Glasvezels en eiwitfabrieken

Weekblad van de Universiteit Twente

www.utnieuws.utwente.nl nummer 32 - Donderdag 5 november 2009

5

UT N I E U W S 7

Een ambitieuze perfectionist

14

Glasvezels en eiwitfabrieken

Volleybalbelofte rukt op

Solarteam achtste in ‘race van de crash’ De World Solar Challenge 2009 gaat voor het Twentse team de boeken in als ‘de race van de crash’. Na twee goede racedagen sloeg de 21Revolution op dag drie met een snelheid van 95 kilometer over de kop. De schade was aanzienlijk en de schrik zat er behoorlijk in, maar de auto kon weer opgelapt worden. Als achtste kwam het Solarteam twee dagen later over de finish. Winnaar van de World Solar Challenge, de zonnewagenrace van 3010 kilometer tussen Darwin en Adelaide in Australië, werd de Japanse auto Tokai Challenger. Het team van de Tokai University uit Tokio reed met een gemiddelde snelheid van net boven de honderd kilometer per uur en deed 29 uur en 49 minuten over de race. Delft en Michigan werden op gepaste afstand tweede en derde. De eerste twee dagen deed de Twentse 21Revolution goed mee. Het team kwalificeerde zich als elfde, maar werkte zich naar voren en leek redelijk zeker van plaats vier in de einduitslag. Totdat een defect aan de achterband een forse crash veroorzaakte. De auto kon worden gerepareerd, maar vanwege gesneuvelde zonnecellen kon er minder energie worden binnengehaald. Ruim vijftien uur achter Tokai en een kwartier voor de tijdlimiet finishte het UT-team uiteindelijk als achtste en tevens laatste. Zeventien andere teams haalden de finish in Adelaide niet op tijd. -Fotoreportage op pagina 8 en 9. -Commentaar van hoogleraar Jacques Noordermeer op de banden, pagina 3.

technische bedrijfskunde en informatica

UT scoort hoogst met twee bachelors Studenten techniek beoordelen de UT-opleidingen technische bedrijfskunde en technische informatica als de beste bachelors op hun gebied. Dat blijkt uit het themanummer ‘Studeren’ van weekblad Elsevier. Het tijdschrift liet voor de vijftiende keer populaire, veel gekozen opleidingen beoordelen door studenten, hoogleraren en universitair hoofddocenten. Op verzoek van onderzoeksbureau ResearchNed in Nijmegen vulden 5982 studenten aan Nederlandse universiteiten een uitgebreide digitale vragenlijst in. Daarnaast vroeg ResearchNed aan hoogleraren en universitair docenten elkaars opleidingen te vergelijken voor de jaarlijkse Elsevier Faculty Rating; 2090 van hen vulden de lijst in. De universiteiten van Leiden en Nijmegen tellen over de hele linie de meest tevreden studenten: van beide instellingen kregen

6

International

PAGE

acht opleidingen het hoogste cijfer. Hoogleraren vinden dit jaar opnieuw Utrecht de beste universiteit. Die staat met tien opleidingen op de eerste plaats. Als het gaat om ‘beste technische universiteit’ delen Delft en Eindhoven de eerste plaats, gevolgd door Twente. Met name de inrichting van de opleiding technische bedrijfskunde wordt door UT-studenten ‘significant boven het gemiddelde’ gewaardeerd. Als het gaat om keuzemogelijkheden scoort de opleiding zelfs een 8,5.Technische informatica scoort hoog als het draait om de faciliteiten, zoals voldoende computers, zitplaatsen en de beschikbaarheid van studiemateriaal. Maar ook zijn de studenten tevreden over het onderdeel ‘toetsing’, de aansluiting van het studiemateriaal op tentamens, en colleges. Ook de bachelor

werktuigbouwkunde doet het goed onder de studenten. De waardering voor de docenten is hier hoog; hun bekwaamheid, inzet, bereikbaarheid en begeleiding scoren in totaal een 7,8. Met als eindoordeel een 7,6 voor werktuigbouwkunde staat Twente op de tweede plaats, net onder Eindhoven. De bacheloropleiding psychologie neemt landelijk een vijfde plaats in op de ranking. Twente krijgt als eindoordeel een 7,3, Rotterdam is de beste met een 7,9. De mogelijkheid tot stage lopen in het buitenland krijgt bij de Twentse psychologie een opvallend laag cijfer: een 5,4. Scoren doet deze UTopleiding als het gaat om de

bekwaamheid en inzet van docenten (7,8) en de communicatie naar de student (7,9). Vlak voor de Elsevier-ranking kwam de universiteit van Shanghai met een top honderd van beste universiteiten. De Universiteit Utrecht staat op nummer elf in Europa en op plaats 52 wereldwijd. De Universiteit Leiden deelt plaats 72 op de wereldranglijst. Delft neemt de 152e plaats in, de UT de 303e plaats en Eindhoven de 402e. De wetenschappers van Shanghai kijken vooral naar de onderzoeksprestaties van instellingen, zoals het gewonnen aantal prijzen en de citatie- en publicatiescores in bekende wetenschappelijke tijdschriften.

Communicatie Crises zijn overal, zoals de Mexicaanse griep en de financiële crisis, maar hoe kun je het beste handelen in zo’n situatie? Tijdens de tweede editie van de Dag van de Communicatie (vrijdag 4 december in de Vrijhof) staat crisiscommunicatie centraal. Tijdens het symposium dat georganiseerd is door studievereniging Communiqué spreken drie specialisten: schrijver en communicatieadviseur Hans Siepel, massapsycholoog en schrijver Jaap van Ginneken en adviseur terrorisme en veiligheid van premier Balkenende, Paul van Beek. Deelnemers kunnen ook een aantal interactieve workshops volgen. Aanmelden kan via www.nationaledagvandecommunicatie.nl.

Miljoenengrant voor UT-prof IMPACT-directeur

en hoogleraar Fundamentals of Chemical Reaction Engineering Hans Kuipers krijgt een Advanced Grant van de European Research Council (ERC). Deze subsidie van 2,5 miljoen euro is de grootste en meest prestigieuze grant die in Europees verband wordt verdeeld. Het geld wordt ingezet voor onderzoek naar de warmte- en stofoverdracht in complexe gas-deeltjesreactoren.

worden deeltjes fijn materiaal via een gas omhoog geblazen.Voor de industrie is het van groot (economisch) belang te weten hoe de overdracht van stof en warmte tussen deeltjes en gas plaatsvindt. ‘Dat levert een enorme besparing op.Van één deeltje kunnen we dat prima beschrijven, maar we weten niet hoe dat voor een miljard deeltjes gaat’, aldus Van der Hoef. Volgens de onderzoeker is zijn vakgroep Het onderde enige in zoeksproject de wereld start begin 2010 die een en kent een code heeft looptijd van ontwikkeld vijf jaar. Met om op drie het geld kunverschillende nen acht aio’s schaalniveaus worden aangete meten. Dat steld en wordt betekent niet bovendien dat Van der geïnvesteerd Hoef verHans Kuipers in nieuwe wacht in deze Foto: Arjan Reef apparatuur. periode van ‘Gigantisch blij’ zijn ze bij vijf jaar dit vraagstuk op de vakgroep Fundamentals te lossen voor de reactoren of Chemical Reaction van tien meter en hoger Engineering, aldus die in de industrie worden onderzoeker Martin van gebruikt. ‘We hopen een der Hoef. Hij schreef het doorbraak te vinden tot proposal voor de grant een hoogte van twee en geeft bij afwezigmeter. Dat zou een mooie heid van Hans Kuipers eerste stap zijn.’ (Noorwegen) een toelichHet is de tweede keer ting. ‘We staan te trappelen dat een UT-prof de om te beginnen en hopen hoogste ERC grant krijgt. snel gekwalificeerde aio’s Hoogleraar Albert van den aan te trekken.’ Berg van de BIOS Lab-onIn gas-deeltjesreactoren a-chip groep was vorig in de petroleumindustrie jaar de eerste.`

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Donderdag 5 november 2009

ut Nieuws

corus jong talent prijs naar ted ooijevaar

Een ambitieuze perfectionist Ted Ooijevaar (26) behoort tot de beste skeeleraars van Nederland, en studeerde afgelopen zomer ook nog eens cum laude af in de werktuigbouwkunde. Niet voor niets won daarom hij de Corus Jong Talent Prijs van 5000 euro, die hij eind deze maand in ontvangst neemt. Maaike Platvoet

Het is vandaag zijn eerste officiële werkdag als promovendus en hij vindt dat best een beetje ‘spannend’. ‘Al vrij vroeg tijdens mijn afstuderen werd ik gevraagd om te komen promoveren. Dat gaf me in ieder geval het gevoel dat ik qua onderzoek in de goede richting zat, maar ik wilde me eerst de tijd gunnen daarover na te denken.’ Ooijevaar deed zijn afstudeeronderzoek bij de vakgroepen Structural Dynamics and Acoustics van professor André de Boer en Productietechniek van professor Remco Akkerman. Hij onderzocht een nieuwe techniek om de schade aan een grote T-vormige constructie van vezelversterkte kunststoffen, composiet, te detecteren. ‘Dit is vooral van belang voor de vliegtuigindustrie, omdat vezelversterkte kunststoffen daar steeds meer de overhand krijgen. Zo bestaat de nieuwe Boeing 747 al voor vijftig procent uit dit composiet materiaal.’ Ooijevaar vergeleek met behulp van een laser vibrometer het trilgedrag van een constructie-met-schade met het trilgedrag van een constructie-zonder-schade. Zo ontdekte hij dat het mogelijk is om met behulp van trillingen een defect vast te stellen en te lokaliseren. ‘In

Ted Ooijevaar. Foto: Arjan Reef

mijn promotieonderzoek wil ik dit onderzoek verder uitbreiden door de meetmethode ook toe te passen op grotere en meer ingewikkelde opstellingen’, vertelt de prijswinnaar. ‘Het is dan ook mijn wens om een jaar tijdens mijn promotie ergens onderzoek te doen waar ze voorop lopen op het gebied van Structural Health Monitoring technieken. Amerika is een optie en via de vakgroep zijn er contacten met Boeing. In ieder geval vind ik mijn promotieopdracht heel erg leuk, ook omdat het maatschappelijke relevantie heeft. Op die manier hoop ik toch mijn steentje bij te dragen.’ Ooijevaar weet dus wat hij wil. ‘Klopt, maar dat komt misschien ook omdat ik

eerst de hts heb gedaan. Daarvoor studeerde ik niet eens cum laude af, maar ik ontdekte op de hts wel dat de theoretische kant meer mijn ding was.’ Na twee jaar in het bedrijfsleven te hebben gewerkt, besluit Ooijevaar toch voor een studie werktuigbouwkunde te gaan. ‘Ik zat helemaal op mijn plek, ook omdat ik mijn studie hier goed kon combineren met het skeeleren en schaatsen’, vertelt hij. ‘Ik ben wel lid van studentenvereniging De Skeuvel, maar ik train vooral met een clubje marathonschaatsers. Mijn hele studententijd bestond eigenlijk ook alleen maar uit trainen en studeren. Ik was dus niet zo’n student die tot in de late uurtjes aan de bar hing. En ik

ben perfectionistisch, heel perfectionistisch. Een goede eigenschap, maar tegelijkertijd ook een slechte.’ Volgens Ooijevaar scheelde het daarbij wel dat hij als hbo’er instroomde. ‘Dan ben je toch iets ouder, wat serieuzer, je studiebeurs is vaak ook al op. Aan de hts had ik natuurlijk ook al een studentenleven geleid.’ De Corus Jong Talent Prijs, een prijs voor masterstudenten met uitzonderlijke studieresultaten in de werktuigbouwkunde, beschouwt de promovendus als een ‘externe erkenning’. ‘Ik ben geboren in Noord-Holland, regio West-Friesland, en eigenlijk heel nuchter, maar ik kan niet ontkennen dat ik dit toch wel heel leuk vind. Ik weet nog steeds niet wie mijn afstudeeron-

derzoek nou uiteindelijk heeft voorgedragen voor deze prijs, maar het geeft natuurlijk wel een goed gevoel.’ De vijfduizend euro die hij won, wordt in ieder geval apart gezet. ‘Want mocht ik naar Amerika afreizen, dan kan ik het daar hard voor gebruiken.’ Over de toekomst, na zijn promoveren, heeft Ooijevaar al wel stiekem een beetje nagedacht. En voor zover hij er nu al wat over kan zeggen, denkt hij een functie in het bedrijfsleven te ambiëren boven de wetenschap. ‘Het liefst in de vliegtuigindustrie, dat zou fantastisch zijn.’ Zover is het in ieder geval nog lang niet. Ooijevaar vertrekt weer richting de Horst. Eerst maar eens zijn werkplek installeren.

Onafhankelijk weekblad voor personeel en studenten van de Universiteit Twente jaargang 46. Verschijnt donderdag op de campus; vrijdag/zaterdag buiten de UT. Oplage: 8.000 exemplaren. Redactie-adres: Vrijhof kamers 215, 216, 217, 228, 219. Postadres: Postbus 217, 7500 AE Enschede. Telefoon: (053 – 489) 2029 zie verder onder redactie. Fax: (053 – 489) 3439 E-mail redactie: [email protected]. Internet: http://www.utnieuws.utwente.nl; of via de homepage van de UT. Redactie: Bert Groenman (hoofdredacteur, 2030) [email protected] Latifa van Heerde (2028) [email protected] Paul de Kuyper (4084) [email protected] Maaike Platvoet (3815) [email protected] Sandra Pool (tel. 2936) [email protected] Office-management: Brigitte Boogaard (2029) [email protected] Vaste medewerkers: Cariene van Aart, Nynke Dirven, Henriëtte van Dorp, Robbin Engels, Joris van Hoof, Hans van de Kolk, Willem Pieterson, Audrey Rhodes, Suzanne van der Horst, Bauke Vermaas, Amy Williams. Automatisering/internet: Martijn Baars Ivar Engel Christina Höfer Foto's: Arjan Reef / Gijs van Ouwerkerk Redactieraad: prof.dr. E.R. Seydel (vz). Advertenties: Bureau Van Vliet BV, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort, Tel. 023 – 5714745. Site: www.bureauvanvliet.com. E-mail: [email protected]. Advertentietarieven op aan­vraag. HOP: UT Nieuws is aangesloten bij het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP). Adreswijzigingen: Abonnees (ook studenten) dienen deze schriftelijk door te geven aan de redactie UT-Nieuws Postbus 217, 7500 AE Enschede of per e-mail: [email protected]. Stage of buitenlands studieverblijf: studenten die op stage gaan of in het buitenland gaan studeren kunnen UT-Nieuws op schriftelijk verzoek opgestuurd krijgen. Wie prijs stelt op deze (gratis) service zendt een adreswijziging naar de redactie o.v.v. faculteit, stagelocatie en periode (zo nauwkeurig mogelijk). Kopij: Bestemd voor de Infomededelingenrubriek dient per e-mail maandag voor 14.00 uur in het bezit te zijn van de redactie UT-Nieuws. Abonnementen: Jaarabonnement: 40 euro. Abonnementen schriftelijk aan te vragen met vermelding van naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer en bank-/girorekening. Abonnementen kunnen wekelijks ingaan. Betaling via factuur. Het jaarabonnement wordt automatisch verlengd, tenzij men minimaal 1 maand voor afloop van de abonnementsperiode schriftelijk opzegt. Technische vervaardiging: Wegener SpeciaalMedia Bezorging Campus: Motorsportgroep UT, coördinator Reinder Hilarius, tel. 053-4892029. E-mail: [email protected] Copyright UT-Nieuws: Auteursrecht voorbehouden. Het is verboden zonder toestemming van de hoofdredacteur artikelen schema's foto's of illustraties geheel of gedeeltelijk over te nemen en/of openbaar te maken in enigerlei vorm of wijze.

Naam: Carolin Braeutigam (21) Studie: psychologie, eerstejaars Op weg naar: de bibliotheek Carolin komt net vanaf het centraal station naar de campus gefietst. Ze parkeert naast de Bastille. ‘Ik woon in Gronau. Daar fiets ik naar het station, dan neem ik de trein en dan fiets ik hier het laatste stuk weer. Of ik dat vervelend vind? Ik heb vanmiddag tentamen, dan is het juist goed om lekker door de frisse lucht te fietsen. Ik kom niet uit de grensregio trouwens, ik woonde hiervoor tussen Kassel en Göttingen, in het midden van Duitsland. Maar als je in Duitsland psychologie wilt studeren moet je echt heel goed zijn. En dat was ik niet. Vandaar dat ik naar de UT ben gekomen. Eigenlijk bevalt het me hier wel. In Duitsland bestaat de studie uit veel wiskunde, hier is het meer praktijkgericht. Dat vind ik prettiger. Ik heb eerst in het centrum van Enschede gewoond. Na twee weken bleek er naast mijn kamer een nieuwe disco te zijn geopend. Mijn ramen trilden helemaal van de bassen en de makelaar zei dat ie er niets van wist. Na die ene nacht ben ik er weggegaan. Ik zou dat nooit volhouden. Nu heb ik dus een kamer in Gronau, het is een moeilijke tijd om in Enschede woonruimte te vinden. Over een of twee maanden probeer ik het nog een keer. Misschien kan ik dan wel op de campus wonen.’

Waar gaat dat heen...? Foto: Arjan Reef

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Donderdag 5 november 2009

kritiek rubbertechnoloog

world class maintenance programma

‘Solarauto’s hebben betere banden nodig’

Contract met Nedtrain

Lekke banden speelden diverse zonnewagens, waaronder de 21Revolution, de afgelopen World Solar Challenge danig parten. Het zorgde niet alleen voor vertraging, maar ook voor gevaarlijke crashes. Rubbertechnoloog en UT-hoogleraar Jacques Noordermeer was niet verbaasd. Hij vindt dat bij het bouwen van de solarauto’s te weinig aandacht wordt besteed aan goede banden. Paul de kuyper

‘Mensen vergeten wel eens dat een goede band van zeer groot belang is voor een auto. Ik heb de indruk dat bij het bouwen van een Solarauto men alleen maar bezig is met het binnenhalen van veel energie. Er wordt nauwelijks aandacht besteed aan de rolweerstand en goede banden’, vertelt de prijswinnende (zie elders in deze krant) rubbertechnoloog Jacques Noordermeer desgevraagd. Noordermeer was net als in eerdere edities van de race in een raadgevende rol betrokken bij de bandenkeuze voor de 21Revolution. De wedstrijdleiding had nieuwe eisen opgesteld waaraan de banden moesten voldoen en daarom vroeg het Solarteam de UThoogleraar om advies. Volgens Noordermeer heeft het team samen met het Delfste Solarteam en met een grote bandenfabrikant geprobeerd een revolutionair band- en wielmodel te ontwikkelen. Die band zou als voordeel

De lekke band van de 21Revolution die de crash veroorzaakte. Foto: Solar Team

hebben dat je hem niet lek kunt rijden. Nadeel is dat die exercitie ‘mechanisch ontzettend ingewikkeld’ is. Het lukte dan ook niet die band op tijd klaar te hebben. Het Solarteam heeft toen banden zonder profiel gekocht, zogenaamde slicks, en daar zelf het profiel in gesneden. ‘Dat is niet heel raar, dat gebeurt in de vrachtwagenindustrie ook’, aldus Noordermeer. ‘Het is alleen wel linke soep, want het ging om een dun bandje.’ De rubbertechnoloog heeft ondanks die twijfels wel aan de organisatie van de World Solar Challenge laten weten dat de testen met deze gesneden band goed zijn uitgevoerd. Zo was het Solarteam er van verzekerd dat ze met die band konden rijden. Dat hebben ze echter nooit gedaan, vertelt woordvoerder Annemiek Dul. ‘Die band was een plan B om op terug te kunnen vallen. We hebben gereden op Dunlop-banden, een van de twee soorten die de organisatie had goedgekeurd voor de race. Eerder hebben we bij verschillende

Informatiemarkt over ‘buitenland’ Studenten die tijdens hun studie internationale ervaring op willen doen, kunnen woensdag 18 november op de Let’s Go mobility fair alle informatie inwinnen over studeren in het buitenland. Het platform van Internationale Studentenverenigingen (PITS) en het International Office organiseren het evenement om studenten te wijzen op de mogelijkheden voor studie of stage in het buitenland. Op de informatiemarkt staan vertegenwoordigers van internationale partneruniversiteiten, ambassades en faculteiten. De verschillende beursmogelijkheden en andere vormen van financiële ondersteuning worden uitgelegd tijdens informatiesessie. Enkele studenten die al naar het buitenland zijn geweest vertellen hun verhaal. Voor het eerst wordt dit jaar de International Award uitgereikt. De onderscheiding is bedoeld voor een student, medewerker of vereniging van de UT-gemeenschap die zich in bijzondere mate inzet voor de internationalisering van de UT. Nomineren kan door een mailtje te sturen naar [email protected] met daarin een korte motivatie. Dit kan tot 15 november. Het winnen van de International Award levert een reischeque op van 250 euro. De afsluiting van Let’s Go is het international food festival. Leden van internationale studentenverenigingen bereiden culinaire hapjes uit eigen keuken. Meer informatie is te vinden op www.studentunion.utwente.nl/letsgo.

bandenfabrikanten geshopt, maar geen geschikte band gevonden.’ Op dag twee van de race had

het team drie lekke banden doordat ze in een berm met glas hadden geparkeerd. Een dag later was een bandenprobleem oorzaak van een enorme crash. Ook andere zonnewagens kenden problemen met hun banden, of ze nu op Dunlops of met een exemplaar van Michelin (de andere door de wedstrijdleiding goedgekeurde band) reden. ‘De banden nekken het succes van de race een beetje’, zei teamleider Tim Plattel al direct na hun finish in Adelaide. ‘Ik hoop dat de organisatie over twee jaar met andere banden komt.’ Hoogleraar Noordermeer legt de bal ook bij de teams zelf. ‘Je kunt wel druk bezig zijn met innovatieve lenzen en het kantelen naar de zon, maar het blijkt maar weer dat goede banden van zeer groot belang zijn. Het wordt tijd dat de teams zich daar meer op gaan richten.’

De C T W- va k g ro e p Ontwerp, Productie en Management (OPM) sluit morgen (vrijdag 6 november) een onderzoekscontract met Nedtrain, het bedrijf dat onderhoud pleegt aan de treinen van de NS. De OPM-groep hoopt dat meerdere contracten volgen met andere grote industriepartners op het gebied van maintenance. Bij het ministerie van Economische Zaken ligt een subsidieaanvraag van vijftig miljoen euro van de industrie, de UT en andere kennisinstellingen. De aanvraag bij het ministerie is gedaan vanuit het zogenaamde World Class Maintenance (WCM)Programma. Dat programma wil het vakgebied maintenance - het onderhoud en de revisie van kapitaalgoederen waaronder vliegtuigen en treinen - op de kaart zetten. De UTvakgroep OPM is namens een aantal universiteiten en hogescholen trekker van die aanvraag. De verwachting is dat Economische Zaken zich begin 2010 buigt over de toekenning van de subsidie. De

UT zal dan ook meedingen naar de miljoenen. Aan het WCM-Programma hebben zich de dertig grootste Nederlandse bedrijven verbonden. Nedtrain is de eerste onderneming die vrijdag een contract sluit met de UT op dit gebied. Een aio gaat voor het bedrijf de aanbestedingstrajecten onderzoeken. De vakgroep OPM hoopt dat als de EZ-subsidie wordt toegekend, meerdere industriepartners (waaronder Stork, Wärtsilä en Bosch Rexroth) onderzoekscontracten zullen sluiten met de UT. Er moet volgens OPM-onderzoekers Frans Kokkeler, Jeroen Blok en Sipke Hoekstra een virtueel en vakgroepoverstijgend onderzoekscentrum op het gebied van maintenance komen. Een eerste aanzet deed het trio door een landelijke expertdatabase te starten voor onderzoek naar maintenance.

Award voor Noordermeer De American Chemical Society Rubber Division heeft aan Jacques Noordermeer, UT-hoogleraar Elastomer Technology Engineering, de George Whitby Award 2010 toegekend. De prestigieuze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan excellente docenten in de chemie en polymeertechnologie. Hierbij wordt zowel gekeken naar onderwijs als onderzoek. Noordermeer is, naast een onderzoeksfunctie bij DSM, sinds 1995 werkzaam aan de UT en won al vaker internationale pr ijzen op het gebied van rubbertechnologie. ‘Dit is de meest prestigieuze en betekent bovendien een stuk internationale erkenning. Dat helpt altijd in de wetenschap’, aldus Noordermeer. De UT-hoogleraar ontvangt de prijs pas op 27 april 2010 in Akron, Ohio.

Maarten van Aertsen: ‘Studenten Net Twente is redelijk uniek in Nederland.’ Foto: Gijs van Ouwerkerk

Vijftien jaar zorgeloos surfen Met ruim tienduizend leden is Studenten Net Twente (SNT) de grootste maar misschien ook wel de minst opvallende vereniging van de UT. Al sinds 1994 zorgt de vereniging er geruisloos voor dat gebruikers van campusnet zorgeloos kunnen mailen en surfen. Deze maand viert SNT zijn vijftienjarig bestaan. Die tienduizend leden moet je wel een beetje relativeren, zegt Maarten Aertsen. Want iedereen die gebruik maakt van campusnet wordt automatisch lid van SNT. De vierdejaars student telematica is een van de vijftig studenten die bij de vereniging actief is. SNT verzorgt de nodige ictondersteuning en vertegenwoordigt daarnaast de belangen van gebruikers van het universiteitsnetwerk. Bovendien onderhoudt het nauwe contacten met ICTS, de ict-afdeling van de UT. ‘Studenten Net Twente is daarmee redelijk uniek in Nederland’, zegt Aertsen. Dat is volgens hem niet moeilijk te verklaren: ‘Dat past wel bij hoe in Enschede het studentenactivisme leeft.’

De telematicastudent is sinds drie jaar actief binnen SNT. Eerst als coördinator bij de helpdesk, later als voorzitter en tegenwoordig als commissielid. Vooral de combinatie van zijn technische achtergrond en van daaruit het overleg met verschillende partijen, sprak hem aan. Naast de vereniging is er ook de SNT helpdesk. Aertsen: ‘Kort na de oprichting bleken studenten behoefte te hebben aan een helpdesk. Daar werken nu vijf tot negen studenten tegen betaling in twee ploegen per dag. De vereniging zelf bestaat alleen uit vrijwilligers.’ De enige andere tak die binnen de vereniging betaald krijgt is Abuse. Die afdeling houdt een oogje in het zeil tegen misbruik van het netwerk. Dat is ontstaan uit het idee dat studenten die zich online misdragen het beste aangesproken kunnen worden door medestudenten. Het gaat dan bijvoorbeeld om klachten van filmproducenten over films die studenten op internet delen. Maar studenten gedragen zich over het algemeen redelijk netjes op de digitale snelweg, benadrukt Aertsen.

Een belangrijke ontwikkeling binnen SNT vond volgens de student in 2006 plaats, toen de universiteit de kabel en adsl-verbindingen buiten de campus afstootte. ‘Daardoor verdween een grote taak van ons. De diensten naar studenten zijn toen nog centraler komen te staan. In die periode is ook Wesp, het online web- e-mail- en storageplatform voor verenigingen enorm gegroeid.’ Ruim 120 verenigingen maken nu gebruik van die dienst. De toekomst van het studentennet ziet Aertsen positief in. ‘We zijn nu bezig met een project om alle studenten digitale telefonie aan te bieden. Dat is handig nu steeds vaker vaste telefoonaansluitingen uit studentenhuizen verdwijnen.’ Latifa van Heerde SNT viert het lustrum zaterdag a.s. met een feest in de Vestingbar voor actieve leden en oud-leden. Maandag om 10.45 uur volgt een ludieke onthulling bij het Teehuis.

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Donderdag 5 november 2009

in memoriam

in memoriam

Michiel J. Groeneveld

Eddy Gerritsen

Met grote droefheid hebben wij kennis genomen van het overlijden van professor Michiel Groeneveld (1950), in dienst van de UT gekomen op 1 januari 2008 als hoogleraar Thermo-Chemical Biomass Refining Technology aan de faculteit Technische Natuurwetenschappen. Michiel studeerde chemische technologie aan onze universiteit (de toenmalige Technische Hogeschool Twente) en promoveerde in 1980 op een proefschrift over het vergassen van biomassa (promotor Van Swaaij). Na een aantal jaren een eigen bedrijf te hebben geleid, trad hij in dienst van Shell waar hij verschillende R&D-functies bekleedde, vervolgens researchleider werd en doorstroomde naar het algemeen management. Zo maakte hij deel uit van het team dat de eerste Shell-fabriek voor het maken van vloeibare koolwaterstoffen uit aardgas (via het Fischer-Tropsch procedé) opstartte en leidde hij de Exploratory Research groep binnen Shell Global Solutions. Wij waren bijzonder verheugd dat Michiel Groeneveld een hoogleraarpost bij onze biomassagroep wilde aanvaarden. Gezien zijn enorme kennis op het gebied van de procestechnologie, industriële procesontwikkeling, katalyse, energie, conversietechnologieën en biomassa was hij een grote aanwinst voor onze groep. Daarboven kwamen nog zijn grote ervaring als researchleider en zijn groot (inter-)nationaal

netwerk. Geheel naar onze verwachtingen ging hij direct en voortvarend van start. In zijn oratie bleek al duidelijk een visionaire blik op het toekomstig energiegebruik, op basis van het hele scala van behoeften van de mensheid en de benodigde omschakeling op duurzame energie. Een visie met gevoel voor realiteit en kwantitatief solide onderbouwd, samengevat in zijn ‘Vier Kilowatt Mens’. Michiel won snel de bewondering en de harten van studenten, aio’s en staf en begon een aantal veel belovende onderzoekslijnen. Per 1 januari van dit jaar nam hij formeel de leiding over van de groep TCCB. In het voorjaar sloeg echter het noodlot toe: Michiel werd ernstig ziek en de hoop op herstel vervloog snel. Michiel droeg zijn lot waardig en bleef tot het eind zeer geïnteresseerd in het wel en wee van onze groep en zijn aio’s. Wij hebben afscheid moeten nemen van deze talentvolle en bekwame collega en dierbare vriend. Michiel toonde zich tevreden met het geluk wat het leven hem gebracht heeft, maar had natuurlijk spijt over alles wat hij achter moest laten. Wijzelf, onze groep aan de universiteit, wij zijn dankbaar voor alles wat hij was en voor wat hij voor ons gedaan heeft en voelen een groot verdriet over zijn verscheiden. Wij beseffen echter ook dat het verlies en verdriet nog immens veel groter is voor zijn echtgenote Lu See, die slechts een paar jaar samen met Michiel kon zijn en begrijpen maar al te zeer het verdriet van zijn kinderen Margo en Gustaaf die al eerder hun moeder Giny moesten missen en nu hun prachtige vader. Wij wensen hen heel veel sterkte toe! Wij zullen het werk van Michiel voortzetten, al zullen wij hem erg missen. Moge hij rusten in vrede.

Namens de werkeenheid Wim van Swaaij Sascha Kersten

TCCB-TNW,

Donderdag 22 oktober is oud-medewerker Eddy Gerritsen na een kortstondige ziekte overleden. Eddy (1938) trad in 1968 in dienst als technisch ambtenaar bij de leerstoel bedrijfsmechanisatie van de afdeling Werktuigbouwkunde (WB) van de toenmalige TH Twente, nu onderdeel van de faculteit Construerende Technische Wetenschappen (CTW). Eddy zag al in een vroeg stadium dat voor goed onderzoek en onderwijs relaties met het bedrijfsleven belangrijk waren. Zo legde hij de eerste contacten met de firma Festo, een bekende leverancier van pneumatische en elektrische aandrijvingstechnologie en was hij nauw betrokken bij de opzet van het vak besturing van werktuigen. Dat was de tijd waarin onder andere ook het begrip ‘Ondernemende Universiteit’ werd geïntroduceerd. Na het samengaan van meerdere leerstoelen in 1986 stapte Eddy over naar de vakgroep werktuigbouwkundige automatisering. Hier behaalde hij op vijftigjarige leeftijd zijn ingenieursdiploma. Hij vervulde zijn taken, het verzorgen van onderwijs op het gebied van besturings- en regeltechniek en het gebied van bedrijfsmechanisatie met zeer veel toewijding. Als rechterhand van professor Koster was hij actief in zijn rol van ambassadeur (werven van studenten), als begeleider van studenten en als organisator van verschillende ontwerpwedstrijden (Createch). Hij was gedurende vele jaren lid van de faculteitsraad,

later de ondernemingsraad en van de opleidingscommissie. Eddy was gedurende vele jaren secretaris van het DELT-colloquium, een samenwerkingsverband van de TUD, TUE, UT en de Universiteit van Leuven op het gebied van mechanismen. We hebben Eddy leren kennen als een man van goede contacten die zeer betrokken was bij het wel en wee van zijn collega’s en de studenten. Hij was penningmeester van het dispuut Robot, de studievereniging van de vakgroep WA. Studenten die om wat voor reden dan ook dreigden te stoppen met hun studie, wist Eddy vaak weer te motiveren hun diploma te halen. Voor de vakgroep organiseerde hij vele sociale activiteiten, zoals het klootschieten, en de jaarlijks boerenkoolmaaltijden met de studenten. Vanuit de UT-Kring was hij nauw betrokken bij de organisatie van de jaarlijkse voetbaltoernooien. Na zijn pensionering in 2001 richtte hij de Jeu de Boules club op en was hij actief lid van de Biologische Tuinvereniging Drienerloo. Wandelen op Texel behoorde tot zijn favoriete vakantie- activiteiten. Wij wensen zijn vrouw Ria en de kinderen veel sterkte toe bij het verwerken van het verlies van Eddy. Namens de vakgroep werktuigbouwkundige automatisering, Prof. Ben Jonker

Experimenteerartikel BIG De (landelijke) commissie-Gevers heeft de minister geadviseerd om in de Wet BIG (de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) een experimenteerartikel op te nemen, op basis waarvan afgestudeerden technische geneeskunde zelfstandige medische bevoegdheden krijgen. De UT beschouwt het advies als een erkenning van de rol die technisch geneeskundigen in de gezondheidszorg gaan spelen. Ze noemt het een volgende stap in de uiteindelijke toeken-

ning van zelfstandige bevoegdheden voor negen voorbehouden handelingen. De beroepsuitoefening in de gezondheidszorg is geregeld in Wet BIG. Uitgangspunt is dat iedereen in de gezondheidszorg met patiënten mag werken, uitgezonderd veertien handelingen die zijn voorbehouden aan bepaalde beroepsgroepen. Dat zijn de handelingen die een ernstig risico inhouden voor de patiënt als zij door ondeskundigen worden uitgevoerd.

Mijn job Wie: Marieke Hofman (41) Functie: studieadviseur technische geneeskunde Kamer: Noordhorst 107

Marieke Hofman (41) Foto: Arjan Reef

‘Studiebegeleiding is heel lang een taak geweest die allerlei mensen binnen een universiteit konden doen. Vaak deden docenten het er bij. Nu zie je landelijk de trend ontstaan dat studiebegeleiding steeds meer wordt uitgevoerd door studieadviseurs met specifieke competenties op het gebied van begeleiding, studievaardigheden en advies. Zelf heb ik gezondheidswetenschappen gestudeerd in Maastricht en een tijdje in het bedrijfsleven gewerkt als trainer en adviseur. Via omwegen kwam ik in 2004 bij technische geneeskunde terecht. Het is ontzettende leuke, maar ook hectische baan. Leuk vanwege de gesprekken met studenten, die ik graag de ruimte geef om hun probleem te bespreken. Hectisch omdat ik naast die gesprekken, ook goed op de hoogte moet zijn van allerlei regelingen en afspraken binnen de UT. Ik heb daarom vier keer per jaar overleg met het platform studentenbegeleiding, waarvan ik sinds september voorzitter ben. Binnen dit platform, waar ook studentenpsychologen, opleidingsdirecteuren en studentendecanen bij betrokken zijn, bespreken we veranderingen binnen het beleid ten aanzien van studenten of bepaalde knelpunten. Studenten zitten in een leeftijdsfase waarin er veel gebeurt. Ze kampen met de zogenaamde studentenproblematiek, waarbij het gaat om jezelf te leren aansturen, discipline, maar ook om identiteitsontwikkeling. Zit ik hier wel goed? Heb ik vrienden genoeg? En daarnaast zijn er ook natuurlijk ook nog de grote life events, die je altijd kunnen overkomen. Zoals het overlijden van een ouder. Het komt dan ook voor dat ik studenten doorverwijs naar de studentenpsychologen. Het is fijn om na verloop van tijd te zien dat je een student een duwtje in de goede richting hebt gegeven. Dat geeft voldoening.’

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Donderdag 5 november 2009

De bladen UK- Ze is de oudste studente aan de Rijksuniversiteit Groningen en misschien zelfs wel van Nederland, de 88-jarige Eddy van Drooge. Sinds twee jaar studeert de senior filosofie en onlangs behaalde ze haar propedeuse, dat meldt universiteitsblad UK. Ze zit altijd op de eerste rij van de collegezaal met een microfoontje want ze neemt alles op. Na haar eindexamens studeerde ze fysiotherapie, heilgymnastiek en psychologie. Tegenwoordig heeft ze nog steeds een eigen psychotherapiepraktijk.Van Drooge is filosofie gaan studeren omdat dat haar altijd al interessant leek. Maar wat ze er verder mee wil? ‘Niets. Moet ik er dan nog wat mee?’ Delta- Je rijdt zwart en geeft vervolgens de conducteur een klap omdat hij een bon wil uitschrijven. Dan gaat er direct een rode lamp branden op het kantoor van een veiligheidsexpert buiten de trein. Die kan direct de politie inschakelen om je op het eerst volgende station in de boeien te slaan. Dat is de bedoeling van het smart surveillance systeem dat is ontwikkeld door Zhenke Yang, promovendus op de TU Delft. Het systeem kan met behulp van een slimme camera agressie herkennen en vervolgens alarm slaan. De camera’s zijn getest in het openbaar vervoer in Zoetermeer. Met als gevolg een daling van het vandalisme en een met zestig procent toegenomen veiligheidsgevoel van reizigers.

Jeroen Huijben (links) en Vincent Bos. Foto: Arjan Reef

ut’ers maken driedimensionale computeranimaties

Nauwkeurig en complex Computeranimatie is niet meer weg te denken uit Hollywoodfilms. Zo was een team van twaalf man bezig met het visualiseren van alleen de vacht van de dieren uit de film Ice Age. Een nauwkeurig en complex werk. De UT ’ers Jeroen Huijben en Vincent Bos van Nymus3D ontwerpen dagelijks driedimensionale beelden. Niet voor een film, maar voor toepassingen op wetenschappelijk, medisch en technisch gebied. Zoals blijkt uit hun beelden van het nieuwe UT-centrum, vorige week in deze krant. ‘Wij brengen kennis en kunst bij elkaar.’ Sandra Pool

De vraag naar het visualiseren van steeds ingewikkelder concepten neemt volgens het tweetal toe. Ze vinden het een aantrekkelijke markt en er zijn, zeggen ze, nog maar weinig bedrijven die complexe animaties goed kunnen maken. ‘Wij combineren technische kennis met het artistieke aspect van animatie. We tillen 3D naar een hoger niveau en daarmee onderscheiden we ons van andere bedrijven’, zegt Jeroen Huijben (29). Samen met een oude bekende uit het 3D-wereldje, Gino Dammers, vormen de twee UT ’ers Nymus3D. In de vorige editie van deze krant verschenen 3Dbeelden van hun hand: de impressies van het nieuwe onderzoeks- en onderwijscentrum, NanoLab en Carré. ‘De campus in beeld brengen was een grote opdracht’, zegt Jeroen Huijben. Hij is promovendus bij technische natuurkunde. ‘Ik ben nu nog met een aantal experimenten bezig. Daarna is het een kwestie van schrijven. Daar zoek ik nog een geschikt moment voor.’ Collega Vincent Bos (eveneens 29) doet toegepaste wiskunde en studeerde fotografie aan

de kunstacademie in Den Haag. Ze kennen elkaar van de studie. ‘Het is heel handig dat hij die fotografiekennis heeft’, vertelt Huijben. ‘Licht, brandpuntafstand, scherpte en diepte dat komt allemaal terug bij het maken van animaties.’ Bos: ‘Met dit werk combineer ik mijn technische studie met het artistieke aspect van fotografie.’ Officieel zijn ze in januari van dit jaar van start gegaan. Huijben is al vanaf zijn veertiende actief in de animatiewereld. ‘Hoe ik daar in ben gerold? Je bent nerd of je bent het niet. Haha. In die tijd was internet praktisch nieuw. Het maken van driedimensionale plaatjes interesseerde mij het meest.’ Volgens de promovendus zitten tegenwoordig alle films bomvol met 3D en is er no way back nu het publiek er eenmaal aan gewend is. Hij vertelt dat de meeste animatiemakers naar Hollywood gaan. Lacht: ‘Ik ben onder lichte ouderlijke druk natuurkunde gaan studeren.’ Maar animatie bleef trekken. ‘Hier in het laboratorium staan gigantische opstellingen voor experimenten. Daar wilde ik animaties van maken zodat je een com-

plex geheel, eenvoudig kunt uitleggen.’ Bos: ‘Met behulp van 3D kunnen we laten zien wat er op nanoschaal gebeurt. We visualiseren experimenten en maken er een schematische uitleg van. Dat doen we ook van onderzoek op celniveau en van wetenschappelijke publicaties. Daarvoor maken we onder meer covers.’ Huijben: ‘Omdat we vertrouwd zijn met wetenschappelijke teksten, werken we ook op basis van een publicatie, review of paper. Dat maakt Nymus3D speciaal.’ Het bouwen van 3Danimaties kent volgens het tweetal verschillende specialismen. Huijben: ‘Voor de grote projecten sturen we vijf freelancers aan. Ze zitten wereldwijd en ze hebben zich inmiddels bewezen in de animatie-

industrie. Ze beheersen een specialisme dat goed aansluit bij ons.Vincent is goed in het maken van de modellen. Alles wat je hier in deze kamer ziet staan kan hij omzetten naar een 3D-visualisatie.’ Bos: ‘Die beelden bestaan uit vlakjes. Die bouw je aan elkaar totdat het eruit ziet als bijvoorbeeld een tafel. Dan zorg je voor kleur en mooi licht erop.’ Huijben: ‘Gino is een kei in het laten bewegen van de modellen en ik breng beide specialismen bij elkaar en maak de scène.’ Bos: ‘Het is heel leuk om het uiteindelijke resultaat te zien.’ Huijben: ‘We maken een visueel product. Het is concreet en de reacties zijn vaak positief. We moeten nog een klein beetje groeien, dan kunnen we ervan rondkomen.’

Mare- Zestig Leidse studenten kregen vorige week een potje DNA-verf uitgereikt. De bedoeling is dat ze de verf op hun waardevolle spullen smeren. De verf is onzichtbaar en alleen te zien als je er met een UV-lamp op schijnt. De verf bevat een code die is gekoppeld aan de eigenaar. De Universiteit Leiden is medesponsor van een pilotproject met de DNA-verf dat het aantal diefstallen terug moet dringen. Alleen al de term DNA zou de dieven moeten afschrikken. Nadeel is de prijs, meedoen aan een SelectaDNA-project in je eigen buurt kost al snel honderdtwintig euro.

Observant- Online zelfhulptherapieën schieten als paddenstoelen uit de grond. Mensen met depressies, verslavingen en andere problemen kunnen op het internet terecht. Maar werkt online therapie echt zo goed? Esther de Graaf onderzocht dat voor haar promotieonderzoek aan de Universiteit Maastricht. Zij ontdekte dat online zelfhulp bij depressies geen betere resultaten oplevert dan een bezoek aan de huisarts. De Graaf heeft zich in haar onderzoek gericht op onbegeleide vorm van internettherapie. Begeleide hulp werkt naar haar idee wel beter.

Cursor- Hoogleraar Bert Meijer van de Technische Universiteit Eindhoven schaamt zich diep. Uit de monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2009 bleek dat zijn universiteit slechts 1,6 procent vrouwelijke hoogleraren heeft, het laagste percentage van alle Nederlandse universiteiten. Meijer:‘We doen het als TU/e al jaren ontzettend slecht voor wat betreft het benoemen van meer vrouwelijke hoogleraren. Dat moet echt veranderen.’ Volgens de hoogleraar wordt er aan de universiteit al jaren over dit onderwerp gesproken, met weinig resultaat. ‘Je zou je moeten afvragen of je aan zo’n instelling wel wilt werken. Ik wil me persoonlijk graag inspannen om het te verbeteren.’ De hoogleraar deed zijn uitspraken tijdens een paneldiscussie op een bijeenkomst van vrouwennetwerk WISE.

Wiskundeestafette Slimheid, inzicht, maar vooral ook tempo maken. Over die vaardigheden moesten de vierendertig vwo-teams beschikken tijdens de 11e door de UT georganiseerde wiskundeestafette, gistermiddag in de Vrijhof. In de estafette zat een spel- en een wedstrijdelement. In totaal deden 135 scholieren mee, sommige teams werden begeleid door een docent wiskunde. Ook waren er studenten technische wiskunde aanwezig om de vwo’ers bij te staan. Voorbeeldje van een vraag: op hoeveel manieren kan Ellen een kubus verven, met twee potten verf? Verf mengen is niet toegestaan! Wie weet het antwoord? Vwo-scholieren werken aan een van de vele vraagstukjes. Foto: Arjan Reef

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Thursday 5 November 2009

SHORT NEWS Student mobility fair Research studies conducted on student mobility reveals graduates who study or intern abroad find it easier to secure jobs and earn a higher average starting salary. The Platform for International Student Associations (PITS) and International Office will co-host the Let’s Go student mobility fair. The event takes place on the campus exhibition grounds on Wednesday, November 18. Highlighting the possibilities to study abroad and participate in internship programs, representatives from international partner universities, foreign embassies and academic faculties will be on hand to answer questions. The free event will feature information sessions, cultural activities and close with an international food festival and party. More information about Let’s Go study abroad fair: http://www.studentunion. utwente.nl/international-day

Bones out of stem cells Biomedical researcher Jojanneke Jukes recently had a ground breaking discovery in the lab. While conducting an experiment, where she implanted cartilage tissue into mice, she discovered to her astonishment, the cartilage grew into bone. Her research results seem to offer a promising method to replace damaged bones in the human body. In recent years, the peeked interest in embryonic stem cell research has attracted the interest of scientists in the field of regenerative medicine and tissue engineering. Future research efforts in tissue engineering could ultimately lead to a reduced use of artificial prosthetics and help repair bone defects. Jojanneke will defend her dissertation on October 22 at the Faculty of Science and Technology

Foreign student subsidy Four Dutch universities have been granted 50 thousand euros each to fund 10 ethnic minority undergraduate students interested in science careers. The University of Utrecht, Erasmus University Rotterdam, Leiden University and Vrije University will receive subsidy funds from the Social Fund for the Knowledge Sector (Sophocles). According to Sophocles representative Marieke van den Berg, who is also chair of FNV AbvaKabo, foreign students need to realize a research career is a viable possibility for them. Research talent from overseas remains untapped, said Eveline Weenink, diversity advisor at Utrecht University, a leader in the initiative. The number of foreign students considered ethnic minorities in higher education has doubled over the past twelve years, but the growth in scientific staff is not visible. Ethnic minority students coming from abroad are often

International page Coordinator: Robbin Engels/UT-Nieuws | Contributors: Amy Williams and Audrey Rhodes. | For comments and suggestions, email: [email protected] | For previous editions, see: www.utnieuws.utwente.nl

OIL INDUSTRY CALLS FOR INCREASED “BRAIN CONTENT” PER BARREL

World oil production peak, what lies ahead? It’s on everyone’s mind. Prices at the petrol station. Can the capacity for oil production meet world demand? Mr. Pascal Beton, head of higher education relations for geosciences at Total Gas Company in France, lectured on the topic of the future of energy after the world oil peak as part of the EAGE student lecture tour through 50 universities in Europe. Professor Boudewijn de Smeth introduced the presentation at the ITC Auditorium last week. The guest lecturer predicted as the world demand for energy increases while the supply decreases, the future of world oil production lies in the hands of companies willing to invest in development of new innovative technologies for mining deeper oil fields and speeding up oil refinement processes. His prognosis of the year’s ahead, “If everyone wants to increase consumption of oil, it may the case, there isn’t enough.” In a nutshell, the vision of the long term energy future relies heavily on what Pascal termed “brain content” per barrel, leaving the oil industry door open to new scientific discoveries. New developments on the horizon, oil shale, coal bed methane and tight gas, can be further explored now that most of the easy oil fields have been mined and will require increased technological proficiency and higher capital expenditures.

Oil industry paradoxes With many involved international players hunting for the next oil-rich area in the world, the question begs asking, who receives the money from a barrel of crude oil? When the price is at $100/b, the worldwide average technical costs represent 15 percent, while 10 percent goes to producing companies and around 75 percent is the government take in producing countries. When the barrel is at this price ($100/b), the average consumer is paying for 30 percent at the pump in EU countries. Another 10 percent goes towards refining and distribution while 60 percent is the “government take” in consuming countries.

Changing energy landscape Over the past 50 years, oil has been the dominant source of energy, playing a dual role as economic regulator and physical regulator. According to Pascal, “a country cannot develop its economy without oil.” Likewise, since 2003, a shift has occurred from a heavy demand for oil to an increased demand for coal as an energy source.“In 2004,” said Pascal, “we reached the limit of capacity of production, but we always need more oil, especially because of the

Global science network The European Association of Geoscientists and Engineers (EAGE) is a worldwide professional association in geosciences and engineering. At EAGE’s recent annual conference in Amsterdam, the topic of “Balancing Global Resources” shed light on the growing worldwide energy demand and the importance of implementing long-term strategies to assure a sufficient and sustainable energy supply. Though there isn’t a local EAGE student chapter at the UT or ITC, students can easily form one. Members can benefit from travel grants, publishing opportunities, website exposure and a free subscription to science journals and magazine. EAGE's headquarters is located in the Netherlands with regional offices in Moscow and Dubai. More information or to start a student chapter: www.eage.org.

the first in their families to attend university and they are relatively unfamiliar with the university environment. Early in their academic study program, prospective candidates were asked to think about a career in science. The forty selected student assistants will begin in September, spending five months to gain research experience with no additional training.The teachers accompanying them will follow a course of study. The four universities plan to closely follow the careers of the student assistants. Inspiration for the project is based on the U.S. government’s McNair Scholars Program, designed to increase the flow of minority groups and encourage promotion pathways. Source: HOP, Hein Cuppen/Times

needs in developing countries like India and China.” Pascal’s employer, Total Gas Company, will eventually switch to an energy company in order to incorporate other alternative renewable forms of energy. The fact remains, the countries that are consuming the most energy are no longer producing the most energy. In the beginning, North America was one of the largest producers of oil, yet with today’s changing energy landscape, the continent cannot produce what it consumes. The most influential players setting the price of oil are the OPEC countries with Saudi Arabia acting as a strong regulator. “Last year the price of the barrel was really low, OPEC can reduce production to maintain the price of oil. They have a big impact on market price. Actually, we use to call them the swing producers for this reason,” said Pascal. Impact of climate change Global warming and climate change cause obvious constraints on the world energy system and the ability of producers to increase production capacity. Pascal discussed the first Co2 capture and storage project in Lacq, France, his home country, where the facility

has been operating to offer a new way to capture industrial emissions of CO2 and bury them in the deep layers of the earth. He emphasized the role of climate change factors and the need for the oil industry to use more non-CO 2 emitting sources to supply its own energy and hydrogen requirements, “all of us are on this planet and all of us are contributing to CO2 emissions.” With most of the world’s “classical discoveries” of oil fields already taking place in the 70s and 80s, oil production has plummeted worldwide. Looking ahead, Pascal forecasted the future needs of oil will be around 100mb/day, a sharp contrast to today’s world consumption at 85mb/day. He said: “The probable oil and gas production peak between 2015 to 2025 will trigger radical changes.” Certainly after the predicted oil peak, the overwhelming need for scientists to supply the “brain content” per barrel is clear. The creation of new energy sources to fill the world demand requires a collaboration of academics, industry and government. Robbin Engels

All together now for Africa In line with the United Nation’s millennium goals and the involvement of the European Union, a symposium dedicated to EU-African development relations and policies will take place in the Vrijhof building on November 13. The day-long symposium features guest speaker Mr. Paulus Schildkamp from Europe Aid, the European Commission. In cooperation with the UT Centre for European Studies and Partnership for Change, the newly established House of Europe in Hengelo is partnering together to sponsor the event. Dr. Angela Meyer and Gregor Giersch, working together on projects for the Europe Commission at the Organization for International Dialogue and Conflict Management in Vienna, will conduct one of the

workshops at the symposium, focusing on the importance to involve civil society to promote renewable energies in Africa. In their workshop, they want to raise awareness on the strategies of a civil society in relationship to development of policies: “The involvement and cooperation with civil society is of crucial importance in order to avoid top-down approaches that will not fit and consider the situation, needs and concerns of the people on the ground.” Staff and students can still register for the symposium until November 7. Send an email request to the House of Europe to subscribe: [email protected] Find information on more cultural activities supported by Afrika Mon Amour in the month of November : www.afrikamonamour.nl/

Helping hands out to Africa: A cooperation of social and cultural organizations, Afrika Mon Amour in Hengelo, acts on the local level to support the UN millennium goals through cultural programs about the theme of Africa. The general public can enjoy a host of events, starting on November 4 till November 22.

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente



Donderdag 5 november 2009

lezingen over de nobelprijzen van 2009

Glasvezels en eiwitfabrieken Kun je iets na drie jaar een traditie noemen? Misschien nog niet, maar Gertjan Koster hoopt wel dat de Nobellezingen een vast terugkerend fenomeen zullen worden: niet alleen als verplicht onderdeel voor studenten van het vak oriëntatie technische natuurwetenschappen, maar ook voor andere belangstellenden.

Digitale camera’s

Bauke Vermaas

Vaak worden Nobelprijzen toegekend aan meerdere laureaten tegelijk, soms zelfs voor verschillende onderwerpen.Vandaar dat er op dinsdag 3 november in de Horst drie lezingen waren belegd voor een aardig gevulde zaal. Hoogleraar Integrated Optical Micro Systems Markus Pollnau gaf de aftrap met een lezing over Nobel laureaat Charles Kao, die de helft van de Nobelprijs voor natuurkunde in de wacht sleepte. Na een korte schets van Kao zelf, laat Pollnau zien waarom de opkomst van optische signalen voor informatieoverdracht niet te stuiten was. Een optisch signaal kan veel meer informatie bevatten dan een elektronisch signaal. ‘In theorie zou zelfs de hele wereld met elkaar aan de telefoon kunnen hangen via één enkele optische fiber,’ aldus Pollnau, die zelf ooit twee jaar als postdoc werkte bij een andere belangrijke speler in de ontwikkeling van de huidige glasvezelcommunicatie, David Payne.

‘Wat mij betreft had hij ook een deel van de Nobelprijs mogen ontvangen.’ Emeritus hoogleraar microelektronica Hans Wallinga licht in de tweede Nobel lecture de verdiensten van Boyle en Smith toe. Zelf deed hij in het verleden ook onderzoek naar de CCD. Hij onderzocht filtertoepassingen. ‘De CCD bood een veelheid aan mogelijkheden in een tijdperk dat alle elektronica nog analoog was,’ vertelt hij vooraf. ‘Inmiddels zijn die vrijwel allemaal achterhaald door de opkomst van digitale technologie.’ Wallinga schetst in zijn lezing kort de techniek achter de CCD, die bestaat uit rijen en kolommen MOS-transistors die op een slimme manier uitgelezen worden.Volgens de wet van Moore worden transistors steeds kleiner en goedkoper, schetst Wallinga. ‘Ze worden vrijwel overal in gebruikt. Voor iedere persoon op aarde worden per seconde vijf à tien transistors gemaakt.’

Ribosomen Genen zijn de blauwdruk van het leven, maar voordat de codes die zij vormen op een DNA molecuul zijn omgezet in de eiwitten die de basis van het leven vormen, heeft in een cel al een aantal chemische processen plaatsgevonden. Die machinerie is zelfs zo ingewikkeld dat de Nobelprijs voor chemie dit jaar voor de derde keer gaat naar de ontrafeling ervan. In 1962 eerde het Nobelprijscomité Watson, Crick en Wilkins voor de ontdekking van de helixstructuur van DNA en in 2006 kreeg Roger

Bijna vijftig jaar geleden: de jonge wetenschapper Charles Kao experimenteert met optische vezels in het Standard Telecommunication Laboratory in Harlow, UK. Foto: Chinese University of Hong Kong.

Hoogleraar Biomolecular Nanotechnology Jeroen Cornelissen moest zich wel enigszins verdiepen in de chemie van de cel voor hij zijn lezing kon geven over de Nobelprijs voor chemie

Kornberg de prijs voor het ophelderen van de vertaling van DNA naar mRNA. Dit jaar was de laatste stap aan de beurt. Drie onderzoekers die de structuur en functie van ribosomen hebben ontrafeld, kregen elk een derde van de prijs. Op een moment dat niemand dat voor mogelijk hield, kreeg Ada Yonath het als eerste ter wereld voor elkaar om een deel van een ribosoom te kristalliseren, een noodzakelijke voorwaarde om zo’n complex molecuul te analyseren met röntgenkristallografie. Het eerste kristal, gemaakt in 1980, was nog lang niet zuiver genoeg voor zo’n analyse. Maar Yonath geloofde in haar zaak en raakte stap voor stap dichter

van dit jaar, vertelt hij. Hij schetst hoe de kennis van processen in de cel zich ontwikkelde, aan de hand van verschillende Nobelprijzen voor chemie en medicijnen. ‘In dit vakgebied is het

bij haar doel, waarbij ook de andere laureaten van 2009, Thomas Steitz en Venkatraman Ramakrishnan, aanhaakten. In 2000 lukte het hen vrijwel gelijktijdig om de grote subunit (Steitz) en de kleine subunit (Yonath en Ramakrishnan) van het ribosoom atoom voor atoom in kaart te brengen en de functie van de verschillende onderdelen van het ribosoom te duiden. Van hun ontdekkingen wordt dankbaar gebruik gemaakt in de ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Door meer kennis van hoe antibiotica inwerken op het bacteriële ribosoom, kan resistentie worden voorkomen en kunnen nieuwe antibiotica ontwikkeld worden.

raakvlak van deze prijzen vrij groot.’ Met een artistieke impressie van hoe een ribosoom eiwitten bouwt, sloot Cornelissen zijn verhaal, en daarmee deze sessie Nobel lectures, af.

Op een middag in 1969 legden Willard Boyle en George Smith tijdens een brainstormsessie de basis voor de digitale camera van nu. Samen bedachten zij een Charge Coupled Device (CCD), als mogelijke nieuwe technologie voor dataopslag. De CCD bestaat uit lange rijen condensatoren, die analoge of digitale signalen kunnen opslaan. Als de condensatoren aan lichtgevoelige sensoren (pixels, ofwel picture elements) worden gekoppeld, ontstaat een structuur die een optisch beeld omzet in data. De geheugentoepassing van de CCD werd al snel ingehaald door digitale CMOS technologie. Des te meer waarde had de vinding voor digitale beeldopname. De toepassing van CCD’s strekt zich inmiddels uit van gewone digitale camera’s tot de beeldverwerking in de Hubble ruimtetelescoop. Samen kregen Boyle en Smith dertig jaar na hun brainstor mmiddag de helft van de Nobelprijs voor Natuurkunde.

Glasvezels Toen Charles Kao veertig jaar geleden voorstelde om glasvezels te gebruiken voor informatieoverdracht over lange afstanden, waren zijn collega’s sceptisch. In theorie was het mogelijk. Glasvezels werden zelfs al gebruikt, voor kijkoperaties bijvoorbeeld. Maar de algemene gedachte was dat licht in een glasvezel al na enkele meters teveel uitdoofde om nog bruikbaar te zijn voor informatieoverdracht. Kao poneerde de radicale stelling dat dit lichtverlies veroorzaakt werd door onzuiverheden in het glas. In een werkelijk zuivere glasvezel zou het licht ongehinderd kilometers kunnen reizen. Het duurde enkele jaren voordat het onderzoekers lukte om zo’n zuivere glasvezel te maken, maar toen kreeg Kao inderdaad gelijk. Zijn ontdekkingen stonden aan de basis van de huidige wereldwijde glasvezelnetwerken die snelle en efficiënte telecommunicatie mogelijk maken. Voor deze verdienste kreeg Kao dit jaar de helft van de Nobelprijs voor natuurkunde.

‘Drie maanden in je eentje is te lang’ Waar zit je ergens? ‘Ik zit nu net twee weken in Kaapstad. Daarvoor zat ik acht weken in het dorp Volksrust, ten zuiden van Johannesburg.’ Wat doe je daar precies? ‘Ik loop stage bij de grootste energieproducent van ZuidAfrika, Eskom. Die is bezig met een project waarbij onder de grond energie wordt opgewekt. Dat gebeurt door de kolen in de grond te laten zitten en daar gas aan toe te voegen. Dat is een goedkopere en schonere manier van energie opwekken. Mijn opdracht is om met een computerprogramma het ondergrondse proces in kaart te brengen. Wat gebeurt daar nu precies en onder welke temperaturen? Mijn stageopdracht werk ik de komende weken verder uit aan de Western Cape University waar

Eskom mee samenwerkt.’ In Volksrust was je slecht bereikbaar… ‘Ja, we zaten in the middle of nowhere, mijn vriend en ik. Hij loopt ook stage bij hetzelfde bedrijf. Als het slecht weer was deed internet het niet. Er was wel een internetcafé maar dat zat al dicht als wij uit ons werk kwamen. In dat dorp met 15.000 inwoners was niets te beleven. Daarom zijn we er ook elk weekend op uit getrokken in een autootje dat we hier hebben gekocht. We hebben zo’n 1500 kilometer afgelegd.’ Hebben jullie bewust voor een stage samen gekozen? ‘Dat was een bewuste keus, ja. Drie maanden in je eentje is wel erg lang. Dan is het fijn als je iemand hebt met wie je leuke dingen kunt doen.’

Waarom een stage in ZuidAfrika? ‘Ik wilde sowieso naar het verre buitenland om eens te kijken hoe het er in een ander land aan toe gaat. Via via zijn we in contact gekomen met iemand die een opdracht wist in Zuid-Afrika.’ Kaapstad staat bekend om haar grote criminaliteit, wat merk je daar van? ‘Eigenlijk heel weinig. Ik zie wel armoede. Bijvoorbeeld in de sloppenwijken bij Johannesburg. Daar zijn we geweest omdat vrienden daar vrijwilligerswerk doen. Het enige wat ik hier echt onveilig vind is het verkeer. Je ziet geregeld auto’s op hun kop liggen, de wegen zitten vol gaten en de berm is bezaaid met autobanden. Gelukkig rijdt mijn vriend, hij vindt dat niet eng.’

Waar moest je het meest aan wennen? ‘Vooral aan het brood, dat is hier echt niet lekker. En dat is vervelend want ik zou niet weten wat ik hier ‘s ochtends anders moet eten. Verder moest ik wennen aan de afstanden, die zijn hier erg groot, daardoor pak

je bijna altijd de auto, fietsen gaat niet. Je ziet dat veel mensen die alcohol drinken gewoon in de auto stappen. Openbaar vervoer, zoals metro’s en bussen, is hier niet. Ja treinen wel, maar die zijn erg onveilig.’ Latifa van Heerde

Yonina ter Mors (24) Student Chemical Engineering Kaapstad, Zuid-Afrika Periode: 8 augustus28 november

Bellen met het buitenland Tips voor deze rubriek? [email protected]

ut Nieuws week

/9

Donderdag 5 novem

na zware crash toch nog achtste

Finish op het nippertje met opgelapte wagen Solarteam Twente bereikte vorige week vrijdag amper een kwartier voor sluitingstijd de finish van de World Solar Challenge. Als achtste en laatste, want zeventien andere teams bleven buiten de tijd. Weinig locals toonden belangstelling voor de race; bij de finish op Victoria Square in Adelaide stonden vooral trotse ouders en vriendinnetjes om hun Solarhelden op te vangen. ‘Het is zo ongelooflijk knap dat ze die wagen weer aan de praat hebben gekregen.’ ‘Het eerste Twentse rood verschijnt woensdagochtend al op Victoria Square. Enkele ouders en Ellen, de vriendin van solarracer David Bakker, zijn vooruit gereisd en kijken verwachtingsvol naar het scherm bij de finish waarop een paar keer per dag een update verschijnt van de race. De racedag ervoor sloeg de 21Revolution over de kop. Als uit de caravan van de organisatie het bericht komt dat het Twentse team die ochtend is vertrokken, klinkt een zucht van opluchting en blijdschap. ‘Oh, wat is die crash zonde geweest’, verzucht de vader van Koen Hazebroek, elektrotechnicus in het team. ‘Mijn zoon zei vooraf als we maar hoger dan de zesde plaats eindigen, dan hebben we het beter gedaan dan de vorige keer. Ze lagen er zo goed voor, op de vierde plaats. Maar we zijn trots. Ik vind het zo ongelooflijk knap dat ze de hele nacht hebben doorgewerkt en die wagen weer aan de praat hebben gekregen.’ Zijn vrouw valt hem bij: ‘Als ze de race uitrijden en hier aankomen, staan we met zijn allen te juichen. Reken maar, ze zetten een fantastische prestatie neer.’ Later op de woensdagmiddag voegt het Belgische team zich bij de Twentse supporters. Ze lopen er nog aangeslagen bij. Al op de eerste dag – het team lag in tweede positie – zette de wind zich onder hun zonnewagen Umicar

Inspire. Die raakte van de weg en werd ‘tegen een boom gekatapulteerd’. Einde Solar Challenge voor de Belgen. De race kent veel crashes dit jaar. Behalve België en Twente raakten ook het Australische en het Duitse team al van de weg; Delft crashte bovendien tijdens de voorbereiding. ‘Ik denk dat het te maken heeft met het steeds lichter en smaller willen maken van de auto’s’, reageert een van de Belgen. ‘En de banden die de organisatie dit jaar heeft aanbevolen, zijn gewoon niet goed gebleken’, meent zijn teamgenoot. En daarmee is wat hen betreft alles gezegd. ‘We gaan gauw aan iets anders proberen te denken’. Teleurgesteld druipen ze af. Als donderdagochtend de eerste zonnewagens, Tokio, Delft en Michigan, vanuit het drukke verkeer Victoria Square opdraaien, staat de Twentse delegatie er opnieuw. Ellen oogt onrustig. ‘Ik hoop dat David snel komt. Normaal gesproken zouden ze vandaag binnenkomen. Hij is nu twee maanden weg, maar die laatste dag duurt lang.’ Op vrijdag is ze nog nerveuzer. De grote vraag is nu of de 21Revolution op tijd zal finishen. Ze belt met David, ijsbeert en hoopt dat anderen nieuws hebben. Pas als blijkt dat Twente een kwartier voor het verstrijken van de tijd de officiële finish buiten de stad is gepasseerd, nemen ouders, vriendinnetjes en

andere fans even rust. Het geluid zwelt aan als uit het verkeer eerst de groene bus met het team opdoemt en even later de rode zonnewagen zelf. Er wordt gezwaaid met vlaggen en ballonnen en geflankeerd door de overige teamleden rijdt coureur Mart Bruinja de 21Revolution tussen de luid juichende fans over de finishlijn. De formele felicitaties van de organisatie worden in ontvangst genomen en dan rennen de 18 Solarstudenten linea recta naar de fontein op Victoria Square. Uitgelaten vallen ze elkaar in de armen, flessen champagne worden ontkurkt, er wordt bier aangerukt en in hun rode overalls staan ze te springen en schreeuwen in het water. Ouders knuffelen hun zonen, bij een enkel vriendinnetje vloeit een traan en iedereen is vooral heel erg blij dat ze heelhuids in Adelaide zijn aangekomen. ‘We krijgen veel complimenten over ons doorzettingsvermogen’, aldus een apetrotse teamleider Tim Plattel. Wie de foto’s van de crash heeft gezien, houdt het niet voor mogelijk dat het team nu feest staat te vieren in de fontein. Bovendien: van de 25 teams in de klasse waarin de 21Revolution meestreed, haalden slechts acht op eigen kracht en binnen de tijdslimiet Adelaide. Tim: ‘Dat zegt wat over de zwaarte van de race. Het is echt heel knap dat we ondanks de crash de finish hebben gehaald.’

Een histor

Het Solar Team Twente, ten van UT en Saxion, l van formaat door onda crash halverwege de rac finishen. De tekst op de de Kuyper, verslaggever die tijdens zijn verblijf i sprak met een achttal o Melbourne en Adelaide. lezen in het Alumni Ma Kerstmis verschijnt.

Tekst: Paul de Kuyper Foto’s van de crash: Sol Finishfoto: Paul de Kuy

kblad van de Universiteit Twente

mber 2009

rische race

, bestaande uit studenleverde een prestatie anks een bijna fatale ce, toch nog op tijd te eze pagina’s is van Paul r van het UT-Nieuws, in Australië ook oud-UT-studenten in e. Deze verhalen zijn te agazine dat vlak voor

lar Team. yper

‘Waarom moet juist ons dit overkomen?’ Anderhalf jaar werk leek in twintig seconden voorbij. Nadat coureur Mart Bruinja op dag drie ten zuiden van Alice Springs met de 21Revolution over de kop was geslagen en de wagen volledig in de kreukels lag, stond het hele team er verslagen bij. Ze wisten het allemaal zeker: ‘We kunnen stoppen, dit is einde verhaal.’ ‘Super ging het’, vertelt coureur Mart een paar dagen later over het moment vlak voor de crash. Hij komt net uit de fontein gestapt op Victoria Square, waar zijn team de finish viert als een overwinning. Zijn rode overall is al weer bijna droog, zo fel schijnt de zon. ‘Voor het eerst reed ik constant 95 kilometer per uur. Supersnel. Tot ik bij mijn rechterachterband lucht hoorde ontsnappen. In één keer was ie leeg en zwabberde ik over de weg. Bij die slingeractie dacht ik nog dat als ik hem nu op de weg hou het team daar best heel blij mee zou zijn.’ Een moment later verloor hij de macht over het stuur en sloeg de 21Revolution over de kop. Wat er gebeurde? De band gleed van de velg waardoor het wiel zich een gat in het asfalt boorde.Vervolgens kwam de wind onder de onbestuurbare auto en maakte de zonnewagen een soort salto waarbij het zonnepaneel losraakte. Als een godswonder kwam Mart er van af met een wondje in zijn vinger. ‘Bij het uitstappen sneed ik me aan een scherpe rand’, spreekt hij van geluk. ‘Nee, echt bang was ik niet. Nou ja, een beetje.’ ‘Het beeld in mijn achteruitkijkspiegel van de vliegende auto heb ik de afgelopen dagen nog vaak teruggezien. Het staat in mijn

geheugen gegrift, vertelt Annemiek Dul. Ze reed in de escortauto voor Mart en was in no time bij hem om te kijken hoe hij er aan toe was. ‘Ik heb foto’s van mezelf gezien, ik stond letterlijk met de handen in het haar. Het eerste uur is aan me voorbij gegaan. En daarna kwam de vraag: waarom moet ons dit overkomen? Een onmogelijke vraag, want je kunt er geen antwoord op geven.’ Een droom waar ze met achttien man anderhalf jaar aan hadden gewerkt, spatte in twintig seconden uiteen. Zó omschrijft teamleider Tim Plattel wat hij voelde. ‘Als je de auto zag... Ik wist het zeker: dit is het einde.’ Lang bleef dat gevoel niet hangen. Er werd snel omgeschakeld, herinnert hij zich. ‘Natuurlijk waren er mensen die het niet meer zagen zitten. Maar het mooie was dat we elkaar hebben opgevangen en dat daarna iedereen snel aan het werk ging.’ Wat zoveel betekende als: de brokstukken bij elkaar rapen en de nacht doorwerken om er weer een enigszins rijdend geheel van te maken. Onverwacht veel zonnecellen hadden de crash overleefd. Maar heel veel waren er ook gesneuveld. En dat niet alleen: een van de wielen was van de as gebroken, de achterwielophanging was kapot, het lenzensysteem lag aan diggelen en ga zo maar door. ‘Bijna alles stond krom’, aldus Tim. ‘De crash gebeurde om tien voor twee. We hebben heel hard gewerkt, want we wilden voor vijf uur proberen te rijden om te kijken hoe we na die eerste reparaties er voor stonden. Dat lukte, maar toen pas zagen we dat ook het hele frame stuk was. Dat was opnieuw een grote schok. Gelukkig hadden we ooit

een reserveframe gemaakt en dat hebben we ’s nachts door midden gezaagd en als donorframe gebruikt. De volgende ochtend was de lijm redelijk hard. Ducttape erop en rijden dus.’ Elke avond moest er nog gesleuteld worden om de wagen weer enigszins fatsoenlijk op de weg te houden. Een kwartier voor de tijdslimiet werd de finish bereikt. Een ander doel is er niet meer geweest. ‘Woensdag merkten we al dat de auto weer goed reed. Toen hebben we alleen nog gekeken welke stops we moesten halen om op tijd te finishen’, aldus Tim. Het vertrouwen kwam terug en op donderdag kroop zelfs Mart weer achter het stuur. ‘Heel spannend’, aldus de coureur. ‘Maar het gevoel was snel goed. Ik zat superalert in de auto. Ik hoorde wel op een gegeven moment wat tikken. Bleek de remschijf losgekomen. Ja, toen zijn we aan een tweede crash ontsnapt. Ik was heel blij dat ik de auto goed bij de volgende control stop kon afleveren.’ Zijn twee collega-coureurs namen het stuur daarna over, maar Mart kreeg de eer de 21Revolution Adelaide binnen te rijden. Daar, op Victoria Square, overheersten vrijdag uitzinnige vreugde en trots. ‘Ergens is het jammer dat we de vierde plaats zijn kwijtgeraakt’, aldus Annemiek. ‘Maar ik ben supertrots dat we op een veilige manier hebben kunnen finishen.’ Teamleider Tim denkt er net zo over. ‘Toen ik net in de fontein lag baalde ik wel even dat we niet hoger zijn geëindigd. Maar je hoort iedereen zeggen: wat ongelooflijk dat jullie de race nog uit hebben kunnen rijden. En dat is ook zo. Er was weinig niet kapot.’

Uitslag World Solar Challenge 2009

Auto

Land Gem. snelheid km/h

Tijd

1 Tokai Challenger Japan

100,54

29:49 uur

2 Nuna5

Nederland

91,88

32:38 uur

3 Infinium

VS

90,49

33:08 uur

4 Sunswift IV

Australië

76,28

39:18 uur

5 Eleanor

VS

73,70

40:41 uur

6 Aurora 101

Australië

70,82

42:20 uur

7 Ra7

VS

69,11

43:23 uur

8 21Revolution

Nederland

66,80

44:53 uur

Op dag één nam de Tokai Challenger uit Tokio de leiding en stond die niet meer af. Met een gemiddelde snelheid van boven de honderd kilometer per uur zetten de Japanners de Delftse Nuna5 op bijna drie uur achterstand. De Delftse studenten noemden Tokai de terechte winnaar en een vooruitgestuurde auto van het Nuon Solar Team speelde als sportief gebaar het Japanse volkslied toen de Japanners de finish passeerden. Toch was het een bittere pil voor de Delftenaren. Zij hadden immers de vier voorgaande edities gewonnen en al gauw klonken uit het Delftse kamp geluiden dat de crash in de voorbereiding hen de vijfde overwinning heeft gekost.

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

10

Donderdag 5 november 2009

Veni’s voor vijf UT-onderzoekers Bij de toekenning van de Veni-subsidies vallen vijf onderzoekers van de Universiteit Twente in de prijzen. Edwin van Asseldonk, Katia Bertoldi, Dries Faems, Mark Huijben en Laura Kallenberg kunnen rekenen op 250 duizend euro voor drie jaar onderzoek. Onderzoeksfinancier de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) reikte dinsdag in totaal 143 subsidies uit. In voorgaande jaren kregen ongeveer 115 onderzoekers een Veni. Dit jaar is dat twintig procent meer. Edwin van Asseldonk is universitair docent bij de leerstoel Biomedische Werktuigbouwkunde van de faculteit CTW. Zijn onderzoek gaat over het gebruik van robotondersteunende training en elektrische stimulatie van de hersenen bij patiënten die door een beroerte hersenbeschadiging hebben opgelopen en moeite hebben met zelfstandig lopen. Herstel vindt plaats door reorganisatie in de hersenen. Asseldonk onderzoekt of dat proces bevorderd kan worden met hulp van genoemde technieken. Bij dezelfde faculteit krijgt ook Katia Bertoldi een Veni. Zij werkt als universitair docent bij de leerstoel Multiscale Mechanics en doet onderzoek naar kunstmatige

materialen, zoals materialen met een instelbare negatieve Poisson-factor, een materiaal dat opzwelt wanneer je het uitrekt. Dries Faems is UD bij de leerstoel Operations, Organisations & Human Resources van de faculteit Management en Bestuur. Zijn onderzoek gaat na hoe bedrijven de transitie van samenwerking naar overname organiseren. Kleine en grote bedrijven werken vaak samen om nieuwe technologieën te ontwikkelen. Soms resulteert zo’n samenwerking in een overname van het kleine bedrijf door de grote onderneming. Faems onderzoekt hoe dat proces verloopt. Mark Huijben, UD bij de leerstoel Inorganic Materials

Science van de faculteit TNW doet onderzoek naar het hergebruik van verwaarloosde afvalwarmte. Door dreigende schaarste aan energie moeten beschikbare energiebronnen efficiënter gebruikt worden. Huijben richt zich op het ontwerpen en realiseren van nieuwe materialen die afvalwarmte kunnen omzetten in bruikbare energie. Laura Kallenberg is onderzoekster bij de leerstoel Biomedische Signalen en Systemen van de faculteit EWI. Ze doet onderzoek naar een meetmethode op basis van elektroden op de huid, waarmee vervolgens het herstelmechanisme na neurologisch letsel onderzocht wordt. In totaal dienden 809 onderzoekers een voorstel in. Wetenschappers uit binnen-, en buitenland beoordeelden de aanvragen. Onder de winnaars zijn 47 vrouwen. De Veni-subsidie is een eerste stap in het Ver nieuwingsimpulsprogramma dat drie verschillende persoonsgerichte subsidievormen kent. Onderzoekers kunnen na een Veni een Vidisubsidie aanvragen en vervolgens een Vici-subsidie. Het programma heeft als doel om vernieuwend onderzoek een extra impuls te geven.

Theo Bult kreeg deze week ter ere van zijn 45-jarig dienstverband een taart en bloemen uitgereikt. Foto: Arjan Reef

theo bult 45 jaar in dienst van de ut

‘In maart zet ik er een punt achter’ Weinigen doen het Theo Bult na, 45 jaar bij dezelfde werkgever werken. De 64-jarige onderzoeks- en onderwijsmedewerker bij de vakgroep Design Production & Management (OPM) heeft het na al die jaren nog steeds naar zijn zin op de UT. Ter gelegenheid van zijn jubileum organiseerde zijn vakgroep maandag een surpriseparty. Was u verrast? ‘Ja, dat was ik zeker. Ik had er niet eens aan gedacht dat ik 45 jaar in dienst was. Ja, een paar maanden geleden schoot het wel even door mij heen.’ Hoe houdt u het zo lang vol op de UT? Lachend: ‘dat vraag ik mezelf ook af. Nee, even serieus, ik heb hier altijd met veel plezier gewerkt. Toen ik zestig was verdwenen veel collega’s via allerlei regelingen. Ik heb me toen afgevraagd of ik ook weg moest maar ik vond het hier veel te leuk.’ Wat maakt uw baan hier interessant? ‘Ik ben van huis uit een techneut. Van jongs af aan sleutel ik al aan motorfietsen. Na de MTS kon ik hier terecht, toen heette het nog de Technische Hogeschool. Het leuke aan techniek is dat het meegroeit en constant vernieuwt.’ In de 45 jaar dat u hier rondloopt, hebt u vast veel zien veranderen. Wat vond u de grootste verandering?

Zumba. Foto: Gijs van Ouwerkerk

Uurtje lekker zweten met zumba

zumba fitness is een dynamische combinatie van fitness en danspassen van verschillende dansstijlen. Een populaire bezigheid. Of liever, een regelrechte hit. Ook de UT moet er aan geloven. Sinds dit studiejaar kunnen studenten en medewerkers van de UT een cursus zumba fitness volgen. Het enthousiasme straalt er vanaf bij de deelnemers van de zumba-les, iedereen volgt lachend de pasjes. Toch is het ook aanpoten geblazen, want je krijgt een uurtje volledige cardio workout voor je kiezen. Maar waarom is het dan toch zo populair? Sharron Koch, de docente zumba fitness weet het wel. ‘De muziek werkt heel aanstekelijk. Meedoen gaat als vanzelf. De bewegingen zijn voor iedereen goed te volgen,

de basis is simpel. Later bouwen we de pasjes uit en mocht je het niet kunnen dan ga je terug naar de basispasjes.’ Tijdens de les worden verschillende dansstijlen zoals salsa, merengue, flamenco en reggeaton gecombineerd met aerobics. De bewegingen zijn erg snel. Goed voor je conditie. De deelnemers blijven echter vrolijk, ondanks de pasjes die steeds inspannender worden en het tempo dat omhoog gaat. De deelnemers die het moordend hoge tempo niet bij kunnen houden, gaan op eigen tempo verder, maar niemand staat stil en iedereen doet mee. Eén van de deelnemers is Daphne Spaan, die werkzaam is bij de faculteit Gedragswetenschappen. Ook zij is enthousiast. ‘Het is ontzettend

leuk. Veel zweten, dat wel. Aan het eind van de les ben ik moe, maar voldaan. Dat ik daarna nog moet gaan werken, valt altijd een beetje tegen. Toch is het wel het hoogtepunt van je maandag.’ Sharron is blij dat alle deelnemers zo enthousiast worden, ook nu het winter wordt. ‘Maar één ding mis ik nog: mannen die mee willen doen. Die kijken stiekem wel altijd naar binnen. Maar geen enkele man durft. Terwijl het ook voor hen heel leuk is.’ Een proefles volgen kan altijd. In het tweede blok worden er op vier tijden lessen gegeven. Voor mannen en voor vrouwen. Cariene van Aart

‘In de beginperiode volgde het beperkte aantal studenten elektrotechniek, chemie en werktuigbouwkunde een gezamenlijke propedeuse. Ik had toen veel contact met de studenten en ik hielp ze met bijvoorbeeld proefopstellingen maken. Met sommige van hen heb ik nu nog contact. Later werd mijn contact met studenten minder want de groepen werden groter en het onderwijs veel schoolser.’ Wat was een hoogtepunt? ‘Ik heb heel veel leuke dingen meegemaakt. Een daarvan was het project zuinigheidskarretjes dat Shell in de jaren tachtig organiseerde, vergelijkbaar met de zonneauto’s van nu. Zelfgemaakte wagens moesten zo veel mogelijk kilometers op één liter benzine afleggen, ons record was duizend kilometer.’ Hebt u ooit overwogen om ergens anders te gaan werken? ‘Ik heb wel een paar keer gesolliciteerd maar die banen waren ver weg en dan had ik moeten verhuizen. Terwijl ik hier tussen de middag op de fiets naar huis in Lonneker kan. Dat is een onbetaalbare secundaire arbeidsvoorwaarde.’ Hoe lang bent u nog van plan om door te gaan? ‘In maart word ik 65. Dan hou ik er echt mee op.Wel ben ik gevraagd om hier dan af en toe in te vallen en dat vind ik schitterend.’ Latifa van Heerde

Finale Young Technology Award De Young Technology Award wordt vanavond uitgereikt. De zes genomineerde ondernemingen Steray, Smart Signs Solutions, Twee R Recycling, Mobihealth, Blue4Green en Xiophotonics strijden in theater Prismare in de wijk Roombeek met korte en krachtige ‘elevator pitches’ om de onderscheiding. Een driekoppige jury beoordeeld de presentaties en bepaald welk technologiebedrijf met de prijs naar huis gaat. De winnaar krijgt een geldprijs van vijfduizend euro die ter beschikking is gesteld door Kennispark Twente en het Innovatieplatform Twente. Daarnaast ontvangt de winnaar een sessie over positionering van SIR Communicatie en een aantal masterclasses van Deloitte. De Young Technology Award is een regionale verkiezing van Kennispark Twente, Deloitte, PPM Oost en ABN AMRO. Met de award wil de organisatie de dynamiek in het bedrijfsleven stimuleren en laten zien aan een breed publiek. De avond begint om kwart voor zeven met de ontvangst en duurt tot half tien. Voor meer informatie: www.youngtechnologyaward.nl

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

11

Donderdag 5 november 2009

Route suc66 over game-industrie Casper Peeters, een van de oprichters van Xsens Technologies B.V., spreekt dinsdagavond 24 november over het succes van zijn onderneming. Xsens is een spin-off en gespecialiseerd in technologieën die animaties voor games en films levensecht laten bewegen. Het bedrijf levert onder andere software aan Amerikaanse ondernemingen zoals EA-Sports, Sony, Industrial Light & Magic en Blizzard Entertainment (maker van World of Warcraft). Casper Peeters vertelt over de explosieve omzetgroei in de afgelopen jaren, het vinden van de juiste markt voor zijn tech-

nologie, over het product zelf en het leven als ondernemer. De lezing is in het kader van Route suc66 en bedoeld voor startende ondernemers. De avond begint om 18.30 uur in de Spinnerij Oosterveld. WEGWIJZERS. De Vrijhof kreeg deze week een nieuwe bewegwijzering, maar de vraag is of bezoekers hun weg in het gebouw kunnen vinden. De Agora werd omgedoopt tot ‘Angora’ en de redactie van UT-Nieuws heet in het Engels nu ‘Redaction UT-News’. Ook wordt de bezoeker gestuurd naar het reserveringsbureau, maar dat verhuisde al maanden geleden naar de Bastille.

I

nfo

De ruimte voor mededelingen op deze INFO-pagina’s is beperkt. De redactie wijst indieners van kopij erop dat hun mededelingen alleen worden geplaatst indien deze kort en bondig zijn. Aanleveren in Word, e-mail ([email protected]) bij de redactie op kamer 217 (Vrijhof). Lengte: maximaal 100 woorden, platte tekst (geen tekens, niet vet, niet onderstreept, woorden en/of zinnen niet in hoofdletters. Tekst zo veel mogelijk achter elkaar (geen returns gebruiken). Lever uw mededelingen zoveel mogelijk in één bestand aan en mail dit in één keer door naar de redactie. Info kopijsluiting voor de krant van donderdag: maandag 14.00 uur. Kopij die later arriveert wordt in de wacht gezet voor de week daarna. Kleine wijzigingen zijn mogelijk tot dinsdagmiddag 14.00 uur.

A

lgemeen

Wetenschapswinkel: Wii sport- fitnesscentrum

ADVERTENTIE

De IT en Techniek Carrièredagen ’09 Dé carrièrebeurs in het najaar voor studenten en starters

13 &14 november

Amsterdam RAI

Maak kennis met een groot aantal topwerkgevers Bezoek de speciale Traineestraat® Volg gratis interessante carrièregerichte en vakinhoudelijke workshops.

www.carrieredagen.nl De Nederlandse Carrièredagen is een activiteit van

onderdeel van de

Kinderen in een rolstoel laten hardlopen tegen hun valide vriendjes en vriendinnetjes. Dat kan in een Wii sport- en fitnesscentrum: de droom van Stichting De Klup. De Stichting is actief voor een doelgroep van 900 ‘vaste klanten’ en heeft al de beschikking over een locatie om de activiteiten op te starten. Welke studentonderzoeker wil samen met de Stichting dit concept nader uitdiepen en komen tot een rapport waarin het basisconcept sterk is uitgewerkt. Dit rapport moet dienen als uitgangsrapport voor het aanvragen van subsidies en het verwerven van politiek en maatschappelijk draagvlak. Meer informatie: tel. 4407, [email protected]. English workshop Do you want to improve your public speaking skills or practice your spoken English? Join the Oostmasters in Twente. This learning-by-doingworkshop enhances your speaking skills in a friendly atmosphere. Join our next meeting on Thursday 5 November from 18:00-19:30 hrs in Zaal 4, the Bastille. You are free to participate. For more information: www.utwente.nl/oostmasters. Workshop: Bouwstenen van menselijke relaties Op 12 en 26 november 2009 biedt Bureau Studentenbegeleiding deze workshop in de serie: ‘Contacten, durven, doen’ aan. Deze workshop is bedoeld voor iedereen die zijn/ haar sociale netwerk wil uitbreiden en huidige contacten met mensen wil verdiepen. Tijdens twee bijeenkomsten wordt er aandacht besteed aan de verschillende soorten relaties die je met mensen kunt onderhouden. Je kunt vragen stellen en zelf naar oplossingen zoeken, er is voldoende ruimte voor eigen ervaringen en discussie. De workshop is vooral gericht op

praktische tips en aanpak. Meer informatie en inschrijving: Rode Balie (Bastille 207), tel. 2035 of [email protected]. Selfmanagementcursussen Het Bureau Studentenpsychologen organiseert twee Selfmanagementcursussen van 17 november t/m 16 januari 2010 en van 19 november t/m 21 januari 2010. De cursussen zijn voor studenten die zich voornemen om te gaan studeren maar er op één of andere manier steeds niet toe komen. Beide cursussen bestaan uit 8 bijeenkomsten op dinsdag (13:30-15:30 uur) of op donderdag (10:30-12:30 uur). Aanwezig is verplicht. Mocht dit niet lukken bestaat er de mogelijkheid tot individuele ondersteuning. Plaatsing: op volgorde van binnenkomst. Aanmelden t/m 9 november 2009. Aan deze cursus zijn geen kosten verbonden. Aanmelding en informatie: bel naar 2035. Debat: De toekomst volgens het Centraal Planbureau Het Centraal Planbureau vangt de toekomst van de Nederlandse economie in grafiek en getal. Die voorspellingen worden politiek uiterst serieus genomen. Hoeveel waarde mogen wij hechten aan alle getallen en percentages die uit het Haagse bureau rollen? Wiskundige modelvorming speelt hierbij een grote rol, maar hoe dat in zijn werk gaat blijft vaak mysterieus. En hoe kan het CPB onafhankelijk blijven als een uiterst belangrijk adviesorgaan van de politiek? Debat met Dr. Johan Verbruggen hoofd van de afdeling Conjunctuur van het Centraal Planbureau en Dr. Michel Vellekoop, hoofddocent toegepaste wiskunde . Di. 10 november, 19:30 uur, Vrijhof/Amphitheater. Lezing: Sneller dan het licht? Sneller dan het licht kan niet, volgens de natuurkundigen. De lichtsnelheid lijkt sinds Einstein een vast gegeven waar geen natuurkundige aan voorbij kan gaan. In deze lezing wordt dit fysische fenomeen onder de loep genomen. Hoe wordt de lichtsnelheid gemeten? Waarom kan iets niet sneller gaan dan het licht? Stel dat het toch mogelijk zou zijn, kun je dan terugreizen in de tijd? Blijft de lichtsnelheid altijd even groot of kan hij veranderen in de loop van de tijd? Met Prof. dr. Hans Hilgenkamp, hoogleraar fysica bij de faculteit Technische Natuurwetenschappen. Do.12 november, 16:00 uur, Vrijhof/Amphitheater. Cursus ICT & Onderwijs Op 24 november en 8 december organiseert de Onderwijskundige Dienst een cursus voor docenten die meer gebruik willen maken van ICT in hun onderwijs. In de cursus maakt u kennis met de diverse ICT-mogelijkheden op de UT, zoals videolectures en digitale toetsmogelijkheden. Daarnaast wordt u uitgedaagd om na te denken over de inzet van ICT in uw eigen onderwijs. Cursusdatum: 24 november 2009 (9:00-12:30 uur) en 8 december 2009 (9:0012:30 uur). Aanmelden: tot 10 november 2009 via e-mail naar: [email protected]. Meer informatie: tel: 053-4894824 of u.koot@ utwente.nl. Verbeteracties tevredenheidsonderzoek Het Facilitair Bedrijf heeft in mei 2009 een

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

12

Donderdag 5 november 2009

tevredenheidsonderzoek gehouden. We zijn druk bezig met het voorbereiden van verbeteracties naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek. De deadline om verbetering in deze korte termijn aandachtspunten aan te brengen is 31 december 2009. Bent u nieuwsgierig naar de verbeteracties? Zie: www.utwente.nl/fb, of haal de flyer bij de Servicedesk van uw gebouw. Hier kunt u ook terecht met al uw vragen.

Vr. 13 november vindt er een Flatfeest in de Vestingbar plaats. Je koopt voor EUR 10 een pul (mag je houden), en de hele avond kun je gratis Grolsch, Korenwolf, fris en wijn drinken. In de Kleine bar vindt de reguliere avond plaats. We hebben andere openingstijden: elke dag vanaf 21:00 uur open (dinsdag en woensdag vanaf 20:30 uur).

M

edisch centrum

Wijziging nummering verdiepingen Vrijhof De Vrijhof is als laatste gebouw op de campus aangepast op het Amerikaanse nummering systeem voor gebouwverdiepingen. Dat betekent dat de begane grond niet meer met 0 begint maar met 1. Signpost past het systeem deze week aan. Houd hier bij uw volgende bezoek aan de Vrijhof rekening mee.

O

raties

Prof. dr. M.M.R. Vollenbroek-Hutten, benoemd tot bijzonder hoogleraar Technology Supported Cognitive Training aan de faculteit Elektrotechniek Wiskunde & Informatica, over ‘Zorg op afstand dichterbij!’, donderdag 12 november 2009, 16:00 uur, De Horst, zaal C101. Mw. prof.dr. M. Junger, benoemd tot hoogleraar Studies Maatschappelijke Veiligheid aan de faculteit Management en Bestuur, over ‘Criminaliteitspreventie: beleid en technologie’, donderdag 19 november 2009, 16:00 uur, Amphitheater van het gebouw De Vrijhof. Prof.dr. J.W. Drukker, benoemd tot hoogleraar Designgeschiedenis aan de faculteit Construerende Technische Wetenschappen, over ‘‘Things to come’: een economisch-historische visie op de toekomst van het industrieel ontwerpen’, donderdag 3 december 2009, 16.00 uur, Amphitheater van het gebouw De Vrijhof.

Campus huisartsenpraktijk, open voor nieuwe patiënten. www.campushuisarts.nl, tel. 0534898000. # Tandarts H. Huizinga. Behandeling volgens afspraak. Inschrijving dagelijks. Openingstijden: ma.-do. van 08:00-16:00 uur, tel. 053-4894600. Gebouw Langezijds 17 tweede verdieping.# Fysiotherapeut R.Polman.Behandeling volgens afspraak. Openingstijden: ma.-vr. van 07:30-21:00 uur, tel. 053-4894181 of 06-17366657. Gebouw Langezijds 17 tweede verdieping, [email protected], www.fysiotherapie.nl.

A

lle faculteiten

S

C

V

Te huur aangeboden

Woningbemiddeling Twente BV Tel. 053 – 434 38 80

ducten’, 13 november 2009, 16:00 uur, Vrijhof 6.

Tips and tricks for PhD students

Academisch schrijven pre-master (241224)

A successful phd-study within four years? Are you a first year PhDstudent and could you use some tips on ‘how to organize and structure your phd-study’ or on ‘how to deal with your supervisor’ then come and join your peers in the course Tips and Tricks for PhDstudents. (English spoken) on November 26, 2009 (9:0012:30 hrs.). Information: Cornelise Vreman-de Olde tel. 5669 or g.c.vreman-deolde@utwente. nl. Subscribe (before November 12): Carola Scholten tel. 5453 or (c.p.m.scholten@utwente. nl). Free Master module Asian Business & Governance

Promoties

Mw. Yan Song (TNW) over ‘Porous tubular poly (trimethylene carbonate) scaffolds for vascular tissue engineering’, 6 november 2009, 13:15 uur, SP2. Mw. M. Vos-van der Hulst (EWI) over ‘Prognostic factors and underlying mechanisms in chronic low back pain’, 6 november 2009, 15:00 uur, SP2. A. Ağiral (TNW) over ‘Electron driven chemistry in microreactors’, 6 november 2009, 16:45 uur, SP2. Mw. R. Guo (CTW) over Improved properties of dissimilar rubber-rubber blends using plasma polymer encapsulated curatives’, 11 november 2009, 13:15 uur, SP2. Mw. Y. Li (TNW) over ‘Linking particle dynamics pe to intracellular micromechanics in living cells’, 11 november 2009, 15:00 uur, SP2. Ir. Van Minh Le Msc (MB) over ‘Towards an interZowel het geloof als de wet houdt de moraal domain billing system to support dynamic hoog. Alleen geeft het geloof de bovengrens van service provisioning’, 12 november 2009, 13:15 ons zedelijk leven aan, en de wet de ondergrens uur, SP2. (Dries van Agt). Wo. 18 november is er een bijD.I. Miretsky (EWI) over ‘Queueing networks: eenkomst van het bijbelgroepje. Op 9 december rare events and fast simulations’, 12 november gaan we voor een rondleiding naar de synagoge 2009, 15:00 uur, SP2. in Enschede. Geïnteresseerd, laat het ons weten. Z. Ru (EWI) over ‘Frequency-translation techniZie: www.utwente.nl/spe. ques for interference-robust software-defined radio receivers’, 12 november 2009, 16:45 uur, SP2. Dipl.-Phys. S. Gekle (TNW) over ‘Impact on BR liquids: void collapse and jet information’, 13 november 2009, 11:00 uur, SP2. Ir. M. van Zalk (TNW) over ‘In between matters, De Centrale BewonersRaad Drienerlo (CBR) interfaces in complex oxides’, 13 november houdt op do. 12 november weer een BOA 2009, 13:15 uur, SP2. (Bewoners Overleg Avond). Dit is een vergadeMw. V.N.L. Franqueira (EWI) over ‘Finding Multiring met bewoners onderling waarbij deze keer step attacks in computer networks using heude recente statutenwijziging en (her)verkiezing ristic search and mobile ambients’, 13 novemvan het bestuur centraal staat. Het is belangrijk ber 2009, 15:00 uur, SP2. dat er zoveel mogelijk bewoners aanwezig zijn F.V. van der Most (MB) over ‘Research councils bij deze BOA omdat de (her)verkiezing ervoor facing new science and technology: the case of zorgt dat het bestuur geheel rechtsgeldig wordt. nanotechnology in Finland, the Netherlands, Actuele ontwikkelingen worden besproken en Norway and Switzerland’, 13 november 2009, is er ruimte voor vragen en discussie. Graag 16:45 uur, SP2. zien we jullie do. 12 november, 20:00 uur in het P.E. Długołęcki (TNW) over ‘Mass transport in Atrium van de Bastille. reverse electrodialysis for sustainable energy generation’, 18 november 2009, 14:00 uur, Friesmuseum te Leeuwarden. estingbar Ir. P. van der Marel (TNW) over ‘Influence of membrane properties on fouling in mbrs’, 18 november 2009, 16:00 uur, Friesmuseum te Elke zondag een gratis kaasplankje, dinsdag Leeuwarden. een gratis pubquiz vanaf 21:00 uur, woensdag Ir. J.W. Wind (CTW) over ‘Acoustic source gratis film i.s.m. de Belletrie. Programma: 11-11 localization exploring theory and practice’, 18 The Holy Mountain; 18-11 Revolutionary Road. november 2009, 16:45 uur, SP2. Woensdag ook 20 cent korting op speciaal bier Ir. G.W.J. Hassink (TNW) over ‘Two-dimensional van fles en donderdagavond is het pullenavond. electron layers in perovskite oxides’, 20 november 2009, 15:00 uur, HT T1300. ADVERTENTIE H. Fernandes (TNW) over ‘Instructive elements for bone tissue engineering’, 26 november 2009, 13:15 uur, SP2. (Verhuur niet voor studenten) Ir. J.M. Wesselink (EWI) over ‘A rapid prototyping system for broadband multichannel active Gemeubileerd woonhuis noise and vibration contol’, 26 5 slaapkamers, nabij centrum Enschede november 2009, 15:00 uur, SP2. Ir. B.D. van Rooijen (TNW) over ‘Structural and functional En insights into interactions of oligomeric α-synuclein with Luxe gemeubileerd appartement aan de lipid membranes’, 26 november 2009, 16:45 uur, SP2. Waalstraat, te Enschede, met 3 slaapkamers

Inlichtingen:

European Studies (CES) and Partnership for Change is organizing a symposium on the 13th of November. It will be held at the University of Twente, Vrijhof building, from 10:30 till 17:30 hrs. Language is English. The symposium will be constructed out of two plenary sessions, four workshops and an information market all related to the EU-Africa development relations. Stella Ronner- Grubacic, the special ambassador for the Millennium Goals on behalf of the Dutch Ministry of Foreign Affairs and Paulus Schildkamp from Europe Aid, the European Commission are guest speakers.

The free master module AB&G starts on 12 November. See also announcement MB. Masterinformatiemarkt Zoals je weet kun je na je bacheloropleiding ook een masteropleiding volgen aan de Universiteit Twente. Op 11 november a.s. organiseert de Universiteit Twente van 11.45 uur tot 13.45 uur een masterinformatiemarkt in de Foyer van de Vrijhof. Hier vind je de complete aanbod van masteropleidingen van de UT. Ook word je hier voorzien van data van de reeds ingeplande opleidingsspecifieke mastervoorlichtingen.

C

TW

Afstudeercolloquium IDE Recent: M.J.M. Damhuis over ‘The development process of a wheel chair’, 30 oktober 2009. Afstudeercolloquia ME Recent: S.H. den Ridder over ‘Automatic synthesis of factory layout’, 29 oktober 2009. S.J. Maas over ‘A tool for selecting an itempick solution by balancing the investment and operational costs’, 6 november 2009, 14:00 uur, HR T1300. J.H. Wiebenga over ‘Head-impact simulation onto the Volkswagen Polo dashboard’, 12 november 2009, 14:00 uur, HR N109. Afstudeercolloquium SET Recent: J.R. Smeets over ‘Gasification of methanol and algae in supercritical water’, 30 oktober 2009.

E

WI

Afstudeercolloquia CSc T. Rienstra over ‘Dealing with uncertainty in the semantic web’, 5 november 2009, 14:00 ur, CU B101. V. de Graaff over ‘Towards distributed information access’, 18 november 2009, 15:30 uur, HO 9118. E. Kroon over ‘Layered donfiguration management for software product lines’, 20 november 2009, 14:00 hr, HO B1228. Roosterwijziging MACS 2 (213532) CS. De hoorcolleges zijn verplaatst van dinsdag 1e en 2e uur naar dinsdag 8e en 9e uur. Het hoorcollege op 10 november uur komt te vervallen, waardoor het 1e hoorcollege plaatsvindt op wo. 11 november het 8e en 9e uur in VR 7. Quantitative Modelling and Analysis (211420) CS. Dit vak, dat verroosterd was in kwartiel 2, wordt dit studiejaar niet aangeboden.

G

W

Symposium Millennium goals

Afstudeerolloquium MCS

The House of Europe, in cooperation with the Centre for

S. Wolfslag over ‘De invloed van designsaspecten op de acceptatie van technologische pro-

Spreken in het openbaar (247112) Minor Professionele communicatie. In de verroostering van dit vak zijn een tweetal wijzigingen: het hoorcollege van ma. 9 november het 1e en 2e uur is komen te vervallen (de 1e bijeenkomst is dus op di. 10 november het 6e en 7e uur in LA 2773b). Het practicum van di. 17 november komt te vervallen, dit practicum wordt nu aangeboden op di. 12 januari ('s middags) in zaal LA 2773b.

CS. Het hoorcollege van vr. 20 november het 6e en 7e uur is in HO 9106. Living in a digital World (240475) CS. In tegenstelling tot wat in het rooster staat vermeld vinden de colleges van dit vak niet plaats in HR N109 maar: week 46, wo. 11 november in CU B101; week 47, wo. 18 november in CU B101; week 48, wo. 25 november in LA A235; week 49, wo. 2 december in CU C238; week 50, wo. 9 december in CU B101; week 51, wo. 16 december in LA 2734a.

M

B

Afstudeercolloquium BA A.H.J. Ellenbroek over ‘Invoeren performance management bij Wouter Witzel Eurovalve’, 13 november 2009, 15:45 uur, HO B1216. Afstudeercolloquium BSK E.A. Molenhuis over ‘The relationship between information about the EU and participation in Elections’, 10 november 2009, 10:45 uur, SP7. Afstudeercolloquium BW M.J. Poolman over ‘De wensbaarheid van een Low Cost Carrier voor een regionale luchthaven’, 18 november 2009, 13:45 uur, CA B304. Afstudeercolloquia CBA R.F.J. Reuser over ‘Establishment of financial arrangements between social housing corporations and municipality in urban regeneration projects’, 6 november 2009, 16:00 uur, SP7. M.A. Eykelhoff over ‘Economic viability of an e-health application: the case of video teleconsultation’, 19 november 2009, 10:45 uur, SP5. L.N. Elders over ‘Conditions for rostering: towards a general guideline for design and implementation of a new way of rostering’, 25 november 2009, 15:45 uur, Vrijhof 6. Afstudeercolloquia CES E. Kücük over ‘Germany’s decision-making concerning the transfer of competences to the European level in the area of asylum and refugee policy’, 24 november 2009, 14:00 uur, Institutenweg Akropolis room. D.M. Baumann over ‘The EU’s potential to stabilize Bosnia and Herzegovina: civil society capacity building as the key to democratic consolidation?’, 24 november 2009, 15:00 uur, Institutenweg Akropolis room. Afstudeercolloquium GZW R.C.N. Wieske over ‘Comparison of youth health care in the EUSUHM countries’, 13 november 2009, 15:45 uur, SP7. Afstudeercolloquia IE&M B. van Santen over ‘The influence of transaction variables on Target Premium’, 6 november 2009, 13:30 uur, Vrijhof 5. J. Kranenburg over ‘The prospect of walk-in for the CT department of the AMC’, 6 november 2009, 15:45 uur, LA A118. A. de Haan over ‘Ketenzorg, het faillissement van Salland Verzekeringen als regisseur van zorg?’, 11 november 2009, 15:45 uur, Vrijhof 6. A.M. Jansma over ‘Analysis of the performance of the operating room department of Scheper hospital’, 13 november 2009, 15:45 uur, HO B1228. Afstudeercolloquia MPA E. van der Ende over ‘De invloed van subsidie op transportondernemingen’, 5 november 2009, 11:45 uur, HO B1228. M.R.H. Smit over ‘De watertoets en de uitvoeringsfase: analyse van de rol van het waterschap in vijf case studies’, 13 november 2009, 14:30 uur, LA A127.

nte

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

13

Donderdag 5 november 2009

Afstudeercolloquia TBK M.A. Bruens over ‘Analyse van de SEH’, 6 november 2009, 10:45 uur, SP7. W.J. Botjes over ‘Strategie en innovatie bij zorgverzekeraars: een case study naar het vergroten van onderscheidend vermogen van zorgverzekeraars door innovatie en strategie’, 6 november 2009, 15:45 uur, LA 1812. M. van Gaalen over ‘Marktonderzoek naar de (naams)bekendheid en klanttevredenheid van CSO adviesbureau’, 11 november 2009, HO B1228.

sium, een sportdag, een gala, ons eigen lustrumijs en nog veel meer kun je meemaken van 13 t/m 19 november. Inschrijven kan op www. abacus.utwente.nl/lustrum. S.V.A.T. Astatine Ma. 9 november: broodje cultuur. # Vr. 13 november: vrimiboss. # Wo. 18 november: knotsbaltoernooi. # Wo. 18 november: Gala ‘Une belle histoire’. # Wo. 25 november: colloquium Kitty Niemeyer. # Meer informatie: www.astatine.utwente.nl.

Staatsrecht (412505)

S.V. Stress

BSK. Dit vak hoeft dit jaar niet gegeven te worden, omdat de tweedejaars het in de B1 hebben gevolgd en de eerstejaars het in de B2 krijgen. Herhalers worden toch in staat gesteld enkele colleges te volgen in kwartiel 2, zie het BSK B1 rooster en t.z.t Blackboard.

Heb je interesse in de studiereis(commissie) 2010? Op 11 november organiseert Stress een informatiebijeenkomst waarin toegelicht wordt wat de studiereis inhoudt, wat de rol van de commissie is en kun je uiteraard vragen stellen in Spiegel 7, 12:30 uur. # Kom op do. 12 november naar de after-tentamenborrel in MBasement. # Op 18 november kun je mee op excursie naar Nedap, een bedrijf dat allerlei producten maakt rond identificatie en energie, beursgenoteerd is en verrassend ondernemend is. Schrijf jetudieverenigingen in via de site.

Free Master module Asian Business & Governance

The School of Management SIUM E TM E UURand IN ZAALGovernance ,ANGEZIJDS  6IA DE4ELE4/0 SITE VAN HET VAK DIENEN DE STUDENTEN offers an free master module of the MSc in ZICHMETHUNGROEPJEINTESCHRIJVENVOORHETOCH TEND OFMIDDAGDEELVANHETSYMPOSIUM(OUDDE Business Administration. The focus of this %2#/,,/15)!%, 4ELE4/0 SITEOOKINDEGATENVOORDEPRECIEZEAAN module is a theoretical and problem centered VANGSTIJDENVANBEIDEDELEN RS $OCTORAAL OVER k#ONTROLLERS FOR analysis of business issues in Asia, in their &),/3/&)%6!.$%#/--5.)#!4)% N #ELL 3ET 5Pl  DECEMBER    socio-cultural and political context. This proEK$OCTORAAL OVERk$ESIGNANDREALIZA " 4#7 (ET TENTAMEN &ILOSOFIE VAN DE COMMU gram is open for all MSc students MB, but also #O0T MULTILAYERFILM DEPOSITEDONA(& NICATIEVANDOFEBISVERPLAATSTNAARERFEBS IWAFER WHICHHASTHESMALLESTPOSSIBLE OCHTENDS  for students of TBK, CTW, EWI and TNW, BIT ULAR MAGNETIC DOMAIN STRUCTURE A ZERO #/--5.)#!4)%/.$%2:/%+ and IEM, who want to take this program as an IELDl  DECEMBER  UUR (/ extra or optional module. The module starts in NK $OCTORAAL OVER k$ESIGN OF AN 6OOR" STUDENTEN4#7GENERATIE  /P OUS2OBOTIC (OUSEHOLD!RMl  VERZOEKVANDEDOCENTENISBESLOTENHETVAK#/: November DECEM and consists of two blocks of 5EC, UUR 30   %# OP TE SPLITSEN IN  VAKKEN VAN  which also can be followed separately. -ASTER OVER k)MAGE 2EGISTRATION ON %# (ET VOORDEEL VAN HET OPSPLITSEN IS DATSee: DE CIJ $IABETIC&EETl DECEMBER  FERADMINISTRATIENUOVERZICHTELIJKERWORDTVOORDE VIST 412015; 412016, Blackboard or contact:  STUDENTENDOCENT)NHETVAKKENPAKKETWORDTDE [email protected]. OUDE VAKCODE VERWIJDERD (IERVOOR IN DE PLAATS

ENTWHEN/UTSOURCING)4&UNCTIONSl   UUR 7!

%2#/,,/15)!).&

$OCTORAAL OVER k'05 PROGRAMMEREN SINGHIERVANOPRADARSCANCONVERSIEl   UUR #5# 7INKEL $OCTORAAL OVER k!PPLYING ON&ILTERSTO#l DECEMBER  

KOMENDETWEENIEUWEVAKKEN NAMELIJK 4HEORIEDEEL #OMMUNICATIEONDERZOEK  %# EN  0RAKTIJKDEEL #OMMUNICATIEONDERZOEK "ACHELOR  %#  $E VERPLICHTE VOORKENNISEISEN GELDENVOORBEIDENIEUWEVAKKEN(ETWORDTDRIN GENDGEADVISEERDOMEERSTHETTHEORIEDEELTEVOL GENENVERVOLGENSHETPRAKTIJKDEEL

T

NW

39-0/3)5-53%23500/24

Afstudeercolloquium TM

%2#/,,/15)5--4%

-ASTER #3 (ET SYMPOSIUM VAN HET VAK 5SER 3UPPORT DAT STOND INGEROOSTERD OP WO  JAN IS

-ASTER OVER k$ESIGN AND 6ALIDATION OF F #ONTEXT #OMPUTATIONAL -ODELl   UUR 7!

VERPLAATST NAAR DI  JAN AS ZAAL #UBICUS K.L. van de Groep over ‘Optimizing theINdelinea" tion of focal epilepsy: refinement of MEG source

!33)34%.43#(!0 -%%,//034!'% imaging and the ictal onset detection en ECoG’, 19 november 15:30 uur, NH BEHOORT 115. TOT DE GROOTSTE .& ZOEKT EEN STUDENT ASSISTENT DIE2009, IN 4#7 !CHMEA 6ASTGOED

EJANTMJUNI DAGDEELPERWEEK AAN HET LEERDOELENPROJECT $IT PROJECT DOEL HET EXPLICIET FORMULEREN VAN LEER ORCAVAKKEN4AKENVANDESTUDENT BETREFFENHETMAKENVANOVERZICHTENPER ESCHIKBARE INFORMATIE HET HER FORMU LEERDOELEN HET ONDERHOUDEN VAN CON DOCENTEN EN HET BEWAKEN VAN DE VOORT HET PROJECT7E VRAGEN EEN STUDENT DIE CATIEF VAARDIG IS EN GOED IS IN SCHRIJVEN EN$ESTUDENTKRIJGTEENTRAININGINHET N VAN LEERDOELEN "ELANGSTELLING -AIL MKEMA OPLEIDINGSCOÍRDINATOR ROM IUTWENTENL 

Applied Physics

VASTGOEDVERMOGENSBEHEERDERS VAN .EDERLAND 6OOR DE AFDELING #OMMUNICATIE ZOEKEN WE EEN STAGIAIREDIEMEEDRAAITMETALLELOPENDEACTIVITEI TEN)NDEPERIODEVANAFFEBLIGTHETACCENTOPDE INTEGRATIEVANDETWEEVASTGOEDBEDRIJVEN!CHMEA EN )NTERPOLIS 7E ZIJN OA BEZIG MET HET ONTWIK KELEN VAN EEN WEBSITE ORGANISEREN EEN KENNIS MAKINGSEVENEMENT GAAN ALLE UITINGEN OMZETTEN NAAR DE NIEUWE HUISSTIJL EN BETREKKEN MEDEWER KERSVIAINTRANETZOVEELMOGELIJKBIJDEONTWIKKE LINGENMBTDEFUSIEENOFINDEMARKT$ESTAGI AIREKRIJGTEENOFMEERDEREEIGENPROJECTENTOEGE WEZEN EN HELPT VERDER MET DIVERSE VOORKOMENDE WERKZAAMHEDEN )NFORMATIE WWWINTEGRANDNL OPDRACHT!-

TN. Op do. 12 november start om 15:45 uur (7e/8e uur, zaal HO 4110) en vr. 13 november om 10:40 (3e/4e uur, zaal HO 4110) de collegeserie: 'Hoofdstukken uit de Hoge Energie Fysica' van Prof. B. van Eijk. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan het 'Standaard Model' van elemen--%2%. taire deeltjes en fundamentele krachten, hun #/,,%'% ).,%)$).' !2"%)$3 %. /2'!.)3! 4)%039#(/,/')% 6%20,!!434 rol bij $E het ontstaan van het heelal ('Oerknal ).& 4%, " STUDENTEN HERKANSING MERENISNIETINJANUARIMAAROPAPRIL theorie', 'Donkere -EDEDELING Materie'NAAST etc.) en de faciliteiHTENDS 039 " OOK BEDOELD VOOR ten (Large Hadron0REMASTEREN-INOR039(ETRESERVECOLLEGEDATIS Collider) en experimentele GEPLAND OP DONDERDAG  MAART  KOMT TE VER technieken die nodig zijn om de theorie te toetVALLEN%XTRAVERROOSTERDWORDTEENCOLLEGEWOENS DAGMAART HETUURWEDEROMIN7! W sen in het laboratorium (CERN-Genève, DESYHamburg en Fermilab-Chicago).

G

T Biological soft matter (357000) NW

%2#/,,/15)5-%$--

"ACHELOR OVER k+ENNISPRODUCTIVITEIT TWIKKELING ALS SOCIAAL COMMUNICATIEF  DECEMBER   UUR -ALIEBAAN T

4.7 The new course Biological soft matter (357000) !&345$%%2#/,,/15)5-4. starts on Monday 9 November at 10:45 in room Horstring Zuid 126- 4EERHUIS with an introductory mee%2#/,,/15)5-039 $OCTORAAL OVERk4HE RESTART BEHAVI OUROFAWAXYCRUDEOILl DECEMBER  ting. we will use the book ‘Physical biology of RINK -ASTER OVER k2ETROACTIVE INTERFE UUR (/4 the USING cell’A VIRTUAL by R.LEA Phillips, J. Kondev and J. Theriot, ANATOMICAL LEARNING RONMENTl DECEMBER UUR ISBN 978-0-8153-4163-5.

%2#/,,/15)!4#7

T -ASTER OVERk/VERVECHT IN BEWEGING LING EN EVALUATIE VAN EEN WEBSITE VOOR AIRSINDEWIJK/VERVECHTl DECEMBER UUR #5" E-ASTER OVERk)NCLUSIVE)NNOVATION$E AN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDER DEINNOVATIEKRACHTENPERFORMANCEVAN NISATIEl  DECEMBER   UUR

345$%.45.)/.

Bestuur Student Union "%34552345$%.45.)/.

E 6OS -ASTER OVER k:ELFREDZAAMHEID N%ENONDERZOEKNAARWATMENSENZELF NSEENRAMPOMDESCHADETEBEPERKENl BER UUR 30 -ASTER OVER k$ETERMINANTEN VAN PER EZONDHEIDSMANAGEMENTDOORSENIORENl BER UUR 30 RINK -ASTER OVER k3AMENWERKEN AAN OPMAATl JANUARI UUR #5

7IL JIJ MEEWERKEN AAN DE #REATE 4OMORROW HET

3KILLS #ERTIFICATE OF HET jij #AREER #ENTRE -AIL Ben jij een echte teamplayer ofAANwil graag een 2EMON RLNTROMP UNIONUTWENTENL  +ANS teamplayer worden? mee$OE aan MAKENDoe OP EENdan GRATIS 35!# MEESkills AAN HET 35!# TEVREDENHEIDSONDERZOEK WWWSTUDENTUNI Certificate. Meer informatie: www.skillscertifiONNLPORTAL$E35%"6ZOEKTEENNIEUWECOÍR cate.nl. Bierlucht in je pak? Deze maand extra DINATOREVENEMENTEN-EERINFORMATIEVACATURE BANK VAN DE 3TUDENT 5NION  )N DE 5NION 3HOP korting op het stomen. Voor informatie kun je KANVANAFNUWEERGEKOPIEERDENGEPRINTWORDEN  :IN IN EEN CIABATTA KALKOEN HAM OF IN ILLY KOF terecht in de UnionShop. # Tijdens de opening FIE +OM NAAR DE 5NIONBAR
 $E "ASTILLE HEEFT %6!.$%#/--5.)#!4)% van het academisch is deAANGEPASTE FAME-regeling TIJDENSjaar DE FEESTDAGEN OPENINGSTIJDEN :IEHTTPWWWSTUDENTUNIONUTWENTENLBASTILLE voor studentondernemers gelanceerd. Kijk op $E INDELING VAN DE WERKCOLLEGES ZOALS OPENINGSTIJDEN$EBEAMERUITLEENVERLOOPTVIA ROOSTER STAAN IN WEEK  OP DO  JAN DE 5NION3HOP 4EL     )NFOmeer 3TUDENT www.studentondernemer.nl/fame voor WIJZIGD$EVERROOSTERINGISNUALSVOLGT 5NION "ASTILLEKAMER TEL  informatie. EDEELTE SYMPOSIUM E TM E UUR IN

ELIJN 3TUDIO -IDDAGGEDEELTE SYMPO

S

345$)%6%2%.)').'%.

tudieverenigingen

S.V. Paradoks Het bestuur van S.V. Paradoks wenst de deelnemers van de studiereis ‘Daidō-shōi’ veel plezier en succes in Japan. In Japan zullen zij drie weken lang een propvol programma hebben en talloze bedrijven langsgaan. Hun activiteiten zijn te volgen via de website: www.studytourjapan.nl. W.S.G. Abacus Vr. 13 november begint ons lustrum en die hele week zijn er allerlei activiteiten. Een sympo-

S

W.S.G. Isaac Newton

36#/--5.)15 

)N "RABANT VINDT DIT JAAR VOOR DE E KEER DE .ATIONALE -ARKETING 3TRIJD PLAATS $E .ATIONALE -ARKETING3TRIJDISOPMAENDIMAARTIN %INDHOVEN ONDER HET THEMA m3MILING 3ELLS
n (ET ISEENMARKETINGEVENEMENTWAARBIJACADEMI SCHE MARKETINGTALENTEN UIT DE LAATSTE FASE VAN HUN STUDIE IN MULTIDISCIPLINAIRE TEAMS STRIJDEN OMDETITELk(ET'ROOTSTE-ARKETINGTALENTlEN EEN GELDPRIJS VAN  EURO 7EES ER SNEL BIJ EN SCHRIJFJEINOPDESITETOTDEC -EERINFO +OMDANOPDIDECNAARDEINFORMATIESTANDIN #UBICUSOFKIJKOPWWWNATIONALEMARKETINGSTRIJD NL

Vanmiddag is de Bokbierborrel. # De week erop, op do. 12 november wordt er bekend gemaakt waar de komende InterContinentale reis naartoe gaat. Ben je benieuwd? Schrijf je tijdig in op de inschrijflijst op de Newtonbalie. # Meer informatie op www.isaacnewton.nl of bel (053) 489 2531. I.C.T.S.V. Inter-Actief

73')3!!#.%74/.

/NS REISGENOOTSCHAP HEEFT ALLE BEDRIJFSBEZOEKEN ACHTERDERUG$ESIGNALENUIT#HINAZIJNPOSITIEF
7E ZOEKEN NU EEN NIEUW REISGENOOTSCHAP ,IJKT HETJEGAAFOMZO@NREISNEERTEZETTEN)NFORMEER BIJ HET BESTUUR
 $E KERSTLUNCH IS OP  DEC OP HET (ANS +AMPING PLEIN +OOP JE KAARTJE BIJ DE .EWTONBALIE
 $O  DEC GAAN WE kS MIDDAGS BORRELEN HIERNA EEN HAPJE ETEN EN DAARNA NAAR DE BIOSCOOP
$IT VOOR  EURO   JAN GAAN WE NAAR4HALES EN  JAN GAAN WE PAINTBALLEN TEGEN #ONCEPT 3CHRIJF JE IN BIJ DE .EWTONBALIE  $E INSCHRIJVINGVOORDE%UROREISISGEOPEND

Do. 5 november, 8:00 uur: excursie ASML. # Wo. 11 november, 16:00 uur: OWIFOEMTZ. # Vr. 13 november, 16:00 uur: actieve leden weekend. # Di. 17 november, 20:00 uur: aXi console gaming night. # Wo. 18 november: Gala Une Belle Histoire. # Di. 24 november, 16:00 uur: Oktoberfestborrel. # Wo. 25 november, 11:00 uur: Securiosity. # Wo. 2 december, 22:00 uur: 3'$!%$!,53 ‘Suit Up!’ feest. (ET KANDIDAATBESTUUR  HEEFT DE VOLGENDE SAMENSTELLING -ICK 0AS 6OORZITTER !NNE VAN DEN (URK 3ECRETARIS )NGE "RANDT 0ENNINGMEESTER -ARLEEN DE 6RIES &UNCTIONARIS )NTERN $ANIÂL 0OOLEN &UNCTIONARIS %XTERN EN 2ENSKE (ERDER #OMMISSARIS/NDERWIJS $EWISSEL!,6ISDIFEB OM  UUR IN (ORST #  $E WISSELBORREL IS WO  FEB VANAF  UUR IN "ORRELKELDERk$IEPZATl  /P WO  DEC JL IS DE )/ /NDERWIJSPRIJS  UIT GEREIKT$EWINNAARIS'EORG3TILL7ISKUNDE#
(IJ WORDTGEROEMDOMDELEUKEENBEGRIJPELIJKEMANIER WAAROP HIJ WISKUNDE DOCEERT 3' $AEDALUS FELICI TEERTHEMMETHETWINNENVANDEZEPRIJS


C.T.S.G. Alembic

C.T.S.G. Alembic condoleert de nabestaanden van prof. Dr. Ir. M.J. Groeneveld met hun verlies en wenst hen veel sterkte. # 5 november: Reguliere borrel # 12 november: Duvel-op borrel met barkruip # 15 november: KBR uitzwaai 0!2!$/+3 borrel # 16-20 november: Korte Buitenlandse Reis # 17 november: Excursie naar Teijin # 19 6ANAVOND IS HET WEER TIJD VOOR HET 0ARADOKSGALA ,EES JE DIT NOG OP TIJD EN HEB JE NOG GEEN KAARTJE november: Reguliere borrel # 25 november: KOM DAN SNEL NAAR DE 0ARADOKSKAMER /OK WOR Draka #Op de DENlunchlezing DE "-4' AWARDS HIER UITGEREIKT (EB JIJ IN Alembickamer kun EEN COMMISSIE GEZETEN 3TUUR DAN JE COMMIS je altijd langskomen met vragen of opmerSIEFOTO NAAR BESTUUR PARADOKSUTWENTENL :IJ ZORGEN ERVOOR DAT IN DE 0ARADOKSKAMER kingen ofDIEom gewoon KOMT even koffie of thee te TE HANGEN $IT GELDT NATUURLIJK NIET VOOR NIET drinken. # C.T.S.G. Alembic. Tel: 053 489 2866. 0ARADOKSCOMMISSIESFEB$E)NDEXTRIPFEB 0ARADOKSSYMPOSIUM6OORMEERINFORMATIEWWW Website: www.alembic.nl PARADOKSUTWENTENL $)-%.3)%

P

DECISERVANAFUUREENSPETTERENDFEESTIN DE#ONGAGEORGANISEERDDOORDE$%#)NDEPAUZE VAN DO  DEC IS ER EEN LEZING OVER SCHIZOFRENIE $EZEWORDTGEGEVENDOOREENERVARINGSDESKUNDIGE  /P  JAN IS ER DE %$--%34 WERKVELDDAG /P DEZEDAGWORDENVANELKETRACKWORKSHOPSGEGE VEN  +OM EENS LANGS BIJ $IMENSIE VOOR EEN GRA TISKOPKOFFIEOFTHEE+IJKVOORMEERINFORMATIEOP WWWDIMENSIEUTWENTENL

akkerij

C.S.V. Alpha

Vanavond gaan we op bezoek bij de broedervereniging VGST voor een lezing. Vervolgens 7ODECINDEMIDDAGPAUZEHEBBENWEEEN!,6 +OMKIJKENNAARWATHETBESTUURTEVERTELLENHEEFT gaan we samen met hen naar de buitengeOFGEEFJEMENINGOVERWATERANDERSKAN$ODEC wone sociëteitsavond in Flux. # Volgende week ISDE+ARAOKE AVOND
:INGJEALSEENNACHTEGAALOF ALSEENSCHORREKRAAI(ETMAAKTNIETUIT)EDEREEN zijn er op dinsdag en woensdag kringen. # Do. ISWELKOM
$IDECSLUITENWEHETKALENDERJAAR VASTAFMETEENHEUSEKERSTBORREL/PWODEC 12 november organiseert de lustrumcommisKUNJEJEOVERTOLLIGEKILOOTJESNOGKWIJTOPHETSPORT sie een mooi feest. # Geïnteresseerd in C.S.V. VELDTIJDENSDESPORTDAG+IJKOPDESITEVOORFOTOS VANONDERANDEREDESPELLETJESAVOND Alpha? Kom langs in Flux, bezoek csvalpha.nl of mail naar [email protected]. 73'!"!#53

C

AEGEE-Enschede ultuur #5,4552

Vanavond is er een ‘normale’ kroegavond. # 3(/4 Kom morgen (vrijdag) naar het ESN feest in /PZODECGEEFTHET3TUDENTEN(ARMONIE/RKEST Asterion. # Sociëteit Asterion is geopend op 4WENTE 3(/4 ISM HET 3(/4 /UD ,EDEN /RKEST  3/,/ EENCONCERTTEREREVANHETDERDELUSTRUM dinsdag- en donderdagavond vanaf 21:30 uur. # VAN3(/4)NDITCONCERTWORDENDEMUZIKALEHOOG Wil VAN je  meer informatie of lid worden? Bel 053TEPUNTEN JAAR 3(/4 TEN GEHORE GEBRACHT "EIDE ORKESTEN STAAN ONDER LEIDING VAN DIRIGENT 4321040, mail naar [email protected] 2ONNY"UURINKDIEALMEERDAN JAARDEDRIJVEN DE KRACHT ACHTER 3(/4 IS (ET CONCERT IS OM  of kijk op www.aegee-enschede.nl. UURINDE!RIENSGEDACHTENISKERK %NSCHEDE$EZAAL ISOPENVANAFUUR4OEGANGISEUROEURO VOORSTUDENTEN 

Audentis

De tentamenperiode wordt vr. 6 november afgesloten met het Natentamenfeest op Sociëteit T.R.A.M. met het thema ‘We mogen weer!’. Club24 voorziet u van de nieuwste beats. # Volgende week beginnen de Dies- en Almanakcommissie aan hun werkzaamheden om in de tweede helft van april de 29e Dies Natalis neer te zetten. # Meer informatie: www. audentis.nl of bel of mail de Senaat. (0534328384 of [email protected]). A.S.V. Taste A.s. zondag is er op de kroeg een (mini-)playbackshow. Een jury waar zelfs bulletje deel van uit maakt zal alle jaarclubs, huizen, disputen

en andere clubjes beoordelen op hun playback kunsten. # Di. 10 november vindt op de kroeg een klaverjas toernooi plaats. Dit is de kans voor leden die denken dat ze kunnen klaverjassen om dit te bewijzen bij de rest van de leden.

I

nternationaal

International Office Heb je er over nagedacht om naar het buitenland te gaan tijdens je studie? Kom naar de Let’s Go study abroad fair en ontdekt de mogelijkheden voor een internationaal avontuur en de kans om leven, leren en werken in het buitenland te ervaren. # UT-nieuws is looking for experiences of international students. Are you conducting groundbreaking research? Have you recently won an award? Come tell us your story. # All International students are invited to participate in the annual International Food Festival on Wednesday 18 November 2009. # Zie: http://intoffice.utwente.nl. ESN Twente Celebrate the end of exams with us: ESN Halloween party in Asterion tomorrow, November 6. Dress up in something scary and party with us from 22:30 hrs. # Curious about the traditions of Montenegro and India? Visit our next Country Presentations. Entrance is free with ESNCard, otherwise EUR 1. Tuesday, November 10, 21:00 hrs. at Amphitheatre inside the Vestingbar. Afterwards we host our weekly drink in the VB. # Participate in the Let’s Go fair (November 18) with a country specific stand or cook for the International Food Festival. # Saturday = Day of the International Student. AEGEE-Enschede Tonight there is a ‘regular’ pubnight. # Tomorrow (Friday) there will be an ESN party at Asterion. # Our pub Asterion is opened Tuesday- and Thursday night from 21:30 hrs. # More information about AEGEE? You can call us on 053-4321040, send an e-mail to board@ aegee-enschede.nl or take a look at our website, www.aegee-enschede.nl.

D

iversen

Kivi Niria Kivi Niria Oost organiseert op ma. 23 november vanaf 19:30 uur een themacafé ‘Energy Drives - Inzicht vóór verandering’. Stel, je bent betrokken bij een verandering binnen je werk. Daarbij ontstaan spontaan allerlei vraagstukken op gebied van samenwerken, communiceren, besluitvorming, leidinggeven en kwaliteit. Energy Drives helpt bij het inzichtelijk maken en biedt concrete handvatten voor ondermeer effectievere samenwerking, communicatie en conflicthantering. De bijeenkomst vindt plaats bij Syntens (Ondernemingshuis), Hengelosestraat 585 en is gratis. Aanmelden bij Elfride Dijkstra via e-mail [email protected]. Meer informatie: www.energydrives.nl. CD-Uitleen Nieuwe aankopen, voor iedereen te leen, nu gratis voor bibliotheekleden. Pop: 1.Joss Stone-Colour Me Free; 2.Weezer-Raditude; 3.Creed-Full Circle; 4.Jon Allen-Dead Man’s Suit; 5.C-Mon & Kypski-We Are Square. Blues: Catherine Russell-Sentimental Streak. Jazz: Martin Fondse Starvinsky OrchestraFragrant Moondrops. Klassiek: Lang, Repin & Maisky-Pianotrio’s. Wereld: Anouar Brahem-The Astounding Eyes Of Rita. DVD: Efterklang-Performing Parades. Deze en zo’n 60.000 andere CD’s, DVD’s, SACD’s, LP’s en nu ook Blu-Ray Discs, in de Openbare Bibliotheek. Koop en reserveer on-line. Zie: www.cd-uitleen.nl. Tel.: 053-4361130. RKS Ariëns Vanmiddag (do. 5 november, 12:40 uur, Vrijhof 4) houdt RKS Ariëns de eerste lunchbijeenkomst rond de Adventstijd. Onder de noemer ‘Jij bent mijn zoon, vandaag heb ik je verwekt’ verdiepen we ons in november en december in adventstoespraken van Paus Johannes-Paulus II. Als jonge paus beschouwde hij de geboorte van de mensheid in het licht van de geboorte van Jezus Christus. Alle lunchbijeenkomsten zijn op de donderdagen (oneven week) om 12:40 uur. Bij al onze activiteiten is iedere geïnteresseerde uitgenodigd. Meer informatie: ariens. utwente.nl.

Studentenrestaurant Maandag 9 november Kip cordon bleu, Schouderkarbonade, Vegetarische schnitzel Tomatensaus, Jus Mexico mix, Sperziebonen Frites, Gekookte kriel Dinsdag 10 november Kibbeling, Babiketjap, Tofu in ketjapsaus Dillesaus, Ketjapsaus Wortelen, Doperwten Pommes Duchesse, Rijst Woensdag 11 november Macaroni bolognaise, Rundersaucijs, Vegetarische macaroni Bolognaisesaus, Vleesjus Geraspte kaas, Rode kool Stokbrood, gekookte aardappels Donderdag 12 november Varkensschnitzel, Kippenpoot, Vegetarische schijf Bloemkool, bonne femme garnituur Pommes noisettes, Aardappelblokjes Vrijdag 13 november Mexicaanse bonenschotel, Hamburger Hawaï, Vegetarische hamburger Hotsaus, Broccoli, Mix groente Rijst, Friet

De Stek Maandag 9 t/m vrijdag 13 november Hap aan de tap Babi Katjang (varkensvlees in satésaus) Witte rijst, Kroepoek, Atjar, en Sambal Superhap Gebakken zalmfilet met Hollandaisesaus Frites en Rauwkost

Faculty Club Maandag 9 t/m vrijdag 13 november Creatie van gerookte eendenborst en eendenlever **** Duo van Iberico zwijn met krokant gebakken kalfszwezerik Geserveerd met een rode wijnsaus **** Terrine van bosvruchten afgemaakt met een bolletje sorbetijs

For the English menu: www.utwente.nl/fb/catering/ studentenrestaurant Voor informatie + openingstijden: UT-Catering: www.utwente.nl/fb Reserveringen Faculty Club en De Stek online via www.utwente.nl

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

14

Donderdag 5 november 2009

Blik voor Euros op Amstel De routiniers Marjolijn Stenneke en Sanne Beukers roeiden op de Amstel naar blik. Dat deden zij in het veteranen dubbel vier veld van de Novembervieren in combinatie met twee roeisters van de Hilversumse vereniging Cornelis Tromp.

Badmintonners rukken op De badmintonners van DIOK deden goede zaken door in de competitie het Groningse GSBC Amor met 7-1 te kloppen. De studenten klimmen na vijf duels naar de tweede plaats op de ranglijst.

Piekende turners Slechts drie of vier keer per jaar kunnen de turners van Linea Recta oogsten, want meer wedstrijden zijn er niet. Pieken dus op het juiste moment en dat deden de UT-turners op de eerste landelijke competitiewedstrijd van dit seizoen in Groningen. Met een eerste prijs voor Marcel Otto (foto) in het veld der gevorderden. Maar ook op andere niveaus werden hoofdprijzen veroverd op verschillende onderdelen. Vanaf nu wordt het geduld van de turners op de proef gesteld, want de eerstvolgende wedstrijd is in februari 2010. Foto: Gijs van Ouwerkerk

Volleybalbelofte rukt op Hij speelt in de eredivisie van het nationale volleybal. UT-student Thijs ter Horst is met zijn achttien jaar een belofte. Praten over Olympische Spelen doet hij liever niet, dromen natuurlijk wel. Ter Horst is niet alleen een vaste waarde in Twente’05, hij speelt ook in Jong Oranje onder de 21 jaar.

En wie weet komt hij over een paar jaar uit in het grote Oranje. Niets lijkt onmogelijk in de prille volleyballoopbaan van Thijs ter Horst. Als een komeet schiet hij naar boven. De jongeling komt uit een volleybalnest. Op jonge leeftijd begonnen bij Flash in zijn woonplaats Nijverdal, vervolgens naar het tweede van Zwolle en nu weer een stap

hoger met een basisplaats bij Twente’05. Daar mee debuteert Ter Horst in de hoogste competitie op nationale bodem. Aan het einde van vorig seizoen werd de jonge speler voor het eerst benaderd door A-League club uit Enschede. Lang hoefde hij niet na te denken over het verzoek voor Twente’05 te komen spelen. Bovendien kende hij al een

‘Er wordt het hele jaar door geselecteerd bij Jong Oranje. Als je verslapt, ben je weg.’ Foto: Gijs van Ouwerkerk

aantal spelers bij deze club onder wie de broers Arjan en Elmar Heupers, beiden UT-student. Over zijn vuurdoop nu zegt Ter Horst: ‘Het is natuurlijk prachtig om zo hoog te spelen. Het gaat echt een stuk sneller en dat is wennen, alleen is het jammer dat we de eerste twee wedstrijden verloren.’ Toch deed de ploeg in deze duels volgens

Ter Horst niet onder voor de tegenstander. Doel van de club is handhaven op het hoogste niveau. Dat lijkt niet te hoog gegrepen. Alleen de hekkensluiter in de competitie, in dit geval de nummer acht, degradeert aan het einde van het seizoen. Er is hoop en vertrouwen dat klassenbehoud wordt veilig gesteld, maar zekerheden zijn er niet. Veel concurrerende teams bestaan uit semiprofs met spelers die ’s morgens werken en ’s middags trainen. Zo’n beetje dagelijks. De ploeg van de UT-student houdt het op vier trainingsessies in de week. Maar met competitie- en bekerwedstrijden en een pittige studie bedrijfskunde hoeft de debutant in de A-league zich niet te vervelen. De volleyballer zegt aan te kunnen klampen bij het hogere niveau. Hij voelt zich een vaste waarde. Met zijn lengte van 2.04 meter is hij voor een passer/loper – hij bedient de spelverdeler – betrekkelijk lang. Maar ondanks zijn postuur is hij betrekkelijk snel bij de grond. ‘Dat is wel één van

Naam:

Thijs ter Horst

Leeftijd:

18 jaar

Studie:

bedrijfskunde

Sport:

volleybal

Club:

Twente’05 en Jong Oranje 

Harambee klopt koploper De volleybaldames van Harambee maakten indruk door koploper Twente ‘05 met 3-2 te verslaan. In de stadsderby waren de setstanden: 25-13, 16-25, 2521, 20-25 en 07-15 in het voordeel van Harambee. De mannen wonnen overtuigend met 4-0 van Devoko uit Denekamp.

Zevenklapper voor Drienerlo De voetballers van Drienerlo hadden geen enkele moeite met Wilp dat met maar liefst 7-0 werd verslagen. De ploeg staat nu tweede in de competitie, vier punten achter Sportclub Glanerbrug.

mijn kwaliteiten’, zegt hij. Met deze en andere talenten doorliep hij verschillende jeugdselecties van Oranje. Vorig jaar speelde Ter Horst nog in het Oranje onder de zeventien jaar en dit jaar in de selectie tot 21 jaar. Bij vormbehoud speelt hij in maart kwalificatiewedstrijden voor het EK. Over zijn selectie zegt de student: ‘Er wordt het hele jaar door geselecteerd. Als je verslapt ben je weg. Zo simpel is het.’ Dromen doet de jonge volleyballer ook. Bijvoorbeeld van een optreden in het grote Oranje op een aansprekend mondiaal toernooi. ‘Het is nog te vroeg daarbij stil te staan. Er kan onderweg nog zoveel gebeuren, maar uitsluiten op voorhand doe ik natuurlijk niks. Dromen staat vrij.’ Met de nationale selectie tot en met zeventien jaar speelde Ter Horst vorig jaar nog een EK waarin hij zesde werd. Net één lullig plaatsje tekort voor kwalificatie van het WK. Ter Horst: ‘Dat was toen balen, maar we zijn daardoor wel sterker geworden. Het is aan ons dat te laten zien.’

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

15

Donderdag 5 november 2009

Opening

Cameretten

Het nieuwe gebouw van Poppodium Metropool wordt deze week feestelijk in gebruik genomen. Een scala aan bekende artiesten staat tot zaterdag op het gloednieuwe podium. Hoogtepunt is een optreden op donderdag van jazzartieste Candy Dulfer en haar band. In het hoofdprogramma staat Giovanca. Speciaal voor de danceliefhebbers draait DJ Ferry Corsten zaterdag een vier uur durende show. Opening Metropool, donderdag 5 november Candy Dulfer vanaf 20.30 uur en op zaterdag 7 november DJ Ferry Corsten vanaf 0.00 uur in Metropool in Hengelo.

Maandag staat de Vrijhof in het teken van het cabaretfestival Cameretten. Tijdens broodje cultuur staat Jorrit Rogaar op de planken. De Rotterdammer won het cabaretfestival vorig jaar. In zijn show geeft hij een kijkje in zijn leven als gewone Rotterdamse jongen, zijn bijzondere omgang met zijn oudere broer en zijn aparte kijk op de maatschappij. ’s Avonds staan Adam Fields, Robert Derksen en Thijs van Domburg in de Vrijhof. Zij zijn kandidaten voor Cameretten 2009 en spelen hun try-out. Jorrit Rogaar: Gewoon Bijzonder, maandag 9 november van 12.35 tot 13.35 uur. Camarettenselectie: try-out, maandag 9 november van 20.15 tot 22.00 uur, beiden in het Amphitheater in de Vrijhof.

De gebroeders Karamazov Een spannende toneelkrimi over de twist tussen een vader en zijn drie zoons. De vader heeft met zijn oudste zoon conflicten over geld, en als klap op de vuurpijl ook over de vrouw die ze beiden in bed willen lokken. De jongste zoon probeert de conflicten te beheersen, maar gooit met zijn religieuze praatjes alleen maar olie op het vuur. Ook de middelste zoon met zijn theorieën over nihilisme zorgt voor oplopende conflicten. Dan wordt de oude Karamazov vermoord door een van zijn zoons. De vraag is door wie; alle drie hebben ze een motief. De gebroeders Karamazov, zaterdag 7 november om 20.00 uur in de Stadsschouwburg in Enschede.

DDR Op negen november is het twintig jaar geleden dat de Berlijnse muur viel. Filmhuis Concordia kijkt terug op de tijd van de DDR met de film Das Leben Der Anderen. Voorafgaand aan de film houdt Marie-Thérèse ter Haar een lezing. Daarin schetst zij de politiek-historische achtergrond van de DDR vanaf de bouw van de Muur tot en met Gorbatsjovs perestrojka en het einde van het communisme. De onderhuidse spanningen in de film worden door haar in context geplaatst. Lezing en film Das Leben Der Anderen, zondag 8 november, lezing om 14.30 uur en film om 16.30 uur in Concordia in Enschede.

Holy Mountain

De schaalmodellen van Frank Westmijze zijn inmiddels op ware grootte te koop. Foto: Gijs van Ouwerkerk

io-student maakt van studieopdracht eigen bedrijf

Studentenkamer vol design Frank Westmijze kon wel wat meubels gebruiken in zijn studentenkamertje. Daarom knutselde hij binnen de vrije ruimte van zijn bachelor industrieel ontwerpen een paar kasten in elkaar. Inmiddels is dat uitgegroeid tot een bedrijf, Scheef Design. Schaalmodellen van zijn ontwerpen zijn samen met werk van andere io-studenten te zien op een tentoonstelling in de Vrijhof. Latifa van Heerde

Een scheve driehoekige boekenkast, een kast met puntvormige laden en een kronkelvormige tafel, de werken van Frank Westmijze zijn schots en scheef maar tegelijkertijd heel strak. ‘Wat precies mijn stijl is? Dat kan ik nog steeds moeilijk omschrijven. Mijn werk bestaat vooral uit postmoderne strakke vormen.’ Met die aparte creaties wil hij mensen uitnodigingen om zelf hun fantasie te gebruiken en met het ontwerp te ‘spelen’. Drie jaar geleden begon de io-student met ontwerpen. Eerste zette hij wat krabbels op papier die hij omzette in schaalmodellen. Daarna kluste hij de meubels zelf in elkaar in een leegstaande kamer in zijn studentenhuis die hij voor de gelegenheid omtoverde tot werkplaats. Van vrienden en familie kreeg hij zoveel positieve reacties dat de student

Vrijdag 6 november Metropool, Hengelo: open avond ter gelegenheid van de opening. Lokaal en regionaal talent treedt op. Ook is er aandacht voor alle projecten en producties van Metropool. 20.30 uur. Entree: gratis. Zie deze pagina.

33. Film los: EUR 7. Lezing los: EUR 7. Zie deze pagina. Vrijdag 13 november Folkclub Twente, Enschede: optreden van de groep Mizrakh. Ze spelen muziek uit Oost Europa. 20.30 uur. EUR 13/10.

Zaterdag 7 november Metropool, Hengelo: optreden van dj Ferry Corsten, één van de beste dj’s ter wereld. 22.00 uur. EUR 25/20. Het Vestzaktheater, Enschede: optreden van Maartje Teussink met haar nieuwe cd ‘Niet vandaag’. Ze zingt Nederlands- en Engelstalige songs. 20.30 uur. EUR 5

stad

Vrijdag 6 en zaterdag 7 november Theaterhotel, Almelo: voorstelling ‘Long Way Home’ door Het Groot Niet Te Vermijden. Inmiddels hun elfde hilarische show. Na afloop swingende muziek in de lounge. 20.00 uur. EUR 29. Zondag 8 november Rijksmuseum Twenthe, Enschede: Drienerwoldelezing Jan Wolkers. Onno Blom belicht relatie tussen beeldend en literair van Jan Wolkers. 14.30 uur. EUR 6. Het Vestzaktheater, Enschede: soloconcert van Emanuel Pessanha (zanger/gitarist). Hij heeft een prachtige donkere stem die je door de fadomuziek meesleept naar de kroegjes in Portugal. 16.00 uur. EUR 5. DE-Club, Enschede: optreden van de band GreenMac. Deze bluesband uit de UK houdt door hun stijl van spelen de blues echt levend. 15.45 uur. EUR 10/7.

Woensdag 18 november Rabotheater, Hengelo: cabaretvoorstelling ‘Ruis’ door de mannen van Schudden. Weinig woorden, een hoop humor met absurdistische en fysieke scènes. 20.00 uur. EUR 16.

Tot en met vrijdag 20 november Bibliotheken, Amelo, Enschede en Hengelo: Nederland Leest (grote nationale leescampagne), het boek ‘Oeroeg’ van Hella S. Haase staat centraal. Leden kunnen gratis exemplaar ophalen. Zie de website van de bibliotheken voor alle activiteiten die worden georganiseerd. Zaterdag 21 november Het Vestzaktheater, Enschede: Sprookjestied. Twents dialectprogramma door Mans en Mina. Ze verhalen en zingen over de liefde, het leven, de vergankelijkheid en Twente. 20.30 uur. EUR 8.50. Zaterdag 21 en zondag 22 november Stadschouwburg, Enschede: de Zuid-Afrikaanse musical ‘Amandla! Mandela’. Een internationaal opgezette musical vol muziek, dans en zang over man die een inspiratiebron was voor velen. Za.: 20.00 uur en zo.: 15.00 uur. EUR 43/40.50/33.

Tot en met zondag 8 november Medialab, Enschede: expositie ‘Hylozoic Soil’. Ruimtevullende futuristische installatie die beweegt, ademt en denkt. Door Philip Beesley. Open: vr. t/m zo.: 13.00-18.00 uur.

Donderdag 26 november Rabotheater, Hengelo: muziek optreden van Hans Teeuwen. Als jazz-zanger blijkt hij bijzonder geslaagd. 20.00 uur. EUR 23.50.

Zondag 8, 15 en 22 november Concordia Cinema, Enschede: 9 november is het 20 jaar geleden dat de Muur viel. In drie middagen wordt de geschiedenis van de DDR uiteengezet door drie filmklassiekers, telkens ingeleid door een lezing. 14.30 uur. Alle drie: EUR

Tot en met zondag 24 januari 2010 Rijksmuseum Twenthe, Enschede: tentoonstelling Red Storm: schilderijen van tien jonge Chinese kunstenaars. Entree: EUR 6/4/3. Gratis: t/m 18 jaar, museumkaart, vrienden v/h museum, leden Ver. Rembrandt.

besloot zijn meubels te gaan verkopen. Alles in Franks kamer is inmiddels design van eigen hand, behalve zijn bureaustoel en bed, die kocht hij bij Ikea. Maar een echte ‘Westmijze’ in je kamer is niet voor elke student weggelegd. De prijzen variëren van vierhonderd euro voor een klein kastje tot 2600 euro voor een grote boekenkast (foto). ‘Er zit veel tijd en werk in mijn ontwerpen, ik maak alles op bestelling en gebruik dure materialen die lang mee gaan. In de toekomst ga ik misschien met series werken, dan kan de prijs omlaag.’ Veel heeft de student tot nu toe nog niet verdiend. Het is vooral een kwestie van investeren. ‘Al mijn studiefinanciering is er de afgelopen jaren in gaan zitten.’ Inmiddels heeft Frank een professionele werkplaats in Zwolle, maar in de toekomst wil hij zich steeds meer toeleggen op het ontwerpproces en de rest uitbesteden aan meubelmakers en stoffeerders. Komend weekend presenteert hij zijn werk op een woonbeurs in Hengelo. Spannend vindt hij dat. ‘Nu gaat het echt beginnen. Ik ga een actieve promotiecampagne opzetten en onderzoeken via welke kanalen ik mijn producten het beste kan verkopen.’ Expositie industrieel ontwerpen van ber in de kleine expositieruimte in Frank Westmijze zijn te zien op de woonbeurs HUIS 2009 in het Zie www.scheefdesign.nl

5 tot en met 30 novemde Vrijhof. Meubels van 6,7 en 8 november op Expocentre in Hengelo.

Donderdag 5 november Kleine expositieruimte, Vrijhof: studenten van de opleiding Industrieel Ontwerpen van verschillende jaargangen laten ontwerpen zien. Vanaf 9.00 uur.

Wekelijks draait in de filmzaal van de Vestingbar een arthousefilm. Op 11 november draait de Mexicaans/Spaanse film The Holy Mountain. Een dramafilm met een mysterieus tintje uit 1973 over een Jezus-achtig figuur die terecht komt in de meest vreemde situaties. De film zit vol met religieuze en occulte symboliek, maatschappijkritiek en vreemde personages zoals aangeklede kikkers, gekruisigde schapen en beenloze dwergen. Regisseur Alejandro Jodorowsky staat bekend om zijn ietwat vreemde films. El Topo en Santa Sangre zijn andere bekende films van die regisseur. Bellettrie Filmhuis: The Holy Mountain, woensdag 11 november om 20.30 uur in de filmzaal van de Vestingbar.

Het licht Sneller gaan dan het licht, volgens natuurkundigen is het onmogelijk. De lichtsnelheid lijkt sinds Einstein een vast gegeven. In een lezing neemt Hans Hilgekamp, UT-hoogleraar fysica, dit fenomeen onder de loep. Waarom kan iets niet sneller gaan dan het licht? En stel dat het toch mogelijk is, kun je dan terugreizen in de tijd? Studium Generale: Sneller dan het licht? Donderdag 12 november van 16.00 tot 17.15 uur in het Amphitheater in de Vrijhof.

Maandag 16 november Amphitheater, Vrijhof: ‘Broodje Cultuur’, voorstelling ‘Was alles maar sinaasappelsap’ door Yentl Oehlenschläger. 12.35 uur. EUR 5/3/1/.

Maandag 9 november Amphitheater, Vrijhof: ‘Broodje Cultuur’, cabaretvoorstelling ‘Gewoon bijzonder’ door Jorrit Rogaar. Jorrit is Winnaar Cameretten 2008. 12.35 uur. EUR 5/3/1. Zie deze pagina. Amphitheater, Vrijhof: Try-out van Camarettenselectie. Adam Fields, Robert Derksen en Thijs van Domburg doen mee aan het Cabaretfestival Camaretten en spelen hier hun try-out. 20.15 uur. EUR 5/4/2.

campus

Dinsdag 10 november Amphitheater, Vrijhof: Debat over ‘De toekomst volgens het Centraal Planbureau’. Hoe kan het CPB onafhankelijk blijven als het een belangrijk adviesorgaan is van de politiek. Met. Dr. J. Verbruggen van het CPB en Dr. M. Vellekoop, hoofddocent Toegepaste Wiskunde. 19.30 uur. Entree: gratis. Woensdag 11 november Filmzaal Vestingbar/Belletrie Filmhuis: The Holy Mountain. Een christelijk figuur dwaalt door bizarre scenario’s vol religieuze en heiligschennende beelden. 21.00 uur. Entree: gratis. Zie deze pagina. Donderdag 12 november Amphitheater, Vrijhof: lezing ‘Sneller dan het licht?’. Volgens natuurkundigen kan niets sneller gaan dan licht. Alles over deze lichtsnelheid door Prof. dr. H. Hilgenkamp, hoogleraar Fysica. 16.00 uur. Entree: gratis. Zie deze pagina. Vrijdag 13 november Amphitheater, Vrijhof: Pro Deo neemt het op tegen Expreszo uit Hoorn in een theatersportwedstrijd. 20.00 uur. EUR 5/3.

Dinsdag 17 en 24 november Amphitheater, Vrijhof: Studium Generale: cyclus ‘Boeddhisme: natuur en mens’. 17-11: prof. dr. M. Schouten. 24-11: prof. dr. H. Barendregt. 19.30 uur. Entree: gratis.

Woensdag 18 november Amphitheater, Vrijhof: concert van het Musica Silvestra Orkest. 20.00 uur. EUR 5/3/1/. Filmzaal Vestingbar/Belletrie Filmhuis: Revolutionary Road. Een jong stel uit de jaren 50 worstelen met hun persoonlijk problemen terwijl ze twee kinderen proberen op te voeden. 21.00 uur. Entree: gratis. Maandag 23 november Agora, Vrijhof: ‘Broodje Cultuur’, beeldende en muzikale voorstelling ‘Later’ door Unieke Zaken. Over tijd in de werkelijke en de fantasie. 12.35 uur. EUR 5/3/1. Tot en met maandag 30 november Grote expositie ruimte, Vrijhof: tentoonstelling van Lyde de Graaf en Wil de Graaf. Ze presenteren duo fotowerken en tekeningen met als thema Nature Morte. Tot en met vrijdag 15 januari Spiegel: solo kunst expositie van Tessa Lieffering. In de zeven vitrines van de Spiegel, gang collegezalen 1 t/m 7, zijn experimentele tekeningen en houten paneeltjes te zien. Open: ma. t/m vr.: 09.00-17.00 uur. Kunstuitleen De kunstuitleen is tijdelijk gesloten. Vanaf 10 november is het weer open voor bezoek. UT-medewerkers en -studenten kunnen een kunstwerk lenen (gratis) voor de werk- of studentkamer op de campus. Informatie: Tessa Lieffering, tst. 5746, e-mail: [email protected]. Open: di. en do., 12.00-13.30 uur, centrale hal, 1e verd. Vd Bibliotheek Vrijhof.

ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente

16

Donderdag 5 november 2009

Studentenleven

Klaagmuur Studenten konden afgelopen maandag en dinsdag hun ideeën of klachten in de vorm van een hartenkreet kwijt op een klaag-, en ideeënmuur, die stond opgesteld aan de Boulevard. Leden van UReka vonden de tentamenweek een goed moment om te polsen of de studenten nog wat te morren hadden. Op de opgeplakte, gele memoblaadjes stonden kreten als ‘teveel Duitsers’, ‘een cantus met de rector’ en ‘lange wachttijd bij de printers van Xerox’. Dat lang niet alle kriebels en krabbels zich lenen voor een doelgerichte actie bleek al snel. Toch hoopt UReka meer meedenkers te vinden en voldoende input te krijgen zodat de partij gerichter haar werk kan doen. Foto: Arjan Reef

Over en... Redaction

Snertweer Weer tijd voor snert Moeilijkheid: Inleiding: De klok is weer een uurtje terug gezet, het winter-kook-seizoen is officieel begonnen. De komende periode dus geen lichte zomergerechten meer, maar echte winterkost. Het ultieme gerecht is dan waarschijnlijk toch ouderwetse snert. Wij bereiden deze echter op een wat makkelijkere manier dan officieel de bedoeling is. Verras je huisgenoten (of gezin) dus maar eens met deze klassieker. Ingrediënten: 2 pakken spliterwten 500 gram varkenslappen 500 gram harde groenten die je lekker vindt (wortel, knolselderie, koolraap, aardappel, venkel, prei) 3 bouillonblokjes 2 rookworsten Doosje spekjes Zout en peper Bereiding: In grote soeppan de erwten koken, in bouillon, volgens de verpak-

4 personen king (kan lang duren. Weken niet noodzakelijk, gewoon koken). Varkenslappen in blokjes snijden en mee gaar laten koken. Spekjes uitbakken in aparte pan. Groentes wassen, in stukjes hakken en ook even meebakken. Dit toevoegen aan erwten wanneer die gaar zijn. Dit nog een half uur laten koken. Worst snijden en toevoegen. Simpel, eerlijk en smakelijk. Lekker met roggebrood met spek en stroop. De lekkerste komt natuurlijk van Bolletje. Drank: Een lekkere oude jenever uit de vriezer, of anders een herfstbokje (of twee). Tip: Je kunt prima een grotere hoeveelheid snert maken en deze invriezen. Zorg dat je diepvriesbakjes hebt waarin een hoeveelheid snert past die

voor SPEK & BONEN

Redactie: Joris van Hoof en Willem Pieterson Emailadres: [email protected]

je later weer nodig hebt. Als je vaker dingen invriest is een goed idee om de bakjes te labelen. Koop bij de bouwmarkt een rol verfplakband en leg deze samen met een potlood naast de vriezer. Dit klinkt misschien een beetje kinderachtig, maar je zult er geen spijt van krijgen. Wist je dat: Er jaarlijks een wedstrijd snert koken is? Dit evenement wordt gehouden in Groningen. Volgens de lokale media doen er ook allerlei mensen van buitenlandse komaf aan mee. In veel landen worden vergelijkbare soepen gemaakt. Maar of een gewone erwtensoep ook echt snert is, dat is een jaarlijks terugkerend punt van discussie bij de wedstrijd.

Weekblad van de Universiteit Twente

www.utnieuws.utwente.nl nummer 32 - Donderdag 5 november 2009

5

UT N I E U W S 7

Een ambitieuze perfectionist

14

Glasvezels en eiwitfabrieken

Volleybalbelofte rukt op

Solarteam achtste in ‘race van de crash’ De World Solar Challenge 2009 gaat voor het Twentse team de boeken in als ‘de race van de crash’. Na twee goede racedagen sloeg de 21Revolution op dag drie met een snelheid van 95 kilometer over de kop. De schade was aanzienlijk en de schrik zat er behoorlijk in, maar de auto kon weer opgelapt worden. Als achtste kwam het Solarteam twee dagen later over de finish. Winnaar van de World Solar Challenge, de zonnewagenrace van 3010 kilometer tussen Darwin en Adelaide in Australië, werd de Japanse auto Tokai Challenger. Het team van de Tokai University uit Tokio reed met een gemiddelde snelheid van net boven de honderd kilometer per uur en deed 29 uur en 49 minuten over de race. Delft en Michigan werden op gepaste afstand tweede en derde. De eerste twee dagen deed de Twentse 21Revolution goed mee. Het team kwalificeerde zich als elfde, maar werkte zich naar voren en leek redelijk zeker van plaats vier in de einduitslag. Totdat een defect aan de achterband een forse crash veroorzaakte. De auto kon worden gerepareerd, maar vanwege gesneuvelde zonnecellen kon er minder energie worden binnengehaald. Ruim vijftien uur achter Tokai en een kwartier voor de tijdlimiet finishte het UT-team uiteindelijk als achtste en tevens laatste. Zeventien andere teams haalden de finish in Adelaide niet op tijd. -Fotoreportage op pagina 8 en 9. -Commentaar van hoogleraar Jacques Noordermeer op de banden, pagina 3.

technische bedrijfskunde en informatica

UT scoort hoogst met twee bachelors Studenten techniek beoordelen de UT-opleidingen technische bedrijfskunde en technische informatica als de beste bachelors op hun gebied. Dat blijkt uit het themanummer ‘Studeren’ van weekblad Elsevier. Het tijdschrift liet voor de vijftiende keer populaire, veel gekozen opleidingen beoordelen door studenten, hoogleraren en universitair hoofddocenten. Op verzoek van onderzoeksbureau ResearchNed in Nijmegen vulden 5982 studenten aan Nederlandse universiteiten een uitgebreide digitale vragenlijst in. Daarnaast vroeg ResearchNed aan hoogleraren en universitair docenten elkaars opleidingen te vergelijken voor de jaarlijkse Elsevier Faculty Rating; 2090 van hen vulden de lijst in. De universiteiten van Leiden en Nijmegen tellen over de hele linie de meest tevreden studenten: van beide instellingen kregen

6

InternatIonal

PaGe

acht opleidingen het hoogste cijfer. Hoogleraren vinden dit jaar opnieuw Utrecht de beste universiteit. Die staat met tien opleidingen op de eerste plaats. Als het gaat om ‘beste technische universiteit’ delen Delft en Eindhoven de eerste plaats, gevolgd door Twente. Met name de inrichting van de opleiding technische bedrijfskunde wordt door UT-studenten ‘significant boven het gemiddelde’ gewaardeerd. Als het gaat om keuzemogelijkheden scoort de opleiding zelfs een 8,5.Technische informatica scoort hoog als het draait om de faciliteiten, zoals voldoende computers, zitplaatsen en de beschikbaarheid van studiemateriaal. Maar ook zijn de studenten tevreden over het onderdeel ‘toetsing’, de aansluiting van het studiemateriaal op tentamens, en colleges. Ook de bachelor

werktuigbouwkunde doet het goed onder de studenten. De waardering voor de docenten is hier hoog; hun bekwaamheid, inzet, bereikbaarheid en begeleiding scoren in totaal een 7,8. Met als eindoordeel een 7,6 voor werktuigbouwkunde staat Twente op de tweede plaats, net onder Eindhoven. De bacheloropleiding psychologie neemt landelijk een vijfde plaats in op de ranking. Twente krijgt als eindoordeel een 7,3, Rotterdam is de beste met een 7,9. De mogelijkheid tot stage lopen in het buitenland krijgt bij de Twentse psychologie een opvallend laag cijfer: een 5,4. Scoren doet deze UTopleiding als het gaat om de

bekwaamheid en inzet van docenten (7,8) en de communicatie naar de student (7,9). Vlak voor de Elsevier-ranking kwam de universiteit van Shanghai met een top honderd van beste universiteiten. De Universiteit Utrecht staat op nummer elf in Europa en op plaats 52 wereldwijd. De Universiteit Leiden deelt plaats 72 op de wereldranglijst. Delft neemt de 152e plaats in, de UT de 303e plaats en Eindhoven de 402e. De wetenschappers van Shanghai kijken vooral naar de onderzoeksprestaties van instellingen, zoals het gewonnen aantal prijzen en de citatie- en publicatiescores in bekende wetenschappelijke tijdschriften.

Communicatie Crises zijn overal, zoals de Mexicaanse griep en de financiële crisis, maar hoe kun je het beste handelen in zo’n situatie? Tijdens de tweede editie van de Dag van de Communicatie (vrijdag 4 december in de Vrijhof) staat crisiscommunicatie centraal. Tijdens het symposium dat georganiseerd is door studievereniging Communiqué spreken drie specialisten: schrijver en communicatieadviseur Hans Siepel, massapsycholoog en schrijver Jaap van Ginneken en adviseur terrorisme en veiligheid van premier Balkenende, Paul van Beek. Deelnemers kunnen ook een aantal interactieve workshops volgen. Aanmelden kan via www.nationaledagvandecommunicatie.nl.

Miljoenengrant voor UT-prof IMPACT-directeur en hoogleraar Fundamentals of Chemical Reaction Engineering Hans Kuipers krijgt een Advanced Grant van de European Research Council (ERC). Deze subsidie van 2,5 miljoen euro is de grootste en meest prestigieuze grant die in Europees verband wordt verdeeld. Het geld wordt ingezet voor onderzoek naar de warmte- en stofoverdracht in complexe gas-deeltjesreactoren.

worden deeltjes fijn materiaal via een gas omhoog geblazen.Voor de industrie is het van groot (economisch) belang te weten hoe de overdracht van stof en warmte tussen deeltjes en gas plaatsvindt. ‘Dat levert een enorme besparing op.Van één deeltje kunnen we dat prima beschrijven, maar we weten niet hoe dat voor een miljard deeltjes gaat’, aldus Van der Hoef. Volgens de onderzoeker is zijn vakgroep Het onderde enige in zoeksproject de wereld start begin 2010 die een en kent een code heeft looptijd van ontwikkeld vijf jaar. Met om op drie het geld kunverschillende nen acht aio’s schaalniveaus worden aangete meten. Dat steld en wordt betekent niet bovendien dat Van der geïnvesteerd Hoef verHans Kuipers in nieuwe wacht in deze Foto: Arjan Reef apparatuur. periode van ‘Gigantisch blij’ zijn ze bij vijf jaar dit vraagstuk op de vakgroep Fundamentals te lossen voor de reactoren of Chemical Reaction van tien meter en hoger Engineering, aldus die in de industrie worden onderzoeker Martin van gebruikt. ‘We hopen een der Hoef. Hij schreef het doorbraak te vinden tot proposal voor de grant een hoogte van twee en geeft bij afwezigmeter. Dat zou een mooie heid van Hans Kuipers eerste stap zijn.’ (Noorwegen) een toelichHet is de tweede keer ting. ‘We staan te trappelen dat een UT-prof de om te beginnen en hopen hoogste ERC grant krijgt. snel gekwalificeerde aio’s Hoogleraar Albert van den aan te trekken.’ Berg van de BIOS Lab-onIn gas-deeltjesreactoren a-chip groep was vorig in de petroleumindustrie jaar de eerste.`

Deze krant woensdagavond al digitaal lezen? GA naar: www.utnieuws.utwente.nl

Nummer 303. Niet zomaar een lullig cijfertje. Dit zijn wij. Wereldwijd gezien dan. En daarmee ook weer onzichtbaar, want als je de 303e plaats inneemt op de wereldranglijst van beste universiteiten dan straal je niet zo heel erg veel uit. Oké, oké, Eindhoven staat nog een dikke honderd plaatsen onder ons. Maar Delft weer honderdvijftig plaatsen erboven. Gewoon een rotplekje dus, die nummer 303. Over het hoe en waarom, hebben wij ons op de redactie natuurlijk het hoofd gebroken. Maar zo eentwee-drie hadden wij het antwoord ook niet klaar. Aan de ene kant slepen onze wetenschappers (lees deze week: Jacques Noordermeer en Hans Kuipers) aan de lopende band leuke prijzen binnen, aan de andere kant staan we elke race weer met lekke banden in de Australische rimboe. Is het de overdaad aan groen die deze campus onzichtbaar maakt? Of is dat nieuwe logo toch niet echt lekker gevallen? Ruw werden we uit deze overpeinzingen gehaald door het lawaai van een stevige boor. Wat bleek? De gehele Vrijhof werd voorzien van nieuwe bewegwijzering. Oude naambordjes werden gesloopt, nieuwe – voorzien van een kek geel kleurtje – aan de muur genageld. Redaction UTNews lazen we op de muur. Redaction? Redaction? Met een verhit hoofd rukte onze hoofdredacteur (volgens zijn nieuwe naambordje Bird Greenmen) het nieuwe bord er af. Buiten lazen we Liberty Court (= Vrijhof) op het gebouw. Langzaamaan bereiken ons nu steeds meer berichten over deze innovatieve vertaalslag naar een stukje internationalisering. Kijk niet raar op als u voortaan via de Highcamp en the Mirror in the Wing belandt. Scoren we vast points mee op die wereldranglijst.

Klaagmuur Teveel Duitsers! kalkte een student geïrriteerd op het zelfklevende, gele memovelletje. Het blaadje wapperde rustig in de wind op een geïmproviseerde klaagmuur. Studentenpartij UReka sjouwde deze week met twee van die ‘muren’ onder de arm over de campus. Eentje voor creatieve ideetjes. Eentje voor frustraties. Aan inspiratie geen gebrek, zo bleek. Het regende klachten. Passerende studenten penden er schaamteloos op los. Kapotte microfonen in collegezalen, sensorlichten die uitgaan als niemand beweegt in de zaal, hoogleraren die gebrekkig Engels spreken, lange wachttijden bij de printers, geldverspillende huisstijl en, teveel Duitsers. Hoezo Nederland klaagcultuur? UReka hoopt met de actie op inspirerende input, meer meedenkers en een actievere achterban. ‘Zodat wij ons werk goed kunnen uitvoeren’, vertelde een van hen. Nou, dan kunnen wij ook nog wel een duit in ‘t zakje doen. Wij balen van plek 303 die de UT inneemt in de Shanghai ranking. Ook de ondermaatse score van de UT ten opzichte van concurrenten Delft en Eindhoven in weekblad Elsevier stelt ons diep teleur. Het solarteam laat ons huilen. Wanneer horen we weer eens iets van de Student Union? We hebben genoeg van vieze wc’s, smakeloze koffie, dure broodjes, trage computers, onstabiel netwerk, verdwaalde telefoontjes, dure huisstijl, een saaie Route’14, de modderschoenen die je krijgt rond gebouw de Horst, de slecht vertaalde bewegwijzering in de Vrijhof, de eeuwig durende bouwprojecten, overstekende ganzen, smerige vijvers, bladeren op de weg, we balen van de herfst met zijn regen, kou en wind. En die Duitsers? Daar hebben wij geen last van. Laat ze toch lekker schuiven. Zij klagen tenminste niet!

...sluiten

UT-Nieuws stelling v/d week

Al die rankings zijn geen serieuze graadmeter GA naar: http://www.utnieuws.utwente.nl

Uitslag vorige stelling: Flexplek? Prima, ik hecht geen waarde aan mijn eigen werkplek EENS

30%

ONEENS

70%