tol, John Reid en Bastiaan Geleijnse, niet verwachten dat de strip direct aanslaat bij buitenlanders, wagen Bron: Reid - Geleijnse - Van Tol

ze het erop. Geleijnse: ‘In het buitenland heeft nog niemand van Fokke & Sukke gehoord. Dat kan natuurlijk niet!’ Tekst: Mijke van Welsenes

Fokke & Sukke’s opmars begon in 1994, toen ze voor het eerst in het Amsterdamse studentenblad Propria Cures verschenen. De mannen achter Fokke & Sukke – Van Tol, Reid en Geleijnse – kenden elkaar van het Amsterdamse studentencorps. Ze bedenken de strips met z’n drieën. Van Tol is verantwoordelijk voor de uitwerking, hij is de tekenaar, Geleijnse bedenkt meestal de tekst. Maar ze brainstormen altijd met z’n drieën over een grap. ‘Zo verbeteren we elkaars goede ideeën en gooien we de slechte overboord’, zegt Geleijnse.

Ferdi & Sanyo ‘Ik ben de commissaris buitenland van het drietal, of zeg maar directeur buitenlandse betrekkingen’, grapt Geleijnse. Hij vertelt dat ze de Fokke & Sukke-cartoon graag in een Engels of Duits medium zouden terugzien. Ze proberen onder de naam Dick & Pecker voet aan de grond te krijgen in Engeland, Duitse namen zijn er nog niet. Waarom juist deze landen? ‘Omdat we het idee hebben dat het Engelse en Duitse publiek de humor van Fokke & Sukke misschien wel vat.’ Het Hon­ gaarse publiek maakte onlangs ook kennis met de grappen en grollen van de broekloze

eend en kanarie. In het kader van een Neder­ landse-Hongaarse uitwisseling ver­schenen de cartoons een aantal keren in Hongaarse kranten als Feri & Sanyi. En in NRC Handels­ blad werden cartoons van Hon­gaarse strip­ tekenaars geplaatst.

Lastige opgave Humor exporteren, het lijkt een lastige opgave. ‘Natuurlijk zullen we geen cartoons maken over de Nederlandse politiek in het buitenland, maar grappen over de inter­ nationale politiek of over universele zaken, dat kan wél. Geleijnse denkt dat Fokke & Sukke in Duitsland goed zullen aanslaan,

‘Direct succes verwachten we niet, maar we weten wat doorzetten is’ ondanks het ‘Duitse gevoel voor humor’. ‘Het is een vooroordeel om te zeggen dat Duitsers geen humor hebben. Nederlanders hebben last van het ‘grote-broer-complex’ als het om Duitsland gaat. Ik denk juist dat ze heel erg op ons lijken.’

Broekjes aan Direct buitenlands succes verwachten ze niet, maar ze weten wat doorzetten is. Het duurde ook zo’n zes jaar voordat Fokke & Sukke echt succesvol werd in Nederland. ‘We hebben er jarenlang mee geleurd, totdat een hoofdredacteur vond dat het grappig was. Zoiets heeft tijd nodig. Bovendien is het zonde om het niet in het buitenland te proberen, ‘het kan toch niet’ is een luie-mensenredenering.’ Moeten Fokke & Sukke nog een restyling ondergaan voordat ze in de spotlights in het buitenland staan? ‘In de VS was er iemand die zei: ‘De namen moeten anders en die piemels moeten weg’. Maar dat nooit!’

Colombia Energie

22

BM september 2007

23

Groen licht voor schone brandstof De Colombiaanse energiemarkt Foto: Reuters

- 2009: bio-ethanol is in heel Colombia ingevoerd - Het aantal ethanolfabrieken stijgt volgens prognoses van 9 naar 25 à 30

trekken. Energie is een nationale prioriteit en de lichten staan dus op groen. Ze zien energie als een investering. Ze weten dat ze in de nabije toekomst een grote energie-exporteur worden.’ Colombia is nu al de tweede producent van biobrandstoffen in Zuid-Amerika.’

- Colombia kan biobrandstoffen zonder invoerheffingen naar Amerika exporteren vanwege het

Schone brandstof

vrijhandelsakkoord

In Colombia werkt Godschalk momenteel mee aan een project van 60 miljoen euro. Op een stuk land van 20.000 hectare moet een jatrophaplantage komen, een biodieselfabriek en huisvesting voor 200 families die op het complex gaan werken. Een kleine stad dus, opgericht uit naam van schone brandstof. Het project neemt jaren in beslag. Godschalk en zijn mensen bouwen de fabriek overigens niet zelf. Dat doen lokale constructiebedrijven, op basis van zijn tekeningen. Zo werkt hij overal. Colombia is veel verder in alternatieve brandstoffen dan Nederland, zegt Godschalk. ‘Ze hebben natuurlijk goed gekeken naar Brazilië, waar ethanol al tientallen jaren aan de pomp getankt wordt.’ Toch is er de laatste tijd debat ontstaan over de groene brandstoffen. Als planten die tot voedsel kunnen dienen worden verwerkt tot brandstof, stijgen de voedselprijzen. In het uiterste geval kan het erop neerkomen dat de rijken kunnen rijden, omdat de armen creperen. Bovendien vergen de plantages grote percelen grond die op oerwoud worden gewonnen. De gevolgen strekken nu nog niet zo ver, maar toch haast Godschalk zich te zeggen dat de plantage op een stuk braakland komt en dat de jatropha een oneetbare plant is.

- De elektriciteitsproductie stijgt naar verwachting van 13.000 megawatt (2005) naar 16.000 megawatt (2018). Er zijn veel vervangingsinvesNederlandse bedrijven worden gerespecteerd in Colombia, vooral in ‘nichemarkten’ als windenergie.

teringen nodig - Arme gebieden moeten nog netaansluiting krijgen. Overheidsinstantie IPSE kijkt ook naar alternatieve bronnen - Stimulatie voor rijden op gas.

Nichemarkten

Colombia staat voor veel mensen nog steeds synoniem voor drugsbaronnen en kidnappings. In werkelijkheid is het een zeer interessante markt met een groeiende economie en een de pan uit rijzende energiebehoefte. Tekst: Arnoud Veilbrief

‘Wat ga je daar in hemelsnaam doen?’, hoorde Johan Godschalk toen hij aan kennissen vertelde dat hij naar Colombia ging. ‘Straks word je nog gekidnapt!’ Zelf had hij in eerste instantie ook zijn bedenkingen gehad toen de uitnodiging van de EVD kwam om in Colombia presentaties te geven over schone energiebronnen. ‘Ik had niet alleen het beeld van een gevaarlijk land, maar dacht ook: wat moet ik in zo’n ontwikkelingsland?’ Eenmaal ter plekke, wachtte Godschalk een paar verrassingen. Niet alleen bleek het erg mee te vallen met die onveiligheid – ‘Ik durf ’s nachts makkelijk in Bogotá over straat te lopen’ –, Colombia was ook niet het achtergebleven land dat hij zich had voorgesteld.

‘Ik kreeg zeer gedetailleerde vragen, had het land enorm onderschat.’ Johan Godschalk is inmiddels voor de Nederlandse dochter van het Zweedse Ageratec actief in biodiesel. Zijn bedrijf bouwt fabrieken over de hele wereld. ‘Van de kleinste voor 200.000 euro tot een 100.000 ton diesel per jaar producerende installatie van 10 miljoen euro.’ Hij doet dat over de hele wereld. ‘Ik breng driekwart van mijn tijd reizend door.’

Razendsnelle groei Colombia ontwikkelt zich razendsnel, zegt Godschalk. De cijfers geven hem gelijk. De economie groeit al een paar jaar met 6 à 7 procent. De energiebehoefte van het land is

nauwelijks bij te benen. Goed nieuws voor alle bedrijven die een rol kunnen spelen in de energievoorziening. Colombia breidt haar energieopwekkingcapaciteit overal uit: van waterkracht tot biodiesel, van centrales tot windmolens. En ze zijn bereid er goed voor te betalen. Mario Cespedes is Colombiaan, maar kent Nederland goed. Hij heeft een grote liefde voor Maastricht overgehouden aan de vier jaar dat hij in die stad voor Kema werkte. Nu heeft hij de leiding over de Colombiaanse vestiging van het consultants- en certificeringsbedrijf in Bogotá. Hij is het met Godschalk eens. ‘De Colombiaanse economie groeit razend hard.’

Een groeiende economie vreet energie. Zo ook in Colombia. Een energietekort dreigt de economie af te remmen. ‘Er is grote behoefte aan nieuwe gas- en kolencentrales’, zegt Cespedes. ‘Kolenvergassing staat sterk in de belangstelling. Maar er moeten ook nieuwe waterkrachtcentrales komen. En het transportnetwerk van kabels en transformatoren is dringend aan uitbreiding toe, door de grotere hoeveelheid energie die over het net vervoerd wordt.’ Vooral de VS heeft een vooraanstaande positie in het land, vanwege de sterke militaire en handelsrelaties. Maar Nederland wordt ook gerespecteerd, zegt Cespedes, vooral in ‘nichemarkten’ als windenergie. Daarnaast is de adviesmarkt belangrijk en profijtelijk. Ook daarin kunnen Nederlandse bedrijven een partijtje meeblazen. Spotgoedkoop hoeft het niet te zijn. De Colombianen weten wat de prijzen zijn voor goede diensten en producten en betalen die ook. Godschalk: ‘Ze onderhandelen natuurlijk wel, maar ze weten waar de grens ligt.’ De overheid werkt ook mee. Met verlaagde tarieven voor de inkomstenbelasting en fiscale vrijstellingen voor brandstoffen, probeert men buitenlandse investeerders aan te

met Nederlanders is helemaal niet zo groot.’ Cespedes relativeert eventuele cultuurverschillen. ‘Uiteindelijk gaat het allemaal om de vraag in de markt en wat je te bieden hebt.’ Om een vreemde markt voor het eerst te verkennen, zijn handelsmissies, een bezoek aan de EVD of de Nederlandse ambassade beproefde methodes. Het is daarna zaak om zo snel mogelijk een goede agent te vinden die de lokale markt kent. Maar Godschalk heeft een andere methode: hij speecht op congressen. ‘Ik beklim gelijk het spreekgestoelte. Dat levert een lawine aan reacties op. Vervolgens wordt het rustig, maar na een paar maanden komen er altijd een paar terug, die dan serieus met je in zee willen gaan. Het is veel werk en het duurt even, maar het is wel een effectieve methode.’

Handelsmissie Van 18 t/m 24 november vindt een multisectorale handelsmissie naar Colombia plaats. Kansen voor Nederlandse ondernemers liggen vooral in de sectoren: agro, (bio)energie, maritiem en infrastructuur. De steden Bogotá, Medellín, Cali en Cartagena worden bezocht. Meer informatie: www.evd.nl/cpa/colombia

i • EVD, Stefanie Streng, landenmedewerker Colombia, (070) 778 87 35, [email protected], www.evd.nl/colombia • Het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) van de

Prettig zakendoen

EVD staat open voor Colombia. EVD,

Om goed zaken te doen, is meer nodig dan een sterke vraag. Het moet ook prettig zakendoen zijn. Dat hangt van veel dingen af, zoals cultuur en overheidsbemoeienis. Ook dat is Godschalk allemaal erg meegevallen. ‘Colombianen zijn opvallend direct en open. Ze vertellen duidelijk wat ze goed vinden en wat niet. Is er een probleem, dan willen ze dat samen oplossen. Het verschil

Loek Becker Hoff, projectleider PSOM, (070) 778 85 19 • Lokale bedrijven in Colombia die op zoek zijn naar een geschikte zakenpartner kunnen door middel van de Matchmakingfaciliteit van PSOM-OS van de EVD in contact worden gebracht met Nederlandse bedrijven. Meer informatie: www.evd.nl/mmf

24

Tunesië Medisch

BM september 2007

25

Kansen door hervormingen De Tunesische gezondheidszorg staat voor Noord-Afrikaanse begrippen op een ongewoon hoog peil. En de overheid voert de investeringen in betere medische voorzieningen op. Dat maakt het land interessant voor Nederlandse leveranciers. Tekst: Reinier Spreen

Onderwijs en gezondheidszorg hebben sinds de onafhankelijkheid topprioriteit. Via vijfjarenplannen wordt hierin veel geïnvesteerd. Daardoor staan de voorzieningen nu op een voor de regio ongekend hoog peil en beschikt het land over een goed opgeleide artsenstand. Dankzij een op Franse leest geschoeid verzekeringsstelsel besteden Tunesiërs jaarlijks gemiddeld 114 euro aan medische verzorging. Naast het netwerk van staatsziekenhuizen is er een sterk groeiend aantal privéklinieken, waarvan vooral de middenklasse gebruikmaakt. De private sector bedient ook buurlanden als Libië (jaarlijks 18.000 patiënten) en maakt zich op voor een grote toestroom aan medische toeristen uit Europa. Die laatste groep weet het land steeds vaker te vinden voor onder meer de behandeling van reuma en spierziekten, thalassotherapie, ooglaserbehandelingen, cosmetische chirurgie en tandverzorging. Westerse verzekeraars doen vaak niet moeilijk over de overzeese behandelingen, omdat ze al snel de helft goedkoper zijn.

Meer geld De huidige president Zine El Abidine Ben Ali, die Bourguiba in 1987 verving, regeert Tunesië met vrij strakke hand. Er is wel sprake van democratisering die echter trapsgewijs plaatsvindt. Tunesië beschikt, in tegenstelling tot de overige Maghreblanden, over een grote middenklasse wat het politieke klimaat en de stabiliteit ten goede komt. Ben Ali heeft van zijn voorganger diens pro-westerse politiek, vrouwenemancipatie én de binnenlandse investeringen in de gezondheidszorg en het onderwijs overgenomen. Het ministerie voor gezondheid beschikt dit jaar over een budget van 44 miljoen euro en dat is vijf keer zo veel als in 1987. In het elfde vijfjarenplan, dat loopt tot 2011, is er speciale aandacht voor de moder-

nisering van de medische sector. Er zijn fondsen opgericht voor de vervanging van verouderde apparatuur en er wordt geïnvesteerd in de oprichting en modernisering van staatsziekenhuizen in de regio. Dit jaar is bovendien een hervorming van de ziektekostenverzekering doorgevoerd, waardoor nog meer mensen kunnen rekenen op een vergoeding van de kosten. Dat biedt kansen. Philips Medical Systems heeft al veel apparatuur geleverd aan Tunesië, zoals (MRI-)scanners en apparatuur voor de behandeling van hart- en vaatziekten. In de laatstgenoemde niche is het bedrijf zelfs de grootste buitenlandse leverancier.

Foto: iStock

Tunesië heeft veel te danken aan Habib Bourguiba, die na de onafhankelijkheid in 1956 de eerste president van het land werd. Bourguiba wordt wel vergeleken met de Turkse staatsman Kemal Atatürk, omdat hij in de islamitische staat liberale hervormingen wist door te voeren. Vrouwen hebben dankzij hem gelijke rechten gekregen. Polygamie is in Tunesië verboden, voorbehoedsmiddelen zijn vrij beschikbaar en abortus is legaal.

Enorme investeringen Ook al groeit de private markt met sprongen, de Tunesische overheid is de belangrijkste klant voor potentiële leveranciers van apparatuur. ‘Er wordt enorm geïnvesteerd en dat blijft maar doorgaan’, zegt Mieke Koundi van de Nederlandse ambassade in Tunis. ‘De continuïteit is groot en bovendien schaffen staatsziekenhuizen de nieuwste en beste apparatuur aan die er te krijgen is.’ Tevens vindt er schaalvergroting van de markt plaats. Een nieuwe tendens. Recent heeft een Tunesisch farmaceutisch bedrijf een Algerijns farmaceutisch bedrijf gekocht. Ook voor leveranciers van ziekenhuisinrichting en aanverwante middelen is Tunesië interessant. Op dat vlak heeft het land namelijk nog een flinke inhaalslag te maken, zegt Koundi. ‘De artsen en de apparatuur zijn van het hoogste niveau, maar de omstandigheden zijn nog vaak slecht. Het is geen pretje om op zo’n zaal te liggen. Heel jammer eigenlijk.’ Zelf zoekt Koundi als het nodig is haar toevlucht tot privéklinieken, geeft ze toe. ‘Gelukkig ziet de overheid nu ook dat de kwaliteit beter moet.’

Hoe te handelen Wie in Tunesië wil handelen, moet er allereerst een distributeur hebben. Dat is zelfs verplicht. De ambassade bemiddelt geregeld tussen partijen. Een distributeur kan in de gaten houden welke tenders (allemaal in het Frans) eraan komen en kan een netwerk opbouwen bij de overheid. Koundi: ‘Ook wij verspreiden nieuws over tenders, maar als je als bedrijf weet dat er iets aan zit te komen, dan win je kostbare tijd.’

‘De artsen en de apparatuur zijn in Tunesië van het hoogste niveau, maar de omstandigheden zijn nog vaak slecht.’

Een lokale distributeur zal ook meer ‘feeling’ hebben voor de Tunesische manier van zakendoen. Want ook hier zijn alle clichés waar: eerst theedrinken en vragen hoe het met de familie gaat, dat ritueel nog een paar keer herhalen, en dan pas harde noten kraken. ‘Persoonlijk en zakelijk loopt hier altijd door elkaar heen’, zegt Koundi. ‘Een strikte scheiding is er niet.’ Het verdient de aanbeveling om meer te kunnen leveren dan het product alleen. Zo geeft Philips trainingen aan het personeel dat bijvoorbeeld de scanners moet gaan bedienen. ‘Het is zeker een pluspunt als je dat kunt aanbieden’, zegt Koundi.

i • EVD, Sabrina Waltmans, landenmedewerker Tunesië, (070) 778 86 07, [email protected], www.evd.nl/tunesie • De Nederlandse ambassade in Tunis, +216 7179 7724, [email protected]

26

Projecten en aanbestedingen

Internationale organisaties besteden jaarlijks miljarden euro’s aan projecten in

European Neighbourhood & Partner Instrument

Oog op orders

ontwikkelingslanden en landen in transitie. Openbare aanbestedingen die daar

BM september 2007

27

Klussen bij de buren

wereldwijd uit voortvloeien, vormen een gigantische markt. In de rubriek Oog op orders zet BM enkele projecten in de schijnwerpers. De volledige informatie vindt u op www.evd.nl, typ het nummer in onder ‘Direct zoeken’.

Beter een goede buur dan een verre vriend. Zo denkt de EU er ook

Milieu- en natuurlijke hulpmiddelen

CV’s gevraagd United Nations Capital Development Fund

over. Europa investeert op grote schaal in haar buurlanden. Onder meer vanuit het nieuwe instrument European Neighbourhood & Partner

(UNCDF) investeert in 28 landen met een budget

Instrument (ENPI) worden op alle

De Wereldbank heeft een project van 87 miljoen

van 125 miljoen US dollar. Door microfinanciering

US dollar goedgekeurd. Dit project heeft als doel

en andere ontwikkelingsprojecten draagt UNCDF

mogelijke terreinen projecten

het Department of Environment and Natural

bij aan de milleniumontwikkelingsdoelen. UNCDF

gestart.

Resources (DENR) te ondersteunen bij een effi-

schakelt vaak consultants in bij verschillende

ciënter en effectiever beleid. Het gaat hierbij

taken, variërend van projectformulering tot

onder meer om een efficiëntieslag in de organi-

monitoring en evaluatie. Individuen en bedrijven

satie en een effectievere allocatie van de budget-

met ervaring op deze gebieden die in aanmer-

De EU is dringend op zoek naar technische assistentie

ten van DENR. Daarnaast moet een voorlichting-

king willen komen voor toekomstige opdrachten

bij de ontwikkeling van (afval)watervoorzieningen

en onderwijsprogramma worden opgezet. Binnen

worden uitgenodigd om hun cv te sturen naar

in Egypte.

dit project is veel aandacht voor geïntegreerd

de UNCDF.

ecosysteem management: het behoud van

Fase: belangstellingsregistratie

natuurlijke hulpmiddelen, met speciale focus op

Deadline: geen

waterscheidingen.

Sector: diverse

Begin augustus heeft de projectautoriteit een

www.evd.nl, zoek op nummer 192947 De EU gaat de Egyptische Regelgevende Waterautoriteit (ERWA) helpen bij het uitgroeien tot

Fase: goedgekeurd

een effectieve en goed functionerende regelge-

Sectoren: consultancy, waterbeheer, milieu, institutionele opbouw www.evd.nl, zoek op nummer 190275

Steek binnen Europa een grens over en je krijgt meteen een sms met info over je gastprovider en het lokale beltarief. Goed geregeld. Idealiter gaat de grensovergang naar landen buiten Europa net zo soepel. Het was met die gedachte in het achterhoofd dat de Europese Commissie een tender uitschreef voor het opkrikken van de staat van de telecommunicatie in een tiental buurlanden. Het vers gestarte bedrijf Regulaid van voormalig OPTA-voorman Hans Bakker sleepte de tender in de wacht.

Waterkwaliteit

partijen hun belangstelling kenbaar te maken.

vende instantie voor de kwaliteit van drinkwater.

EBRD/Rusland

Watervoorzieningen

Tekst: Hedde Meima

Regulaid gaat de landen rond het Middellandse Zeegebied helpen bij de regulering van de telecommarkt.

EU, MEDA(ENPI)/Egypte

algemene oproep gedaan aan geïnteresseerde

Deze oproep voor technische assistentie zal bijdragen aan de ontwikkeling van duurzame en hoogkwalitatieve (afval)watervoorzieningen in Egypte. De EU zal concreet ondersteunen bij het

Te klein

Voor de verbetering van de watervoorziening,

opzetten van de organisatorische structuur, regel-

de kwaliteit van het drinkwater en riolerings-

gevende systemen en beheer- en hrm-processen.

infrastructuur heeft de European Bank for Recon-

Fase: voorinformatie, oproep voor belangstellings-

struction and Development (EBRD) een lening

registratie wordt in derde kwartaal 2007 verwacht

van 25 miljoen US dollar verstrekt aan Syktyvkar.

Sector: waterbeheer, consultancy, institutionele

Dit project bestaat onder meer uit: het verbeteren

opbouw

Een juiste samenstelling van een consortium is

van het waterdesinfectiesysteem, het bouwen

www.evd.nl, zoek op nummer 191802

essentieel bij het binnenhalen van opdrachten bij

van een afvalwaterstation en het rehabiliteren

internationale organisaties, zoals de EU en de

van bestaande waterpompstations. Naar ver-

Wereldbank. Maar hoe vindt u de juiste consor-

wachting zullen de aanbestedingen voor deze

tiumpartner? De EVD heeft een online directory

opdrachten eind 2007 zijn afgerond.

(Engelstalig) met daarin Nederlandse bedrijven

Geïnteresseerde partijen worden gevraagd zich

Regulaid bestaat sinds 2004 met als doel het opzetten van reguleringssystemen voor telecommunicatie in andere landen. Het is opmerkelijk dat zo’n jong bedrijf een EUtender ter waarde van 4 miljoen euro wint. Bakker lacht: ‘Het is zelfs feitelijk onmogelijk. De EU eist een minimum omzet over een aantal jaren. Voor deze tender heb ik daarom in een vroeg stadium een ervaren partner gezocht. Ik kwam uit bij Frontier Economics, een Brits consultancybedrijf. Samen waren we groot genoeg.’

met interesse en ervaring in het zakendoen met

te melden bij de projectautoriteit.

internationale organisaties. Wilt u ook dat inter-

Fase: vooraankondiging

nationale organisaties of andere bedrijven u kun-

Sector: waterzuivering en -beheer

organisaties’ (in de serie Starten met

nen vinden of bent u op zoek naar een geschikte

www.evd.nl, zoek op nummer 191745

internationaal ondernemen) is gratis te

Op zoek naar een consortiumpartner?

i • EVD, Team Internationale Organisaties, (070) 778 86 25, www.evd.nl/PenA • Het boekje ‘Zakendoen via internationale

consortiumpartner? Schrijf u dan nu in via:

bestellen: www.internationaalonder­

www.hollandtrade.com/internationalorganizations

nemen.nl/boekjes

Foto: HH

Verenigde Naties/UNCDF Foto: HH

Wereldbank/Filipijnen

Geen moeite De gewonnen tender werd gefinancierd vanuit het EU-programma Meda, dat dit jaar, samen met het EU-programma Tacis, is opgegaan in het European Neighbourhood &

Partner Instrument (ENPI). Vanuit ENPI worden projecten ondersteund die de buurlanden beter toerusten voor samenwerking met de EU. Wetgeving, economische en sociale hervormingen, transport, energie: het is maar net waar in een bepaald land behoefte aan is. Bakker: ‘Vaak gaat het om privatisering van nutsfuncties. Ze zijn in die landen nog niet zo gewend aan liberaliseren. In alle mogelijke sectoren zijn projecten en tenders. Het zijn opkomende markten, dus je kunt zelf wel bedenken dat er werk aan de winkel is. Wij zijn niet het enige Nederlandse bedrijf dat een graantje meepikt, maar ik heb wel het idee dat Nederland zich scherper kan profileren op deze markt. Via de EVD krijg je alle tenders die bij je passen op een presenteerblaadje. Daar zit de moeite niet.’

maar goed, in de praktijk gaat het wel. Kiezen op elkaar, vriendelijk glimlachen en doorzetten.’ Bakker ziet ook voordelen. ‘Het is altijd makkelijker aan de rand van Europa te werken dan aan de andere kant van de wereld. Bovendien sta je niet alleen. Het team Internationale Organisaties van de EVD zit goed in de materie en denkt graag mee, ook bij het zoeken naar partners. Natuurlijk is het veel werk, maar als je het goed doet, houd je er uiteindelijk een positief saldo aan over.’

ENPI • Looptijd 2007-2013 • 11 miljard euro • 17 landen: Middellandse Zeegebied, Oost-Europa,

Kiezen op elkaar EU-tenders staan niet bekend om hun gebruikersgemak. ‘Je moet je er mentaal op instellen’, weet Bakker. ‘Ik noem de regeldichtheid in de EU wel eens een accumulatie van leed. Alles wat in het verleden mis ging, is omgezet in een nieuw regeltje. Het gebeurde wel eens dat mensen hun vliegticket inwisselden omdat de geplande reis niet doorging. Nu moet je van elke vlucht de boardingpass inleveren. Ons project duurde drie jaar: in totaal zijn honderden vluchten gemaakt. Deze regels leveren dus een hoop gedoe op,

Rusland, Kaukasus en Midden-Oosten • Sectoren: o.a. institutionele opbouw, markteconomie, werkgelegenheid, transport en energie.

i • EVD, Asli Tanriverdi en Katja Berkhout, accountmanagers Internationale Organisaties, (070) 778 85 85, www.evd.nl/tio

Nederlandse productie voor buitenlandse markten

TopKip in Enschede De koeling van kippen vindt plaats in het hart van kippenslachterijen. Na het slachten moet de kip zo snel mogelijk afkoelen tot een kerntemperatuur van 4 graden Celsius, zodat bacteriën geen kans krijgen. Eenmaal gekoeld kan het karkas worden opgedeeld in kippenbouten, kipfilets en andere deelproducten. Dat koelen gebeurde in Europa altijd met lucht. Tot Wim van Stuyvenberg van TopKip een kleine revolutie veroorzaakte met zijn ‘combi chilling’: een combinatie van koeling met water en lucht, zonder dat het karkas water opneemt. De voordelen zijn legio. De kip bereikt twee keer zo snel de gewenste koudegraad, het water zorgt voor extra reiniging van het karkas, de houdbaarheid verbetert en door de snelle koeling kunnen meer kippen verwerkt worden in dezelfde bedrijfsruimte. En dat is handig, want de lijnsnelheid van kippenslachtmachines is flink omhoog gegaan van twee- à drieduizend tot zes- à negenduizend vogels per uur, terwijl de ruimte niet is meegegroeid. Sinds dit dompelkoelprocedé door de Europese wetgeving is toegestaan, heeft TopKip al lijnen op maat gemaakt voor slachterijen in Nederland, Griekenland, Cyprus en Malta. Het kleine bedrijf won zelfs een patentzaak van reuzenconcurrent Stork en ontving diverse prijzen voor innovatie. En de kippenslachterijen in Amerika lonken.

Foto: Dierk Hendriks Tekst: Jamila Baaziz

30

Letland Bouw- en vastgoedmarkt

BM september 2007

31

Schreeuw om nieuwbouw Letse opdrachtgevers, zoals het ministerie van Transport en de haven van Ventspils,

Na Polen is Letland de armste natie van de

hebben expliciet aangegeven open te staan voor buitenlandse aannemers.

Europese Unie, maar tevens het land met de hoogste economische groei. In hoofdstad Riga wordt volop gebouwd en de investeringen vliegen omhoog. De vraag Foto: HH

naar vastgoed en de prijzen ervan zijn de afgelopen jaren explosief gestegen. Tekst: Ilse Kuiper

Alle economische sectoren profiteren van die groei, maar de dienstensector en de bouwsector nog wel het meest. Qua investeringen staan Nederlanders op de vijfde plaats, na de Russen, Zweden, Duitsers en Engelsen. Bijna een kwart van dit bedrag betreft investeringen in vastgoed. De woningmarkt schreeuwt om nieuwbouw. Met de toename van de koopkracht willen de Letten moderner en vooral groter gaan wonen: het gemiddelde woonoppervlak is nu nog 23 vierkante meter per persoon, dat is de helft van het EU-gemiddelde.

Sovjetgebouwen Het land kent vrijwel onbeperkte mogelijkheden voor de bouw- en vastgoedmarkt. Zo zijn er nog veel oude appartementsgebouwen uit het Sovjettijdperk die herontwikkeld moeten worden. En de kantorenmarkt, met name in Riga, is dringend toe aan modernisering. Veel ondernemingen zijn nog gevestigd in oude gebouwen met weinig parkeergelegenheid. De afgelopen jaren kreeg Riga er ruim 21.500 vierkante meter winkelruimte en 35.500 vierkante meter kantoorruimte bij. Overigens vinden vastgoedontwikkelingen ook plaats in Liepaja, Daugavpils, Ventspils en Jelgava: er is voldoende grond beschikbaar voor ontwikkelingen in het dunbevolkte land dat ongeveer anderhalf keer zo groot is als Nederland.

Lokaal = waardevol Het Nederlandse Global State was een van de eerste vastgoedinvesteerders die de Letse mogelijkheden ontdekte. Waar nieuwe investeerders nog bekend moeten raken met de Letse vastgoedmores, kan Global State terugvallen op een lokale partner in Riga.

‘Die kennis is voor ons heel belangrijk,’ vertelt Global State-oprichter Dick Beijen die zijn bedrijf in 1994 oprichtte. ‘Lokale partners kennen de markt, de regels en de mensen waar het om draait. Zij komen met concrete projectvoorstellen. Wij beoordelen vervolgens of een project genoeg potentie heeft, zowel kwalitatief als financieel.’ Global zoekt naar relatief kleine, maar lokaal betekenisvolle, kortlopende vastgoedprojecten die het kan ontwikkelen. Recente projecten vinden plaats in Balozi, een randgemeente van Riga en in Jurmala, de badplaats aan de Golf van Riga. Het laatste project is vooral gericht op de boven-

kant van de middenklasse, terwijl het project in Balozi inspeelt op de groeiende vraag naar kwaliteitswoningen voor de lokale middenklasse. Hun aantal neemt volgens Beijen snel toe: ‘Door de snelle groei van de economie verdient zo’n 20 procent van de Letten inmiddels een salaris van westers niveau. Bovendien is de hypotheekmarkt in Letland opengebroken, waardoor het ook voor de middenklasse aantrekkelijk is om te kopen. Dat geeft een stimulans op de woningmarkt.’ Het project in Balozi is de eerste gebiedsontwikkeling in de omgeving van Riga waarbij kennis van Nederlandse en Letse adviseurs wordt

gebundeld. Het laat zien dat er voldoende vertrouwen bestaat tussen Letse en Nederlandse ondernemers. ‘Zowel Letten als Nederlanders hebben, historisch gezien, een handelsachtergrond’, zegt Beijen. ‘Beide culturen staan open voor nieuwe ontwikkelingen en het ondernemen. Daarbij is respect voor elkaar belangrijk. Ik zou mkb-bedrijven in bouw en vastgoed adviseren contact te zoeken met de EVD en LIAA (Investment and Development Agency of Latvia). Zij bieden voorlichting en ondersteuning in de eerste contacten met het Letse bedrijfsleven.’ >

32

Rubrieksnaam

Tanzania Agro

BM september 2007

33

>> vervolg van pagina 31

Fruitige frambozen

Economische groei in de EU (bruto binnenlands product)

3,0 2,9

De frambozen van agrariër Erik Koster gedijen uitstekend in het warme klimaat van Tanzania, waar 11,4

2006

Meer Letse ingenieurs in dienst

8,7

2007 (prognose)

zij twee keer per jaar voorzichtig door vele vrouwenhanden geplukt worden. En dankzij de steun van het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM), staat er op zijn kwekerij een goed

11,9

uitgerust pakhuis met een koelcel om de fruitige delicatesse fris naar Europa te exporteren.

9,6

Estland 6,1 6,1

Letland

2,9 2,8 2,8 2,5

Nederland 2,0

2,4

Duitsland

7,5 7,3

Tekst: Jamila Baaziz

Polen

Frankrijk Litouwen

Facts & Figures • Letland telde in 2005 5875 nieuwbouwwoningen. In 2006 steeg dit aantal tot 8520. • In 2005 stegen de prijzen gemiddeld met 42 procent. In de buitenwijken van Riga en in het historische centrum stegen de prijzen zelfs met respectievelijk

Overspannen markt Zakendoen in Letland ervaart Treffers als positief. ‘Er kunnen goede afspraken en contracten gemaakt worden en het betalingsgedrag is prima. Mede door de EU-financiering wordt nu veel geïnvesteerd in wegen, spoorwegen, de havens, water (afval- en drinkwater) en energie. Je kan zelfs stellen dat de markt enigszins overspannen is. De aannemers hebben het druk en op een aantal projecten voor zuiveringsinstallaties wordt zelfs niet meer ingeschreven. Er zijn veel mogelijkheden voor uitvoerende Nederlandse bedrijven. Opdrachtgevers staan open voor buitenlandse aannemers, maar samenwerking met lokale partners wordt aanbevolen.’

82 en 161 procent.

Twee keer per jaar oogsten vele Tanzaniaanse vrouwenhanden de delicate vrucht.

• Infrastructureel beschikt Letland over goede kaarten: het heeft drie ijsvrije havens (Liepaja, Ventspils en Riga); een spoorwegennet dat direct aansluit

Subsidie

op het net van Rusland (en verder: dat van Kazachstan en China), een

De ondersteuning door PSOM in 2003 heeft zijn bedrijf ‘enorm geholpen’: ‘Zonder subsidie kun je zoiets niet financieren in Tanzania. Het is moeilijk om een commercieel krediet te krijgen in de landbouwsector.’ Koster is vol lof over de uitvoeringsfase van PSOM, hij vindt het alleen jammer dat de aanvraagprocedure vrij ingewikkeld is: ‘Het zou mooi zijn als er geen externe adviseurs nodig zijn om de aanvraag te doen.’ Om in aanmerking te komen voor PSOM geldt dat een Nederlandse ondernemer een samenwerkingsverband aangaat met een lokale partner. Omdat Koster al in Tanzania woonde en werkte en hij dus als de lokale partij fungeert, moest hij een Nederlandse partner vinden om voor de subsidie in aanmerking te komen. Dat werd Fruit World Breda, gespecialiseerd in zacht fruit. Hij werkt nog steeds met hen. ‘Ik produceer vrijwel uitsluitend voor de export. In de

uitgebreid wegennet dat gemoderniseerd wordt en een moderne, drukke internationale luchthaven. Deze infrastructuur maakt het mogelijk dat Letland een logistiek centrum is en een ideaal transitland naar de enorme Russische markt.

Nog krenten in de pap Volgens Katarina Hartgers van het LIAA gaan Nederlanders pas zakendoen in Letland als ‘de krenten uit de pap zijn’. Treffers is het hiermee eens: ‘Vooral de Nederlandse aannemerij laat kansen liggen. Letse opdrachtgevers, zoal het ministerie van Transport en de haven van Ventspils hebben expliciet aangegeven open te staan voor buitenlandse aannemers. Op dit moment zijn vooral Duitse en Scandinavische aannemers actief. De bouwkosten zijn in het eerste kwartaal van dit jaar met 30 procent gestegen. Projecten worden voor veel hogere bedragen gegund dan begroot. Er schrijven maar weinig aannemers in op werken. De krenten worden wel minder, maar ze zijn nog lang niet allemaal uit de pap.’

Koster vestigde zich nabij de Kilimanjaro vanwege de ruimte, het ‘gevoel van vrijheid’ en het minder jachtige bestaan. Na een carrière in de teelt van bloemzaad, koos hij weloverwogen voor de framboos. ‘De wereld wordt overvoerd met producten, dus moet je een nichemarkt vinden die je wilt in gaan nemen. De framboos is – in geld uitgedrukt – een hoogwaardig gewas.’ En dus staat zijn kwekerij van 20 hectare, Kilihortex, vol met de rozerode vrucht, die hij met parapluachtige tunnels beschermt tegen te veel licht en regen.

Foto: xxx

© MediagraphiX / Bron: Eurostat

Advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos maakte al in 1990 kennis met Letland, toen op uitnodiging van de provincie Overijssel werd onderzocht of een samenwerkingsverband met het ingenieursbureau van de gemeente Riga haalbaar was. Vanaf het begin is civiel ingenieur Albert Treffers, directeur Witteveen+Bos Latvia SIA, bij deze samenwerking betrokken. ‘In 1995 kwam het eerste project tot stand voor de haven van Ventspils in samenwerking met Tebodin. Daarna hebben we infrastructurele projecten gedaan en in 2003 namen we de vestiging van Tebodin in Riga over en ontstond Witteveen+Bos Latvia SIA. Onze opdrachtgevers zijn (semi-)overheden, gemeenten en, in mindere mate, private partijen. Projecten waar we nu aan werken, zijn onder meer het ontwerp van een olieterminal, bruggen en de renovatie van een jetty in de haven van Ventspils en toezicht op wegen in Saulkrasti.’ ‘Tot op heden wilden we lokaal een beperkt aantal mensen in dienst hebben en in projecten samenwerking zoeken met Letse partners. Wij namen het deel dat lokaal niet ingevuld kon worden voor wat betreft kwaliteit of capaciteit voor onze rekening. De laatste tijd wordt het moeilijker om Letse partners met voldoende capaciteit te vinden. Wellicht nemen we meer Letse ingenieurs in dienst, als die beschikbaar zijn tenminste.’

EU

i • EVD, Rob Sterkman, landenmedewerker Letland, (070) 778 89 11, [email protected], www.evd.nl/letland • Letse ministerie van Economische Zaken: www.em.gov.lv/?lng=en • Riga Region Development Agency: www.rigaregion.lv/pub/ • LANIDA, association of Real Estate specialists: www.lanida.lv • Land Book: www.zemesgramata.lv, een overheidsdienst vergelijkbaar met het kadaster in Nederland • www.liaa.gov.lv

klassieke opvatting van zakendoen, doe ik het niet goed. Ik heb maar één producent, één transporteur en één klant. Dat is risicovol. Maar het gaat goed.’

Geduld Natuurlijk is een bedrijf starten in een land als Tanzania een andere aangelegenheid dan in Nederland. Het verkrijgen van de benodigde vergunningen verliep nog redelijk makkelijk, maar in de uitvoering liep Koster tegen praktische problemen aan. ‘Aansluiting op stroom krijgen is een gigantisch probleem. En ook de KLM, die qua vrachtvervoer een monopoliepositie heeft op deze route, werkt soms niet mee.’ Tanzanianen kennen bovendien het woord ‘haast’ niet. ‘Je moet veel geduld hebben. Toen een pomp stuk ging, had ik uit Nederland al een nieuwe ontvangen, voordat ik de eerste offerte van een lokaal bedrijf kreeg.’

Koster heeft geen lokale partner. Zijn bedrijf is voor 100 procent Nederlands eigendom. ‘Dat is een bewuste keuze geweest. Uit politieke overweging is het verstandiger om wél een lokale partner te zoeken. Mensen met de juiste connecties kennen, is belangrijk als je iets wilt regelen. De uitdrukking: ‘Het is niet wát je kent, maar wíe je kent’, gaat hier helemaal op.’ Toch vertrouwt Koster zelf liever op bedrijfsorganisaties en de hulp van andere tuinbouwbedrijven in de regio. En droomt hij stiekem van nog meer hectares met frambozen voor zijn kwekerij.

i • EVD, Remko Triezenberg, landenmedewerker Tanzania, (070) 778 86 21, [email protected], www.evd.nl/psom

10 vragen aan Ben Meester

BM september 2007

35

Functie: directeur Bedrijf: Advanced Photovoltaic Applications Activiteit: zonnecellen Aantal medewerkers (ook bij zusterbedrijven): 14 in Nederland, 16 in België, 3 in Duitsland, 4 in Frankrijk, 2 in Spanje Actief in: Nederland, verkoop in o.a. België, Duitsland, Frankrijk, Spanje Aandeel export in omzet: 100 procent Internationaal actief sinds: 2005

Tekst: Reinier Spreen

‘In Friesland gebeurt net iets meer’

Hoe is de ontwikkeling gegaan? ‘In 1999 heb ik Advanced Surface Technologies opgericht, een spin-off van de TU Delft. Om geld te verdienen, verkochten we apparatuur voor de halfgeleider- en zonnecellenindustrie. SenterNovem honoreerde zeven projectvoorstellen. Zo konden we met vijf mensen werken aan een rendabeler en marktwaardig product. Vervolgens hebben we Advanced Photovoltaics Applications opgericht.’

En nu? ‘De financiering van een fabriek op grote schaal bleek moeilijk. Daarom beginnen we eerst zonder partners met een kleine fabriek. Over anderhalf jaar hopen we te kunnen starten met een capaciteit van 4 megawatt. De verkoopprijs zal liggen rond de 2 euro per Wattpiek [de eenheid voor nominaal vermogen, red.]. De gangbare prijs is 4,5 euro.’

Dat is dus behoorlijk concurrerend. ‘De prijs kan nog verder dalen. We mikken op 65 cent per Wattpiek in 2015. Ga je er vanuit dat andere brandstoffen ook duurder worden, dan kunnen onze cellen dus concurreren met fossiele brandstoffen.’

Waarom lees ik niet overal juichende artikelen? ‘Er hebben wel wat stukken in de krant gestaan. Ik word elke dag gebeld door journalisten. Maar we zoeken de publiciteit bewust niet op. We hebben maar beperkte mankracht en hebben die nodig voor het onderzoek. En het is ook niet nodig. Ons verkoopbedrijf SolarTotal verkoopt nu al meer dan we straks kunnen produceren.’

Hoe zijn de reacties uit de industrie? ‘Er is veel interesse. Corus kijkt al heel lang met ons mee. Er zijn contacten geweest met Avancis, maar ze hebben nog niet laten blijken dat ze het willen kopen. Ik denk dat ze eerst de resultaten van de proeffabriek willen afwachten. We hebben inmiddels partners gevonden voor de tweede fase, wanneer we opschalen naar 50, misschien 100 megawatt. Ik kan alleen zeggen dat de Rabobank erbij betrokken is. Die doet ook mee in de eerste fase.’

De fabriek wordt gebouwd in Leeuwarden. Waarom daar? ‘We hebben met meer regio’s gesproken. Overal hebben ze wel interessante stimuleringsprogramma’s, maar in Friesland gebeurt net iets meer. Een instelling als het Cartesius Institute, een universitaire opleiding voor alternatieve energie, is voor ons natuurlijk heel interessant. Ook is de atmosfeer vriendelijker.’

Zo’n fabriek brengt natuurlijk flink wat werkgelegenheid met zich mee. ‘In de eerste fase zullen er 30 tot 40 mensen werken. Als we daarna opschalen, kunnen voor elke megawatt tien mensen aan de slag en indirect nog eens zeventien.’

Hadden jullie het zonder subsidie ooit zover kunnen brengen? ‘Zonder subsidie hadden we het ook wel gered, maar een stuk langzamer. Nu al moeten we vaak dingen laten liggen. We hebben meer ideeën dan we kunnen onderzoeken. Subsidies voor de eerste fase zijn in Nederland goed geregeld. De stap naar productie is veel moeilijker. Regelingen zoals het Uitdagerskrediet worden heel formeel toegepast. Je wordt haast gedwongen om met de grote internationale bedrijven in zee te gaan. Die bepalen dan je businessgroeimodel en vestigingsplaats. Zo verdwijnt nieuwe technologie heel makkelijk naar het buitenland.’

Het zijn vast spannende tijden voor u? ‘Voor de financiering van de opschaling hebben we al ons privé-vermogen in onderpand moeten geven. Het is dus heel spannend. Maar het gaat lukken.’

Foto’s: Michel Campfens

Wat doet APA? ‘We hebben een nieuwe methode ontwikkeld voor het maken van zonnecellen. Bedrijven als Avancis en Scheuten Solar gebruiken een technologie waarbij de halfgeleider in vacuüm als film op het glas wordt gedeponeerd. Dat is goedkoper dan de traditionele siliciumtechnologie, maar nog steeds relatief duur. Wij zijn een paar jaar geleden een heel andere kant opgegaan: we spuiten de verschillende laagjes op het glas. Je kunt zo op een relatief eenvoudige manier een hele glasplaat bewerken.’

36

Golfregio Onderwijs

BM september 2007

37

Te weinig vakopleidingen De Golfstaten investeren miljarden in de onderwijssector. De landen hebben een sterk groeiende bevolking en willen de afhankelijkheid van buitenlandse werknemers doorbreken door meer lokaal gekwalificeerd personeel op te leiden. Er is een grote vraag naar goed onderwijs. Tekst: Nicolien Zuijdgeest

Het overheidsbeleid moet ervoor zorgen dat de economie minder afhankelijk wordt van buitenlandse arbeidskrachten. Zo zijn bepaalde beroepen voorbehouden aan Omani’s, zoals taxichauffeur. ‘In iedere sector moet een vastgesteld percentage Omani’s werkzaam zijn’, vertelt Van der Heijden. ‘Het IMCO moet in twee jaar tijd 40 procent ‘omaniseren’. Dat is lastig omdat er niet genoeg gekwalificeerd onderwijspersoneel is. De behoefte aan goed onderwijs en bedrijfsgerichte trainingen is enorm.’

Kansen Ook in de Verenigde Arabische Emiraten, Koeweit en Qatar liggen kansen voor Nederlandse kennis- en onderwijsinstellingen. De overheid van Qatar bijvoorbeeld werkt hard aan het onderwijs in het land en is bezig met een hervorming van het onderwijssysteem. Kansen zijn er op het gebied van training, onderzoek en introductie van onderwijsmethodes.

‘Jaarlijks komen er in Oman 60.000 scholieren van school af die willen studeren. Hiervan gaan 14.000 scholieren naar overheidsinstellingen, 6000 studenten kunnen naar privéonderwijsinstellingen voor hogeren universitair onderwijs in Oman. Waar kan de rest naar toe? Oman heeft te weinig vakopleidingen.’ Daar zit het gat in de markt volgens Jan van der Heijden, algemeen manager van het International Maritime College of Oman (IMCO). De joint venture tussen het Scheepvaart en Transport College (STC) en de Omaanse overheid ontstond drie jaar geleden. Oman wilde samen met het Rotterdams Havenbedrijf een nieuwe haven in Sohar aanleggen en een vakschool

‘Saudi-Arabië als grootste markt’ - In 2007 reserveert Saudi-Arabië 25,8 miljard US dollar voor onderwijs, 11 procent meer dan voorgaand jaar. - Er is 2,7 miljard dollar gereserveerd voor de verbetering van onderwijsmethoden en -opleidingen en curriculumontwikkeling. - Voor strategisch technologisch onderzoek is er voor 20 jaar 7,2 miljard dollar gereserveerd. - Ook zijn er plannen voor zogenaamde ‘kennissteden’, zoals die bij Medina ter waarde van 7 miljard dollar. Een bestaand equivalent is het Dubai Knowledge Village (www.kv.ae) in de Verenigde Arabische Emiraten dat de kenniseconomie wil bevorderen.

starten die opleidt tot beroepen in de haven en procesindustrie. ‘In april 2005 zijn we begonnen’, vertelt Van der Heijden. ‘IMCO heeft nu 280 leerlingen, binnenkort komen er 200 bij. 10 Procent van onze studenten is vrouw. In het eerste jaar moeten de leerlingen, naast IT-kennis, wiskunde en beroepsoriëntatie, de voertaal van de internationale scheepvaartindustrie, Engels, onder de knie krijgen. Na vijf jaar behalen leerlingen een bachelordiploma.’

‘Omaniseren’ In Oman bestaan er overheids- en private onderwijsinstellingen. Het overheidsonderwijs is gratis, heeft betere resultaten maar richt zich vooral op het reproduceren van kennis. Voor de private onderwijsinstellingen moet worden betaald, maar de geleerde kennis sluit beter aan bij de praktijk. ‘Er gaapt een grote kloof tussen wat opleidingsinstituten doceren en wat het bedrijfsleven wil’, zegt Van der Heijden. ‘De overheid vroeg de STC-Groep tot bachelorniveau op te leiden, dat aansluit bij een mastervariant. Dat geeft status. Wij zijn echter een praktijkopleiding, de industrie heeft behoefte aan handen en voeten. De mentaliteit dat praktische vakopleidingen niet goed genoeg zijn, moet uit de hoofden van de Omaanse bevolking. Er zijn 1,3 miljoen Omani’s en 900.000 expatriats. Ondanks een hoge werkloosheid willen de meeste jongeren geld verdienen als manager. Voor banen in het mkb, waar Indische en Pakistaanse gastarbeiders domineren, voelen Omani’s zich nog te goed.’

In Saudi-Arabië zijn de onderwijshervormingen vooral ingegeven door de aanslagen van 11 september 2001. De daarna ingevoerde visa-restricties van de Amerikaanse autoriteiten maakte de afhankelijkheid van Amerikaanse onderwijs- en kennisinstellingen zichtbaar. ‘Jaarlijks studeren 18.000 studenten in het buitenland,’ vertelt Johan Terwel, algemeen manager van het Saudi Dutch Education Center (Saudec). Sinds Amerika wegviel als partner heeft Saudi-Arabië tal van uitwisselingsverbanden met buitenlandse universiteiten opgezet. Zo ook met Nederland, dat vorig jaar de eerste 80 Saudische studenten geneeskunde verwelkomde. Saudec begeleidt de studenten. Terwel: ‘We helpen de studenten zich thuis te voelen in Nederland en regelen praktische zaken.’ In 2008 komen er 600 studenten naar Nederland. ‘De Saudische studenten zijn een interessante inkomstenbron voor Nederlandse universiteiten. Per geneeskundestudent ontvangt de universiteit 32.000 euro voor een periode van zeven jaar. Daarnaast wil de Saudische overheid 6000 verpleegsters coachen naar een hoger niveau: interessant voor Nederlandse ziekenhuizen en medische opleidingen. En de grootste inkomstenbron van het land niet te vergeten: de gas-, olie- en energiesector. Er is een schreeuwend tekort aan operators en toezichthouders die de installaties kunnen bedienen.’

Foto: Nicolien Zuijdgeest

Foto: HH

Uitwisseling

‘Er gaapt een grote kloof tussen wat opleidingsinstituten doceren en wat het bedrijfsleven wil.’

Een helpende hand De Nederlandse ambassades kunnen helpen bij het leggen van contacten, het opbouwen van netwerken en het vergaren van informatie. Contacten met het

Verbale cultuur

ministerie van OC&W en Nuffic zijn bij uitwisselingen en accreditatie onmis-

In de afgelopen jaren heeft de Saudische overheid 30 concessies voor privé-universiteiten weggegeven. Van cruciaal belang daarbij is accreditatie, stelt Terwel. ‘Partnerschap met Nederlandse instellingen die daarbij kunnen helpen, is daarbij de sleutel. Een Saudisch diploma dat in heel Europa geldig is, heeft een grotere waarde. Wil je op het Arabische schiereiland iets betekenen, begin dan in Saudi-Arabië.’ In Oman liggen er tal van kansen in de industrie en het toerisme, de speerpunten van de overheid. Van der Heijden: ‘Oman wordt stevig gepromoot als vakantieland. Hotels hebben 96 procent bezetting, maar klantgericht denken is onbekend. Een hotelketen adviseer ik meteen aansluiting te zoeken bij een horecaschool. Terwel wil geïnteresseerde bedrijven als tip meegeven vertrouwen te hebben in de Saudische partner en de inzet van de contactman niet te onderschatten. ‘In het Midden-Oosten heerst vooral een verbale cultuur. Bij het zakendoen zijn persoonlijke afspraken vaak belangrijker dan afspraken op papier.’

baar. Tal van internationale beurzen zoals de Gulf Higher Education Exhibition in Oman en de International Education and Training Exhibition in Saudi-Arabië zijn een goede kennismaking met de markt. - Ministerie van OC&W: www.ocw.nl - Nuffic: www.nuffic.nl - Nederlandse ambassade in Muscat, Oman: www.nlembassyoman.org Nederlandse ambassade in Koeweit: www.mfa.nl/kwe Nederlandse ambassade in Riaad, Saudi-Arabië: www.holland.org.sa Nederlandse ambassade in Doha, Qatar: http://qatar.nlambassade.org Nederlandse ambassade in Abu Dhabi, de Verenigde Arabische Emiraten: www.netherlands.ae

i • EVD, Lydia Drukker, landenmedewerker Golfregio, (070) 778 88 27, [email protected]

38

Luxemburg Bouw & vastgoedontwikkeling

BM september 2007

39

Klein maar kansrijk Ondernemen in een lucratieve sector in het rijkste land ter wereld, wie wil dat niet? Slimme ondernemers stappen nu in de bouw en vastgoed in Luxemburg. Een weliswaar kleine, maar uitdagende sector met vele mogelijkheden.

Facts & Figures bouwsector Luxemburg

Marktrapport

• In Luxemburg zijn ruim 2000 bedrijven en 26.000 mensen

Voor wie zich verder wil informeren over deze nabije, lucratieve markt: in 2006 heeft de Nederlandse Kamer van Koophandel voor België en Luxemburg NKvK een marktrapport opgesteld: ‘De Luxemburgse bouwmaterialenmarkt’. Naast de al door Noordermeer genoemde projecten, blijkt daaruit ook een grote behoefte aan bejaardenhuizen, zorgcentra en middelbare scholen (minimaal zes nieuwe voor het jaar 2015), terwijl de bestaande schoolgebouwen worden uitgebreid. Ook op de renovatiemarkt, die behoorlijk wordt gesubsidieerd door de overheid, liggen kansen. Op het eerste gezicht lijkt de Luxemburgse cultuur van het zakendoen sterk op de Nederlandse. Toch vergis je je daar volgens Geelhoed snel in: ‘Luxemburgers kijken veel meer de kat uit de boom en zijn formeler. Daar moet je echt rekening mee houden. Gelukkig is het Nederlandse imago goed. Een groot voordeel vind ik dat het minder bureaucratisch is dan Nederland.’ Als advies geeft de directeur van Condor mee: ‘Vind een lokale partner, en vorm samen een team. En neem de tijd om een goed contact op te bouwen. Probeer niet als slimme, snelle Hollander zaken te doen.’ Volgens Geelhoed zijn het Nederlandse handelsforum en de Nederlandse ambassade in Luxemburg goede adressen waartoe je je kunt wenden voor advies, terwijl beurzen als de Herbstmesse, de grootste bouwbeurs in oktober, een goede mogelijkheid bieden om je onderneming en je product te profileren.

actief in de bouwsector • Ook in Luxemburg worden huishoudens steeds kleiner. Hierdoor stijgt de vraag naar (kleinere) woonruimte, vooral

Tekst: Ilse Kuiper

appartementen. • De prijzen van bouwgrond stegen in de periode 1986-2001 jaarlijks met gemiddeld 10,2 procent. De Luxemburgse regering heeft maatregelen getroffen om de beschikbare bouwgrond te verhogen. • De gemiddelde prijs van een woning in Luxemburg ligt bijna een derde hoger dan in Nederland. Het gemiddelde oppervlak is vaak groter en de productieprijs per vierkante meter is hoger,

Foto: Laif/HH

omdat Luxemburgers met duurdere bouwmaterialen bouwen.

paal dit najaar de grond in zal gaan, heeft Geelhoed nog andere plannen in het Luxemburgse. ‘We zijn bezig met een indoorwereld met leisure en entertainment. Ook proberen we een zorgconcept in Luxemburg te realiseren. Dat is nieuw. En er is behoefte aan, want de vergrijzing is aanzienlijk.’

Niet zomaar bouwen Luxemburgers eisen duurzame en kwalitatief hoogwaardige bouw en willen daar ook graag voor betalen.

Klein, schoon, groen en rijk; dat is Luxemburg. Het groothertogdom is met een half miljoen inwoners en een gemiddelde koopkracht van 41.230 euro per persoon, het rijkste land ter wereld. Voor 2007 wordt een bruto binnenlands product (bbp) verwacht van 62.000 euro per hoofd van de bevolking, een groei van bijna 4 procent ten opzichte van 2006. Ter vergelijking: het Nederlandse bbp wordt voor 2007 geschat op 32.448 euro, terwijl een groei van 2,4 procent is geprognosticeerd. De inflatie in Luxemburg is de afgelopen jaren, mede door het gebrek aan woningen, sterk gegroeid. Dit gegeven, samen met de sterke vergrijzing en de stijgende vraag naar zorgconcepten en levensbestendige woningen, heeft buitenlandse projectontwikkelaars doen inspringen op de bouw- en vastgoedmarkt in deze welvarende natie.

Lokale partner versnelt Zo heeft projectontwikkelaar Donald Geelhoed, sinds 1983 actief met eigen onderneming Condor Properties, in 2004 grond aangekocht ten behoeve van een winkelcentrum van 12.000 vierkante meter in Mersch. ‘Sinds maart 2007 hebben we de vergunningen op zak. Dat heeft onnodig lang geduurd, omdat we in eerste instantie zelf probeerden het wiel uit te vinden. Dat werkte niet. Het was lastig om

De markt voor bouwmaterialen • De bouwmaterialenmarkt vertegenwoordigt een omzet van 300 miljoen euro, 1500 medewerkers en 60 verkooppunten • De meeste bedrijven zijn familiebedrijven • Ruim 80 procent van de productie van bouwmaterialen wordt verkocht in Luxemburg zelf • Het rapport ‘De Luxemburgse bouwmaterialenmarkt 2006: traditioneel versus duurzaam bouwen’ kunt u bestellen bij de NKvK, Vera Baker, +32 2209 0478, [email protected]

voortdurend op en neer te reizen tussen standplaats Den Bosch en Mersch. Bovendien kwamen we met de verkeerde mensen in contact. Sinds we een lokale partner hebben gevonden in de samenwerkende architect in Luxemburg, is het vergunningentraject in een stroomversnelling geraakt. Waarmee maar weer eens bewezen is dat je ook vlak over de landsgrenzen het allerbeste samenwerking kan zoeken met een lokale partner.’ Na het winkelcentrum, waarvan de eerste

Luxemburgers eisen duurzame en kwalitatief hoogwaardige bouw en willen daar ook graag voor betalen. Dit is een van de redenen waarom de gemiddelde prijs voor een woning nog hoger uitvalt dan bij ons. Jarenlang (en nu nog steeds wel) gaf men de voorkeur aan Duitse bouwmaterialen. Tegenwoordig let men steeds vaker op een trendy design en is milieuvriendelijk bouwen in opkomst. Dat opent mogelijkheden voor andere leveranciers. Volgens Peter Noordermeer van de Nederlandse ambassade in Luxemburg, begint de politiek ‘Klimaschutz’ en ‘Energie-Effizienz’ te ontdekken. Hoewel de Luxemburgse bouw- en vastgoedmarkt door Noordermeer in absolute termen als zeer klein wordt omschreven, zijn er volgens hem vooral kansen bij de grote bouwwerken in het groothertogdom. ‘Er is de afgelopen jaren middels seminars veel aandacht besteed aan de mogelijkheden in deze sector. Hierbij lag de focus vooral op het grote stadsnieuwbouwproject Belval, een voormalig hoogovencomplex dat wordt herontwikkeld op basis van een masterplan van het Nederlandse architectenbureau Jo Coenen. Ook de Nederlandse projectontwikkelaar Multiplan en het advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos zijn hier actief.’ Maar er staan meer grotere bouwprojecten op stapel. ‘Een viertal daarvan, waaronder de ontwikkeling van de zuidas Cloche d’Or en een nieuw stadsdeel rond het nog te bouwen treinstation in Hollerich, werden tijdens de laatste Europese vastgoedbeurs de Mipim in Cannes gepresenteerd. Daarnaast zijn er bouw- en ontwikkelactiviteiten in het financiële centrum de Kirchberg.’

Openbare aanbestedingen Luxemburg heeft zelf een bescheiden aanbod van goederen en diensten in de bouwsector. Bij openbare aanbestedingen vinden inschrijvingen doorgaans plaats door buitenlandse bedrijven of consortia waarin buitenlandse bedrijven de meerderheid vormen. Dit zijn vooral bedrijven uit de aan Luxemburg grenzende regio’s in België, Frankrijk en Duitsland, de ‘Grande Région’. Sommige bedrijven hebben eigen vestigingen in Luxemburg. Nederlandse bedrijven kunnen zich bij buitenlandse bedrijven als onderaannemer inschrijven en op die manier aan openbare projecten deelnemen.

i • EVD, Angelique Meyer, landenmedewerker Luxemburg, (070) 778 89 46, [email protected], www.evd.nl/luxemburg • Op 2 oktober 2007 is er een introductieseminar over grote bouwprojecten in Luxemburg, zoals Belval. Er zijn bij dit project vooral kansen voor aannemers, architecten, technische installatiebedrijven en ingenieursbureaus. Meer informatie: NKvK, Wendy van Schepdael, +32 2209 0473 • Nederlandse ambassade in Luxemburg, www.paysbas.lu

40

Zuid-Korea Architectuur

BM september 2007

41

Hoe hoger, hoe beter Architectuur zit in de lift in Zuid-Korea. De sector heeft goede vooruitzichten. Er gebeurt veel in de private sector

voor Nederlandse architecten liggen volgens de ambassade vooral op het gebied van duurzame architectuur, stads-

Foto: Christian Richters

planning en bouwen op en rond water. Tekst: Urske Kuijpers

Galleria Hall West, ontworpen door UNStundio.

De Zuid-Koreaanse regering wil voor 2012 een nieuwe bestuurlijke hoofdstad én in elke provincie een nieuwe, innovatieve stad bouwen. Ook worden satellietsteden gebouwd om de druk op hoofdstad Seoel te verminderen. Er komen 550.000 nieuwe woningen. De lokale overheid in de hoofdstad Seoel wil bovendien het gebied rond de Han-rivier verfraaien. Korea huurt voor grote, toonaangevende projecten veelal bekende buitenlandse architecten in. Volgens Peter Couwenbergh van het ArchitectenConsort uit Rotterdam hebben Nederlanders een pré.

‘Dat is terug te voeren op Guus Hiddink. Dat klinkt misschien raar, maar iedereen in Korea kent hem en dus Nederland. Hij heeft ZuidKoreanen hun trots teruggegeven en daar zijn ze hem dankbaar voor.’ Het ArchitectenConsort ontwerpt voor een onafhankelijke projectontwikkelaar twee kantoortorens met op de onderste lagen commerciële ruimtes. Het bureau is hiervoor via via benaderd. Couwenbergh vindt het zakendoen met Zuid-Korea ‘buitengewoon plezierig’. Hij vertelt: ‘Het is een modern land. Er rijden nieuwe auto’s, de mensen zien er goed verzorgd uit, je ziet nergens

land. De oppervlakte is bijna drie keer zo groot als Nederland. Grote delen van het land zijn

Marktentree

bedekt met puntige heuvels en daarom onbe-

Zelfstandig werkende architecten moeten in Korea

woonbaar. Vandaar dat de meeste Koreanen in de

beschikken over een beroepsvergunning. Daarnaast

zes grote steden wonen: in de hoofdstad Seoel en

moeten zij zich registreren bij het ministerie van

in Busan, Incheon, Daegu, Gwangju en Daejeon.

Constructie en Transport. In de praktijk werken veel

Begin jaren tachtig wist Korea zich aan het mili-

buitenlandse architecten samen met een geregi-

De hoogte in

taire regime te ontworstelen dat decennialang

streerde Zuid-Koreaanse architect. De markt is

Ook UNStudio uit Amsterdam werd direct door opdrachtgevers benaderd. Het architectenbureau ontwierp in 2003 en 2004 een nieuwe gevel en interieur voor de Galleria Department Store in Seoel en in 2006 het World Business Center in Busan. Medeoprichter Ben van Berkel gaf gastles op een universiteit in Seoel en kwam zo aan de juiste contacten. Het World Business Center in Busan moest het hoogste gebouw van Korea worden. Nu is dat nog de Busan Lotte Tower, die 494 meter hoog wordt en 107 verdiepingen krijgt. De komende jaren staan diverse projecten gepland die de Busan Lotte Tower naar de kroon steken. In Zuid-Korea is het een trend om steeds hogere gebouwen te realiseren. Daarnaast is er veel aandacht voor ecologische architectuur, duurzame bouw en milieuvriendelijke huisvesting. Dat zijn populaire onderwerpen op seminars en conferenties.

aan de macht was. Mede dankzij steun van de

moeilijk te betreden zonder de juiste connecties.

overheid konden Koreaanse megabedrijven

De ambassade kan u helpen bij het vinden hier-

(chaebols) als Samsung, Daewoo, LG en Hyundai

van. Ook kunt u bij de ambassade terecht voor een

wereldwijd sterk groeien. Dit gaf de economie

overzicht van overheidsprojecten. De ambassade

een flinke impuls. De achterstand op Japan werd

stuurt regelmatig nieuws op het gebied

kleiner. Nederland exporteert op dit moment

van architectuur naar geïnteresseerden. Wilt u

zelfs meer naar Korea dan naar Japan.

(gratis) op de distributielijst geplaatst worden,

Halverwege de jaren negentig gooide de Azië-

neem dan contact op via: [email protected]

Experimenteel Korea is een interessante markt, vindt Astrid Piber, architect bij UNStudio. ‘Er wordt de laatste jaren veel geëxperimenteerd met verschillende stijlen en materialen. In Seoel vind je bijvoorbeeld nieuwe, ultramoderne gebouwen naast oude, koninklijke paleizen. Hele wijken worden er herbouwd. In de tweede helft van de twintigste eeuw ging het in de Zuid-Koreaanse bouw vooral om kwantiteit. Bouwen was massaproductie. Men wilde zo veel, snel en hoog mogelijk bouwen. Nu is er meer aandacht voor kwaliteit. Duurzaamheid en design zijn hip. Toch gaat een project nog

Foto: ArchitectenConsort

en ook de overheid heeft uitgebreide plannen. Kansen

Voor Aziatische begrippen is Zuid-Korea een klein

bedelaars, mensen zijn hoog opgeleid en hebben een sterke handelsgeest. De Koreanen zijn wellicht de Nederlanders van het oosten. De onderhandelcultuur is wel net iets anders. Koreanen zijn minder direct en zullen niet snel hun mening geven.’

crisis roet in het eten. Korea kwam er bovenop dankzij steun van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), al vinden veel Koreanen nog steeds dat het IMF de crisis juist veroorzaakt heeft (zij spreken dan ook van de IMF-crisis). Voorwaarde van het IMF was dat er een vrije economie zou komen. Korea heeft zich sinds de jaren zestig in een razendsnel tempo ontwikkeld. Vijftig jaar geleden was het land nog een van de armste landen ter wereld, nu is het de twaalfde wereldeconomie.

steeds heel erg snel. Voor de Galleria hadden we bijvoorbeeld acht maanden voor ontwerp en realisatie.’

Tafelschikking Ook de zakelijke cultuur spreekt Piber aan. ‘Koreanen zijn erg professioneel en staan open voor buitenlandse ontwikkelingen. Ze hebben veel interesse in architectuur. Ze kopiëren niet zomaar mooie dingen vanuit het buitenland, maar geven er een Koreaanse twist aan. De markt is er aan snelle veranderingen onderhevig. Daarom zijn Koreanen heel flexi-

bel. Ze kunnen snel beslissingen herzien. Bedrijven zijn hiërarchisch georganiseerd, maar toch worden beslissingen snel genomen. De verschillen met Nederland merk je bijvoorbeeld bij ontmoetingen. Dan krijg je een heel formele introductie. Het uitwisselen van kaartjes is een uitgebreid ritueel. Er is meer aandacht voor het onderhouden van relaties. Na het werk ga je vaak nog wat drinken of eten met elkaar. De tafelschikking is dan heel precies. Zo moeten de beslissers van beide partijen tegenover elkaar zitten.’ In Korea gelden meer bouw- en constructieregels dan in Nederland. Het ArchitectenConsort heeft daarom een Koreaanse collega aangesteld. ‘Hij kent de regelgeving en dient bijvoorbeeld de bouwvergunning in,’ zegt Couwenbergh. ‘Dan moet je trouwens denken aan een boekwerk van ongeveer 1000 pagina’s.’ Volgens Piber werken de regels niet beperkend. ‘Ik zie ze meer als een standaarduitgangspunt. De Koreanen hadden dat nodig om zo snel zo veel te kunnen bouwen. De regels laten genoeg ruimte voor interpretatie en creativiteit.’

De Kimstower van het ArchitectenConsort.

i • EVD, landenmedewerker Zuid-Korea, (070) 778 88 49, [email protected], www.evd.nl/zuid-korea • Van 10 tot en met 12 december 2007 kunt u tijdens de Spreekdagen in respectievelijk Den Haag, Maastricht en Amsterdam contact leggen met een handelsvertegenwoordiger van de ambassade van Seoul. Meer informatie: www.evd.nl/spreekdagen

42

Kort nieuws

BM september 2007

43

WereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZ West-Europa

Foto: HH/Laif

Bakkerijen in de lift 

ton kaas in de eerste vier maanden van dit jaar, ofwel 19 procent groei ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Duitsland produceerde in de eerste vier maanden van 2007 ruim 6 procent meer. Verder groeide de waarde van Nederlandse exportkaas in het eerste kwartaal met 4 procent, tegen 3 procent waardestijging van Deense en Duitse exportkaas.   Bron: MKBnet nieuwsbrief Meer informatie: EVD, Stephan Naber, (070) 778 88 99, [email protected] (o.v.v. nummer 189938)

Duitsland

Outdoorsport populair  Foto: HH/Laif

De Duitse bakkerijsector heeft een toenemend vertrouwen in de toekomst. Dit blijkt onder andere uit een stijging van investeringen in de sector. De hervormingen in de bakkerijsector zijn zo goed als voltooid en na een periode van stilstand zit de sector weer in de lift. De 16.280 Duitse warme bakkers behaalden in 2006 een omzet van 12 miljard euro. Dit resultaat komt onder meer door de toenemende bewustzijn van consumenten voor gezonde voeding en kwaliteitsproducten. Investeringen in de productiecapaciteit gaan de concurrentie met fabrieksbakkerijen aan, bijvoorbeeld door nieuwe koeltechnieken, uitschuifbare kneedmachines, topkwaliteit, service en een breed aanbod. 

(o.v.v. nummer 189802)

EU

Meer kaas  De Europese kaasproducenten hebben de eerste helft van 2007, 5 procent meer geproduceerd dan in 2006. Dat blijkt uit cijfers van het Productschap Zuivel en de Europese Unie. Nederland, Duitsland en Polen zijn de grootste producenten. In Nederland is in de eerste vijf maanden van 2007 307.000 ton kaas gefabriceerd, een stijging van 6,2 procent in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Polen spant de kroon met 200.000

Tsjechische Republiek

Tram en metro  

Mkb-financiering 

Gokminnende Tsjechen 

De stad Marseille in Zuid-Frankrijk heeft recent het eerste deel van een nieuw tramtraject in gebruik genomen. Dit traject is 8,6 kilometer lang en heeft 21 stations. De aanleg heeft 400 miljoen euro gekost. In Frankrijk zijn vijftien nieuwe tramtrajecten gepland, onder meer in de steden Le Mans en Nice. Verder zijn 20 uitbreidingen van bestaande tram- en metrolijnen voorzien. Het totaal aan projecten wordt begroot op 7 miljard euro. Het grootste project is een tram-treinlijn op Réunion, het Franse eiland in de Indische Oceaan. Dit project moet in 2012 klaar zijn en is begroot op ruim 1 miljard euro. 

De ProCredit Bank, een ontwikkelingsbank voor microkredieten, heeft een extra bedrag van 9,5 miljoen euro begroot voor investeringsprojecten van het mkb in Bulgarije. Hiervoor zijn onder meer gunstige leningen beschikbaar. De leningen voor het mkb hebben een voordelig rentetarief van 2 procent met een maximumtermijn van tien jaar. De bank doet dit met behulp van co-financiering via het Duitse ‘KreditanstaltfürWiederaufbau’ (KfW). KfW ondersteunt het met een gift van 5,1 miljoen euro en 290.000 euro aan subsidies.  Bron: Dnevnik Meer informatie: www.procreditbank.org, www.procreditbank.bg (alleen in het Bulgaars)

Meer informatie: Nederlandse ambassade in

EVD, Simone Wit, (070) 778 89 06,

Parijs, Sheila de Ridder, +33 1 4062 3327,

[email protected] (o.v.v. nummer 190326)

[email protected] EVD, Josine de Kok, (070) 778 89 38, [email protected] (o.v.v. nummer 190144)

Rusland

Bouw 

Meer informatie: EVD, Iris Sauer, (070) 778 89 58,

De toenemende economische groei in Rusland lijkt zich steeds vaker ook naar de regio’s uit te breiden. Waar tot voor kort met name Moskou en Sint-Petersburg profiteerden van de toegenomen welvaart, stijgen nu andere delen van het land in populariteit. Een van de eerste sectoren die van deze ontwikkeling profiteert, is de bouw. De enorme stijging van de onroerendgoedprijzen in Moskou en Sint-Petersburg heeft ertoe geleid dat bedrijven in deze sector steeds vaker uitwijken naar delen van Rusland waar het voordeliger is. Door de stijgende koopkracht en een groter wordende middenklasse, wordt in verschillende delen van Rusland de vraag naar winkelcentra en kantoorpanden steeds groter.  

Meer informatie: NBSO Stuttgart, Mirjam Mulder,

[email protected]

Bron: BFAI Länder und Märkte

+49 711 4906 6352, [email protected]

(o.v.v. nummer 188065)

Meer informatie: EVD, Annemarie Destrée en Nico

Bruin brood in trek  Nordic Walking wordt steeds populairder in Duitsland.

EVD, Menno Schrok en Anne Ligthelm, (070) 778 89 35, [email protected]

Bulgarije 

Verenigd Koninkrijk

Meer informatie: NBSO Stuttgart, Mirjam Mulder, +49 711 4906 6352, [email protected]

Frankrijk

Outdoorsport blijft in Duitsland volkssport nummer 1, aldus het ‘Sporthändlerverbund Intersport’. Met een omzet van meer dan 1,5 miljard euro is de Duitse outdoormarkt de grootste van Europa. De behoefte om er even tussenuit te zijn en de natuur in te gaan, groeit. De snelst groeiende tak van sport is wandelen, met een jaarlijkse groei van 4 tot 5 procent. Vooral Nordic Walking wordt steeds populairder. Mede door de milde winter en de hoge temperaturen in het voorjaar van 2007, werden er veel schoenen, wandeljassen en rugzakken verkocht. 

De Britse consument eet steeds meer bruin brood omdat het gezonder is dan wit brood. Dat blijkt uit gegevens van TGI over de broodconsumptie in de periode 2002-2007. De consumptiecijfers van wit brood dalen de laatste jaren, terwijl er steeds meer bruin brood wordt gekocht. 79 Procent van de Britse bevolking boven de 15 jaar eet nog wit brood. In 2002 was dat 86 procent. Bij bruin brood is een omgekeerde trend te zien. In 2002 had dit een aandeel van 58 procent, nu is dat opgelopen naar 68 procent.   Bron: MKBnet nieuwsbrief

EVD, Menno Schrok en Anne Ligthelm,

Wijnberg, (070) 778 89 18, rusland@ info.evd.nl

(070) 778 89 35, [email protected]

(o.v.v. nummer 188401)

(o.v.v. nummer 190817)

Foto: Reporters

Duitsland

Midden- en Oost-Europa tiefaciliteiten. De vraag naar hoogwaardige metalen komt met name voort uit de explosief groeiende bouwsector, maar ook van auto-, scheeps- en vliegtuigbouwers. De Russische toetreding tot de WTO zal de geschetste ontwikkeling alleen maar verder beïnvloeden in positieve zin. In het algemeen zijn de vooruitzichten voor de metaalsector in Rusland positief. Wel kan de marktentree lastig zijn. Om op deze kansrijke markt te slagen is het van belang een geschikte distributeur te vinden. Bron: consulaat-generaal Sint-Petersburg en de ambassade Moskou   Meer informatie: EVD, Annemarie Destrée en Nico

Een onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie, toont aan dat de Tsjechen (na de Portugezen en de Denen) de grootste gokkers van Europa zijn. Met stijgende consumentenbestedingen vormt Tsjechië een interessante markt voor bijvoorbeeld leveranciers van gokautomaten of kansspelbedrijven. Met een relatief klein inwonersaantal (10 miljoen) is het aantal mechanische speelautomaten (50.000), casino’s (meer dan 100) en verkooppunten van de grootste loterij (5000), hoog te noemen. Het aantal gokfaciliteiten zal naar verwachting verder groeien. Zo zijn er al 3000 elektronische gokmachines en op korte termijn worden er nog honderden geïnstalleerd.  Bron: Czech News Agency Meer informatie: EVD, Xander Stalenhoef, (070) 778 89 21, [email protected] (o.v.v. nummer 190830)

Rusland

Metaalbewerking  De Russische metaalbewerkingindustrie wordt momenteel grondig gemoderniseerd. Veel van de machines en fabrieken stammen nog uit de Sovjettijd en voldoen niet meer aan de huidige eisen. Intussen stijgt door de economische ontwikkeling ook de vraag naar modernere infrastructuur en grotere produc-

Wijnberg, (070) 778 89 18, rusland@ info.evd.nl, www.evd.nl/marktbewerking (o.v.v. nummer 191048)

Hongarije

Grote vraag naar IT-diensten  De vraag naar IT-diensten neemt in Hongarije in snel tempo toe. De EU-fondsen voor de ontwikkeling van de Hongaarse IT- en telecommunicatiesector van 800 miljoen euro stimuleren de groei. Hongarije heeft de hoogste IT-uitgaven van Midden- en Oost-Europa. Deze bedroegen in 2006 3,2 procent van het bruto nationaal product. Systeemintegratie en outsourcing zullen in 2007 met meer dan 10 procent stijgen. De publieke sector blijft de grootste afnemer van IT-outsourcing. De Hongaarse overheid wil de EU-fondsen gebruiken om van Hongarije de belangrijkste locatie van servicecentra voor IT- en financiële dienstverlening te maken. Naar schatting neemt het aantal werknemers in de regionale servicecentra met 15.000 toe.  Bron: BFAI Länder und Märkte Meer informatie: EVD, Judith Brussee, (070) 778 89 08, [email protected] (o.v.v. nummer 191235)

44

Kort nieuws

BM september 2007

45

WereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZ Midden- en Zuid-Amerika

Azië en Oceanië

Run op stroom­ aggregaten 

Uitbreiding spoorwegnet 

De sinds mei 2007 noodgedwongen rantsoenering van aardgas en elektriciteit in Argentinië heeft geleid tot een explosie van de vraag naar stroomaggregaten. De lokale producenten, Cetec, Palermo en Bounouch, kunnen de vraag niet aan. De prijzen zijn sterk gestegen en de leveringstermijnen zijn opgelopen tot twee maanden. De vraag komt vooral van het bedrijfsleven, maar ook de particuliere vraag zal zeker toenemen. De energieschaarste zal volgens experts de industriële productie negatief beïnvloeden en uiteindelijk resulteren in minder economische groei. Normaal gesproken bedraagt de jaaromzet van stroomaggregaten circa 200 miljoen US dollar en worden er 6000 apparaten per jaar verkocht. In 2006 vertegenwoordigde de import een waarde van 158 miljoen US dollar.   Bron: BFAI Länder und Märkte Meer informatie: EVD, Marcel Knoors, (070) 778 87 31, [email protected] (o.v.v. nummer 191178)

De Nationale Energiecommissie (CNE) werkt samen met de Corporatie voor de Promotie van Productie (CORFO) aan windenergie als toekomstige energiebron. Ook de Nationale Milieucommissie (CONAMA) heeft windenergie opgenomen in haar studie over energie en milieu. Sinds de aanpassingen van de Elektriciteits­ wet in 2004 en 2005, is er een nieuwe markt opengesteld voor het mkb om investeringen te doen in alternatieve energie.  Meer informatie: CORFO, Investment divisions, [email protected] en CDM Investment programs, [email protected] EVD, Simone Mellegers, (070) 778 87 34, [email protected] (o.v.v. nummer 164355)

Bron: BFAI Länder und Märkte Meer informatie: EVD, Suzanne Bouman, (070) 778 87 33, [email protected] (o.v.v. nummer 190472)

Venezuela

Nieuwe munteenheid  In januari 2008 wordt de Venezolaanse munt, de Bolívar (Bs.), vervangen door de Bolívar Fuerte (BsF.). In feite komt het erop neer dat van de huidige munteenheid drie nullen worden geschrapt. Per 1 oktober 2007 moeten de prijzen in zowel Bs. als BsF. worden vermeld. De invoerperiode is van 1 januari tot 30 juni 2008. Tijdens deze periode zijn beide munteenheden naast elkaar te gebruiken.  

Meer windenergie  

• Bel of mail de landenmedewerker die erbij wordt vermeld. • Lees de brondocumenten. Deze artikelen en rapporten zijn in veel gevallen bij de EVD beschikbaar. Te vinden op www.evd.nl (typ berichtnummer in op homepage onder Direct Zoeken, ga verder via InfoPlus). Of als kopie te bestellen via [email protected] (o.v.v. bestelnummer en uw faxnummer).

Chili streeft ernaar binnen twee jaar volledig onafhankelijk te zijn op het gebied van energievoorziening. Het land heeft een groot energietekort en is tot op heden voor gasleveranties vooral afhankelijk van Argentinië. Hoewel windenergie niet in het bijzonder bevorderd zal worden, zal deze vorm van alternatieve energie wel een grote rol gaan spelen.

Bron: BFAI Länder und Märkte Meer informatie: EVD, Mijke Vriens, (070) 778 88 76, [email protected] (o.v.v. nummer 191058)

Sjanghai is een interessante stad voor modebedrijven.

India

www.enarsa.com.ar Meer informatie: EVD, Marcel Knoors,

Meer informatie: EVD, Stefanie Streng

Het Netherlands Water Partnership (NWP) heeft een rapport opgesteld over de Indiase watersector met daarin de belangrijkste kansen voor Nederlandse bedrijven in de volgende subsectoren; waterbeheer, zeebodem en grondwater, stadswaterbeheer, water en vegetatie, watervoorziening ten behoeve van voedselproductie, waterdistributie en kwaliteit, drinkwater en industrieel gebruik van water, afvalwater, meten, monitoren en beheren en recycling.   

(070) 778 87 31, [email protected]

(070) 778 88 41, [email protected]

Bron: NWP

Rapport watersector 

Meer informatie: EVD, Jilis van Delsen,

(o.v.v. nummer 191508)

Maleisië

(070) 778 87 44, [email protected]

capaciteiten op het gebied van upstream (exploitatie en productie) en downstream (raffinage en distributie) te verhogen. Ook zoekt Petronas efficiëntere technologieën voor de winning van olie en gas. Het bedrijf onderzoekt, in samenwerking met buitenlandse partners, meerdere aardoliebronnen en wil zich meer verdiepen in het verwerkingsproces. 

Gezien de stijgende koopkracht biedt de Chinese wereldstad Sjanghai veel kansen voor modebedrijven. Sjanghai is de grootste stad van de wereld met zeker 16 miljoen inwoners. De Chinese stad heeft bovendien de grootste haven van de wereld. Dat biedt voor westerse bedrijven de mogelijkheid om goedkoop goederen te vervoeren per schip. Vooral voor voorordercollecties is dit een uitkomst, omdat de reistijd lang is. Voor monsters wordt het vliegtuig gepakt. Omdat het voor westerse bedrijven ook nog eens erg interessant is om in China te produceren door de lage arbeidskosten, biedt het land, en met name Sjanghai, heel wat mogelijkheden.  

+54 11 4801 9325, [email protected],

Meer informatie: EVD, Mijke Vriens, (o.v.v. nummer 191196)

Mode 

Meer informatie: ENARSA Energía Argentina S.A,

Foto: ANP

Meer weten over een bericht?

Nieuwe elektriciteits centrales 

Bron: Nederlandse ambassade in Buenos Aires

Bron: Nederlandse ambassade in Caracas

Chili

China

De Argentijnse regering heeft de bouw aangekondigd van vijf elektriciteitscentrales die vóór eind 2008 ongeveer 1600 megawatt moeten gaan leveren aan het nationale elektriciteitsnet. Het gaat om een investering van ruim 750 miljoen euro in centrales in Ensenada, Campana, Necochea, Santa Fe en Córdoba. Deze aankondiging van de minister van Publieke Werken, Julio De Vido, is opmerkelijk aangezien Argentinië geteisterd wordt door een energiecrisis. Het ontbreekt het land namelijk aan voldoende opwekkingscapaciteit, maar daarnaast is het de vraag of er genoeg brandstoffen beschikbaar zijn waarmee deze centrales ook daadwerkelijk kunnen functioneren. Want zowel gas als olie (de centrales kunnen functioneren op beide brandstoffen) zijn schaars geworden in het land.  

Bron: Nederlandse ambassade in Santiago

Het spoorwegnet in Brazilië wordt flink uitgebreid. Bedrijven verhogen hun investeringen in rollend materieel en de uitbreiding van het spoor. Ook de regering zal via het groeiprogramma PAC (Programa de Aceleração de Crescimento) middelen inzetten. De totale investeringen tot 2010 zijn geschat op circa 4,8 miljard euro en er wordt ongeveer 30.000 kilometer rails gelegd. Voor 2007 hebben Braziliaanse spoorwegbedrijven hun investeringsplannen verhoogd met 40 procent, van circa 9,7 miljard euro tot 13,5 miljard euro. 

Argentinië

Foto: Reuters

Brazilië

Foto: Reporters

Argentinië 

(070) 778 88 64, [email protected] (o.v.v. nummer 190813)

Olie & gas  Petronas, het grootste olie- en gasbedrijf in Maleisië, heeft recent de eindejaarscijfers gepubliceerd van het boekjaar 2006/2007. Hieruit blijkt dat de omzet en winst een recordhoogte hebben bereikt met een stijging van 10 procent. Petronas heeft uitbreidingsplannen en wil deze zowel nationaal als internationaal bespoedigen door knelpunten in bestaande raffinaderijen aan te pakken, nieuwe raffinaderijen op te zetten en de

Kijk op www.evd.nl voor • meer berichten, via www.evd.nl/landen of www.evd.nl/sectoren • telefoonlijst landenmedewerkers, via www.evd.nl/contact • abonnementen berichtenservice, via www.evd.nl/berichtenservice

46

Kort nieuws

BM september 2007

47

WereldzakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZakenWereldZaken Colofon nummer 9, september 2007 14e jaargang

Midden-Oosten en Afrika Turkije

Veiligheids­ techniek 

Btw-verlaging 

In India stijgt de vraag naar veiligheidstechnieken. De belangrijkste afnemer is de dienstverleningsbranche en daarnaast de publieke sector. Er is onder andere grote behoefte aan elektronische toegangscontrolesystemen. De belangengroep Asian Professional Security Association (APSA) schat de marktomvang voor veiligheidstechnieken en -dienstverlening in India voor 2006 op 500 miljoen US dollar. De totale omzet van de branche groeit jaarlijks met gemiddeld 30 procent en zal volgens APSA in 2010 gestegen zijn tot meer dan 1 miljard dollar.  Bron: BFAI Länder und Märkte Meer informatie: EVD, Jilis van Delsen, (070) 778 88 64, [email protected] (o.v.v. nummer 191491)

Thailand

Nieuwe bouw­ inspectiemaatregel  Het Thaise departement van Openbare Werken en Planologie heeft een nieuwe maatregel opgesteld. Volgens deze maatregel moeten bepaalde gebouwen en bouwwerken inclusief hoogbouw, hotels en appartementen voor december 2007 worden geïnspecteerd op gezondheids- en veiligheidsaspecten.  Bron: Johnson Stokes & Master Meer informatie: EVD, Marco de Jong, (070) 778 88 80, [email protected] (o.v.v. nummer 191169)

Foto: HH

India

Wereldwijd dat aan de aanschaf van dubbeldekkers en locomotieven wordt besteed. Eerder was al in het kader van het Railways Development Plan een budget van circa 424 miljoen euro beschikbaar gesteld voor vernieuwingen van de Israëlische spoorwegen. Met de voltooiing van het plan wordt een verdubbeling van het spoorwegnetwerk verwacht. Bovendien wordt de komende jaren rekening gehouden met een groei van 15 procent van het aantal treinpassagiers in Israël.   Bron: Nederlandse ambassade in Tel Aviv Meer informatie: EVD, Nasrat Popal,

Op 1 juni 2008 volgt een tariefverlaging op onder

(070) 778 88 15, [email protected]

andere oliehoudende zaden, tafelzout en specerijen.

(o.v.v nummer 191512)

De Turkse regering heeft aangekondigd het btw-tarief op voedingswaren met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2007 te verlagen. Het tarief wordt in twee stappen verlaagd van 18 naar 8 procent. Allereerst wordt per 1 januari 2008 de btw op cacao en cacaoproducten, cola en bronwater verlaagd. Op 1 juni 2008 volgt dan een tariefverlaging op vis en schelpdieren, oliehoudende zaden, koffie, thee, tafelzout en specerijen, kant-enklaarsoep, vleesproducten, suikerwaren en gebak, ijs, pudding, groente- en fruitsappen en vlees van konijn, ree, kwartel, fazant, eend en gans. Een volledig overzicht kunt u aanvragen bij de landbouwafdeling van de Nederlandse ambassade in Ankara: [email protected]  Bron: Berichten Buitenland Meer informatie: EVD, Elise Kardol en Erhan Gurer, (070) 778 89 56, [email protected] (o.v.v. nummer 191182)

Israël

Spoorwegen   Het Israëlische ministerie van Financiën en de Israëlische Spoorwegen hebben aangekondigd dat er extra geld beschikbaar komt voor vernieuwingen en aanschaf van nieuw materieel voor de spoorwegen in Israël. Er komt een extra bedrag van circa 288 miljoen euro

Oman

Haven­ ontwikkeling  Oman gaat zichzelf nog sterker positioneren op het gebied van maritieme handel. Omgeven door drukke waterwegen wil Oman profiteren van zijn strategische geografische positie. De nieuwe havens zullen niet alleen hypermodern zijn, Oman heeft ook het voordeel dat het net buiten de Golf gelokaliseerd is. Dit brengt het voordeel met zich mee dat de scheepseigenaren geen hoge kosten hoeven te betalen om in de drukke wateren te mogen varen. Miljarden US dollars zijn inmiddels geïnvesteerd in de ontwikkeling van doorvoerhavens in Muscat, Sohar en Salahah, maar Oman wil zich ook concentreren op de ontwikkeling van rederijen en revisiewerkzaamheden. Een voorbeeld hiervan is de haven van Duqm, die een nieuwe industrieel centrum moet gaan bedienen.  

VAE

Europees business­center 

VS populair bij ICT-bedrijven 

Bron: AME Info

Voor ICT-bedrijven is de VS de meest aantrekkelijke vestigingsplaats, zo concludeert de Economist Intelligence Unit (EIU). Op de vestigingsranglijst staat Nederland slechts op een twaalfde plaats. Naast de VS zijn Japan, Zuid-Korea en het Verenigd Koninkrijk de aantrekkelijkste vestigingslanden voor ICT-bedrijven. Groot-Brittannië is in Europa koploper op de lijst, op de voet gevolgd door Zweden en Denemarken. Deze landen moeten volgens de EUI competitief blijven door talent en kennis binnen de landsgrenzen te houden. Ook dienen zij de juiste mate van overheidssteun te garanderen om concurrentie en innovatie te kunnen bevorderen. 

Meer informatie: EVD, Lydia Drukker en Erhan Gurer,

Bron: Computable

Er komt een Europees businesscenter in Dubai. Het European Business Center (EBC) zal gevestigd worden op het Dubai Investments Park. De primaire taak van het EBC is het assisteren van bedrijven uit Europa bij hun activiteiten op de markt in het Midden-Oosten. Het businesscenter heeft plaats voor 150 bedrijven die worden ondersteund met diverse faciliteiten, zoals conferentiezalen, logistiek, een parkeergarage en kantoorruimten. Naar verwachting zal het EBC in november 2007 haar deuren openen. 

(070) 778 88 27, [email protected], (o.v.v. nummer 191499)

Zuid-Afrika

Verhoging elektriciteitsprijs 

Bron: Oxford Business Group

Eskom, energieleverancier in Zuid-Afrika, heeft aangegeven de elektriciteitstarieven met 18 procent te willen verhogen. Eskom zal de extra inkomsten gebruiken voor modernisering van de infrastructuur. De komende vijf jaar zal Eskom 15,9 miljard euro investeren in de noodzakelijke modernisering van de infrastructuur en uitbreiding van de productiecapaciteit. De elektriciteitsmarkt in Zuid-Afrika wordt gedomineerd door Eskom, een staatsbedrijf dat ruim 95 procent van de elektriciteit voor binnenlands gebruik levert. 

Meer informatie: EVD, Lydia Drukker,

Bron: Marchés Tropicaux et Méditerranéens

(070) 778 88 23, [email protected]

Meer informatie: EVD, Hassan Elwali,

(o.v.v. nummer 190633)

(070) 778 86 75, [email protected] (o.v.v. nummer 191191)

Ranglijst vestigingslanden  Een ranglijst geeft aan dat Nederland niet in de top 5 van vestigingslanden staat. Toonaangevende beurzen en een florerende kenniseconomie zijn voorname factoren in het aantrekken van buitenlandse bedrijven. Maar daar schort het in Nederland juist aan, zo blijkt uit het onderzoek, dat is uitgevoerd door de Wereldbank, MasterCard en consultant A.T. Kearney, onafhankelijk van elkaar. Nederland scoort wel goed door de stabiele politiek, gezonde economie en een goede infrastructuur. Dit biedt niet genoeg tegenwicht in de strijd met de steden als Londen, New York, Frankfurt, Chicago en Parijs.  Bron: Het Financieele Dagblad

BM brengt maandelijks ontwikkelingen en kansen in kaart op buitenlandse markten. BM is een uitgave van de EVD, een agentschap van het ministerie van Economische Zaken. De inhoud komt tot stand in samenwerking met de Neder­landse diplomatieke posten in het buitenland. Redactie Hoofdredacteur: Aimée van Lijf Eindredactie: Wendy Wanner Redactie: Jamila Baaziz, Bonnie Davis, Willem van Well Groeneveld en Mijke van Welsenes Beeldredactie: Willem van Well Groeneveld Redactiesecretariaat: Willy Bronsteijn Redactieadres Postbus 20105 2500 EC Den Haag (070) 778 84 46 [email protected] BM-online www.evd.nl/bm Advertenties Recent Joop Slor (020) 330 89 98 Postbus 17229 1001 JE Amsterdam Abonnementen BM wordt gratis verspreid onder bedrijven die staan ingeschreven bij de EVD. Voor informatie en aanmelding: www.evd.nl/bm Aan dit nummer werkten mee Frans Brand, Milène de Groot, Urske Kuijpers, Ilse Kuiper, Hedde Meima, Reinier Spreen, Arnoud Veilbrief, Nicolien Zuijdgeest Vormgeving Corps, Den Haag Druk PlantijnCasparie, Den Haag Copyright © Overnemen of vermenigvuldigen van artikelen is uitsluitend toegestaan met vermelding van: Bron: BM/EVD

48

Agenda

BM september 2007

49

september-okto ber-november-december-januari-februari-maar Een compleet overzicht van EVD-activiteiten is te vinden op www.evd.nl/activiteiten

26 en 27 november 2007

Spreekdagen en seminars in Nederland Tijdens spreekdagen kunt u in een individueel gesprek met vertegenwoordigers van het Nederlandse postennetwerk voor u relevante zaken

5 oktober 2007 Seminar en workshops Zakendoen in Ghana, Tanzania, Kenia, Mozambique, Uganda EVD, Anita Jainandan, (070) 778 84 14, [email protected]

Spreekdagen Roemenië, Bulgarije EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

Spreekdagen Turkije, Israël en de Palestijnse autonome gebieden van het ministerie van LNV, Elma Verboom, (070) 378 41 62, [email protected]

11 september 2007 Water Export Dag Ondernemers uit de watersector (wateren deltatechnologie) worden geïnformeerd over de kansen en ontwikkelingen in de belangrijkste internationale markten voor de sector en over de ondersteuning die zij daarbij kunnen krijgen. Kansrijke markten zijn: China, India, Indonesië, Vietnam, Brazilië, Egypte, Zuid-Afrika, SaudiArabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Roemenië, Polen, Bulgarije, Turkije en de Verenigde Staten. EVD, Anita Jainandan, (070) 778 84 14, [email protected] Meer informatie: www.evd.nl/seminars/waterexportdagen

inkomende en uitgaande handelsmissies, collectieve beursinzendingen en andere op het buitenland

Spreekdagen Rusland van het ministerie van LNV, Elma Verboom, (070) 378 41 62, [email protected]

gerichte collectieve promotionele activiteiten voor jaar vindt er een tenderronde plaats. Actuele infor-

10 t/m 12 oktober 2007

10 t/m 12 december 2007

vindt u op: www.evd.nl/cpa

Spreekdagen Rusland, Oekraïne, Kazachstan, Finland EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

Spreekdagen Japan, Zuid-Korea, Taiwan EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

19 t/m 22 mei 2008

15 t/m 19 oktober 2007

Handelsreizen met bewindslieden

Handelsreis tapijtsector naar Moskou, Rusland NCH, Lydia Aalpoel, (070) 344 15 88, [email protected] Aanmelden kan tot 30 september 2007

23 t/m 25 september 2007

12 t/m 14 oktober 2008

Spreekdagen de Verenigde Arabische Emiraten, Saudi-Arabië, Oman, Qatar, Koeweit, Iran EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

High Tech Connections III Handelsmissie voor technologiebedrijven en kennisinstituten naar de Verenigde Staten (San Francisco), onder leiding van EZ-staatssecretaris Frank Heemskerk. EVD, Peter Lips, (070) 778 83 03, [email protected]

Handelsmissie logistiek naar Hamburg, Duitsland exportimpulse! Peter Sanders, (070) 322 90 06, [email protected] Aanmelden kan tot 31 oktober 2007

26 oktober 2007

21 t/m 26 oktober 2007

Seminar Zakendoen in de Verenigde Arabische Emiraten, Saudi-Arabië, Oman, Qatar en Koeweit EVD, Anita Jainandan, (070) 778 84 14, [email protected]

Handelsmissie Turkije onder leiding van Wim Deetman, burgemeester Den Haag en Bart van Bolhuis, directeur Internationaal Ondernemen van het ministerie van Economische Zaken. EVD, Jos Hermsen (070) 778 83 68, [email protected] en Angélique Uding, (070) 778 83 71, [email protected]

Spreekdagen Zuid-Afrika van het ministerie van LNV, Elma Verboom, (070) 378 41 62, [email protected]

22 t/m 25 oktober 2007

5 t/m 8 november 2007

Spreekdag over de agribusiness en seminar marktkansen levensmiddelen, Duitsland, Zwitserland EVD, Anita Jainandan, (070) 778 84 14, [email protected]

Spreekdagen China EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

Spreekdagen Ghana, Tanzania, Kenia, Mozambique, Uganda EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

Nederlandse bedrijven. Minimaal twee keer per matie over nieuwe tenderrondes en voorwaarden

27 en 28 september

3 en 4 oktober 2007

Het CPA-programma bevordert het organiseren van

3 t/m 7 december 2007

bespreken.

10 t/m 14 september 2007

15 en 16 november 2007 Spreekdagen Turkije, Israël EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

23 november 2007 Spreekdag Spanje, Italië EVD, unit Promotie Projecten, (070) 778 83 99, [email protected]

Emigratie Vakbeurs

Collectieve promotionele activiteiten

5 t/m 8 november 2007 Bedrijvenmissie Algerije onder leiding van Roderick van Schreven, directeurgeneraal voor Buitenlandse Economische Betrekkingen van het ministerie van Economische Zaken. EVD, Jos Hermsen en Koos Backx, (070) 778 83 68, [email protected] Voor meer informatie: www.evd.nl/missies

Meer weten? Kijk op www.evd.nl/activiteiten

Foto: HH

www.internationaalondernemen.nl

Van 4 tot en met 6 december 2007 zal in Evenementenhal Hardenberg de eerste Emigratie Vakbeurs plaatsvinden. Deze vakbeurs richt zich op ondernemers uit het mkb die zich willen toespitsen op internationaal ondernemen en op ondernemers uit de agrarische sector die overwegen om zich (tijdelijk) in het buitenland te vestigen. Tijdens de vakbeurs wordt u geïnformeerd over de mogelijkheden die emigratie en internationaal ondernemen bieden. Op deze manier kunt u zich een goed beeld vormen van de voorbereidingen die hierbij komen kijken. Meer informatie: Evenementenhal Hardenberg, (0523) 289 898, www.evenementenhalhardenberg.nl

Financiële programma’s De EVD voert verschillende financiële ondersteunings­programma’s uit. In deze agenda vindt u de actuele data waarop aanvragen of projectvoorstellen binnen moeten zijn.

IPS Voor de volgende programma’s worden tot eind september 2007 aanbestedingen aangekondigd: - Matra Pre-accessie Projecten Programma (MPAP) -  G2G.NL programma (G2G) - VROM-faciliteit van het G2G (G2G/V) Meer informatie kunt u vinden op www.evd.nl/ips

Europese opleiding voedselveiligheid De ontwikkelingen op het gebied van voedselveiligheid in de Europese wetgeving creëren een groeiende vraag naar meer en beter gekwalificeerde voedselveiligheidskundigen. De wetgeving op voedselveiligheid wordt steeds meer Europees georganiseerd. Precon Food Management is als partner betrokken bij de ontwikkeling van een Engelstalige training die deelnemers opleidt tot voedselveiligheidskundigen. De training wordt aangeboden via e-learning en richt zich op deelnemers die kennis willen opdoen over de veiligheid van voedingsmiddelen en de beheersing hiervan. Precon Food biedt een beperkt aantal geïnteresseerden de mogelijkheid om de opleiding tijdens de pilotfase gratis te doorlopen. Meer informatie: Precon Food Management, Tobi Boas, (030) 656 60 10, www.f4st-ec.org en www.precon-food.nl

ConSoil 2008 Van 3 tot en met 6 juni wordt voor de tiende keer de International UFZ/TNO Conference on Soil-Water Systems (Consoil) gehouden. De beurs is hét Europese platform voor bedrijfsleven, wetenschap en overheden op het gebied van bodem en grondwater. Het is tot 18 september 2007 mogelijk een abstract in te sturen voor een lezing of poster. Meer informatie: www.consoil.de

EU Manufacturing cursus in Japan Het EU-Japan Centre organiseert een cursus ‘Challenge towards World Class Manufacturing’ in Japan voor Europese productiebedrijven. Deze cursus is van 11 tot 16 november 2007 en is onder meer gericht op kwaliteitsmanagement van Japanse productiebedrijven. Er worden naast een seminar ook Japanse bedrijven bezocht in de automobiel-, machine-, staal- en chemische industrie en de elektronica. Meer informatie: Kaizen Consultancy, Trienke Wesseldijk, (071) 5 230 370, [email protected] Aanmelden kan tot 12 september 2007

Foto: Reuters

Wijzigingen voorbehouden. Activiteiten van netwerkpartners staan op

Websites

WWW

BM september 2007

Heeft u tips voor de rubriek WWW, laat het de redactie weten: [email protected]

Tekst: Ilse Kuiper

Ondernemen in Centraalen Oost-Europa

Ondernemen in Californië

www.tradeport.org www.eunite.nl Of u nu productie wilt verplaatsen, een handelspartner zoekt, een vestiging wilt openen of uw afzetmogelijkheden wilt vergroten. De organisatie EUNITE wijst u de weg met tien vestigingen in tien Centraal- en Oost-Europese landen. EUNITE beschikt over een uitgebreid netwerk binnen lokale overheden, brancheorganisaties en regionale Kamers van Koophandel. Ook op het gebied van subsidies, handels- en promotiereizen staat de organisatie, die is ontstaan uit de KvK’s in Centraal- en Oost-Europa, voor u klaar.

‘California’s Gateway to Global Trade’ luidt de introductie van deze website. Hier vindt u niet alleen een grote hoeveelheid (statistische) informatie over deze Amerikaanse staat (ook in vergelijking met de andere staten binnen de VS), maar het biedt ook een portal voor degenen die willen im- of exporteren.

Ondernemen in Letland

Statistische informatie GOS

www.liaa.gov.lv

www.cisstat.com/eng/rus.htm De site van de Commonwealth of Independent States (CIS) vermeldt actuele, Engelse en Russische statistische informatie per GOS-land en tussen de GOS-landen onderling. Tevens zijn via de site publicaties te bestellen.

Het ‘Latvian Investment Development Agency (LIDA)’ heeft een website (ook Engelstalig) waar ondernemers in de meest uiteenlopende branches noodzakelijke informatie kunnen vinden. LIDA heeft tevens een bureau in Amsterdam met een maandelijkse elektronische nieuwsbrief in het Nederlands. Deze is te verkrijgen via: [email protected] De Nederlandstalige website www.liaa.nl is sinds juli 2007 online.

51