0010100100110101010 01101110 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 101010110101010001 10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 110000110101 001101110 10011110001 101101 10001111010 0001011011101101 11010101101101110 001101110 0010101110110110100 101011000101010111 101101 0001011011101101 101010110101010 11010101101101110 1000000000000111101010101 0010100100110101010 0010101110110110100 11010111010101011 01101110 101011000101010111 011110100111010 10110100101100110101 1100001 101010110101010 00010110111011010101010101 1000000000000111101010101 1101010110110111001010 11010111010101011 0010101110110110010100 101011000101010111001 011110100111010 1100001 101010110101010001 10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 1 01111010011101000 11010 110000110101 1001010101010 10011110001 01101110010010 10001111010 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 10101010101110101010001 101111110000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 1100001101011111110001 10001111 000101010 1010 1011 001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 0101011 01 010101010 10110101001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 001001 01001
NOTITIES
INLEIDING Na de wereldtop rond de informatiemaatschappij, die plaatsvond in december 2003 in Genève, ging België de verbintenis aan om een nationaal actieplan uit te werken voor de strijd tegen de digitale kloof. Gezien het belang van het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ICT) voor de democratie en de sociale rechtvaardigheid, leek het mij primordiaal om speciale aandacht te schenken aan de moeilijkheden die personen met een handicap op dit gebied ondervinden. De digitale kloof maakt immers deel uit van de discriminatie waarvan deze personen slachtoffer zijn. Toen ik aan deze opdracht begon en de balans opmaakte van de toegankelijkheid van al deze technologieën voor personen met een handicap, stelde ik vast dat over dit onderwerp geen informatie beschikbaar is. Nochtans mag deze informatie niet ontbreken bij de maatregelen om de digitale kloof te dichten. Zo besliste ik in september 2005 samen met de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH) een studie uit te voeren, met de bedoeling een duidelijk beeld te krijgen van de problemen en behoeften van de personen met een handicap en dit per type handicap. Deze gids met aanbevelingen en technische fiches is het resultaat van dit onderzoek naar de verschillende technologieën en de knelpunten voor de betrokken gebruikers. Deze documenten zijn een werkinstrument dat alle kenmerken vermeldt waaraan de verschillende informatie- en communicatietechnologieën moeten beantwoorden om bruikbaar te zijn voor iedereen. Het principe van “ontwerpen voor iedereen” is voor alle ondernemers een onmiskenbare gelegenheid om hun productengamma uit te breiden en een nog vrij onbekend marktdeel uit te bouwen. De combinatie van sommige toepassingen biedt immers nieuwe perspectieven voor personen met een handicap maar ook voor de maatschappij in het algemeen.
82
De strijd tegen de discriminatie mag zich niet tot mooie woorden beperken. De gids die u in handen heeft bevat concrete en realistische informatie voor ontwerpers en producenten maar biedt ook een houvast aan personen met een handicap en hun omgeving. Zij vinden er informatie die afgestemd is op hun specifieke handicap. Het gebruik van een computer of gsm is een doodgewone handeling geworden. ICT is voor alle personen met een handicap een manier om alledaagse taken uit te voeren via een algemeen kanaal. Technische hulpmiddelen worden niet meer als stigmatiserend ervaren en de handelingen van personen die beperkingen ervaren worden erdoor genormaliseerd. Ik hoop dus van harte dat deze gids en de bijgaande technische fiches het begin zullen zijn van een algemene mobilisatie om ICT toegankelijker te maken. Deze nieuwe technologieën dragen bij tot de zelfstandigheid, de integratie en de veiligheid van personen die beperkingen ervaren, ongeacht de aard van deze beperkingen. Tot slot gaat mijn dank uit naar het NVHPH-team. Gedurende het hele parcours konden wij terugvallen op de ervaring, de expertise en de knowhow van deze vereniging. Het dynamisme en de openheid die dit team aan de dag legde bij het denkwerk en bij de zoektocht naar informatie droegen ontegensprekelijk bij tot de kwaliteit van dit werk.
Gisèle Mandaila Staatssecretaris voor het Gezin en Personen met een Handicap
36 E-Learning. Guidelines, Tiresias web site http://www.tiresias.org/guidelines/e_learning.htm 37 Gids van de technologieën voor de integratie van leerlingen met een handicap / Document opgesteld door de leerkrachten nieuwe technologie van het CNEFEI in Suresnes. Pagina geraadpleegd in mei 2006. http://eduscol.education.fr/D0054/introduction.htm
81
00011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 100001101010101 11010111010101011 Telecommunicatie en informatica worden meer en meer gebruikt 011010 in onze maatschappij. Nieuwe economische activiteiten en nieuwe 01
FILOSOFIE
80
17 «Accessibilité et handicap, quels enjeux? Conférence-débat sur les enjeux de l’accessibilité numérique», georganiseerd door de firma Atalan en Telecom Paris, februari 2005. http://www.atalan.fr 18 «Rapport d’étude sur l’accessibilité de l’Internet/Intranet aux personnes handicapées.», Julien Perben, staatssecretariaat voor Personen met een Handicap, staatssecretariaat voor de Staatshervorming, Frankrijk, 2003. http://www.ladocumentationfrancaise.fr 19 «La Place des Ados se présente... Un site pour les ados». http://ados.ciger.be/presentation.html 20 Secretariaat van de Canadese Thesorieraad. Werkgroep rond e-mail– Samenvatting. NSI-norm 4.3 – E-mail, technologische evaluatie. Update : 2004-03-05 http://www.tbs-sct.gc.ca/clf-nsi/standards/4-3/sum-res_f.asp 21 “DESS-IDM / Mini-project MPM4. Internettoegang voor personen met een handicap”, Pascal Duong et Antoine Martin, 15 februari 2000. http://antonus.free.fr/Mpm4/chapter3.html 22 La Place des Ados se présente... Un site pour les ados http://ados.ciger.be/presentation.html 23 Biometrics at the Frontiers : Assessing the impact on society For the European Parliament. Committee on Citizens’s Freedom and Rights. Justice and Home Affairs (LIBE). Résumé exécutif (FR) / 2005 – EUR 21585 EN. http://cybersecurity.jrc.es/pages/ProjectlibestudyBiometrics.htm 24 «Biometric Systems. What are biometrics?», Tiresias web site http://www.tiresias.org/guidelines/biometric_systems.htm 25 Biometrics : The user perspective / Dr Lynne Coventry - User Research NCR Financial Solutions; Prof. Angela Sasse - UCL, Human Computer Interaction. http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/coventry.htm Designing for Accessibility, Julian G Jones, Tiresias web site. http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/jones.htm 26 «Technische fiches : Personal Digital Assistant. PDA en toegankelijkheid», RCI, Canadees informatienetwerk over het patrimonium, 2006. http://www.rcip.gc.ca/Francais/PF.cgi 27 “Wat kan je met een pocketPC?”, NetPPC, mei 2004. http://www.netppc.com 28 «PDA en afstandsbediening omvormen», D. Prat, ZDNet France (18 februari 2004) http://www.zdnet.fr/ 29 “Are Personal Digital Assistants (PDAs) accessible?”, AccessIT, National Center on Accessible Information Technology in Education, University of Washington, in Accessible Information Technology Series, Factsheet #62 http://www.washington.edu/accessit/articles?62 30 De belofte van de informatiemaatschappij. Goede voorbeelden uit de praktijk met betrekking tot het gebruik van de informatiemaatschappij voor personen met een handicap en ouderen. Case studie nr. 17. Sla de weg in van de technologische hulpmiddelen bij verplaatsing en navigatie. http://www.stakes.fi/promise/book/fr/pr17walk.htm 31 Toegang tot de digitale bibliotheek en de DAISY-boeken. Vragenrubriek, bibliotheek van het INCA, pagina geraadpleegd op 01.07.2006 http://www.cnib.ca/bibliotheque/foire_aux_questions.htm#07 32 Diensten van de Brailleliga : cultuur en animaties. Bibliotheek. Afdeling van het gesproken boek, handleiding. http://www.braille.be/fr/services/culture/bibliotheque_parle.asp 33 Studie van de beste praktijken op het gebied van telewerk en personen met een handicap (CCEH), 2002. http://www.disabilitystudies.ca/teleworkbp.htm 34 “Haalbaarheidscriteria om de professionele integratie van personen met een handicap te bevorderen”, online analyse van de faculteit Psychologie en Educatieve wetenschappen van de universiteit van Luik (laatste raadpleging in augustus 2006) http://www.fapse.ulg.ac.be/Lab/Trav/7.html 35 PROMISE. Goede voorbeelden uit de praktijk met betrekking tot het gebruik van de informatiemaatschappij voor personen met een handicap en ouderen. Case studie nr. 7. Telewerk – werken zonder zich te verplaatsen !, IPSO (Information Society Project Office of the European Commission), 1998. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm
netwerken maken hun opgang. De communicatie tussen mensen is veranderd door het gebruik van websites, het verzenden van emails, discussieforums, telewerk, televerkoop, videofonie... Deze innovaties zijn belangrijk voor de evolutie van de economie maar ouderen en personen met een handicap worden vaak uitgesloten van deze ontwikkelingsperspectieven. Via deze gids willen wij : uitleggen wat de telecommunicatie-en informatietechnologieën zijn en wat hun nut is voor personen met een handicap, de knelpunten aankaar ten die maken dat deze nieuwe producten en diensten volledig of gedeeltelijk ontoegankelijk zijn voor personen met een handicap maar ook voor ouderen, wijzen op de bestaande oplossingen om deze knelpunten weg te werken, aanbevelingen formuleren voor de ontwikkelaars en de overheid om de strijd tegen de digitale kloof aan te binden. De digitale kloof dichten is een heuse opdracht die, in de eerste plaats, een duidelijke identificatie van de doelgroep vergt. Deze strijd tegen de digitale kloof is niet alleen belangrijk op economisch, cultureel en sociaal vlak. Personen met een handicap hebben daarnaast ook specifieke behoeften op het gebied van de toegankelijkheid en de aanpasbaarheid van sommige producten en diensten. Een aantal technische en maatschappelijke barrières, die momenteel de volwaardige participatie van alle burgers aan de informatiemaatschappij in de weg staan, kunnen worden weggewerkt. Technische en politieke oplossingen om de digitale kloof in te perken, moeten worden toegepast in het voordeel van iedereen. Digitale toegankelijkheid is een maatschappelijke, ethische en politieke must. Hopelijk kunnen wij duidelijk maken dat deze digitale toegankelijkheid ook en vooral een voordeel is voor iedereen. Technologieën ontwikkelen die toegankelijk zijn voor personen met een handicap mag geen probleem vormen... het moet een uitdaging zijn! Cléon Angelo Gedelegeerd bestuurder
001010 0100110101010 01101101110 10110100101100110101 00010110100100111011010101010101 1101010110110111001010 00101011101101100 101011000101010111001 0010100100110101010 101010110101010001 01101110 10000000000001111010100101101 10110100101100110101 1101011010101010101011 001 00010110111011010101010101 01111010011101000 1 1101010110110111001010 110000110101 0010101110110110010100 1001111101010001 2 101011000101010111001 10001010111011 101010110101010001 10000000000001111010100101101 3 11010111010101011 001 01111010011101000 4 110000110101 001101110 10011110001 101101 10001111010 0001011011101101 5 11010101101101110 001101110 0010101110110110100 101011000101010111 101101 6 0001011011101101 101010110101010 7 11010101101101110 1000000000000111101010101 0010100100110101010 0010101110110110100 11010111010101011 01101110 101011000101010111 011110100111010 10110100101100110101 8 1100001 101010110101010 00010110111011010101010101 1000000000000111101010101 1101010110110111001010 9 11010111010101011 0010101110110110010100 011110100111010 101011000101010111001 1100001 10 101010110101010001
BIBLIOGRAFIE
10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 1 01111010011101000 11010 110000110101 1001010101010 10011110001 01101110010010 10001111010 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 10101010101110101010001 101111110000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 1100001101011111110001 10001111 000101010 1010 1011 001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 0101011 01 010101010 10110101001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 001001 01001
11 12 13
14
15 16
“Informatie- en communicatietechnologie”. (2006, augustus 22). Wikipedia, vrije encyclopedie. http://fr.wikipedia.org/wiki/Technologies_de_l’information “Electronic and Information Technology Accessibility Standards”, Federal Access Board, as mandated by 1998 amendments to Section 508 of the Rehabilitation Act. December 2001. http://www.access-board.gov/sec508/standards.htm «Le grand dictionnaire terminologique de l’Office québécois de la langue française» http://www.granddictionnaire.com “Quantifier la conception universelle : un programme à mettre en oeuvre.”, in Le Point en Recherche, série Socio-économique 04- 009, januari 2004 http://www.cmhc-schl.gc.ca «Le Livre PROMISE. La Promesse de la Société de l’Information. Les bonnes pratiques dans l’utilisation de la Société de l’Information pour les personnes âgées et les personnes handicapées.», ISPO (Information Society Project Office of the European Commission), 1998 http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr00intr.htm « Ongeveer 5 Belgen op 100 hebben een zware handicap » FOD Economie, DG Statistiek Info Flash nr. 3, 4 december 2001 “e-Accessibilité”. Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio’s [SEC(2005)1095] / COM/2005/0425 definitief http://europa.eu.int/eurlex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0425:FR:HTML “Gids voor informatieproviders “, Europa, Europese Commissie http://ec.europa.eu/ipg/rule7/rule7_guide2_fr.htm “De la fracture numérique à l’inclusion sociale”, speciaal nummer van de EMERIT-brief, nr. 39, juni 2004. Fondation Travail-Université vzw. http://www.ftu-namur.org/fichiers/Emerit39.pdf «e-Mobilité. Cyberconférence de presse à la Région Wallonne», Christophe PONSARD, Cetic. http://www.cetic.be/article200.html «L’ordinateur accessible», presentatie door Thierry Danigo tijdens de ROUMICS, Roubaix, april 2005 http://www.roumics.com/IMG/pdf/06_L_ordinateur_accessible.pdf "Principles for accessible software”, IBM http://www-3.ibm.com/able/access_ibm/principles.html International Workshop on Accessibility Requirements for Public Procurement in the ICT Domain. Held at : Brussels, October 19-21, 2004 http://europa.eu.int/information_society/policy/accessibility/regulation/pubproc_ws_2004/a_documents procurement_conference_report_fin%20nocover.pdf Belangrijkste informatiebronnen die werden gebruikt voor de tabellen : ”Mobile telephony for people with disabilities. A guide to choosing a mobile phone”, NFTH - The Nordic Forum for Telecommunication and Disability, 2004 http://www.nuh.fi/NFTH-Mobile_telephony.htm ”Balin-verslag. Werkgroep rond toegankelijkheid van mobiele telefonie voor personen met een handicap. Verslag over toegankelijkheid van mobiele telefonie voor personen met een handicap, voorgesteld aan de adviescommissie voor radiocommunicatie “, 2003 www.art-telecom.fr/publications/rapport/rapport-balin.doc ”Critères communs aux trois opérateurs de sélection des téléphones mobiles”, Afom, 2005 http://www.afom.fr ”Solutions Handicap”, France Telecom, catalogus met het aanbod aan producten en diensten die aangepast zijn aan de verschillende handicaps, 2005 http://www.agence.francetelecom.com Dossier “L’accessibilité à Internet sur mesure” op de website van WAI-NOT http://www.wai-not.org/default1.asp?Lan_ID=fr Tiresias. Guidelines, Mobile phones http://www.tiresias.org/guidelines/mobile.htm Tiresias. Checklist for Plain Old Telephone System http://www.tiresias.org/guidelines/checklists/pots_checklist.htm “Pourquoi l’accessibilité numérique ?”, Openweb Group http://www.openweb.eu.org/articles/accessibilite_numerique_pourquoi/ «Leçon 1. Qu’est-ce qu’un site accessible?», Illisite web agency. http://www.illisite.fr/template.php?page=lecons&lecon=1#lecon
79
11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 001101110 1000000000000111101010101 101101 11010111010101011 Biometrie 0001011011101101 011110100111010 Portaalsite met informatie over biometrie http://biometrie.online.fr/ 11010101101101110 1100001 European Biometrics Portal http://www.europeanbiometrics.info/ 0010101110110110100 Resources Related to Biometrics and People with Disabilities http://www.icdri.org/biometrics/biometrics.htm 101011000101010111 Biometrie – artikel uit de online-encyclopedie Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Biometrie 101010110101010 “Conference on Accessible Biometrics, Wednesday 18th May 2005 DTI Conference Centre”, J. Gill and M. Rejman-Greene, 2005 8 ICT, digitale kloof, toegankelijkheid 1000000000000111101010101 http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/index.htm 0010100100110101010 11010111010101011 8 Wat verstaan we onder ICT ? “Biometrics at the Frontiers : Assessing the impact on society.” For the European Parliament. Committee on Citizens’s Freedom and 01101110 011110100111010 10110100101100110101 Rights. Justice and Home Affairs (LIBE) / 2005 – EUR 21585 EN http://www.jrc.es/home/pages/detail.cfm?prs=1235 ICT en personen met een handicap 8 1100001 00010110111011010101010101 “ Progress report on the application of the principles of Convention 108 to the collection and processing of. biometric data “, T-PD (2005) Wat bedoelen we met de digitale kloof ? 9 1101010110110111001010 BIOM F, Raad van Europa, 2005 http://www.coe.int/T/F/Affaires_juridiques/Coopération_juridique/Protection_des_données/ 0010101110110110010100 Toegankelijkheid, een voordeel voor iedereen 9 PDA, PDAPhone & Smartphone 101011000101010111001 Dossier over het gebruik van PDA’s in het onderwijs http://atto.buffalo.edu/registered/ATBasics/Populations/UDesign/pda.php Wat betekent digitale toegankelijkheid ? 10 101010110101010001 “Projet Technique. Un PDA multimodal au service de l’handicap”, Laboratoire “Technologie et Handicap”, Université Paris 8, 2004 10000000000001111010100101101 http://ufr6.univ-paris8.fr/desshandi/supl/projets/pdamulti/presentation.php 11010111010101011 001 13 Doelpubliek «Interactions non visuelles sur PDA. Rapport de stage», A. Hermet, B. Oriola, S. Conversy, stageverslag DESS Interactions Homme01111010011101000 Machine, Équipe DIAMANT – IRIT, 2004 http://www.irit.fr 110000110101 Algemene kenmerken 13 eBooks lezen op PDA. Dossier, NetPPC, oktober 2005 http://www.netppc.com 10011110001 Kenmerken per handicap en specifieke behoeften 14 10001111010 GPS
. . . . . . .
INHOUD
. . . . . Officiële website van het Europese programma GALILEO http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/galileo/index_fr.htm . Demonstratie met geluid- en beeldfragmenten en getuigenissen van gebruikers van BrailleNote, het hulpsysteem bij verplaatsingen voor .
78
. . .
blinden op de website van de Sendero-groep http://www.senderogroup.com/shopgps.htm “De l’évolution du GPS à la navigation pédestre”, P.-Y. Gillieron en Q. Ladetto, EPFL, Faculté de l’environnement naturel, architectural et construit, Laboratoire de Topométrie, in EPFL–Flash Informatique. Informatique mobile – spécial été 2002. http://sic.epfl.ch/SA/publications/FI02/fi-sp-2/sp-2-page3.html «Aides aux déplacements», Edwige Pissaloux, Laboratoire de Robotique de Paris www.ifrath.univ-metz.fr/IMG/pdf/E_Pissaloux.pdf «Les nouvelles technologies au service d’une mobilité autonome des déficients visuels : Enjeux, innovations et perspectives. Séminaire organisé par l’Institut pour la ville en mouvement à la Cité des Sciences et de l’industrie de Paris le 24 novembre 2003" , Institut pour la ville en mouvement. http://www.ville-en-mouvement.com/actionpam.htm#aveugle Du droit à la mobilité urbaine des déficients visuels au plaisir de la ville pour tous, Isolde Devalière, CSTB magazine, januari-februari 2002 http://www.ville-en-mouvement.com/syntheses/isolde_devaliere.pdf
Aangepast digitaal formaat
. DAISY Consortium http://www.daisy.org Makkelijk leesbare documenten . Richtlijnen voor makkelijk leesbare documenten , IFLA, 1999 www.ifla.org/VII/s9/nd1/iflapr-59f.pdf Telewerken . «eWork 2002. Les nouvelles méthodes de travail dans la Société de l’information en 2002", AFT (Association Française du Télétravail et des Téléactivités) http://europa.eu.int/information_society/activities/atwork/hot_news/publications/documents/ework2002fr.pdf . «Recueil de directives pratiques sur la gestion du handicap sur le lieu de travail. Réunion tripartite d’experts sur la gestion du handicap sur . .
le lieu de travail», OIT, Bureau International du Travail, Genève, 2001 http://www.ilo.org/public/french/employment/skills/disability/news.htm BTA (Belgian Teleworking Association) http://www.bta.be/fr.html Software APOLO. Software voor de analyse van de professionele inzetbaarheid van personen met een handicap, CRETH, 2000. http://www.creth.be/real/apolo/apolo2.htm
eLearning
. Initiatieven en goede voorbeelden uit de praktijk op het vlak van e-toegankelijkheid. e-Inclusie voor personen met een handicap, op de . . .
website elearningeurope.info van de Europese Commissie http://www.elearningeuropa.info/index.php?page=doc&doc_id=4518&doclng=8&menuzone=1&mtopic=5 Ministerie van de Franse gemeenschap in België (strategisch plan voor de integratie van ICT) http://www.enseignement.be Learnbox, der Bildungsserver der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens http://www.learnbox.be ICT in het onderwijs, Vlaamse gemeenschap, promotie van ICT-gebruik in het onderwijs http://www.minocw.nl/ict/
16
Analyse per technologie
18
Computer
18
Hardware
26
Software
28
Telefonie
28
Algemene inleiding
29
Mobiele telefonie
37
Vaste telefonie
43
Videofonie, fax, openbare telefooncellen
45
Internet
45
Websites
52
E-mail, chatten, forums
54
Biometrie
57
PDA, PDAphone & Smartphone
59
GPS
62
Aangepast digitaal formaat
63
ICT-toepassingen
63
Telewerken
66
eLearning
68
Andere goede voorbeelden uit de praktijk
71
Meer informatie
71
Wetgeving : context
73
Regels voor “makkelijk leesbare” en “makkelijk begrijpbare” documenten
74
Glossarium
76
Voor meer informatie
79
Bibliografie
. UK : het Royal National Institute of the Blind (RNIB) stelde aanbevelingen op voor de toegankelijkheid van software op basis van de ISO/TS 16071-norm en gegevens uit de CEN 14661-norm en Section 508
001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
ICT, DIGITALE KLOOF, TOEGANKELIJKHEID
8
Handicap
. Website van het Europese jaar van personen met een handicap
Wat verstaan we onder ICT? ICT wijst doorgaans op gegevensverwerking via het internet1. De term dekt de uitrustingen en systemen waarmee gegevens of informatie kunnen worden verworven, bewaard, bewerkt, afgebeeld, uitgewisseld, verzonden en ontvangen2. De waaier van beschikbare producten en diensten gaat van de klassieke telefoonlijn tot navigatiesystemen, GPS, GSM, PDA, videofonie over internet en de ontelbare mogelijkheden die deze technologie biedt. Het begrip “nieuwe informatie- en communicatietechnologie” wijst op de razendsnelle evolutie van de informatietechnologie door de komst van de informatiesnelwegen (meer bepaald het gebruik van internet) en de snelle groei van de multimedia. Het begrip “informatietechnologie” ontstond naar aanleiding van een koersverandering in de informatieverwerking. Het begrip NICT is het logische vervolg op ICT. Aan de basis van deze technische, conceptuele en terminologische veranderingen ligt de steeds grotere wederzijdse beïnvloeding van informatieverwerking, telecommunicatie en de audiovisuele media, die voor een revolutie zorgt op het gebied van arbeid en opvoeding3.
ICT en personen met een handicap ICT en de toepassingen die eruit voortvloeien bevorderen aanzienlijk de mogelijkheden van personen met een handicap op het gebied van integratie, zelfredzaamheid en veiligheid op talrijke vlakken in hun dagelijks leven. De belangrijkste toepassingen zijn onder meer :
. e-mail, sms, videofonie, enz., . online kranten, digitale boeken, audiovisuele media, . online kopen en bankieren, . opleidingen op afstand, educatieve software, . telewerk, . digitale televisie en online hobby’s, . online administratieve diensten, . hulpsystemen voor verplaatsingen, . bijstand op afstand (communicatie, alarmen, enz.), . sociaal-medische diensten op afstand (televerzorging en telegeneeskunde), . domotica. ICT kan dus een doorslaggevende rol spelen op vele vlakken : werken, studeren, zich ontplooien, communiceren, zich uitdrukken, uitwisselen, contacten leggen, zich verplaatsen, zich informeren,
http://www.able.ie Bonweb : portaalsite met links naar een reeks websites gewijd aan handicap sante.php?searchi=10 Surdinet : repertorium van Franstalige sites over doofheid http://www.surdite.net Voir Plus : portaalsite gewijd aan blinden en slechtzienden http://www.voirplus.net
http://www.bonweb.com/viepratique/handicaps-
. . ICT-toegankelijkheid/Digitale kloof . “Rapport d’études sur l’accessibilité de l’internet-intranet aux personnes handicapées”, J. Perben, 2003 http://www.ladocumentationfrancaise.fr/rapports-publics/044000032/index.shtml . «Handicap et technologies», G. Bazier & M. Mercier, (laatste update in 2003) http://www.fundp.ac.be/medecine/psycho/bib/htech.htm . Informatieve site over technologische bewaking en handicap (Canada) http://www.handiveille.net . Gedetailleerde informatie over alle aspecten van ICT-toegankelijkheid op de website van Tiresias http://www.tiresias.org/index.htm . “Recherche technologique et diffusion de l’innovation au service du handicap”, Pr. Ph. Thoumie, onder toezicht van mevr. Cl. Haigneré, minister voor onderzoek en technologische innovatie en mevr. M.-Th. Boisseau, staatssecretaris voor personen met een handicap, 2004 http://lesrapports.ladocumentationfrancaise.fr/BRP/044000064/0000.pdf «Accessibilité, Handicap et TIC», verslag van de eerste ROUMICS, Rencontres ouvertes du multimédia et de l’internet citoyen et solidaire, 2005 http://www.a-brest.net/article1455.html COST 219 bis. Telecommunications : Access for Disabled and Eldery http://www2.stakes.fi/cost219/index.html Portaalsite van de Europese Commissie over e-Inclusion en e-Accessibility http://europa.eu.int/information_society/policy/accessibility/index_en.htm “L’implication du Groupe France Télécom dans le domaine du Handicap et de la dépendance. Dossier de Presse”, France Telecom, 2004 http://www.rd.francetelecom.fr/fr/espaces/journalistes/dossiers/accueil/ Webpagina’s over de toegankelijkheid van Apple http://www.apple.com/accessibility/ Webpagina’s over de toegankelijkheid van Microsoft http://www.microsoft.com/enable/index.aspx Webpagina’s over de toegankelijkheid van IBM http://www-3.ibm.com/able/access_ibm/index.html
. . . . . . . Computer . «Boîte à outils pour l’approvisionnement accessible (BOAA)», Canadese regering http://www.apt.gc.ca/DListProdsF.asp?Id=1 . Vereniging Idée : gespecialiseerde educatieve software, revalidatietoepassingen, computertoegankelijkheid http://association.idee.free.fr . Voorstelling van gratis software voor informaticatoepassingen http://guillaumergo.free.fr . Portaalsite Handimobility : informatie over handicap, forum, advertenties http://www.handimobility.be/ . «Des innovations technologiques pour des services accessibles à tous», France Télécom, 2003 http://www.francetelecom.com/sirius/ rd/fr/ddm/fr/technologies/ddm200309/print_index1.htm
Telefonie
. Informatie over het gebruik van de telefoon door slechthorende personen op de website van de FFSB http://www.ffsb.be . Mobiel telefoonaanbod per handicap volgens de AFOM-criteria (SFR) http://www.connaitresfr.fr/html/developpement/handicaps/index.php . Informatie over het sociaal tarief in België op de website van het BIPT http://www.ibpt.be/ibpt.htm Internet . Anysurfer : Belgisch kwaliteitslabel voor toegankelijke websites http://www.anysurfer.be . Toegankelijkweb : project rond de toegankelijkheid van websites van de Vlaamse gewestregering http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ toegankelijkweb/index.htm . Project WAI-NOT. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) kinderen en jongvolwassenen met een verstandelijke handicap http://www.wai-not.org . Gids AccessiWeb : methode voor de toepassing van de WCAG ontwikkeld door BrailleNet http://www.accessiweb.org . Interview met Pierre Guillou van BrailleNet over het project Support-EAM, afgenomen op 29 juin 2005 door L. Denis en E. Sloïm voor Openweb http://openweb.eu.org/articles/interview_pierre_guillou/ . W3C (World Wide Web Consortium) http://www.w3.org/ . WAI (Web Accessibility Initiative) : werkgroep van het W3C rond toegankelijkheid http://www.w3.org/WAI/ . WCAG : richtlijnen van het WAI rond de toegankelijkheid van de inhoud van webpagina’s http://www.w3.org/TR/WCAG10/ . Franse vertaling van de WAI QuickTips http://www.w3.org/WAI/References/QuickTips/qt-fr.htm . UWEM 1.0 (Unified Web Evaluation Methodology) : Europese methode voor de evaluatie van webtoegankelijkheid http://www.wabcluster.org/uwem1/ . Website van het Support-EAM-project (Support an E-Accessibility quality Mark) http://www.support-eam.org/ . Dossier “ Handicap en Internet : Webdoof” http://www.educ-pop.org/303 . “How People with Disabilities Use the Web How People with Disabilities Use the Web”, W3C Working Draft, 2004 http://www.w3.org Informatie over open formaten op de website van de organisatie openformats
http://www.openformats.org/fr6
77
VOOR MEER INFORMATIE ... Verenigingen voor personen met een handicap
76
. AFrAHM (Association Francophone d’Aide aux Handicapés Mentaux) http://www.afrahm.be . ANLH.NVHPH(Association Nationale pour le Logement des Personnes Handicapées – Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap) http://www.anlh.be . FFSB (Fédération Francophone des Sourds de Belgique) http//www.ffsb.be . BCBS (Belgische Confederatie van Blinden en Slechtzienden) http://users.skynet.be/tekstinfo/presentatie/organisaties/23.html . Brailleliga http://www.brailleliga.be . ONA (Oeuvre Nationale des Aveugles) http://www.ona.be . Seniorwatch http://www.seniorwatch.de . BrailleNet (Frankrijk) http://www.braillenet.org Officiële instanties . AWIPH (Agence Wallonne pour l’Intégration des Personnes Handicapées) http://www.awiph.be . SBFPH (Service Bruxellois Francophone des Personnes Handicapées) http://www.cocof.be/sbfph . VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap) http://www.vlafo.be . DPB (Dienststelle für Personen mit Behinderung) http://www.dpb.be . Belgische federale portaalsite http://www.belgium.be . Wall-On-Line : de Waalse e-regering http://egov.wallonie.be Design voor iedereen . Center for Universal Design http://www.design.ncsu.edu/cud . EDEAN (European Design for All e-Accessibility Network) http://www.e-accessibility.org/ Statistieken . Human functioning and disability – United Nations Statistics Division http://unstats.un.org/unsd/demographic/sconcerns/disability/ . Directie-generaal Statistiek en Economische Informatie – België http://www.statbel.fgov.be Normen . Lijst van de comités en organen voor normalisatie en referenties van de belangrijkste normen en aanbevelingen voor het ontwerp van ICT http://www.tiresias.org/guidelines/standards.htm . “CEN/ISSS DfA WORKSHOP. Design for All and Assistive Technologies in ICT. Guidelines to Standardisers of ICT products and services in .
. . . . .
the CEN ICT domain - 3rd draft”, J. Sandhu, J. Gill, L. Martínez-Normand, Last Updated 23.8.06 http://www.tiresias.org/guidelines/ cenisss/index.htm ISO (International Organization for Standardization) http://www.iso.org - Gids ISO/CEI 71 : 2001 “Guidelines for standards developers to address the needs of older persons and persons with disabilities”, ISO, 2005 - Standaard ISO 9999:2002 : “Technical aids for persons with disabilities - Classification and terminology”; Standards ISO/ICS, 2003 - Standaard ISO/TS 16071 : “ Ergonomics of human-system interaction — Guidance on accessibility for human-computer interfaces”, 2003 - Biometrie : op dit moment wordt gewerkt aan een ISO-norm in verband met de behoeften van gehandicapte personen en de praktische middelen om aan deze behoeften tegemoet te komen CEN (Europees comité voor normalisatie) http://www.cenorm.be - CEN 14661 «Guidelines to Standardisers of ICT products and services in the CEN ICT domain» (complementing CEN/CENELEC Guide 6) CENELEC (Europees comité voor elektrotechnische normalisatie) http://www.cenelec.org - Gids 6 van het CEN/CENELEC: “ Guidelines for standards developers to address the needs of older persons and persons with disabilities” (Europese versie van de Guide 71 ISO/CEI) IEC (International Electrotechnical Commission) http://www.iec.ch/helpline/sitetree/tree_fr.htm ITU (International Telecommunications Union) http://www.itu.int/ ETSI (European Telecommunication Standards Institute) http://www.etsi.org/ - ETR 116 : «Human factors guidelines for ISDN Terminal equipment design», ETSI, 1994 - ETR 029 : Human Factors (HF); Access to telecommunications for people with special needs; Recommendations for improving and adapting telecommunication terminals and services for people with impairments. - ETR 166 : Human Factors (HF); Evaluation of telephones for people with special needs; An evaluation method. (Prisma) - ETSI STF 267 guide for real time text conversation : een voorbeeld van een norm die als basis kan dienen voor de uitwerking van een gids met aanbevelingen voor toegankelijke overheidsaankopen
zich cultiveren, deelnemen aan het dagelijks leven, zich verzorgen, zelfstandig wonen. ICT biedt personen met een handicap echte kansen om hun levenskwaliteit te verbeteren, actiever deel te nemen aan het maatschappelijk leven en op die manier volwaardige burgers te worden.
Universal design is gebaseerd op 7 pijlers :
Enkele voorbeelden :
3
. met een brailleleesregel kan een blinde persoon online een krant lezen zonder de hulp van iemand in te roepen, . personen die zich niet schriftelijk of verbaal konden uitdrukken, . . . .
gebruiken voortaan virtuele toetsenborden om een tekst op te stellen door louter gebruik te maken van een sensor aan de hand, de kin, de voet, enz., dankzij spraakherkenningsprogramma’s kan een volledig verlamd persoon zijn computer besturen met behulp van zijn stem, dankzij open en aanpasbare software kunnen personen met een verstandelijke handicap hun autodidactisch vermogen ontwikkelen, dove en slechthorende personen kunnen belgeluiden en alarmsignalen waarnemen dankzij waarschuwingssystemen die werken op basis van licht of aanraking (trillingen), door gebruik te maken van deze verschillende technologieën kan iemand die zich niet kan verplaatsen thuis werken en op gelijke voet concurreren met een werknemer die buitenshuis werkt.
Wat bedoelen we met de digitale kloof? De digitale kloof is een nieuwe vorm van maatschappelijke uitsluiting die ontstaan is uit de ongelijkheden in het gebruik van en de toegang tot technologieën zoals een draagbare telefoon, een computer en het internet. Informatie- en communicatietechnologie biedt alle burgers de kans op een betere participatie, integratie en onafhankelijkheid, maar toch stellen we vast dat ICT de bestaande ongelijkheden versterkt en nieuwe ongelijkheden creëert. Om de strijd aan te binden tegen de digitale kloof moeten industrie, R&D, wetgeving en opvoeding complementair en bewust betrokken zijn bij de evolutie naar gelijke toegang tot ICT. Politieke acties in de strijd tegen de digitale kloof, die rekening houden met de behoeften van personen met een handicap bij de uitstippeling van de maatschappij, worden samengebracht onder de naam e-inclusie. Een van de oplossingen om de digitale kloof te dichten, is het ontwerpen van producten die aangepast zijn aan een erg ruim gamma van behoeften en mogelijkheden. Dit wordt “universal design” of “ontwerpen voor iedereen” genoemd. Bedoeling is om het leven van iedereen te vereenvoudigen door producten en diensten te ontwerpen die door zoveel mogelijk mensen kunnen worden gebruikt met weinig of geen meerkosten.
nuttig en verkoopbaar zijn aan personen met diverse capaciteiten, geschikt zijn voor een brede waaier van persoonlijke voorkeuren en mogelijkheden, gebruiksvriendelijk zijn, ongeacht de ervaring, kennis of het concentratieniveau van de gebruiker, de nodige informatie op een doeltreffende manier overbrengen aan de gebruiker, ongeacht de zintuigelijke mogelijkheden en de omgevingsfactoren, toeval en de gevolgen van onvrijwillige of onverwachte handelingen minimaliseren, doeltreffend en gemakkelijk in gebruik zijn met een minimum aan inspanningen, voorzien in voldoende ruimte en plaats voor het bereiken, grijpen en manipuleren, ongeacht de lichaamsafmetingen en de beweeglijkheid van de gebruiker.
1 2
4
5 6 7
De toepassing van dit principe impliceert het volgende :
. beschikken over criteria waarmee statistische en dynamische . .
informatie over ouderen en personen met een handicap kan worden verzameld, deze informatie verzamelen en toevoegen aan de informatie met betrekking tot de rest van de bevolking, verbanden leggen tussen de kwantitatieve gegevens en de kwalitatieve informatie over “universal design”4.
In dit opzicht raadt de WOPH (wereldorganisatie voor personen met een handicap) aan personen met een handicap te beschouwen als een volwaardige, prioritaire doelgroep net zoals jongeren, vrouwen en de rurale bevolking en niet als een subgroep van de kwetsbare bevolkingsgroepen.
Toegankelijkheid, een voordeel voor iedereen Door uitrustingen toegankelijk te maken voor personen met een handicap, verhoogt het gebruiksgemak voor alle andere personen. We stellen immers vast dat tal van producten die aanvankelijk werden ontworpen om personen met een handicap te helpen, vandaag een essentieel deel uitmaken van onze omgeving. Kijk maar naar deze voorbeelden :
. de telefoon werd uitgevonden door Graham Bell terwijl hij werkte aan een hoorapparaat voor zijn vrouw, . de afstandsbediening voor de televisie werd uitgevonden om personen met een motorische handicap te helpen, . een webpagina met tekstuele alternatieven voor de grafische informatie kan door iemand die een brailleleesregel gebruikt worden gelezen, maar ook door tal van surfers die gebruik maken van tekstuele browsers.
9
Wat betekent digitale toegankelijkheid ? De Europese commissie omschrijft digitale toegankelijkheid als alle rechten, procedures en technologische mogelijkheden voor een betere integratie van personen met een handicap in een economie en maatschappij die gebaseerd zijn op kennis. Het Europese project PROMISE5 definieerde vijf essentiële criteria voor de integratie van ouderen en personen met een handicap in de informatiemaatschappij. Opdat een gebruiker een dienst of product kan benutten, moet deze dienst of dit product beantwoorden aan een reeks voorwaarden, die men in het Engels de vijf “A’s” noemt die staan voor :
. Accessibility . Availability . Affordability . Awareness . Appropriateness We kunnen deze termen als volgt vertalen : Toegankelijkheid Beschikbaarheid Financiële haalbaarheid Informatie Bruikbaarheid
. . . . .
10 Toegankelijkheid Toegankelijkheid betekent de knelpunten beperken die verbonden zijn aan het ontwerp van toestellen en interfaces zodat ze toegankelijk zijn voor iedereen, rekening houdend met de specifieke behoeften van de verschillende gebruikers. Voorbeelden :
. webpagina’s die zodanig ontworpen zijn dat ze ook toegankelijk zijn voor blinde en slechtziende personen, . audiovisuele diensten met ondertitels en/of gebarentaal zodat ze ook toegankelijk zijn voor dove en slechthorende personen. De voornaamste aanbeveling op dit vlak is de promotie en toepassing van het principe van « ontwerpen voor iedereen ». Iedere dienst en ieder product zou zodanig moeten ontworpen zijn dat om het even welke gebruiker, ongeacht zijn of haar handicap, leeftijd of kennisniveau de dienst of het product kan gebruiken.
Er moet ook op worden toegezien dat het product of deze dienst gebruiksvriendelijk is en de gebruiker tevreden is.
. . .
Een eerste stap bestaat erin de gebruikers, hier dus ouderen en personen met een handicap, te betrekken bij het ontwerp, de ontwikkeling en de evaluatie van nieuwe toepassingen en diensten. Verder moet een product of dienst ontworpen volgens het principe van “ontwerpen voor iedereen” aanpasbaar zijn. Dat wil zeggen dat het mogelijk moet zijn persoonlijke aanpassingen aan te brengen afhankelijk van de specifieke behoeften van de verschillende potentiële gebruikers. Zo moet de schermweergave kunnen worden gewijzigd, moet aangepaste randapparatuur voor een computer of telefoon kunnen worden aangesloten, moeten visuele alternatieven voor auditieve informatie beschikbaar zijn, enz.
Beschikbaarheid De nodige materialen, verbindingen en diensten moeten volledig beschikbaar en “klaar voor gebruik” zijn.
. de gebruikers moeten beschikken over de nodige uitrustingen (computer, modems, tekst- of videotelefoon, enz.) en telecommunicatieverbindingen (klassieke telefoonlijn, ADSLlijn, interactieve kabeltelevisie) en geabonneerd zijn op de diensten die zij nodig hebben, de providers moeten de nodige diensten en producten aanbieden (televerkoop, elektronische bibliotheken, teleopleidingen, e-learning, enz.). Er is nood aan overheidsinvesteringen om te garanderen dat de diensten van algemeen nut toegankelijk zijn voor iedereen. Verder moet duidelijk worden bepaald hoe de individuele toegang tot de nodige uitrustingen en aansluitingen kan worden gewaarborgd en hoe ervoor kan worden gezorgd dat de providers nuttige diensten aanbieden die beantwoorden aan de vraag.
.
Enkele voorbeelden van moeilijkheden :
. het is moeilijk om technologische hulpmiddelen aan te
Bruikbaarheid De bruikbaarheid is de mate waarin een product door bepaalde gebruikers in een bepaalde gebruikersomgeving kan worden gebruikt om bepaalde doelen doeltreffend, efficiënt en naar tevredenheid te bereiken1 . Het is dus niet voldoende dat een product of dienst technisch toegankelijk is voor personen met een handicap. 1 definitie van de ISO-norm 9241
doeltreffendheid : de gebruikers kunnen met het product het verwachte resultaat bereiken. efficiëntie : om dit resultaat te bereiken, is zo weinig mogelijk inspanning en een minimum aan tijd nodig. tevredenheid : het gebruiksgemak en de subjectieve evaluatie van de interactie door de gebruiker.
. . . .
schaffen die op de markt worden gebracht door kleine ondernemingen die vaak in het buitenland zijn gevestigd. Zo is het bijvoorbeeld onmogelijk om op de Belgische markt aan kleine toetsenborden te geraken, er zijn weinig toegankelijke websites, op sommige plaatsen is er geen ADSL-netwerk, er is weinig specifieke software voorhanden, meer bepaald voor mensen met een verstandelijke handicap, er is een groot aanbod aan oplossingen op het gebied van mobiele telefonie, maar weinig producten zijn echt afgestemd op de behoeften van gehandicapte personen.
Instant Messaging : communicatie via de computer met een gesprekspartner op afstand die op hetzelfde computernetwerk, namelijk internet, is aangesloten. In tegenstelling tot emailberichten, gebeur t de communicatie in real-time. Instant messaging bevat nu ook spraak- en videofuncties dankzij de webcam. Sneltoetsen en smileys die de gemoedstoestand van de auteur uitdrukken worden vaak gebruikt bij instant messaging. walkie-talkiefunctie : maakt het mogelijk om gratis binnenshuis te bellen van de hoofdbasis naar een draadloos of ander vast toestel in een andere ruimte. modem :(samentrekking van modulator en demodulator) : apparaat dat signalen moduleert en demoduleert, wordt gebruikt voor een tijdelijke internetverbinding of om twee computers met elkaar te verbinden. zoekrobot : software waarmee informatie kan worden opgezocht in een verzameling documenten of op het internet. Met deze software kan je aan de hand van sleutelwoorden of een trefwoordenlijst andere websites vinden (bijvoorbeeld altavista. com en google.com). multimedia : programma’s en producten die gebruik maken van verschillende dragers zoals tekst, grafieken en beelden om informatie over te brengen. numeriek toetsenbord : toetsenblok met cijfers rechts van het hoofdtoetsenbord voor een snellere invoer van cijfergegevens. PDA (Personal Digital Assistant) : erg geavanceerde elektronische organiser, die internet-, computer-, GSM-functies, enz. combineert. randapparatuur : ieder elektronisch apparaat dat verbonden is aan de centrale rekeneenheid van een computer. Voor de bediening van randapparatuur is een driver nodig. pictogram : grafische voorstelling van een voorwerp, begrip of functie. De keuze van het pictogram is gebaseerd op geheugenassociaties. driver : sturingsprogramma dat nodig is om een bepaald randapparaat te kunnen gebruiken (bijvoorbeeld een printer- of scannerdriver). poort : de in- en/of uitgang van een computer waarop een randapparaat kan worden aangesloten : parallelle poor t, seriepoort, MIDI-poort, modempoort, USC-poort, SCSI-poort … ISDN (digitaal netwerk met integratie van diensten) : digitaal netwerk dat verschillende diensten kan afhandelen met snelle transmissie. telefoonboek met spraakherkenning : vocale opslag van een naam gekoppeld aan een vooraf opgeslagen nummer en automatische vorming van het nummer wanneer de naam wordt uitgesproken. server : software of hardware die informatie verschaft of aan verwerking doet op verzoek van andere software of computers. Een hardware-server kan meerdere software-servers bevatten (bijvoorbeeld : een hardware-server kan een webserver en emailserver bevatten). smiley : tekeningetje dat vaak in een elektronisch bericht wordt geplakt en een gemoedstoestand uitdrukt. Deze tekeningetjes worden gevormd met de toetsen van het toetsenbord en worden gelezen door het hoofd naar links te kantelen. Bijvoorbeeld : blij :-) of droevig :-( . SMS (Shor t Message System) : dienst van de mobiele telefoonoperatoren waarmee tekstberichten van 160 tekens kunnen worden verstuurd en ontvangen.
technologische hulpmiddelen : computermateriaal en –software die speciaal werden ontworpen voor personen die moeite ondervinden om langs traditionele weg toegang te hebben tot computersystemen. telecommunicatie : transmissie, uitvoer en ontvangst van tekens, signalen, beelden, geluiden en informatie van allerlei aard via communicatiekanalen zoals draad, lichtstraling, hertzgolven of andere elektromagnetische systemen. ICT : informatie- en communicatietechnologie. UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) : nieuwe generatie (3G) digitale mobiele telefoons met multimediafuncties waarmee andere gegevens dan spraak kunnen circuleren met hoge snelheid. USB (Universal Serial Bus) : standaard voor de aansluiting van randapparatuur op een computer (muis, toetsenbord, digitaal fototoestel, printer, memory stick, externe schijf, enz.). Momenteel zijn alle computers uitgerust met verschillende USB-poor ten. trilfunctie : alternatief voor het belgeluid op mobiele telefoons waardoor de eigenaar van de telefoon via de trillingen van het toestel op de hoogte kan worden gebracht van een oproep of een nieuw bericht. Er bestaan ook “vibrators” die aan de telefoon kunnen worden toegevoegd. videofonie : multimediacommunicatie tussen twee personen waarbij spraak en beeld worden gebruikt. Videofonie is mogelijk dankzij UMTS op draagbare telefoons web (World Wide Web) : het web is het wereldwijde hypertekstsysteem dat miljarden multimediadocumenten over de hele wereld met elkaar verbindt. Deze webpagina’s zijn ondergebracht in websites, die op hun beurt zijn opgeslagen op webservers die met elkaar in verbinding staan via het internet. webmaster : een webmaster is iemand die zich bezighoudt met websites (ontwerp, programmering, dagelijks beheer, promotie, aanmaak van inhoud, enz.). W3C (World Wide Web Consortium) : organisatie bestaande uit industriëlen, academici en verenigingen die de webstandaarden voor het internet ontwerpt. WAI (Web Accessibility Initiative) : werkgroep van het W3C die zich bezig houdt met de toegankelijkheid van het internet. WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) : normatieve of bindende WAI-richtlijnen over de toegankelijkheid van de inhoud van webpagina’s. WIFI : samentrekking van “Wireless Fidelity”, Wi-Fi is een cer tificatielabel voor draadloze netwerkproducten dat een radiokanaalsnelheid toestaat van 11 Mbp/sec (805,11b) of 54 Mbp/sec (802,11g) in een straal van 50 tot 100 meter. Nota : de terminologielijst van de technologische hulpmiddelen vindt u achteraan het hoofdstuk « Computer - hardware ». Voornaamste bronnen van de terminologielijst : http://www.awt.be http://www.learnthenet.com/french/glossary/grdiscus.htm http://www.granddictionnaire.com www.wallonie.be http://www.alaide.com http://handy.univ-lyon1.fr/access/wai/w3c4.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina
75
Om iedereen de toegang te waarborgen tot de nodige producten en diensten zonder discriminatie op basis van leeftijd en/of handicap zijn maatregelen nodig op verschillende niveau’s :
GLOSSARIUM
74
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) : technologie die een snelle digitale “one-to-one” of rechtstreekse verbinding mogelijk maakt via een dubbele koperdraad. Met deze technologie kan de telefoonlijn open blijven terwijl het internet wordt gebruikt. geluidsversterking : versterking in de telefoonhoorn zelf aan de hand van een onafhankelijke versterker die wordt aangesloten op de draad voor de hoorn of met een specifieke hoofdtelefoon. audiovisie : methode waarmee blinde of slechtziende kijkers kunnen luisteren naar beeldbeschrijvingen bij de geluiden in de film. bandbreedte : aantal gegevens dat over een telecommunicatielijn kan stromen; hoe breder de band, hoe sneller de gegevensdoorstroming. Bluetooth : open standaard voor draadloze verbindingen tussen mobiele telefoons, draagbare PC’s, zakcomputers en andere mobiele randapparatuur die zich op korte afstand van elkaar bevinden. braille : notitiesysteem waarmee combinaties van punten in reliëf kunnen worden gevormd die overeenstemmen met de letters van het alfabet, de cijfers en de leestekens en dat met de vingertoppen kan worden gelezen. browser/navigator : software waarmee de informatie op het World Wide Web kan worden gevisualiseerd. chat : discussieruimte op het internet waarop de deelnemers online berichten uitwisselen; de antwoorden zijn doorgaans door iedereen leesbaar. In tegenstelling tot een discussieform, zijn de uitwisselingen in een chatruimte synchroon, waardoor het optreden van een eventuele moderator erg beperkt is. CD-ROM (Compact Disc-Read Only Memory) : optische disk ontworpen voor de informatica met een opslagcapaciteit van 650 tot 800 Mb. De multimediagegevens op een CD-ROM kunnen niet worden gewijzigd. keuze en afstelling van de geluidsweergave : “equaliser” waarmee het spectrum kan worden aangepast om rekening te houden met gehoorverlies. telefoon met botgeleiding : trillingen voortgebracht door de transducer stimuleren rechtstreeks de gehoorzenuw ter hoogte van het slakkenhuis. CSS :(Cascading Style Sheets) : stylesheets worden gebruikt om de gegevens op webpagina’s en gestructeerde documenten (html, xml) op te maken. Met de nieuwe XHTML-normen kunnen stylesheets inhoud en vorm van elkaar scheiden, wat de websites toegankelijker maakt aangezien de html- of xhtml-taal niet meer wordt gebruikt om structuur te geven aan de inhoud vermits de opmaak wordt vastgelegd in een stylesheet. aanwijstool : tool waarmee de gebruiker de verplaatsingen van de cursor op het scherm kan controleren, instructies kan geven aan de computer en voorwerpen kan hanteren. domotica : alle nieuwe technologieën die worden gebruikt om een woning te automatiseren : veiligheid, energiebeheer, communicaties, enz. downloaden : manier om op een persoonlijke computer of netwerk software of andere op het internet beschikbare bestanden te halen. De overdracht gebeurt van het net naar de computer.
DVD (Digital Versatile Disc) : nieuw type CD-ROM dat CD’s vervangt met een opslagcapaciteit van 4.7 tot 17 Gb. hoorn met magnetische luisterspoel : systeem waarmee het hoorapparataat in stand “T” kan worden gebruikt : de microfoon van het hoorapparaat is uitgeschakeld waardoor de omgevingsgeluiden worden beperkt terwijl het systeem dat de geluiden opvangt die door de luisterspoel van de telefoon worden overgebracht is aangeschakeld. e-government : heeft als doel alle of een deel van de overheidsdiensten aan de burgers, bedrijven, andere overheidsdiensten, enz. elektronisch te laten verlopen. e-mail : elektronische post die via het internet wordt bezorgd aan één of meerdere personen die over een elektronische mailbox op het internet beschikken. stylesheet : zie CSS . flash : er bestaan oproepalarmen die op de telefoonlijn kunnen worden aangesloten en die gebruik maken van een lichtflits en een belsignaal met variabel volume en geluidsweergave. forum : discussiegroep op het internet (newsgroup) waarin de deelnemers online berichten uitwisselen rond een gegeven thema. De berichten worden gepost op een newsserver vanwaar ze naar de andere deelnemers worden verspreid. grootschrift : letters of cijfers die tot 150 keer groter zijn dan normaal. Gewoonlijk wordt lettergrootte 16 of 18 punten gebruikt maar afhankelijk van de behoeften van de persoon kan deze lettergrootte nog groter zijn. GSM (Global Systems for Mobile) : Europese mobiele telefonienorm voor de transmissie van spraak en kor te berichten, celtelefoontechnologie (tweede generatie). GPS (Global Positioning System) : satellietplaatsbepalingssysteem hardware : hardware is computermateriaal in het algemeen, in tegenstelling tot computerprogramma’s die vallen onder de term software. homepage : startpagina van een website. HTML :(Hyper Text Markup Language) : taal die wordt gebruikt om de informatie op het internet te formateren en om hypertekstlinks tussen webpagina’s aan te maken. hyperlink : actieve link in hypertekst op een webpagina. Via een hyperlink kan je onmiddellijk van de ene webpagina naar de andere gaan, waar deze pagina zich ook bevindt op het internet. surfer : internetgebruiker. Internet : wereldwijd web (op basis van TCP/IP-protocollen) dat honderden specifieke netwerken met elkaar verbindt. Het internet verbindt tientallen miljoenen par ticuliere en professionele gebruikers. Via het internet kan je bestanden (FTP) en elektronische post (e-mails) uitwisselen en informatie raadplegen (websites). liplezen : methode die wordt gebruikt door dove en slechthorende personen om een gesproken boodschap te begrijpen door de lipbeweging van de persoon die spreekt te volgen. Imedium : iedere fysieke of elektronische drager die wordt gebruikt om gegevens te verspreiden. snelkeuze : de vaakst gevormde nummers worden opgeslaan waarna slechts één enkele toets moet worden ingedrukt om één van deze nummers te vormen.
de providers :
. de nodige producten en diensten aanbieden die voor iedereen toegankelijk zijn en beschikken over equivalente functies, . de producten en diensten moeten door iedereen bruikbaar zijn, zoniet moeten redelijke aanpassingen mogelijk zijn om . de tekortkomingen weg te werken, . zorgen voor een goede geografische dekking van de verdeling
. . . . . . .
van de producten en diensten. de overheid, die de taak heeft :
. erop toe te zien dat de providers en de dienstverleners de . . . .
wetgeving rond gelijke kansen naleven, meer bepaald door de klachten te behandelen, het onderzoek naar en de ontwikkeling van producten en diensten die voor iedereen toegankelijk zijn, te bevorderen, toegankelijkheidsclausules op te leggen bij beheerscontracten, overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen, informatie te verspreiden over de toegankelijkheidsregels en de toegankelijke producten, meer bepaald via gegevensbanken, een betere geografische dekking van de markt van de technische hulpmiddelen te bevorderen, meer bepaald door protectionistische maatregelen te vermijden.
.
de bandbreedte, de ontoereikendheid van een eenvoudige ADSL-lijn voor communicatie in gebarentaal). Dit verschil in kosten wordt niet altijd erkend voor niet-specifieke uitrustingen, de individuele behoeften erkennen en ten laste nemen, de werkelijke te compenseren functies evalueren, de vereiste minimumuitrusting bepalen per handicap, de doeleinden evalueren (bijvoorbeeld werk en opleiding), de nodige maatregelen nemen om de concurrentie aan te wakkeren, instrumenten invoeren om de aankopen te centraliseren, aankopen in het buitenland in aanmerking laten komen voor terugbetaling (met inbegrip van de ver zendings- en transpor tkosten) want niet alle nodige uitrustingen zijn beschikbaar in België, de ontwikkeling bevorderen van een tweedehandsmarkt voor technologische hulpmiddelen, de kosten onrechtstreeks drukken door toegankelijkheidsclausules op te leggen in alle openbare aankoopcontracten.
de industrie :
. een flexibel en vernieuwend prijzenbeleid voeren de verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen :
. de behoeften van de gebruikers kenbaar maken. Informatie/ opleiding
Financiële haalbaarheid De producten en diensten moeten betaalbaar zijn voor de gebruiker. Het is uiteraard zinloos een technologische oplossing te hebben voor een bepaald probleem wanneer de oplossing door de aankoopprijs ervan ontoegankelijk is voor het doelpubliek. Vaak vormt de financiële haalbaarheid een hindernis voor personen met een handicap. Enerzijds omdat zij vaak minder inkomsten hebben doordat de arbeidsmarkt voor hen minder toegankelijk is en anderzijds omdat de uitrustingen en diensten vaak duurder zijn wegens de meerkosten die hun handicap meebrengt. Om te voorkomen dat een gebrek aan middelen de personen uitsluit die het meeste baat zouden hebben bij deze diensten, moeten maatregelen worden genomen op verschillende niveau’s : de overheid :
. ICT erkennen als producten en diensten die de integratie sterk bevorderen en in aanmerking komen voor terugbetaling, . rekening houden met en erkennen van de meerkosten die verbonden zijn aan een handicap bij de aankoop van het materiaal en bij de toegang tot en het gebruik van basisdiensten, in vergelijking met de kosten gedragen door een persoon zonder handicap (bijvoorbeeld de noodzakelijke aankoop van een 30-inches scherm of, met betrekking tot
Informatie en opleiding zijn belangrijke pijlers voor de toegankelijkheid van ICT. Het gebrek aan informatie en opleiding vormt een belangrijke hinderpaal voor ICT-toegankelijkheid voor personen met een handicap en voor ouderen :
. deze personen zijn nog altijd slecht geïnformeerd over de mogelijkheden die deze technologieën bieden, . deze personen zijn weinig of niet opgeleid in het gebruik ervan . .
en de opleidingen die worden aangeboden door overheidsinstellingen zijn vaak niet beschikbaar in een aangepaste vorm. Bovendien worden de betrokken personen soms geweigerd, klassieke informatiedragers (bewustmakingsbrochures, commerciële documentatie, gebruikershandleidingen) zijn niet altijd beschikbaar in de meest geschikte formaten of via de beste kanalen, informatie over de digitale toegankelijkheid, het principe van “ontwerpen voor iedereen”, de normen, de aanbevelingen, de toegankelijke producten, de financieringsmethoden, de infocentra, enz., is te versnipperd.
Personen die dagelijks in contact komen met personen met een handicap (opleiders, ergotherapeuten, ouders, enz.) zijn te weinig opgeleid over ICT, de mogelijkheden ervan en de bestaande aangepaste oplossingen.
11
In de openbare sector, de industrie en andere sectoren zoals het onderwijs en de arbeidsmarkt zijn de specifieke behoeften van personen met een handicap nog te weinig gekend.
Aanbevelingen :
Regels voor « makkelijk leesbare » en « makkelijk begrijpbare » documenten Dit pictogram betekent dat de tekst die erbij staat makkelijk leesbaar is, dit wil zeggen opgemaakt in eenvoudig taalgebruik en makkelijk te begrijpen. Hiertoe moeten een aantal regels worden nageleefd :
voor de industrie :
. informatie uitwerken en verspreiden die de R&D-afdelingen . . . . .
12
bewust maakt van de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip universeel design, reclame maken voor toegankelijke producten, zorgen voor de verspreiding van de toegankelijkheidskenmerken van de producten en diensten (criteria per handicap) zorgen voor opleiding rond gebruik en onderhoud in een aangepaste vorm, handleidingen en documentatie aanbieden in verschillende toegankelijke formaten (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, DVD, braille, in grootschrift, eenvoudig leesbaar, omgezet in gebarentaal, enz.), in het geval van specifieke toepassingen moet het doelpubliek minstens documentatie worden aangeboden in een toegankelijke vorm. Zo bestaan er bijvoorbeeld toepassingen die speciaal werden ontworpen voor dove personen, maar is er geen enkele informatie over deze toepassingen beschikbaar in gebarentaal.
voor de opleidings- en onderwijsstructuren :
1 de doelgroep bepalen alsook de vaardigheden en behoeften van deze doelgroep, 2 de doelstelling, boodschap en middelen bepalen, 3 de inhoud, sleutelwoorden en hun logische opeenvolging bepalen, 4 het document opstellen (zie onderstaande regels), 5 de opmaak ervan uitwerken (zie onderstaande regels), 6 de tekst evalueren.
Algemene regels om een document op te stellen
.
. in de programma’s opleidingssessies rond ICT inlassen die .
toegankelijk zijn voor de studenten of speciaal voor hen werden ontworpen, zorgen voor de toegankelijkheid van de gebouwen, uitrustingen en pedagogische hulpmiddelen.
voor de overheid :
. diverse informatiemiddelen uitwerken voor de overheidsaankopers, de ontwerpers en het publiek, meer bepaald door: . de nuttige informatie samen te brengen op internetportaalsites, . een oproepnummer te creëren voor informatie rond “ICT .
en handicap” (ook schriftelijk, per fax of anders toegankelijk) naar het voorbeeld van het nummer “vrije tijd en handicap” dat door het AWIPH werd ingevoerd, de oprichting van infocentra aan te moedigen.
voor de verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen :
. de informatie over de specifieke behoeften en de eisen van de vertegenwoordigde personen doorgeven.
. . . . . . . . . . . . . . . .
gebruik eenvoudig, courant taalgebruik : geen omhaal van woorden, (vak)jargon, afkortingen, initialen, woorden uit een andere taal; als u moeilijke woorden moet gebruiken, verklaar ze dan, vermijd abstracte begrippen : als u abstracte begrippen moet gebruiken, verduidelijk ze dan aan de hand van voorbeelden of vergelijkingen, richt u tot volwassenen : gebruik geen kindertaal, denk na over de keuze tussen de u- of de jij-vorm, geef de voorkeur aan directe stijl : richt u rechtstreeks tot de lezer, gebruik korte zinnen : één idee per zin, kies voor positief taalgebruik en de actieve vorm, vermijd ontkenningen, passieve zinswendingen zijn ingewikkeld, onzekerheid en wensuitdrukkingen zorgen voor verwarring, maak geen veronderstellingen noch ver wijzigingen, gebruik altijd hetzelfde woord voor hetzelfde item, ook al is de stijl dan minder mooi, gebruik eenvoudige leestekens : geen punt-komma, streepje en komma, wees voorzichtig met het gebruik van stijlfiguren en metaforen : de lezer kent ze misschien niet, de boodschap zal sterker overkomen zonder! wees voorzichtig met het gebruik van cijfers : “talrijke…” / 3545, “een aandeel …” / 14%, “enige tijd geleden…” / in 1999, “dinsdag 18 januari 2005” / 18/01/05, als u kleine aantallen citeert, schrijf ze dan in cijfervorm en niet voluit, gebruik geen Romeinse cijfers, vermeld een contactadres voor meer informatie.
Algemene regels voor de opmaak van een document
. gebruik een groot en duidelijk lettertype : Arial 14 en maximaal 2 soorten lettertypes; . druk de tekst af op een heldere achtergrond : geen donkere of geïllustreerde achtergrond, . plaats één zin per regel of begin op een nieuwe regel bij elke zin of natuurlijk rustpunt, . vermijd de opsplitsing van woorden op het einde van een regel, . lijn de tekst niet rechts uit, . gebruik vetdruk om de tekst te benadrukken : vermijd schijndruk en hoofdletters, . illustreer : gebruik tekeningen, foto’s, indien mogelijk in kleur, . laat genoeg witruimtes op de pagina’s : 150 woorden per A4-pagina, . gebruik het « makkelijk leesbaar »-logo om het document te identificeren.
Referenties : Centre for Easy-to-Read : www.lattlast.se Inclusion Europe : www.inclusion-europe.org
73
Financiële steun Besluit van de Waalse Regering tot bepaling van de tegemoetkomingsmodaliteiten en -voorwaarden inzake de materiële hulp verleend voor de integratie van gehandicapte personen http://www.anwiph.be/html/vous/agw4-02-04.html Anti-discriminatiewet De zogenaamde « anti-discriminatiewet » van 25 februari 2003 verbiedt directe of indirecte discriminatie bij “het leveren of het ter beschikking stellen van goederen en diensten aan het publiek”. Directe discriminatie wordt beschouwd als een “verschil in behandeling dat niet objectief en redelijker wijze wordt gerechtvaardigd en rechtstreeks gebaseerd is op [...] een handicap “. Deze wetgeving voerde het begrip redelijke aanpassingen in en stelt dat het ontbreken van redelijke aanpassingen op zich een discriminatie is van personen met een handicap. Voor ts nam de Waalse regering op 20 februari 2003 een oriëntatienota aan over de integratie van personen met beperkte mobiliteit. De maatregelen rond de toegankelijkheid van websites werden in deze nota opgetekend en goedgekeurd. Strijd tegen de digitale kloof
72
In december 2003, tijdens de wereldtop rond de informatiemaatschappij (WIM), ging België de verbintenis aan om een nationaal actieplan tegen de digitale kloof aan te nemen. Dit plan werd in maart 2005 aan de WIM voorgesteld in Tunis. Het actieplan is de vrucht van een partnerschap tussen de federale regering en de verschillende gewest- en gemeenschapsregeringen. De eerste fase van het plan duurt 5 jaar, waarna een nieuwe interministeriële conferentie “Integratie in de maatschappij” de tekst van de tweede fase zal aannemen. Met betrekking tot snelle internetverbinding heeft de federale regering de internetproviders opgeroepen de prijzen democratischer te maken aan de hand van goedkope abonnementsformules. Europa
. COM/2005/0425 definitief : mededeling van de Commissie
. .
aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de regio’s E-accessibilité [SEC(2005)1095]. http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriSer v/ LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0425:FR:HTML het actieplan E-Europe 2002 : de overheidswebsites van de lidstaten moeten verplicht toegankelijk zijn voor personen met een handicap. http://europa.eu.int/information_society/eeurope/ news_library/pdf_files/communication_accessibility_fr.doc het actieplan E-Europe 2005 : bekrachtigt de aanneming van de WAI-aanbevelingen voor de toegankelijkheid van websites. http://europa.eu.int/eur-lex/fr/com/cnc/2002/
.
com2002_0263fr01.pdf http://europa.eu.int information_society/eeurope/news_library/eeurope2005/ index_en.htm de resolutie «eAccessibility» : gepubliceerd op 3 december 2002 in de persmedeling van de Raad « Werkgelegenheid, sociaal beleid, volksgezondheid en consumentenzaken » doc. 14892/02, pagina 26 tot 30 en doc. 5165/03.
. voor een betere toegang van gehandicapten tot de kennismaatschappij / Commissie van de Europese gemeenschappen. Brussel, SEC(2002) 1039. VS
. «Section 508» : amendement aan de «Rehabilitation Act» uit . .
1998 die de Amerikaanse federale instellingen verplicht elektronische informatietechnologie te gebruiken die toegankelijk is voor personen met een handicap http://www.section508.gov “Disability Discrimination Act” uit 1995 : verbiedt discriminatie van personen met een handicap bij de toegang tot werk, diensten en gebouwen, “Special Educational Needs and Disability Act” uit 2001 : nieuw amendement aan de “Disability Discrimination Act” dat discriminatie verbiedt van studenten met een handicap bij de toegang tot onderwijs, opleiding en de daaraan verbonden diensten.
001101110 101101 00010110111001001101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 001101110 1001101010101010110101010101101 1000000000000111101010101 0001011011101101 11010111010101011 11010101101101110 011110100111010 0010101110110110100 1100010101001101011000101010111 001010101 101010110101010 01 1000000000000111101010101
DOELPUBLIEK
11010111010101011 011110100111010 1100001
Algemene kenmerken In België heeft 12,9% van de bevolking tussen 16 en 64 jaar een handicap. In absolute cijfers betekent dit ongeveer 850.000 personen6.
. 4,6% (hetzij 300.000 personen) verklaart sterk beperkt te zijn .
Het aantal personen dat verklaart te lijden aan een min of meer ernstige handicap neemt toe met de leeftijd van de ondervraagde personen : van 16 tot 19 jaar : 3%; van 35 tot 39 jaar : 10%; van 50 tot 54 jaar : 20%; van 60 tot 64 jaar : 22%.
Internationaal
. De W3C/WAI- website geeft een overzicht van de wettelijke maatregelen die in verschillende landen werden genomen. http://www.w3.org/WAI/Policy/
in de dagelijkse activiteiten als gevolg van een fysieke of mentale handicap, 8,3% (hetzij 550.000 personen) bevestigt in zekere mate beperkt te zijn. Deze cijfers zijn afkomstig van het Huishoudpanel, een omvangrijke vergelijkende studie die in 1996 werd uitgevoerd bij 60.000 huishoudens in de Europese Unie.
Slechts 18% van de personen met een zware handicap is professioneel actief. Voor personen met een lichte handicap bedraagt dit percentage 37% en voor niet-gehandicapte personen 56%. In de Europese Unie liggen diezelfde percentages respectievelijk op 24%, 46% en 62%. Ons land kent dus een lage par ticipatie aan het beroepsleven voor alle categorieën in het algemeen en personen met een handicap vormen geen uitzondering op de regel. Gehandicapte personen zijn relatief oververtegenwoordigd in beroepen zoals machinebestuurder en handarbeider. Ze zijn daarentegen merkelijk minder aanwezig in beroepen als topambtenaar of beheerder. Volgens de mededeling rond e-toegankelijkheid die de Europese commissie in 2005 publiceerde7 :
. vertegenwoordigen personen met een handicap ongeveer 15%
.
van de Europese bevolking en heel wat onder hen ondervinden moeilijkheden wanneer zij ICT-producten of diensten willen gebruiken. In sommige gevallen kampen ook ouderen met dezelfde moeilijkheden. Wegens de demografische evolutie is de toegankelijkheid van ICT-producten en -diensten een prioriteit geworden in Europa : in 1991 maakten de 60plussers 18% uit van de Europese bevolking. In 2030 zullen zij 30% van de bevolking vertegenwoordigen. uit een recente Amerikaanse studie is gebleken dat 60% van de volwassenen op beroepsleeftijd baat kan hebben bij het gebruik van toegankelijke technologieën omdat ze
13
.
moeilijkheden ondervinden of kleine ongemakken ervaren wanneer ze gebruik maken van de huidige technologieën. Een studie uit 2002 toonde aan dat meer dan 48% van de 50plussers in Europa meent dat hun behoeften verkeerd worden ingeschat door de producenten bij het ontwerp van hun producten. Nochtans zijn tien tot twaalf miljoen van deze personen potentiële kopers van nieuwe mobiele telefoons, computers en internetdiensten.
Ouderen en personen met een handicap organiseren zich steeds beter en wegen meer door op het beleid. In een aantal landen is hun invloed al aanzienlijk op sommige vlakken van het maatschappelijk beleid. Die invloed zal in de toekomst zodanig spelen dat het een politieke must zal worden om rekening te houden met de ouderen en de personen met een handicap. Het is noodzakelijk om personen met een handicap te beschouwen als een volwaardige doelgroep met specifieke behoeften waarmee rekening wordt gehouden in het beleid inzake de strijd tegen de digitale kloof en waarvan de integratie in de informatiemaatschappij kwalitatief en kwantitatief wordt geanalyseerd.
14
De afdeling statistiek van het secretariaat van de algemene vergadering van de Verenigde Naties publiceerde een bundel met praktische richtlijnen en principes over de inzameling, de compilatie, de verspreiding en het gebruik van gegevens en informatie met betrekking tot personen met een handicap. Deze richtlijnen en principes voor de opstelling van statistieken rond handicap werden opgesteld op basis van de handleiding voor het opstellen van statistische informatie voor de programma’s en beleidslijnen ten gunste van personen met een handicap.
Kenmerken per handicap en specifieke behoeften In de in 2005 gepuliceerde mededeling over e-toegankelijkheid vermeldt de Europese commissie de voornaamste moeilijkheden die personen met een handicap signaleren wanneer zij ICTproducten of -diensten proberen te gebruiken :
. het gebrek aan geharmoniseerde oplossingen, meer bepaald . . . . .
de onmogelijkheid in verschillende lidstaten om het noodnummer 112 te bellen vanaf teksttelefoons, het gebrek aan onderling bruikbare oplossingen voor toegankelijke informatie- en communicatietechnologieën, de incompatibiliteit van software met hulpmiddelen : de schermuitleesprogramma’s voor blinden zijn vaak onbruikbaar na de activering van nieuwe verkenningssystemen, de interferentie tussen de producten en de hulpmiddelen, bijvoorbeeld tussen de gsm en hoorapparaten, het ontbreken van normen op Europese schaal : zo bestaan er zeven teksttelefoonsystemen voor doven en slechthorenden die onderling incompatibel zijn, het gebrek aan adequate diensten : zo zijn tal van websites te complex voor gebruikers met onvoldoende ervaring of, cognitieve problemen of onleesbaar voor slechtzienden
. het ontbreken van producten en diensten voor sommige . . .
groepen, zoals telefonische communicaties voor de gebruikers van gebarentaal, problemen met betrekking tot de fysieke eigenschappen van het ontwerp van de apparaten, bijvoorbeeld bij het gebruik van het toetsenbord en het scherm van tal van apparaten, het gebrek aan toegankelijke inhoud, de beperkte keuze aan elektronische communicatiediensten, de kwaliteit en prijs ervan.
Er bestaan technische oplossingen voor deze problemen maar louter de inspanningen van enkele marktspelers is onvoldoende. Om de uitdaging van digitale toegankelijkheid in Europa aan te gaan, is het dus nodig gecoördineerd en krachtdadig actie te voeren op drie vlakken : normen, wetten en industrialisering. Hieronder staan enkele voorbeelden van nieuwe technologieën waarvan de toegankelijkheid in de nabije toekomst onder de loep moet worden genomen :
. digitale televisie, meer bepaald wat betreft de normen, de compatibiliteit en het ontwerp van de diensten en het materiaal, . de mobiele telefoons van de derde generatie, bijvoorbeeld op .
het gebied van het ontwerp van het materiaal, de software en de dienstverlening, de breedbandcommunicaties, bijvoorbeeld door de mogelijkheden te benutten van de multimodale weergaven, zodat de toegankelijkheid groter in plaats van kleiner wordt.
Visuele beperkingen De term ‘visuele beperking’ dekt een erg ruim spectrum dat gaat van blindheid tot verschillende aandoeningen die vallen onder de term slechtziendheid8 :
. blindheid : aanzienlijk en oncorrigeerbaar verlies van het zicht aan beide ogen, . zwak zicht of slechtziendheid : zwakke gezichtssterkte .
(onduidelijk zicht), « tunnelzicht » (beperkt zicht in het centrum van het gezichtsveld), verlies van het centraal zicht (beperkt zicht in de periferie van het gezichtsveld) en troebel zicht, dyschromatopsie : gebrekkige waarneming van sommige kleuren.
Europa telt ongeveer één miljoen blinde personen, twee miljoen personen met een zware visuele handicap en meer dan 33 miljoen personen die moeite ondervinden om kleine letters op een scherm te lezen, vooral onder de 50-plussers. De toegankelijkheidsproblemen hebben hier vooral betrekking op de beeldweergavetechnologieën : computer, televisie, draagbare telefoons, geldautomaten, terminals, enz9. Er zijn voornamelijk twee soor ten technische oplossingen, afhankelijk van de aard en de ernst van de handicap :
. voor blinde personen zijn er alternatieven voor de visuele
001101110 101011001010 10100110101 1010101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010
Meer informatie Wetgeving : context België Organisatie van de wetgeving voor personen met een handicap in België Het beleid inzake personen met een handicap is een bevoegdheid van de Vlaamse gemeenschap, het Waals Gewest, de Franse gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Duitstalige gemeenschap. De tewerkstelling, de beroepsopleiding, het onthaal en de opvang van personen met een handicap, de toekenning van tegemoetkomingen voor technische hulpmiddelen, … vallen dus onder de bevoegdheid van deze vier instanties. De vier organen met de grootste bevoegdheden zijn het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, het Waals Agentschap voor de integratie van personen met een handicap, de Brusselse Franstalige dienst voor personen met een handicap en de Dienst voor personen met een handicap van de Duitstalige gemeenschap. Sommige zaken die rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op personen met een handicap behoren echter tot de bevoegdheid van andere instanties. De toekenning van de tegemoetkomingen voor personen met een handicap is een federale bevoegdheid. De aanvragen voor tegemoetkoming worden onderzocht door de Directie-generaal Personen met een handicap, die ook de medische onderzoeken uitvoert in het kader van de fiscale en sociale voordelen voor personen met een handicap en in het kader van de extra kinderbijslag voor kinderen met een handicap (verhoogde kinderbijslag). Ook de sociale zekerheid (meer bepaald revalidatie en de wetgeving rond invaliditeitsuitkeringen) en de juridische bescherming van personen met een handicap zijn federale bevoegdheden. De gewesten zijn bevoegd voor stedenbouw en dus voor de toegankelijkheid van de gebouwen. Het bijzonder en geïntegreerd onderwijs is dan weer een bevoegdheid van de gemeenschappen. Daarnaast kan iedere federale, gewest- en gemeenschapsinstantie voordelen toekennen aan de personen met een handicap, binnen ieders bevoegdsdomein. Zo kent de federale overheid belastingverminderingen toe aan personen met een handicap, de gewesten kennen een aantal voordelen toe op het vlak van sociale huisvesting, enz.
71
toegankelijkheid kon worden geïntegreerd in de reglementen en praktijken in Zweden en in andere landen. Het project resulteerde ook in richtlijnen voor toegankelijkheid bij de overheidsopdrachten inzake ICT (“Guidelines for the inclusion of Accessibility in IT Strategies”, ACCENT PROJECT, 1998). http://www.statskontoret.se/
.
weergave : afdruk of weergave in braille, spraakherkenning en –synthese, enz. voor slechtzienden en personen met andere visuele problemen zijn er mens-machine-interfaces, aangepast op het vlak van de paginaweergave op het scherm, de lettergrootte, de keuze van de kleuren en de contrasten, de methodes om te dialogeren, alsook vergrotingssoftware, spraaksynthese ...
Canada Auditieve beperkingen BOAA (Boîte à outils pour l’approvisionnement accessible) is een internettoepassing die beschikbaar is op de website van de Canadese regering. Deze toepassing bevat de toegankelijkheidsvereisten en –normen die moeten worden nageleefd bij de aankoop van producten en diensten, meer bepaald op het gebied van ICT. Deze normen moeten ervoor zorgen dat de producten beantwoorden aan de principes van het universeel design en de aankoper helpen zijn verplichting na te leven om goederen en diensten aan te schaffen die toegankelijker zijn. http://www.apt.gc.ca Denemarken
70
Het Deense nationale agentschap voor ICT ontwikkelde een toegankelijk online instrument voor de opstellers van offerteaanvragen voor overheidsopdrachten. Het dekt software en besturingssystemen, websites, hardware-oplossingen en oplossingen met soft- en hardware, met twee criterianiveau’s : verplicht en gewenst. http://www.braillenet.org/colloques/policies/shermer_paper.html Verenigde Staten De toepassing « Buy Accessible Wizard ! » is online beschikbaar en is bestemd om de verantwoordelijken voor overheidsaankopen te helpen om amendement 508 na te leven, dat eist dat alle overheidssites en elektronische bronnen van de Amerikaanse regering toegankelijk moeten zijn voor personen met een handicap. http://www.buyaccessible.gov Opleiding in digitale toegankelijkheid Frankrijk - Telecom Paris Telecom Paris organiseert opleidingsmodules rond het thema digitale toegankelijkheid en het gebruik van technologie om handicaps te overbruggen (bewustmaking, standaards naleven, methodologische aanpak, belang van toegankelijkheid, enz.). http://www.atalan.fr/_repository/files/CR-conf-telecom.doc
Bij de auditieve beperkingen onderscheiden we doofheid en slechthorendheid :
. doofheid : houdt een aanzienlijk en oncorrigeerbaar .
gehoorverlies aan beide oren in. Sommige dove personen gebruiken gebarentaal als eerste taal en kunnen niet altijd lezen of schrijven in een andere taal. verlies van gehoorscherpte, slechthorendheid : licht tot matig gehoorverlies.
België telt ongeveer 40.000 doven en 400.000 slechthorende personen. De voornaamste toegankelijkheidsproblemen hebben betrekking op alle vocale telefoonservers, antwoordapparaten, callcentra, multimediadiensten. De technische oplossingen zijn hoofdzakelijk telefoons met teksten beeldscherm, videofonie, ondertiteling, systemen met aanpasbare geluidsterkte en de mogelijkheid om hoorapparaten met elkaar te verbinden. Doven, die gebarentaal (een minderheidstaal) gebruiken en het Nederlands soms minder goed beheersen, ondervinden erg specifieke communicatieproblemen. Deze personen doen een beroep op doventolken. Er zijn echter niet veel doventolken. Zij besteden daardoor het grootste deel van hun tijd aan verplaatsingen tussen de plaatsen waar hun diensten worden ingeroepen. De huidige systemen voor fax, sms, e-mail en instant messaging zijn louter gebaseerd op geschreven taal en hebben dus aanzienlijke beperkingen. De opkomende technische mogelijkheden voor visuele communicatie zoals breedbandinternet, videofonie, driedimensionele gebarensynthese, enz., maken het mogelijk oplossingen te vinden voor de moeilijkheden die zich voordoen. Vooral videofonie is interessant omdat deze technologie niet alleen bruikbaar is voor personen die gebarentaal gebruiken maar ook voor slechthorenden die kunnen liplezen en heel wat personen met beperkte mobiliteit10. In dit opzicht wordt in België een project rond een tolkzender met videofonie voorbereid. Beperkingen van de mobiliteit en handfunctie Motorische beperkingen kunnen zich manifesteren als een verminderde of ontbrekende spiercontrole (zoals ongecontroleerde bewegingen, verlies van coördinatievermogen of verlamming), een verminderde gevoeligheid, articulatieproblemen of ontbrekende ledematen. Bij sommige fysieke handicaps beperkt de factor “pijn”
de mobiliteit. Fysieke handicaps, zoals een beperkt gebruik van armen of handen, beven, beperkt grijpvermogen, enz., leiden tot problemen bij het hanteren van een toetsenbord, telefoon of betaalterminals. De technische oplossingen hebben betrekking op de ergonomie van de materialen, de software en de specifieke technische hulpmiddelen, meer bepaald om te richten of te klikken, zoals joysticks, minitoetsenborden, enz. In Europa zouden zo’n 26 miljoen personen problemen ondervinden om een toetsenbord en een muis te hanteren, van wie slechts de helft 50-plussers zijn. Fysieke mobiliteitsproblemen hebben vooral een invloed op de toegang tot arbeid en diensten. Ongeveer 22 miljoen Europeanen kampen met dergelijke problemen. Onlinediensten, telewerk en andere communicatiemogelijkheden op afstand kunnen deze problemen gedeeltelijk verhelpen. Verstandelijke beperkingen Bij een verstandelijke handicap ligt het globale cognitieve functioneringsniveau merkelijk lager dan het gemiddelde niveau en is er een aanzienlijke beperking van het aanpassingsvermogen aan de dagelijkse eisen van de omgeving. Met betrekking tot de cognitieve functies spreken we van beperkte intellectuele vaardigheden : begrip, analyse, opname, interpretatie en opslag van informatie, die het mogelijk maakt abstracte begrippen te veralgemenen en te hanteren, samen te vatten, het aangeleerde over te brengen, uit het hoofd te leren... Deze vaardigheden zijn nodig om te lezen, schrijven, rekenen, zich te oriënteren, problemen op te lossen,... Afhankelijk van de aangetaste vaardigheden en de mate waarin ze zijn aangetast, verschillen de leermogelijkheden van persoon tot persoon. Het aanpassingsgedrag wordt beschouwd als een verzameling van conceptuele, sociale en praktische vaardigheden waardoor een persoon kan functioneren in het dagelijks leven : communicatie, lezen en schrijven, gebruik van geld, zelfredzaamheid, interpersoonlijke relaties, eerbiediging van de regels, kritische geest, zin voor verantwoordelijkheid, voeding, persoonlijke verzorging, professionele bekwaamheid,... Niettemin, kunnen beperkingen voorkomen samen met vaardigheden en sterke kanten. Het functioneren van een persoon met een verstandelijke handicap kan verbeteren dankzij aangepaste ondersteuning : scholing, stimulatie, aanpassing van de omgeving, enz. De moeilijkheden bij de toegang tot ICT hebben hoofdzakelijk betrekking op het lezen en begrijpen van ingewikkelde teksten en het gebruik van complexe navigatiesystemen. De voorkeur gaat bijgevolg naar eenvoudige en samenhangende navigatiesystemen, het volgen van richtlijnen voor ‘eenvoudig lezen’ bij het opstellen van documenten in een duidelijk taalgebruik, het gebruik van grafische elementen zoals pictogrammen, foto’s, tekeningen, symbolen, geluids- en beeldalternatieven bieden voor teksten. De publicaties en websites die de Europese “makkelijk leesbaar”-regels respecteren, kunnen aan de hand van het “makkelijk leesbaar”-logo worden onderscheiden.
15
e-Government 001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 1101011100101010101011 011110100111010 110010100001 00100 001
ANALYSE PER TECHNOLOGIE
Frankrijk – uitleg in beeld tijdens het administratief onthaal van dove en slechthorende personen die gebarentaal kennen – « Signes en ligne » :
In dit hoofdstuk vindt u een analyse van de voornaamste knelpunten waarmee personen met een handicap kampen bij twaalf ICTtechnologieën of -toepassingen. Deze knelpunten werden geanalyseerd op basis van de vijf criteria uit het PROMISE-project die hogerop werden omschreven : 1
toegankelijkheid,
2
bruikbaarheid,
3
beschikbaarheid,
4
financiële haalbaarheid,
5
informatie, opleiding.
Voor ieder van deze vijf criteria hebben wij getracht aanbevelingen te formuleren en goede voorbeelden uit de praktijk te geven.
De dienst « Signes en ligne”, een experimentele dienst voor uitleg in beeld, die in april 2005 van start ging in tien prefecturen, biedt een specifiek en aangepast onthaal voor dove en slechthorende personen die gebarentaal kennen, waardoor deze mensen de administratieve stappen volledig zelfstandig kunnen uitvoeren. De dove persoon meldt zich bij het loket “Signes en ligne” van zijn prefectuur. De ambtenaar sluit zich via internet aan op de dienst “Signes en ligne” en komt in verbinding met een doventolk (principe van videoconferenties). Vervolgens ontstaat er een gesprek tussen drie personen : de dove of slechthorende richt zich tot de tolk, in gebarentaal, voor de camera. Zijn verzoek wordt door de doventolk omgezet voor de ambtenaar, die verbaal antwoordt via een microfoon. Zijn woorden worden simultaan in gebarentaal vertaald op een scherm. Deze dienst leeft erg strikte deontologische regels na door de vertrouwelijkheid van het gesprek en de neutraliteit en het beroepsgeheim van de tolk te waarborgen. Het gebruik van deze dienst is gratis. http://www.websourd.org/ Toulouse : virtuele omzetting in gebarentaal – de stadsdiensten in gebarentaal
Meer bepaald voor het criterium toegankelijkheid werd telkens :
16
. . . .
de handeling geïdentificeerd, de moeilijkheid geanalyseerd, de theoretische oplossing geanalyseerd, de bestaande technische of operationele oplossingen voorgesteld.
De vereniging Websourd en de Franse stad Toulouse bundelden hun krachten om een website te creëren voor slechthorende personen zodat deze personen de administratieve formaliteiten makkelijker kunnen vervullen. Hierbij wordt de volgende techniek gebruikt : bij iedere informatie verschijnt een virtuele tolk die de tekst omzet naar gebarentaal. Op de website www.websourd.org zijn al diensten beschikbaar voor de kieslijst, de geboorteaangifte, het reispaspoor t en de erkenning van een natuurlijk kind. http://www.el4ei.net/
via webcam in gebarentaal communiceert. http://www.atalan.fr/_repository/files/CR-conf-telecom.doc Canada – lezer van bankbriefjes Een ontwikkelaar van hulpproducten voor personen met een visuele handicap en mensen die doof en blind zijn ontwikkelde voor de Bank van Canada een lezer van bankbriefjes. Deze lezer illustreert goed hoe met de in deze gids omschreven criteria rekening kan worden gehouden. Na een herziening van de behoeften door het INACA, de Bank van Canada en de potentiële gebruikers, ontwikkelde het team een compact ergonomisch product dat makkelijk in gebruik is en gratis wordt aangeboden aan blinde of slechtziende personen die in Canada via het INCA geregistreerd zijn :
. kleuren in twee schakeringen, groot contrast op belangrijke plaatsen, . voor de gegevensuitvoer is er keuze uit Engels of Frans, een . . . . . . .
klank of een trilling met verschillende intensiteit voor discreet gebruik, controle van geluidssterkte en –weergave van de mondelinge boodschappen en kabel voor standaardkoptelefoon, handgrepen op de zijkanten van de lezer om te voorkomen dat het toestel uit de handen glijdt en rubberen kussentjes aan de voorzijde (het toestel blijft stabiel staan op een tafel), klep met scharnier voor de batterij om verlies te voorkomen, de batterij wordt eenvoudig ingebracht door op beide zijden te drukken, verschillend tastgevoel voor de geluidsschakelaars en de gegevensuitvoer, riem aan de pols die kan worden vastgemaakt aan de lezer om verlies te vermijden en hem makkelijker te localiseren, beschermhoes met velcrostroken en lederen gesp om de lezer aan een ceintuur te dragen, instructies in braille (Engels en Frans), grote letters en een audiocassette. http://www.at-links.gc.ca/as/as057f.asp#b4 www.cnib.ca
Interpersoonlijke communicatie De analyse van de technische toegankelijkheid is weergegeven in de vorm van een tabel voor de hardware van een computer, de mobiele telefoon, de vaste telefoon en het internet.
Frankrijk – ICT en sociale contacten – de vereniging AFM
Om een beter zicht te krijgen op de moeilijkheden die personen met een handicap en ouderen ervaren bij het gebruik van ICT, vindt u in de tabel een overzicht van de soorten handelingen die gemeenschappelijk zijn voor alle geanalyseerde technologieën en van de moeilijkheden per handicap. Zoals u merkt, kan eenzelfde handeling mogelijk, (soms) moeilijk of zelfs onmogelijk worden uitgevoerd afhankelijk van de handicap.
De vereniging AFM (Association Française de lutte contre les Myopathies) werkt rond drie belangrijke thema’s : het bekwaamheidsgevoel herstellen, de sociale contacten weer opbouwen, de vereenzaming doorbreken. Bedoeling is personen met een handicap in verschillende gradaties met elkaar in contact te brengen zodat zij hun ervaringen kunnen delen. Hierbij spelen de nieuwe technologieën een belangrijke rol. Ze brengen personen met elkaar in contact via internet, webcam, enz. http://www.a-brest.net/article1455.html / Frankrijk – multi-zintuiglijk agentschap – EDF EDF bedacht een multi-zintuiglijk agentschap dat naar het internet werd vertaald, in de vorm van een spraaknavigatiesysteem met slechts twee knoppen, en een internetdienst waarmee dove personen contact kunnen opnemen met een adviseur die met hen
Ontwerp voor iedereen in Europa Europa – ontwerp voor iedereen–EdeAN-netwerk Een van de voornaamste acties in het actieplan rond e-toegankelijkheid van de Europese commissie is ervoor zorgen dat nationale exper tisecentra die gespecialiseerd zijn in het ontwerp voor iedereen aan netwerking doen. Dit resulteerde in de oprichting van het Europese e-toegankelijkheidsnetwerk rond het begrip “ontwerp voor iedereen”. EdeAN telt momenteel een reeks nationale contactcentra (NCC’s) en een aantal organisaties. http://www.elearningeuropa.info
Toegankelijkheidsvoorwaarden bij overheidsopdrachten Europa ACCENT is een Europees project waarvoor Statskontoret, het Zweedse orgaan voor overheidsmanagement, bestudeerde hoe
69
Concept voor iedereen – R&D 001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
Andere goede voorbeelden uit de praktijk
France Télécom – interfaces aangepast voor doven en slechthorenden France Télécom doet een reeks experimenten voor doven en slechthorenden om nieuwe interactiemethoden te bedenken tussen doven en hun sprekende communicatiepar tners, om interfaceprototypes te ontwerpen die aangepast zijn om door dove en slechthorende personen te worden gebruikt en om op termijn diensten aan te bieden die voor iedereen toegankelijk zijn. Door rekening te houden met de zintuiglijke beperkingen van deze mensen zullen de interfaces ook de ergonomie en de techniek van de bestaande diensten verbeteren. De onderzoekers baseren zich op de specifieke zintuiglijke eigenschappen van dove personen om het gebruik van toekomstige diensten door het grote publiek in minder gunstige omstandigheden te bevorderen : te veel omgevingslawaai, nieuwe gebruiksvormen wegens een verhoogde mobiliteit, enz. http://www.artesi-idf.com article.php?artno=3700&headLine=srubri Auditieve handicap en Bluetooth-technologie - BlueEar
68
BlueEar is een Europees project waarmee men wil aantonen dat de Bluetooth-technologie ook kan worden toegepast op auditieve hulpsystemen, waardoor ook personen met gehoorproblemen hiervan gebruik kunnen maken. www.elearningeuropa.info Visuele handicap en virtuele realiteit - Enorasi Het project Enorasi beoogt de ontwikkeling van een interactief en uitbreidbaar systeem van virtuele realiteit om slechtziende personen de mogelijkheid te bieden verschillende virtuele voorwerpen te bestuderen en ermee te werken. www.elearningeuropa.info Frankrijk - SFR-Cegetel SFR was de eerste operator die een product op de markt bracht dat was aangepast aan blinden en slechtzienden, namelijk de “sprekende” telefoon. SFR richtte zich ook op een erg populaire drager : SMS-berichten, toegankelijk in leesvorm (spraaksynthese) en in geschreven vorm (spraakherkenning). Via de vereniging AFOM (Association Française des Opérateurs Mobiles) droeg SFR ook bij tot de uitwerking van een toegankelijkheidscharter. De operator doet via zijn Stichting ook aan onderzoek en lanceerde in november 2003 een oproep tot R&D-voorstellen in scholen en universiteiten. Dankzij de overeenkomsten die werden gesloten met Télécom Paris en GET (Groupe des Ecoles des Télécommunications), de groep waarvan de Stichting deel uitmaakt, konden aangepaste toegankelijke interfaces worden bedacht, evenals telebemiddelingsdiensten voor ouderen die nog thuis wonen op basis van MMS die worden verstuurd langs vertrouwde kanalen zoals de televisie (ENST-Betragne) of de “Foyer Numérique” (Fondation Louis Leprince-Ringuet).
Samenvatting van de functionele moeilijkheden bij de toegang tot ICT, die gemeenschappelijk zijn voor de 12 technologieën
HANDELING
BLINDHEID
SLECHTZIENDHEID
Localisatie van de uitrusting
moeilijk
soms moeilijk
Toegang tot de uitrusting
moeilijk
soms moeilijk
Localisatie van de bediening en de apparatuur
moeilijk
soms moeilijk
Identificatie van de bediening en de apparatuur
moeilijk
soms moeilijk
DOOFHEID
SLECHTHORENDHEID
BEPERKTE MOBILITEIT
BEPERKTE HANDFUNCTIE HANDIGHEID
COGNITIEF VERMOGEN
soms moeilijk moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
Gebruik van een schakelaar
soms moeilijk
soms moeilijk
Een hoorn vastnemen en vasthouden
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Nummers invoeren
soms moeilijk
Gebruik van een numeriek toetsenbord
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Schrijven met behulp van een toetsenbord
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Gebruik van een aanwijstool
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Gebruik van een aanraakscherm
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Lezen met behulp van een brailleleesregel
17
Schrijven met behulp van een brailletoetsenbord Informatie lezen op het scherm
onmogelijk
moeilijk
Een voorwerp selecteren op het scherm
onmogelijk
moeilijk
Grafische/beeldinformatie ontvangen
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk soms moeilijk
onmogelijk
moeilijk
Gesproken informatie begrijpen
onmogelijk
moeilijk
Een geluidssignaal ontvangen
onmogelijk
moeilijk
onmogelijk
moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Geluidsinformatie ontvangen
Een visueel signaal ontvangen
soms moeilijk
Een trilsignaal ontvangen Een informatiedrager invoegen Gegevens invoeren via spraak
moeilijk moeilijk
Documenten hanteren
moeilijk
moeilijk
Gedrukt materiaal lezen
onmogelijk
moeilijk
Voornaamste bron : COST219Bis http://www.stakes.fi/cost219/COSB2287.html
soms
moeilijk
. overheidssubsidies voor de leerling, mogelijkheid om de leerkrachten te bereiken via een groen nummer, enz., . toestaan dat de betrokken student zijn studentenstatuut
COMPUTER
.
volledig kan behouden, meer bepaald wat het recht op kinderbijslag betreft, acties.
Hardware De hardware van de computer die een rol speelt bij de toegankelijkheid heeft betrekking op de ergonomie van de apparatuur, de instelling van de functies, de aansluitingsmogelijkheid van technologische hulpmiddelen en alternatieve gebruikersinterfaces. Er werden heel wat technologische hulpmiddelen ontwikkeld, hetzij om een oplossing te vinden voor het onvermogen om sommige taken te vervullen, vooral met betrekking tot de ontvangst en invoer van informatie en opdrachten, hetzij om deze taken te vergemakkelijken :
. alternatieven voor de muis : trackball, trackpad, joystick, optische aanwijstool, enz.; . aangepaste toetsenborden : . . 18
.
eenhandig toetsenbord, vingergeleider, kleine of grote modulaire toetsenborden, enz.; aangepaste schermen : grote schermen, aanraakschermen, brailleleesregels; aanvullende software : aanwijzing met behulp van automatische scanning, virtuele toetsenborden, spraaksynthese en –herkenning, woord-voorspellingssystemen, enz.; toegankelijkheidsopties : die worden geleverd bij de meeste verkenningssystemen en sommige software.
Sommige van deze technologische hulpmiddelen bevatten zowel hardware als software, andere zijn toepassingen bedoeld om het computergebruik te vergemakkelijken. Wij hebben ervoor geopteerd ze in dit hoofdstuk te groeperen. Een meer volledige beschrijving van deze technologische hulpmiddelen vindt u aan het einde van dit hoofdstuk. De computer biedt iedere gebruiker ontelbare mogelijkheden. Voor personen met een verstandelijke handicap bijvoorbeeld is de computer in de eerste plaats een middel om de alertheid aan te wakkeren, zich te ontspannen en te ontplooien (via spelletjes). In de tweede plaats is het ook een communicatiemiddel (expressie via selectie van pictogrammen, e-mails uitwisselen, enz.) en een hulpmiddel om de zelfredzaamheid te vergroten.
Informatie / opleiding Aanbevelingen :
. de ontwikkelaars van e-Learningproducten, de onderwijs. .
instellingen en opleidingscentra bewustmaken van de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, informatieportaalsites maken over de toegankelijke en/ of speciaal ontwikkelde opleidingen voor personen met een handicap, goede voorbeelden uit de praktijk verspreiden.
Goede voorbeelden uit de praktijk Frankrijk Als een kind wegens zijn gezondheidstoestand niet naar een gewone of gespecialiseerde school kan, kan hij of zij een opleiding krijgen via het nationaal centrum voor afstandsonderwijs (CNED). Door de lessen en verbeteringen te versturen, kan de leerling op die manier het normale schoolproces doorlopen. Het CNED heeft ook een elektronische campus opgericht, een open platform voor afstandsonderwijs of e-Learning, dat gebruik maakt van de nieuwe technologieën (internet, e-mail, videoconferenties…). Deze lessen zijn bedoeld voor leerlingen van het lager, middelbaar en hoger onderwijs. Er zijn steeds meer opleidingen beschikbaar op het internet en goedgekeurd door het Frans ministerie van onderwijs. Europees portaal e-Learning voor personen met een handicap ELDA (eLearning Disability Access) : het ELDA-project – toegang tot e-Learning voor personen met een handicap – heeft tot doel een elektronische vir tuele gemeenschap uit te bouwen voor personen met een handicap, zodat zij de knelpunten met betrekking tot toegankelijkheid kunnen overwinnen en ten volle gebruik kunnen maken van de opleidingen op afstand en het afstandsonderwijs dat voor deze categorie studenten voorhanden is. Barcelona wil dit project gebruiken in alle e-Learningtoepassingen zodat alle inwoners, met of zonder handicap, kunnen communiceren op eenzelfde platform dat voor iedereen toegankelijk is. http://www.eldanet.org Educatieve software aangepast aan personen met een mentale handicap
Toegankelijkheid zie tabel p 19.
De website LIDIE (Liste de Diffusion Inter-Etablissement) bevat een lijst met 250 gratis toepassingen van educatieve aard in verschillende gradaties die als freeware of shareware kunnen worden gedownload en uitgetest werden door personen met een mentale handicap. http://daniel.waldschmidt.free.fr/log00.htm
Leren van gebarentaal in Noorwegen Dankzij e-Learningvoorzieningen kon een cursus worden opgesteld om aan twee erg jonge autistische kinderen gebarentaal aan te leren. Plaatselijke leerkrachten uit Mosjøen die weinig ervaring hadden met het aanleren van gebarentaal aan autistische kinderen lieten zich daarom bijstaan. Een gespecialiseerde leerkracht uit Bodø, ongeveer 200 km daar vandaan, maakte gebruik van een videofoonverbinding om zowel de leerkrachten als de ouders van de kinderen te begeleiden en de opleiding van de twee kinderen te volgen. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm Het LEAD-netwerk in Schotland Vóór de invoering van de technologieën voor afstandsonderwijs kregen de leerlingen die LEAD-cursussen volgden wekelijks individuele lessen. Maar door de afgelegen ligging van de streek konden niet alle leerlingen van deze ondersteuning gebruik maken. Daarom kwam men op het idee om de leerlingen via het RNISsysteem en de multimediacomputers de ondersteuning te geven door middel van videoconferenties met de opleidingsverantwoordelijke. Deze persoon spreekt terwijl hij hetzelfde scherm deelt met de leerling. De proefopleiding werd als een succes beschouwd en het afstandsonderwijs werd verder ontwikkeld. De opleiding wordt nu via de klassieke telefoonlijn gegeven en de transmissie gebeurt via modems. Ondanks de vervolmaking van het RNIS, blijft het systeem weinig aantrekkelijk door de hoge kostprijs van de uitrustingen en de dienstverlening. Het netwerk dekt bovendien niet alle geografische gebieden en er zijn nog problemen rond de incompatibiliteit van de uitrustingen en de RNIS-standaarden. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm Opleiding informatietechnologie in Ierland Een opleidingsverzoek van personen met een handicap die zich niet konden verplaatsen gaf aanleiding tot de uitwerking van een programma voor afstandsopleiding informatietechnologie in het Ierse Kilkenny, waar het National Training and Development Institute (NTDI) een getuigschrift in informatietechnologie uitreikt. De studenten kunnen een computer, printer en modem lenen, met de mogelijkheid tot aankoop op krediet. De lessenroosters worden via computer en modem verstuurd en de studenten kunnen hun begeleider bereiken tijdens de kantooruren op een groen nummer. Individuele ondersteuning wordt immers beschouwd als een sleutel tot succes. De opleidingsverantwoordelijke staat de studenten bij tijdens wekelijkse huisbezoeken. De interactieve participatie van de studenten wordt tijdens groepsvergaderingen aangemoedigd. De deelnemers aan de opleiding richtten zelfs een coöperatieve vereniging voor telewerkers op om plaatselijke arbeidscontracten in de wacht te slepen. Het werd een razend succes, met de lancering van gelijkaardige opleidingen in vier andere NTDI-centra. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm
67
Toegankelijkheid
eLearning Op de Europese por taalsite rond e-Learning staat dit begrip gedefinieerd als het gebruik van nieuwe multi-mediatechnologieën en internet om de leerkwaliteit te verbeteren. De opkomst van ICT maakte het immers mogelijk nieuwe interactieve leermethodes te ontwikkelen tussen studenten, opleidingscentra en leerkrachten, wat nieuwe perspectieven opende voor ouderen en personen met een handicap. Dankzij de nieuwe technologieën kunnen de kennisbronnen en –dragers worden gediversifieerd, wat ze voor iedereen toegankelijker maakt. Het ter beschikking stellen van multimediacomputers en videofoons, bijvoorbeeld, schept mogelijkheden voor personen met een visuele, auditieve of spraakhandicap of voor mensen met leerproblemen.
De wettelijke maatregelen voor de strijd tegen de discriminatie onder burgers moeten clausules bevatten in verband met de toegang tot onderwijs en opleiding. Ontwikkelaars van e-Learningproducten moeten ervoor zorgen dat hun producten toegankelijk zijn, meer bepaald door zich te houden aan de toegankelijkheidsregels voor websites of door alternatieven te bieden voor de toegang tot de inhoud ervan. De instituten moeten bewustgemaakt worden van het probleem en toezien op de toegankelijkheid van de aangeboden opleidingen op afstand. Voorts moeten de pedagogische dragers compatibel zijn met de technische hulpmiddelen die werden ontwikkeld in het kader van motorische of zintuiglijke handicaps.
COMPUTER HANDELING De bedieningsfuncties en apparatuur lokaliseren en identificeren
Gegevens op het scherm lezen
Bruikbaarheid De term heeft doorgaans betrekking op vormen van studeren op afstand : het leermateriaal is toegankelijk op internet of CD, de leerlingen en leerkrachten communiceren via e-mail of een discussieforum. De meest gebruikte instrumenten zijn speciaal ontworpen teksthandboeken, multimediadragers en soms audiovisuele programma’s36. Leren op afstand maakt onderwijs mogelijk wanneer :
66
. de woonplaats te veraf ligt van de opleidingscentra, . de verplaatsingen naar het opleidingscentrum te moeilijk zijn, . de gebouwen ontoegankelijk zijn of niet beschikken over de nodige voorzieningen, . de studie met andere verplichtingen, bijvoorbeeld familiale verplichtingen of medische behandelingen, moet worden gecombineerd. Het ontbreken van een schools kader dat de sociale contacten vergemakkelijkt kan worden opgevangen door in aangepaste ondersteuningsstructuren te voorzien, zoals groepsvergaderingen ter plaatse, thuisbezoeken door de opleiders en de aanmoediging van contacten tussen de studenten onderling via groepsstudie. De komst van ICT opende ook nieuwe integratieperspectieven voor vele kinderen met een handicap omdat ICT onderwijs in een normale omgeving vergemakkelijkt. Informatica kan worden gebruikt voor alle pedagogische activiteiten, op school en thuis : bij het onderwijs van de disciplines zelf, draagt ICT bij tot de ondersteuning en de individuele oefeningen van de leerling met een handicap maar ICT vormt vooral een aanvulling en surplus om de zelfredzaamheid en de efficiëntie van de leerling of het werk van de leerkracht te bevorderen37.
Bij een gemengde formule, continuïteit waarborgen tussen de uitrustingen van de school en die van thuis, eventueel door te opteren voor een draagbare computer.
Beschikbaarheid E-Learning is een van de manieren om de toegang tot onderwijs en de opleiding van personen met een handicap te verbeteren. Bovendien heeft de ontwikkeling van speciaal ontworpen software voor leerlingen met specifieke behoeften een positieve invloed op de programma’s ontworpen voor een ruimer publiek, dankzij de inspanningen om technologie, inhoud en dragers te combineren. Momenteel zijn talrijke cursussen voor een algemeen publiek op afstand toegankelijk voor ouderen en personen met een handicap. Daarnaast bestaan er opleidingsformules op afstand die bijzonder nuttig zijn voor deze doelgroep, maar dit aanbod is nog onvoldoende uitgebreid.
discriminatie onder burgers clausules opnemen in verband met de toegang tot onderwijs en opleiding.
Financiële haalbaarheid
MOEILIJKHEID . visueel moeilijk of onmogelijk
. tegemoetkomen in de kosten voor basisinformaticamateriaal,
De mogelijkheid om te leren op afstand moet overigens een keuze blijven en mag niet worden gebruikt om minder inspanningen te leveren om de gemeenschap in het algemeen en scholen in het bijzonder toegankelijk te maken.
technische hulpmiddelen en telecommunicatie die noodzakelijk zijn voor e-Learning, andere manieren bestuderen om de kosten te financieren voor het materiaal dat nodig is voor e-Learning : uitlening van materiaal door onderwijsinstellingen gedurende de opleiding,
.
. aangepaste ergonomie
TECHNISCHE OPLOSSING . frontale plaatsing van de apparaten en bedieningsfuncties . tastbaar onderscheid tussen de bedieningsfuncties en apparaten
. spraaksynthese . gegevensoverdracht via het . onmogelijk . brailleleesregel gehoor of . moeilijk wegens de lettergrootte, . gegevensoverdracht via de tastzin . schermanalysator . de gegevens selecteren en kleuren, kleurschakeringen, omzetten in een formaat dat motieven, achtergrond, aangepast is aan een lettertypes, knipperende en brailleleesregel en bewegende voorwerpen . toegankelijkheidsfuncties van het spraaksynthese-apparatuur . mogelijkheid om de weergavebesturingssysteem en/of de gebruikte software instellingen te wijzigen . vergrotingssoftware . scherm waarop de inhoud van . groot scherm een pagina in grote letters leesbaar is . mogelijkheid om de lichtsterkte van het scherm te regelen . schermfilters . donkere bril
. de lichtsterkte van het scherm verminderen . de ogen beschermen
De muis hanteren om de cursor over het scherm te bewegen en functies uit te voeren
. onmogelijk
. op het scherm navigeren en de . snelkoppelingen toetsenbord functies uitvoeren met behulp van het toetsenbord
Gegevens invoeren en bedieningsfuncties uitvoeren
. moeilijk want beperkt tot het toetsenbord
. de gegevens invoeren via spraak . spraakherkenningssysteem
. de ingevoerde gegevens controleren
. geluidsweergave van de ingevoerde gegevens
. sprekende tekstverwerkers
. het toetsenbord gebruiken
. toetsenbord waarop de toetsen gevoelsmatig kunnen worden onderscheiden . alternatieven
. brailletoetsenbord
. brailleprinter
Een aanraakscherm gebruiken
. onmogelijk of moeilijk
Documenten afdrukken
. een afgedrukt document lezen
. de documenten afdrukken in braille
Dienstverlening
. hulp bij het lezen van een afgedrukt document
. beeldloep . camera-opname van het . scanner/ OCR document en vergrootte weergave op het scherm . opname van de inhoud van gedrukte documenten, erkenning van de lettertekens die de transmissie mogelijk maakt via tast- of gehoorzin
. hulp bij het noteren
. toestel om notities te nemen die door de computer kunnen worden verwerkt
Aanbevelingen : Afstandsonderwijs kan ook in combinatie met onderwijs in een onderwijscentrum.
OPLOSSING
. beperkt gebruik van het scherm wegens te felle lichtsterkte
Enkele aanbevelingen :
. de opleidingsbehoeften van ouderen en personen met een handicap identificeren en eraan tegemoetkomen, . leermethodes op afstand die aangepast zijn aan deze doelgroep ontwikkelen en invoeren, . in de wettelijke maatregelen voor de strijd tegen de
ZIEN
.
. het aanraakscherm niet gebruiken als enige toegangsmogelijkheid tot een dienst (bijv.: bankloket)
. notitietool
19
COMPUTER HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De geluidssignalen van de computer waarnemen
. onmogelijk of moeilijk
. visueel alternatief
. visuele waarschuwingen, flitslicht, geknipper
Mondelinge boodschappen ontvangen
. onmogelijk
. omzetting naar gebarentaal of geschreven taal
. moeilijk
Tekstuele inhoud begrijpen
. soms moeilijk wegens beperkte beheersing van de geschreven taal
. aangepaste geluidssterkte . omzetting naar geschreven taal
. mogelijkheid om de geluidssterkte te regelen . aangepaste spraakherkenning om gesproken taal om te zetten in geschreven taal
. voorzien in makkelijk te begrijpen inhoud
. toepassing van de regels om « makkelijk leesbare » . documenten op te stellen . vertaling naar gebarentaal
BEWEGEN
Aan-/uitschakelen
20
Gegevens invoeren
Op het scherm navigeren en functies uitvoeren
MOEILIJKHEID
TECHNISCHE OPLOSSING
. schakelaar recht tegenover de gebruiker zodat weinig . softwarematige oplossing inspanningen moeten worden . de schakelaar aan-/uitzetten : geleverd . mogelijkheid om de computer uit coördinatie, kracht te schakelen via een specifiek menu, programmering van de tijd ON/OFF . aangepast grijpinstrument . aangepaste toetsenborden : . het toetsenbord gebruiken : zwakke of slechte spiercontrole, . mogelijkheid om de toetsen van kleinere of grotere toetsen, met het toetsenbord in te drukken vingergeleiding, vereenvoudigd, gebruik van één hand, met een ander lichaamsdeel dan kleiner, lichter, gevoeliger, enz. onvermogen om de handen te . leesregels- en pennen de handen (doorgaans het gebruiken . virtuele toetsenborden hoofd) . gegevensinvoer via spraak . aanraakschermen . hulpmiddelen bij het typen . spraakherkenning . voorspelprogramma, toetsenbordfilters . OCR . toegang tot de schakelaar : buiten het grijpveld
. de muis hanteren . een functie uitvoeren met behulp van de muis
Een gegevensdrager invoegen
OPLOSSING
elkaar kunnen vinden in alle openheid : online-contracten, FAX, referentieteksten, rechtspraak, links, bibliografie, enz.
. aangepaste spraakherkenning om gesproken taal om te zetten in gebarentaal of geschreven taal
COMPUTER HANDELING
. een centrum oprichten voor de promotie van en inlichtingen over telewerken, . gegevensbanken creëren waar vraag en aanbod elkaar kunnen kruisen, . zorgen voor logistieke ondersteuning zodat vraag en aanbod Opleiding/informatie
. de telewerker de mogelijkheid bieden opleidingen te volgen . . . . .
. aangepaste ergonomie
. navigatie van de cursor op het scherm met behulp van een eenvoudiger te hanteren toestel dat beter is afgestemd op de moeilijkheid . alternatieve bediening door middel van oogbewegingen, zenuwsignalen of hersengolven . alternatieve bediening op basis van de ademhaling
. toegang tot de lezer : buiten het . aangepaste ergonomie grijpveld . de gegevensdrager invoegen : coördinatie, kracht
. trackballs, joysticks, eenvoudige schakelaars . elektronische aanwijstools . schakelaars op basis van de ademhaling
. lezer die recht tegenover de gebruiker staat . manier van invoegen die weinig inspanning vergt
. . . .
over het gebruik van de uitrusting, organisatorische vaardigheden, specifieke werkinhoud, evenals een voortgezette opleiding om de technologische evolutie te volgen, in het geval van zelfstandig werk, de mogelijkheid bieden om toegang te hebben tot diensten voor informatie en ondersteuning bij de oprichting van een bedrijf, de bestaande informatie toegankelijk maken voor personen met een handicap, door de verschillende auteurs (instellingen, opleidingscentra, enz.) bewust te maken van de handicapproblematiek, de middelen optrekken voor opleidingen (informatica, multimedia) bedoeld voor personen met een handicap, de uitbouw bevorderen van info- en begeleidingscentra die toegankelijk zijn voor personen met beperkte mobiliteit, de overheid, werkgevers, vakbonden, opleidingsinstellingen, handelskamers, enz. bewustmaken van het belang van telewerken, de ontwikkeling bevorderen van opleidingen voor directeurs en managers over het beheer en de organisatie van telewerksituaties, de steun- en begeleidingsstructuren van KMO’s bewustmaken van de mogelijkheden van telewerken, werknemers en werkgevers informeren over de wettelijke bepalingen en de sociale bescherming van de telewerker, meer bepaald in geval van ziekte, de wettelijke en fiscale bepalingen over de terugbetaling van de onkosten kenbaar maken.
opleiding in ICT, informatica en multimedia, een opleiding in een Frans centrum dat gespecialiseerd is in telewerken. Het nationaal arbeidsfonds staat in voor 75% van het loon van de leerkrachten, de vereniging voor personen met een motorische handicap neemt de rest voor haar rekening. http://www.webmanagercenter.com/management article.php?id=1358 Centrum voor telewerken in Etyke, Finland In 1993 richte de Finse nationale vereniging voor personen met een handicap een centrum voor telewerken op in één van haar opleidingscentra. Het project ging van start met acht personen met een handicap die een technische (gebruik van microcomputers, modems en software) en praktische (motivatie en tijdsmanagement) opleiding kregen. Sindsdien beschikt ETYKE over een netwerk van telewerkers die instaan voor een hele reeks diensten op het gebied van marketing, financiën, administratief beheer, publicatie en onderwijsondersteuning. De telewerkers zijn aangenomen door het Centrum voor telewerken en doen hun werk van thuis uit of vanuit het Centrum. Het Centrum voor telewerken zorgt voor het commerciële aspect, de beheerscontracten, de verdeling van het werk en de resultaten tussen telewerkers en klanten, factureert de klanten en verleent technische bijstand en begeleiding aan de telewerkers. Als de telewerker specifieke technische hulpmiddelen nodig heeft, zoekt de nationale vereniging voor personen met een handicap naar een aangepaste oplossing. De sociale diensten nemen de kosten voor de technische ondersteuning voor hun rekening. Er wordt ook voorzien in een volledige opleiding in het gebruik van die technische hulpmiddelen. ETYKE richtte voorts ook een netwerk van vier Finse centra voor telewerken op om het dienstenaanbod voor de klanten uit te breiden en anderen, die aan de rand van de maatschappij leven, aan werk te helpen. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm BOON – een netwerk telewerken
Goede voorbeelden uit de praktijk Tunesië – opleidingscentrum telewerk voor personen met een handicap Op initiatief van de vereniging voor personen met een motorische handicap en dankzij de samenwerking tussen het gouverneurschap van Tunesië en de Côte d’Azur in Frankrijk opent in februari 2006 het nationaal Afrikaans centrum voor opleidingen op afstand voor personen met een handicap zijn deuren in Sidi Hassine Séjoumi. Dit centrum is bedoeld voor personen met een motorische handicap die houder zijn van een diploma hoger onderwijs. Zij kunnen er een opleiding volgen van 2 tot 6 maanden in management, boekhouding, gegevensverwerking en internet. Voor iedere sessie komen 14 stagiairs in aanmerking die werden geselecteerd op basis van de kandidaturen die bij het ministerie van Arbeid werden ingediend. De opleiding wordt gegeven door gediplomeerde leerkrachten hoger onderwijs met een bijkomende
De “telecottage” BOON bevindt zich in Dorset, in het Verenigd Koninkrijk. BOON fungeert als draaischijf voor een netwerk van personen en KMO’s die in partnerschap werken aan gevarieerde combinaties van informaticaprojecten. Deze telecottage doet voornamelijk marktonderzoek voor de industrie en voer t tachygrafische controles uit. De meeste werknemers van BOON zijn personen met een handicap. De filosofie van dit project is dat personen met een handicap netwerken moeten uitbouwen om doeltreffend telewerk te verrichten als ze de moeilijkheden die zij tijdens hun werk ondervinden willen overwinnen. Hoewel de samenwerking tussen een particulier en grote bedrijven niet altijd haalbaar blijkt, sluiten deze bedrijven zich wel graag aan bij een netwerk. Wetende dat sommige personen met een handicap nood hebben aan soepele werktijden en een flexibele manier van werken, moedigt het netwerk samenwerking en arbeidsuitwisselingen aan tussen netwerkleden. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm
65
Maar voor laaggeschoolde werknemers die routinewerk uitvoeren kan telewerken een gedwongen keuze zijn met het risico op een gevoel van vereenzaming en verarming van de werkinhoud. Telewerken moet dus worden beschouwd als een oplossing en een bijkomende keuze in de loopbaan van de persoon met een handicap. Deze werkwijze mag zeker niet worden aangewend om minder inspanningen te moeten leveren om de gemeenschap toegankelijk te maken. Voor telewerken moeten de volgende voorzieningen beschikbaar zijn :
. stelselmatig : een telefoon, . meestal : een computer, een fax, internet en e-mail, . soms (voor personen met een handicap) : een aangepast toetsenbord, sof tware met spraakbediening, een spraaksynthesesysteem, een grote monitor, een brailleleesregel en een brailleprinter, een scanner en OCRsoftware, videofonie (in studie). Dankzij telewerken is het mogelijk :
. te werken wanneer de werkplaats van de werkgever
64
. . . . . .
ontoegankelijk is voor personen met een handicap of niet beschikt over de nodige technologische hulpmiddelen of menselijke begeleiding, te werken op het moment dat men het meest productief is en te rusten wanneer nodig, makkelijker toegang te hebben tot hulp-, begeleidings- of verzorgingsdiensten, blootstelling te voorkomen aan extreme weersomstandigheden, vermoeidheid, stress en tijdsverlies verbonden aan het vervoer te vermijden, het risico op ongevallen, zoals uitglijden te voorkomen, de opstopping van stadscentra te beperken en oplossingen op het vlak van werkorganisatie te vinden wanneer zich een pandemie voordoet.
De grootste belemmeringen voor telewerken zijn :
. het gebrek aan financiële stimuli, . de vermindering van de inkomensvervangende tegemoet-
. . . . .
koming, maar ook van de integratietegemoetkoming. Een gehandicapte persoon die werkt, verdient vaak minder dan wanneer hij of zij niet werkte en de tegemoetkomingen dreigen na herziening minder te bedragen wanneer de persoon ophoudt met werken, het gebrek aan kwalificatie en opleiding van de personen met een handicap, de langzame procedure voor de werkgever om tegemoetkomingen te ontvangen voor de aanpassing van de werkplaats, de terughoudendheid van de werkgever met betrekking tot het principe van telewerken, de moeilijkheid om aan de werkgever te vragen de nodige voorzieningen ter beschikking te stellen, het ontbreken van technische ondersteuning, het eventuele gevoel van vereenzaming,
. de soms beperkte toegang tot officiële mededelingen, soms moeilijke deelname aan vergaderingen, . de invloed op de professionele vervolmaking en promotie, de moeilijkheid om een evenwicht te vinden tussen privé-en beroepsleven.
COMPUTER BEGRIJPEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Teksten invoeren
. kunnen schrijven
. schrijfhulp . alternatief voor de gesproken taal
. sprekende tekstverwerkers . voorspelprogramma . systeem voor spraakherkenning
Tekstuele inhoud begrijpen
. kunnen lezen . kunnen spreken . complexe inhoud
. eenvoudige inhoud en taalgebruik . leeshulp . alternatief voor de geschreven taal . omzetting van woorden in pictogrammen
. toepassing van de « makkelijk leesbaar » regels . beelden, symbolen, pictogrammen . spraaksynthese . software voor begrijpelijk lezen . software voor de omzetting pictogrammen/woorden
Navigeren op het scherm en functies uitvoeren
. wegwijs raken in een ingewikkeld navigatiesysteem
. eenvoudige navigatie
. eenvoudig en coherent navigatieontwerp . pictogrammen, symbolen, iconen . spraakassistent in combinatie met een visuele voorstelling
Bruikbaarheid Opdat telewerken zowel voor werknemers als voor werkgevers in optimale omstandigheden kan gebeuren moet rekening gehouden worden met volgende aandachtspunten : mogelijkheid tot halftijds werken of tot flexibele werkuren zodat eventuele medische behandelingen kunnen worden gevolgd en om het risico te vermijden dat de handicap ernstiger wordt door een te grote werkdruk, mogelijkheid om op ieder moment naar de onderneming terug te keren of te opteren voor een oplossing tussenin, ergonomische aanpassingen van de arbeidsposten aan de specifieke behoeften van de werknemer, uitgewerkt in overleg met de persoon en uitgetest in een reële werksituatie, onderhoudscontract voor de uitrusting en personen die kunnen worden gecontacteerd als zich een probleem voordoet, evaluatie van de risico’s voor het zicht, de mentale en lichamelijke belasting, voldoende ruime woning om het woon- en arbeidsgedeelte van elkaar te scheiden, kosten voor het gebruik van de woning als arbeidsplaats ten laste van de werkgever, arbeidscontract tussen de telewerker en zijn werkgever(s), waarin het aantal werkuren wordt vastgelegd waarop de telewerker beschikbaar moet zijn, het materiaal voor louter professioneel en/of privé-gebruik, bewustmaking en opleidingen rond handicap voor de personen die instaan voor de werkbegeleiding, aanwezigheid van vertrouwenspersonen in de onderneming, regelmatige feedback over het geleverde werk, vergaderingen met collega’s en werkgever, psychosociale begeleiding om rekening te houden met de relationele, motivatie- en integratieaspecten, dezelfde promotiemogelijkheden als voor andere werknemers, dezelfde sociale bescherming als voor andere werknemers, ontwikkeling van elektronische sociale netwerken waarop telewerkers hun ervaringen kunnen uitwisselen en delen, multimediatechnologie (virtuele omgeving, videoconferenties) om het eventuele gevoel van vereenzaming tegen te gaan.
. . .
. multi-zintuiglijke ondersteuning
. . . . .
. navigeren en gegevens invoeren . directer en intuïtiever systeem voor de navigatie en invoer van met behulp van de muis (soms functies en gegevens onnauwkeurige hantering ) en van het toetsenbord (veel toetsen, kleine toetsen, met verschillende functies)
. aanraakscherm . joy stick, schakelaars, enz.
. wegwijs raken op een pagina die . eenvoudige weergave van alle informatie op het scherm veel elementen bevat
. instellingen van het verkenningssysteem en/of de gebruikte software : grotere iconen en letters, neutrale achtergrond, aangepaste omvang en verplaatsingssnelheid van de cursor, herhalingssnelheid bij geringe druk op de toetsen van het toetsenbord . specifiek programma voor de aanpassing van het toetsenbord
. regeling van de interactiesnelheid
. . . . . . .
Beschikbaarheid Verschillende instrumenten kunnen worden ingezet om telewerken te bevorderen en een aantal belemmeringen weg te werken : nieuwe arbeidsrelaties (contracten) opbouwen, zorgen voor duidelijkheid over ziekteverlof, werktijden, onkosten, enz., een gunstige financiële regeling voor telewerken aannemen, de toegang tot groepsvoorzieningen inrichten en bevorderen : agenda, adressenboek, todo-lijsten, servers, enz., telecentra’s oprichten naar het voorbeeld van de Zweedse “telecottages”,
. . . . .
. snelheid : opgave wegens . aangepaste uitrusting . recente uitrusting en voldoende frustratie omdat het downloaden . toepassingen met een aangepast vermogen (computer, modem, design enorm veel tijd in beslag neemt verbinding) om beelden, geluiden, enz. snel te kunnen downloaden . evenwicht tussen visuele en auditieve ondersteuning en de interactiesnelheid
De hardware leren gebruiken
. onaangepaste opleidingen . onaangepaste hulpmiddelen
. hulp van derden . hulp van derden is vaak nodig tot de . aangepaste didactische software toepassing is geopend . didactische software die de handelingen weergeeft in de vorm van duidelijke schema’s en illustraties
21
Financiële haalbaarheid
Bruikbaarheid Voor een betere afstemming tussen de aangeboden informatica en de werkelijke behoeften van de gebruikers :
. moeten producten worden ontworpen waarvan de persoonlijke . . . . .
instellingen, parameters en modules kunnen worden aangepast, moet een ruime waaier aan gebruikers worden betrokken bij het ontwerp, de ontwikkeling en de evaluatie van nieuwe toepassingen, moeten partnerschappen worden uitgewerkt tussen personen met een handicap, de adviesbureaus en de producenten zodat bij nieuwe producten in het bestek telkens rekening wordt gehouden met de specifieke behoeften van personen met een handicap11, moeten de producten worden geëvalueerd voor ze op de markt komen en moeten “voor iedereen” oplossingen worden bedacht voor de gevonden gebruikersproblemen, moeten, wanneer een oplossing “voor iedereen” niet mogelijk is, mogelijkheden worden aangereikt voor persoonlijke aanpassingen en specifieke modules, moet de samenwerking tussen de overheid, de verenigingen en de vrijwilligersgroepen worden opgedreven om oplossingen te vinden, per casus, voor de problemen die zich voordoen in welbepaalde gebruikerssituaties.
ICT-hulpmiddelen zijn nog altijd heel duur. Daarom is het nodig :
. hulpsystemen in te voeren voor aankopen door particulieren, werkgevers en onder wijs- en opleidingscentra, . instrumenten uit te werken die de uitbouw van een tweedehandsmarkt voor ICT-uitrustingen mogelijk maken, . de naleving van toegankelijkheidsregels te verplichten in alle .
.
overheidscontracten, om op die manier de verkoopprijs van toegankelijke courante ICT-uitrustingen te doen dalen, de strijd aan te binden tegen peperdure geïmpor teerde technologische hulpmiddelen door de belangrijkste producenten meer te betrekken (oprichting van dochterondernemingen) en een gemeenschappelijk onlineverkooppunt te creëren (complete catalogus van de bestaande hardware, prijsvergelijkingen, geen geografische afstand…), de BTW op toegankelijke hardware te verlagen.
Informatie en opleiding De eerder beperkte kennis op het vlak van technologische hulpmiddelen en vooral het gebrek aan de nodige opleiding in het gebruik ervan vormt een belangrijk obstakel dat moet worden weggewerkt :
Beschikbaarheid De productie en de commercialisering van ICT-hulpmiddelen zijn vaak het werk van kleine gespecialiseerde ondernemingen of soms louter het gevolg van individuele oplossingen. Het is voor de gebruiker nog altijd moeilijk om toegang te hebben tot de uitrustingen die hij nodig heeft : materiaal dat in België niet beschikbaar is, gebrek aan informatie, gebrek aan erkenning door de subsidiërende overheid, meer bepaald voor technologische hulpmiddelen die alleen in het buitenland beschikbaar zijn.
. .
hulp : overzicht van de behoeften en verwachtingen, objectieve informatie over de bestaande mogelijkheden, de mogelijkheid om het materiaal uit te testen alvorens een oplossing te kiezen, een gebr uikersopleiding voor de gekozen hardware, de mogelijkheid van een proefperiode bij de aankoop van hardware, een initiële en voortgezette opleiding van mensen die personen met een handicap dagelijks professioneel begeleiden en van de ouders van de kinderen in kwestie.
De aandacht moet gaan naar : Volgende maatregelen kunnen worden genomen om de beschikbaarheid van noodzakelijke uitrustingen te verbeteren :
. . . . . .
instrumenten creëren om de toegang tot de producten voor de eindgebruiker te vergemakkelijken, zoals gegevensbanken, met transversale informatie en online-aankoopmogelijkheid, de compatibiliteit van de producten verbeteren, de terugbetaling van aankopen in het buitenland mogelijk maken, de BTW op producten die beantwoorden aan nauwkeurige voorwaarden verlagen en deze producten erkennen voor terugbetaling, de toegankelijke producten standaardiseren en van een label voorzien, de specifieke aanpassingen certifiëren of van een label voorzien, toegankelijkheidsclausules opleggen bij de beheerscontracten, overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen.
. centra voor informatie, opleiding en uitlening van hardware, . websites en portaalsites die verwijzen naar de adressen waar . . . .
ICT-TOEPASSINGEN Telewerken De toegang tot werk is een bepalende factor voor de integratie van personen met een handicap. Nochtans stellen we vast dat een grote meerderheid van de personen met een handicap werkloos is. Deze personen krijgen hierdoor te maken met ongelijke kansen op het gebied van zelfstandigheid, integratie en participatie. Dat is natuurlijk onaanvaardbaar. En voor de samenleving betekent dit een verspilling van kostbaar potentieel in termen van arbeidskrachten. De voornaamste hindernissen voor de participatie van personen met een handicap op de arbeidsmarkt zijn :
. de mogelijkheid om een beroep te doen op gepersonaliseerde
22
001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
men terecht kan voor persoonlijk advies en een analyse van de behoeften, als ook naar de providers en de instanties die financieel tegemoetkomen, discussieforums, catalogi van aanbiedingen met criteria per handicap, dienst na verkoop/helpdesk die op verschillende manieren bereikbaar is en advies en hulp biedt in gebarentaal via een vertaaldienst, informatiebeurzen, studiedagen, permanente tentoonstellingsruimtes waar het materiaal kan worden uitgetest, het opleggen van toegankelijkheidsclausules in beheerscontracten, bij overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen en de verspreiding van de criteria waarmee rekening moet worden gehouden.
. het gebrek aan mobiliteit om zich naar het werk te begeven, . de ontoegankelijkheid van de werkplek (gebouwen), . arbeidsuitrustingen die niet aangepast zijn aan de handicap, . het ontbreken van soms noodzakelijke hulp van een collega, . de onverenigbaarheid van werktijden en beschikbare medische verzorging, . het gebrek aan visuele uitrustingen voor dove personen. Er zijn verschillende actiepistes om de werkgelegenheid voor personen met een handicap te bevorderen : de arbeidsplaatsen toegankelijk maken, de werkposten aanpassen en telewerken. Telewerken houdt in dat de werknemer dankzij informatie- en communicatietechnologie op afstand werkt van het bedrijf of de klant33. Hierdoor kan de werknemer onafhankelijk van de werktijden en de arbeidsplaats werken op een manier die hem of haar uitkomt. In sommige gevallen biedt deze werkwijze personen met een handicap toegang tot jobs die anders onmogelijk zouden zijn. Telewerken is vooral geschikt voor immateriële arbeid, voor taken die geen zware infrastructuur vergen. Er bestaan diverse formules voor telewerken, gaande van thuiswerken tot het telecentrum met daar tussenin een hele reeks gemengde formules (sociaal telesecretariaat, call-center, secretariaatswerk op afstand, enz.)34. Voor oudere werknemers kan telewerken leiden tot nieuwe arbeidsformules en een soepele pensioensregeling. Dit is erg belangrijk in het kader van een Europese arbeidsmarkt die als gevolg van de demografische trend naar een tekort aan jonge werknemers en een langere professionnele loopbaan zal evolueren35. Voor hoogopgeleide personen wordt telewerken vaak ervaren als een promotie of een levenskeuze die de zelfraadzaamheid bevordert.
63
Goede voorbeelden uit de praktijk
AANGEPAST DIGITAAL FORMAAT
De digitalisering van boeken zorgt voor een betere kwaliteit en beschikbaarheid van de informatie voor personen met een visuele handicap. Voor ontspanningslectuur, schoolboeken en informatie over werkgelegenheid, konden blinde studenten en volwassenen alleen rekenen op analoge opnames op band, in braille of op diskette, die beschikbaar waren in gespecialiseerde bibliotheken. Deze formaten hebben natuurlijk beperkingen. De voornaamste beperking is dat de lectuur alleen mogelijk is in seriële navigatie. Het is dus moeilijk om welbepaalde informatie terug te vinden, zoals ziende personen bijvoorbeeld kunnen doen in een woordenboek. De komst van het nieuwe DAISY-formaat (Digital Accessible Information System) biedt personen met een visuele handicap een nieuwe generatie informatie en vergemakkelijkt de uitwisseling en verspreiding ervan.
62
DAISY is de officiële benaming van de ANSI/NISO Z39.86 2002norm die werd ontwikkeld door de National Information Standards Organizations (NISO) en goedgekeurd door het American National Standard Institute (ANSI) en over heel de wereld wordt gebruikt. Dit formaat wordt in de Verenigde Staten erkend en opgelegd als referentie voor toegankelijke bestanden. Een DAISY-boek is een gesproken boek in DAISY-formaat31. De vertelling is gekoppeld aan de volledige of gedeeltelijke tekst van een gedrukt boek. Dergelijke boeken bieden tal van voordelen :
. een merkelijk betere geluidskwaliteit, . het boek kan op één CD, terwijl voordien verschillende . . . . .
cassettes voor een boek op band of verschillende schijven voor digitale commerciële boeken op CD nodig waren, het boek wordt nu in zijn originele versie gepubliceerd, terwijl commerciële boeken vaak verkorte versies waren, het kan worden gelezen met een draagbare lezer of een computer, dankzij de links tussen de tekst en de vertelling, is het mogelijk een hoofdstuk of pagina te kiezen, bladwijzers te plaatsen of een index te gebruiken, als de gebruiker stopt met lezen, onthoudt de computer of lezer de exacte plaats en herneemt hij de lectuur op die plaats, met heel wat DAISY-lezers kunnen ook MP3-bestanden, commerciële audio-CD’s en commerciële gesproken boeken worden gelezen.
België - CRETH - Centre de Ressources et d’Evaluation de Technologies pour les personnes Handicapées
Een DAISY-boek kan je op twee manieren lezen :
. met een lezer voor gesproken digitale boeken zoals Victor .
Pro, die veel functies bevat, Victor Classic, een eenvoudigere versie, de ultra-geperfectioneerde PlexTalk en meer compacte walkman-modellen zoals Victor Vibe, op een computer, met behulp van een speciaal softwareprogramma zoals LpPlayer, VictorSoft en TPB Reader.
In België is het mogelijk gesproken boeken in DAISY-formaat af te drukken in de bibliotheek van de Brailleliga32. De DAISY-CD vervangt er de audio-cassette voor alle gesproken boeken die de bibliotheek sinds januari 2005 binnenkreeg.
Goed voorbeeld uit de praktijk
. Serveur Hélène : een project gerealiseerd door de vereniging BrailleNet in samenwerking met de universiteit Pierre et Marie Curie, het INRIA en het INSERM. Dit project heeft tot doel een beveiligde server met digitale werken te ontwikkelen voor aangepaste edities. http://inova.snv.jussieu.fr/helene/
Het CRETH vloeide voort uit een overeenkomst met het AWIPH, het Waals agentschap voor de integratie van personen met een handicap, en richt zich tot personen met een lichamelijke, cognitieve, visuele of auditieve handicap. Het centrum evalueert de behoeften van personen met een handicap op het gebied van informatietechnologie. Het beschikt over aangepaste hardware, biedt de mogelijkheid om computermateriaal dat zou kunnen beantwoorden aan de behoeften van de persoon te testen en voorziet in een gebruikersopleiding voor dit materiaal. Wanneer de keuze is gemaakt, krijgt de persoon in kwestie een gebruikersopleiding voor het gekozen materiaal. Voorts beschikt het centrum over objectieve informatie en documentatie rond het gebruik van nieuwe technologieën door personen met een handicap. Het centrum kan dus informatie verschaffen over de mogelijkheden van informatica in het kader van de maatschappelijke en professionele integratie van personen met een handicap. http://www.creth.be België - ANLH - databank van de technische hulpmiddelen ACCESS-AT ACCESS-AT is een door het AWIPH gesubsidieerde gegevensbank van de technische hulpmiddelen. ACCESS-AT zoekt, rangschikt en inventariseer t de technische hulpmiddelen die de zelfredzaamheid van gehandicapte personen kunnen bevorderen. De gegevensbank is bedoeld voor iedereen die op zoek is naar aangepast materiaal en technische hulpmiddelen. Ze is ook bestemd voor beroepslui uit de gezondheidssector, de bouwkunde en het verenigingswezen die de gegevensbank gebruiken als werkinstrument. http://www.anlh.be/accesat/ België – VAPH – VLIBANK De databank Vlibank werd gecreëerd door het VAPH, het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, voor de integratie van personen met een handicap, en bevat informatie over de technische hulpmiddelen voor personen met een motorische, visuele, auditieve of taalkundige handicap. http://www.vlibank.be/. België - Handicapés & Informatique vzw H&I is een door het AWIPH gesubsidieerde vereniging met territoriale bevoegdheid die zich richt tot personen met een lichamelijke, verstandelijke, visuele of auditieve handicap. Deze vereniging onderhoudt nauwe contacten met de firma’s die software ontwikkelen en verspreiden, waardoor ze op de hoogte is van de recentste innovaties. H&I is bovendien het enige Belgische centrum dat beschikt over een softwaretheek met meer dan 300 softwarepakketten die regelmatig worden geupdatet. De vereniging organiseert gratis demonstraties voor verschillende professionele groepen (scholen, instellingen, verenigingen) en voor
particulieren. Ze beschikt over uitgebreide documentatie over de verschillende aanpassingen die het voor een gehandicapte persoon mogelijk maken een computer te gebruiken en organiseert kantooren internetlessen. Tot slot leent deze vereniging materiaal uit aan personen met een handicap en hun verenigingen. http://www.handinfo.be België – Blind-D-Mobiel Blind-D-Mobiel is een initiatief van Blindenzorg Licht en Liefde en het Oeuvre Nationale des Aveugles. Het gaat om een mobiele demonstratieruimte met een parcours voor blinden en slechtzienden. De Blind-D-Mobiel bevat alle informaticaoplossingen die op de Belgische markt voor dit doelpubliek beschikbaar zijn en vele andere leeshulpmiddelen. Het doel is drieledig : globale dienstverlening aan personen met een visuele handicap (informatie, demonstratie, advies), organisatie van doelgerichte acties voor specifieke doelgroepen (werkgevers, overheid, webdesigners) en bewustmaking van de buitenwereld. www.anysurfer.be België – La Lumière In een door het AWIPH vastgelegd kader werd een begeleidingsdienst opgericht voor volwassenen met een visuele handicap, die hun zelfredzaamheid willen vergroten. Op verzoek worden begeleidingsprojecten uitgewerkt. De sociale dienst stelt een centrum ter beschikking voor advies over aangepast computermateriaal (brailleleesregel, spraaksynthese, vergrotingssoftware, enz.) en over programma’s die aangepast zijn aan een visuele handicap (onder meer internettoegang). Er worden opleidingen georganiseerd, zowel gepersonaliseerde opleidingen als opleidingen in de vorm van een “cybercafé”. http://membres.lycos.fr/pierreg/Atrcent.html
Voorbeelden van toepassingen Tellus 3+ : draagbaar multi-mediaplatform voor personen met een motorische en communicatieve handicap. Het platform heeft het vermogen van een gewone computer en werkt met Windows XP. Het is dus mogelijk om alle Windowsprogramma’s te installeren en ermee te werken. De installatie van de software Mind-Express en/of Eurovocs Suite maken van dit instrument een krachtig alternatief communicatiehulpmiddel. De sof tware Mind Express biedt verschillende toepassingsmogelijkheden voor de uitbouw en ondersteuning van communicatie, ontspanning, opvoeding en therapie bedoeld voor personen met een verbale communicatiestoornis. Dankzij de ingebouwde tekst-naar-spraak- (Realspeak) en grammaticamodule kan de gebruiker op een duidelijke en aangename manier communiceren met zijn omgeving. De software Eurovocs Suite bevat drie modules die het lezen, het schrijven en de tekstverwerking en computerbediening vergemakkelijken en versnellen: DocReader, een sprekende tekstver werker (geïntegreerde tekst-naar-spraak Realspeak), Skippy, een woordvoor-spellingsprogramma waarmee minder inspanningen moeten worden geleverd bij het schrijven van teksten omdat de toetsaanslagen met de helft worden verminderd,
23
en Keyvit, een virtueel toetsenbord dat op het scherm verschijnt waarbij de muiscursor op verschillende manieren kan worden bediend. http://www.hmc-nv.be Winsil : sof tware voor ondersteunde communicatie en leermomenten voor personen die niet kunnen spreken. Deze software fungeer t als een draagbare prothese via de computer voor iemand die niet kan spreken. Met deze toepassing kunnen professionele begeleiders bovendien pedagogische, logopedische of therapeutische oefeningen aanpassen. http://www.geslafamille.be Speakback : software waarmee via spraaksynthese een voorgeselecteerde tekst kan worden uitgesproken. Speakback leest luidop in het Frans of het Engels de teksten of tabellen die in de Windows-toepassingen worden geselecteerd. Speakback gebruikt de correcte intonatie en maakt de juiste woordverbindingen. De lectuur kan continu zijn of via woordspelling. http://www.mysoft.fr/speakbac.htm Clic Idée : maakt het mogelijk om op regelmatige tijdstippen automatisch te klikken : nuttig om een tekst op te stellen met een virtueel toetsenbord wanneer men beschikt over een aanwijstool maar moeite heeft om te klikken. http://association.idee.free.fr
24
.
. . .
. .
Glossarium van de technologische hulpmiddelen
niet-AZERTY toetsenbord : sommige toetsenbordindelingen zijn ontworpen om de bewegingen te beperken en de aanslagen met één hand of één vinger te vergemakkelijken of als hulp voor mensen met een verstandelijke handicap die zich beter voelen bij een ABC-toetsenbord waarop de letters in alfabetische volgorde staan. aanraaktoetsenbord : de toetsen hebben een erg geringe of zelfs geen weerstand. Dit is nuttig voor personen die lijden aan RSI en voor personen die geen druk kunnen uitoefenen op de toetsen. groot toetsenbord : de toetsen zijn groter dan de toetsen op een standaardtoetsenbord voor mensen die de toetsen moeilijk kunnen indrukken of zien. virtueel toetsenbord : afbeelding van een standaard of aangepast toetsenbord op het computerscherm. De gebruiker selecteer t de toetsen met behulp van de muis, een aanraakscherm, een trackball, een joystick, een schakelaar of een elektronische aanwijstool. Als de optie voor automatische scanning aanwezig en geactiveerd is, worden de toetsen van het visuele toetsenbord één voor één opgelicht. Wanneer de gewenste toets is opgelicht, kan de persoon met beperkte mobiliteit de toets selecteren met behulp van een schakelaar in de buurt die hij kan bedienen. software voor toetsenbordwijziging : deze software wijzigt de eigenschappen van een toetsenbord zodat het anders dan gewoonlijk werkt. vingergeleider, toetsenbordafdekplaten : geperforeerde plaat die bovenop het toetsenbord van de computer wordt geplaatst om de vingers te geleiden en te voorkomen dat toetsen onvrijwillig worden ingedrukt bij een onnauwkeurige handeling of bevingen.
Aangepaste toetsenborden Alternatieve computerbediening Er bestaan vele aangepaste toetsenbordconfiguraties en softwareoplossingen om een computer gebruiksvriendelijker te maken voor personen die moeilijk een gewoon toetsenbord kunnen hanteren. Hieronder vindt u enkele voorbeelden : opgesplitst toetsenbord : de toetsen die met de linkerhand worden bediend staan gescheiden van de toetsen die met de rechterhand worden bediend. Het toetsenbord heeft een scheiding in het midden en is licht gebogen aan boven- en buitenkant, waardoor de polsen makkelijker in een natuurlijke positie kunnen liggen. Dergelijk toetsenbord is vaak handig voor personen die lijden aan RSI.
.
. toetsenbord voor eenhandsbediening : de toetsen kunnen met één hand worden bediend. Sommige toetsenborden maken gebruik van simultane technieken : de gebruiker gebruikt een toetsencombinatie om sommige letters of functies te activeren. Er bestaan ook programma’s die een gewoon toetsenbord omzetten naar een half toetsenbord. Wanneer de spatiebalk is ingedrukt wordt de andere helft van het toetsenbord symetrisch gekopieerd onder de hand van de gebruiker zodat hij de positie van zijn vingers niet moet veranderen om de toetsen te bereiken die op het afgelegen gedeelte van het toetsenbord staan.
Dankzij deze alternatieven kunnen gebruikers hun computer anders bedienen dan met een standaardtoetsenbord of een traditionele muis. voet- of handgestuurde muis : een voet of teen bedient de cursor en activeer t de muisknoppen. Sommige muizen functioneren samen met andere technieken om te klikken zoals de software «dwell». hendels, joysticks : worden met de handen, voeten, kin, enz. gestuurd. Ze worden gebruikt om de cursor op het scherm te bedienen. trackball, rugmuis : omgekeerde muis die de cursor verplaatst door rotatie van de bol bovenop de muis. De gebruiker draait aan de bol om de cursor te verplaatsen en klikt vervolgens op één of twee toetsen in de buurt van de bedieningsbol om voorwerpen op het bureaublad te selecteren of de cursor te situeren op de plaats waar tekst moet worden ingevoerd. De rugmuis is nuttig voor heel wat mensen met RSI of beperkte handbewegingen. schakelaar op basis van de ademhaling : pneumatische bedieningsfunctie die lijkt op een rietje. De persoon gebruikt zijn ademhaling om op de muis de klikken. Vaak gebruikt samen met een draadloze zender waardoor de persoon zich vrij kan bewegen. trackpad : vervangt de muis op een draagbare computer.
. . .
. .
instructies geeft en een optionele spraakinvoer om notities te nemen. De voordelen schuilen in de softwarefuncties en de aanpassing aan de behoeften van personen met een visuele handicap. Victor Escort zal gebaseerd zijn op de expertise van CityGo, een GPS-gids voor toeristen om personen met een visuele handicap te oriënteren in hun omgeving, als aanvulling op de bestaande hulpmiddelen. De kaarten zullen de meeste Westerse landen dekken en kunnen ofwel online worden aangekocht en gedownload ofwel op CD of geheugenkaarten worden besteld en geleverd, per stad of streek. http://www.visuaide.com ESA - navigatie via satelliet Het ESA is in Madrid gestart met het experimenteren met een prototype van een navigatiesysteem via satelliet dat nauwkeurig genoeg is om blinde voetgangers te gidsen. De blinde personen die deelnemen aan deze operatie kunnen via satelliet in een oortje gesproken aanwijzingen ontvangen over het traject dat zij moeten volgen om hun bestemming te bereiken. Dit instrument werd ontwikkeld door het ESA samen met de Spaanse firma GMV Sistemas en biedt meer zelfredzaamheid aan blinde personen. Het werd ontworpen volgens de adviezen van de Spaanse nationale organisatie voor blinden (ONCE) en het ber ust op het positiebepalingssysteem EGNOS, een systeem dat de GPSgegevens verwerkt om ze nauwkeuriger te maken. Dit is geen overbodige luxe : voor een blinde kan een plaatsbepaling op een meter na ook het verschil zijn tussen het voetpad en het midden van de rijweg. EGNOS, de voorloper van Galileo, waarborgt bovendien een kwaliteitsvolle dienstverlening. Daarnaast ontwikkelde het ESA nog een ander systeem : SISNET (Signal In Space via Internet). In een stedelijke omgeving verhinderen gebouwen die gelegen zijn tussen de ontvanger en de satellieten immers de doorgang van de signalen. Met SISNET kunnen obstakels worden omzeild dankzij de gegevens via internet. Momenteel bevindt het project zich nog in de demonstratiefase en is de ontvanger nog een prototype maar het ESA, GMV Sistemas en ONCE willen hun inspanningen voortzetten om een uniek toestel te ontwikkelen met een EGNOS/SISNET-ontvanger, een zakcomputer en een mobiele telefoon. http://www.altivis.fr/-Projets-TIC-etrangers-au-service-.html ISAAC hulp voor personen met leerproblemen ISAAC is een experimenteel systeem dat werd ontworpen door het CERTEC (studiecentrum voor technische revalidatie) van de Universiteit van Lund in Zweden. Dit systeem combineert een computer met een aanraakscherm van goede kwaliteit, een digitale camera, een satellietnavigatiesysteem (GPS) en cellulaire telefoonkanalen voor de overdracht van spraak en informatie. Dit toestel maakt communicatie mogelijk met een assistentiecentrum van waaruit een hulpteam de gebruikers helpt om zich buiten te verplaatsen met behulp van foto’s, positiegegevens en andere soor ten inlichtingen. De interactie van de gebruiker met dit draagbaar scherm is gebaseerd op beelden en symbolen (pictogrammen). Zo kan de gebruiker een correspondent selecteren en zijn nummer vormen door de foto van de correspondent aan te raken. De foto’s die met het toestel worden genomen kunnen naar
het assistentiecentrum worden doorgestuurd waar het competent personeel raad kan geven met behulp van een mobiele telefoon. De gebruiker kan op een kaar t worden gesitueerd via het GPS-systeem. De laatste positie wordt opgeslagen en kan op ieder moment naar het assistentiecentrum worden verstuurd. Deze functie kan worden uitgeschakeld als de gebruiker met rust wil gelaten worden. Via de persoonlijke agendabeheerder met alarmfunctie kan de dagplanning worden weergegeven : de activiteiten worden weergegeven als foto’s aangebracht op een tijdsband. De gebruiker kan een lijst afdrukken en de foto’s koppelen aan andere opgeslagen items. Voor personen met communicatieproblemen kan deze fotolijst een nieuwe manier worden om over hun ervaringen te praten met anderen.
61
Beschikbaarheid Dankzij de GPS-technologie kunnen toepassingen worden ontwikkeld die erg nuttig zijn voor personen met een handicap. Het zou goed zijn de uitbouw van deze markt te bevorderen. Verschillende maatregelen kunnen worden genomen om dit doel te bereiken :
. databanken creëren met informatie over de bestaande GPStoepassingen, met de optie om online aan te kopen, . de terugbetaling erkennen van GPS-toepassingen die de . . . . .
zelfredzaamheid en de veiligheid van personen met een handicap bevorderen, de toegankelijke producten van een label voor zien, de aankopen in het buitenland terugbetalen, de BTW verlagen op toegankelijke toepassingen en/of toepassingenn die speciaal zijn ontworpen om een handicap te verhelpen, een aanbod uitbouwen van GPS-toepassingen die toegespitst zijn op de behoeften van personen met leerstoornissen, toegankelijkheidsregels vastleggen voor alle overheidsaankopen.
Financiële haalbaarheid
60
De toegang tot producten die helpen bij verplaatsingen blijft nog beperkt en duur. Om zoveel mogelijk mensen toegang te verschaffen tot dergelijke producten moet(en) :
. de toepassingen die van nut zijn voor personen met een handicap worden erkend en gefinancierd, . de aan de handicap verbonden meerkosten voor de aankoop .
van de uitrusting, de individuele aanpassingen en het grotere verbruik worden erkend en gefinancierd, een flexibel en innoverend prijzenbeleid worden gevoerd.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. .
.
attent zijn op het feit dat het gebruik van dit soor t hulpinstrumenten een aanleertijd vergt die sterk verschilt van gebruiker tot gebruiker en opleidingsmogelijkheden bieden die afgestemd zijn op de behoeften van de gebruikers, de producenten en operatoren opleiden en bewust maken van het belang om in hun producten toepassingen te integreren die op de GPS-technologie gebaseerd zijn en de verplaatsingen, zelfredzaamheid en veiligheid van personen met een handicap bevorderen en goede voorbeelden uit de praktijk verspreiden, documentatie en gebruiksaanwijzingen van de toepassingen aanbieden in een voor het doelpubliek aangepaste vorm.
Voorbeelden van toepassingen Trekker-Maestro Trekker is een computerprogramma dat werkt op een PDA en
aangepast is voor blinden en slechtzienden. Dit programma bevat immers sprekende menu’s en geografische kaarten en gesproken GPS-informatie. De functies voor de toegang tot de informatie van Maestro (gesproken en geschreven notities, agenda, adressenboek) worden gekoppeld aan het oriëntatiesysteem Trekker, in het compact formaat van een PDA. Het systeem verschaft real-time inlichtingen en kondigt de straatnamen, kruispunten, adressen, namen van winkels, bedrijven en restaurants aan, evenals andere nuttige punten op het traject dat de gebruiker aflegt. Het systeem bevat nog andere toepassingen zoals Victor Reader, een lezer voor digitale gesproken boeken. Er werden ook andere functies en accessoires toegevoegd : een aanraaktoetsenbord dat werd ontwikkeld voor braillegebruikers, een contextuele toetsenbordhulp, de mogelijkheid om een extern infraroodtoetsenbord te gebruiken en een draadloze Bluetooth GPSontvanger. Dankzij de draadloze technologie, kan de gebruiker het toestel makkelijker dragen en aanpassen aan zijn specifieke behoeften. De drie onderdelen (GPS-ontvanger, luidspreker, PDA) zijn uitgerust met een kledingklem waardoor de gebruiker ze op verschillende plaatsen aan de kledij kan vastmaken en indien nodig verplaatsen. De gebruikers signaleren echter twee beperkingen van het systeem : door een gebrek aan satellieten wordt het GPSsignaal niet altijd ontvangen (bijvoorbeeld hoge gebouwen) en de aangeboden informatie is soms onnauwkeurig. http://www.anlh.be/accesat/actu.php?id=159 Voorbeeld van een door France Télécom ontwikkelde dienst France Télécom ontwikkelde een systeem dat werd toegepast door Orange in samenwerking met AXA Assistance. Het systeem combineert GSM- en GPS-technologie met het oog op mobiele dienstverlening bestaande uit plaatsbepalingsassistentie en medische bijstand. Twee keer kort de noodknop van de GSM / GPS terminal induwen is voldoende om in contact te komen met het telefoonplatform van AXA Assistance. Tegelijkertijd wordt een localisatie-SMS verstuurd en worden de luidspreker- en handenvrijfunctie geactiveerd. Aan het andere eind van de lijn bevestigt de operator van AXA Assistance de geografische positie van de tester en brengt hij die in kaart. Indien nodig kan hij een ar ts inschakelen die aanwezig is op het assistentieplatform. Tegelijkertijd kan AXA Assistance de hulpdiensten op weg helpen door informatie mee te delen over de gezondheidstoestand en de positie van de gebruiker. Bovendien kan iedere gebruiker drie personen naar keuze de toestemming geven om hem of haar te localiseren door met AXA Assistance contact op te nemen, bijvoorbeeld wanneer zij zich zorgen maken omdat zij de gebruiker niet kunnen bereiken. http://www.francetelecom.com/fr/espaces/journalistes/dossiers/ DP_old/att00034563/DP_Handicaps_septembre_05.pdf Visuaide - Solution GPS : Victor Escort Victor Escort is een draagbaar toestel bedoeld om via GPS de mobiliteit en oriëntatie van personen met een visuele handicap te verbeteren. Victor Escor t werkt met verschillende soor ten computerplatformen zoals braille-blocnotes, autonome computerplatformen en in de toekomst ook met zakcomputers (PDA). Het toestel zal standaard GPS-materiaal bevatten voor de ontvangst van de positiecoördinaten, een spraakuitvoer die
. .
. .
Een trackpad is een oppervlak dat de vingerdruk meet (via een elektrostatische techniek) en op die manier de beweging of de klik detecteert. leespennen : worden gebruikt om de toetsen op het toetsenbord in te duwen, worden meestal aan het hoofd of de kin vastgemaakt of vastgehouden met de mond mondwijzer : eenvoudige aanwijstool die lijkt op een stok die de gebruiker in de mond plaatst om de functies uit te voeren die hij normaal met zijn handen zou uitvoeren. Dergelijke hulpmiddelen worden geleidelijk aan vervangen door andere instrumenten, zoals de laser, die minder lichamelijke inspanning vergen. elektronische aanwijstools : worden gebruikt om de cursor op het scherm te bedienen met behulp van ultrasone trillingen, infraroodstraling, dedectoren voor oogbewegingen, zenuwsignalen of hersengolven. optische aanwijstools (muis) : een apparaat voor infrarooddetectie wordt aangebracht bovenop de monitor en volgt een minuscuul punt op het voorhoofd of een ander lichaamsdeel. Het apparaat zet de hoofdbewegingen om in rechtstreekse cursorbewegingen. Dergelijk apparaat wordt gebruikt samen met een schakelaar (die doorgaans functioneert op basis van in-en uitademing) of software die muisklikken uitvoert.
Dankzij dit systeem kunnen blinden en slechtzienden gedrukte of getypte documenten lezen. Communicatiehulpmiddelen ondersteunde communicatie met spraaksynthesizer : elektronisch toestel dat een gedrukte of gesproken tekst voortbrengt. Een hulpmiddel voor personen die de natuurlijke taal niet kunnen gebruiken, aangepaste spraakherkenningsproducten : om gesproken taal om te zetten in gebarentaal of geschreven taal, soms ook in visuele tekens : wordt gebruikt om een dove persoon te leren spreken.
. .
Schrijfhulpmiddelen spelling- en grammaticacontrole : software die in de meeste tekstverwerkingsprogramma’s is ingebouwd. Dankzij deze software kunnen spellingen grammaticafouten worden verbeterd. toetsenbordfilters : integreren typhulpmiddelen zoals woordvoorspelling en bijkomende spellingscontrole. Ze beperken het aantal nodige aanslagen, geven gebruikers snel toegang tot de vereiste letters en vermijden onvrijwillige toetsaanslagen. software om afkortingen voluit te schrijven : vervangt voorgeprogrammeerde afkortingen door courant gebruikte woorden en zinnen. Deze software beperkt het aantal nodige aanslagen. software voor woordvoorspelling : deze software voorspelt woorden op basis van de woordfrequentie en de context. Kan functies bevatten zoals spellingscontrole, spraaksynthese en sneltoetsen voor frequente woorden. Vooral nuttig voor personen die traag typen, gebruik maken van een pen, een slecht zicht hebben of moeilijk kunnen lezen. sprekende tekstverwerker : software die gebruik maakt van spraaksynthese om de ingevoerde informatie luidop weer te geven. Wordt gebruikt door personen met een visuele handicap, maar ook door personen met een leerstoornis als spelling- en grammaticahulp en/of als geluidsfeedback om te kunnen schrijven.
. . .
Schermen brailleleesregel : randapparatuur die de monitor vervangt. Wordt vaak aangebracht vooraan op het dactylografisch toetsenbord en bestaat uit een reeks braillecellen op een elektronische drager. Iedere cel kan de acht punten van een brailleteken weergeven dankzij elektronisch aangestuurde braillepennetjes. aanraakschermen : geïntegreerde of op het scherm aangebrachte apparatuur om voorwerpen te selecteren of de computer rechtstreeks te bedienen door het scherm aan te raken. Aanraakschermen zijn nuttig voor personen met beperkte mobiliteit omdat ze makkelijk toegankelijk zijn en voor personen met een verstandelijke handicap omdat ze eenvoudiger, directer en intuïtiever functioneren dan de selectie met behulp van de muis of het toetsenbord. monitor met groot scherm : meer dan 19 inches. software voor schermvergroting : de gebruikers kunnen het beeld op het scherm zoveel keer vergroten als ze wensen. Dezelfde vergroting geldt voor de tekst, ikonen, menubalken, dialoogvensters, enz. Sommige programma’s vergroten heel het scherm, andere vergroten alleen de ruimte rond de muiscursor.
Leeshulpmiddelen programma’s voor begrijpend lezen : bedoeld om leesvaardigheid op te bouwen of te verbeteren via voorbereide activiteiten, verhaaltjes, oefeningen en spelletjes. Ze kunnen de gebruiker helpen om letters en geluiden te herkennen en het woordbegrip te verbeteren door woorden te koppelen aan beelden, geluiden of zelfs animaties.
Printers en scanners brailleprinter : printer die braille afdrukt (voelbare punten op papier). scanner en OCR : de scanner maakt een elektronische kopie van het document en software voor optische tekenherkenning (OCR) transformeert de tekst om hem op te slaan in het geheugen van de computer. Vervolgens kan de gebruiker met behulp van vergrotingssoftware, spraaksynthese of een brailleleesregel kennis nemen van de tekst. Zoals bij ieder computerbestand kunnen de gegevens worden gewijzigd.
Notitiehulpmiddelen notitietoestellen voor braille : elektronisch apparaat om notities in braille te nemen, bijvoorbeeld tijdens vergaderingen, lessen, enz. Dit apparaat kan op een computer worden aangesloten. real-time ondertiteling : real-time notering op het moment van een verbale communicatie zodat een slechthorende of dove persoon de communicatie kan volgen. Een stenotypist schrijft de communicatie onmiddellijk neer via de computer en deze informatie verschijnt meteen op het scherm.
.
.
. .
. .
.
.
.
. .
25
GPS
COMPUTER Software In het voorgaande hoofdstuk werden de softwareoplossingen besproken die speciaal bedoeld zijn om het computergebruik te vergemakkelijken. In dit hoofdstuk onderzoeken we de verschillende toegankelijkheidsaspecten van alle softwareprogramma’s die een gebruikersinterface hebben en om die reden kunnen worden aangepast en gekoppeld aan technologische hulpmiddelen zoals schermlezers, systemen voor brailleweergave en schermvergrotingssoftware. De software die op de markt komt, moet voor iedereen bruikbaar zijn. Dit betekent dat de software : moet beschikken over functies zoals uitvergroting, contrastversterking en verbetering van de algemene leesbaarheid van een scherm, kenmerken moet hebben zoals extra grote monitors en grootschrift, bruikbaar moet zijn voor personen die beschikken over technologische hulpmiddelen zoals schermlezers, alternatieve gegevensinvoer, schermvergrotingssoftware, spraakherkenningssoftware, brailleleesregels.
. . .
26
Om software te kunnen gebruiken, moet men doorgaans in staat zijn zich voortdurend aan te passen, een opleiding te vormen, vaardigheden te combineren en van een gekende situatie naar een nieuwe situatie over te gaan, wat moeilijk kan zijn, vooral voor personen met een verstandelijke handicap. Maar sof twareprogramma’s hebben het voordeel dat ze geïndividualiseerde activiteiten/leermomenten mogelijk maken : keuze van het ritme, keuze van het niveau, keuze van de inhoud, eindeloze herhaling, geen beoordeling, geen sanctie. Door de binaire werking van computerprogramma’s die antwoorden met ja of nee (en niet met “misschien”) voelen vooral mensen met een mentale handicap zich meer op hun gemak.
Toegankelijkheid De drie basisprincipes voor toegankelijke software zijn12 : 1. De keuze van de invoer De software moet de gebruiker de keuze bieden uit verschillende invoermethodes : toetsenbord, muis, spraak en ondersteunende randapparatuur via een standaardverbinding (seriële poort, USBpoor t, firewire, enz.). De voornaamste vereiste is dat het toetsenbord toegang verschaft tot alle functies (snelkoppelingen die het gebruik van de muis vervangen). 2. De keuze van de uitvoer De software moet de gebruiker de keuze bieden uit verschillende uitvoermethodes, waaronder beeldweergave, geluid en afdruk. De voornaamste vereiste is het bieden van tekstuele alternatieven
(tekstlabels) voor alle afbeeldingen, grafieken en elementen van de gebruikersinterface, evenals visuele alternatieven voor de geluiden. 3. Samenhang en flexibiliteit De toepassing moet de gekozen gebruikersinstellingen respecteren (kleuren, lettergrootte, instelling van het toetsenbord, de geluidssterkte, de frequenties, enz.). De software zelf moet een gebruikersinterface hebben die kan worden ingesteld op basis van de behoeften van de gebruiker en zijn voorkeur, meer bepaald voor lettertypes en kleuren. De momenteel beschikbare normen en aanbevelingen staan bekend als hetzij onvolledig, hetzij te moeilijk in gebruik. De sector meent dat een instantie de opdracht moet krijgen om normen op te stellen, te actualiseren en te verspreiden, een label uit te werken en de ontwerpers te ondersteunen. Het is nodig een evenwicht te vinden tussen de volledigheid en de gebruiksvriendelijkheid van de vooropgestelde aanbevelingen 13. Een duidelijke uitleg en voorbeelden van producten die conform en niet-conform zijn moet beschikbaar zijn. De specificaties die aan de ontwerpers worden gegeven, moeten bovendien kunnen worden getest.
Bruikbaarheid Om de bruikbaarheid van een softwaretoepassing te kunnen nagaan, moet de software op z’n minst worden getest met enkele technologische hulpmiddelen die door personen met een handicap courant worden gebruikt : schermlezer, alternatieve bedieningswijzen, schermvergrotingssoftware, spraakherkenningssoftware, enz. De voornaamste criteria die moeten worden nageleefd om de doeltreffendheid, de efficiëntie en het gebruiksgemak te bevorderen zijn :
. de samenhang van de menu’s doorheen de toepassing, . aangepaste ergonomie : geen overbodige muisklikken en . . . . .
menu’s buiten het scherm, voldoende ruimte om de elementen aan te klikken, enz. de mogelijkheid om op verschillende manieren toegang te hebben tot de menu’s en opdrachten, design en kleurgebruik dat het inzicht in de structuur en de navigatie bevordert, opties voor personalisatie, meer bepaald de instelling van de beeldweergave, het geluid en de interactiesnelheid, de mogelijkheid om macro’s, sequenties te creëren, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en een helpfunctie, feedback wanneer een handeling correct werd uitgevoerd,
GPS (Global Positioning System) is een satellietplaatsbepalingssysteem. Dankzij satellietsignalen kan de plaats waar iemand zich bevindt worden bepaald. Door de tijd te meten die de golven van iedere satelliet nodig hebben om die persoon te bereiken, kan het GPS-systeem de breedtegraad, lengtegraad en hoogte bepalen. Samen met andere nieuwe informatie-en communicatietechnologieën, meer bepaald de GSM en GIS (Geographic Information Systems), kunnen instrumenten worden gecreëerd die verplaatsingen volgen en helpen bij de navigatie, met als doel mensen te helpen zich te oriënteren en verplaatsingen veiliger te maken doordat de beller kan worden gelocaliseerd. Deze innovaties kunnen de autonome verplaatsingsmogelijkheden van een aantal personen met een handicap aanzienlijk bevorderen, waardoor zij een belangrijke bewegingsvrijheid krijgen die ze voordien niet hadden30. Ze bieden ruime mogelijkheden aan personen met een visuele of andere handicap die het vermogen om zich zelf ergens te begeven beperkt, bijvoorbeeld bij verwarring of oriëntatieproblemen en sommige leerstoornissen. De ontwikkelde toepassingen maken verplaatsingen te voet makkelijker en zouden op termijn zelfs automatische voertuigbesturing mogelijk maken. De mogelijkheden van deze toepassingen zijn :
. de af te leggen afstanden kennen en een reisweg uitstippelen, . informatie inwinnen over de toegankelijkheid van gebouwen of wegen, . informatie inwinnen over nabijgelegen toegankelijke voorzieningen, . specifieke informatie inwinnen over de beschikbare . .
buurtdiensten, bijvoorbeeld een plaats waar men een rolstoel kan huren, hulp kan krijgen bij het vervoer, documenten kan vervolledigen, gepersonaliseerde informatie over de toegankelijkheid van gebouwen en voorzieningen en over de nuttige diensten afhankelijk van het profiel van de gebruiker, noodgevallen/hulpdiensten : hulp om een persoon te localiseren en om indien nodig hulpdiensten ter plaatse te sturen.
Met betrekking tot het navigatiesysteem voor voetgangers, kan de mobiele telefoon worden gekoppeld aan een GPS-systeem. Voorts voeren de operatoren experimenten uit rond plaatsbepaling via GSM. Dankzij de drie dichtsbijzijnde GSM-antennes, is het immers mogelijk om de positie van een persoon op tien meter na te bepalen. Op langere termijn zal het UMTS een nog nauwkeurigere plaatsbepaling bieden met preciese transmissiesnelheden die de voetgangerssystemen aanzienlijk zouden moeten verbeteren. http://www.rcip.gc.ca/Francais/Contenu_Numerique/ Fiches_Techniques/Pda/fiche_tech9.html
Tot slot zal GALILEO, het Europese positie- en navigatiesysteem via satelliet, dat vanaf 2008 operationeel zal zijn, een waaier aan degelijke en betrouwbare diensten bieden aan gebruikers in de hele wereld, wat dan weer aanleiding zal geven tot nieuwe praktische en betrouwbare oplossingen op het gebied van de ondersteuning van personen met een handicap.
Toegankelijkheid Naast de naleving van de toegankelijkheidsregels die gelden voor de GPS-componenten (PDA, GSM, enz.), moeten bij een algemeen toegankelijk GPS-systeem alle gegevens die het systeem levert zowel hoorbaar als zichtbaar zijn, terwijl de gebruiker ook nog de omgevingsgeluiden moet kunnen waarnemen. Voor de gebruikers die zich op de aardbol bevinden, zijn de voornaamste technische moeilijkheden met betrekking tot GPS het feit dat de dekking van de radionavigatiesystemen niet altijd toereikend is en dat het signaal voor de positiebepaling door sommige gebouwen kan worden tegengehouden. Bovendien zijn de momenteel beschikbare toepassingen vaak onnauwkeurig wat de inschatting van de afstand betreft (doorgaans overschat) en de informatie over de positie van de gebruiker op het voetpad (linkerof rechterzijde). Tot slot, kunnen de geoplaatsbepalings-systemen ethische en juridische vragen oproepen, meer bepaald met betrekking tot de elektronische controle en bewaking van personen.
Bruikbaarheid Het risico om een onbruikbaar product te ontwikkelen is bijzonder groot bij dit soort product. Daarom moet de gebruikersdoelgroep bij het ontwerp worden betrokken en moet het systeem worden uitgetest door gebruikers met erg uiteenlopende mogelijkheden maar vooral ook op basis van de behoeften die de gebruikers zullen hebben zodra de technologie ontwikkeld is en dus niet alleen op basis van de studie van hun handelingen toen de technologie er nog niet was. de kwaliteit van de synthesestem moet verzorgd zijn, eenvoudig toestel, met weinig toetsen, dat makkelijk in gebruik is tijdens het stappen, de inlichtingen mogen niet te vroeg worden gegeven, de geluidsinformatie uit de omgeving moet waarneembaar blijven, mogelijkheid om de weergaveinstellingen, de interactiesnelheid, de positie van het toestel te wijzigen, aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en hulpmiddelen, mogelijkheid om een verrichting te annuleren en makkelijk opnieuw te beginnen, om bruikbaar te zijn moet het toestel rekening houden met de verschillende capaciteiten van de gebruikers (rechtover het toestel, te respecteren afstand, hoogte, houding).
. . . . . . .
59
behulp van een pen en worden de resultaten weergegeven op een klein scherm. Deze toestellen zijn dus moeilijk hanteerbaar voor personen die de pen niet kunnen gebruiken of het scherm niet kunnen zien29. Mensen die de pen niet kunnen gebruiken, kunnen hun PDA aansluiten op een klein draagbaar toetsenbord. Er zijn tal van toetsenbordmodellen beschikbaar, waaronder toetsenborden die met één hand kunnen worden bediend. Bij sommige gebruikerssystemen voor PDA’s is het echter niet mogelijk om gegevens enkel via een toetsenbord in te voeren. Voor slechtzienden en andere personen die geen pen of toetsenbord kunnen gebruiken, is de in- en uitvoer van gegevens via spraak een goede oplossing. Voor slechtziende personen bestaan er verschillende PDA’s met extra felle kleurenschermen. Maar slechts bij weinig gebruikerssystemen is het mogelijk om de kleuren op het scherm te veranderen en te vervangen door sterk contrasterende kleuren of te opteren voor grotere letters. Maar bij de nieuwe generatie PDA-navigators zullen de instellingen kunnen worden veranderd. Bij sommige toepassingen kan de gebruiker de letters vergroten, maar alleen in de toepassing zelf. Wat de vergrotingssoftware betreft, laat de beeldkwaliteit nog te wensen over.
Bruikbaarheid 58
De PDA moet voldoende snel zijn en genoeg opslagcapaciteit hebben om boeken te kunnen lezen.
Beschikbaarheid Voor de uitbouw van een markt van toegankelijke PDA’s en om potentiële gebruikers de mogelijkheid te geven oplossingen te vinden die hen kunnen helpen, is het nodig :
. gegevensbanken te creëren met informatie over de bestaande oplossingen, met de optie om online aan te kopen, . toegankelijkheidsregels vast te leggen voor alle overheidsaankopen, . dit product te herkennen voor terugbetaling, . de toegankelijke PDA’s van een label te voor zien, . de terugbetaling toe te staan van PDA’s die in het buitenland werden aangekocht, . de BTW op toegankelijke PDA’s te verlagen. Financiële haalbaarheid Om iedereen toegang te kunnen verlenen tot PDA’s en tot de specifieke toepassingen die op basis van dit toestel kunnen worden ontwikkeld, moet(en) :
. de terugbetaling van PDA’s worden toegestaan, . de aan de handicap verbonden meerkosten voor de aankoop worden erkend en gefinancierd, . de individuele aanpassingen worden erkend en gefinancierd,
. de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik worden erkend en gefinancierd, . een flexibel en innoverend prijzenbeleid worden gevoerd.
. de mogelijkheid om een opdracht te annuleren en makkelijk opnieuw te geven, . luisteren, toepassen, testen, valideren : personen met een handicap betrekken bij het ontwerp van het systeem en de software laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, permanente “toegankelijkheids”-groepen oprichten.
Voorbeelden van toepassingen Frankrijk - Project RAMPE Bedoeling van het project RAMPE is een interactief systeem voor assistentie en auditieve informatie te ontwikkelen voor blinde en slechtziende personen om hun zelfredzaamheid en mobiliteit in het openbaar vervoer te bevorderen. Dit systeem zal worden aangebracht op de haltes van het openbaar vervoer en in overstapstations. Het systeem gebruikt verschillende technologieën (PDA, WiFi) om op het juiste moment per tinente gesproken informatie te verschaffen. Het systeem bestaat uit terminals en een door de gebruiker gedragen toestel. Dit toestel is uitgerust met een PDA met een intelligent programma dat gebruik maakt van spraaksynthese en een draadloze WiFi-verbinding heeft met de terminals. De PDA-toepassing past zich automatisch aan aan het informatiesysteem voor de reizigers dat beschikbaar is op de haltes en reageert in real-time op de inlichtingen. Het systeem kan ingewikkelde situaties beheren, zoals stopplaatsen met meerdere haltes of lijnen, dicht bij elkaar liggende haltes, bussen die gelijktijdig vertrekken of aankomen. De terminal zendt een auditief signaal uit om de gebruiker te oriënteren, zonder hinder voor de andere weggebruikers. http://www.esiee.fr/~rampe
Beschikbaarheid Om de technologische mogelijkheden optimaal te benutten, is software nodig die verschillende benaderingsmogelijkheden biedt. De software moet alle zintuiglijke kanalen combineren : visueel (tekst, beeld, lichtstimuli, enz.), audio en interactief (aanraakscherm, muis, joystick, schakelaar, enz.). Vooral voor personen met een verstandelijke handicap moet het gebruik van tekst tot een minimum worden beperkt. Het zou interessant zijn het aanbod uit te bouwen van specifieke didactische software om de vaardigheden te verbeteren, meer bepaald bij mensen met een mentale handicap. Er zijn slechts een beperkt aantal softwaretoepassingen van dit type op de markt en doorgaans zijn ze erg duur. Er kunnen acties worden ondernomen om de beschikbaarheid van toegankelijke software te verbeteren :
. een portaalsite ontwerpen, met online aankoopoptie, die
Canada - “Beam & Fly” station Palm Canada en Air Canada openden samen hun “Beam & Fly” station in de Maple Leaf wachtruimte voor de binnenlandse vluchten van Air Canada op de internationale luchthaven van Pearson. Dit station is een nieuwe dienst waar de reizigers terecht kunnen voor de vertrek- en aankomsttijden van de dagvluchten, gidsen over de bestemmingen, internationaal nieuws, spor tnieuws en luchthavenkaarten. Al deze informatie kunnen de reizigers gewoon downloaden met hun Palm zakcomputer.
. . .
. . . . . . .
informatie bevat over toegankelijke algemene software en specifieke software, zoals virtuele toetsenborden en die ook freeware ter beschikking stellen, de uitbouw van gespecialiseerde softwaretheken bevorderen, de scholen en begeleidingscentra uitrusten met toegankelijke software, toegankelijkheidsclausules opleggen voor alle softwareaankopen bij overheidsopdrachten, beheerscontracten, subsidies en tegemoetkomingen, algemene en specifieke toegankelijke software erkennen voor terugbetaling, een label toekennen aan toegankelijke sof tware, de terugbetaling van in het buitenland aangekochte software toestaan, de BTW op sof tware die beantwoordt aan precieze voorwaarden verlagen en deze producten erkennen voor terugbetaling.
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. software met een hoge integratiewaarde terugbetalen, . .
bijvoorbeeld software die de menu’s van een gsm omzet naar spraak of een gesproken tekst omzet in geschreven taal, schermvergrotingssoftware, communicatiesof tware aangepast aan de handicap, specifieke software erkennen en financieren, de meerkosten erkennen en financieren : wat voor de ene persoon een gadget is, kan voor de andere een onvermijdelijke
voorwaarde zijn en meerkosten meebrengen die verbonden zijn aan de handicap. Dit geldt bijvoorbeeld voor spraakoplossingen in het kader van een visuele handicap, de BTW verlagen voor toegankelijke software en/of software die voor mensen met een handicap bijzonder belangrijk is, de terugbetaling van in het buitenland aangekochte toegankelijke software toestaan, een flexibel en vernieuwend prijzenbeleid voeren.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de ontwerpers van toepassingen bewustmaken en informeren, . zorgen voor portaalsites met informatie over de toegankelijke software, . voorzien in meer centra voor informatie en gebruikersopleidingen voor software, . gespecialiseerde softwaretheken oprichten, . demo’s en makkelijk begrijpbare en leesbare didactische soft. . .
ware leveren waarmee de uit te voeren acties kunnen worden gevisualiseerd, de onderwijs- en opleidingscentra de nieuwe software die op de markt komt ter beschikking stellen, de gebruikers via aangepaste kanalen en in aangepaste vormen opleiden, professionele begeleiders van personen met een handicap een basis- en voortgezette opleiding bieden.
27 Goede voorbeelden uit de praktijk Canadese regering – BOAA (La boîte à outils accessibles pour l’approvisionnement) Deze internettoepassing bevat de toegankelijkheidsvereisten en de normen die moeten worden gerespecteerd bij de aankoop van gewone producten en diensten. Het doel is ervoor te zorgen dat de aankoopdiensten producten aankopen die beantwoorden aan het « design for all »-principe en hun verplichting naleven om diensten en goederen aan te kopen die beter toegankelijk zijn. De toepassing biedt de diensten die betrokken zijn bij de aankoop en kopers voor wie de toegankelijkheidsrichtlijnen opgesteld zijn normen en goede voorbeelden uit de praktijk, die moeten worden toegepast bij de aankoop van elektronische of computertechnologie en kantoorproducten of -diensten. http://www.apt.gc.ca/DListProdsF.asp?Id=1
PDA, PDAPhone & Smartphone
TELEFONIE Algemene inleiding
28
Met het oog op universele dienstverlening, moeten vaste telefoons, mobiele telefoons en toegankelijke openbare telefooncellen beschikbaar zijn voor iedereen die er nood aan heeft, zonder meerkosten. De studie van het PROMISE-project rond de toegankelijke spraaktelefoon schuift de conclusies naar voor van de Europese actiegroep die een aantal van de belangrijkste Europese operatoren samenbracht. Deze actiegroep pleit voor de link tussen onderzoekscentra, normalisatie-instituten en telecomoperatoren om de informatie zo wijd mogelijk te verspreiden en praktische oplossingen toe te passen, zodat alle ouderen en personen met een handicap in Europa makkelijker en gebruiksvriendelijker toegang kunnen hebben tot de telecommunicatie. Standardisatie is immers een belangrijke stap om telefoontoestellen toegankelijker te maken. Zo ontwikkelde het ETSI (het Europese standaardisatieorgaan voor de telecommunicatie-industrie) de standaarden voor ringleiding en geluidsversterking voor hoorapparaatdragers en de normen voor identificatietoetsen met aanraakfunctie voor telefoonkaarten die handig zijn bij een visuele handicap. De bereikbaarheid van de hulpdiensten is een absolute prioriteit. Ook de veralgemening en de compatibiliteit van tekstberichten in beide richtingen en de toegankelijkheid van openbare telefooncellen zijn prioritair, net als de toegankelijkheid van mobiele telefoons en digitale televisie. De overheid moet erop toezien dat standaarden en reglementeringen worden uitgewerkt die ervoor zorgen dat de toestellen correct worden ontworpen en dat het verkoopsbeleid dergelijk ontwerp aanmoedigt. De industrie krijgt de aanbeveling om het principe in te voeren van het “ontwerp voor iedereen” bij de productie van telefoons en om ervoor te zorgen dat alle gebruikers kunnen beschikken over een uitrusting en aangepaste dienstverlening zonder bijkomende kosten.
Goede voorbeelden uit de praktijk Wetgeving – de Verenigde Staten De Amerikaanse wet van 1996 inzake telecommunicatie is bijzonder betekenisvol omdat ze eist dat de telecommunicatievoorzieningen en –diensten toegankelijk moeten zijn voor personen met een handicap overal waar dat “makkelijk realiseerbaar” is. Het gaat om een erg belangrijke vooruitgang voor de gehandicapte personen in de Verenigde Staten, die ook gevolgen heeft voor Europa. Dit is immers het eerste voorbeeld van een specifieke wetgeving die de hele telecommunicatie-industrie verplicht om al haar voorzieningen en diensten toegankelijk te maken. Voor de Europese telecommunicatie-industrie betekent dit dat de Amerikaanse industrie en dienstverleners over een concurrentievoordeel
beschikken als zij zich richten op de Europese markt van de oudere en gehandicapte personen. De Europese industrie en dienstverleners kunnen dan weer homologatieproblemen ondervinden op de Amerikaanse markt. Industrie : Europese actiegroep voor personen met een handicap en ouderen Het gaat om een initiatief in de telecommunicatie-industrie waaraan een aantal belangrijke Europese operatoren deelnamen, zoals British Telecom, France Telecom, Deutsche Telekom, CSELT (Italië), PTT Telecom (Nederland) en Telefonica (Spanje). Overheid : ontwerprichtlijnen van de Scandinavische landen Het Scandinavisch comité rond handicap is een samenwerkingsorgaan dat werd opgericht onder auspiciën van de ministerraad van de Scandinavische landen en dat kwesties behandelt die betrekking hebben op personen met een handicap. Het comité behandelde meer bepaald de kwestie van toegankelijke telecommunicatie en heeft een reeks richtlijnen voorbereid over de toegankelijkheid van telefoons : “De telefoon voor iedereen”. Deze richtlijnen staan bekend als erg nuttig voor de ontwerpers, de producenten, de kopers en de gebruikers van telefoontoestellen en –diensten.
De PDA (Personal Digital Assistant) is een draagbaar toestel dat aanvankelijk werd ontworpen als elektronische agenda. Na verloop van tijd werden de functies van de PDA ruimer en evolueerde dit toestel naar een echte computer met een verkenningssysteem afgestemd op de besturingssystemen van PC’s zoals Windows en Unix, uitbreidbare geheugens, communicatiepoorten, enz. Een PDA met telefoonverbinding wordt PDAPhone genoemd. Een GSM die evolueert naar een PDA wordt dan weer Smartphone genoemd. PDA’s zijn krachtige, lichte, mobiele apparaten die op grote schaal worden verspreid, waardoor hun kostprijs daalt. Deze kenmerken maken dat PDA’s door een aantal personen met een handicap als mobiele apparatuur kunnen worden gebruikt. Personen met een leerstoornis of een verstandelijke handicap, bijvoorbeeld, kunnen baat hebben bij de functies voor organisatie en taakbeheer van deze apparaten26. Ook voor personen met beperkte mobiliteit kan een PDA nuttig zijn wegens zijn kleine afmetingen, zijn beperkt gewicht en zijn draagbaarheid. De potentiële gebruiksmogelijkheden van PDA’s voor personen met een handicap hebben de providers van communicatiemiddelen met vervangingsfuncties ertoe aangezet tal van producten te ontwikkelen op basis van een PDA. De huidige kenmerken van een PDA zijn :
. plastieken of metalen omhulsel met kleine afmetingen die een . . . . . . . . . . .
heuse computer bevat met alle functies die op een PC beschikbaar zijn, een klein formaat en een licht gewicht (128 tot 520g) maakt dat het toestel overal kan worden meegenomen, de verkenningssystemen zijn vergelijkbaar met die van micro-computers, de programma’s kunnen dus worden samengesteld op een microcomputer en vervolgens op de PDA worden overgebracht, doorgaans voorzien van een aanraakscherm dat met een pen kan worden bediend en br uikbaar is in por tret- of landschapsweergave, een reeks toetsen, meestal 4, onder het scherm met programmeerbare functies, een aanwijstool (joystick) maakt een snelle verplaatsing van de cursor mogelijk, sommige PDA’s zijn uitgerust met een echt Qwerty- of Azertytoetsenbord, een batterij zoals die in GSM’s, waarvan het verbruik varieert naar gelang van de gebruikte functies, een centrale verwerkingseenheid met microprocessor met frequenties van 300 tot 600 Mhz, ROM-geheugens voor de basisprogramma’s, RAM-geheugen en doorgaans aansluitbare externe geheugens (SD card, …), de meeste PDA’s hebben een infraroodpoort, sommige hebben ook een Bluetoothpoort, de meest recente modellen zijn uitgerust met een WiFipoort, doorgaans een microfoon om geluiden op te vangen een
luidspreker om geluid voort te brengen,
. sommige PDA’s zijn uitgerust met een alarmsysteem zoals een triller, . sommige PDA’s zijn uitgerust met een GPS. De momenteel beschikbare standaardprogramma’s bevatten de volgende functies27 :
. het beheer van de contactpersonen, . een agenda en de organisatie van persoonlijke taken, dezelfde . . . . .
functies als de standaardfuncties op alle PC’s, waardoor dezelfde gegevens kunnen worden teruggevonden als de gegevens die op een PC worden verwerkt, maar perfect autonoom bruikbaar, het beheer van de persoonlijke portefeuille en onkostennota’s: op verplaatsing kan een tabel worden gebruikt opgemaakt in Pocket Excel of eenvoudige handgeschreven notities, de opslag van gegevens : het centrale geheugen van het toestel maakt het mogelijk om bijvoorbeeld talrijke documenten op te slaan in de vorm van nota’s of meer bewerkbare bestanden (Word, Excel, HTML), wekker, uurwerk : vele programmeerbare alarmen met beheer van de dagen waarop deze alarmen in werking moeten treden, dictafoon : mogelijkheid om gesproken boodschappen op te slaan, lezer voor muziek en videobestanden, fotoalbum, rekenmachine, spelletjes.
Een PDA is ook bruikbaar als universele afstandsbediening dankzij de infraroodtechnologie28. Deze draadloze verbinding tussen twee persoonlijke assistenten week meteen af van zijn oorspronkelijke functie – uitwisseling van bestanden of visitekaartjes – om als bediening te dienen voor een televisie en videorecorder. De komst van de homecinema en de veelheid aan afstandsbedieningen hebben de producenten ertoe aangezet in sommige PDA’s software te integreren die een universele afstandsbediening nabootsen. In het menu van deze programma’s staan het aanleren van bestaande telecommunicatiefuncties en een personaliseerbare interface. Sommige software stellen macro’s voor om verschillende acties met één knop uit te voeren, andere stellen voorgeprogrammeerde afstandsbedieningen voor, waardoor geen codes meer moeten worden onthouden en nog andere stellen spraakbediening voor. Wanneer de PDA wordt aangesloten op het internet, kunnen andere programma’s worden gebruikt, bijvoorbeeld voor de lectuur van e-books : zowel in HTML als in Microsoft Reader zijn tal van boeken al dan niet gratis beschikbaar op het internet.
Toegankelijkheid Ondanks zijn voordelen, is de PDA niet geschikt voor alle personen met een handicap. Doorgaans worden de gegevens ingevoerd met
57
Andere fabrikanten zoals Acer Inc, de Aziatische informaticareus, en International Business Machines Corp. (IBM) hebben erkenningseenheden ingevoerd voor digitale afdrukken in hun draagbare computers. Targus Inc, de grootste fabrikant van computeraccessoires verkoopt een lezer voor digitale vingerafdrukken op een computerkaart, de “DEFCON Authenticator” – bestemd voor draagbare computers en een lezer in een soort randapparaatje genaamd “pod” dat op elke computer met een USB-poort kan worden aangesloten. Bron : “Biometric-Based Technologies” OCDE.
Goede voorbeelden uit de praktijk GENEVE - elektronisch stemmen, biometrie en visuele handicap Geneve gaf een demonstratie van het eerste elektronische stemsysteem met antropometrische spraakherkenning voor blinden en slechtzienden tijdens de wereldtop over de informatiemaatschappij (WSIS). Dit systeem werd ontworpen om het elektronisch stemmen via internet te vergemakkelijken voor burgers met een visuele handicap. http://www.identech-online.com/actualites_gene.php?rubrique=1
56
Mobiele telefonie De meesten onder ons bezitten de dag van vandaag een draagbare telefoon. De gebruikte toestellen maken het niet alleen mogelijk om overal te telefoneren maar ook om tekstberichten, foto’s en video’s te verzenden en te ontvangen en zelfs om toegang te hebben tot het internet en via het scherm te communiceren. Een telefoon op zak hebben, zowel binnen- als buitenshuis, biedt personen met een handicap meer mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid en veiligheid dan ooit tevoren. Een persoon met beperkte mobiliteit zal bijvoorbeeld minder aarzelen om met de wagen te rijden wanneer hij weet dat hij kan worden gered als er zich een probleem voordoet. Een mobiele telefoon met GPS-technologie maakt het bovendien mogelijk personen geografisch te localiseren en hulpsystemen te ontwikkelen voor verplaatsingen, wat bijzonder nuttig is bij een visuele of een verstandelijke handicap. De mobiele telefoon maakt ook deel uit van de apparaten die de omgevingsbediening vergemakkelijken (domotica). Tot slot zullen deze telefoons die toegang verschaffen tot het internet en videofonie ook een revolutie teweeg brengen voor de dove personen voor wie de telefoon tot nu toe weinig toegankelijk was.
Toegankelijkheid
14
zie tabel p 30.
29
MOBIELE TELEFONIE
niet-visuele signalen,
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Het nummer kennen
. de persoonlijke lijst raadplegen op het scherm
. de contactpersoon bellen door zijn of haar naam in te spreken zonder gebruik te maken van de lijst . aangepaste weergavei-nstellingen . de informatie op het scherm vergroten . eenvoudige toegang tot de meest gebruikte nummers
. vocale lijst met spraakherkenning . regelen van de weergaveinstellingen : grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast . loepfunctie . toegang tot sommige nummers via één enkele toets
. vocale inlichtingendienst
. inlichtingendienst via telefoon en doorverbinding . telefoonboek in braille, grote letters, elektronische dragers (web, CD)
. een telefoonboek in drukvorm raadplegen
. alternatieve formaten
. de persoonlijke lijst beheren
Het nummer vormen
30
. het toetsenbord gebruiken . de toetsen op het toetsenbord terugvinden . nagaan of de goede toets werd ingedrukt
. mogelijkheid om de lijst te beheren . PC-synchronisatie op een computer die met aangepaste randapparatuur is uitgerust . bediening via spraak . vocale lijst met spraakherkenning . gevoelsmatige marker die de . pentoets 5 ruimtelijke oriëntatie vergemakkelijkt . toetsen met geluid . gedifferentiëerde geluidsfeedback om de toetsen te onderscheiden
Het soort oproep . de informatie op het scherm herkennen (SMS, MMS, lezen gesproken oproep...)
. verschillende belgeluiden/trilfuncties . verschillende beltonen/trilfuncties naar gelang van het soort oproep
Weten wie belt
. vocale aankondiging van de beller
. de naam en het nummer die op het scherm verschijnen lezen
. aangepaste weergave-instellingen . foto ter vervanging van de tekst
. omzetting naar spraak . omzetting naar een ander formaat . wijziging van de weergaveinstellingen
Een geschreven bericht . een tekst ingegeven met behulp vormen van het toetsenbord
. . . . . . .
opeenvolging van handelingen, feedback over het verloop van de operatie (visueel en met geluid), duidelijke tekens, gebruik van iconen en standaardsymbolen, aangepaste verlichtingsomstandigheden, merktekens op de grond vermijden zoals voetafdrukken om de positie van de gebruiker aan te geven (onbruikbaar voor een blinde en nutteloos voor een rolstoelgebruiker), aangepaste en eventueel wijzigbare interactiesnelheid, het systeem moet op de juiste hoogte worden aangebracht, de hoogte moet indien mogelijk verstelbaar zijn, geen registratie van informatie over de handicap zonder de formele goedkeuring van de betrokken persoon, een alternatief bieden voor het biometrisch systeem wanneer dit niet kan worden gebruikt door iemand wegens zijn handicap, mogelijkheid om het registratieproces over te doen wanneer de gebruiker het systeem niet meer kan gebruiken met voldoende betrouwbaarheid (wijziging van biometrische informatie), zonder de administratieve stappen te verzwaren, dezelfde eerbied voor het privé-leven waarborgen voor een gebruiker met een handicap als voor de andere gebruikers.
Bruikbaarheid . gepersonaliseerde beltonen
Een geschreven bericht . de letters op het scherm lezen lezen
. herkenningstekens voor de toestellen die geen contact vergen, . naleving van de toegankelijkheidsregels met betrekking tot het toetstenbord, de functietoetsen, de aanraaksymbolen, . taalalternatieven, lettergrootte, kleurencombinaties, . eenvoudige en samenhangende inter face, logische
. sms’jes dicteren
. de ingegeven letters herlezen
. wijziging van de weergaveinstellingen
. het voorspelde woord lezen
. ABC-modus
. vocaal naamkaartje voor iedere naam in de lijst . vocale aankondiging van een nr. dat niet in de lijst voorkomt . vocale raadpleging van de laatste onbeantwoorde oproepen . regeling van de grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast . loepfunctie . weergave van de foto van de beller
. spraaksynthese, gevocaliseerde lectuur van SMS’jes en MMS’jes . software waarmee sms’jes op de computer kunnen worden overgebracht en gelezen aan de hand van de technische hulpmiddelen van de gebruiker . regeling van de grootte, vorm en kleuren van de letters . regeling van het contrast . loepfunctie . gevocaliseerde verzenddienst voor sms’jes . regeling van de grootte en de vorm van de letters, kleuren, contrast/loepfunctie . standaard ABC-instelling, mogelijkheid om woordinvoer met woordenboek (T9) uit te schakelen
. .
grootte, brede toetsen met voldoende tussenruimte, tril- en geluidssignaal bij het indrukken van toetsen, rekening houden met links/rechtshandigheid, toegankelijkheid en gebruiksgemak van de verlichtingsknoppen, verbindingspoorten, medialezers, enz.), goede weerstand van de materialen, het aantal functietoetsen links en rechts verdubbelen zodat het klavier met één hand kan worden gebruikt.
Beschikbaarheid Het is nuttig toepassingen te ontwikkelen die gebruik maken van biometrische technieken om het dagelijks leven van personen met een handicap te vereenvoudigen door de mogelijkheid na te gaan om een profiel te associëren met een biometrische eigenschap wat vele toepassingsmogelijkheden biedt, meer bepaald in het kader van de domotica.
Financiële haalbaarheid Om de toegang tot biometrische oplossingen mogelijk te maken, moeten de toepassingen die van belang zijn in het kader van een handicap worden erkend en gefinancierd.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de ontwikkelaars en operatoren bewustmaken van en opleiden Aanbevelingen :
. personen met een handicap van bij het ontwerp van het . .
. . . .
systeem betrekken en het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende mogelijkheden, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, mogelijkheid om een verrichting te annuleren en makkelijk opnieuw te beginnen, een multi-modaal systeem vergt soms veranderingen van positie (bijvoorbeeld een positie voor gelaatsherkenning, een andere positie voor de digitale vingerafdruk), voorzien in alternatieven en erop letten dat de positie van de persoon rekening houdt met de diverse capaciteiten van de gebruikers (rechtover het toestel, te respecteren afstand, hoogte, houding), systemen vermijden die immobiliteit vergen om een beeld te nemen of alternatieven bieden, mogelijkheid om de weergaveinstellingen, de interactiesnelheid, de positie van het toestel te wijzigen, bij de Smart Cards waarmee de voorkeuren van de gebruiker vóór iedere interactie kunnen worden gedetecteerd, kiezen voor “contactless” cards of kaarten waarbij contact niet nodig is om problemen te voorkomen met gebruikers die coördinatieproblemen hebben, mogelijkheid om externe randapparatuur voor in-en uitvoer aan te sluiten (aantal stopcontacten, soor ten verbindingen),aangepaste ergonomie (schermen van verschillende
. . .
over het design voor iedereen en de problemen die gepaard gaan met het gebruik van de toepassingen door personen met een handicap, de toekomstige gebruikers van een toepassing informeren, vooral bij opgelegde systemen, door aangepaste informatiedragers en –kanalen te gebruiken, mogelijkheid bieden om met het systeem vertrouwd te raken vóór het functioneel wordt, goede voorbeelden uit de praktijk en innoverende toepassingen die van pas komen in het kader van een handicap verspreiden.
Toepassingsvoorbeelden Een Amerikaanse basisschool identificeert de personen die de kinderen komen oppikken aan de hand van deze technologie. Iedereen die van de ouders de toestemming kreeg kan deelnemen aan het systeem. Wie een kind komt afhalen op school moet eerst zijn hand plaatsen op een lezer die de geometrie van de hand nagaat. Scanners om vingerafdrukken te lezen worden stilaan ingebouwd in PC’s om de gebruikers ervan te herkennen. Hewlett-Packard ontwikkelde een digitale persoonlijke assistent met een biometrische receptor die de toegang beperkt tot de toegestane gebruikers (Hamilton, 2003).
55
MOBIELE TELEFONIE ZIEN
BIOMETRIE Biometrie wordt gebruikt om personen te identificeren op basis van individuele lichamelijke eigenschappen. Biometrische identificatiemethoden worden voornamelijk gebruikt op het gebied van de veiligheid; denk maar aan de automatische toegangscontrole.
.
De biometrische controlesystemen kunnen morfologische of gedragseigenschappen analyseren. De belangrijkste technieken zijn :
. digitale vingerafdrukken, . de vorm van de hand of vingers, . de vorm van het gezicht, . het netvlies en de iris van het oog, . spraakherkenning, . herkenning van handschrift, . typsnelheid, . de vorm van de aders in de handpalm. 54
In een huiselijke context, biedt biometrie nieuwe mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid en veiligheid. Op basis van het persoonlijk profiel gekoppeld aan een identificatiecode kan de omgeving immers eenvoudig worden gecontroleerd. Zo moeten er geen identificatiecodes worden onthouden, wat bijvoorbeeld bij een cognitieve handicap goed van pas kan komen. Personen die hun armen of handen niet volledig kunnen gebruiken kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van de iris, waardoor ze geen kaart moeten invoeren of code moeten intoetsen. De biometrische identificatiesystemen werden aanvankelijk gebruikt door de overheid, maar krijgen steeds meer civiele en commerciële toepassingen. De integratie van biometrie in paspoorten en visa zal de eerste grootschalige verspreiding betekenen van deze technologie in de Europese Unie. Op commercieel vlak merken we op dat biometrie in de nieuwe Windows-versie zal worden geïntegreerd.
.
Toegankelijkheid Hieronder vindt u enkele voorbeelden van moeilijkheden die personen met een handicap onder vinden wanneer een biometrische toepassing wordt gebruikt. Deze problemen kunnen het gebruik van sommige toepassingen moeilijk of zelfs onmogelijk maken24 :
. visuele handicap : geen iris, slechtziendheid die het moeilijk . .
Voor de personen met een handicap zijn er twee risico’s verbonden aan de ontwikkeling van biometrie :
. respect voor het privé-leven, meer bepaald in verband met de toegang tot medische gegevens, . eerbied voor de waardigheid en de rechten van de persoon wanneer het identificatiesysteem niet bruikbaar is door een persoon wegens zijn handicap. In de lente van 2004 gaf de LIBE-commissie van het Europees parlement de opdracht tot een prospectiestudie over de impact van biometrische technologieën23. Sommige van de geformuleerde aanbevelingen hebben betrekking op de personen met een handicap : ongeacht of het gaat om privé- of overheidstoepassingen, de
.
noodprocedures moeten uitgebalanceerd zijn : ze mogen niet raken aan de veiligheid, noch aan het privé-leven. Personen met onleesbare digitale vingerafdrukken hebben bijvoorbeeld evenveel recht op respect en veiligheid als de anderen, de menselijke factoren zoals leeftijd, etnische afkomst, geslacht, ziekte en handicap (met inbegrip van de natuurlijk veroudering) moeten geval per geval worden bestudeerd, om het risico op sociale uitsluiting van een kleine maar niet te verwaarloze bevolkingsgroep zo veel mogelijk te beperken. Ook het gebruiksgemak en de gebruiksvriendelijkheid van biometrische technologieën in levensechte situaties moeten worden nagegaan, de indirecte gevolgen vallen onder de ethiek en hebben betrekking op het risico dat biometrische gegevens worden gebruikt om persoonlijke medische gegevens te onthullen.
.
. .
maakt om recht in de camera te kijken, trilling van het oog, verandering van het oog na een cataractoperatie, auditieve handicap : spraakstoornissen maken het gebruik van stemherkenningssystemen moeilijk, onvermogen om gesproken instructies te volgen, lichamelijke handicaps : aandoeningen zoals artritis zorgen voor problemen om de vinger of hand correct te plaatsen, na operaties die leiden tot een grote verandering van het gezicht is een nieuwe registratie nodig, snij- en brandwonden kunnen het beeld van de hand of het gezicht tijdelijk beïnvloeden, wanneer de hand of vingers niet kunnen worden gebruikt, is het systeem onbruikbaar, voor personen in een rolstoel kunnen de toestellen ontoegankelijk zijn, meer bepaald wanneer de hoogte van de toestellen onverstelbaar is, personen die een gebrekkige spiercontrole hebben, kunnen moeite ondervinden om hun hoofd of vingers tijdens de hele verwerking stil te houden, verstandelijke handicaps : dyslexie, taalproblemen, leer- en geheugenstoornissen maken het moeilijk of zelfs onmogelijk om een betrouwbaar biometrisch staal te leveren of om doorheen de computertoepassing te navigeren. Ieder toestel zorgt voor verschillende problemen op het vlak van toegankelijkheid. Niettemin, kunnen we toch een aantal basisregels formuleren25 : toegankelijk toestel, meer bepaald voor rolstoelgebruikers, systeem dat localiseerbaar en bruikbaar is met behulp van
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De menu’s en functies gebruiken
. de informatie op het scherm lezen
. vocaal alternatief . wijziging van de weergave-instellingen
. vooraf opgeslagen vocale naamkaartjes . spraaksynthese . regeling van de grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast
. wegwijs raken in de menu’s
. vereenvoudiging van de navigatie
Het oplaadniveau van de batterij kennen
. menu’s die bij begin en einde van de lijst blokkeren/ geluidssignaal dat het begin en . eenvoudige toegang tot een aantal einde van de lijst aangeeft . weergave van de lijsten altijd in dezelfde functies volgorde en niet op basis van de laatste verrichtingen . mogelijkheid om niet-gewenste functies te blokkeren . programmeerbare toetsen
. de boodschap « batterij opladen » . verwittiging via geluid lezen . de streepjes op het scherm die het . geluidsraadpleging van het oplaadniveau oplaadniveau van de batterij weergeven visualiseren
. de boodschap geen netwerk / Weten of er netwerkverbinding is netwerkverbinding lezen . de streepjes op het scherm die de kwaliteit van de netwerkverbinding weergeven, visualiseren
. automatisch geluidssignaal wanneer de batterij moet worden opgeladen . batterijfunctie (menu’s) waarbij een aantal geluidssignalen kan worden gehoord die overeenstemmen met het aantal streepjes op het scherm
. automatisch geluidssignaal wanneer de netwerkverbinding uitvalt/hersteld is . raadpleging van de kwaliteit van de . netwerkfunctie (menu’s) waarbij een aantal netwerkverbinding aan de hand van geluidssignalen kan worden gehoord die overeenstemmen met het aantal streepjes geluid op het scherm . geluidssignaal
De PIN-code ingeven . de boodschap code aanvaard/ geweigerd lezen
. raadpleging aan de hand van geluid . verschillende geluidssignalen voor PIN-code aanvaard/geweigerd
Het verbruik kennen . een gedrukte factuur lezen
. alternatieve formaten . raadpleging via telefoon
. factuur in braille of grootschrift / elektronische drager . follow-up van het verbruik via telefoon
. draadloze verbinding
. draadloze technologie
De uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen manipuleren, onopzettelijk uitschakelen voorkomen
Contact opnemen met de leverancier
. zich verplaatsen en wegwijs raken in . telefonisch onthaal . persoonlijk onthaal de kantoor- en verkoopruimtes
. gedrukte facturen, contracten, brieven lezen
. alternatieve formaten
. facturen, contracten, klantenbrieven in braille, grootschrift, toegankelijke elektronische drager (web, e-mail, CD) . bestellingen via telefoon, e-mail, op een toegankelijke website . commerciële aanbiedingen en handleidingen : braille, grootschrift, toegankelijke elektronische drager (web, CD, audio-CD)
. aangepaste informatie over de producten
. gemeenschappelijk symboolgebruik door operatoren en leveranciers van uitrustingen, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
. bestellen (brief, bestellingsbon, enz.) . gedrukte aanbiedingen en handleidingen lezen
Een uitrusting kiezen . de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
Nuttige diensten
. inlichtingen via telefoon . persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopsruimtes
. toegang tot verschillende informatie . nuttige diensten uitbouwen door de . vocaal dienstenaanbod bestaande technologieën te . vocale memo, dictafoonfunctie . persoonlijke berichten opslaan . GPS, vocale routebeschrijving . mails beluisteren via gsm combineren . geoplaatsbepaling, hulp bij verplaatsingen
31
MOBIELE TELEFONIE HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Het belgeluid waarnemen
. het belgeluid horen
. visueel en gevoelsmatig alternatief . geluidsversterking . aangepaste geluidssterkte
. lichtgevende, trillende belfunctie . versterking belgeluid . keuze en regeling van het geluid van de beltonen
De beller identificeren
. de beller identificeren (zijn of haar stem horen)
. weergave van de gegevens van de beller . gepersonaliseerde trilfunctie . overzicht van de oproepen
. weergave van nummer en naam . instelbare trilfunctie naar gelang van de beller . overzicht van gemiste, ontvangen, verrichte oproepen
Opslaan
. de gesprekspartner horen, mondeling converseren
. geluidskwaliteit aangepast aan de behoeften
. versterking van de beluistering . keuze en regeling van de geluidsweergave . compatibiliteit met hoorapparaten : ruim en/of gebogen oppervlak . magnetische inductie voor personen met een hoorapparaat in T-positie . hoorn met botgeleiding . Bluetooth technologie . mogelijkheid om een hoofdtelefoon toe te voegen
communicatie : geschreven taal, gesproken taal en pictogrammen in BETA-taal (een grafische taal met 5000 beelden, symbolen en pictogrammen). http://www.creth.be/wainot/folder2.htm Avatars en internetcommunicatie tussen personen met een auditieve handicap
Visual Friendly - Solution Label Vue
. tekstueel alternatief . schriftelijk dialogeren . gebruik van gebarentaal en liplezen
32 Een bericht schrijven
. communiceren via videofonie
. de geschreven taal gebruiken . kostprijs en traagheid van uitwisselingen via sms
. schrijfhulp . bidirectionele schriftelijke communicatie
. ondersteunend typen met woordenboek (t9)
Bellen in geval van nood
. diensten die alleen mondeling bereikbaar zijn
. schriftelijk alternatief . visueel alternatief
. mogelijkheid tot sms-gebruik . mogelijkheid om 3G te gebruiken met videofonie via een ‘tolkzender’ (in studie)
Contact opnemen met de leverancier
. communiceren via telefoon of in . persoonlijk onthaal de kantoor- en verkoopsruimtes . schriftelijke alternatieven . visuele alternatieven . gebruik van gebarentaal
De wekker merken
Een uitrusting kiezen
. het belgeluid horen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopruimtes . communicatie en beschikbare informatie op afstand via e-mail, brief, fax, website, sms, videofonie met ‘tolkzender’ (in studie) . gebruik van gebarentaal bij videofonie of op de website
. visueel alternatief . aangepaste geluidssterkte . gevoelsmatig alternatief
. flash . regeling van de geluidssterkte . bijkomend aangepast belgeluid . trilfunctie
. aangepaste informatie over de producten
. gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
Het programma “Schrijven met symbolen 2000”, dat beschikbaar is in het Engels, Frans, Duits en Portugees, zet getypte tekst automatisch om in symbolen en omgekeerd. Personen met een mentale handicap kunnen zo berichten schrijven met de muis, het aanraakscherm of een aangepast toetsenbord, gewoon door de gekozen symbolen aan te wijzen. Het project ALDICT zal dit systeem combineren met een e-mailprogramma dat de automatische geschreven en gesproken ver taling in de verschillende talen mogelijk maakt. Hierdoor zullen personen met een mentale handicap internationaal kunnen communiceren en deelnemen aan de ontwikkeling van de informatiemaatschappij. http://www.siwadam.com/hmm/euaf.htm
Een avatar is een digitaal personage dat vaak op het internet wordt gebruikt om de personen voor te stellen die rechtstreeks met elkaar op interactieve wijze communiceren. SigningAvatar(TM) werd ontwikkeld door VDCom3D. Het is een driedimensioneel digitaal personage dat de Amerikaanse gebarentaal spreekt met zijn handen en gelaatsuitdrukkingen. Hij kent 3500 woorden en begrippen en heeft 24 gelaatsuitdrukkingen. Met zijn vingers kan hij de woorden spellen die hij niet kent. Afhankelijk van de toepassing die met de avatar wordt gebruikt, kan de gebruiker de snelheid, de weergave, de rotatiehoek, de zoomfactor, de achtergrondkleur en de eventuele aanwezigheid van tekstuele ondertitels regelen. De avatar gaat op zoek naar de woorden en uitdrukkingen in zijn bibliotheek en combineert ze in real-time om de gewenste zin te vormen. Voor heel wat dove personen is gebarentaal het enige communicatiemiddel dat zij echt goed beheersen en een technologie als deze kan een belangrijke mijlpaal zijn voor hun maatschappelijke participatie via internet. http://www.handiveille.net/index1.htm ALDICT – Schrijven met symbolen – interpersoonlijke communicatie en verstandelijke handicap
Visual Friendly is een Franse firma die gespecialiseerd is in ergonomie en e-toegankelijkheid. Deze firma ontwikkelde de toepassing Label Vue, waarmee de webpagina’s automatisch kunnen worden afgestemd op de weergavevoorkeur die de internetgebruiker opgeeft (lettergrootte en -type, gebruikte kleuren, pagina-indeling, geoptimaliseerde versie voor braillelectuur of spraaksynthese, enz.). Dankzij deze personalisering wordt tegemoetgekomen aan de specifieke behoeften van de gebruiker op het vlak van leesbaarheid. Label Vue verbetert zo de leesbaarheid van websites. De vereenvoudigde weergave stelt de internetgebruiker gerust, maakt hem beter wegwijs op de pagina en bevordert de navigatie. Het weergavemodel standaardiseert voor alle websites de positie van functionele elementen (terug naar de startpagina, navigatielinks...). http://www.visualfriendly.com Frankrijk - La Poste De groep La Poste wil dat zijn 33 internetsites, intranetten en toepassingen tegen eind 2006 toegankelijk zijn. In een eerste fase voerde La Poste een audit uit voor al zijn websites om een duidelijk beeld te krijgen van de situatie en een actieplan voor toegankelijkheid op te stellen. Om de duurzaamheid van de toegankelijkheid te waarborgen legt de groep de nadruk op de opleiding van de betrokken teams (redactioneel en technisch). http://www.laposte.fr
53
MOBIELE TELEFONIE BEWEGEN
INTERNET HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De telefoon bereiken
. zich snel verplaatsen om de hoorn te bereiken
. de telefoon bij zich hebben
. heupriem waaraan de telefoon kan worden vastgemaakt . antwoordapparaat . oproepoverzicht
E-mail, chatten, forums
. informatie over de gemiste oproepen
Deze instrumenten bieden gehandicapte personen communicatiemogelijkheden van onschatbare waarde. Ze openen een deur naar de buitenwereld, werpen een blik buiten de vertrouwde omgeving. Relaties kunnen worden opgebouwd zonder dat de handicap een probleem vormt. Personen met dezelfde interesses komen met elkaar in contact. Mensen wisselen informatie uit en bieden elkaar wederzijdse hulp aan.
E-mail
52
Doorgaans is het voor een persoon met een visuele beperking technisch gezien makkelijker om te e-mailen dan informatie op het internet te zoeken. Meestal wordt de gebruiksvriendelijkheid van internet beknot door de vele visuele afleiding (popups). Het lezen van tekstberichten vormt geen probleem. Het versturen van een e-mail is eenvoudig op voorwaarde dat de gebruiker alleen een vooraf opgeslagen adres uit zijn adressenbestand hoeft te selecteren of het adres uit het hoofd noteert. Het versturen van HTML-mails zorgt daarentegen wel voor een bijzonder probleem 19. Hoewel sommige programma’s dit formaat ondersteunen, geldt dit niet voor het versturen van e-mail20. HTML is een opmaaktaal die niet kan garanderen dat de grafische elementen worden toegepast en compatibel zijn met andere technologieën die rechtstreeks verbonden zijn aan het e-mailsysteem. Een blinde persoon die een dergelijke e-mail leest met een klassiek e-mailprogramma ziet alle HTML-codes en heeft alle moeite om de inhoud van het bericht te lezen. De mails moeten dus alleen in tekstformaat worden geschreven21. In zijn huidige vorm is elektronische communicatie via internet alleen toegankelijk voor personen die de gesproken taal beheersen, wat dus heel wat personen met een verstandelijke handicap uitsluit. Het gebruik van symbolen en pictogrammen is een alternatief. Het aangepaste e-mailprogramma moet dezelfde elementen bevatten als het gebruikelijke e-mailprogramma op het internet zodat de personen – in een latere fase – vrij kunnen surfen op het internet en ingewikkelder diensten kunnen gebruiken. Het komt erop aan een communicatiemiddel te ontwerpen waarmee mensen die de gesproken taal niet beheersen internet kunnen gebruiken, een aangepaste interface op basis van pictogramgebruik (eventueel in combinatie met een spraaksynthesizer) of de vertaling van woorden in pictogrammen en omgekeerd. In sommige gevallen is het afdrukken en verzenden van een tekst via de post een goed alternatief voor mensen die geen internet hebben.
Forums en chatruimtes Bij een visuele handicap hangt de toegankelijkheid van een forum af van de eigenschappen van de website die het forum ondersteunt. Als het forum geïntegreerd is in een eenvoudige website, kan iemand met een visuele handicap toegang hebben tot dit forum en makkelijk deelnemen door zijn berichten in tekstformaat neer te schrijven. Maar als de website veel vensters en/of grafische elementen zonder tekstweergave bevat, zal het forum zonder hulp van een niet-blinde ontoegankelijk zijn22. De snelle opeenvolging van berichten is het meest opvallende kenmerk van een discussieforum. De meeste personen met een mentale handicap hebben echter leesproblemen en kunnen niet zo snel typen. Een afzonderlijk discussieforum waar personen met een mentale handicap onderling kunnen communiceren zou een interessante oplossing zijn. Dit forum moet zodanig ontworpen zijn dat slechts een beperkt aantal personen zich tegelijkertijd kan inloggen. Hoewel de gebruikers allemaal trager lezen en typen, brengen twintig gelijktijdige forumgebruikers altijd te veel informatie voort.
De hoorn vasthouden
. de hoorn in de hand nemen, in . gebruik op afstand een stabiele positie vasthouden . ergonomie van de hoorn tijdens het gebruik van de toetsen en het gesprek
Opnemen en afleggen
. de hoorn in de hand nemen, de toetsen activeren
. automatisch
Het toetsenbord hanteren
. de toetsen gebruiken
. pen voor de nummering . pen voor de nummering . toetsenbord met brede toetsen en . ergonomisch toetsenbord . aangepast bijkomend toetsenbord voldoende ruimte tussen de toetsen . mogelijkheid om een aangepast . aangepaste bedieningsmogelijkheden
Het nummer kennen
. de functietoetsen en het toetsenbord gebruiken om de persoonlijke lijst te raadplegen
meest gebruikte nummers
. elektronische formaten die met . een telefoonboek op papier gebruiken
een aangepast technisch hulpmiddel kunnen worden geraadpleegd . vocaal alternatief
. semi-automatisch of automatisch
toetsenbord aan te sluiten . accessoires zoals joysticks . vocale lijst met spraakherkenning . toegang tot een aantal nummers via één enkele toets . online telefoonboek, op CD . inlichtingen via telefoon met doorverbinding
33
Het nummer vormen
. het toetsenbord gebruiken
. mogelijkheid om het gevormde
Toegang hebben tot de menu’s en functies
. de functietoetsen gebruiken
. vocaal alternatief
. bediening via spraak
Weten wie belt
. de hoorn in de hand nemen om de informatie op het scherm te lezen
. vocaal alternatief
. vocale aankondiging
Een bericht ingeven
. het toetsenbord gebruiken
. vocaal alternatief
. verzenden van ingesproken berichten
De uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen manipuleren, plaatsgebrek
. draadloze verbindingen
. draadloze technologie (Bluetooth)
Contact opnemen met de leverancier
. zich begeven naar de kantoor- en . contactmogelijkheden op afstand . communicatie en bestellingen op afstand verkoopruimtes (vervoer en toe(telefoon, e-mail, website) gankelijkheid van de gebouwen)
Een uitrusting kiezen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. aangepaste informatie over de
. toegang tot verschillende informatie . de omgeving controleren
. nuttige diensten uitbouwen door . vocale informatiediensten de bestaande technologieën te . gebruik van de telefoon als
Goede voorbeelden uit de praktijk Toegankelijkheidslabel – Anysurfer Toegankelijkheidslabel dat internetgebruikers met een handicap aangeeft of de website die zij raadplegen toegankelijk is. Dit project werd gelanceerd in 1999 in het kader van een “webtoegankelijkheidsproject” en wordt gesteund door verschillende overheidsorganen waaronder het Waals Gewest en de Vlaamse overheidsdienst voor Gelijke Kansen. Het Blindsurferproject was een initiatief van Rudi Canters. Momenteel werken de verenigingen Blindenzorg Licht en Liefde en het ONA (Oeuvre Nationale des Aveugles) samen aan het project. http://www.anysurfer.be
. vocaal alternatief . vereenvoudigde toegang tot de
. handvrij functie . ergonomische hoorn aangepast aan de moeilijkheid (omvang, gewicht, vorm)
. voornummering . eenvoudige nummervormer nummer te verifiëren vóór de . vocale lijst met spraakherkenning oproep wordt gelanceerd . vereenvoudigde nummervorming voor de meest gebruikte nummers . vocaal alternatief
E-mails versturen als je niet kan lezen of schrijven – WAI-NOT Met WAI-NOT is het mogelijk e-mails te versturen dankzij het gebruik van pictogrammen. Je hoeft dus niet te kunnen lezen of schrijven. Deze gebruiksvriendelijke site biedt verschillende educatieve, informatieve en (re)creatieve activiteiten aan. Om tegemoet te komen aan de verschillende vaardigheidsniveaus, werd de inhoud ingedeeld op basis van de complexiteit: “cybernauten” voor jongeren met een licht mentale of sociale handicap, “explorers” voor personen met een gematigde mentale handicap en “navigators” voor personen met een zware mentale handicap. Het onderscheid tussen deze verschillende categorieën ligt in het soort
Nuttige diensten
producten
combineren
. gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
afstandsbediening
MOBIELE TELEFONIE BEGRIJPEN MOEILIJKHEID
Het nummer kennen
. het nummer en de gegevens van . vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers de contactpersoon herinneren . mogelijkheid om foto’s toe te voegen aan de lijst
Het nummer vormen
. het nummer van de contactpersoon onthouden
. mogelijkheid om het gevormde nummer te verifiëren vóór de oproep wordt gelanceerd
Het telefoonboek raadplegen
. wegwijs raken in het klassement . vocaal alternatief of het overzicht . kunnen lezen
Toegang hebben tot de menu’s en functies
. wegwijs raken in een complex navigatiesysteem . de functietoetsen identificeren
34
OPLOSSING
HANDELING
TECHNISCHE OPLOSSING . toegang tot het nummer via één enkele toets . eenvoudige nummervormer . mogelijkheid om een foto toe te voegen aan ieder item in de lijst . vóórnummering en weergave van de naam of foto van de persoon die aan het nummer is gekoppeld . inlichtingen via telefoon met doorverbinding
. eenvoudige en coherente menu’s
. weergave van de lijst altijd in dezelfde volgorde . enkel weergave van nuttige . mogelijkheid om sommige informatie . gebruik van duidelijke functies te desactiveren pictogrammen, mogelijkheid om . aangepast ontwerp van het weinig gebruikte functies te toetsenbord en de functietoetsen desactiveren . visuele beelden op de toetsen
Een geschreven bericht lezen
. kunnen lezen
. omzetting naar spraak
. spraaksynthese, gevocaliseerde lectuur via sms en mms
Een geschreven bericht ingeven
. kunnen schrijven
. voorspelling
. tekst invoeren met behulp van een woordenboek (t9-functie)
De PIN-code invoeren
. de code herinneren
. mogelijkheid om de functie te desactiveren
. mogelijkheid om de PINcodefunctie te desactiveren
Bellen in geval van nood
. het nummer vinden of herinneren . de nodige aanwijzingen geven
. telefoon en telehulp . noodoproepfunctie
. telefoon en telehulp . noodoproepfunctie met een al dan niet persoonlijke boodschap voor het vooraf opgeslagen nummer
De factuur betalen
. bankverrichtingen doen
. eenvoudige betalingsprocedure
. betaling via domiciliëring
De uitrusting kiezen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. aangepaste informatie over de producten
. duidelijk symboolgebruik . gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren . aankoopgidsen «toegankelijkheid » per type handicap
Nuttige diensten
. geolocalisatie, navigatiehulp
. nuttige diensten uitbouwen door . GPS, navigatiehulpsysteem de bestaande technologieën te combineren
Anderzijds kan de aanpassing van een website, zodat hij beantwoordt aan de toegankelijkheidsregels, kosten meebrengen die niet iedereen kan dragen. Het is dus belangrijk om prioriteiten te stellen op het gebied van de te respecteren criteria. Voorts is het noodzakelijk om :
. de aan de handicap verbonden meerkosten te erkennen en te .
financieren (aangepaste uitrusting, nood aan toegang tot een breedbandnetwerk, groter verbruik, enz.), een flexibel en innoverend prijzenbeleid te voeren.
Informatie/opleiding In dit stadium zijn de voornaamste knelpunten voor toegankelijk internet niet zozeer het gebrek aan technische en normatieve oplossingen dan wel het feit dat webbeheerders, webdesigners, informatica- en communicatieleiders onvoldoende bewust en geïnformeerd zijn over de betekenis van toegankelijkheid en de mogelijkheden. Het is dus essentieel om de webdesigners en beleidsmakers op alle niveaus te informeren en op te leiden. Enkele aanbevelingen :
. het opstellen en verspreiden van een naslagwerk met alle .
. . . .
praktische informatie die de taak van de webdesigner kunnen vergemakkelijken (verwijzing naar verificiatiemiddelen, informatie over relevante webbouwers, enz.) is een noodzaak, het gebruik van internet vereist computervaardigheden. De gebruikers moeten dus een opleiding kunnen krijgen, bijvoorbeeld via de oprichting van een instantie die personen met een handicap raad en opleiding geeft over de nieuwe technologieën, zoals de vereniging Ataccess in de Verenigde Staten (http://www.ataccess.org), het personeel dat instaat voor het onthaal in openbare computerruimtes een opleiding geven rond digitale toegankelijkheid, zorgen voor de polyvalentie van de directie van opleidingscentra, zorgen voor een start- en voortgezette opleiding van personen die gehandicapten dagelijks professioneel begeleiden, communicatieacties organiseren in de media, tijdens colloquia en overheidsforums met praktische oefeningen, bewustmaking van de privé-sector via bijvoorbeeld de ondertekening van een “goed gedrag” - charter, enz.
51
. de browser af te stellen : de lading van beelden, de lading en .
afbeelding van GIF-animaties, de uitvoering van JavaScripts, de lading en weergave van geluid desactiveren, overbodige menubalken wissen, de lettergrootte, kleuren, tekstomvang regelen, gebruik te maken van de toegankelijkheidsopties van de verkenner.
Hoe kan het gebruiksgemak bij het raadplegen van een website beter : de surfers moeten de informatie op de website via een makkelijke interactie kunnen zien, lezen en begrijpen, onnodige muisklikken vermijden, zorgen voor de snelle lading van pagina’s, de inhoud opsplitsen, het aantal hyperlinks beperken, de mogelijkheid bieden om makkelijk naar een vorige pagina of naar de startpagina terug te keren, gebruik maken van duidelijke en samenhangende pictogrammen doorheen heel de website, de mogelijkheid bieden om contextuele hulp te raadplegen wanneer de surfer zich op een moeilijker gedeelte van de website bevindt, feedback geven over de verrichte handelingen, bijvoorbeeld wanneer een formulier correct werd ingevuld of verstuurd, de surfers de mogelijkheid bieden hun mening te geven over de gebruiksvriendelijkheid van de website.
. . . . . . . . . .
Beschikbaarheid 50
Naast de naleving van de eventuele wettelijke voorschriften, biedt een toegankelijke website de webdesigner tal van voordelen in termen van productiviteit, beheer van de ontwerp- en onderhoudskosten, kwaliteitverbetering en media-impact : de pagina’s zijn leesbaar door de zoekrobots, waardoor er beter naar de website wordt doorverwezen, de pagina’s zijn minder zwaar dankzij een betere structuur en de scheiding van inhoud en opmaak, wat de kosten voor bandbreedte, hosting en opslag beperkt en de gebruiksvriendelijkheid bevordert (sneller downloaden), er wordt minder een beroep gedaan op de technische hulpverlening, het is makkelijker om de inhoud duurzaam te maken en profijt te halen uit de inspanningen op het gebied van ontwikkeling met het oog op herbruikbaarheid, door te streven naar duidelijkheid, de informatie op te splitsen, tekstuele alternatieven voor beeld te bieden, enz., wordt de inhoud vaak rationeler, wisselwerking : door structurele grammatica’s na te leven en de inhoud, opmaak en handelingen van elkaar te scheiden, wordt de website toegankelijk voor een ruime waaier aan huidige en nieuwe klanten, standaardtechnologie die conform is aan alle recente browsers, onder alle bestaande besturingssystemen, de informatie is overdraagbaar naar nieuwe soor ten van internettoegang : celtelefoons en andere mobiele toestellen,
. . . . . . . .
Bruikbaarheid
persoonlijke digitale assistenten,
. imago van maatschappelijke verantwoordelijkheid, . door websites van een label te voorzien kunnen ze toetreden tot de groep van erkende toegankelijke websites. Ondanks het enorme belang van toegankelijke websites voor personen met een handicap en de vele voordelen van toegankelijkheid voor de webdesigners en het grote publiek, beantwoorden heel weinig websites aan deze normen, en dit geldt ook voor officiële websites en websites van overheidsdiensten. Bovendien is de toegang tot het breedbandnetwerk nog niet overal in België mogelijk.
Voor een doeltreffend en comfortabel gebruik van de mobiele telefoon door iedereen, moeten we rekening houden met :
. de mogelijkheid om randapparatuur aan te sluiten : hoofdtelefoon, flash, enz., . de coherentie van de menu’s, . de mogelijkheid om het geluid, de weergave-instellingen en de interactiesnelheid te regelen, . het geheugen, dat voldoende groot moet zijn voor de spraakoplossingen, . de ergonomie, het kleurgebruik en een aangepast design :
Aanbevelingen :
. een toegankelijkheidsverplichting invoeren voor de overheid. . . . . . .
swebsites (algemeen wordt toegegeven dat het gaat om een noodzakelijke maatregel), webdesigners bewustmaken, informeren en opleiden op het vlak van toegankelijkheid, de toepassing van de toegankelijkheidsregels promoten, uniformi-seren en vereenvoudigen (meer bepaald door prioritaire criteria’s vast te leggen), een label toekennen en toegankelijke websites herkenbaar maken, overheidsinstellingen moeten het goede voorbeeld geven, de stap naar gelijkvormigheid financieel aanmoedigen, wedstrijden organiseren (prijs), analyse- en hulpmiddelen ontwikkelen om toegankelijke websites te ontwerpen.
Financiële haalbaarheid Een van de reden om geen gebruik te maken van internet is het feit dat niet iedereen over een computer beschikt. Een computeruitrusting is erg duur wanneer daarnaast ook technolo-gische hulpmiddelen nodig zijn. Er is dus nood aan financiële tegemoetkoming in de aankoop van deze hulpmiddelen. Er moeten ook maatregelen worden genomen om de prijs collectief te doen dalen en er moet worden toegezien op de toegankelijkheid van openbare computeruitrustingen.
. . . . . . . . . .
het ontwerp van de terminal moet afgestemd zijn op de aanwezige functies (bijvoorbeeld : de functie voor beeldtelefonie is aanwezig, maar de camera bevindt zich op de achterzijde van het toestel – er zijn spraakfuncties die nuttig zijn voor blinde gebruikers, maar de toetsen kunnen niet op de tast worden onderscheiden, te kleine toestellen, enz.), links/rechtshandigen, diverse toegangsmogelijkheden tot de menu’s en functies (aanraakscherm, geheugentoetsen, pull-down menu’s, enz.), overbrengen van de informatie via verschillende kanalen (geluid, beeld, aanraakfunctie), de mogelijkheid om snelkoppelingen, macro’s, routines te creëren, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, de mogelijkheid om een actie te annuleren en makkelijk opnieuw uit te voeren, de gebruikerspositie, die rekening moet houden met de verschillende capaciteiten van de gebruiker, de beschikbaarheid van accessoires die het makkelijker maken om het toestel in de hand te houden, vast te maken aan een kledingstuk, stabiel op een drager te plaatsen, enz., de mogelijkheid bieden om het materiaal te testen, luisteren, toepassen, testen, valideren : personen met een handicap betrekken bij het ontwerp, het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, een permanente groep “weerslag op personen met een handicap” oprichten.
. . .
. .
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. een derde inschakelen voor de analyse en evaluatie van de . . . .
Er bestaat een ruim gamma aan mobiele telefoons die heel wat interessante functies hebben. We stellen echter vast dat weinig modellen echt beantwoorden aan de specifieke behoeften van personen met een handicap. De R&D-activiteiten rond de specifieke behoeften van personen met een handicap zijn nochtans een manier om innoverende producten te ontwikkelen die interessant kunnen zijn voor een breed publiek.
Aanbevelingen :
. de R&D-afdelingen bewustmaken van de problematiek van de toegankelijkheid en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, . de nodige instrumenten ontwikkelen en verspreiden voor de . . . . . .
Onder meer, kunnen de volgende maatregelen genomen worden :
. een producten- en dienstengamma ontwikkelen dat de .
bestaande technologieën combineert en zodoende beter tegemoetkomt aan ieders behoeften, de mogelijkheden benutten van de multimedia om te
technologieën en de aanpassing ervan met betrekking tot de basisdienstverlening, en dit voor alle handicaps (de communicatie door doven, bijvoorbeeld, wordt onvoldoende opgevolgd), de aan de handicap verbonden meerkosten voor de toegang tot diensten erkennen en financieren, de individuele aanpassingen erkennen en financieren (hoofdtelefoon, bijkomende flash, enz.), de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik erkennen en financieren, bijvoorbeeld tekstberichten in het kader van een auditieve handicap, die veel meer tijd vergen, een flexibel en innoverend tariefbeleid aannemen.
Informatie/opleiding
Beschikbaarheid Een van de middelen om komaf te maken met de kosten voor internettoegang is de oprichting van openbare computerruimtes, interactieve terminals zoals de “i+”-terminals die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden geplaatst en de terbeschikkingsstelling van terminals in de openbare bibliotheken. Personen met een handicap hebben baat bij deze maatregelen, op voorwaarde dat de gebouwen toegankelijk zijn, maar dat geldt ook voor het aangeboden materiaal, door specifieke uitrustingen toe te voegen en de inrichting aanpasbaar te maken aan de behoeften. Bijvoorbeeld, door de gebruiker de mogelijkheid te bieden zijn eigen materiaal aan te sluiten of door een weergavesysteem op een chip te ontwikkelen kan een persoon die behoefte heeft aan een specifieke weergave automatisch het gewenste weergaveprofiel selecteren aan de hand van een kaartlezer op de computer18.
beantwoorden aan de behoeften van de personen met een handicap : spraakoplossingen, grotere schermen, enz., de compatibiliteit van de uitrustingen verbeteren, de markten openbreken, aankopen van uitrustingen in het buitenland toestaan en terugbetalen, bijkomende diensten aanbieden om het gebruik van de mobiele telefoon te vergemakkelijken bij technische toegangsproblemen (consultatie via telefoon van ontvangen sms-berichten, consultatie via een telefonische dienst van de laatste oproepen die niet werden gesignaleerd aan de hand van een bericht, enz.), R&D-projecten financieren die de industrie en de vertegenwoordigers van personen met een handicap samen-brengen, toegankelijke uitrustingen voorzien van een label.
. . .
implementatie van het design voor iedereen (criteria waarmee rekening moet worden gehouden), reclame maken voor de toegankelijke producten, de toegankelijkheidseigenschappen van een product of dienst verspreiden (criteria per handicap), zorgen voor prijsvergelijkingen voor uitrustingen en diensten die op de markt worden aangeboden, zorgen voor gebruikersopleidingen, de mogelijkheid bieden het toestel uit te testen alvorens het aan te kopen, commerciële documentatie en handleidingen aanbieden in verschillende toegankelijke formaten (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, braille, groot lettertype, makkelijk leesbaar, gebarentaal, multimedia, enz.), de producten voorzien van pictogrammen en labels, centra oprichten voor evaluatie, demonstratie en uitlening, de organisatie van beurzen en studiedagen bevorderen.
35
Voorbeelden van vernieuwende oplossingen Mobiele alarmtelefoon Een Finse fabrikant lanceerde de « Benefon Seraph », een mobiele alarmtelefoon die GSM en GPS aan elkaar koppelt. De telefoon is supereenvoudig; de gebruikersinterface bestaat volledig uit pictogrammen en er zijn slechts 3 toetsen. Hij heeft alarmfuncties, kan de GPS-positie naar vooraf bepaalde nummers verzenden en een gesproken bericht versturen naar deze nummers. http://www.textually.org/ In Frankrijk lanceerde de staatssecretaris voor KMO’s, handel en ambacht het idee van een vereenvoudigde mobiele telefoon voor hulpbehoevende ouderen die rechtstreeks in verbinding staat met de hulpdiensten. De « soliphone » zou met enkele makkelijke toetsen met pictogrammen worden uitgerust die de gebruiker doorverbinden met de hulpdiensten, de arts of een gezinslid. http://www.textually.org/ Spraakherkenningssoftware voor mobiele telefoons
36
«Talks» is een spraakherkenningsprogramma voor blinden en slechtzienden. Het programma zet de menu’s, instructies en scherminhoud van de draagbare telefoon om in gesproken taal die de gebruiker rechtstreeks kan beluisteren in de hoorn. Het programma werd ontwikkeld door de Amerikaanse operator Cingular Wireless samen met de firma Scansoft. http://www.atelier.fr Mobile Accessibility is compatibel met verschillende modellen van multimediatelefoons. Via deze software kunnen de belangrijkste functies van de mobiele telefoon worden omgezet in spraak (toegang tot instellingen en menu’s, beheer van de oproepen en de telefoonnummers, verzenden en lezen van berichten...). De software wordt aangeboden door SFR en werd ontwikkeld in samenwerking met Handicapzéro. http://www.handicapzero.org
uitstapjes uitstippelen in verschillende Franse steden, waarbij de plaatsen en voorzieningen worden aangegeven die toegankelijk zijn voor personen met een motorische handicap. Deze gids werd ontwikkeld door SFR samen met “Mobile En Ville”. http://www.textually.org
Goed voorbeeld uit de praktijk Gebruikersinformatie – France Telecom “Solutions handicap” is een erg volledige catalogus die door France Telecom wordt verspreid en alle vaste en mobiele telefoonoplossingen bevat uit het producten- en dienstenaanbod van France Telecome en diens partners. De informatie is erg volledig, duidelijk weergegeven, geïllustreerd en ingedeeld per handicap. http://www.agence.francetelecom.com/vf/tel_maison pages_statiques/sol_handicap/sol_handicap.shtm
De WAI-aanbevelingen bevatten nauwkeurige technische richtlijnen waarvan de automatische controle makkelijk is, maar ook bepalingen waarvan de toepassing een menselijke interpretatie vergt. In Europa varieert deze interpretatie. We kunnen ons dus voorstellen dat een website in het ene Europese land een toegankelijkheidslabel krijgt, maar niet in het andere. Erger nog, een blinde sur fer zou vol ver trouwen een website kunnen raadplegen die als toegankelijk wordt bestempeld, maar waarvan de toegankelijkheid gebaseerd is op andere criteria dan de criteria die in zijn land gelden, waardoor hij geen ver trouwde aanknopingspunten vindt. Het Europese project Support EAM (Support the creation of an e-Accessibility Quality Mark) heeft als doel een strategie aan te reiken voor de invoering van een Europees toegankelijkheidslabel voor websites. Bedoeling is om de toepassing van de wetten ter bevordering van de integratie van personen met een handicap te vergemakkelijken en een sterk signaal te geven aan initiatiefnemers van webprojecten en hun dienstverleners. De strategie voor dit toegankelijkheidslabel omvat : een gemeenschappelijke methode voor de toepassing van de WCAG, een cer tificatieplan dat in alle landen toepasbaar is, de oprichting van een instantie om deze voorziening te beheren.
. . .
Het project Support-EAM wordt gefinancierd door de Europese Commissie. De werkzaamheden worden uitgevoerd in het kader van een CEN-werkgroep (Europees comité voor normalisatie) en gevolgd door het W3C als waarnemer. Algemeen genomen gaat veel aandacht naar deze werkgroep waarvan bedrijven deel uitmaken zoals France Télécom, British Telecom, SAP, Sony, IBM, overheidsdiensten, verenigingen zoals BrailleNet, NTImaatschappijen (Fundosa Teleservicios) enz. De makers van software voor webdesign (Adobe, Microsoft) zijn momenteel nog niet vertegenwoordigd in deze werkgroep. De Europese commissie wil dat de reflecties van de werkgroep zoveel mogelijk worden verspreid zodat ze kunnen leiden tot een ruime consensus. Individuele en collectieve oplossingen per technisch aspect
Mobile Speak is een schermuitleesprogramma voor mobiele telefoons. Het verschaft toegang tot de meeste functies van het toestel : onder meer de oproepen, contactpersonen, sms, mms, e-mails, instellingen. De software bevat het synthesesysteem Textto-Speech, met verschillende specifieke functies waaronder rechtstreekse toegang tot verschillende toepassingen van de telefoon dankzij snelkoppelingen, de mogelijke toevoeging van software voor bijkomende stemmen en talen, twee audioprofielen. Een van deze profielen verbetert het geluid bij het gebruik van een handsfree kit. Er is ook een kit met een rekenmachine, opnemer, FExplorersoftware, een spel en een PM3-lezer. De verdeler van deze dure software is Handicapzéro. http://www.handicapzero.org/ Een gids voor personen met een handicap over de mobiele telefoon “Handi–Cité” is een praktische gids over de mobiele telefoon om de integratie en zelfredzaamheid van personen met een motorische handicap te bevorderen. Met deze gids kunnen deze personen
Technisch ontwerp van een website De belangrijkste regels die de ontwerper moet naleven zijn :
. ontwerpinstr umenten gebr uiken die de W3C/WAIaanbevelingen correct toepassen, . de W3C/WAI-aanbevelingen toepassen door zich op een van de bestaande gidsen te baseren. In het bijzonder : . alle visuele elementen ook weergeven in tekstvorm, met . . .
inbegrip van de elementen van dialoogvensters zoals bedieningsknoppen, de inhoud en de opmaak scheiden door style sheets te gebruiken, de inhoud vereenvoudigen en de informatie opsplitsen, kiezen voor één toegankelijke website eerder dan voor een tweede versie van een bestaande website (makkelijk te updaten, zelfde inhoud voor iedereen),
.
instrumenten gebruiken voor de evaluatie van de toegankelijkheid van websites (url ingeven waarna de sof tware eventuele toegankelijkheidsproblemen opspoort), bijvoorbeeld Bobby of de validatiedienst van het W3C. http://www.cast.org/bobby/index.htm, http://validator.w3.org.
Bestandsformaten De voorkeur moet gaan naar open en vrije formaten zoals txt (ASCII), HTML, PDF, PS, JPEG, PNG, RTF, enz. vooral voor de documenten die kunnen worden gedownload. Inhoud Om een toegankelijke inhoud te verkrijgen, is het nuttig : documenten op te stellen in eenvoudige taal zodat personen met een verstandelijke handicap en een deel van de dove personen ook toegang hebben tot de documenten, namelijk de officiële documenten, belangrijke documenten, bijvoorbeeld officiële documenten, ook aan te bieden in gebarentaal, documenten duidelijk en op een logisch wijze op te stellen om verwarring te vermijden die te wijten is aan de fragmentering van de inhoud bij het gebruik van een brailleleesregel of spraaksynthese. Dit geldt voor informatieve inhoud, bedieningsmenu’s, dialoogvensters, enz.
. . .
Bruikbaarheid Keuze van de browser Er bestaan twee soorten browsers : 1 de standaardbrowsers (Internet Explorer, Safari, enz.) : sommige schermuitleesprogramma’s waaronder Jaws, als meest bekende, functioneren zeer goed met deze browsers, andere schermuitleesprogramma’s hebben dan weer bijkomende software nodig zoals Web-Wizard, Simply Web, WebFormator, Web Accessories of IBM Home Page Reader, om vlot met deze standaardbrowsers te werken. 2 de tekstuele browsers die speciaal ontwikkeld zijn voor personen met een visuele handicap (zoals Lynx, Net-Tamer, WebbIE, BrailleSurf). Deze browsers geven meteen alleen de tekstuele informatie op een website weer. Momenteel is geen enkele browser in staat om grafische elementen zoals foto’s of logo’s op een website te vervangen door tekstuele beschrijvingen. Surfers krijgen de raad :
. een recente browser te gebruiken zoals Mozilla of Safari. Oudere browsers zoals Internet Explorer of Netscape 4 dreigen de visuele weergave van websites gedeeltelijk aan te tasten omdat ze minder goed afgestemd zijn op de huidige standaards,
49
INTERNET BEGRIJPEN
TELEFONIE
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Hulp krijgen
. frustratie en opgave wanneer men geblokkeerd raakt op een moeilijker deel van de website
. facultatieve helpfunctie
. helpboodschappen met volledige uitleg over de mogelijke oplossingen
Aangepaste websites en/of websites voor alle doelpubliek raadplegen
. principe van gelijkvormigheid . moeilijkheid om van aangepaste . principe van actie-reactie websites over te stappen naar algemene websites wanneer de elementen die doorgaans voorkomen op algemene websites niet opgenomen zijn op de aangepaste websites, bijvoorbeeld op een aangepaste mailsite . het raadplegen van websites voor het grote publiek kan onmogelijk zijn voor mensen met een ernstige mentale handicap
. specifieke sites voor mensen met een gematige mentale handicap die naar gelijkvormigheid streven met de websites voor het grote publiek . veralgemening van het gebruik van pictogrammen op de websites voor het grote publiek . specifieke sites voor mensen met een ernstige mentale handicap gebaseerd op het principe van actie en reactie (geen tekstuele elementen, audiovisueel en auditief materiaal aangepast aan de gebruikers die een 1functieschakelaar gebruiken)
Deelnemen aan een forum, chatten
. te veel informatie tegelijkertijd
. het aantal deelnemers beperken . gebruik van software die de gesprekspartners selecteert
De toegankelijke websites vinden
. de toegankelijke websites vinden
. codering voor zoekrobots
. codering van de site zodat hij in een zoekrobot kan worden teruggevonden
Vaste telefonie De toegang tot een persoonlijke telefoonlijn in huis is fundamenteel met het oog op maatschappelijke integratie, veiligheid en zelfredzaamheid.
. de vaste telefoon is het meest verspreide communicatiemiddel, . een vaste telefoon biedt toegang tot de hulpdiensten, . de telefoonaansluiting is nog vaak de belangrijkste soort aansluiting waarover particulieren beschikken, . dit netwerk is vooral bedoeld voor gesproken .
communicaties maar heeft ook niet-gesproken toepassingen, in het bijzonder internet. de vaste telefoon verschaft toegang tot inlichtingen-diensten, beheer van rekeningen, aankopen en zelfs hobby’s waartoe sommige personen wegens hun handicap anders geen toegang zouden hebben.
Toegankelijkheid Zie tabel p 38.
48
Bruikbaarheid
afstand, hoogte, houding ten opzichte van het toestel),
. voor de videofonie : breedband voor de nodige vlotheid, camera, scherm en beeld van goede kwaliteit, . luisteren, toepassen, testen, valideren : de gehandicapte personen betrekken bij het ontwerp, het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, een permanente groep “weerslag op personen met een handicap” oprichten.
Beschikbaarheid Voor de algemene toegankelijkheid van telefoonapparatuur en –diensten is het volgende nodig :
. producten ontwikkelen waarbij de regels van het “ontwerpen voor iedereen” worden nageleefd, . de markten openen, de aankoop van toegankelijke uitrustingen in het buitenland toestaan en terugbetalen, . de videofonie ontwikkelen, . openbare toegang verschaffen tot toegankelijke installaties voor multi-mediacommunicatie, . het gebruik van de openbare telefoontoestellen makkelijker
Voor een doeltreffend en comfortabel gebruik van de telefoon door iedereen, moeten we rekening houden met :
INTERNET HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Geluidssignalen en –informatie ontvangen
. onmogelijk
. visuele alternatieven
. visuele alternatieven voor alle informatie via geluid
De tekstuele inhoud begrijpen
. beheersing van de schriftelijke taal
. ontwerp van makkelijk leesbare documenten . gebruik van gebarentaal
. toepassing van de « makkelijk leesbaar »-regels . vertaling in gebarentaal
Toegang hebben tot online diensten die gebruik maken van gebarentaal
. te traag internet voor een vlotte doorstroming . onvolmaakt beeld
. snel internet
. toegang via een snel netwerk
Communiceren via internet met gebruik van gebarentaal
. te traag internet voor een vlotte doorstroming . onvolmaakt beeld
. snel internet
. toestel zoals «D-link»
. de mogelijkheid om randapparatuur aan te sluiten : hoofdtelefoon, flitslicht, enz., . de coherentie van de menu’s, . de mogelijkheid om het geluid, de weergave-instellingen en de interactiesnelheid te regelen, . het geheugen, dat voldoende groot moet zijn voor de spraakoplossingen, . de ergonomie, het kleurgebruik en een aangepast design links-/rechtshandigen, . diverse toegang tot de menu’s en functies (aanraakscherm, geheugentoetsen, pull-down menu’s, enz.), . overbrengen van de informatie via verschillende kanalen (geluid, beeld, trilfunctie), . de mogelijkheid bieden om snelkoppelingen, macro’s, routines te creëren, . de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, . de mogelijkheid om een actie te annuleren en makkelijk opnieuw uit te voeren, . het gebruik van draadloze technologie, . de mogelijkheid om het materiaal te testen, . de plaatsing waarbij rekening moet worden gehouden met de verschillende capaciteiten van de gebruiker (te respecteren
. . . .
maken voor personen met een auditieve handicap, meer bepaald om hen de mogelijkheid te geven iemand te verwittigen als zich een probleem voordoet, en doven op sommige openbare plaatsen (stations, luchthavens, ziekenhuizen, enz.) toegang verschaffen tot geschreven communicatiemiddelen zoals de fax, de toegang tot de hulpdiensten makkelijker maken voor dove personen, meer bepaald door hen de mogelijkheid te bieden deze diensten via sms of fax te contacteren, een bijkomend dienstenaanbod uitbouwen om het telefoongebruik te vergemakkelijken, kwaliteitsvolle teksttelefoons ontwerpen en commercialiseren in de prijsklasse van een equivalente spraaktelefoon een reglementering aannemen die iedereen de toegang waarborgt tot kwaliteitsvolle teksttelefonie.
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. de aan de handicap verbonden meerkosten erkennen en . .
financieren (bijvoorbeeld de aankoop van een telefoon die het mogelijk maakt te communiceren via tekst), de individuele aanpassingen erkennen en financieren (bijvoorbeeld bijkomende hoorn, een optisch alarm, enz.), de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik erkennen en financieren (geschreven conversaties nemen bijvoorbeeld meer tijd in beslag en zorgen voor extra
37
INTERNET
VASTE TELEFONIE
BEGRIJPEN
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
De telefoon bereiken
. zich zonder gevaar verplaatsen tot bij de telefoon
. bellen op afstand van de telefoonlijn
. draadloze telefoon
De inhoud begrijpen
. leesbare en begrijpbare teksten . toepassing van de « makkelijk
. een lijst raadplegen op papier of op een scherm : te kleine letters, onvoldoende contrast weergave-instellingen
. vocale toegang tot de lijst . scherm aangepast aan weergave in grootschrift . aangepaste weergave-instellingen
. kunnen lezen . te ingewikkeld taalgebruik . te lange en te veel teksten . afleiding door de animaties en
. wegwijs raken uit de opbouw
. eenvoudige en samenhangende . eenvoudig navigatieontwerp
Het nummer kennen
. moeilijk of onmogelijk raadplegen van . elektronisch formaat . druk in braille een telefoonboek op papier : te kleine letters, onvoldoende contrast . druk in grootschrift . vocaal alternatief
Het nummer vormen
38
De beller identificeren
. de toetsen op het toetsenbord terugvinden . weten of de toets is ingedrukt . weten of de juiste toetsen zijn ingedrukt
. tastbaar hulpmiddel voor de ruimtelijke situering van het toetsenbord . vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers . vocale bediening . aangepaste ergonomie . diverse geluidsfeedback
. het nummer en/of de naam die op het . vocaal alternatief voor de schermweergave scherm verschijnen lezen
. spraaksynthese
Een beschreven bericht verzenden
. het toetsenbord gebruiken
. invoeren van een bericht via spraak
. spraakherkenning
Bellen in geval van nood
. een telefoon zonder gevaar vinden en bereiken
. telefoon continu bij zich hebben . noodtelefoon
. mini-draadloze telefoon . noodtelefoon
Het verbruik nagaan
. gedrukte overzichten lezen
. vocaal alternatief of alternatief in braille
. factuur in braille . follow-up van het verbruik via de telefoon
Bijkomende diensten
. toegang hebben tot verschillende informatie . telefonische informatie noteren . van thuis uit communiceren zonder zich te verplaatsen . horen wat in een ander vertrek gebeurt (een kind of een zieke persoon oppassen)
van de site (soms onduidelijk en weinig samenhangend)
opbouw van de website
. eenvoudige en coherente . de nuttige informatie terugvinden op pagina’s die verschillende elementen bevatten
. de verborgen hyperlinks
navigatie
. duidelijke en eenvoudige pagina’s
. gepast gebruik van hyperlinks
terugvinden tussen de grafische elementen
. vocale aankondiging van de naam of het nummer van de beller
. omzetting naar spraak
. schriftelijk corresponderen toegang hebben tot de lokalen
Navigeren op de website en informatie terugvinden
. tastbare situering van het midden van het toetsenbord : pen op toets 5 . direct access memory . vocale lijst met spraakherkenning . toetsen met een bepaalde omvang, hoogte en soepelheid waarmee kan worden nagegaan of ze geactiveerd zijn . toetsen met geluid
Een geschreven bericht lezen . een scherm raadplegen
Contact opnemen met de leverancier
taal advertenties . ontbreken van visueel en auditief . uitrusting geschikt voor multimedia-inhoud materiaal
. vocale lijst met spraakherkenning . groter scherm . mogelijkheid om de lettergrootte en het contrast te wijzigen . telefoonboek op een toegankelijke website of CD . telefoonboek in braille . telefoonboek op papier met grotere letters . telefonische inlichtingen
. alternatief voor de geschreven
. telefonische contacten . online bestellingen en correspondentie
. telefonische onthaaldienst . bestellingen en correspondentie op een toegankelijke website
. telefonisch aanbod van informatiediensten . registratie van het gesprek . gratis oproepen van het ene naar het andere toestel . functie om omgevingsgeluiden te detecteren
. vocale diensten . antwoordapparataat waarop het gesprek kan worden geregistreerd . interfonie, walkie-talkiefunctie, telefooncentrale . «babyfoon»-functie
. paginaontwerp dat snel
De elementen van een pagina opladen
. frustratie en opgave omdat het
Functies uitvoeren
. kleine motorische moeilijkheden . aangepast ontwerp van de
Formulieren invullen
. te veel informatie die moet
downloaden van de pagina’s te veel tijd in beslag neemt
dynamische elementen
worden verstrekt . onduidelijke hoofdingen
Feedback krijgen over de uitgevoerde verrichtingen
downloaden mogelijk maakt . uitrusting geschikt voor het laden van multimedia-inhoud . navigatiesoftware waarmee pagina’s snel kunnen worden geladen
. twijfel en ontmoediging bij gebrek aan regelmatige feedback over de verrichte acties (weinig eigenwaarde)
TECHNISCHE OPLOSSING leesbaar » - regels . gefractioneerde inhoud . informatieoverdracht via verschillende kanalen : audio, video, visueel . audiovisuele multimedia-accessoires . accessoires voor interactief gebruik (aanraakscherm, joystick, schakelaar, enz. ) . ruime bandbreedte
(pictogrammen, symbolen) . samenhangend surfen op de hele website, stabiele aanknopingspunten van de ene pagina naar de andere . duidelijke aanwijzingen om naar een vorige of de startpagina terug te keren . eenvoudiger eerste pagina’s om geleidelijk aan te leren . zichtbare en duidelijk identificeerbare hypertekst, beperkt in aantal . mogelijkheid om te visualiseren dat een link al werd aangeklikt . duidelijk en coherent gebruik van kleur . samenhang in de weergave van de informatie doorheen alle pagina’s . geen grafische overdaad (reclameberichten, boodschap, schermachtergrond, enz.) . gebruik van de toegankelijkheidsfuncties van het besturingssysteem om de interface-elementen te vereenvoudigen . evenwicht tussen de grafische en geluidsondersteuning en de oplaadtijd . lichte pagina’s . ruime bandbreedte . software die snelle weergave mogelijk maakt . recente computer met snelle microprocessor en grote geheugencapaciteit . brede en duidelijk aanklikbare elementen, iconen
. aangepast ontwerp van de
. duidelijke rubriekhoofdingen formulieren . beperkt aantal rubrieken . beschikbaarheid van eenvoudige uitleg . beschikbare helpfunctie . eenvoudige procedure voor de . opsplitsing van de procedure in kleine stappen verzending . eenvoudige verzendingsprocedure en feedback over het slagen van de procedure
. regelmatige visuele en geluidsfeedback
. geluidsfeedback (bijv.: klokkengeluid wanneer op een speciale toets wordt geklikt, licht gegons bij een fout, aangenaam geluid wanneer een actie geslaagd is, vrolijke stem die begeleidt bij het surfen, enz. ) . de acties opsplitsen in kleine stappen
47
VASTE TELEFONIE
INTERNET
ZIEN
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
De pagina-inhoud lezen
46
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
HANDELING
. geen schermgebruik, toegang tot de . regels voor het ontwerp van de informatie via een brailleleesregel of pagina’s spraaksynthesesysteem + schermdecoder of tekstuele browser . geen toegang tot de beelden . versnipperde inhoud, geen totaalbeeld . moeilijk te lezen inhoud bij stijlgebruik dat de pagina druk maakt . sommige tabellen zijn onleesbaar in lineaire modus
. tekstueel alternatief voor alle grafische elementen . lichte pagina’s, gefragmenteerde informatie . beperkt aantal hyperlinks per pagina . tekstueel label met uitleg over de functie van iedere link . gebruik van stylesheets waarbij inhoud en vorm van elkaar gescheiden zijn . ontwerp van tabellen die lineair leesbaar zijn
. telefooncelontwerp dat het mogelijk maakt de telefooncel te detecteren met behulp van een witte stok
. het lezen van sommige stijlen en lettergroottes, kleuren, kleurcontrasten, knipperende voorwerpen, achtergrondmotieven
. mogelijkheid om de weergaveinstellingen te wijzigen afhankelijk van het type visuele handicap (navigatiesoftware, verkenningssysteem) . mogelijkheid om het knipperen van objecten te desactiveren . geen informatie die louter via kleur wordt overgebracht . begrijpelijke inhoud wanneer het knipperen en de animaties gedesactiveerd zijn
Bellen op verplaatsing . de telefooncel localiseren (in haar . aangepast ontwerp van de (openbare huidige vorm is de telefooncel niet telefooncel telefooncellen) detecteerbaar met een witte stok, ze is een hindernis die als gevaarlijk wordt beschouwd) . het nummer vormen : de toetsen . tastbare marker die de ruimtelijke situering van het op het toetsenbord terugvinden toetsenbord vergemakkelijkt . een oproep ontvangen : het . tastbaar alternatief nummer lezen dat op de telefooncel is aangebracht . de instructies voor het gebruik van . instructies die leesbaar zijn voor een slechtziende de telefoon lezen persoon . het verbruik kennen : de . alternatief met geluid boodschappen op het scherm lezen
Een fax gebruiken
. plat toestel . vrijgemaakte toetsen, gegroepeerd volgens het type functies . zo recht mogelijke aanvoer van documenten . makkelijk te verwijderen documenten bij overlading of panne . mogelijkheid om een pagina uit een boek of tijdschrift te faxen zonder dat de pagina moet worden losgemaakt of afzonderlijk worden gefotokopieerd . duidelijke audiovisuele feedback om verschillende foutmeldingen of boodschappen tijdens het faxen te onderscheiden . toestel met vocale bevestiging, een signaal dat naar de ontvangende fax wordt gestuurd om een vocale verbinding aan te vragen
. instelbare weergave-instellingen . regels voor het ontwerp van de pagina’s
. geen totaalbeeld (vergrootte letters)
. correct ontwerp van de pagina’s
. de informatie opsplitsen
Toegang hebben tot programma-onderdelen
. toegang tot flashanimaties, applets, enz. : onmogelijk met de schermdecoders
. toegang tot de informatie wanneer de animaties gedesactiveerd zijn
. geen gebruik van animaties als enige manier om een inlichting te geven
Bestanden downloaden
. sommige formaten kunnen niet worden gelezen met een schermdecoder
. open formats
. open formats
Navigeren en functies uitvoeren
. navigatie zonder scherm en muis, met behulp van braillerandapparatuur en het toetsenbord. Uitvoering van de functies met behulp van het toetsenbord . hyperlinks : te talrijk, niet expliciet navigeren door de verschillende elementen van een pagina . de formulieren gebruiken . moeilijke navigatie bij gebruik van kaders
. mogelijkheid om te surfen op de hele website met behulp van het toetsenbord
. beperkt aantal hyperlinks . hyperlinks vergezeld van labels
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
. de bediening localiseren en . aangepaste ergonomie . geluidsalternatieven voor de identificeren : visueel moeilijk of visuele waarschuwingen onmogelijk . documenten laden: moeilijk of onmogelijk om visuele aanknopingspunten te benutten om de documenten correct te plaatsen . de waarschuwingen en foutmeldingen merken : moeilijk of onmogelijk om visuele signalen waar te nemen en de foutmeldingen te lezen
communicatiekosten),
. een flexibel en innoverend prijzenbeleid, zowel voor de uitrusting als voor het verbruik, meer bepaald om iedereen toegang te verlenen tot tekst- en beeldtelefonie.
. mogelijkheid om alle functies uit te voeren met behulp van het toetsenbord
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de R&D-afdelingen attent maken op de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, . toegankelijke producten bekendmaken, . zorgen voor de verspreiding van de toegankelijkheidscriteria . . . .
TECHNISCHE OPLOSSING
van een product of dienst (criteria per handicap) en de verspreiding van goede voorbeelden uit de praktijk, zorgen voor gebruikersopleidingen, commerciële documentatie en gebruikshandleidingen aanbieden op verschillende toegankelijke dragers (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, video, braille, grotere letters, makkelijk leesbaar, gebarentaal, enz.), de mogelijkheid bieden om het toestel uit te testen alvorens het aan te kopen, zorgen voor prijsvergelijking van de uitrustingen en diensten
. pentoets 5
. telefoonnummer van de cel in braille genoteerd vlakbij het telefoontoestel . instructies in grootschrift
. opgeslagen stem die de gebruiker informeert over de prijs van het gesprek, terwijl een andere boodschap aangeeft dat muntstukken in het toestel moeten worden geworpen om het gesprek voort te zetten
die op de markt worden aangeboden,
. de producten voorzien van pictogrammen en labels, . centra oprichten voor evaluatie, demonstratie en uitlening, de organisatie van beurzen en studiedagen bevorderen. Een voorbeeld van een kwaliteitsvol ontwerp De Converse 300 van British Telecom werd oorspronkelijk ontworpen voor ouderen en personen met een handicap maar werd een succes op alle marktsegmenten. Door de massale verkoop kon de prijs per stuk dalen en konden de materiaal- en ontwikkelingskosten snel worden afgeschreven. Functies zoals de spraakversterker (zowel voor inkomende als uitgaande spraak), het volume van het belgeluid, de afstelling van de tonaliteit en de handsfreefunctie bewezen het algemene nut van deze verbeteringen aan het ontwerp. De brede toetsen met voldoende tussenruimte en in contrasterende kleuren bleken erg nuttig voor personen die minder behendig zijn of een visuele handicap hebben maar gaven het toestel ook een aantrekkelijke look. De telefoon kan tot 20 hoofdnummers opslaan en heeft een scherm waarop het gevormde nummer verschijnt. Hij bevat ook een ringleiding waardoor hij met een hoorapparaat kan worden gebruikt. www.stakes.fi/promise/book/text/prom-fr1.txt
39
VASTE TELEFONIE HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
Het belgeluid waarnemen . het belgeluid horen
INTERNET
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
. visueel alternatief . gevoelsmatig alternatief . het volume verhogen . de geluidsweergave regelen
. flitslicht . trilfunctie . regeling van het belgeluidvolume . keuze en regeling van de geluidsweergave
De beller identificeren
. de beller horen en identificeren
. schermweergave
. weergave van het nummer en de naam van de beller . videofonie
Converseren
. de gesprekspartner horen
. geluidskwaliteit aangepast aan de behoeften . compatibiliteit met de prothesen . tekstueel alternatief . visueel alternatief/aanvulling waarmee liplezen en gebarentaal kan worden gebruikt
. versterking . hoorn met botgeleiding . hoorn met magnetische inductiespoel . hoorn die compatibel is met de hoorapparaten (ruim en gebogen opervlak) . telefoon die sms-compatibel is . instant messaging . videofonie
Een tweede oproep merken
. het belgeluid horen
. visueel alternatief
. weergave van nummer en naam van de tweede beller, flitslicht
Bellen in geval van nood
. hulpdiensten die alleen mondeling telefonisch bereikbaar zijn
. schriftelijke communicatie . visuele communicatie
. mogelijkheid om de hulpdiensten te bellen via fax/sms/e-mail . mogelijkheid om de hulpdiensten te bellen met videofonie via een ‘tolkzender’ (in studie) . noodtelefoons die uitgerust zijn met luisterhulp
40
Bellen op verplaatsing
Contact opnemen met de leverancier
De wekker merken
. de gesprekspartner horen . schriftelijke communicatie . toegang hebben tot uitrustingen . visuele communicatie . openbare telefoons uitgerust waarmee schriftelijke met luisterhulp communicatie mogelijk is . toegang hebben tot uitrustingen waarmee visuele communicatie mogelijk is
. toegang tot een fax . telefooncellen waarmee geschreven berichten en sms’en kunnen worden verstuurd en die de mogelijkheid bieden om internet, fax, instant messaging te gebruiken . telefooncellen met inductiespoelen en regeling van het geluidsvolume . toegang tot videofonie met ‘tolkzender’ in de telefooncellen waarmee visuele communicatie mogelijk is (in studie) . telefooncellen uitgerust met een scherm dat toegang verschaft tot het telefoonboek
. mondeling telefonisch communiceren, in de kantooren verkoopruimtes
. schriftelijke contacten . persoonlijk onthaal . mogelijkheid om in gebarentaal te communiceren
. mogelijkheid om op afstand te bestellen via fax, website, e-mail, sms en videofonie met tolkzender . persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopruimtes
. het belgeluid horen
. visueel alternatief . volume verhogen
. flitslicht . regeling van het beltoonvolume
Websites Het internet wordt beschouwd als de ruggegraat van de informatiemaatschappij. Internet biedt vele mogelijkheden voor iedereen, maar vooral voor personen die wegens hun handicap beperkt toegang hebben tot een hele reeks aspecten van het maatschappelijk leven. Onder meer :
. toegang tot informatie en cultuur, . vereenvoudiging van het dagelijks leven door aankopen en bankverrichtingen online te doen, . toegang tot opleidingen (e-learning) en arbeid (telewerk), . communicatie met overheidsdiensten, . onderlinge communicatie, dankzij e-mail, discussieforums en
onder de dove bevolking, hebben een deel van de dove internetgebruikers moeite om de beschikbare teksten op het internet te begrijpen, omdat zij de gesproken taal onvoldoende beheersen. De aandacht moet dus gaan naar grafische communicatie en de weergave van inhoud in gebarentaal, in de vorm van videobeelden of synthesebeelden. Bij het gebruik van gebarentaal zijn alle lichaamshoudingen (mimiek, posities, bewegingen...) belangrijk. Gebarentaal op het internet vergt dus een erg vlotte doorstroming en de toegang tot geanimeerde beelden. Een uiterst snelle internetverbinding is dus onontbeerlijk, net als een uitrusting die de snelle verwerking van geanimeerde beelden en een kwaliteitsvolle weergave mogelijk maakt.
andere online communicatiediensten.
Toegankelijkheid Toegankelijk internet betekent dat het internet en de internetdiensten ter beschikking staan van alle gebruikers ongeacht de 15 :
. hardware of software, . netwerkstructuur, . moedertaal, . cultuur, . geografische positie, . lichamelijke en mentale mogelijkheden. Met betrekking tot de hardware en software worden websites en intranet als toegankelijk beschouwd wanneer iemand ze kan raadplegen ongeacht zijn of haar16 :
. browser : Explorer, Safari, enz., . gebruikersinterface : toetsenbord of muis, . besturingssysteem : Windows, Mac OS, Linux, enz., . randapparatuur voor de weergave : groot scherm, mobiele telefoon aangesloten op internet, enz., . ondersteunende technologie : schermvergroter brailleleesregel, enz. en oplossingen – algemene problematiek Vooral personen met een visuele handicap ondervinden heel wat technische beperkingen met betrekking tot de toegankelijkheid van websites. Een blinde surfer heeft toegang tot webpagina’s via randapparatuur die tekst kan omzetten in braille of spraak. Hij kan dus geen beelden, animaties en verschillende tekens of pijlen zien die hem wegwijs maken. Voor een goede leesbaarheid van de beschikbare informatie op de websites, moeten webmasters ontwerpregels naleven, zoals een tekstueel alternatief bieden voor alle niet-tekstuele informatie. Wegens het groot aantal analfabeten
Personen met een verstandelijke handicap hebben vooral nood aan websites met een duidelijke, eenvoudige en samenhangende inhoud, structuur en navigatie. De toepassing van de “Makkelijk leesbaar”-regels moet worden veralgemeend voor alle belangrijke documenten. Voor personen met een lichte tot middelmatige mentale handicap moeten specifieke websites worden ontworpen die veel gelijkenis vertonen met de websites voor alle surfers, zodat de overgang makkelijker wordt naar websites die voor iedereen zijn ontworpen (bijvoorbeeld het gebruik van hetzelfde soor t elementen in een mailprogramma als bij de klassieke programma’s). Mensen met een zware mentale handicap hebben nood aan specifieke websites op basis van het actie-reactieprincipe. Het gelijkenisprincipe is hier niet van toepassing. Speciaal voor deze gebruikers ontworpen portaalsites zijn erg nuttig. Met betrekking tot de toegankelijkheid van het internet, gaat het dus vooral om collectieve oplossingen, waarbij de ontwerpnormen worden nageleefd bij de aanmaak van een website. Het Web Accessibility Initiative (WAI) is een afdeling van het W3C (Word Wide Web Consortium) die normatieve richtlijnen opstelt voor de toegankelijkheid van webinhoud, de zogenaamde WCAG’s (Web Content Accessibility Guidelines). Verenigingen uit heel Europa hebben toepassingsmethoden uitgewerkt om deze richtlijnen makkelijker toe te passen17. De naleving van deze aanbevelingen is doorgaans gekoppeld aan een label, bijvoorbeeld het Anysurferlabel in België, dat voordien het Blindsurfer-label heette. Op Europees niveau wordt gewerkt aan een uniek kwaliteitslabel om deze initiatieven te structureren. Creatie van een Europees toegankelijkheidsmerk voor websites : het Europese project Support EAM Het WCAG van het W3C werd in 2001 erkend door de Europese commissie. Alle nationale regelgeving met betrekking tot toegankelijkheid van de EU-lidstaten verwijst hiernaar. Deze specificatie wordt beschouwd als een unieke en onbetwiste bron van werkzaamheden rond webtoegankelijkheid in Europa.
45
Goede voorbeelden uit de praktijk Videofonie: France Telecom – MaLigne visio tropiques Met deze dienst kan je telefoneren terwijl je gesprekspartner zichtbaar is. Dit is nuttig bij een auditieve handicap, omdat gebarentaal kan worden gebruikt, en voor oudere personen die binnenshuis blijven. Deze nieuwe dienst is vrij eenvoudig in gebruik en vergt geen specifieke installatie, alleen de aankoop van een beeldtelefoonterminal (een telefoon met scherm en camera), een modem en een forfaitair abonnement. De rest gebeurt via een klassieke vaste telefoonlijn. Op verzoek van de gebruiker wordt de vaste lijn gekoppeld aan een ADSL-lijn, waarop enkel de modem en de videofoonterminal moeten worden aangesloten om “met beeld” te kunnen communiceren. Op voorwaarde dat de gesprekspar tner beschikt over dezelfde terminal, een geconfigureerde computer om dit soort oproepen te ontvangen of een draagbare Orange intense telefoon. Als de videofooncommunicatie via de ADSL-lijn verloopt, blijft de gebruiker bereikbaar via zijn klassieke telefoonlijn. http://infosigne.over-blog.com/35-categorie-8670.html
44
Videofonie en thuishulp : Belgacom – proefproject ‘Videohulp Schilde’ Het proefproject van Belgacom (De Helpende Hand) en de gemeente Schilde liep tot eind maart 2005 bij een twintigtal testgebruikers die beschikken over een videofoon, waarmee ze hun correspondent tegelijkertijd kunnen horen en zien. Via het scherm van de videofoon kunnen ouderen en personen met een handicap onderling communiceren maar ook met vrienden of familieleden. Bovendien staan ze visueel in contact met een plaatselijk “call center” dat in verbinding staat met thuishulpdiensten, waardoor dag en nacht rechtstreeks contact mogelijk is met een therapeut. Deze mensen kunnen dus thuis blijven wonen dankzij een gewaarborgde dienstverlening op het vlak van communicatie, informatie, veiligheid en verzorging. Het verzorgend personeel kan regelmatig checken of alles goed gaat en indien nodig een specialist inschakelen. Op die manier worden onnodige verplaatsingen vermeden, met minder kosten, tijdswinst en meer doeltreffendheid als gevolg. Via het call center kan telefonisch contact plaatsvinden met alleenstaande personen en kan het tekort aan verzorgend en verplegend personeel worden opgevangen. http://www.astel.be/La-visiophonie-rompt-le-silence-et-l isolement-des-personnes-sourdes-et-malentendantes_1186 Videofonie en doofheid – Voorbeeld van een baanbrekende toepassing – Significan’t Ltd. - D-Link De firma Significan’t staat op het punt om in België de videofoon D-Link te verdelen. Dit product wordt al gecommercialiseerd in de Verenigde Staten en Engeland en onderscheidt zich door zijn gebruiksgemak en beeldkwaliteit. Bij het ontwerp van deze videofoon ontstond het idee een product te ontwerpen voor dove personen die met gebarentaal communiceren. De communicatie vindt plaats op een gewoon televisiescherm. Het is mogelijk de videofoon aan te sluiten op signalisatiesystemen die doorgaans in België worden verkocht. Momenteel biedt Significan’t samen met
België worden verkocht. Momenteel biedt Significan’t samen met SCARLET twee abonnementsformules die voldoen aan de vereisten van communicatie op afstand in gebarentaal. Het toestel is eenvoudig in gebruik dankzij de installatiegids en de afstandsbediening. Meestal zijn een paar minuten voldoende om ver trouwd te raken met de belangrijkste functies. D-Link is compatibel met webcams en kan thuis of op de werkvloer worden gebruikt voor videoconferenties. Er kan worden gecommuniceerd met gesprekspartners over de hele wereld en de videobeelden kunnen gepaard gaan met een auditief signaal. http://www.ffsb.be/actualite/lire_article.php?IdArticle=438
VASTE TELEFONIE BEWEGEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Toegang tot de telefoon
. zich verplaatsen tot bij de telefoon
. de telefoon bij zich hebben . bediening op afstand . inlichtingen over de gemiste oproepen
. draadloze telefoon . infraroodtelefoon . aangepaste infraroodbediening waarmee verschillende toestellen kunnen worden bediend waaronder de telefoon, met behulp van spraak en beweging (schakelaar, ademhaling, joystick) . antwoordapparaat . vocale maildienst die op afstand kan worden geraadpleegd
Het nummer opzoeken in de lijst
. ongemakkelijke of moeilijke hantering van het toetsenbord
. vocaal alternatief
. vocale lijst met spraakherkenning . vocale dienst voor nummervorming : de lijst ingeven op internet, bellen door het dienstnummer te vormen, opdracht geven tot nummervorming via spraak
Toegang tot het telefoonboek
. ongemakkelijke of onmogelijke hantering van het papieren telefoonboek
. vocaal alternatief . elektronisch formaat dat kan worden geraadpleegd via een aangepast randapparaat
. inlichtingendienst . online telefoonboek (toegankelijke website), CD
Opnemen en neerleggen
. de hoorn vastnemen en de toetsen activeren
. automatisch . op afstand
. functie voor automatisch opnemen . mogelijkheid om het toestel te integreren in een domoticasysteem . infraroodafstandsbediening
De hoorn vasthouden
. de hoorn vastnemen . de hoorn op een stabiele manier vasthouden tijdens het gesprek en de toetsen gebruiken
. nummer vormen en dialogeren zonder de hoorn op te nemen, gewoon door een toets in te duwen de telefoon aan kleding of rond de . nek dragen ergonomische hoorn . hulpmiddel dat het risico beperkt . om de hoorn te laten vallen
. handvrije-functie . Bluetooth-oortje . draadloze telefoon in de vorm van een medaillon . ergonomische hoorn die stabiel blijft staan op een effen oppervlak wanneer de toetsen worden ingedrukt . clip of riem
Het nummer vormen
. het toetsenbord gebruiken (te . de vaak gebruikte nummers kleine toetsen, toetsen te dicht bij vormen door op één enkele toets te drukken elkaar, toetsen die onvoldoende . het te bellen nummer voorbereiden of net te gevoelig zijn, enz. ) . weten of de toets is ingedrukt en verbeteren vóór de oproep wordt gelanceerd . ergonomisch toetsenbord . toetsen met gevoelsmatige en geluidsfeedback
De beller identificeren
. de naam op het scherm aflezen als de telefoon zich op een afstand bevindt
. vocaal alternatief
. vocale aankondiging van de beller
Bellen in geval van nood
. zich verplaatsen tot bij de telefoon
. een telefoon bij zich hebben . noodoproep met al dan niet gepersonaliseerde boodschap naar de voorgeprogrammeerde nummers, die met een afstandsbediening kan worden gelanceerd . mini-telefoon waarmee men continu in verbinding kan staan met een gespecialiseerde dienst
. kleine draadloze telefoon . telehulptelefoon . telehulpdienst
. toegang tot het nummer met behulp van één enkele toets . voornummering . brede toetsen met voldoende tussenruimte . tastbare en auditieve feedback wanneer een toets wordt ingedrukt
41
VASTE TELEFONIE BEWEGEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
Bellen op verplaatsing
. mobiele telefonie . zich verplaatsen tot bij de telefoon . een telefoon bij zich hebben . beschikbaarheid van toegangelijke . toegang hebben tot toegankelijke . openbare telefooncellen die beantwoorden aan de toegankelijkheidscriteria openbare voorzieningen telefoons . toegang tot de telefooncel : moeilijk of onmogelijk in een rolstoel, met krukken, enz.
. naleving van de toegankelijkheidsregels voor gebouwen
. de telefooncel betreden : te smalle ingang voor een rolstoel, deur vergt te veel kracht om ze te openen, enz.
. toegang tot de telefoon : hoorn te . ergonomie van de telefoon hoog, slecht geplaatste kiesschijf, toetsen en inwerpgleuven
42
TELEFONIE
TECHNISCHE OPLOSSING
. toegang tot de telefoon langs een makkelijk te overbruggen weg . horizontale plaatsing met minimumafmetingen van 1,30 m x 0,80 m voor of naast het toestel . voldoende brede deuren die makkelijk toegankelijk zijn . eventueel een opklapbare zitting om het bellen voor oudere personen comfortabeler te maken . geen trappen . kiesschijf en hoorn op aangepaste hoogte . kiesschijf, functietoetsen, hoorn, inwerpgleuf voor muntstukken of telefoonkaart die zodanig zijn ontworpen dat ze zowel staand als zittend kunnen worden gebruikt
Uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen gebruiken plaatsgebrek
. draadloze verbinding
. Bluetooth-technologie
Contact opnemen met de leverancier
. naar de kantoor- en verkoopruimtes gaan (vervoer, toegankelijkheid van de gebouwen)
. telefonische contacten . mogelijkheid om op afstand te bestellen
. telefonisch onthaal . mogelijkheid om online of telefonisch te bestellen
Nuttige diensten
. gratis communiceren in een gebouw
. communicatie tussen twee woningvertrekken via interfoon
. walkie-talkiefunctie tussen een draadloze telefoon en de sokkel
Videofonie, fax, openbare telefooncellen Openbare telefooncellen
Fax
Ondanks het toenemende succes van de mobiele telefoon, zullen mensen de openbare telefoon die werkt met een kaar t of muntstukken nog vaak blijven gebruiken. Het is belangrijk vooral aandacht te besteden aan het ontwerp van deze telefooncellen omdat ze kunnen worden gebruikt door personen met sterk uiteenlopende behoeften.
De fax is een erg praktisch middel om via tekst te communiceren zonder tussenstappen of dure uitrusting, in tegenstelling tot email. Dit communicatiemiddel is erg nuttig bij een auditieve handicap maar ook bij een visuele handicap, omdat de gefaxte tekst kan worden gelezen door een correspondent, eventueel in het kader van telelectuur, vooral wanneer de tekst niet kan worden gelezen door OCR-software, wat het geval is voor handgeschreven teksten.
Het gebruik van de openbare telefoon moet makkelijker worden voor personen met een auditieve handicap, zodat zij iemand kunnen verwittigen in noodgeval. Op sommige openbare plaatsen (stations, luchthavens, ziekenhuizen, enz.) zouden dove personen ook toegang moeten hebben tot schriftelijke (sms, internet, fax) en visuele communicatiemiddelen (videofonie). Teksttelefoon
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Via een teksttelefoon kan de gebruiker schrijven (in plaats van zeggen) wat hij wil meedelen en lezen (in plaats van horen) wat zijn gesprekspar tner ver telt. Idealiter heeft een teksttelefoon dezelfde functies als een gewone spraaktelefoon. De toegewezen teksttelefoons komen het vaakst voor. Een standaardmodel heeft een toetsenbord en een scherm. De gebruiker kan oproepen verzenden of ontvangen net zoals bij een gewone spraaktelefoon. De teksttelefoon kan ook functioneren via een computer en een modem.
Het nummer kennen
. het nummer en de identificatiegegevens van de beller herinneren
. vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers . mogelijkheid om foto’s aan de lijst toe te voegen
. toegang tot het nummer met behulp van één enkele toets . eenvoudige nummervormer mogelijkheid om een foto te koppelen aan ieder item uit de lijst
In sommige landen zoals Frankrijk en Frans-Zwitserland wordt de teksttelefoon courant gebruikt. Het voordeel van de teksttelefoon in vergelijking met e-mail is de onmiddellijke vorming van het telefoonnummer, het belsignaal en de real-time interactiviteit.
Het nummer vormen
. het nummer van de contactpersoon onthouden
. mogelijkheid om het gevormde nummer te verifiëren vóór de oproep wordt gelanceerd
. voorgeprogrammeerde nummers en weergave van de naam of de foto van de persoon die aan het nummer is gekoppeld
Bellen in geval van nood
. het nummer terugvinden of het zich herinneren . de nodige aanwijzingen meedelen
. een telefoon bij zich hebben . noodoproepfunctie . telehulptelefoon en –dienst
. draadloze telefoon in de vorm van een medaillon . telehulptelefoon . telehulpdienst . noodoproepfunctie met al dan niet gepersonaliseerde boodschap gekoppeld aan het voorgeprogrammeerde nummer
BEGRIJPEN
Bellen op verplaatsing
De factuur betalen
. openbare telefooncellen : de gebruiksaanwijzigingen begrijpen : lange teksten, moeilijk te begrijpen
. naleving van de regels voor het ontwerp van makkelijk leesbare documenten
. makkelijk leesbare instructies, ook afgebeeld in de vorm van symbolen en opeenvolgende acties
. bankverrichtingen doen
. automatische betalingswijze
. domiciliëring
De uitrusting bestaat uit een eventueel aangepaste spraaktelefoon, een gewone telefoonlijn en een faxapparaat. Het kan nuttig zijn om er ook een antwoordapparaat aan toe te voegen zodat de lectuur door een derde persoon kan worden opgeslaan, alsook een optische pen die een geluidssignaal uitbrengt wanneer de pen over tekst gaat, om na te gaan aan welke zijde het document bedrukt is.
Goede voorbeelden uit de praktijk België - noodfax - 100 en Touring hulpdiensten In België kunnen de hulpdiensten (100) via fax worden gecontacteerd. Ook Touring hulpdiensten biedt deze mogelijkheid aan zijn klanten. Zweden – faxlectuur
Het toestel is duurder dan een gewone spraaktelefoon en gesprekken op basis van gesproken boodschappen nemen meer tijd in beslag dan klassieke telefoonoproepen. De gebruiker betaalt dus veel in termen van uitrusting en verbruik. We kunnen de volgende aanbevelingen formuleren :
. voor de industrie : kwaliteitsvolle teksttelefoons ontwerpen . . .
en commercialiseren die de prijs van een equivalente spraaktelefoon benaderen, voor de wetgever : een reglementering aannemen die iedereen de toegang garandeer t tot een kwaliteitsvolle teksttelefoon, voor de overheid : financiële ondersteuning bieden aan de gebruikers van een teksttelefoon, voor de telecomoperatoren : gratis of goedkope teksttelefoons leveren en kortingen toekennen op de telefoonrekeningen.
De Zweedse vereniging voor personen met een visuele handicap (Synskadades Riksförbund, SRF) biedt de lectuur van gefaxte documenten aan. Zo kunnen personen met een visuele handicap kennis nemen van brieven, bankuittreksels, facturen en andere vrij korte persoonlijke documenten. http://www.stakes.fi/promise/book/fr/pr15read.htm Videofonie Videofonie is al beschikbaar op mobiele telefoons en vergroot aanzienlijk de communicatiemogelijkheden op afstand voor dove en slechthorende personen, via liplezen en het gebruik van gebarentaal. Ook de contactmogelijkheden voor personen met een mobiliteitsprobleem nemen toe. Om van nut te zijn voor slechthorende of dove personen moeten de beelden en data worden verstuurd via een voldoende snel breedbandnetwerk met een vlotte doorstroming. Ook moeten de beelden van prima kwaliteit zijn (camera, beeld en scherm). Het zou bovendien erg nuttig zijn communicatie via videofonie mogelijk te maken in de openbare telefooncellen.
43
VASTE TELEFONIE BEWEGEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
Bellen op verplaatsing
. mobiele telefonie . zich verplaatsen tot bij de telefoon . een telefoon bij zich hebben . beschikbaarheid van toegangelijke . toegang hebben tot toegankelijke . openbare telefooncellen die beantwoorden aan de toegankelijkheidscriteria openbare voorzieningen telefoons . toegang tot de telefooncel : moeilijk of onmogelijk in een rolstoel, met krukken, enz.
. naleving van de toegankelijkheidsregels voor gebouwen
. de telefooncel betreden : te smalle ingang voor een rolstoel, deur vergt te veel kracht om ze te openen, enz.
. toegang tot de telefoon : hoorn te . ergonomie van de telefoon hoog, slecht geplaatste kiesschijf, toetsen en inwerpgleuven
42
TELEFONIE
TECHNISCHE OPLOSSING
. toegang tot de telefoon langs een makkelijk te overbruggen weg . horizontale plaatsing met minimumafmetingen van 1,30 m x 0,80 m voor of naast het toestel . voldoende brede deuren die makkelijk toegankelijk zijn . eventueel een opklapbare zitting om het bellen voor oudere personen comfortabeler te maken . geen trappen . kiesschijf en hoorn op aangepaste hoogte . kiesschijf, functietoetsen, hoorn, inwerpgleuf voor muntstukken of telefoonkaart die zodanig zijn ontworpen dat ze zowel staand als zittend kunnen worden gebruikt
Uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen gebruiken plaatsgebrek
. draadloze verbinding
. Bluetooth-technologie
Contact opnemen met de leverancier
. naar de kantoor- en verkoopruimtes gaan (vervoer, toegankelijkheid van de gebouwen)
. telefonische contacten . mogelijkheid om op afstand te bestellen
. telefonisch onthaal . mogelijkheid om online of telefonisch te bestellen
Nuttige diensten
. gratis communiceren in een gebouw
. communicatie tussen twee woningvertrekken via interfoon
. walkie-talkiefunctie tussen een draadloze telefoon en de sokkel
Videofonie, fax, openbare telefooncellen Openbare telefooncellen
Fax
Ondanks het toenemende succes van de mobiele telefoon, zullen mensen de openbare telefoon die werkt met een kaar t of muntstukken nog vaak blijven gebruiken. Het is belangrijk vooral aandacht te besteden aan het ontwerp van deze telefooncellen omdat ze kunnen worden gebruikt door personen met sterk uiteenlopende behoeften.
De fax is een erg praktisch middel om via tekst te communiceren zonder tussenstappen of dure uitrusting, in tegenstelling tot email. Dit communicatiemiddel is erg nuttig bij een auditieve handicap maar ook bij een visuele handicap, omdat de gefaxte tekst kan worden gelezen door een correspondent, eventueel in het kader van telelectuur, vooral wanneer de tekst niet kan worden gelezen door OCR-software, wat het geval is voor handgeschreven teksten.
Het gebruik van de openbare telefoon moet makkelijker worden voor personen met een auditieve handicap, zodat zij iemand kunnen verwittigen in noodgeval. Op sommige openbare plaatsen (stations, luchthavens, ziekenhuizen, enz.) zouden dove personen ook toegang moeten hebben tot schriftelijke (sms, internet, fax) en visuele communicatiemiddelen (videofonie). Teksttelefoon
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Via een teksttelefoon kan de gebruiker schrijven (in plaats van zeggen) wat hij wil meedelen en lezen (in plaats van horen) wat zijn gesprekspar tner ver telt. Idealiter heeft een teksttelefoon dezelfde functies als een gewone spraaktelefoon. De toegewezen teksttelefoons komen het vaakst voor. Een standaardmodel heeft een toetsenbord en een scherm. De gebruiker kan oproepen verzenden of ontvangen net zoals bij een gewone spraaktelefoon. De teksttelefoon kan ook functioneren via een computer en een modem.
Het nummer kennen
. het nummer en de identificatiegegevens van de beller herinneren
. vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers . mogelijkheid om foto’s aan de lijst toe te voegen
. toegang tot het nummer met behulp van één enkele toets . eenvoudige nummervormer mogelijkheid om een foto te koppelen aan ieder item uit de lijst
In sommige landen zoals Frankrijk en Frans-Zwitserland wordt de teksttelefoon courant gebruikt. Het voordeel van de teksttelefoon in vergelijking met e-mail is de onmiddellijke vorming van het telefoonnummer, het belsignaal en de real-time interactiviteit.
Het nummer vormen
. het nummer van de contactpersoon onthouden
. mogelijkheid om het gevormde nummer te verifiëren vóór de oproep wordt gelanceerd
. voorgeprogrammeerde nummers en weergave van de naam of de foto van de persoon die aan het nummer is gekoppeld
Bellen in geval van nood
. het nummer terugvinden of het zich herinneren . de nodige aanwijzingen meedelen
. een telefoon bij zich hebben . noodoproepfunctie . telehulptelefoon en –dienst
. draadloze telefoon in de vorm van een medaillon . telehulptelefoon . telehulpdienst . noodoproepfunctie met al dan niet gepersonaliseerde boodschap gekoppeld aan het voorgeprogrammeerde nummer
BEGRIJPEN
Bellen op verplaatsing
De factuur betalen
. openbare telefooncellen : de gebruiksaanwijzigingen begrijpen : lange teksten, moeilijk te begrijpen
. naleving van de regels voor het ontwerp van makkelijk leesbare documenten
. makkelijk leesbare instructies, ook afgebeeld in de vorm van symbolen en opeenvolgende acties
. bankverrichtingen doen
. automatische betalingswijze
. domiciliëring
De uitrusting bestaat uit een eventueel aangepaste spraaktelefoon, een gewone telefoonlijn en een faxapparaat. Het kan nuttig zijn om er ook een antwoordapparaat aan toe te voegen zodat de lectuur door een derde persoon kan worden opgeslaan, alsook een optische pen die een geluidssignaal uitbrengt wanneer de pen over tekst gaat, om na te gaan aan welke zijde het document bedrukt is.
Goede voorbeelden uit de praktijk België - noodfax - 100 en Touring hulpdiensten In België kunnen de hulpdiensten (100) via fax worden gecontacteerd. Ook Touring hulpdiensten biedt deze mogelijkheid aan zijn klanten. Zweden – faxlectuur
Het toestel is duurder dan een gewone spraaktelefoon en gesprekken op basis van gesproken boodschappen nemen meer tijd in beslag dan klassieke telefoonoproepen. De gebruiker betaalt dus veel in termen van uitrusting en verbruik. We kunnen de volgende aanbevelingen formuleren :
. voor de industrie : kwaliteitsvolle teksttelefoons ontwerpen . . .
en commercialiseren die de prijs van een equivalente spraaktelefoon benaderen, voor de wetgever : een reglementering aannemen die iedereen de toegang garandeer t tot een kwaliteitsvolle teksttelefoon, voor de overheid : financiële ondersteuning bieden aan de gebruikers van een teksttelefoon, voor de telecomoperatoren : gratis of goedkope teksttelefoons leveren en kortingen toekennen op de telefoonrekeningen.
De Zweedse vereniging voor personen met een visuele handicap (Synskadades Riksförbund, SRF) biedt de lectuur van gefaxte documenten aan. Zo kunnen personen met een visuele handicap kennis nemen van brieven, bankuittreksels, facturen en andere vrij korte persoonlijke documenten. http://www.stakes.fi/promise/book/fr/pr15read.htm Videofonie Videofonie is al beschikbaar op mobiele telefoons en vergroot aanzienlijk de communicatiemogelijkheden op afstand voor dove en slechthorende personen, via liplezen en het gebruik van gebarentaal. Ook de contactmogelijkheden voor personen met een mobiliteitsprobleem nemen toe. Om van nut te zijn voor slechthorende of dove personen moeten de beelden en data worden verstuurd via een voldoende snel breedbandnetwerk met een vlotte doorstroming. Ook moeten de beelden van prima kwaliteit zijn (camera, beeld en scherm). Het zou bovendien erg nuttig zijn communicatie via videofonie mogelijk te maken in de openbare telefooncellen.
43
Goede voorbeelden uit de praktijk Videofonie: France Telecom – MaLigne visio tropiques Met deze dienst kan je telefoneren terwijl je gesprekspartner zichtbaar is. Dit is nuttig bij een auditieve handicap, omdat gebarentaal kan worden gebruikt, en voor oudere personen die binnenshuis blijven. Deze nieuwe dienst is vrij eenvoudig in gebruik en vergt geen specifieke installatie, alleen de aankoop van een beeldtelefoonterminal (een telefoon met scherm en camera), een modem en een forfaitair abonnement. De rest gebeurt via een klassieke vaste telefoonlijn. Op verzoek van de gebruiker wordt de vaste lijn gekoppeld aan een ADSL-lijn, waarop enkel de modem en de videofoonterminal moeten worden aangesloten om “met beeld” te kunnen communiceren. Op voorwaarde dat de gesprekspar tner beschikt over dezelfde terminal, een geconfigureerde computer om dit soort oproepen te ontvangen of een draagbare Orange intense telefoon. Als de videofooncommunicatie via de ADSL-lijn verloopt, blijft de gebruiker bereikbaar via zijn klassieke telefoonlijn. http://infosigne.over-blog.com/35-categorie-8670.html
44
Videofonie en thuishulp : Belgacom – proefproject ‘Videohulp Schilde’ Het proefproject van Belgacom (De Helpende Hand) en de gemeente Schilde liep tot eind maart 2005 bij een twintigtal testgebruikers die beschikken over een videofoon, waarmee ze hun correspondent tegelijkertijd kunnen horen en zien. Via het scherm van de videofoon kunnen ouderen en personen met een handicap onderling communiceren maar ook met vrienden of familieleden. Bovendien staan ze visueel in contact met een plaatselijk “call center” dat in verbinding staat met thuishulpdiensten, waardoor dag en nacht rechtstreeks contact mogelijk is met een therapeut. Deze mensen kunnen dus thuis blijven wonen dankzij een gewaarborgde dienstverlening op het vlak van communicatie, informatie, veiligheid en verzorging. Het verzorgend personeel kan regelmatig checken of alles goed gaat en indien nodig een specialist inschakelen. Op die manier worden onnodige verplaatsingen vermeden, met minder kosten, tijdswinst en meer doeltreffendheid als gevolg. Via het call center kan telefonisch contact plaatsvinden met alleenstaande personen en kan het tekort aan verzorgend en verplegend personeel worden opgevangen. http://www.astel.be/La-visiophonie-rompt-le-silence-et-l isolement-des-personnes-sourdes-et-malentendantes_1186 Videofonie en doofheid – Voorbeeld van een baanbrekende toepassing – Significan’t Ltd. - D-Link De firma Significan’t staat op het punt om in België de videofoon D-Link te verdelen. Dit product wordt al gecommercialiseerd in de Verenigde Staten en Engeland en onderscheidt zich door zijn gebruiksgemak en beeldkwaliteit. Bij het ontwerp van deze videofoon ontstond het idee een product te ontwerpen voor dove personen die met gebarentaal communiceren. De communicatie vindt plaats op een gewoon televisiescherm. Het is mogelijk de videofoon aan te sluiten op signalisatiesystemen die doorgaans in België worden verkocht. Momenteel biedt Significan’t samen met
België worden verkocht. Momenteel biedt Significan’t samen met SCARLET twee abonnementsformules die voldoen aan de vereisten van communicatie op afstand in gebarentaal. Het toestel is eenvoudig in gebruik dankzij de installatiegids en de afstandsbediening. Meestal zijn een paar minuten voldoende om ver trouwd te raken met de belangrijkste functies. D-Link is compatibel met webcams en kan thuis of op de werkvloer worden gebruikt voor videoconferenties. Er kan worden gecommuniceerd met gesprekspartners over de hele wereld en de videobeelden kunnen gepaard gaan met een auditief signaal. http://www.ffsb.be/actualite/lire_article.php?IdArticle=438
VASTE TELEFONIE BEWEGEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Toegang tot de telefoon
. zich verplaatsen tot bij de telefoon
. de telefoon bij zich hebben . bediening op afstand . inlichtingen over de gemiste oproepen
. draadloze telefoon . infraroodtelefoon . aangepaste infraroodbediening waarmee verschillende toestellen kunnen worden bediend waaronder de telefoon, met behulp van spraak en beweging (schakelaar, ademhaling, joystick) . antwoordapparaat . vocale maildienst die op afstand kan worden geraadpleegd
Het nummer opzoeken in de lijst
. ongemakkelijke of moeilijke hantering van het toetsenbord
. vocaal alternatief
. vocale lijst met spraakherkenning . vocale dienst voor nummervorming : de lijst ingeven op internet, bellen door het dienstnummer te vormen, opdracht geven tot nummervorming via spraak
Toegang tot het telefoonboek
. ongemakkelijke of onmogelijke hantering van het papieren telefoonboek
. vocaal alternatief . elektronisch formaat dat kan worden geraadpleegd via een aangepast randapparaat
. inlichtingendienst . online telefoonboek (toegankelijke website), CD
Opnemen en neerleggen
. de hoorn vastnemen en de toetsen activeren
. automatisch . op afstand
. functie voor automatisch opnemen . mogelijkheid om het toestel te integreren in een domoticasysteem . infraroodafstandsbediening
De hoorn vasthouden
. de hoorn vastnemen . de hoorn op een stabiele manier vasthouden tijdens het gesprek en de toetsen gebruiken
. nummer vormen en dialogeren zonder de hoorn op te nemen, gewoon door een toets in te duwen de telefoon aan kleding of rond de . nek dragen ergonomische hoorn . hulpmiddel dat het risico beperkt . om de hoorn te laten vallen
. handvrije-functie . Bluetooth-oortje . draadloze telefoon in de vorm van een medaillon . ergonomische hoorn die stabiel blijft staan op een effen oppervlak wanneer de toetsen worden ingedrukt . clip of riem
Het nummer vormen
. het toetsenbord gebruiken (te . de vaak gebruikte nummers kleine toetsen, toetsen te dicht bij vormen door op één enkele toets te drukken elkaar, toetsen die onvoldoende . het te bellen nummer voorbereiden of net te gevoelig zijn, enz. ) . weten of de toets is ingedrukt en verbeteren vóór de oproep wordt gelanceerd . ergonomisch toetsenbord . toetsen met gevoelsmatige en geluidsfeedback
De beller identificeren
. de naam op het scherm aflezen als de telefoon zich op een afstand bevindt
. vocaal alternatief
. vocale aankondiging van de beller
Bellen in geval van nood
. zich verplaatsen tot bij de telefoon
. een telefoon bij zich hebben . noodoproep met al dan niet gepersonaliseerde boodschap naar de voorgeprogrammeerde nummers, die met een afstandsbediening kan worden gelanceerd . mini-telefoon waarmee men continu in verbinding kan staan met een gespecialiseerde dienst
. kleine draadloze telefoon . telehulptelefoon . telehulpdienst
. toegang tot het nummer met behulp van één enkele toets . voornummering . brede toetsen met voldoende tussenruimte . tastbare en auditieve feedback wanneer een toets wordt ingedrukt
41
VASTE TELEFONIE HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
Het belgeluid waarnemen . het belgeluid horen
INTERNET
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
. visueel alternatief . gevoelsmatig alternatief . het volume verhogen . de geluidsweergave regelen
. flitslicht . trilfunctie . regeling van het belgeluidvolume . keuze en regeling van de geluidsweergave
De beller identificeren
. de beller horen en identificeren
. schermweergave
. weergave van het nummer en de naam van de beller . videofonie
Converseren
. de gesprekspartner horen
. geluidskwaliteit aangepast aan de behoeften . compatibiliteit met de prothesen . tekstueel alternatief . visueel alternatief/aanvulling waarmee liplezen en gebarentaal kan worden gebruikt
. versterking . hoorn met botgeleiding . hoorn met magnetische inductiespoel . hoorn die compatibel is met de hoorapparaten (ruim en gebogen opervlak) . telefoon die sms-compatibel is . instant messaging . videofonie
Een tweede oproep merken
. het belgeluid horen
. visueel alternatief
. weergave van nummer en naam van de tweede beller, flitslicht
Bellen in geval van nood
. hulpdiensten die alleen mondeling telefonisch bereikbaar zijn
. schriftelijke communicatie . visuele communicatie
. mogelijkheid om de hulpdiensten te bellen via fax/sms/e-mail . mogelijkheid om de hulpdiensten te bellen met videofonie via een ‘tolkzender’ (in studie) . noodtelefoons die uitgerust zijn met luisterhulp
40
Bellen op verplaatsing
Contact opnemen met de leverancier
De wekker merken
. de gesprekspartner horen . schriftelijke communicatie . toegang hebben tot uitrustingen . visuele communicatie . openbare telefoons uitgerust waarmee schriftelijke met luisterhulp communicatie mogelijk is . toegang hebben tot uitrustingen waarmee visuele communicatie mogelijk is
. toegang tot een fax . telefooncellen waarmee geschreven berichten en sms’en kunnen worden verstuurd en die de mogelijkheid bieden om internet, fax, instant messaging te gebruiken . telefooncellen met inductiespoelen en regeling van het geluidsvolume . toegang tot videofonie met ‘tolkzender’ in de telefooncellen waarmee visuele communicatie mogelijk is (in studie) . telefooncellen uitgerust met een scherm dat toegang verschaft tot het telefoonboek
. mondeling telefonisch communiceren, in de kantooren verkoopruimtes
. schriftelijke contacten . persoonlijk onthaal . mogelijkheid om in gebarentaal te communiceren
. mogelijkheid om op afstand te bestellen via fax, website, e-mail, sms en videofonie met tolkzender . persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopruimtes
. het belgeluid horen
. visueel alternatief . volume verhogen
. flitslicht . regeling van het beltoonvolume
Websites Het internet wordt beschouwd als de ruggegraat van de informatiemaatschappij. Internet biedt vele mogelijkheden voor iedereen, maar vooral voor personen die wegens hun handicap beperkt toegang hebben tot een hele reeks aspecten van het maatschappelijk leven. Onder meer :
. toegang tot informatie en cultuur, . vereenvoudiging van het dagelijks leven door aankopen en bankverrichtingen online te doen, . toegang tot opleidingen (e-learning) en arbeid (telewerk), . communicatie met overheidsdiensten, . onderlinge communicatie, dankzij e-mail, discussieforums en
onder de dove bevolking, hebben een deel van de dove internetgebruikers moeite om de beschikbare teksten op het internet te begrijpen, omdat zij de gesproken taal onvoldoende beheersen. De aandacht moet dus gaan naar grafische communicatie en de weergave van inhoud in gebarentaal, in de vorm van videobeelden of synthesebeelden. Bij het gebruik van gebarentaal zijn alle lichaamshoudingen (mimiek, posities, bewegingen...) belangrijk. Gebarentaal op het internet vergt dus een erg vlotte doorstroming en de toegang tot geanimeerde beelden. Een uiterst snelle internetverbinding is dus onontbeerlijk, net als een uitrusting die de snelle verwerking van geanimeerde beelden en een kwaliteitsvolle weergave mogelijk maakt.
andere online communicatiediensten.
Toegankelijkheid Toegankelijk internet betekent dat het internet en de internetdiensten ter beschikking staan van alle gebruikers ongeacht de 15 :
. hardware of software, . netwerkstructuur, . moedertaal, . cultuur, . geografische positie, . lichamelijke en mentale mogelijkheden. Met betrekking tot de hardware en software worden websites en intranet als toegankelijk beschouwd wanneer iemand ze kan raadplegen ongeacht zijn of haar16 :
. browser : Explorer, Safari, enz., . gebruikersinterface : toetsenbord of muis, . besturingssysteem : Windows, Mac OS, Linux, enz., . randapparatuur voor de weergave : groot scherm, mobiele telefoon aangesloten op internet, enz., . ondersteunende technologie : schermvergroter brailleleesregel, enz. en oplossingen – algemene problematiek Vooral personen met een visuele handicap ondervinden heel wat technische beperkingen met betrekking tot de toegankelijkheid van websites. Een blinde surfer heeft toegang tot webpagina’s via randapparatuur die tekst kan omzetten in braille of spraak. Hij kan dus geen beelden, animaties en verschillende tekens of pijlen zien die hem wegwijs maken. Voor een goede leesbaarheid van de beschikbare informatie op de websites, moeten webmasters ontwerpregels naleven, zoals een tekstueel alternatief bieden voor alle niet-tekstuele informatie. Wegens het groot aantal analfabeten
Personen met een verstandelijke handicap hebben vooral nood aan websites met een duidelijke, eenvoudige en samenhangende inhoud, structuur en navigatie. De toepassing van de “Makkelijk leesbaar”-regels moet worden veralgemeend voor alle belangrijke documenten. Voor personen met een lichte tot middelmatige mentale handicap moeten specifieke websites worden ontworpen die veel gelijkenis vertonen met de websites voor alle surfers, zodat de overgang makkelijker wordt naar websites die voor iedereen zijn ontworpen (bijvoorbeeld het gebruik van hetzelfde soor t elementen in een mailprogramma als bij de klassieke programma’s). Mensen met een zware mentale handicap hebben nood aan specifieke websites op basis van het actie-reactieprincipe. Het gelijkenisprincipe is hier niet van toepassing. Speciaal voor deze gebruikers ontworpen portaalsites zijn erg nuttig. Met betrekking tot de toegankelijkheid van het internet, gaat het dus vooral om collectieve oplossingen, waarbij de ontwerpnormen worden nageleefd bij de aanmaak van een website. Het Web Accessibility Initiative (WAI) is een afdeling van het W3C (Word Wide Web Consortium) die normatieve richtlijnen opstelt voor de toegankelijkheid van webinhoud, de zogenaamde WCAG’s (Web Content Accessibility Guidelines). Verenigingen uit heel Europa hebben toepassingsmethoden uitgewerkt om deze richtlijnen makkelijker toe te passen17. De naleving van deze aanbevelingen is doorgaans gekoppeld aan een label, bijvoorbeeld het Anysurferlabel in België, dat voordien het Blindsurfer-label heette. Op Europees niveau wordt gewerkt aan een uniek kwaliteitslabel om deze initiatieven te structureren. Creatie van een Europees toegankelijkheidsmerk voor websites : het Europese project Support EAM Het WCAG van het W3C werd in 2001 erkend door de Europese commissie. Alle nationale regelgeving met betrekking tot toegankelijkheid van de EU-lidstaten verwijst hiernaar. Deze specificatie wordt beschouwd als een unieke en onbetwiste bron van werkzaamheden rond webtoegankelijkheid in Europa.
45
VASTE TELEFONIE
INTERNET
ZIEN
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
De pagina-inhoud lezen
46
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
HANDELING
. geen schermgebruik, toegang tot de . regels voor het ontwerp van de informatie via een brailleleesregel of pagina’s spraaksynthesesysteem + schermdecoder of tekstuele browser . geen toegang tot de beelden . versnipperde inhoud, geen totaalbeeld . moeilijk te lezen inhoud bij stijlgebruik dat de pagina druk maakt . sommige tabellen zijn onleesbaar in lineaire modus
. tekstueel alternatief voor alle grafische elementen . lichte pagina’s, gefragmenteerde informatie . beperkt aantal hyperlinks per pagina . tekstueel label met uitleg over de functie van iedere link . gebruik van stylesheets waarbij inhoud en vorm van elkaar gescheiden zijn . ontwerp van tabellen die lineair leesbaar zijn
. telefooncelontwerp dat het mogelijk maakt de telefooncel te detecteren met behulp van een witte stok
. het lezen van sommige stijlen en lettergroottes, kleuren, kleurcontrasten, knipperende voorwerpen, achtergrondmotieven
. mogelijkheid om de weergaveinstellingen te wijzigen afhankelijk van het type visuele handicap (navigatiesoftware, verkenningssysteem) . mogelijkheid om het knipperen van objecten te desactiveren . geen informatie die louter via kleur wordt overgebracht . begrijpelijke inhoud wanneer het knipperen en de animaties gedesactiveerd zijn
Bellen op verplaatsing . de telefooncel localiseren (in haar . aangepast ontwerp van de (openbare huidige vorm is de telefooncel niet telefooncel telefooncellen) detecteerbaar met een witte stok, ze is een hindernis die als gevaarlijk wordt beschouwd) . het nummer vormen : de toetsen . tastbare marker die de ruimtelijke situering van het op het toetsenbord terugvinden toetsenbord vergemakkelijkt . een oproep ontvangen : het . tastbaar alternatief nummer lezen dat op de telefooncel is aangebracht . de instructies voor het gebruik van . instructies die leesbaar zijn voor een slechtziende de telefoon lezen persoon . het verbruik kennen : de . alternatief met geluid boodschappen op het scherm lezen
Een fax gebruiken
. plat toestel . vrijgemaakte toetsen, gegroepeerd volgens het type functies . zo recht mogelijke aanvoer van documenten . makkelijk te verwijderen documenten bij overlading of panne . mogelijkheid om een pagina uit een boek of tijdschrift te faxen zonder dat de pagina moet worden losgemaakt of afzonderlijk worden gefotokopieerd . duidelijke audiovisuele feedback om verschillende foutmeldingen of boodschappen tijdens het faxen te onderscheiden . toestel met vocale bevestiging, een signaal dat naar de ontvangende fax wordt gestuurd om een vocale verbinding aan te vragen
. instelbare weergave-instellingen . regels voor het ontwerp van de pagina’s
. geen totaalbeeld (vergrootte letters)
. correct ontwerp van de pagina’s
. de informatie opsplitsen
Toegang hebben tot programma-onderdelen
. toegang tot flashanimaties, applets, enz. : onmogelijk met de schermdecoders
. toegang tot de informatie wanneer de animaties gedesactiveerd zijn
. geen gebruik van animaties als enige manier om een inlichting te geven
Bestanden downloaden
. sommige formaten kunnen niet worden gelezen met een schermdecoder
. open formats
. open formats
Navigeren en functies uitvoeren
. navigatie zonder scherm en muis, met behulp van braillerandapparatuur en het toetsenbord. Uitvoering van de functies met behulp van het toetsenbord . hyperlinks : te talrijk, niet expliciet navigeren door de verschillende elementen van een pagina . de formulieren gebruiken . moeilijke navigatie bij gebruik van kaders
. mogelijkheid om te surfen op de hele website met behulp van het toetsenbord
. beperkt aantal hyperlinks . hyperlinks vergezeld van labels
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
. de bediening localiseren en . aangepaste ergonomie . geluidsalternatieven voor de identificeren : visueel moeilijk of visuele waarschuwingen onmogelijk . documenten laden: moeilijk of onmogelijk om visuele aanknopingspunten te benutten om de documenten correct te plaatsen . de waarschuwingen en foutmeldingen merken : moeilijk of onmogelijk om visuele signalen waar te nemen en de foutmeldingen te lezen
communicatiekosten),
. een flexibel en innoverend prijzenbeleid, zowel voor de uitrusting als voor het verbruik, meer bepaald om iedereen toegang te verlenen tot tekst- en beeldtelefonie.
. mogelijkheid om alle functies uit te voeren met behulp van het toetsenbord
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de R&D-afdelingen attent maken op de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, . toegankelijke producten bekendmaken, . zorgen voor de verspreiding van de toegankelijkheidscriteria . . . .
TECHNISCHE OPLOSSING
van een product of dienst (criteria per handicap) en de verspreiding van goede voorbeelden uit de praktijk, zorgen voor gebruikersopleidingen, commerciële documentatie en gebruikshandleidingen aanbieden op verschillende toegankelijke dragers (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, video, braille, grotere letters, makkelijk leesbaar, gebarentaal, enz.), de mogelijkheid bieden om het toestel uit te testen alvorens het aan te kopen, zorgen voor prijsvergelijking van de uitrustingen en diensten
. pentoets 5
. telefoonnummer van de cel in braille genoteerd vlakbij het telefoontoestel . instructies in grootschrift
. opgeslagen stem die de gebruiker informeert over de prijs van het gesprek, terwijl een andere boodschap aangeeft dat muntstukken in het toestel moeten worden geworpen om het gesprek voort te zetten
die op de markt worden aangeboden,
. de producten voorzien van pictogrammen en labels, . centra oprichten voor evaluatie, demonstratie en uitlening, de organisatie van beurzen en studiedagen bevorderen. Een voorbeeld van een kwaliteitsvol ontwerp De Converse 300 van British Telecom werd oorspronkelijk ontworpen voor ouderen en personen met een handicap maar werd een succes op alle marktsegmenten. Door de massale verkoop kon de prijs per stuk dalen en konden de materiaal- en ontwikkelingskosten snel worden afgeschreven. Functies zoals de spraakversterker (zowel voor inkomende als uitgaande spraak), het volume van het belgeluid, de afstelling van de tonaliteit en de handsfreefunctie bewezen het algemene nut van deze verbeteringen aan het ontwerp. De brede toetsen met voldoende tussenruimte en in contrasterende kleuren bleken erg nuttig voor personen die minder behendig zijn of een visuele handicap hebben maar gaven het toestel ook een aantrekkelijke look. De telefoon kan tot 20 hoofdnummers opslaan en heeft een scherm waarop het gevormde nummer verschijnt. Hij bevat ook een ringleiding waardoor hij met een hoorapparaat kan worden gebruikt. www.stakes.fi/promise/book/text/prom-fr1.txt
39
INTERNET
VASTE TELEFONIE
BEGRIJPEN
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
De telefoon bereiken
. zich zonder gevaar verplaatsen tot bij de telefoon
. bellen op afstand van de telefoonlijn
. draadloze telefoon
De inhoud begrijpen
. leesbare en begrijpbare teksten . toepassing van de « makkelijk
. een lijst raadplegen op papier of op een scherm : te kleine letters, onvoldoende contrast weergave-instellingen
. vocale toegang tot de lijst . scherm aangepast aan weergave in grootschrift . aangepaste weergave-instellingen
. kunnen lezen . te ingewikkeld taalgebruik . te lange en te veel teksten . afleiding door de animaties en
. wegwijs raken uit de opbouw
. eenvoudige en samenhangende . eenvoudig navigatieontwerp
Het nummer kennen
. moeilijk of onmogelijk raadplegen van . elektronisch formaat . druk in braille een telefoonboek op papier : te kleine letters, onvoldoende contrast . druk in grootschrift . vocaal alternatief
Het nummer vormen
38
De beller identificeren
. de toetsen op het toetsenbord terugvinden . weten of de toets is ingedrukt . weten of de juiste toetsen zijn ingedrukt
. tastbaar hulpmiddel voor de ruimtelijke situering van het toetsenbord . vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers . vocale bediening . aangepaste ergonomie . diverse geluidsfeedback
. het nummer en/of de naam die op het . vocaal alternatief voor de schermweergave scherm verschijnen lezen
. spraaksynthese
Een beschreven bericht verzenden
. het toetsenbord gebruiken
. invoeren van een bericht via spraak
. spraakherkenning
Bellen in geval van nood
. een telefoon zonder gevaar vinden en bereiken
. telefoon continu bij zich hebben . noodtelefoon
. mini-draadloze telefoon . noodtelefoon
Het verbruik nagaan
. gedrukte overzichten lezen
. vocaal alternatief of alternatief in braille
. factuur in braille . follow-up van het verbruik via de telefoon
Bijkomende diensten
. toegang hebben tot verschillende informatie . telefonische informatie noteren . van thuis uit communiceren zonder zich te verplaatsen . horen wat in een ander vertrek gebeurt (een kind of een zieke persoon oppassen)
van de site (soms onduidelijk en weinig samenhangend)
opbouw van de website
. eenvoudige en coherente . de nuttige informatie terugvinden op pagina’s die verschillende elementen bevatten
. de verborgen hyperlinks
navigatie
. duidelijke en eenvoudige pagina’s
. gepast gebruik van hyperlinks
terugvinden tussen de grafische elementen
. vocale aankondiging van de naam of het nummer van de beller
. omzetting naar spraak
. schriftelijk corresponderen toegang hebben tot de lokalen
Navigeren op de website en informatie terugvinden
. tastbare situering van het midden van het toetsenbord : pen op toets 5 . direct access memory . vocale lijst met spraakherkenning . toetsen met een bepaalde omvang, hoogte en soepelheid waarmee kan worden nagegaan of ze geactiveerd zijn . toetsen met geluid
Een geschreven bericht lezen . een scherm raadplegen
Contact opnemen met de leverancier
taal advertenties . ontbreken van visueel en auditief . uitrusting geschikt voor multimedia-inhoud materiaal
. vocale lijst met spraakherkenning . groter scherm . mogelijkheid om de lettergrootte en het contrast te wijzigen . telefoonboek op een toegankelijke website of CD . telefoonboek in braille . telefoonboek op papier met grotere letters . telefonische inlichtingen
. alternatief voor de geschreven
. telefonische contacten . online bestellingen en correspondentie
. telefonische onthaaldienst . bestellingen en correspondentie op een toegankelijke website
. telefonisch aanbod van informatiediensten . registratie van het gesprek . gratis oproepen van het ene naar het andere toestel . functie om omgevingsgeluiden te detecteren
. vocale diensten . antwoordapparataat waarop het gesprek kan worden geregistreerd . interfonie, walkie-talkiefunctie, telefooncentrale . «babyfoon»-functie
. paginaontwerp dat snel
De elementen van een pagina opladen
. frustratie en opgave omdat het
Functies uitvoeren
. kleine motorische moeilijkheden . aangepast ontwerp van de
Formulieren invullen
. te veel informatie die moet
downloaden van de pagina’s te veel tijd in beslag neemt
dynamische elementen
worden verstrekt . onduidelijke hoofdingen
Feedback krijgen over de uitgevoerde verrichtingen
downloaden mogelijk maakt . uitrusting geschikt voor het laden van multimedia-inhoud . navigatiesoftware waarmee pagina’s snel kunnen worden geladen
. twijfel en ontmoediging bij gebrek aan regelmatige feedback over de verrichte acties (weinig eigenwaarde)
TECHNISCHE OPLOSSING leesbaar » - regels . gefractioneerde inhoud . informatieoverdracht via verschillende kanalen : audio, video, visueel . audiovisuele multimedia-accessoires . accessoires voor interactief gebruik (aanraakscherm, joystick, schakelaar, enz. ) . ruime bandbreedte
(pictogrammen, symbolen) . samenhangend surfen op de hele website, stabiele aanknopingspunten van de ene pagina naar de andere . duidelijke aanwijzingen om naar een vorige of de startpagina terug te keren . eenvoudiger eerste pagina’s om geleidelijk aan te leren . zichtbare en duidelijk identificeerbare hypertekst, beperkt in aantal . mogelijkheid om te visualiseren dat een link al werd aangeklikt . duidelijk en coherent gebruik van kleur . samenhang in de weergave van de informatie doorheen alle pagina’s . geen grafische overdaad (reclameberichten, boodschap, schermachtergrond, enz.) . gebruik van de toegankelijkheidsfuncties van het besturingssysteem om de interface-elementen te vereenvoudigen . evenwicht tussen de grafische en geluidsondersteuning en de oplaadtijd . lichte pagina’s . ruime bandbreedte . software die snelle weergave mogelijk maakt . recente computer met snelle microprocessor en grote geheugencapaciteit . brede en duidelijk aanklikbare elementen, iconen
. aangepast ontwerp van de
. duidelijke rubriekhoofdingen formulieren . beperkt aantal rubrieken . beschikbaarheid van eenvoudige uitleg . beschikbare helpfunctie . eenvoudige procedure voor de . opsplitsing van de procedure in kleine stappen verzending . eenvoudige verzendingsprocedure en feedback over het slagen van de procedure
. regelmatige visuele en geluidsfeedback
. geluidsfeedback (bijv.: klokkengeluid wanneer op een speciale toets wordt geklikt, licht gegons bij een fout, aangenaam geluid wanneer een actie geslaagd is, vrolijke stem die begeleidt bij het surfen, enz. ) . de acties opsplitsen in kleine stappen
47
INTERNET BEGRIJPEN
TELEFONIE
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Hulp krijgen
. frustratie en opgave wanneer men geblokkeerd raakt op een moeilijker deel van de website
. facultatieve helpfunctie
. helpboodschappen met volledige uitleg over de mogelijke oplossingen
Aangepaste websites en/of websites voor alle doelpubliek raadplegen
. principe van gelijkvormigheid . moeilijkheid om van aangepaste . principe van actie-reactie websites over te stappen naar algemene websites wanneer de elementen die doorgaans voorkomen op algemene websites niet opgenomen zijn op de aangepaste websites, bijvoorbeeld op een aangepaste mailsite . het raadplegen van websites voor het grote publiek kan onmogelijk zijn voor mensen met een ernstige mentale handicap
. specifieke sites voor mensen met een gematige mentale handicap die naar gelijkvormigheid streven met de websites voor het grote publiek . veralgemening van het gebruik van pictogrammen op de websites voor het grote publiek . specifieke sites voor mensen met een ernstige mentale handicap gebaseerd op het principe van actie en reactie (geen tekstuele elementen, audiovisueel en auditief materiaal aangepast aan de gebruikers die een 1functieschakelaar gebruiken)
Deelnemen aan een forum, chatten
. te veel informatie tegelijkertijd
. het aantal deelnemers beperken . gebruik van software die de gesprekspartners selecteert
De toegankelijke websites vinden
. de toegankelijke websites vinden
. codering voor zoekrobots
. codering van de site zodat hij in een zoekrobot kan worden teruggevonden
Vaste telefonie De toegang tot een persoonlijke telefoonlijn in huis is fundamenteel met het oog op maatschappelijke integratie, veiligheid en zelfredzaamheid.
. de vaste telefoon is het meest verspreide communicatiemiddel, . een vaste telefoon biedt toegang tot de hulpdiensten, . de telefoonaansluiting is nog vaak de belangrijkste soort aansluiting waarover particulieren beschikken, . dit netwerk is vooral bedoeld voor gesproken .
communicaties maar heeft ook niet-gesproken toepassingen, in het bijzonder internet. de vaste telefoon verschaft toegang tot inlichtingen-diensten, beheer van rekeningen, aankopen en zelfs hobby’s waartoe sommige personen wegens hun handicap anders geen toegang zouden hebben.
Toegankelijkheid Zie tabel p 38.
48
Bruikbaarheid
afstand, hoogte, houding ten opzichte van het toestel),
. voor de videofonie : breedband voor de nodige vlotheid, camera, scherm en beeld van goede kwaliteit, . luisteren, toepassen, testen, valideren : de gehandicapte personen betrekken bij het ontwerp, het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, een permanente groep “weerslag op personen met een handicap” oprichten.
Beschikbaarheid Voor de algemene toegankelijkheid van telefoonapparatuur en –diensten is het volgende nodig :
. producten ontwikkelen waarbij de regels van het “ontwerpen voor iedereen” worden nageleefd, . de markten openen, de aankoop van toegankelijke uitrustingen in het buitenland toestaan en terugbetalen, . de videofonie ontwikkelen, . openbare toegang verschaffen tot toegankelijke installaties voor multi-mediacommunicatie, . het gebruik van de openbare telefoontoestellen makkelijker
Voor een doeltreffend en comfortabel gebruik van de telefoon door iedereen, moeten we rekening houden met :
INTERNET HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Geluidssignalen en –informatie ontvangen
. onmogelijk
. visuele alternatieven
. visuele alternatieven voor alle informatie via geluid
De tekstuele inhoud begrijpen
. beheersing van de schriftelijke taal
. ontwerp van makkelijk leesbare documenten . gebruik van gebarentaal
. toepassing van de « makkelijk leesbaar »-regels . vertaling in gebarentaal
Toegang hebben tot online diensten die gebruik maken van gebarentaal
. te traag internet voor een vlotte doorstroming . onvolmaakt beeld
. snel internet
. toegang via een snel netwerk
Communiceren via internet met gebruik van gebarentaal
. te traag internet voor een vlotte doorstroming . onvolmaakt beeld
. snel internet
. toestel zoals «D-link»
. de mogelijkheid om randapparatuur aan te sluiten : hoofdtelefoon, flitslicht, enz., . de coherentie van de menu’s, . de mogelijkheid om het geluid, de weergave-instellingen en de interactiesnelheid te regelen, . het geheugen, dat voldoende groot moet zijn voor de spraakoplossingen, . de ergonomie, het kleurgebruik en een aangepast design links-/rechtshandigen, . diverse toegang tot de menu’s en functies (aanraakscherm, geheugentoetsen, pull-down menu’s, enz.), . overbrengen van de informatie via verschillende kanalen (geluid, beeld, trilfunctie), . de mogelijkheid bieden om snelkoppelingen, macro’s, routines te creëren, . de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, . de mogelijkheid om een actie te annuleren en makkelijk opnieuw uit te voeren, . het gebruik van draadloze technologie, . de mogelijkheid om het materiaal te testen, . de plaatsing waarbij rekening moet worden gehouden met de verschillende capaciteiten van de gebruiker (te respecteren
. . . .
maken voor personen met een auditieve handicap, meer bepaald om hen de mogelijkheid te geven iemand te verwittigen als zich een probleem voordoet, en doven op sommige openbare plaatsen (stations, luchthavens, ziekenhuizen, enz.) toegang verschaffen tot geschreven communicatiemiddelen zoals de fax, de toegang tot de hulpdiensten makkelijker maken voor dove personen, meer bepaald door hen de mogelijkheid te bieden deze diensten via sms of fax te contacteren, een bijkomend dienstenaanbod uitbouwen om het telefoongebruik te vergemakkelijken, kwaliteitsvolle teksttelefoons ontwerpen en commercialiseren in de prijsklasse van een equivalente spraaktelefoon een reglementering aannemen die iedereen de toegang waarborgt tot kwaliteitsvolle teksttelefonie.
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. de aan de handicap verbonden meerkosten erkennen en . .
financieren (bijvoorbeeld de aankoop van een telefoon die het mogelijk maakt te communiceren via tekst), de individuele aanpassingen erkennen en financieren (bijvoorbeeld bijkomende hoorn, een optisch alarm, enz.), de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik erkennen en financieren (geschreven conversaties nemen bijvoorbeeld meer tijd in beslag en zorgen voor extra
37
Voorbeelden van vernieuwende oplossingen Mobiele alarmtelefoon Een Finse fabrikant lanceerde de « Benefon Seraph », een mobiele alarmtelefoon die GSM en GPS aan elkaar koppelt. De telefoon is supereenvoudig; de gebruikersinterface bestaat volledig uit pictogrammen en er zijn slechts 3 toetsen. Hij heeft alarmfuncties, kan de GPS-positie naar vooraf bepaalde nummers verzenden en een gesproken bericht versturen naar deze nummers. http://www.textually.org/ In Frankrijk lanceerde de staatssecretaris voor KMO’s, handel en ambacht het idee van een vereenvoudigde mobiele telefoon voor hulpbehoevende ouderen die rechtstreeks in verbinding staat met de hulpdiensten. De « soliphone » zou met enkele makkelijke toetsen met pictogrammen worden uitgerust die de gebruiker doorverbinden met de hulpdiensten, de arts of een gezinslid. http://www.textually.org/ Spraakherkenningssoftware voor mobiele telefoons
36
«Talks» is een spraakherkenningsprogramma voor blinden en slechtzienden. Het programma zet de menu’s, instructies en scherminhoud van de draagbare telefoon om in gesproken taal die de gebruiker rechtstreeks kan beluisteren in de hoorn. Het programma werd ontwikkeld door de Amerikaanse operator Cingular Wireless samen met de firma Scansoft. http://www.atelier.fr Mobile Accessibility is compatibel met verschillende modellen van multimediatelefoons. Via deze software kunnen de belangrijkste functies van de mobiele telefoon worden omgezet in spraak (toegang tot instellingen en menu’s, beheer van de oproepen en de telefoonnummers, verzenden en lezen van berichten...). De software wordt aangeboden door SFR en werd ontwikkeld in samenwerking met Handicapzéro. http://www.handicapzero.org
uitstapjes uitstippelen in verschillende Franse steden, waarbij de plaatsen en voorzieningen worden aangegeven die toegankelijk zijn voor personen met een motorische handicap. Deze gids werd ontwikkeld door SFR samen met “Mobile En Ville”. http://www.textually.org
Goed voorbeeld uit de praktijk Gebruikersinformatie – France Telecom “Solutions handicap” is een erg volledige catalogus die door France Telecom wordt verspreid en alle vaste en mobiele telefoonoplossingen bevat uit het producten- en dienstenaanbod van France Telecome en diens partners. De informatie is erg volledig, duidelijk weergegeven, geïllustreerd en ingedeeld per handicap. http://www.agence.francetelecom.com/vf/tel_maison pages_statiques/sol_handicap/sol_handicap.shtm
De WAI-aanbevelingen bevatten nauwkeurige technische richtlijnen waarvan de automatische controle makkelijk is, maar ook bepalingen waarvan de toepassing een menselijke interpretatie vergt. In Europa varieert deze interpretatie. We kunnen ons dus voorstellen dat een website in het ene Europese land een toegankelijkheidslabel krijgt, maar niet in het andere. Erger nog, een blinde sur fer zou vol ver trouwen een website kunnen raadplegen die als toegankelijk wordt bestempeld, maar waarvan de toegankelijkheid gebaseerd is op andere criteria dan de criteria die in zijn land gelden, waardoor hij geen ver trouwde aanknopingspunten vindt. Het Europese project Support EAM (Support the creation of an e-Accessibility Quality Mark) heeft als doel een strategie aan te reiken voor de invoering van een Europees toegankelijkheidslabel voor websites. Bedoeling is om de toepassing van de wetten ter bevordering van de integratie van personen met een handicap te vergemakkelijken en een sterk signaal te geven aan initiatiefnemers van webprojecten en hun dienstverleners. De strategie voor dit toegankelijkheidslabel omvat : een gemeenschappelijke methode voor de toepassing van de WCAG, een cer tificatieplan dat in alle landen toepasbaar is, de oprichting van een instantie om deze voorziening te beheren.
. . .
Het project Support-EAM wordt gefinancierd door de Europese Commissie. De werkzaamheden worden uitgevoerd in het kader van een CEN-werkgroep (Europees comité voor normalisatie) en gevolgd door het W3C als waarnemer. Algemeen genomen gaat veel aandacht naar deze werkgroep waarvan bedrijven deel uitmaken zoals France Télécom, British Telecom, SAP, Sony, IBM, overheidsdiensten, verenigingen zoals BrailleNet, NTImaatschappijen (Fundosa Teleservicios) enz. De makers van software voor webdesign (Adobe, Microsoft) zijn momenteel nog niet vertegenwoordigd in deze werkgroep. De Europese commissie wil dat de reflecties van de werkgroep zoveel mogelijk worden verspreid zodat ze kunnen leiden tot een ruime consensus. Individuele en collectieve oplossingen per technisch aspect
Mobile Speak is een schermuitleesprogramma voor mobiele telefoons. Het verschaft toegang tot de meeste functies van het toestel : onder meer de oproepen, contactpersonen, sms, mms, e-mails, instellingen. De software bevat het synthesesysteem Textto-Speech, met verschillende specifieke functies waaronder rechtstreekse toegang tot verschillende toepassingen van de telefoon dankzij snelkoppelingen, de mogelijke toevoeging van software voor bijkomende stemmen en talen, twee audioprofielen. Een van deze profielen verbetert het geluid bij het gebruik van een handsfree kit. Er is ook een kit met een rekenmachine, opnemer, FExplorersoftware, een spel en een PM3-lezer. De verdeler van deze dure software is Handicapzéro. http://www.handicapzero.org/ Een gids voor personen met een handicap over de mobiele telefoon “Handi–Cité” is een praktische gids over de mobiele telefoon om de integratie en zelfredzaamheid van personen met een motorische handicap te bevorderen. Met deze gids kunnen deze personen
Technisch ontwerp van een website De belangrijkste regels die de ontwerper moet naleven zijn :
. ontwerpinstr umenten gebr uiken die de W3C/WAIaanbevelingen correct toepassen, . de W3C/WAI-aanbevelingen toepassen door zich op een van de bestaande gidsen te baseren. In het bijzonder : . alle visuele elementen ook weergeven in tekstvorm, met . . .
inbegrip van de elementen van dialoogvensters zoals bedieningsknoppen, de inhoud en de opmaak scheiden door style sheets te gebruiken, de inhoud vereenvoudigen en de informatie opsplitsen, kiezen voor één toegankelijke website eerder dan voor een tweede versie van een bestaande website (makkelijk te updaten, zelfde inhoud voor iedereen),
.
instrumenten gebruiken voor de evaluatie van de toegankelijkheid van websites (url ingeven waarna de sof tware eventuele toegankelijkheidsproblemen opspoort), bijvoorbeeld Bobby of de validatiedienst van het W3C. http://www.cast.org/bobby/index.htm, http://validator.w3.org.
Bestandsformaten De voorkeur moet gaan naar open en vrije formaten zoals txt (ASCII), HTML, PDF, PS, JPEG, PNG, RTF, enz. vooral voor de documenten die kunnen worden gedownload. Inhoud Om een toegankelijke inhoud te verkrijgen, is het nuttig : documenten op te stellen in eenvoudige taal zodat personen met een verstandelijke handicap en een deel van de dove personen ook toegang hebben tot de documenten, namelijk de officiële documenten, belangrijke documenten, bijvoorbeeld officiële documenten, ook aan te bieden in gebarentaal, documenten duidelijk en op een logisch wijze op te stellen om verwarring te vermijden die te wijten is aan de fragmentering van de inhoud bij het gebruik van een brailleleesregel of spraaksynthese. Dit geldt voor informatieve inhoud, bedieningsmenu’s, dialoogvensters, enz.
. . .
Bruikbaarheid Keuze van de browser Er bestaan twee soorten browsers : 1 de standaardbrowsers (Internet Explorer, Safari, enz.) : sommige schermuitleesprogramma’s waaronder Jaws, als meest bekende, functioneren zeer goed met deze browsers, andere schermuitleesprogramma’s hebben dan weer bijkomende software nodig zoals Web-Wizard, Simply Web, WebFormator, Web Accessories of IBM Home Page Reader, om vlot met deze standaardbrowsers te werken. 2 de tekstuele browsers die speciaal ontwikkeld zijn voor personen met een visuele handicap (zoals Lynx, Net-Tamer, WebbIE, BrailleSurf). Deze browsers geven meteen alleen de tekstuele informatie op een website weer. Momenteel is geen enkele browser in staat om grafische elementen zoals foto’s of logo’s op een website te vervangen door tekstuele beschrijvingen. Surfers krijgen de raad :
. een recente browser te gebruiken zoals Mozilla of Safari. Oudere browsers zoals Internet Explorer of Netscape 4 dreigen de visuele weergave van websites gedeeltelijk aan te tasten omdat ze minder goed afgestemd zijn op de huidige standaards,
49
. de browser af te stellen : de lading van beelden, de lading en .
afbeelding van GIF-animaties, de uitvoering van JavaScripts, de lading en weergave van geluid desactiveren, overbodige menubalken wissen, de lettergrootte, kleuren, tekstomvang regelen, gebruik te maken van de toegankelijkheidsopties van de verkenner.
Hoe kan het gebruiksgemak bij het raadplegen van een website beter : de surfers moeten de informatie op de website via een makkelijke interactie kunnen zien, lezen en begrijpen, onnodige muisklikken vermijden, zorgen voor de snelle lading van pagina’s, de inhoud opsplitsen, het aantal hyperlinks beperken, de mogelijkheid bieden om makkelijk naar een vorige pagina of naar de startpagina terug te keren, gebruik maken van duidelijke en samenhangende pictogrammen doorheen heel de website, de mogelijkheid bieden om contextuele hulp te raadplegen wanneer de surfer zich op een moeilijker gedeelte van de website bevindt, feedback geven over de verrichte handelingen, bijvoorbeeld wanneer een formulier correct werd ingevuld of verstuurd, de surfers de mogelijkheid bieden hun mening te geven over de gebruiksvriendelijkheid van de website.
. . . . . . . . . .
Beschikbaarheid 50
Naast de naleving van de eventuele wettelijke voorschriften, biedt een toegankelijke website de webdesigner tal van voordelen in termen van productiviteit, beheer van de ontwerp- en onderhoudskosten, kwaliteitverbetering en media-impact : de pagina’s zijn leesbaar door de zoekrobots, waardoor er beter naar de website wordt doorverwezen, de pagina’s zijn minder zwaar dankzij een betere structuur en de scheiding van inhoud en opmaak, wat de kosten voor bandbreedte, hosting en opslag beperkt en de gebruiksvriendelijkheid bevordert (sneller downloaden), er wordt minder een beroep gedaan op de technische hulpverlening, het is makkelijker om de inhoud duurzaam te maken en profijt te halen uit de inspanningen op het gebied van ontwikkeling met het oog op herbruikbaarheid, door te streven naar duidelijkheid, de informatie op te splitsen, tekstuele alternatieven voor beeld te bieden, enz., wordt de inhoud vaak rationeler, wisselwerking : door structurele grammatica’s na te leven en de inhoud, opmaak en handelingen van elkaar te scheiden, wordt de website toegankelijk voor een ruime waaier aan huidige en nieuwe klanten, standaardtechnologie die conform is aan alle recente browsers, onder alle bestaande besturingssystemen, de informatie is overdraagbaar naar nieuwe soor ten van internettoegang : celtelefoons en andere mobiele toestellen,
. . . . . . . .
Bruikbaarheid
persoonlijke digitale assistenten,
. imago van maatschappelijke verantwoordelijkheid, . door websites van een label te voorzien kunnen ze toetreden tot de groep van erkende toegankelijke websites. Ondanks het enorme belang van toegankelijke websites voor personen met een handicap en de vele voordelen van toegankelijkheid voor de webdesigners en het grote publiek, beantwoorden heel weinig websites aan deze normen, en dit geldt ook voor officiële websites en websites van overheidsdiensten. Bovendien is de toegang tot het breedbandnetwerk nog niet overal in België mogelijk.
Voor een doeltreffend en comfortabel gebruik van de mobiele telefoon door iedereen, moeten we rekening houden met :
. de mogelijkheid om randapparatuur aan te sluiten : hoofdtelefoon, flash, enz., . de coherentie van de menu’s, . de mogelijkheid om het geluid, de weergave-instellingen en de interactiesnelheid te regelen, . het geheugen, dat voldoende groot moet zijn voor de spraakoplossingen, . de ergonomie, het kleurgebruik en een aangepast design :
Aanbevelingen :
. een toegankelijkheidsverplichting invoeren voor de overheid. . . . . . .
swebsites (algemeen wordt toegegeven dat het gaat om een noodzakelijke maatregel), webdesigners bewustmaken, informeren en opleiden op het vlak van toegankelijkheid, de toepassing van de toegankelijkheidsregels promoten, uniformi-seren en vereenvoudigen (meer bepaald door prioritaire criteria’s vast te leggen), een label toekennen en toegankelijke websites herkenbaar maken, overheidsinstellingen moeten het goede voorbeeld geven, de stap naar gelijkvormigheid financieel aanmoedigen, wedstrijden organiseren (prijs), analyse- en hulpmiddelen ontwikkelen om toegankelijke websites te ontwerpen.
Financiële haalbaarheid Een van de reden om geen gebruik te maken van internet is het feit dat niet iedereen over een computer beschikt. Een computeruitrusting is erg duur wanneer daarnaast ook technolo-gische hulpmiddelen nodig zijn. Er is dus nood aan financiële tegemoetkoming in de aankoop van deze hulpmiddelen. Er moeten ook maatregelen worden genomen om de prijs collectief te doen dalen en er moet worden toegezien op de toegankelijkheid van openbare computeruitrustingen.
. . . . . . . . . .
het ontwerp van de terminal moet afgestemd zijn op de aanwezige functies (bijvoorbeeld : de functie voor beeldtelefonie is aanwezig, maar de camera bevindt zich op de achterzijde van het toestel – er zijn spraakfuncties die nuttig zijn voor blinde gebruikers, maar de toetsen kunnen niet op de tast worden onderscheiden, te kleine toestellen, enz.), links/rechtshandigen, diverse toegangsmogelijkheden tot de menu’s en functies (aanraakscherm, geheugentoetsen, pull-down menu’s, enz.), overbrengen van de informatie via verschillende kanalen (geluid, beeld, aanraakfunctie), de mogelijkheid om snelkoppelingen, macro’s, routines te creëren, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, de mogelijkheid om een actie te annuleren en makkelijk opnieuw uit te voeren, de gebruikerspositie, die rekening moet houden met de verschillende capaciteiten van de gebruiker, de beschikbaarheid van accessoires die het makkelijker maken om het toestel in de hand te houden, vast te maken aan een kledingstuk, stabiel op een drager te plaatsen, enz., de mogelijkheid bieden om het materiaal te testen, luisteren, toepassen, testen, valideren : personen met een handicap betrekken bij het ontwerp, het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, een permanente groep “weerslag op personen met een handicap” oprichten.
. . .
. .
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. een derde inschakelen voor de analyse en evaluatie van de . . . .
Er bestaat een ruim gamma aan mobiele telefoons die heel wat interessante functies hebben. We stellen echter vast dat weinig modellen echt beantwoorden aan de specifieke behoeften van personen met een handicap. De R&D-activiteiten rond de specifieke behoeften van personen met een handicap zijn nochtans een manier om innoverende producten te ontwikkelen die interessant kunnen zijn voor een breed publiek.
Aanbevelingen :
. de R&D-afdelingen bewustmaken van de problematiek van de toegankelijkheid en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, . de nodige instrumenten ontwikkelen en verspreiden voor de . . . . . .
Onder meer, kunnen de volgende maatregelen genomen worden :
. een producten- en dienstengamma ontwikkelen dat de .
bestaande technologieën combineert en zodoende beter tegemoetkomt aan ieders behoeften, de mogelijkheden benutten van de multimedia om te
technologieën en de aanpassing ervan met betrekking tot de basisdienstverlening, en dit voor alle handicaps (de communicatie door doven, bijvoorbeeld, wordt onvoldoende opgevolgd), de aan de handicap verbonden meerkosten voor de toegang tot diensten erkennen en financieren, de individuele aanpassingen erkennen en financieren (hoofdtelefoon, bijkomende flash, enz.), de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik erkennen en financieren, bijvoorbeeld tekstberichten in het kader van een auditieve handicap, die veel meer tijd vergen, een flexibel en innoverend tariefbeleid aannemen.
Informatie/opleiding
Beschikbaarheid Een van de middelen om komaf te maken met de kosten voor internettoegang is de oprichting van openbare computerruimtes, interactieve terminals zoals de “i+”-terminals die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden geplaatst en de terbeschikkingsstelling van terminals in de openbare bibliotheken. Personen met een handicap hebben baat bij deze maatregelen, op voorwaarde dat de gebouwen toegankelijk zijn, maar dat geldt ook voor het aangeboden materiaal, door specifieke uitrustingen toe te voegen en de inrichting aanpasbaar te maken aan de behoeften. Bijvoorbeeld, door de gebruiker de mogelijkheid te bieden zijn eigen materiaal aan te sluiten of door een weergavesysteem op een chip te ontwikkelen kan een persoon die behoefte heeft aan een specifieke weergave automatisch het gewenste weergaveprofiel selecteren aan de hand van een kaartlezer op de computer18.
beantwoorden aan de behoeften van de personen met een handicap : spraakoplossingen, grotere schermen, enz., de compatibiliteit van de uitrustingen verbeteren, de markten openbreken, aankopen van uitrustingen in het buitenland toestaan en terugbetalen, bijkomende diensten aanbieden om het gebruik van de mobiele telefoon te vergemakkelijken bij technische toegangsproblemen (consultatie via telefoon van ontvangen sms-berichten, consultatie via een telefonische dienst van de laatste oproepen die niet werden gesignaleerd aan de hand van een bericht, enz.), R&D-projecten financieren die de industrie en de vertegenwoordigers van personen met een handicap samen-brengen, toegankelijke uitrustingen voorzien van een label.
. . .
implementatie van het design voor iedereen (criteria waarmee rekening moet worden gehouden), reclame maken voor de toegankelijke producten, de toegankelijkheidseigenschappen van een product of dienst verspreiden (criteria per handicap), zorgen voor prijsvergelijkingen voor uitrustingen en diensten die op de markt worden aangeboden, zorgen voor gebruikersopleidingen, de mogelijkheid bieden het toestel uit te testen alvorens het aan te kopen, commerciële documentatie en handleidingen aanbieden in verschillende toegankelijke formaten (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, braille, groot lettertype, makkelijk leesbaar, gebarentaal, multimedia, enz.), de producten voorzien van pictogrammen en labels, centra oprichten voor evaluatie, demonstratie en uitlening, de organisatie van beurzen en studiedagen bevorderen.
35
MOBIELE TELEFONIE BEGRIJPEN MOEILIJKHEID
Het nummer kennen
. het nummer en de gegevens van . vereenvoudigde toegang tot de meest gebruikte nummers de contactpersoon herinneren . mogelijkheid om foto’s toe te voegen aan de lijst
Het nummer vormen
. het nummer van de contactpersoon onthouden
. mogelijkheid om het gevormde nummer te verifiëren vóór de oproep wordt gelanceerd
Het telefoonboek raadplegen
. wegwijs raken in het klassement . vocaal alternatief of het overzicht . kunnen lezen
Toegang hebben tot de menu’s en functies
. wegwijs raken in een complex navigatiesysteem . de functietoetsen identificeren
34
OPLOSSING
HANDELING
TECHNISCHE OPLOSSING . toegang tot het nummer via één enkele toets . eenvoudige nummervormer . mogelijkheid om een foto toe te voegen aan ieder item in de lijst . vóórnummering en weergave van de naam of foto van de persoon die aan het nummer is gekoppeld . inlichtingen via telefoon met doorverbinding
. eenvoudige en coherente menu’s
. weergave van de lijst altijd in dezelfde volgorde . enkel weergave van nuttige . mogelijkheid om sommige informatie . gebruik van duidelijke functies te desactiveren pictogrammen, mogelijkheid om . aangepast ontwerp van het weinig gebruikte functies te toetsenbord en de functietoetsen desactiveren . visuele beelden op de toetsen
Een geschreven bericht lezen
. kunnen lezen
. omzetting naar spraak
. spraaksynthese, gevocaliseerde lectuur via sms en mms
Een geschreven bericht ingeven
. kunnen schrijven
. voorspelling
. tekst invoeren met behulp van een woordenboek (t9-functie)
De PIN-code invoeren
. de code herinneren
. mogelijkheid om de functie te desactiveren
. mogelijkheid om de PINcodefunctie te desactiveren
Bellen in geval van nood
. het nummer vinden of herinneren . de nodige aanwijzingen geven
. telefoon en telehulp . noodoproepfunctie
. telefoon en telehulp . noodoproepfunctie met een al dan niet persoonlijke boodschap voor het vooraf opgeslagen nummer
De factuur betalen
. bankverrichtingen doen
. eenvoudige betalingsprocedure
. betaling via domiciliëring
De uitrusting kiezen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. aangepaste informatie over de producten
. duidelijk symboolgebruik . gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren . aankoopgidsen «toegankelijkheid » per type handicap
Nuttige diensten
. geolocalisatie, navigatiehulp
. nuttige diensten uitbouwen door . GPS, navigatiehulpsysteem de bestaande technologieën te combineren
Anderzijds kan de aanpassing van een website, zodat hij beantwoordt aan de toegankelijkheidsregels, kosten meebrengen die niet iedereen kan dragen. Het is dus belangrijk om prioriteiten te stellen op het gebied van de te respecteren criteria. Voorts is het noodzakelijk om :
. de aan de handicap verbonden meerkosten te erkennen en te .
financieren (aangepaste uitrusting, nood aan toegang tot een breedbandnetwerk, groter verbruik, enz.), een flexibel en innoverend prijzenbeleid te voeren.
Informatie/opleiding In dit stadium zijn de voornaamste knelpunten voor toegankelijk internet niet zozeer het gebrek aan technische en normatieve oplossingen dan wel het feit dat webbeheerders, webdesigners, informatica- en communicatieleiders onvoldoende bewust en geïnformeerd zijn over de betekenis van toegankelijkheid en de mogelijkheden. Het is dus essentieel om de webdesigners en beleidsmakers op alle niveaus te informeren en op te leiden. Enkele aanbevelingen :
. het opstellen en verspreiden van een naslagwerk met alle .
. . . .
praktische informatie die de taak van de webdesigner kunnen vergemakkelijken (verwijzing naar verificiatiemiddelen, informatie over relevante webbouwers, enz.) is een noodzaak, het gebruik van internet vereist computervaardigheden. De gebruikers moeten dus een opleiding kunnen krijgen, bijvoorbeeld via de oprichting van een instantie die personen met een handicap raad en opleiding geeft over de nieuwe technologieën, zoals de vereniging Ataccess in de Verenigde Staten (http://www.ataccess.org), het personeel dat instaat voor het onthaal in openbare computerruimtes een opleiding geven rond digitale toegankelijkheid, zorgen voor de polyvalentie van de directie van opleidingscentra, zorgen voor een start- en voortgezette opleiding van personen die gehandicapten dagelijks professioneel begeleiden, communicatieacties organiseren in de media, tijdens colloquia en overheidsforums met praktische oefeningen, bewustmaking van de privé-sector via bijvoorbeeld de ondertekening van een “goed gedrag” - charter, enz.
51
MOBIELE TELEFONIE BEWEGEN
INTERNET HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De telefoon bereiken
. zich snel verplaatsen om de hoorn te bereiken
. de telefoon bij zich hebben
. heupriem waaraan de telefoon kan worden vastgemaakt . antwoordapparaat . oproepoverzicht
E-mail, chatten, forums
. informatie over de gemiste oproepen
Deze instrumenten bieden gehandicapte personen communicatiemogelijkheden van onschatbare waarde. Ze openen een deur naar de buitenwereld, werpen een blik buiten de vertrouwde omgeving. Relaties kunnen worden opgebouwd zonder dat de handicap een probleem vormt. Personen met dezelfde interesses komen met elkaar in contact. Mensen wisselen informatie uit en bieden elkaar wederzijdse hulp aan.
E-mail
52
Doorgaans is het voor een persoon met een visuele beperking technisch gezien makkelijker om te e-mailen dan informatie op het internet te zoeken. Meestal wordt de gebruiksvriendelijkheid van internet beknot door de vele visuele afleiding (popups). Het lezen van tekstberichten vormt geen probleem. Het versturen van een e-mail is eenvoudig op voorwaarde dat de gebruiker alleen een vooraf opgeslagen adres uit zijn adressenbestand hoeft te selecteren of het adres uit het hoofd noteert. Het versturen van HTML-mails zorgt daarentegen wel voor een bijzonder probleem 19. Hoewel sommige programma’s dit formaat ondersteunen, geldt dit niet voor het versturen van e-mail20. HTML is een opmaaktaal die niet kan garanderen dat de grafische elementen worden toegepast en compatibel zijn met andere technologieën die rechtstreeks verbonden zijn aan het e-mailsysteem. Een blinde persoon die een dergelijke e-mail leest met een klassiek e-mailprogramma ziet alle HTML-codes en heeft alle moeite om de inhoud van het bericht te lezen. De mails moeten dus alleen in tekstformaat worden geschreven21. In zijn huidige vorm is elektronische communicatie via internet alleen toegankelijk voor personen die de gesproken taal beheersen, wat dus heel wat personen met een verstandelijke handicap uitsluit. Het gebruik van symbolen en pictogrammen is een alternatief. Het aangepaste e-mailprogramma moet dezelfde elementen bevatten als het gebruikelijke e-mailprogramma op het internet zodat de personen – in een latere fase – vrij kunnen surfen op het internet en ingewikkelder diensten kunnen gebruiken. Het komt erop aan een communicatiemiddel te ontwerpen waarmee mensen die de gesproken taal niet beheersen internet kunnen gebruiken, een aangepaste interface op basis van pictogramgebruik (eventueel in combinatie met een spraaksynthesizer) of de vertaling van woorden in pictogrammen en omgekeerd. In sommige gevallen is het afdrukken en verzenden van een tekst via de post een goed alternatief voor mensen die geen internet hebben.
Forums en chatruimtes Bij een visuele handicap hangt de toegankelijkheid van een forum af van de eigenschappen van de website die het forum ondersteunt. Als het forum geïntegreerd is in een eenvoudige website, kan iemand met een visuele handicap toegang hebben tot dit forum en makkelijk deelnemen door zijn berichten in tekstformaat neer te schrijven. Maar als de website veel vensters en/of grafische elementen zonder tekstweergave bevat, zal het forum zonder hulp van een niet-blinde ontoegankelijk zijn22. De snelle opeenvolging van berichten is het meest opvallende kenmerk van een discussieforum. De meeste personen met een mentale handicap hebben echter leesproblemen en kunnen niet zo snel typen. Een afzonderlijk discussieforum waar personen met een mentale handicap onderling kunnen communiceren zou een interessante oplossing zijn. Dit forum moet zodanig ontworpen zijn dat slechts een beperkt aantal personen zich tegelijkertijd kan inloggen. Hoewel de gebruikers allemaal trager lezen en typen, brengen twintig gelijktijdige forumgebruikers altijd te veel informatie voort.
De hoorn vasthouden
. de hoorn in de hand nemen, in . gebruik op afstand een stabiele positie vasthouden . ergonomie van de hoorn tijdens het gebruik van de toetsen en het gesprek
Opnemen en afleggen
. de hoorn in de hand nemen, de toetsen activeren
. automatisch
Het toetsenbord hanteren
. de toetsen gebruiken
. pen voor de nummering . pen voor de nummering . toetsenbord met brede toetsen en . ergonomisch toetsenbord . aangepast bijkomend toetsenbord voldoende ruimte tussen de toetsen . mogelijkheid om een aangepast . aangepaste bedieningsmogelijkheden
Het nummer kennen
. de functietoetsen en het toetsenbord gebruiken om de persoonlijke lijst te raadplegen
meest gebruikte nummers
. elektronische formaten die met . een telefoonboek op papier gebruiken
een aangepast technisch hulpmiddel kunnen worden geraadpleegd . vocaal alternatief
. semi-automatisch of automatisch
toetsenbord aan te sluiten . accessoires zoals joysticks . vocale lijst met spraakherkenning . toegang tot een aantal nummers via één enkele toets . online telefoonboek, op CD . inlichtingen via telefoon met doorverbinding
33
Het nummer vormen
. het toetsenbord gebruiken
. mogelijkheid om het gevormde
Toegang hebben tot de menu’s en functies
. de functietoetsen gebruiken
. vocaal alternatief
. bediening via spraak
Weten wie belt
. de hoorn in de hand nemen om de informatie op het scherm te lezen
. vocaal alternatief
. vocale aankondiging
Een bericht ingeven
. het toetsenbord gebruiken
. vocaal alternatief
. verzenden van ingesproken berichten
De uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen manipuleren, plaatsgebrek
. draadloze verbindingen
. draadloze technologie (Bluetooth)
Contact opnemen met de leverancier
. zich begeven naar de kantoor- en . contactmogelijkheden op afstand . communicatie en bestellingen op afstand verkoopruimtes (vervoer en toe(telefoon, e-mail, website) gankelijkheid van de gebouwen)
Een uitrusting kiezen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. aangepaste informatie over de
. toegang tot verschillende informatie . de omgeving controleren
. nuttige diensten uitbouwen door . vocale informatiediensten de bestaande technologieën te . gebruik van de telefoon als
Goede voorbeelden uit de praktijk Toegankelijkheidslabel – Anysurfer Toegankelijkheidslabel dat internetgebruikers met een handicap aangeeft of de website die zij raadplegen toegankelijk is. Dit project werd gelanceerd in 1999 in het kader van een “webtoegankelijkheidsproject” en wordt gesteund door verschillende overheidsorganen waaronder het Waals Gewest en de Vlaamse overheidsdienst voor Gelijke Kansen. Het Blindsurferproject was een initiatief van Rudi Canters. Momenteel werken de verenigingen Blindenzorg Licht en Liefde en het ONA (Oeuvre Nationale des Aveugles) samen aan het project. http://www.anysurfer.be
. vocaal alternatief . vereenvoudigde toegang tot de
. handvrij functie . ergonomische hoorn aangepast aan de moeilijkheid (omvang, gewicht, vorm)
. voornummering . eenvoudige nummervormer nummer te verifiëren vóór de . vocale lijst met spraakherkenning oproep wordt gelanceerd . vereenvoudigde nummervorming voor de meest gebruikte nummers . vocaal alternatief
E-mails versturen als je niet kan lezen of schrijven – WAI-NOT Met WAI-NOT is het mogelijk e-mails te versturen dankzij het gebruik van pictogrammen. Je hoeft dus niet te kunnen lezen of schrijven. Deze gebruiksvriendelijke site biedt verschillende educatieve, informatieve en (re)creatieve activiteiten aan. Om tegemoet te komen aan de verschillende vaardigheidsniveaus, werd de inhoud ingedeeld op basis van de complexiteit: “cybernauten” voor jongeren met een licht mentale of sociale handicap, “explorers” voor personen met een gematigde mentale handicap en “navigators” voor personen met een zware mentale handicap. Het onderscheid tussen deze verschillende categorieën ligt in het soort
Nuttige diensten
producten
combineren
. gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
afstandsbediening
MOBIELE TELEFONIE HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Het belgeluid waarnemen
. het belgeluid horen
. visueel en gevoelsmatig alternatief . geluidsversterking . aangepaste geluidssterkte
. lichtgevende, trillende belfunctie . versterking belgeluid . keuze en regeling van het geluid van de beltonen
De beller identificeren
. de beller identificeren (zijn of haar stem horen)
. weergave van de gegevens van de beller . gepersonaliseerde trilfunctie . overzicht van de oproepen
. weergave van nummer en naam . instelbare trilfunctie naar gelang van de beller . overzicht van gemiste, ontvangen, verrichte oproepen
Opslaan
. de gesprekspartner horen, mondeling converseren
. geluidskwaliteit aangepast aan de behoeften
. versterking van de beluistering . keuze en regeling van de geluidsweergave . compatibiliteit met hoorapparaten : ruim en/of gebogen oppervlak . magnetische inductie voor personen met een hoorapparaat in T-positie . hoorn met botgeleiding . Bluetooth technologie . mogelijkheid om een hoofdtelefoon toe te voegen
communicatie : geschreven taal, gesproken taal en pictogrammen in BETA-taal (een grafische taal met 5000 beelden, symbolen en pictogrammen). http://www.creth.be/wainot/folder2.htm Avatars en internetcommunicatie tussen personen met een auditieve handicap
Visual Friendly - Solution Label Vue
. tekstueel alternatief . schriftelijk dialogeren . gebruik van gebarentaal en liplezen
32 Een bericht schrijven
. communiceren via videofonie
. de geschreven taal gebruiken . kostprijs en traagheid van uitwisselingen via sms
. schrijfhulp . bidirectionele schriftelijke communicatie
. ondersteunend typen met woordenboek (t9)
Bellen in geval van nood
. diensten die alleen mondeling bereikbaar zijn
. schriftelijk alternatief . visueel alternatief
. mogelijkheid tot sms-gebruik . mogelijkheid om 3G te gebruiken met videofonie via een ‘tolkzender’ (in studie)
Contact opnemen met de leverancier
. communiceren via telefoon of in . persoonlijk onthaal de kantoor- en verkoopsruimtes . schriftelijke alternatieven . visuele alternatieven . gebruik van gebarentaal
De wekker merken
Een uitrusting kiezen
. het belgeluid horen
. de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
. persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopruimtes . communicatie en beschikbare informatie op afstand via e-mail, brief, fax, website, sms, videofonie met ‘tolkzender’ (in studie) . gebruik van gebarentaal bij videofonie of op de website
. visueel alternatief . aangepaste geluidssterkte . gevoelsmatig alternatief
. flash . regeling van de geluidssterkte . bijkomend aangepast belgeluid . trilfunctie
. aangepaste informatie over de producten
. gemeenschappelijk symboolgebruik door de leveranciers van uitrustingen en de operatoren, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
Het programma “Schrijven met symbolen 2000”, dat beschikbaar is in het Engels, Frans, Duits en Portugees, zet getypte tekst automatisch om in symbolen en omgekeerd. Personen met een mentale handicap kunnen zo berichten schrijven met de muis, het aanraakscherm of een aangepast toetsenbord, gewoon door de gekozen symbolen aan te wijzen. Het project ALDICT zal dit systeem combineren met een e-mailprogramma dat de automatische geschreven en gesproken ver taling in de verschillende talen mogelijk maakt. Hierdoor zullen personen met een mentale handicap internationaal kunnen communiceren en deelnemen aan de ontwikkeling van de informatiemaatschappij. http://www.siwadam.com/hmm/euaf.htm
Een avatar is een digitaal personage dat vaak op het internet wordt gebruikt om de personen voor te stellen die rechtstreeks met elkaar op interactieve wijze communiceren. SigningAvatar(TM) werd ontwikkeld door VDCom3D. Het is een driedimensioneel digitaal personage dat de Amerikaanse gebarentaal spreekt met zijn handen en gelaatsuitdrukkingen. Hij kent 3500 woorden en begrippen en heeft 24 gelaatsuitdrukkingen. Met zijn vingers kan hij de woorden spellen die hij niet kent. Afhankelijk van de toepassing die met de avatar wordt gebruikt, kan de gebruiker de snelheid, de weergave, de rotatiehoek, de zoomfactor, de achtergrondkleur en de eventuele aanwezigheid van tekstuele ondertitels regelen. De avatar gaat op zoek naar de woorden en uitdrukkingen in zijn bibliotheek en combineert ze in real-time om de gewenste zin te vormen. Voor heel wat dove personen is gebarentaal het enige communicatiemiddel dat zij echt goed beheersen en een technologie als deze kan een belangrijke mijlpaal zijn voor hun maatschappelijke participatie via internet. http://www.handiveille.net/index1.htm ALDICT – Schrijven met symbolen – interpersoonlijke communicatie en verstandelijke handicap
Visual Friendly is een Franse firma die gespecialiseerd is in ergonomie en e-toegankelijkheid. Deze firma ontwikkelde de toepassing Label Vue, waarmee de webpagina’s automatisch kunnen worden afgestemd op de weergavevoorkeur die de internetgebruiker opgeeft (lettergrootte en -type, gebruikte kleuren, pagina-indeling, geoptimaliseerde versie voor braillelectuur of spraaksynthese, enz.). Dankzij deze personalisering wordt tegemoetgekomen aan de specifieke behoeften van de gebruiker op het vlak van leesbaarheid. Label Vue verbetert zo de leesbaarheid van websites. De vereenvoudigde weergave stelt de internetgebruiker gerust, maakt hem beter wegwijs op de pagina en bevordert de navigatie. Het weergavemodel standaardiseert voor alle websites de positie van functionele elementen (terug naar de startpagina, navigatielinks...). http://www.visualfriendly.com Frankrijk - La Poste De groep La Poste wil dat zijn 33 internetsites, intranetten en toepassingen tegen eind 2006 toegankelijk zijn. In een eerste fase voerde La Poste een audit uit voor al zijn websites om een duidelijk beeld te krijgen van de situatie en een actieplan voor toegankelijkheid op te stellen. Om de duurzaamheid van de toegankelijkheid te waarborgen legt de groep de nadruk op de opleiding van de betrokken teams (redactioneel en technisch). http://www.laposte.fr
53
MOBIELE TELEFONIE ZIEN
BIOMETRIE Biometrie wordt gebruikt om personen te identificeren op basis van individuele lichamelijke eigenschappen. Biometrische identificatiemethoden worden voornamelijk gebruikt op het gebied van de veiligheid; denk maar aan de automatische toegangscontrole.
.
De biometrische controlesystemen kunnen morfologische of gedragseigenschappen analyseren. De belangrijkste technieken zijn :
. digitale vingerafdrukken, . de vorm van de hand of vingers, . de vorm van het gezicht, . het netvlies en de iris van het oog, . spraakherkenning, . herkenning van handschrift, . typsnelheid, . de vorm van de aders in de handpalm. 54
In een huiselijke context, biedt biometrie nieuwe mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid en veiligheid. Op basis van het persoonlijk profiel gekoppeld aan een identificatiecode kan de omgeving immers eenvoudig worden gecontroleerd. Zo moeten er geen identificatiecodes worden onthouden, wat bijvoorbeeld bij een cognitieve handicap goed van pas kan komen. Personen die hun armen of handen niet volledig kunnen gebruiken kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van de iris, waardoor ze geen kaart moeten invoeren of code moeten intoetsen. De biometrische identificatiesystemen werden aanvankelijk gebruikt door de overheid, maar krijgen steeds meer civiele en commerciële toepassingen. De integratie van biometrie in paspoorten en visa zal de eerste grootschalige verspreiding betekenen van deze technologie in de Europese Unie. Op commercieel vlak merken we op dat biometrie in de nieuwe Windows-versie zal worden geïntegreerd.
.
Toegankelijkheid Hieronder vindt u enkele voorbeelden van moeilijkheden die personen met een handicap onder vinden wanneer een biometrische toepassing wordt gebruikt. Deze problemen kunnen het gebruik van sommige toepassingen moeilijk of zelfs onmogelijk maken24 :
. visuele handicap : geen iris, slechtziendheid die het moeilijk . .
Voor de personen met een handicap zijn er twee risico’s verbonden aan de ontwikkeling van biometrie :
. respect voor het privé-leven, meer bepaald in verband met de toegang tot medische gegevens, . eerbied voor de waardigheid en de rechten van de persoon wanneer het identificatiesysteem niet bruikbaar is door een persoon wegens zijn handicap. In de lente van 2004 gaf de LIBE-commissie van het Europees parlement de opdracht tot een prospectiestudie over de impact van biometrische technologieën23. Sommige van de geformuleerde aanbevelingen hebben betrekking op de personen met een handicap : ongeacht of het gaat om privé- of overheidstoepassingen, de
.
noodprocedures moeten uitgebalanceerd zijn : ze mogen niet raken aan de veiligheid, noch aan het privé-leven. Personen met onleesbare digitale vingerafdrukken hebben bijvoorbeeld evenveel recht op respect en veiligheid als de anderen, de menselijke factoren zoals leeftijd, etnische afkomst, geslacht, ziekte en handicap (met inbegrip van de natuurlijk veroudering) moeten geval per geval worden bestudeerd, om het risico op sociale uitsluiting van een kleine maar niet te verwaarloze bevolkingsgroep zo veel mogelijk te beperken. Ook het gebruiksgemak en de gebruiksvriendelijkheid van biometrische technologieën in levensechte situaties moeten worden nagegaan, de indirecte gevolgen vallen onder de ethiek en hebben betrekking op het risico dat biometrische gegevens worden gebruikt om persoonlijke medische gegevens te onthullen.
.
. .
maakt om recht in de camera te kijken, trilling van het oog, verandering van het oog na een cataractoperatie, auditieve handicap : spraakstoornissen maken het gebruik van stemherkenningssystemen moeilijk, onvermogen om gesproken instructies te volgen, lichamelijke handicaps : aandoeningen zoals artritis zorgen voor problemen om de vinger of hand correct te plaatsen, na operaties die leiden tot een grote verandering van het gezicht is een nieuwe registratie nodig, snij- en brandwonden kunnen het beeld van de hand of het gezicht tijdelijk beïnvloeden, wanneer de hand of vingers niet kunnen worden gebruikt, is het systeem onbruikbaar, voor personen in een rolstoel kunnen de toestellen ontoegankelijk zijn, meer bepaald wanneer de hoogte van de toestellen onverstelbaar is, personen die een gebrekkige spiercontrole hebben, kunnen moeite ondervinden om hun hoofd of vingers tijdens de hele verwerking stil te houden, verstandelijke handicaps : dyslexie, taalproblemen, leer- en geheugenstoornissen maken het moeilijk of zelfs onmogelijk om een betrouwbaar biometrisch staal te leveren of om doorheen de computertoepassing te navigeren. Ieder toestel zorgt voor verschillende problemen op het vlak van toegankelijkheid. Niettemin, kunnen we toch een aantal basisregels formuleren25 : toegankelijk toestel, meer bepaald voor rolstoelgebruikers, systeem dat localiseerbaar en bruikbaar is met behulp van
HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De menu’s en functies gebruiken
. de informatie op het scherm lezen
. vocaal alternatief . wijziging van de weergave-instellingen
. vooraf opgeslagen vocale naamkaartjes . spraaksynthese . regeling van de grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast
. wegwijs raken in de menu’s
. vereenvoudiging van de navigatie
Het oplaadniveau van de batterij kennen
. menu’s die bij begin en einde van de lijst blokkeren/ geluidssignaal dat het begin en . eenvoudige toegang tot een aantal einde van de lijst aangeeft . weergave van de lijsten altijd in dezelfde functies volgorde en niet op basis van de laatste verrichtingen . mogelijkheid om niet-gewenste functies te blokkeren . programmeerbare toetsen
. de boodschap « batterij opladen » . verwittiging via geluid lezen . de streepjes op het scherm die het . geluidsraadpleging van het oplaadniveau oplaadniveau van de batterij weergeven visualiseren
. de boodschap geen netwerk / Weten of er netwerkverbinding is netwerkverbinding lezen . de streepjes op het scherm die de kwaliteit van de netwerkverbinding weergeven, visualiseren
. automatisch geluidssignaal wanneer de batterij moet worden opgeladen . batterijfunctie (menu’s) waarbij een aantal geluidssignalen kan worden gehoord die overeenstemmen met het aantal streepjes op het scherm
. automatisch geluidssignaal wanneer de netwerkverbinding uitvalt/hersteld is . raadpleging van de kwaliteit van de . netwerkfunctie (menu’s) waarbij een aantal netwerkverbinding aan de hand van geluidssignalen kan worden gehoord die overeenstemmen met het aantal streepjes geluid op het scherm . geluidssignaal
De PIN-code ingeven . de boodschap code aanvaard/ geweigerd lezen
. raadpleging aan de hand van geluid . verschillende geluidssignalen voor PIN-code aanvaard/geweigerd
Het verbruik kennen . een gedrukte factuur lezen
. alternatieve formaten . raadpleging via telefoon
. factuur in braille of grootschrift / elektronische drager . follow-up van het verbruik via telefoon
. draadloze verbinding
. draadloze technologie
De uitrustingen aansluiten
. de aansluitingen manipuleren, onopzettelijk uitschakelen voorkomen
Contact opnemen met de leverancier
. zich verplaatsen en wegwijs raken in . telefonisch onthaal . persoonlijk onthaal de kantoor- en verkoopruimtes
. gedrukte facturen, contracten, brieven lezen
. alternatieve formaten
. facturen, contracten, klantenbrieven in braille, grootschrift, toegankelijke elektronische drager (web, e-mail, CD) . bestellingen via telefoon, e-mail, op een toegankelijke website . commerciële aanbiedingen en handleidingen : braille, grootschrift, toegankelijke elektronische drager (web, CD, audio-CD)
. aangepaste informatie over de producten
. gemeenschappelijk symboolgebruik door operatoren en leveranciers van uitrustingen, toegankelijke gidsen over de producten en diensten per type handicap, informatie over de keuzecriteria per type handicap
. bestellen (brief, bestellingsbon, enz.) . gedrukte aanbiedingen en handleidingen lezen
Een uitrusting kiezen . de aangepaste uitrustingen en diensten kennen
Nuttige diensten
. inlichtingen via telefoon . persoonlijk onthaal in de kantoor- en verkoopsruimtes
. toegang tot verschillende informatie . nuttige diensten uitbouwen door de . vocaal dienstenaanbod bestaande technologieën te . vocale memo, dictafoonfunctie . persoonlijke berichten opslaan . GPS, vocale routebeschrijving . mails beluisteren via gsm combineren . geoplaatsbepaling, hulp bij verplaatsingen
31
MOBIELE TELEFONIE
niet-visuele signalen,
ZIEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Het nummer kennen
. de persoonlijke lijst raadplegen op het scherm
. de contactpersoon bellen door zijn of haar naam in te spreken zonder gebruik te maken van de lijst . aangepaste weergavei-nstellingen . de informatie op het scherm vergroten . eenvoudige toegang tot de meest gebruikte nummers
. vocale lijst met spraakherkenning . regelen van de weergaveinstellingen : grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast . loepfunctie . toegang tot sommige nummers via één enkele toets
. vocale inlichtingendienst
. inlichtingendienst via telefoon en doorverbinding . telefoonboek in braille, grote letters, elektronische dragers (web, CD)
. een telefoonboek in drukvorm raadplegen
. alternatieve formaten
. de persoonlijke lijst beheren
Het nummer vormen
30
. het toetsenbord gebruiken . de toetsen op het toetsenbord terugvinden . nagaan of de goede toets werd ingedrukt
. mogelijkheid om de lijst te beheren . PC-synchronisatie op een computer die met aangepaste randapparatuur is uitgerust . bediening via spraak . vocale lijst met spraakherkenning . gevoelsmatige marker die de . pentoets 5 ruimtelijke oriëntatie vergemakkelijkt . toetsen met geluid . gedifferentiëerde geluidsfeedback om de toetsen te onderscheiden
Het soort oproep . de informatie op het scherm herkennen (SMS, MMS, lezen gesproken oproep...)
. verschillende belgeluiden/trilfuncties . verschillende beltonen/trilfuncties naar gelang van het soort oproep
Weten wie belt
. vocale aankondiging van de beller
. de naam en het nummer die op het scherm verschijnen lezen
. aangepaste weergave-instellingen . foto ter vervanging van de tekst
. omzetting naar spraak . omzetting naar een ander formaat . wijziging van de weergaveinstellingen
Een geschreven bericht . een tekst ingegeven met behulp vormen van het toetsenbord
. . . . . . .
opeenvolging van handelingen, feedback over het verloop van de operatie (visueel en met geluid), duidelijke tekens, gebruik van iconen en standaardsymbolen, aangepaste verlichtingsomstandigheden, merktekens op de grond vermijden zoals voetafdrukken om de positie van de gebruiker aan te geven (onbruikbaar voor een blinde en nutteloos voor een rolstoelgebruiker), aangepaste en eventueel wijzigbare interactiesnelheid, het systeem moet op de juiste hoogte worden aangebracht, de hoogte moet indien mogelijk verstelbaar zijn, geen registratie van informatie over de handicap zonder de formele goedkeuring van de betrokken persoon, een alternatief bieden voor het biometrisch systeem wanneer dit niet kan worden gebruikt door iemand wegens zijn handicap, mogelijkheid om het registratieproces over te doen wanneer de gebruiker het systeem niet meer kan gebruiken met voldoende betrouwbaarheid (wijziging van biometrische informatie), zonder de administratieve stappen te verzwaren, dezelfde eerbied voor het privé-leven waarborgen voor een gebruiker met een handicap als voor de andere gebruikers.
Bruikbaarheid . gepersonaliseerde beltonen
Een geschreven bericht . de letters op het scherm lezen lezen
. herkenningstekens voor de toestellen die geen contact vergen, . naleving van de toegankelijkheidsregels met betrekking tot het toetstenbord, de functietoetsen, de aanraaksymbolen, . taalalternatieven, lettergrootte, kleurencombinaties, . eenvoudige en samenhangende inter face, logische
. sms’jes dicteren
. de ingegeven letters herlezen
. wijziging van de weergaveinstellingen
. het voorspelde woord lezen
. ABC-modus
. vocaal naamkaartje voor iedere naam in de lijst . vocale aankondiging van een nr. dat niet in de lijst voorkomt . vocale raadpleging van de laatste onbeantwoorde oproepen . regeling van de grootte en vorm van de letters, kleuren, contrast . loepfunctie . weergave van de foto van de beller
. spraaksynthese, gevocaliseerde lectuur van SMS’jes en MMS’jes . software waarmee sms’jes op de computer kunnen worden overgebracht en gelezen aan de hand van de technische hulpmiddelen van de gebruiker . regeling van de grootte, vorm en kleuren van de letters . regeling van het contrast . loepfunctie . gevocaliseerde verzenddienst voor sms’jes . regeling van de grootte en de vorm van de letters, kleuren, contrast/loepfunctie . standaard ABC-instelling, mogelijkheid om woordinvoer met woordenboek (T9) uit te schakelen
. .
grootte, brede toetsen met voldoende tussenruimte, tril- en geluidssignaal bij het indrukken van toetsen, rekening houden met links/rechtshandigheid, toegankelijkheid en gebruiksgemak van de verlichtingsknoppen, verbindingspoorten, medialezers, enz.), goede weerstand van de materialen, het aantal functietoetsen links en rechts verdubbelen zodat het klavier met één hand kan worden gebruikt.
Beschikbaarheid Het is nuttig toepassingen te ontwikkelen die gebruik maken van biometrische technieken om het dagelijks leven van personen met een handicap te vereenvoudigen door de mogelijkheid na te gaan om een profiel te associëren met een biometrische eigenschap wat vele toepassingsmogelijkheden biedt, meer bepaald in het kader van de domotica.
Financiële haalbaarheid Om de toegang tot biometrische oplossingen mogelijk te maken, moeten de toepassingen die van belang zijn in het kader van een handicap worden erkend en gefinancierd.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de ontwikkelaars en operatoren bewustmaken van en opleiden Aanbevelingen :
. personen met een handicap van bij het ontwerp van het . .
. . . .
systeem betrekken en het systeem laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende mogelijkheden, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en helpfuncties, mogelijkheid om een verrichting te annuleren en makkelijk opnieuw te beginnen, een multi-modaal systeem vergt soms veranderingen van positie (bijvoorbeeld een positie voor gelaatsherkenning, een andere positie voor de digitale vingerafdruk), voorzien in alternatieven en erop letten dat de positie van de persoon rekening houdt met de diverse capaciteiten van de gebruikers (rechtover het toestel, te respecteren afstand, hoogte, houding), systemen vermijden die immobiliteit vergen om een beeld te nemen of alternatieven bieden, mogelijkheid om de weergaveinstellingen, de interactiesnelheid, de positie van het toestel te wijzigen, bij de Smart Cards waarmee de voorkeuren van de gebruiker vóór iedere interactie kunnen worden gedetecteerd, kiezen voor “contactless” cards of kaarten waarbij contact niet nodig is om problemen te voorkomen met gebruikers die coördinatieproblemen hebben, mogelijkheid om externe randapparatuur voor in-en uitvoer aan te sluiten (aantal stopcontacten, soor ten verbindingen),aangepaste ergonomie (schermen van verschillende
. . .
over het design voor iedereen en de problemen die gepaard gaan met het gebruik van de toepassingen door personen met een handicap, de toekomstige gebruikers van een toepassing informeren, vooral bij opgelegde systemen, door aangepaste informatiedragers en –kanalen te gebruiken, mogelijkheid bieden om met het systeem vertrouwd te raken vóór het functioneel wordt, goede voorbeelden uit de praktijk en innoverende toepassingen die van pas komen in het kader van een handicap verspreiden.
Toepassingsvoorbeelden Een Amerikaanse basisschool identificeert de personen die de kinderen komen oppikken aan de hand van deze technologie. Iedereen die van de ouders de toestemming kreeg kan deelnemen aan het systeem. Wie een kind komt afhalen op school moet eerst zijn hand plaatsen op een lezer die de geometrie van de hand nagaat. Scanners om vingerafdrukken te lezen worden stilaan ingebouwd in PC’s om de gebruikers ervan te herkennen. Hewlett-Packard ontwikkelde een digitale persoonlijke assistent met een biometrische receptor die de toegang beperkt tot de toegestane gebruikers (Hamilton, 2003).
55
Andere fabrikanten zoals Acer Inc, de Aziatische informaticareus, en International Business Machines Corp. (IBM) hebben erkenningseenheden ingevoerd voor digitale afdrukken in hun draagbare computers. Targus Inc, de grootste fabrikant van computeraccessoires verkoopt een lezer voor digitale vingerafdrukken op een computerkaart, de “DEFCON Authenticator” – bestemd voor draagbare computers en een lezer in een soort randapparaatje genaamd “pod” dat op elke computer met een USB-poort kan worden aangesloten. Bron : “Biometric-Based Technologies” OCDE.
Goede voorbeelden uit de praktijk GENEVE - elektronisch stemmen, biometrie en visuele handicap Geneve gaf een demonstratie van het eerste elektronische stemsysteem met antropometrische spraakherkenning voor blinden en slechtzienden tijdens de wereldtop over de informatiemaatschappij (WSIS). Dit systeem werd ontworpen om het elektronisch stemmen via internet te vergemakkelijken voor burgers met een visuele handicap. http://www.identech-online.com/actualites_gene.php?rubrique=1
56
Mobiele telefonie De meesten onder ons bezitten de dag van vandaag een draagbare telefoon. De gebruikte toestellen maken het niet alleen mogelijk om overal te telefoneren maar ook om tekstberichten, foto’s en video’s te verzenden en te ontvangen en zelfs om toegang te hebben tot het internet en via het scherm te communiceren. Een telefoon op zak hebben, zowel binnen- als buitenshuis, biedt personen met een handicap meer mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid en veiligheid dan ooit tevoren. Een persoon met beperkte mobiliteit zal bijvoorbeeld minder aarzelen om met de wagen te rijden wanneer hij weet dat hij kan worden gered als er zich een probleem voordoet. Een mobiele telefoon met GPS-technologie maakt het bovendien mogelijk personen geografisch te localiseren en hulpsystemen te ontwikkelen voor verplaatsingen, wat bijzonder nuttig is bij een visuele of een verstandelijke handicap. De mobiele telefoon maakt ook deel uit van de apparaten die de omgevingsbediening vergemakkelijken (domotica). Tot slot zullen deze telefoons die toegang verschaffen tot het internet en videofonie ook een revolutie teweeg brengen voor de dove personen voor wie de telefoon tot nu toe weinig toegankelijk was.
Toegankelijkheid
14
zie tabel p 30.
29
PDA, PDAPhone & Smartphone
TELEFONIE Algemene inleiding
28
Met het oog op universele dienstverlening, moeten vaste telefoons, mobiele telefoons en toegankelijke openbare telefooncellen beschikbaar zijn voor iedereen die er nood aan heeft, zonder meerkosten. De studie van het PROMISE-project rond de toegankelijke spraaktelefoon schuift de conclusies naar voor van de Europese actiegroep die een aantal van de belangrijkste Europese operatoren samenbracht. Deze actiegroep pleit voor de link tussen onderzoekscentra, normalisatie-instituten en telecomoperatoren om de informatie zo wijd mogelijk te verspreiden en praktische oplossingen toe te passen, zodat alle ouderen en personen met een handicap in Europa makkelijker en gebruiksvriendelijker toegang kunnen hebben tot de telecommunicatie. Standardisatie is immers een belangrijke stap om telefoontoestellen toegankelijker te maken. Zo ontwikkelde het ETSI (het Europese standaardisatieorgaan voor de telecommunicatie-industrie) de standaarden voor ringleiding en geluidsversterking voor hoorapparaatdragers en de normen voor identificatietoetsen met aanraakfunctie voor telefoonkaarten die handig zijn bij een visuele handicap. De bereikbaarheid van de hulpdiensten is een absolute prioriteit. Ook de veralgemening en de compatibiliteit van tekstberichten in beide richtingen en de toegankelijkheid van openbare telefooncellen zijn prioritair, net als de toegankelijkheid van mobiele telefoons en digitale televisie. De overheid moet erop toezien dat standaarden en reglementeringen worden uitgewerkt die ervoor zorgen dat de toestellen correct worden ontworpen en dat het verkoopsbeleid dergelijk ontwerp aanmoedigt. De industrie krijgt de aanbeveling om het principe in te voeren van het “ontwerp voor iedereen” bij de productie van telefoons en om ervoor te zorgen dat alle gebruikers kunnen beschikken over een uitrusting en aangepaste dienstverlening zonder bijkomende kosten.
Goede voorbeelden uit de praktijk Wetgeving – de Verenigde Staten De Amerikaanse wet van 1996 inzake telecommunicatie is bijzonder betekenisvol omdat ze eist dat de telecommunicatievoorzieningen en –diensten toegankelijk moeten zijn voor personen met een handicap overal waar dat “makkelijk realiseerbaar” is. Het gaat om een erg belangrijke vooruitgang voor de gehandicapte personen in de Verenigde Staten, die ook gevolgen heeft voor Europa. Dit is immers het eerste voorbeeld van een specifieke wetgeving die de hele telecommunicatie-industrie verplicht om al haar voorzieningen en diensten toegankelijk te maken. Voor de Europese telecommunicatie-industrie betekent dit dat de Amerikaanse industrie en dienstverleners over een concurrentievoordeel
beschikken als zij zich richten op de Europese markt van de oudere en gehandicapte personen. De Europese industrie en dienstverleners kunnen dan weer homologatieproblemen ondervinden op de Amerikaanse markt. Industrie : Europese actiegroep voor personen met een handicap en ouderen Het gaat om een initiatief in de telecommunicatie-industrie waaraan een aantal belangrijke Europese operatoren deelnamen, zoals British Telecom, France Telecom, Deutsche Telekom, CSELT (Italië), PTT Telecom (Nederland) en Telefonica (Spanje). Overheid : ontwerprichtlijnen van de Scandinavische landen Het Scandinavisch comité rond handicap is een samenwerkingsorgaan dat werd opgericht onder auspiciën van de ministerraad van de Scandinavische landen en dat kwesties behandelt die betrekking hebben op personen met een handicap. Het comité behandelde meer bepaald de kwestie van toegankelijke telecommunicatie en heeft een reeks richtlijnen voorbereid over de toegankelijkheid van telefoons : “De telefoon voor iedereen”. Deze richtlijnen staan bekend als erg nuttig voor de ontwerpers, de producenten, de kopers en de gebruikers van telefoontoestellen en –diensten.
De PDA (Personal Digital Assistant) is een draagbaar toestel dat aanvankelijk werd ontworpen als elektronische agenda. Na verloop van tijd werden de functies van de PDA ruimer en evolueerde dit toestel naar een echte computer met een verkenningssysteem afgestemd op de besturingssystemen van PC’s zoals Windows en Unix, uitbreidbare geheugens, communicatiepoorten, enz. Een PDA met telefoonverbinding wordt PDAPhone genoemd. Een GSM die evolueert naar een PDA wordt dan weer Smartphone genoemd. PDA’s zijn krachtige, lichte, mobiele apparaten die op grote schaal worden verspreid, waardoor hun kostprijs daalt. Deze kenmerken maken dat PDA’s door een aantal personen met een handicap als mobiele apparatuur kunnen worden gebruikt. Personen met een leerstoornis of een verstandelijke handicap, bijvoorbeeld, kunnen baat hebben bij de functies voor organisatie en taakbeheer van deze apparaten26. Ook voor personen met beperkte mobiliteit kan een PDA nuttig zijn wegens zijn kleine afmetingen, zijn beperkt gewicht en zijn draagbaarheid. De potentiële gebruiksmogelijkheden van PDA’s voor personen met een handicap hebben de providers van communicatiemiddelen met vervangingsfuncties ertoe aangezet tal van producten te ontwikkelen op basis van een PDA. De huidige kenmerken van een PDA zijn :
. plastieken of metalen omhulsel met kleine afmetingen die een . . . . . . . . . . .
heuse computer bevat met alle functies die op een PC beschikbaar zijn, een klein formaat en een licht gewicht (128 tot 520g) maakt dat het toestel overal kan worden meegenomen, de verkenningssystemen zijn vergelijkbaar met die van micro-computers, de programma’s kunnen dus worden samengesteld op een microcomputer en vervolgens op de PDA worden overgebracht, doorgaans voorzien van een aanraakscherm dat met een pen kan worden bediend en br uikbaar is in por tret- of landschapsweergave, een reeks toetsen, meestal 4, onder het scherm met programmeerbare functies, een aanwijstool (joystick) maakt een snelle verplaatsing van de cursor mogelijk, sommige PDA’s zijn uitgerust met een echt Qwerty- of Azertytoetsenbord, een batterij zoals die in GSM’s, waarvan het verbruik varieert naar gelang van de gebruikte functies, een centrale verwerkingseenheid met microprocessor met frequenties van 300 tot 600 Mhz, ROM-geheugens voor de basisprogramma’s, RAM-geheugen en doorgaans aansluitbare externe geheugens (SD card, …), de meeste PDA’s hebben een infraroodpoort, sommige hebben ook een Bluetoothpoort, de meest recente modellen zijn uitgerust met een WiFipoort, doorgaans een microfoon om geluiden op te vangen een
luidspreker om geluid voort te brengen,
. sommige PDA’s zijn uitgerust met een alarmsysteem zoals een triller, . sommige PDA’s zijn uitgerust met een GPS. De momenteel beschikbare standaardprogramma’s bevatten de volgende functies27 :
. het beheer van de contactpersonen, . een agenda en de organisatie van persoonlijke taken, dezelfde . . . . .
functies als de standaardfuncties op alle PC’s, waardoor dezelfde gegevens kunnen worden teruggevonden als de gegevens die op een PC worden verwerkt, maar perfect autonoom bruikbaar, het beheer van de persoonlijke portefeuille en onkostennota’s: op verplaatsing kan een tabel worden gebruikt opgemaakt in Pocket Excel of eenvoudige handgeschreven notities, de opslag van gegevens : het centrale geheugen van het toestel maakt het mogelijk om bijvoorbeeld talrijke documenten op te slaan in de vorm van nota’s of meer bewerkbare bestanden (Word, Excel, HTML), wekker, uurwerk : vele programmeerbare alarmen met beheer van de dagen waarop deze alarmen in werking moeten treden, dictafoon : mogelijkheid om gesproken boodschappen op te slaan, lezer voor muziek en videobestanden, fotoalbum, rekenmachine, spelletjes.
Een PDA is ook bruikbaar als universele afstandsbediening dankzij de infraroodtechnologie28. Deze draadloze verbinding tussen twee persoonlijke assistenten week meteen af van zijn oorspronkelijke functie – uitwisseling van bestanden of visitekaartjes – om als bediening te dienen voor een televisie en videorecorder. De komst van de homecinema en de veelheid aan afstandsbedieningen hebben de producenten ertoe aangezet in sommige PDA’s software te integreren die een universele afstandsbediening nabootsen. In het menu van deze programma’s staan het aanleren van bestaande telecommunicatiefuncties en een personaliseerbare interface. Sommige software stellen macro’s voor om verschillende acties met één knop uit te voeren, andere stellen voorgeprogrammeerde afstandsbedieningen voor, waardoor geen codes meer moeten worden onthouden en nog andere stellen spraakbediening voor. Wanneer de PDA wordt aangesloten op het internet, kunnen andere programma’s worden gebruikt, bijvoorbeeld voor de lectuur van e-books : zowel in HTML als in Microsoft Reader zijn tal van boeken al dan niet gratis beschikbaar op het internet.
Toegankelijkheid Ondanks zijn voordelen, is de PDA niet geschikt voor alle personen met een handicap. Doorgaans worden de gegevens ingevoerd met
57
behulp van een pen en worden de resultaten weergegeven op een klein scherm. Deze toestellen zijn dus moeilijk hanteerbaar voor personen die de pen niet kunnen gebruiken of het scherm niet kunnen zien29. Mensen die de pen niet kunnen gebruiken, kunnen hun PDA aansluiten op een klein draagbaar toetsenbord. Er zijn tal van toetsenbordmodellen beschikbaar, waaronder toetsenborden die met één hand kunnen worden bediend. Bij sommige gebruikerssystemen voor PDA’s is het echter niet mogelijk om gegevens enkel via een toetsenbord in te voeren. Voor slechtzienden en andere personen die geen pen of toetsenbord kunnen gebruiken, is de in- en uitvoer van gegevens via spraak een goede oplossing. Voor slechtziende personen bestaan er verschillende PDA’s met extra felle kleurenschermen. Maar slechts bij weinig gebruikerssystemen is het mogelijk om de kleuren op het scherm te veranderen en te vervangen door sterk contrasterende kleuren of te opteren voor grotere letters. Maar bij de nieuwe generatie PDA-navigators zullen de instellingen kunnen worden veranderd. Bij sommige toepassingen kan de gebruiker de letters vergroten, maar alleen in de toepassing zelf. Wat de vergrotingssoftware betreft, laat de beeldkwaliteit nog te wensen over.
Bruikbaarheid 58
De PDA moet voldoende snel zijn en genoeg opslagcapaciteit hebben om boeken te kunnen lezen.
Beschikbaarheid Voor de uitbouw van een markt van toegankelijke PDA’s en om potentiële gebruikers de mogelijkheid te geven oplossingen te vinden die hen kunnen helpen, is het nodig :
. gegevensbanken te creëren met informatie over de bestaande oplossingen, met de optie om online aan te kopen, . toegankelijkheidsregels vast te leggen voor alle overheidsaankopen, . dit product te herkennen voor terugbetaling, . de toegankelijke PDA’s van een label te voor zien, . de terugbetaling toe te staan van PDA’s die in het buitenland werden aangekocht, . de BTW op toegankelijke PDA’s te verlagen. Financiële haalbaarheid Om iedereen toegang te kunnen verlenen tot PDA’s en tot de specifieke toepassingen die op basis van dit toestel kunnen worden ontwikkeld, moet(en) :
. de terugbetaling van PDA’s worden toegestaan, . de aan de handicap verbonden meerkosten voor de aankoop worden erkend en gefinancierd, . de individuele aanpassingen worden erkend en gefinancierd,
. de aan de handicap verbonden meerkosten voor het verbruik worden erkend en gefinancierd, . een flexibel en innoverend prijzenbeleid worden gevoerd.
. de mogelijkheid om een opdracht te annuleren en makkelijk opnieuw te geven, . luisteren, toepassen, testen, valideren : personen met een handicap betrekken bij het ontwerp van het systeem en de software laten testen door gebruikers met erg uiteenlopende capaciteiten, permanente “toegankelijkheids”-groepen oprichten.
Voorbeelden van toepassingen Frankrijk - Project RAMPE Bedoeling van het project RAMPE is een interactief systeem voor assistentie en auditieve informatie te ontwikkelen voor blinde en slechtziende personen om hun zelfredzaamheid en mobiliteit in het openbaar vervoer te bevorderen. Dit systeem zal worden aangebracht op de haltes van het openbaar vervoer en in overstapstations. Het systeem gebruikt verschillende technologieën (PDA, WiFi) om op het juiste moment per tinente gesproken informatie te verschaffen. Het systeem bestaat uit terminals en een door de gebruiker gedragen toestel. Dit toestel is uitgerust met een PDA met een intelligent programma dat gebruik maakt van spraaksynthese en een draadloze WiFi-verbinding heeft met de terminals. De PDA-toepassing past zich automatisch aan aan het informatiesysteem voor de reizigers dat beschikbaar is op de haltes en reageert in real-time op de inlichtingen. Het systeem kan ingewikkelde situaties beheren, zoals stopplaatsen met meerdere haltes of lijnen, dicht bij elkaar liggende haltes, bussen die gelijktijdig vertrekken of aankomen. De terminal zendt een auditief signaal uit om de gebruiker te oriënteren, zonder hinder voor de andere weggebruikers. http://www.esiee.fr/~rampe
Beschikbaarheid Om de technologische mogelijkheden optimaal te benutten, is software nodig die verschillende benaderingsmogelijkheden biedt. De software moet alle zintuiglijke kanalen combineren : visueel (tekst, beeld, lichtstimuli, enz.), audio en interactief (aanraakscherm, muis, joystick, schakelaar, enz.). Vooral voor personen met een verstandelijke handicap moet het gebruik van tekst tot een minimum worden beperkt. Het zou interessant zijn het aanbod uit te bouwen van specifieke didactische software om de vaardigheden te verbeteren, meer bepaald bij mensen met een mentale handicap. Er zijn slechts een beperkt aantal softwaretoepassingen van dit type op de markt en doorgaans zijn ze erg duur. Er kunnen acties worden ondernomen om de beschikbaarheid van toegankelijke software te verbeteren :
. een portaalsite ontwerpen, met online aankoopoptie, die
Canada - “Beam & Fly” station Palm Canada en Air Canada openden samen hun “Beam & Fly” station in de Maple Leaf wachtruimte voor de binnenlandse vluchten van Air Canada op de internationale luchthaven van Pearson. Dit station is een nieuwe dienst waar de reizigers terecht kunnen voor de vertrek- en aankomsttijden van de dagvluchten, gidsen over de bestemmingen, internationaal nieuws, spor tnieuws en luchthavenkaarten. Al deze informatie kunnen de reizigers gewoon downloaden met hun Palm zakcomputer.
. . .
. . . . . . .
informatie bevat over toegankelijke algemene software en specifieke software, zoals virtuele toetsenborden en die ook freeware ter beschikking stellen, de uitbouw van gespecialiseerde softwaretheken bevorderen, de scholen en begeleidingscentra uitrusten met toegankelijke software, toegankelijkheidsclausules opleggen voor alle softwareaankopen bij overheidsopdrachten, beheerscontracten, subsidies en tegemoetkomingen, algemene en specifieke toegankelijke software erkennen voor terugbetaling, een label toekennen aan toegankelijke sof tware, de terugbetaling van in het buitenland aangekochte software toestaan, de BTW op sof tware die beantwoordt aan precieze voorwaarden verlagen en deze producten erkennen voor terugbetaling.
Financiële haalbaarheid Aanbevelingen :
. software met een hoge integratiewaarde terugbetalen, . .
bijvoorbeeld software die de menu’s van een gsm omzet naar spraak of een gesproken tekst omzet in geschreven taal, schermvergrotingssoftware, communicatiesof tware aangepast aan de handicap, specifieke software erkennen en financieren, de meerkosten erkennen en financieren : wat voor de ene persoon een gadget is, kan voor de andere een onvermijdelijke
voorwaarde zijn en meerkosten meebrengen die verbonden zijn aan de handicap. Dit geldt bijvoorbeeld voor spraakoplossingen in het kader van een visuele handicap, de BTW verlagen voor toegankelijke software en/of software die voor mensen met een handicap bijzonder belangrijk is, de terugbetaling van in het buitenland aangekochte toegankelijke software toestaan, een flexibel en vernieuwend prijzenbeleid voeren.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. de ontwerpers van toepassingen bewustmaken en informeren, . zorgen voor portaalsites met informatie over de toegankelijke software, . voorzien in meer centra voor informatie en gebruikersopleidingen voor software, . gespecialiseerde softwaretheken oprichten, . demo’s en makkelijk begrijpbare en leesbare didactische soft. . .
ware leveren waarmee de uit te voeren acties kunnen worden gevisualiseerd, de onderwijs- en opleidingscentra de nieuwe software die op de markt komt ter beschikking stellen, de gebruikers via aangepaste kanalen en in aangepaste vormen opleiden, professionele begeleiders van personen met een handicap een basis- en voortgezette opleiding bieden.
27 Goede voorbeelden uit de praktijk Canadese regering – BOAA (La boîte à outils accessibles pour l’approvisionnement) Deze internettoepassing bevat de toegankelijkheidsvereisten en de normen die moeten worden gerespecteerd bij de aankoop van gewone producten en diensten. Het doel is ervoor te zorgen dat de aankoopdiensten producten aankopen die beantwoorden aan het « design for all »-principe en hun verplichting naleven om diensten en goederen aan te kopen die beter toegankelijk zijn. De toepassing biedt de diensten die betrokken zijn bij de aankoop en kopers voor wie de toegankelijkheidsrichtlijnen opgesteld zijn normen en goede voorbeelden uit de praktijk, die moeten worden toegepast bij de aankoop van elektronische of computertechnologie en kantoorproducten of -diensten. http://www.apt.gc.ca/DListProdsF.asp?Id=1
GPS
COMPUTER Software In het voorgaande hoofdstuk werden de softwareoplossingen besproken die speciaal bedoeld zijn om het computergebruik te vergemakkelijken. In dit hoofdstuk onderzoeken we de verschillende toegankelijkheidsaspecten van alle softwareprogramma’s die een gebruikersinterface hebben en om die reden kunnen worden aangepast en gekoppeld aan technologische hulpmiddelen zoals schermlezers, systemen voor brailleweergave en schermvergrotingssoftware. De software die op de markt komt, moet voor iedereen bruikbaar zijn. Dit betekent dat de software : moet beschikken over functies zoals uitvergroting, contrastversterking en verbetering van de algemene leesbaarheid van een scherm, kenmerken moet hebben zoals extra grote monitors en grootschrift, bruikbaar moet zijn voor personen die beschikken over technologische hulpmiddelen zoals schermlezers, alternatieve gegevensinvoer, schermvergrotingssoftware, spraakherkenningssoftware, brailleleesregels.
. . .
26
Om software te kunnen gebruiken, moet men doorgaans in staat zijn zich voortdurend aan te passen, een opleiding te vormen, vaardigheden te combineren en van een gekende situatie naar een nieuwe situatie over te gaan, wat moeilijk kan zijn, vooral voor personen met een verstandelijke handicap. Maar sof twareprogramma’s hebben het voordeel dat ze geïndividualiseerde activiteiten/leermomenten mogelijk maken : keuze van het ritme, keuze van het niveau, keuze van de inhoud, eindeloze herhaling, geen beoordeling, geen sanctie. Door de binaire werking van computerprogramma’s die antwoorden met ja of nee (en niet met “misschien”) voelen vooral mensen met een mentale handicap zich meer op hun gemak.
Toegankelijkheid De drie basisprincipes voor toegankelijke software zijn12 : 1. De keuze van de invoer De software moet de gebruiker de keuze bieden uit verschillende invoermethodes : toetsenbord, muis, spraak en ondersteunende randapparatuur via een standaardverbinding (seriële poort, USBpoor t, firewire, enz.). De voornaamste vereiste is dat het toetsenbord toegang verschaft tot alle functies (snelkoppelingen die het gebruik van de muis vervangen). 2. De keuze van de uitvoer De software moet de gebruiker de keuze bieden uit verschillende uitvoermethodes, waaronder beeldweergave, geluid en afdruk. De voornaamste vereiste is het bieden van tekstuele alternatieven
(tekstlabels) voor alle afbeeldingen, grafieken en elementen van de gebruikersinterface, evenals visuele alternatieven voor de geluiden. 3. Samenhang en flexibiliteit De toepassing moet de gekozen gebruikersinstellingen respecteren (kleuren, lettergrootte, instelling van het toetsenbord, de geluidssterkte, de frequenties, enz.). De software zelf moet een gebruikersinterface hebben die kan worden ingesteld op basis van de behoeften van de gebruiker en zijn voorkeur, meer bepaald voor lettertypes en kleuren. De momenteel beschikbare normen en aanbevelingen staan bekend als hetzij onvolledig, hetzij te moeilijk in gebruik. De sector meent dat een instantie de opdracht moet krijgen om normen op te stellen, te actualiseren en te verspreiden, een label uit te werken en de ontwerpers te ondersteunen. Het is nodig een evenwicht te vinden tussen de volledigheid en de gebruiksvriendelijkheid van de vooropgestelde aanbevelingen 13. Een duidelijke uitleg en voorbeelden van producten die conform en niet-conform zijn moet beschikbaar zijn. De specificaties die aan de ontwerpers worden gegeven, moeten bovendien kunnen worden getest.
Bruikbaarheid Om de bruikbaarheid van een softwaretoepassing te kunnen nagaan, moet de software op z’n minst worden getest met enkele technologische hulpmiddelen die door personen met een handicap courant worden gebruikt : schermlezer, alternatieve bedieningswijzen, schermvergrotingssoftware, spraakherkenningssoftware, enz. De voornaamste criteria die moeten worden nageleefd om de doeltreffendheid, de efficiëntie en het gebruiksgemak te bevorderen zijn :
. de samenhang van de menu’s doorheen de toepassing, . aangepaste ergonomie : geen overbodige muisklikken en . . . . .
menu’s buiten het scherm, voldoende ruimte om de elementen aan te klikken, enz. de mogelijkheid om op verschillende manieren toegang te hebben tot de menu’s en opdrachten, design en kleurgebruik dat het inzicht in de structuur en de navigatie bevordert, opties voor personalisatie, meer bepaald de instelling van de beeldweergave, het geluid en de interactiesnelheid, de mogelijkheid om macro’s, sequenties te creëren, de aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en een helpfunctie, feedback wanneer een handeling correct werd uitgevoerd,
GPS (Global Positioning System) is een satellietplaatsbepalingssysteem. Dankzij satellietsignalen kan de plaats waar iemand zich bevindt worden bepaald. Door de tijd te meten die de golven van iedere satelliet nodig hebben om die persoon te bereiken, kan het GPS-systeem de breedtegraad, lengtegraad en hoogte bepalen. Samen met andere nieuwe informatie-en communicatietechnologieën, meer bepaald de GSM en GIS (Geographic Information Systems), kunnen instrumenten worden gecreëerd die verplaatsingen volgen en helpen bij de navigatie, met als doel mensen te helpen zich te oriënteren en verplaatsingen veiliger te maken doordat de beller kan worden gelocaliseerd. Deze innovaties kunnen de autonome verplaatsingsmogelijkheden van een aantal personen met een handicap aanzienlijk bevorderen, waardoor zij een belangrijke bewegingsvrijheid krijgen die ze voordien niet hadden30. Ze bieden ruime mogelijkheden aan personen met een visuele of andere handicap die het vermogen om zich zelf ergens te begeven beperkt, bijvoorbeeld bij verwarring of oriëntatieproblemen en sommige leerstoornissen. De ontwikkelde toepassingen maken verplaatsingen te voet makkelijker en zouden op termijn zelfs automatische voertuigbesturing mogelijk maken. De mogelijkheden van deze toepassingen zijn :
. de af te leggen afstanden kennen en een reisweg uitstippelen, . informatie inwinnen over de toegankelijkheid van gebouwen of wegen, . informatie inwinnen over nabijgelegen toegankelijke voorzieningen, . specifieke informatie inwinnen over de beschikbare . .
buurtdiensten, bijvoorbeeld een plaats waar men een rolstoel kan huren, hulp kan krijgen bij het vervoer, documenten kan vervolledigen, gepersonaliseerde informatie over de toegankelijkheid van gebouwen en voorzieningen en over de nuttige diensten afhankelijk van het profiel van de gebruiker, noodgevallen/hulpdiensten : hulp om een persoon te localiseren en om indien nodig hulpdiensten ter plaatse te sturen.
Met betrekking tot het navigatiesysteem voor voetgangers, kan de mobiele telefoon worden gekoppeld aan een GPS-systeem. Voorts voeren de operatoren experimenten uit rond plaatsbepaling via GSM. Dankzij de drie dichtsbijzijnde GSM-antennes, is het immers mogelijk om de positie van een persoon op tien meter na te bepalen. Op langere termijn zal het UMTS een nog nauwkeurigere plaatsbepaling bieden met preciese transmissiesnelheden die de voetgangerssystemen aanzienlijk zouden moeten verbeteren. http://www.rcip.gc.ca/Francais/Contenu_Numerique/ Fiches_Techniques/Pda/fiche_tech9.html
Tot slot zal GALILEO, het Europese positie- en navigatiesysteem via satelliet, dat vanaf 2008 operationeel zal zijn, een waaier aan degelijke en betrouwbare diensten bieden aan gebruikers in de hele wereld, wat dan weer aanleiding zal geven tot nieuwe praktische en betrouwbare oplossingen op het gebied van de ondersteuning van personen met een handicap.
Toegankelijkheid Naast de naleving van de toegankelijkheidsregels die gelden voor de GPS-componenten (PDA, GSM, enz.), moeten bij een algemeen toegankelijk GPS-systeem alle gegevens die het systeem levert zowel hoorbaar als zichtbaar zijn, terwijl de gebruiker ook nog de omgevingsgeluiden moet kunnen waarnemen. Voor de gebruikers die zich op de aardbol bevinden, zijn de voornaamste technische moeilijkheden met betrekking tot GPS het feit dat de dekking van de radionavigatiesystemen niet altijd toereikend is en dat het signaal voor de positiebepaling door sommige gebouwen kan worden tegengehouden. Bovendien zijn de momenteel beschikbare toepassingen vaak onnauwkeurig wat de inschatting van de afstand betreft (doorgaans overschat) en de informatie over de positie van de gebruiker op het voetpad (linkerof rechterzijde). Tot slot, kunnen de geoplaatsbepalings-systemen ethische en juridische vragen oproepen, meer bepaald met betrekking tot de elektronische controle en bewaking van personen.
Bruikbaarheid Het risico om een onbruikbaar product te ontwikkelen is bijzonder groot bij dit soort product. Daarom moet de gebruikersdoelgroep bij het ontwerp worden betrokken en moet het systeem worden uitgetest door gebruikers met erg uiteenlopende mogelijkheden maar vooral ook op basis van de behoeften die de gebruikers zullen hebben zodra de technologie ontwikkeld is en dus niet alleen op basis van de studie van hun handelingen toen de technologie er nog niet was. de kwaliteit van de synthesestem moet verzorgd zijn, eenvoudig toestel, met weinig toetsen, dat makkelijk in gebruik is tijdens het stappen, de inlichtingen mogen niet te vroeg worden gegeven, de geluidsinformatie uit de omgeving moet waarneembaar blijven, mogelijkheid om de weergaveinstellingen, de interactiesnelheid, de positie van het toestel te wijzigen, aanwezigheid van foutmeldingen, waarschuwingen en hulpmiddelen, mogelijkheid om een verrichting te annuleren en makkelijk opnieuw te beginnen, om bruikbaar te zijn moet het toestel rekening houden met de verschillende capaciteiten van de gebruikers (rechtover het toestel, te respecteren afstand, hoogte, houding).
. . . . . . .
59
Beschikbaarheid Dankzij de GPS-technologie kunnen toepassingen worden ontwikkeld die erg nuttig zijn voor personen met een handicap. Het zou goed zijn de uitbouw van deze markt te bevorderen. Verschillende maatregelen kunnen worden genomen om dit doel te bereiken :
. databanken creëren met informatie over de bestaande GPStoepassingen, met de optie om online aan te kopen, . de terugbetaling erkennen van GPS-toepassingen die de . . . . .
zelfredzaamheid en de veiligheid van personen met een handicap bevorderen, de toegankelijke producten van een label voor zien, de aankopen in het buitenland terugbetalen, de BTW verlagen op toegankelijke toepassingen en/of toepassingenn die speciaal zijn ontworpen om een handicap te verhelpen, een aanbod uitbouwen van GPS-toepassingen die toegespitst zijn op de behoeften van personen met leerstoornissen, toegankelijkheidsregels vastleggen voor alle overheidsaankopen.
Financiële haalbaarheid
60
De toegang tot producten die helpen bij verplaatsingen blijft nog beperkt en duur. Om zoveel mogelijk mensen toegang te verschaffen tot dergelijke producten moet(en) :
. de toepassingen die van nut zijn voor personen met een handicap worden erkend en gefinancierd, . de aan de handicap verbonden meerkosten voor de aankoop .
van de uitrusting, de individuele aanpassingen en het grotere verbruik worden erkend en gefinancierd, een flexibel en innoverend prijzenbeleid worden gevoerd.
Informatie/opleiding Aanbevelingen :
. .
.
attent zijn op het feit dat het gebruik van dit soor t hulpinstrumenten een aanleertijd vergt die sterk verschilt van gebruiker tot gebruiker en opleidingsmogelijkheden bieden die afgestemd zijn op de behoeften van de gebruikers, de producenten en operatoren opleiden en bewust maken van het belang om in hun producten toepassingen te integreren die op de GPS-technologie gebaseerd zijn en de verplaatsingen, zelfredzaamheid en veiligheid van personen met een handicap bevorderen en goede voorbeelden uit de praktijk verspreiden, documentatie en gebruiksaanwijzingen van de toepassingen aanbieden in een voor het doelpubliek aangepaste vorm.
Voorbeelden van toepassingen Trekker-Maestro Trekker is een computerprogramma dat werkt op een PDA en
aangepast is voor blinden en slechtzienden. Dit programma bevat immers sprekende menu’s en geografische kaarten en gesproken GPS-informatie. De functies voor de toegang tot de informatie van Maestro (gesproken en geschreven notities, agenda, adressenboek) worden gekoppeld aan het oriëntatiesysteem Trekker, in het compact formaat van een PDA. Het systeem verschaft real-time inlichtingen en kondigt de straatnamen, kruispunten, adressen, namen van winkels, bedrijven en restaurants aan, evenals andere nuttige punten op het traject dat de gebruiker aflegt. Het systeem bevat nog andere toepassingen zoals Victor Reader, een lezer voor digitale gesproken boeken. Er werden ook andere functies en accessoires toegevoegd : een aanraaktoetsenbord dat werd ontwikkeld voor braillegebruikers, een contextuele toetsenbordhulp, de mogelijkheid om een extern infraroodtoetsenbord te gebruiken en een draadloze Bluetooth GPSontvanger. Dankzij de draadloze technologie, kan de gebruiker het toestel makkelijker dragen en aanpassen aan zijn specifieke behoeften. De drie onderdelen (GPS-ontvanger, luidspreker, PDA) zijn uitgerust met een kledingklem waardoor de gebruiker ze op verschillende plaatsen aan de kledij kan vastmaken en indien nodig verplaatsen. De gebruikers signaleren echter twee beperkingen van het systeem : door een gebrek aan satellieten wordt het GPSsignaal niet altijd ontvangen (bijvoorbeeld hoge gebouwen) en de aangeboden informatie is soms onnauwkeurig. http://www.anlh.be/accesat/actu.php?id=159 Voorbeeld van een door France Télécom ontwikkelde dienst France Télécom ontwikkelde een systeem dat werd toegepast door Orange in samenwerking met AXA Assistance. Het systeem combineert GSM- en GPS-technologie met het oog op mobiele dienstverlening bestaande uit plaatsbepalingsassistentie en medische bijstand. Twee keer kort de noodknop van de GSM / GPS terminal induwen is voldoende om in contact te komen met het telefoonplatform van AXA Assistance. Tegelijkertijd wordt een localisatie-SMS verstuurd en worden de luidspreker- en handenvrijfunctie geactiveerd. Aan het andere eind van de lijn bevestigt de operator van AXA Assistance de geografische positie van de tester en brengt hij die in kaart. Indien nodig kan hij een ar ts inschakelen die aanwezig is op het assistentieplatform. Tegelijkertijd kan AXA Assistance de hulpdiensten op weg helpen door informatie mee te delen over de gezondheidstoestand en de positie van de gebruiker. Bovendien kan iedere gebruiker drie personen naar keuze de toestemming geven om hem of haar te localiseren door met AXA Assistance contact op te nemen, bijvoorbeeld wanneer zij zich zorgen maken omdat zij de gebruiker niet kunnen bereiken. http://www.francetelecom.com/fr/espaces/journalistes/dossiers/ DP_old/att00034563/DP_Handicaps_septembre_05.pdf Visuaide - Solution GPS : Victor Escort Victor Escort is een draagbaar toestel bedoeld om via GPS de mobiliteit en oriëntatie van personen met een visuele handicap te verbeteren. Victor Escor t werkt met verschillende soor ten computerplatformen zoals braille-blocnotes, autonome computerplatformen en in de toekomst ook met zakcomputers (PDA). Het toestel zal standaard GPS-materiaal bevatten voor de ontvangst van de positiecoördinaten, een spraakuitvoer die
. .
. .
Een trackpad is een oppervlak dat de vingerdruk meet (via een elektrostatische techniek) en op die manier de beweging of de klik detecteert. leespennen : worden gebruikt om de toetsen op het toetsenbord in te duwen, worden meestal aan het hoofd of de kin vastgemaakt of vastgehouden met de mond mondwijzer : eenvoudige aanwijstool die lijkt op een stok die de gebruiker in de mond plaatst om de functies uit te voeren die hij normaal met zijn handen zou uitvoeren. Dergelijke hulpmiddelen worden geleidelijk aan vervangen door andere instrumenten, zoals de laser, die minder lichamelijke inspanning vergen. elektronische aanwijstools : worden gebruikt om de cursor op het scherm te bedienen met behulp van ultrasone trillingen, infraroodstraling, dedectoren voor oogbewegingen, zenuwsignalen of hersengolven. optische aanwijstools (muis) : een apparaat voor infrarooddetectie wordt aangebracht bovenop de monitor en volgt een minuscuul punt op het voorhoofd of een ander lichaamsdeel. Het apparaat zet de hoofdbewegingen om in rechtstreekse cursorbewegingen. Dergelijk apparaat wordt gebruikt samen met een schakelaar (die doorgaans functioneert op basis van in-en uitademing) of software die muisklikken uitvoert.
Dankzij dit systeem kunnen blinden en slechtzienden gedrukte of getypte documenten lezen. Communicatiehulpmiddelen ondersteunde communicatie met spraaksynthesizer : elektronisch toestel dat een gedrukte of gesproken tekst voortbrengt. Een hulpmiddel voor personen die de natuurlijke taal niet kunnen gebruiken, aangepaste spraakherkenningsproducten : om gesproken taal om te zetten in gebarentaal of geschreven taal, soms ook in visuele tekens : wordt gebruikt om een dove persoon te leren spreken.
. .
Schrijfhulpmiddelen spelling- en grammaticacontrole : software die in de meeste tekstverwerkingsprogramma’s is ingebouwd. Dankzij deze software kunnen spellingen grammaticafouten worden verbeterd. toetsenbordfilters : integreren typhulpmiddelen zoals woordvoorspelling en bijkomende spellingscontrole. Ze beperken het aantal nodige aanslagen, geven gebruikers snel toegang tot de vereiste letters en vermijden onvrijwillige toetsaanslagen. software om afkortingen voluit te schrijven : vervangt voorgeprogrammeerde afkortingen door courant gebruikte woorden en zinnen. Deze software beperkt het aantal nodige aanslagen. software voor woordvoorspelling : deze software voorspelt woorden op basis van de woordfrequentie en de context. Kan functies bevatten zoals spellingscontrole, spraaksynthese en sneltoetsen voor frequente woorden. Vooral nuttig voor personen die traag typen, gebruik maken van een pen, een slecht zicht hebben of moeilijk kunnen lezen. sprekende tekstverwerker : software die gebruik maakt van spraaksynthese om de ingevoerde informatie luidop weer te geven. Wordt gebruikt door personen met een visuele handicap, maar ook door personen met een leerstoornis als spelling- en grammaticahulp en/of als geluidsfeedback om te kunnen schrijven.
. . .
Schermen brailleleesregel : randapparatuur die de monitor vervangt. Wordt vaak aangebracht vooraan op het dactylografisch toetsenbord en bestaat uit een reeks braillecellen op een elektronische drager. Iedere cel kan de acht punten van een brailleteken weergeven dankzij elektronisch aangestuurde braillepennetjes. aanraakschermen : geïntegreerde of op het scherm aangebrachte apparatuur om voorwerpen te selecteren of de computer rechtstreeks te bedienen door het scherm aan te raken. Aanraakschermen zijn nuttig voor personen met beperkte mobiliteit omdat ze makkelijk toegankelijk zijn en voor personen met een verstandelijke handicap omdat ze eenvoudiger, directer en intuïtiever functioneren dan de selectie met behulp van de muis of het toetsenbord. monitor met groot scherm : meer dan 19 inches. software voor schermvergroting : de gebruikers kunnen het beeld op het scherm zoveel keer vergroten als ze wensen. Dezelfde vergroting geldt voor de tekst, ikonen, menubalken, dialoogvensters, enz. Sommige programma’s vergroten heel het scherm, andere vergroten alleen de ruimte rond de muiscursor.
Leeshulpmiddelen programma’s voor begrijpend lezen : bedoeld om leesvaardigheid op te bouwen of te verbeteren via voorbereide activiteiten, verhaaltjes, oefeningen en spelletjes. Ze kunnen de gebruiker helpen om letters en geluiden te herkennen en het woordbegrip te verbeteren door woorden te koppelen aan beelden, geluiden of zelfs animaties.
Printers en scanners brailleprinter : printer die braille afdrukt (voelbare punten op papier). scanner en OCR : de scanner maakt een elektronische kopie van het document en software voor optische tekenherkenning (OCR) transformeert de tekst om hem op te slaan in het geheugen van de computer. Vervolgens kan de gebruiker met behulp van vergrotingssoftware, spraaksynthese of een brailleleesregel kennis nemen van de tekst. Zoals bij ieder computerbestand kunnen de gegevens worden gewijzigd.
Notitiehulpmiddelen notitietoestellen voor braille : elektronisch apparaat om notities in braille te nemen, bijvoorbeeld tijdens vergaderingen, lessen, enz. Dit apparaat kan op een computer worden aangesloten. real-time ondertiteling : real-time notering op het moment van een verbale communicatie zodat een slechthorende of dove persoon de communicatie kan volgen. Een stenotypist schrijft de communicatie onmiddellijk neer via de computer en deze informatie verschijnt meteen op het scherm.
.
.
. .
. .
.
.
.
. .
25
en Keyvit, een virtueel toetsenbord dat op het scherm verschijnt waarbij de muiscursor op verschillende manieren kan worden bediend. http://www.hmc-nv.be Winsil : sof tware voor ondersteunde communicatie en leermomenten voor personen die niet kunnen spreken. Deze software fungeer t als een draagbare prothese via de computer voor iemand die niet kan spreken. Met deze toepassing kunnen professionele begeleiders bovendien pedagogische, logopedische of therapeutische oefeningen aanpassen. http://www.geslafamille.be Speakback : software waarmee via spraaksynthese een voorgeselecteerde tekst kan worden uitgesproken. Speakback leest luidop in het Frans of het Engels de teksten of tabellen die in de Windows-toepassingen worden geselecteerd. Speakback gebruikt de correcte intonatie en maakt de juiste woordverbindingen. De lectuur kan continu zijn of via woordspelling. http://www.mysoft.fr/speakbac.htm Clic Idée : maakt het mogelijk om op regelmatige tijdstippen automatisch te klikken : nuttig om een tekst op te stellen met een virtueel toetsenbord wanneer men beschikt over een aanwijstool maar moeite heeft om te klikken. http://association.idee.free.fr
24
.
. . .
. .
Glossarium van de technologische hulpmiddelen
niet-AZERTY toetsenbord : sommige toetsenbordindelingen zijn ontworpen om de bewegingen te beperken en de aanslagen met één hand of één vinger te vergemakkelijken of als hulp voor mensen met een verstandelijke handicap die zich beter voelen bij een ABC-toetsenbord waarop de letters in alfabetische volgorde staan. aanraaktoetsenbord : de toetsen hebben een erg geringe of zelfs geen weerstand. Dit is nuttig voor personen die lijden aan RSI en voor personen die geen druk kunnen uitoefenen op de toetsen. groot toetsenbord : de toetsen zijn groter dan de toetsen op een standaardtoetsenbord voor mensen die de toetsen moeilijk kunnen indrukken of zien. virtueel toetsenbord : afbeelding van een standaard of aangepast toetsenbord op het computerscherm. De gebruiker selecteer t de toetsen met behulp van de muis, een aanraakscherm, een trackball, een joystick, een schakelaar of een elektronische aanwijstool. Als de optie voor automatische scanning aanwezig en geactiveerd is, worden de toetsen van het visuele toetsenbord één voor één opgelicht. Wanneer de gewenste toets is opgelicht, kan de persoon met beperkte mobiliteit de toets selecteren met behulp van een schakelaar in de buurt die hij kan bedienen. software voor toetsenbordwijziging : deze software wijzigt de eigenschappen van een toetsenbord zodat het anders dan gewoonlijk werkt. vingergeleider, toetsenbordafdekplaten : geperforeerde plaat die bovenop het toetsenbord van de computer wordt geplaatst om de vingers te geleiden en te voorkomen dat toetsen onvrijwillig worden ingedrukt bij een onnauwkeurige handeling of bevingen.
Aangepaste toetsenborden Alternatieve computerbediening Er bestaan vele aangepaste toetsenbordconfiguraties en softwareoplossingen om een computer gebruiksvriendelijker te maken voor personen die moeilijk een gewoon toetsenbord kunnen hanteren. Hieronder vindt u enkele voorbeelden : opgesplitst toetsenbord : de toetsen die met de linkerhand worden bediend staan gescheiden van de toetsen die met de rechterhand worden bediend. Het toetsenbord heeft een scheiding in het midden en is licht gebogen aan boven- en buitenkant, waardoor de polsen makkelijker in een natuurlijke positie kunnen liggen. Dergelijk toetsenbord is vaak handig voor personen die lijden aan RSI.
.
. toetsenbord voor eenhandsbediening : de toetsen kunnen met één hand worden bediend. Sommige toetsenborden maken gebruik van simultane technieken : de gebruiker gebruikt een toetsencombinatie om sommige letters of functies te activeren. Er bestaan ook programma’s die een gewoon toetsenbord omzetten naar een half toetsenbord. Wanneer de spatiebalk is ingedrukt wordt de andere helft van het toetsenbord symetrisch gekopieerd onder de hand van de gebruiker zodat hij de positie van zijn vingers niet moet veranderen om de toetsen te bereiken die op het afgelegen gedeelte van het toetsenbord staan.
Dankzij deze alternatieven kunnen gebruikers hun computer anders bedienen dan met een standaardtoetsenbord of een traditionele muis. voet- of handgestuurde muis : een voet of teen bedient de cursor en activeer t de muisknoppen. Sommige muizen functioneren samen met andere technieken om te klikken zoals de software «dwell». hendels, joysticks : worden met de handen, voeten, kin, enz. gestuurd. Ze worden gebruikt om de cursor op het scherm te bedienen. trackball, rugmuis : omgekeerde muis die de cursor verplaatst door rotatie van de bol bovenop de muis. De gebruiker draait aan de bol om de cursor te verplaatsen en klikt vervolgens op één of twee toetsen in de buurt van de bedieningsbol om voorwerpen op het bureaublad te selecteren of de cursor te situeren op de plaats waar tekst moet worden ingevoerd. De rugmuis is nuttig voor heel wat mensen met RSI of beperkte handbewegingen. schakelaar op basis van de ademhaling : pneumatische bedieningsfunctie die lijkt op een rietje. De persoon gebruikt zijn ademhaling om op de muis de klikken. Vaak gebruikt samen met een draadloze zender waardoor de persoon zich vrij kan bewegen. trackpad : vervangt de muis op een draagbare computer.
. . .
. .
instructies geeft en een optionele spraakinvoer om notities te nemen. De voordelen schuilen in de softwarefuncties en de aanpassing aan de behoeften van personen met een visuele handicap. Victor Escort zal gebaseerd zijn op de expertise van CityGo, een GPS-gids voor toeristen om personen met een visuele handicap te oriënteren in hun omgeving, als aanvulling op de bestaande hulpmiddelen. De kaarten zullen de meeste Westerse landen dekken en kunnen ofwel online worden aangekocht en gedownload ofwel op CD of geheugenkaarten worden besteld en geleverd, per stad of streek. http://www.visuaide.com ESA - navigatie via satelliet Het ESA is in Madrid gestart met het experimenteren met een prototype van een navigatiesysteem via satelliet dat nauwkeurig genoeg is om blinde voetgangers te gidsen. De blinde personen die deelnemen aan deze operatie kunnen via satelliet in een oortje gesproken aanwijzingen ontvangen over het traject dat zij moeten volgen om hun bestemming te bereiken. Dit instrument werd ontwikkeld door het ESA samen met de Spaanse firma GMV Sistemas en biedt meer zelfredzaamheid aan blinde personen. Het werd ontworpen volgens de adviezen van de Spaanse nationale organisatie voor blinden (ONCE) en het ber ust op het positiebepalingssysteem EGNOS, een systeem dat de GPSgegevens verwerkt om ze nauwkeuriger te maken. Dit is geen overbodige luxe : voor een blinde kan een plaatsbepaling op een meter na ook het verschil zijn tussen het voetpad en het midden van de rijweg. EGNOS, de voorloper van Galileo, waarborgt bovendien een kwaliteitsvolle dienstverlening. Daarnaast ontwikkelde het ESA nog een ander systeem : SISNET (Signal In Space via Internet). In een stedelijke omgeving verhinderen gebouwen die gelegen zijn tussen de ontvanger en de satellieten immers de doorgang van de signalen. Met SISNET kunnen obstakels worden omzeild dankzij de gegevens via internet. Momenteel bevindt het project zich nog in de demonstratiefase en is de ontvanger nog een prototype maar het ESA, GMV Sistemas en ONCE willen hun inspanningen voortzetten om een uniek toestel te ontwikkelen met een EGNOS/SISNET-ontvanger, een zakcomputer en een mobiele telefoon. http://www.altivis.fr/-Projets-TIC-etrangers-au-service-.html ISAAC hulp voor personen met leerproblemen ISAAC is een experimenteel systeem dat werd ontworpen door het CERTEC (studiecentrum voor technische revalidatie) van de Universiteit van Lund in Zweden. Dit systeem combineert een computer met een aanraakscherm van goede kwaliteit, een digitale camera, een satellietnavigatiesysteem (GPS) en cellulaire telefoonkanalen voor de overdracht van spraak en informatie. Dit toestel maakt communicatie mogelijk met een assistentiecentrum van waaruit een hulpteam de gebruikers helpt om zich buiten te verplaatsen met behulp van foto’s, positiegegevens en andere soor ten inlichtingen. De interactie van de gebruiker met dit draagbaar scherm is gebaseerd op beelden en symbolen (pictogrammen). Zo kan de gebruiker een correspondent selecteren en zijn nummer vormen door de foto van de correspondent aan te raken. De foto’s die met het toestel worden genomen kunnen naar
het assistentiecentrum worden doorgestuurd waar het competent personeel raad kan geven met behulp van een mobiele telefoon. De gebruiker kan op een kaar t worden gesitueerd via het GPS-systeem. De laatste positie wordt opgeslagen en kan op ieder moment naar het assistentiecentrum worden verstuurd. Deze functie kan worden uitgeschakeld als de gebruiker met rust wil gelaten worden. Via de persoonlijke agendabeheerder met alarmfunctie kan de dagplanning worden weergegeven : de activiteiten worden weergegeven als foto’s aangebracht op een tijdsband. De gebruiker kan een lijst afdrukken en de foto’s koppelen aan andere opgeslagen items. Voor personen met communicatieproblemen kan deze fotolijst een nieuwe manier worden om over hun ervaringen te praten met anderen.
61
Goede voorbeelden uit de praktijk
AANGEPAST DIGITAAL FORMAAT
De digitalisering van boeken zorgt voor een betere kwaliteit en beschikbaarheid van de informatie voor personen met een visuele handicap. Voor ontspanningslectuur, schoolboeken en informatie over werkgelegenheid, konden blinde studenten en volwassenen alleen rekenen op analoge opnames op band, in braille of op diskette, die beschikbaar waren in gespecialiseerde bibliotheken. Deze formaten hebben natuurlijk beperkingen. De voornaamste beperking is dat de lectuur alleen mogelijk is in seriële navigatie. Het is dus moeilijk om welbepaalde informatie terug te vinden, zoals ziende personen bijvoorbeeld kunnen doen in een woordenboek. De komst van het nieuwe DAISY-formaat (Digital Accessible Information System) biedt personen met een visuele handicap een nieuwe generatie informatie en vergemakkelijkt de uitwisseling en verspreiding ervan.
62
DAISY is de officiële benaming van de ANSI/NISO Z39.86 2002norm die werd ontwikkeld door de National Information Standards Organizations (NISO) en goedgekeurd door het American National Standard Institute (ANSI) en over heel de wereld wordt gebruikt. Dit formaat wordt in de Verenigde Staten erkend en opgelegd als referentie voor toegankelijke bestanden. Een DAISY-boek is een gesproken boek in DAISY-formaat31. De vertelling is gekoppeld aan de volledige of gedeeltelijke tekst van een gedrukt boek. Dergelijke boeken bieden tal van voordelen :
. een merkelijk betere geluidskwaliteit, . het boek kan op één CD, terwijl voordien verschillende . . . . .
cassettes voor een boek op band of verschillende schijven voor digitale commerciële boeken op CD nodig waren, het boek wordt nu in zijn originele versie gepubliceerd, terwijl commerciële boeken vaak verkorte versies waren, het kan worden gelezen met een draagbare lezer of een computer, dankzij de links tussen de tekst en de vertelling, is het mogelijk een hoofdstuk of pagina te kiezen, bladwijzers te plaatsen of een index te gebruiken, als de gebruiker stopt met lezen, onthoudt de computer of lezer de exacte plaats en herneemt hij de lectuur op die plaats, met heel wat DAISY-lezers kunnen ook MP3-bestanden, commerciële audio-CD’s en commerciële gesproken boeken worden gelezen.
België - CRETH - Centre de Ressources et d’Evaluation de Technologies pour les personnes Handicapées
Een DAISY-boek kan je op twee manieren lezen :
. met een lezer voor gesproken digitale boeken zoals Victor .
Pro, die veel functies bevat, Victor Classic, een eenvoudigere versie, de ultra-geperfectioneerde PlexTalk en meer compacte walkman-modellen zoals Victor Vibe, op een computer, met behulp van een speciaal softwareprogramma zoals LpPlayer, VictorSoft en TPB Reader.
In België is het mogelijk gesproken boeken in DAISY-formaat af te drukken in de bibliotheek van de Brailleliga32. De DAISY-CD vervangt er de audio-cassette voor alle gesproken boeken die de bibliotheek sinds januari 2005 binnenkreeg.
Goed voorbeeld uit de praktijk
. Serveur Hélène : een project gerealiseerd door de vereniging BrailleNet in samenwerking met de universiteit Pierre et Marie Curie, het INRIA en het INSERM. Dit project heeft tot doel een beveiligde server met digitale werken te ontwikkelen voor aangepaste edities. http://inova.snv.jussieu.fr/helene/
Het CRETH vloeide voort uit een overeenkomst met het AWIPH, het Waals agentschap voor de integratie van personen met een handicap, en richt zich tot personen met een lichamelijke, cognitieve, visuele of auditieve handicap. Het centrum evalueert de behoeften van personen met een handicap op het gebied van informatietechnologie. Het beschikt over aangepaste hardware, biedt de mogelijkheid om computermateriaal dat zou kunnen beantwoorden aan de behoeften van de persoon te testen en voorziet in een gebruikersopleiding voor dit materiaal. Wanneer de keuze is gemaakt, krijgt de persoon in kwestie een gebruikersopleiding voor het gekozen materiaal. Voorts beschikt het centrum over objectieve informatie en documentatie rond het gebruik van nieuwe technologieën door personen met een handicap. Het centrum kan dus informatie verschaffen over de mogelijkheden van informatica in het kader van de maatschappelijke en professionele integratie van personen met een handicap. http://www.creth.be België - ANLH - databank van de technische hulpmiddelen ACCESS-AT ACCESS-AT is een door het AWIPH gesubsidieerde gegevensbank van de technische hulpmiddelen. ACCESS-AT zoekt, rangschikt en inventariseer t de technische hulpmiddelen die de zelfredzaamheid van gehandicapte personen kunnen bevorderen. De gegevensbank is bedoeld voor iedereen die op zoek is naar aangepast materiaal en technische hulpmiddelen. Ze is ook bestemd voor beroepslui uit de gezondheidssector, de bouwkunde en het verenigingswezen die de gegevensbank gebruiken als werkinstrument. http://www.anlh.be/accesat/ België – VAPH – VLIBANK De databank Vlibank werd gecreëerd door het VAPH, het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, voor de integratie van personen met een handicap, en bevat informatie over de technische hulpmiddelen voor personen met een motorische, visuele, auditieve of taalkundige handicap. http://www.vlibank.be/. België - Handicapés & Informatique vzw H&I is een door het AWIPH gesubsidieerde vereniging met territoriale bevoegdheid die zich richt tot personen met een lichamelijke, verstandelijke, visuele of auditieve handicap. Deze vereniging onderhoudt nauwe contacten met de firma’s die software ontwikkelen en verspreiden, waardoor ze op de hoogte is van de recentste innovaties. H&I is bovendien het enige Belgische centrum dat beschikt over een softwaretheek met meer dan 300 softwarepakketten die regelmatig worden geupdatet. De vereniging organiseert gratis demonstraties voor verschillende professionele groepen (scholen, instellingen, verenigingen) en voor
particulieren. Ze beschikt over uitgebreide documentatie over de verschillende aanpassingen die het voor een gehandicapte persoon mogelijk maken een computer te gebruiken en organiseert kantooren internetlessen. Tot slot leent deze vereniging materiaal uit aan personen met een handicap en hun verenigingen. http://www.handinfo.be België – Blind-D-Mobiel Blind-D-Mobiel is een initiatief van Blindenzorg Licht en Liefde en het Oeuvre Nationale des Aveugles. Het gaat om een mobiele demonstratieruimte met een parcours voor blinden en slechtzienden. De Blind-D-Mobiel bevat alle informaticaoplossingen die op de Belgische markt voor dit doelpubliek beschikbaar zijn en vele andere leeshulpmiddelen. Het doel is drieledig : globale dienstverlening aan personen met een visuele handicap (informatie, demonstratie, advies), organisatie van doelgerichte acties voor specifieke doelgroepen (werkgevers, overheid, webdesigners) en bewustmaking van de buitenwereld. www.anysurfer.be België – La Lumière In een door het AWIPH vastgelegd kader werd een begeleidingsdienst opgericht voor volwassenen met een visuele handicap, die hun zelfredzaamheid willen vergroten. Op verzoek worden begeleidingsprojecten uitgewerkt. De sociale dienst stelt een centrum ter beschikking voor advies over aangepast computermateriaal (brailleleesregel, spraaksynthese, vergrotingssoftware, enz.) en over programma’s die aangepast zijn aan een visuele handicap (onder meer internettoegang). Er worden opleidingen georganiseerd, zowel gepersonaliseerde opleidingen als opleidingen in de vorm van een “cybercafé”. http://membres.lycos.fr/pierreg/Atrcent.html
Voorbeelden van toepassingen Tellus 3+ : draagbaar multi-mediaplatform voor personen met een motorische en communicatieve handicap. Het platform heeft het vermogen van een gewone computer en werkt met Windows XP. Het is dus mogelijk om alle Windowsprogramma’s te installeren en ermee te werken. De installatie van de software Mind-Express en/of Eurovocs Suite maken van dit instrument een krachtig alternatief communicatiehulpmiddel. De sof tware Mind Express biedt verschillende toepassingsmogelijkheden voor de uitbouw en ondersteuning van communicatie, ontspanning, opvoeding en therapie bedoeld voor personen met een verbale communicatiestoornis. Dankzij de ingebouwde tekst-naar-spraak- (Realspeak) en grammaticamodule kan de gebruiker op een duidelijke en aangename manier communiceren met zijn omgeving. De software Eurovocs Suite bevat drie modules die het lezen, het schrijven en de tekstverwerking en computerbediening vergemakkelijken en versnellen: DocReader, een sprekende tekstver werker (geïntegreerde tekst-naar-spraak Realspeak), Skippy, een woordvoor-spellingsprogramma waarmee minder inspanningen moeten worden geleverd bij het schrijven van teksten omdat de toetsaanslagen met de helft worden verminderd,
23
Financiële haalbaarheid
Bruikbaarheid Voor een betere afstemming tussen de aangeboden informatica en de werkelijke behoeften van de gebruikers :
. moeten producten worden ontworpen waarvan de persoonlijke . . . . .
instellingen, parameters en modules kunnen worden aangepast, moet een ruime waaier aan gebruikers worden betrokken bij het ontwerp, de ontwikkeling en de evaluatie van nieuwe toepassingen, moeten partnerschappen worden uitgewerkt tussen personen met een handicap, de adviesbureaus en de producenten zodat bij nieuwe producten in het bestek telkens rekening wordt gehouden met de specifieke behoeften van personen met een handicap11, moeten de producten worden geëvalueerd voor ze op de markt komen en moeten “voor iedereen” oplossingen worden bedacht voor de gevonden gebruikersproblemen, moeten, wanneer een oplossing “voor iedereen” niet mogelijk is, mogelijkheden worden aangereikt voor persoonlijke aanpassingen en specifieke modules, moet de samenwerking tussen de overheid, de verenigingen en de vrijwilligersgroepen worden opgedreven om oplossingen te vinden, per casus, voor de problemen die zich voordoen in welbepaalde gebruikerssituaties.
ICT-hulpmiddelen zijn nog altijd heel duur. Daarom is het nodig :
. hulpsystemen in te voeren voor aankopen door particulieren, werkgevers en onder wijs- en opleidingscentra, . instrumenten uit te werken die de uitbouw van een tweedehandsmarkt voor ICT-uitrustingen mogelijk maken, . de naleving van toegankelijkheidsregels te verplichten in alle .
.
overheidscontracten, om op die manier de verkoopprijs van toegankelijke courante ICT-uitrustingen te doen dalen, de strijd aan te binden tegen peperdure geïmpor teerde technologische hulpmiddelen door de belangrijkste producenten meer te betrekken (oprichting van dochterondernemingen) en een gemeenschappelijk onlineverkooppunt te creëren (complete catalogus van de bestaande hardware, prijsvergelijkingen, geen geografische afstand…), de BTW op toegankelijke hardware te verlagen.
Informatie en opleiding De eerder beperkte kennis op het vlak van technologische hulpmiddelen en vooral het gebrek aan de nodige opleiding in het gebruik ervan vormt een belangrijk obstakel dat moet worden weggewerkt :
Beschikbaarheid De productie en de commercialisering van ICT-hulpmiddelen zijn vaak het werk van kleine gespecialiseerde ondernemingen of soms louter het gevolg van individuele oplossingen. Het is voor de gebruiker nog altijd moeilijk om toegang te hebben tot de uitrustingen die hij nodig heeft : materiaal dat in België niet beschikbaar is, gebrek aan informatie, gebrek aan erkenning door de subsidiërende overheid, meer bepaald voor technologische hulpmiddelen die alleen in het buitenland beschikbaar zijn.
. .
hulp : overzicht van de behoeften en verwachtingen, objectieve informatie over de bestaande mogelijkheden, de mogelijkheid om het materiaal uit te testen alvorens een oplossing te kiezen, een gebr uikersopleiding voor de gekozen hardware, de mogelijkheid van een proefperiode bij de aankoop van hardware, een initiële en voortgezette opleiding van mensen die personen met een handicap dagelijks professioneel begeleiden en van de ouders van de kinderen in kwestie.
De aandacht moet gaan naar : Volgende maatregelen kunnen worden genomen om de beschikbaarheid van noodzakelijke uitrustingen te verbeteren :
. . . . . .
instrumenten creëren om de toegang tot de producten voor de eindgebruiker te vergemakkelijken, zoals gegevensbanken, met transversale informatie en online-aankoopmogelijkheid, de compatibiliteit van de producten verbeteren, de terugbetaling van aankopen in het buitenland mogelijk maken, de BTW op producten die beantwoorden aan nauwkeurige voorwaarden verlagen en deze producten erkennen voor terugbetaling, de toegankelijke producten standaardiseren en van een label voorzien, de specifieke aanpassingen certifiëren of van een label voorzien, toegankelijkheidsclausules opleggen bij de beheerscontracten, overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen.
. centra voor informatie, opleiding en uitlening van hardware, . websites en portaalsites die verwijzen naar de adressen waar . . . .
ICT-TOEPASSINGEN Telewerken De toegang tot werk is een bepalende factor voor de integratie van personen met een handicap. Nochtans stellen we vast dat een grote meerderheid van de personen met een handicap werkloos is. Deze personen krijgen hierdoor te maken met ongelijke kansen op het gebied van zelfstandigheid, integratie en participatie. Dat is natuurlijk onaanvaardbaar. En voor de samenleving betekent dit een verspilling van kostbaar potentieel in termen van arbeidskrachten. De voornaamste hindernissen voor de participatie van personen met een handicap op de arbeidsmarkt zijn :
. de mogelijkheid om een beroep te doen op gepersonaliseerde
22
001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
men terecht kan voor persoonlijk advies en een analyse van de behoeften, als ook naar de providers en de instanties die financieel tegemoetkomen, discussieforums, catalogi van aanbiedingen met criteria per handicap, dienst na verkoop/helpdesk die op verschillende manieren bereikbaar is en advies en hulp biedt in gebarentaal via een vertaaldienst, informatiebeurzen, studiedagen, permanente tentoonstellingsruimtes waar het materiaal kan worden uitgetest, het opleggen van toegankelijkheidsclausules in beheerscontracten, bij overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen en de verspreiding van de criteria waarmee rekening moet worden gehouden.
. het gebrek aan mobiliteit om zich naar het werk te begeven, . de ontoegankelijkheid van de werkplek (gebouwen), . arbeidsuitrustingen die niet aangepast zijn aan de handicap, . het ontbreken van soms noodzakelijke hulp van een collega, . de onverenigbaarheid van werktijden en beschikbare medische verzorging, . het gebrek aan visuele uitrustingen voor dove personen. Er zijn verschillende actiepistes om de werkgelegenheid voor personen met een handicap te bevorderen : de arbeidsplaatsen toegankelijk maken, de werkposten aanpassen en telewerken. Telewerken houdt in dat de werknemer dankzij informatie- en communicatietechnologie op afstand werkt van het bedrijf of de klant33. Hierdoor kan de werknemer onafhankelijk van de werktijden en de arbeidsplaats werken op een manier die hem of haar uitkomt. In sommige gevallen biedt deze werkwijze personen met een handicap toegang tot jobs die anders onmogelijk zouden zijn. Telewerken is vooral geschikt voor immateriële arbeid, voor taken die geen zware infrastructuur vergen. Er bestaan diverse formules voor telewerken, gaande van thuiswerken tot het telecentrum met daar tussenin een hele reeks gemengde formules (sociaal telesecretariaat, call-center, secretariaatswerk op afstand, enz.)34. Voor oudere werknemers kan telewerken leiden tot nieuwe arbeidsformules en een soepele pensioensregeling. Dit is erg belangrijk in het kader van een Europese arbeidsmarkt die als gevolg van de demografische trend naar een tekort aan jonge werknemers en een langere professionnele loopbaan zal evolueren35. Voor hoogopgeleide personen wordt telewerken vaak ervaren als een promotie of een levenskeuze die de zelfraadzaamheid bevordert.
63
Maar voor laaggeschoolde werknemers die routinewerk uitvoeren kan telewerken een gedwongen keuze zijn met het risico op een gevoel van vereenzaming en verarming van de werkinhoud. Telewerken moet dus worden beschouwd als een oplossing en een bijkomende keuze in de loopbaan van de persoon met een handicap. Deze werkwijze mag zeker niet worden aangewend om minder inspanningen te moeten leveren om de gemeenschap toegankelijk te maken. Voor telewerken moeten de volgende voorzieningen beschikbaar zijn :
. stelselmatig : een telefoon, . meestal : een computer, een fax, internet en e-mail, . soms (voor personen met een handicap) : een aangepast toetsenbord, sof tware met spraakbediening, een spraaksynthesesysteem, een grote monitor, een brailleleesregel en een brailleprinter, een scanner en OCRsoftware, videofonie (in studie). Dankzij telewerken is het mogelijk :
. te werken wanneer de werkplaats van de werkgever
64
. . . . . .
ontoegankelijk is voor personen met een handicap of niet beschikt over de nodige technologische hulpmiddelen of menselijke begeleiding, te werken op het moment dat men het meest productief is en te rusten wanneer nodig, makkelijker toegang te hebben tot hulp-, begeleidings- of verzorgingsdiensten, blootstelling te voorkomen aan extreme weersomstandigheden, vermoeidheid, stress en tijdsverlies verbonden aan het vervoer te vermijden, het risico op ongevallen, zoals uitglijden te voorkomen, de opstopping van stadscentra te beperken en oplossingen op het vlak van werkorganisatie te vinden wanneer zich een pandemie voordoet.
De grootste belemmeringen voor telewerken zijn :
. het gebrek aan financiële stimuli, . de vermindering van de inkomensvervangende tegemoet-
. . . . .
koming, maar ook van de integratietegemoetkoming. Een gehandicapte persoon die werkt, verdient vaak minder dan wanneer hij of zij niet werkte en de tegemoetkomingen dreigen na herziening minder te bedragen wanneer de persoon ophoudt met werken, het gebrek aan kwalificatie en opleiding van de personen met een handicap, de langzame procedure voor de werkgever om tegemoetkomingen te ontvangen voor de aanpassing van de werkplaats, de terughoudendheid van de werkgever met betrekking tot het principe van telewerken, de moeilijkheid om aan de werkgever te vragen de nodige voorzieningen ter beschikking te stellen, het ontbreken van technische ondersteuning, het eventuele gevoel van vereenzaming,
. de soms beperkte toegang tot officiële mededelingen, soms moeilijke deelname aan vergaderingen, . de invloed op de professionele vervolmaking en promotie, de moeilijkheid om een evenwicht te vinden tussen privé-en beroepsleven.
COMPUTER BEGRIJPEN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
Teksten invoeren
. kunnen schrijven
. schrijfhulp . alternatief voor de gesproken taal
. sprekende tekstverwerkers . voorspelprogramma . systeem voor spraakherkenning
Tekstuele inhoud begrijpen
. kunnen lezen . kunnen spreken . complexe inhoud
. eenvoudige inhoud en taalgebruik . leeshulp . alternatief voor de geschreven taal . omzetting van woorden in pictogrammen
. toepassing van de « makkelijk leesbaar » regels . beelden, symbolen, pictogrammen . spraaksynthese . software voor begrijpelijk lezen . software voor de omzetting pictogrammen/woorden
Navigeren op het scherm en functies uitvoeren
. wegwijs raken in een ingewikkeld navigatiesysteem
. eenvoudige navigatie
. eenvoudig en coherent navigatieontwerp . pictogrammen, symbolen, iconen . spraakassistent in combinatie met een visuele voorstelling
Bruikbaarheid Opdat telewerken zowel voor werknemers als voor werkgevers in optimale omstandigheden kan gebeuren moet rekening gehouden worden met volgende aandachtspunten : mogelijkheid tot halftijds werken of tot flexibele werkuren zodat eventuele medische behandelingen kunnen worden gevolgd en om het risico te vermijden dat de handicap ernstiger wordt door een te grote werkdruk, mogelijkheid om op ieder moment naar de onderneming terug te keren of te opteren voor een oplossing tussenin, ergonomische aanpassingen van de arbeidsposten aan de specifieke behoeften van de werknemer, uitgewerkt in overleg met de persoon en uitgetest in een reële werksituatie, onderhoudscontract voor de uitrusting en personen die kunnen worden gecontacteerd als zich een probleem voordoet, evaluatie van de risico’s voor het zicht, de mentale en lichamelijke belasting, voldoende ruime woning om het woon- en arbeidsgedeelte van elkaar te scheiden, kosten voor het gebruik van de woning als arbeidsplaats ten laste van de werkgever, arbeidscontract tussen de telewerker en zijn werkgever(s), waarin het aantal werkuren wordt vastgelegd waarop de telewerker beschikbaar moet zijn, het materiaal voor louter professioneel en/of privé-gebruik, bewustmaking en opleidingen rond handicap voor de personen die instaan voor de werkbegeleiding, aanwezigheid van vertrouwenspersonen in de onderneming, regelmatige feedback over het geleverde werk, vergaderingen met collega’s en werkgever, psychosociale begeleiding om rekening te houden met de relationele, motivatie- en integratieaspecten, dezelfde promotiemogelijkheden als voor andere werknemers, dezelfde sociale bescherming als voor andere werknemers, ontwikkeling van elektronische sociale netwerken waarop telewerkers hun ervaringen kunnen uitwisselen en delen, multimediatechnologie (virtuele omgeving, videoconferenties) om het eventuele gevoel van vereenzaming tegen te gaan.
. . .
. multi-zintuiglijke ondersteuning
. . . . .
. navigeren en gegevens invoeren . directer en intuïtiever systeem voor de navigatie en invoer van met behulp van de muis (soms functies en gegevens onnauwkeurige hantering ) en van het toetsenbord (veel toetsen, kleine toetsen, met verschillende functies)
. aanraakscherm . joy stick, schakelaars, enz.
. wegwijs raken op een pagina die . eenvoudige weergave van alle informatie op het scherm veel elementen bevat
. instellingen van het verkenningssysteem en/of de gebruikte software : grotere iconen en letters, neutrale achtergrond, aangepaste omvang en verplaatsingssnelheid van de cursor, herhalingssnelheid bij geringe druk op de toetsen van het toetsenbord . specifiek programma voor de aanpassing van het toetsenbord
. regeling van de interactiesnelheid
. . . . . . .
Beschikbaarheid Verschillende instrumenten kunnen worden ingezet om telewerken te bevorderen en een aantal belemmeringen weg te werken : nieuwe arbeidsrelaties (contracten) opbouwen, zorgen voor duidelijkheid over ziekteverlof, werktijden, onkosten, enz., een gunstige financiële regeling voor telewerken aannemen, de toegang tot groepsvoorzieningen inrichten en bevorderen : agenda, adressenboek, todo-lijsten, servers, enz., telecentra’s oprichten naar het voorbeeld van de Zweedse “telecottages”,
. . . . .
. snelheid : opgave wegens . aangepaste uitrusting . recente uitrusting en voldoende frustratie omdat het downloaden . toepassingen met een aangepast vermogen (computer, modem, design enorm veel tijd in beslag neemt verbinding) om beelden, geluiden, enz. snel te kunnen downloaden . evenwicht tussen visuele en auditieve ondersteuning en de interactiesnelheid
De hardware leren gebruiken
. onaangepaste opleidingen . onaangepaste hulpmiddelen
. hulp van derden . hulp van derden is vaak nodig tot de . aangepaste didactische software toepassing is geopend . didactische software die de handelingen weergeeft in de vorm van duidelijke schema’s en illustraties
21
COMPUTER HOREN HANDELING
MOEILIJKHEID
OPLOSSING
TECHNISCHE OPLOSSING
De geluidssignalen van de computer waarnemen
. onmogelijk of moeilijk
. visueel alternatief
. visuele waarschuwingen, flitslicht, geknipper
Mondelinge boodschappen ontvangen
. onmogelijk
. omzetting naar gebarentaal of geschreven taal
. moeilijk
Tekstuele inhoud begrijpen
. soms moeilijk wegens beperkte beheersing van de geschreven taal
. aangepaste geluidssterkte . omzetting naar geschreven taal
. mogelijkheid om de geluidssterkte te regelen . aangepaste spraakherkenning om gesproken taal om te zetten in geschreven taal
. voorzien in makkelijk te begrijpen inhoud
. toepassing van de regels om « makkelijk leesbare » . documenten op te stellen . vertaling naar gebarentaal
BEWEGEN
Aan-/uitschakelen
20
Gegevens invoeren
Op het scherm navigeren en functies uitvoeren
MOEILIJKHEID
TECHNISCHE OPLOSSING
. schakelaar recht tegenover de gebruiker zodat weinig . softwarematige oplossing inspanningen moeten worden . de schakelaar aan-/uitzetten : geleverd . mogelijkheid om de computer uit coördinatie, kracht te schakelen via een specifiek menu, programmering van de tijd ON/OFF . aangepast grijpinstrument . aangepaste toetsenborden : . het toetsenbord gebruiken : zwakke of slechte spiercontrole, . mogelijkheid om de toetsen van kleinere of grotere toetsen, met het toetsenbord in te drukken vingergeleiding, vereenvoudigd, gebruik van één hand, met een ander lichaamsdeel dan kleiner, lichter, gevoeliger, enz. onvermogen om de handen te . leesregels- en pennen de handen (doorgaans het gebruiken . virtuele toetsenborden hoofd) . gegevensinvoer via spraak . aanraakschermen . hulpmiddelen bij het typen . spraakherkenning . voorspelprogramma, toetsenbordfilters . OCR . toegang tot de schakelaar : buiten het grijpveld
. de muis hanteren . een functie uitvoeren met behulp van de muis
Een gegevensdrager invoegen
OPLOSSING
elkaar kunnen vinden in alle openheid : online-contracten, FAX, referentieteksten, rechtspraak, links, bibliografie, enz.
. aangepaste spraakherkenning om gesproken taal om te zetten in gebarentaal of geschreven taal
COMPUTER HANDELING
. een centrum oprichten voor de promotie van en inlichtingen over telewerken, . gegevensbanken creëren waar vraag en aanbod elkaar kunnen kruisen, . zorgen voor logistieke ondersteuning zodat vraag en aanbod Opleiding/informatie
. de telewerker de mogelijkheid bieden opleidingen te volgen . . . . .
. aangepaste ergonomie
. navigatie van de cursor op het scherm met behulp van een eenvoudiger te hanteren toestel dat beter is afgestemd op de moeilijkheid . alternatieve bediening door middel van oogbewegingen, zenuwsignalen of hersengolven . alternatieve bediening op basis van de ademhaling
. toegang tot de lezer : buiten het . aangepaste ergonomie grijpveld . de gegevensdrager invoegen : coördinatie, kracht
. trackballs, joysticks, eenvoudige schakelaars . elektronische aanwijstools . schakelaars op basis van de ademhaling
. lezer die recht tegenover de gebruiker staat . manier van invoegen die weinig inspanning vergt
. . . .
over het gebruik van de uitrusting, organisatorische vaardigheden, specifieke werkinhoud, evenals een voortgezette opleiding om de technologische evolutie te volgen, in het geval van zelfstandig werk, de mogelijkheid bieden om toegang te hebben tot diensten voor informatie en ondersteuning bij de oprichting van een bedrijf, de bestaande informatie toegankelijk maken voor personen met een handicap, door de verschillende auteurs (instellingen, opleidingscentra, enz.) bewust te maken van de handicapproblematiek, de middelen optrekken voor opleidingen (informatica, multimedia) bedoeld voor personen met een handicap, de uitbouw bevorderen van info- en begeleidingscentra die toegankelijk zijn voor personen met beperkte mobiliteit, de overheid, werkgevers, vakbonden, opleidingsinstellingen, handelskamers, enz. bewustmaken van het belang van telewerken, de ontwikkeling bevorderen van opleidingen voor directeurs en managers over het beheer en de organisatie van telewerksituaties, de steun- en begeleidingsstructuren van KMO’s bewustmaken van de mogelijkheden van telewerken, werknemers en werkgevers informeren over de wettelijke bepalingen en de sociale bescherming van de telewerker, meer bepaald in geval van ziekte, de wettelijke en fiscale bepalingen over de terugbetaling van de onkosten kenbaar maken.
opleiding in ICT, informatica en multimedia, een opleiding in een Frans centrum dat gespecialiseerd is in telewerken. Het nationaal arbeidsfonds staat in voor 75% van het loon van de leerkrachten, de vereniging voor personen met een motorische handicap neemt de rest voor haar rekening. http://www.webmanagercenter.com/management article.php?id=1358 Centrum voor telewerken in Etyke, Finland In 1993 richte de Finse nationale vereniging voor personen met een handicap een centrum voor telewerken op in één van haar opleidingscentra. Het project ging van start met acht personen met een handicap die een technische (gebruik van microcomputers, modems en software) en praktische (motivatie en tijdsmanagement) opleiding kregen. Sindsdien beschikt ETYKE over een netwerk van telewerkers die instaan voor een hele reeks diensten op het gebied van marketing, financiën, administratief beheer, publicatie en onderwijsondersteuning. De telewerkers zijn aangenomen door het Centrum voor telewerken en doen hun werk van thuis uit of vanuit het Centrum. Het Centrum voor telewerken zorgt voor het commerciële aspect, de beheerscontracten, de verdeling van het werk en de resultaten tussen telewerkers en klanten, factureert de klanten en verleent technische bijstand en begeleiding aan de telewerkers. Als de telewerker specifieke technische hulpmiddelen nodig heeft, zoekt de nationale vereniging voor personen met een handicap naar een aangepaste oplossing. De sociale diensten nemen de kosten voor de technische ondersteuning voor hun rekening. Er wordt ook voorzien in een volledige opleiding in het gebruik van die technische hulpmiddelen. ETYKE richtte voorts ook een netwerk van vier Finse centra voor telewerken op om het dienstenaanbod voor de klanten uit te breiden en anderen, die aan de rand van de maatschappij leven, aan werk te helpen. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm BOON – een netwerk telewerken
Goede voorbeelden uit de praktijk Tunesië – opleidingscentrum telewerk voor personen met een handicap Op initiatief van de vereniging voor personen met een motorische handicap en dankzij de samenwerking tussen het gouverneurschap van Tunesië en de Côte d’Azur in Frankrijk opent in februari 2006 het nationaal Afrikaans centrum voor opleidingen op afstand voor personen met een handicap zijn deuren in Sidi Hassine Séjoumi. Dit centrum is bedoeld voor personen met een motorische handicap die houder zijn van een diploma hoger onderwijs. Zij kunnen er een opleiding volgen van 2 tot 6 maanden in management, boekhouding, gegevensverwerking en internet. Voor iedere sessie komen 14 stagiairs in aanmerking die werden geselecteerd op basis van de kandidaturen die bij het ministerie van Arbeid werden ingediend. De opleiding wordt gegeven door gediplomeerde leerkrachten hoger onderwijs met een bijkomende
De “telecottage” BOON bevindt zich in Dorset, in het Verenigd Koninkrijk. BOON fungeert als draaischijf voor een netwerk van personen en KMO’s die in partnerschap werken aan gevarieerde combinaties van informaticaprojecten. Deze telecottage doet voornamelijk marktonderzoek voor de industrie en voer t tachygrafische controles uit. De meeste werknemers van BOON zijn personen met een handicap. De filosofie van dit project is dat personen met een handicap netwerken moeten uitbouwen om doeltreffend telewerk te verrichten als ze de moeilijkheden die zij tijdens hun werk ondervinden willen overwinnen. Hoewel de samenwerking tussen een particulier en grote bedrijven niet altijd haalbaar blijkt, sluiten deze bedrijven zich wel graag aan bij een netwerk. Wetende dat sommige personen met een handicap nood hebben aan soepele werktijden en een flexibele manier van werken, moedigt het netwerk samenwerking en arbeidsuitwisselingen aan tussen netwerkleden. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm
65
Toegankelijkheid
eLearning Op de Europese por taalsite rond e-Learning staat dit begrip gedefinieerd als het gebruik van nieuwe multi-mediatechnologieën en internet om de leerkwaliteit te verbeteren. De opkomst van ICT maakte het immers mogelijk nieuwe interactieve leermethodes te ontwikkelen tussen studenten, opleidingscentra en leerkrachten, wat nieuwe perspectieven opende voor ouderen en personen met een handicap. Dankzij de nieuwe technologieën kunnen de kennisbronnen en –dragers worden gediversifieerd, wat ze voor iedereen toegankelijker maakt. Het ter beschikking stellen van multimediacomputers en videofoons, bijvoorbeeld, schept mogelijkheden voor personen met een visuele, auditieve of spraakhandicap of voor mensen met leerproblemen.
De wettelijke maatregelen voor de strijd tegen de discriminatie onder burgers moeten clausules bevatten in verband met de toegang tot onderwijs en opleiding. Ontwikkelaars van e-Learningproducten moeten ervoor zorgen dat hun producten toegankelijk zijn, meer bepaald door zich te houden aan de toegankelijkheidsregels voor websites of door alternatieven te bieden voor de toegang tot de inhoud ervan. De instituten moeten bewustgemaakt worden van het probleem en toezien op de toegankelijkheid van de aangeboden opleidingen op afstand. Voorts moeten de pedagogische dragers compatibel zijn met de technische hulpmiddelen die werden ontwikkeld in het kader van motorische of zintuiglijke handicaps.
COMPUTER HANDELING De bedieningsfuncties en apparatuur lokaliseren en identificeren
Gegevens op het scherm lezen
Bruikbaarheid De term heeft doorgaans betrekking op vormen van studeren op afstand : het leermateriaal is toegankelijk op internet of CD, de leerlingen en leerkrachten communiceren via e-mail of een discussieforum. De meest gebruikte instrumenten zijn speciaal ontworpen teksthandboeken, multimediadragers en soms audiovisuele programma’s36. Leren op afstand maakt onderwijs mogelijk wanneer :
66
. de woonplaats te veraf ligt van de opleidingscentra, . de verplaatsingen naar het opleidingscentrum te moeilijk zijn, . de gebouwen ontoegankelijk zijn of niet beschikken over de nodige voorzieningen, . de studie met andere verplichtingen, bijvoorbeeld familiale verplichtingen of medische behandelingen, moet worden gecombineerd. Het ontbreken van een schools kader dat de sociale contacten vergemakkelijkt kan worden opgevangen door in aangepaste ondersteuningsstructuren te voorzien, zoals groepsvergaderingen ter plaatse, thuisbezoeken door de opleiders en de aanmoediging van contacten tussen de studenten onderling via groepsstudie. De komst van ICT opende ook nieuwe integratieperspectieven voor vele kinderen met een handicap omdat ICT onderwijs in een normale omgeving vergemakkelijkt. Informatica kan worden gebruikt voor alle pedagogische activiteiten, op school en thuis : bij het onderwijs van de disciplines zelf, draagt ICT bij tot de ondersteuning en de individuele oefeningen van de leerling met een handicap maar ICT vormt vooral een aanvulling en surplus om de zelfredzaamheid en de efficiëntie van de leerling of het werk van de leerkracht te bevorderen37.
Bij een gemengde formule, continuïteit waarborgen tussen de uitrustingen van de school en die van thuis, eventueel door te opteren voor een draagbare computer.
Beschikbaarheid E-Learning is een van de manieren om de toegang tot onderwijs en de opleiding van personen met een handicap te verbeteren. Bovendien heeft de ontwikkeling van speciaal ontworpen software voor leerlingen met specifieke behoeften een positieve invloed op de programma’s ontworpen voor een ruimer publiek, dankzij de inspanningen om technologie, inhoud en dragers te combineren. Momenteel zijn talrijke cursussen voor een algemeen publiek op afstand toegankelijk voor ouderen en personen met een handicap. Daarnaast bestaan er opleidingsformules op afstand die bijzonder nuttig zijn voor deze doelgroep, maar dit aanbod is nog onvoldoende uitgebreid.
discriminatie onder burgers clausules opnemen in verband met de toegang tot onderwijs en opleiding.
Financiële haalbaarheid
MOEILIJKHEID . visueel moeilijk of onmogelijk
. tegemoetkomen in de kosten voor basisinformaticamateriaal,
De mogelijkheid om te leren op afstand moet overigens een keuze blijven en mag niet worden gebruikt om minder inspanningen te leveren om de gemeenschap in het algemeen en scholen in het bijzonder toegankelijk te maken.
technische hulpmiddelen en telecommunicatie die noodzakelijk zijn voor e-Learning, andere manieren bestuderen om de kosten te financieren voor het materiaal dat nodig is voor e-Learning : uitlening van materiaal door onderwijsinstellingen gedurende de opleiding,
.
. aangepaste ergonomie
TECHNISCHE OPLOSSING . frontale plaatsing van de apparaten en bedieningsfuncties . tastbaar onderscheid tussen de bedieningsfuncties en apparaten
. spraaksynthese . gegevensoverdracht via het . onmogelijk . brailleleesregel gehoor of . moeilijk wegens de lettergrootte, . gegevensoverdracht via de tastzin . schermanalysator . de gegevens selecteren en kleuren, kleurschakeringen, omzetten in een formaat dat motieven, achtergrond, aangepast is aan een lettertypes, knipperende en brailleleesregel en bewegende voorwerpen . toegankelijkheidsfuncties van het spraaksynthese-apparatuur . mogelijkheid om de weergavebesturingssysteem en/of de gebruikte software instellingen te wijzigen . vergrotingssoftware . scherm waarop de inhoud van . groot scherm een pagina in grote letters leesbaar is . mogelijkheid om de lichtsterkte van het scherm te regelen . schermfilters . donkere bril
. de lichtsterkte van het scherm verminderen . de ogen beschermen
De muis hanteren om de cursor over het scherm te bewegen en functies uit te voeren
. onmogelijk
. op het scherm navigeren en de . snelkoppelingen toetsenbord functies uitvoeren met behulp van het toetsenbord
Gegevens invoeren en bedieningsfuncties uitvoeren
. moeilijk want beperkt tot het toetsenbord
. de gegevens invoeren via spraak . spraakherkenningssysteem
. de ingevoerde gegevens controleren
. geluidsweergave van de ingevoerde gegevens
. sprekende tekstverwerkers
. het toetsenbord gebruiken
. toetsenbord waarop de toetsen gevoelsmatig kunnen worden onderscheiden . alternatieven
. brailletoetsenbord
. brailleprinter
Een aanraakscherm gebruiken
. onmogelijk of moeilijk
Documenten afdrukken
. een afgedrukt document lezen
. de documenten afdrukken in braille
Dienstverlening
. hulp bij het lezen van een afgedrukt document
. beeldloep . camera-opname van het . scanner/ OCR document en vergrootte weergave op het scherm . opname van de inhoud van gedrukte documenten, erkenning van de lettertekens die de transmissie mogelijk maakt via tast- of gehoorzin
. hulp bij het noteren
. toestel om notities te nemen die door de computer kunnen worden verwerkt
Aanbevelingen : Afstandsonderwijs kan ook in combinatie met onderwijs in een onderwijscentrum.
OPLOSSING
. beperkt gebruik van het scherm wegens te felle lichtsterkte
Enkele aanbevelingen :
. de opleidingsbehoeften van ouderen en personen met een handicap identificeren en eraan tegemoetkomen, . leermethodes op afstand die aangepast zijn aan deze doelgroep ontwikkelen en invoeren, . in de wettelijke maatregelen voor de strijd tegen de
ZIEN
.
. het aanraakscherm niet gebruiken als enige toegangsmogelijkheid tot een dienst (bijv.: bankloket)
. notitietool
19
. overheidssubsidies voor de leerling, mogelijkheid om de leerkrachten te bereiken via een groen nummer, enz., . toestaan dat de betrokken student zijn studentenstatuut
COMPUTER
.
volledig kan behouden, meer bepaald wat het recht op kinderbijslag betreft, acties.
Hardware De hardware van de computer die een rol speelt bij de toegankelijkheid heeft betrekking op de ergonomie van de apparatuur, de instelling van de functies, de aansluitingsmogelijkheid van technologische hulpmiddelen en alternatieve gebruikersinterfaces. Er werden heel wat technologische hulpmiddelen ontwikkeld, hetzij om een oplossing te vinden voor het onvermogen om sommige taken te vervullen, vooral met betrekking tot de ontvangst en invoer van informatie en opdrachten, hetzij om deze taken te vergemakkelijken :
. alternatieven voor de muis : trackball, trackpad, joystick, optische aanwijstool, enz.; . aangepaste toetsenborden : . . 18
.
eenhandig toetsenbord, vingergeleider, kleine of grote modulaire toetsenborden, enz.; aangepaste schermen : grote schermen, aanraakschermen, brailleleesregels; aanvullende software : aanwijzing met behulp van automatische scanning, virtuele toetsenborden, spraaksynthese en –herkenning, woord-voorspellingssystemen, enz.; toegankelijkheidsopties : die worden geleverd bij de meeste verkenningssystemen en sommige software.
Sommige van deze technologische hulpmiddelen bevatten zowel hardware als software, andere zijn toepassingen bedoeld om het computergebruik te vergemakkelijken. Wij hebben ervoor geopteerd ze in dit hoofdstuk te groeperen. Een meer volledige beschrijving van deze technologische hulpmiddelen vindt u aan het einde van dit hoofdstuk. De computer biedt iedere gebruiker ontelbare mogelijkheden. Voor personen met een verstandelijke handicap bijvoorbeeld is de computer in de eerste plaats een middel om de alertheid aan te wakkeren, zich te ontspannen en te ontplooien (via spelletjes). In de tweede plaats is het ook een communicatiemiddel (expressie via selectie van pictogrammen, e-mails uitwisselen, enz.) en een hulpmiddel om de zelfredzaamheid te vergroten.
Informatie / opleiding Aanbevelingen :
. de ontwikkelaars van e-Learningproducten, de onderwijs. .
instellingen en opleidingscentra bewustmaken van de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip “ontwerpen voor iedereen”, informatieportaalsites maken over de toegankelijke en/ of speciaal ontwikkelde opleidingen voor personen met een handicap, goede voorbeelden uit de praktijk verspreiden.
Goede voorbeelden uit de praktijk Frankrijk Als een kind wegens zijn gezondheidstoestand niet naar een gewone of gespecialiseerde school kan, kan hij of zij een opleiding krijgen via het nationaal centrum voor afstandsonderwijs (CNED). Door de lessen en verbeteringen te versturen, kan de leerling op die manier het normale schoolproces doorlopen. Het CNED heeft ook een elektronische campus opgericht, een open platform voor afstandsonderwijs of e-Learning, dat gebruik maakt van de nieuwe technologieën (internet, e-mail, videoconferenties…). Deze lessen zijn bedoeld voor leerlingen van het lager, middelbaar en hoger onderwijs. Er zijn steeds meer opleidingen beschikbaar op het internet en goedgekeurd door het Frans ministerie van onderwijs. Europees portaal e-Learning voor personen met een handicap ELDA (eLearning Disability Access) : het ELDA-project – toegang tot e-Learning voor personen met een handicap – heeft tot doel een elektronische vir tuele gemeenschap uit te bouwen voor personen met een handicap, zodat zij de knelpunten met betrekking tot toegankelijkheid kunnen overwinnen en ten volle gebruik kunnen maken van de opleidingen op afstand en het afstandsonderwijs dat voor deze categorie studenten voorhanden is. Barcelona wil dit project gebruiken in alle e-Learningtoepassingen zodat alle inwoners, met of zonder handicap, kunnen communiceren op eenzelfde platform dat voor iedereen toegankelijk is. http://www.eldanet.org Educatieve software aangepast aan personen met een mentale handicap
Toegankelijkheid zie tabel p 19.
De website LIDIE (Liste de Diffusion Inter-Etablissement) bevat een lijst met 250 gratis toepassingen van educatieve aard in verschillende gradaties die als freeware of shareware kunnen worden gedownload en uitgetest werden door personen met een mentale handicap. http://daniel.waldschmidt.free.fr/log00.htm
Leren van gebarentaal in Noorwegen Dankzij e-Learningvoorzieningen kon een cursus worden opgesteld om aan twee erg jonge autistische kinderen gebarentaal aan te leren. Plaatselijke leerkrachten uit Mosjøen die weinig ervaring hadden met het aanleren van gebarentaal aan autistische kinderen lieten zich daarom bijstaan. Een gespecialiseerde leerkracht uit Bodø, ongeveer 200 km daar vandaan, maakte gebruik van een videofoonverbinding om zowel de leerkrachten als de ouders van de kinderen te begeleiden en de opleiding van de twee kinderen te volgen. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm Het LEAD-netwerk in Schotland Vóór de invoering van de technologieën voor afstandsonderwijs kregen de leerlingen die LEAD-cursussen volgden wekelijks individuele lessen. Maar door de afgelegen ligging van de streek konden niet alle leerlingen van deze ondersteuning gebruik maken. Daarom kwam men op het idee om de leerlingen via het RNISsysteem en de multimediacomputers de ondersteuning te geven door middel van videoconferenties met de opleidingsverantwoordelijke. Deze persoon spreekt terwijl hij hetzelfde scherm deelt met de leerling. De proefopleiding werd als een succes beschouwd en het afstandsonderwijs werd verder ontwikkeld. De opleiding wordt nu via de klassieke telefoonlijn gegeven en de transmissie gebeurt via modems. Ondanks de vervolmaking van het RNIS, blijft het systeem weinig aantrekkelijk door de hoge kostprijs van de uitrustingen en de dienstverlening. Het netwerk dekt bovendien niet alle geografische gebieden en er zijn nog problemen rond de incompatibiliteit van de uitrustingen en de RNIS-standaarden. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm Opleiding informatietechnologie in Ierland Een opleidingsverzoek van personen met een handicap die zich niet konden verplaatsen gaf aanleiding tot de uitwerking van een programma voor afstandsopleiding informatietechnologie in het Ierse Kilkenny, waar het National Training and Development Institute (NTDI) een getuigschrift in informatietechnologie uitreikt. De studenten kunnen een computer, printer en modem lenen, met de mogelijkheid tot aankoop op krediet. De lessenroosters worden via computer en modem verstuurd en de studenten kunnen hun begeleider bereiken tijdens de kantooruren op een groen nummer. Individuele ondersteuning wordt immers beschouwd als een sleutel tot succes. De opleidingsverantwoordelijke staat de studenten bij tijdens wekelijkse huisbezoeken. De interactieve participatie van de studenten wordt tijdens groepsvergaderingen aangemoedigd. De deelnemers aan de opleiding richtten zelfs een coöperatieve vereniging voor telewerkers op om plaatselijke arbeidscontracten in de wacht te slepen. Het werd een razend succes, met de lancering van gelijkaardige opleidingen in vier andere NTDI-centra. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr08dist.htm
67
Concept voor iedereen – R&D 001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
Andere goede voorbeelden uit de praktijk
France Télécom – interfaces aangepast voor doven en slechthorenden France Télécom doet een reeks experimenten voor doven en slechthorenden om nieuwe interactiemethoden te bedenken tussen doven en hun sprekende communicatiepar tners, om interfaceprototypes te ontwerpen die aangepast zijn om door dove en slechthorende personen te worden gebruikt en om op termijn diensten aan te bieden die voor iedereen toegankelijk zijn. Door rekening te houden met de zintuiglijke beperkingen van deze mensen zullen de interfaces ook de ergonomie en de techniek van de bestaande diensten verbeteren. De onderzoekers baseren zich op de specifieke zintuiglijke eigenschappen van dove personen om het gebruik van toekomstige diensten door het grote publiek in minder gunstige omstandigheden te bevorderen : te veel omgevingslawaai, nieuwe gebruiksvormen wegens een verhoogde mobiliteit, enz. http://www.artesi-idf.com article.php?artno=3700&headLine=srubri Auditieve handicap en Bluetooth-technologie - BlueEar
68
BlueEar is een Europees project waarmee men wil aantonen dat de Bluetooth-technologie ook kan worden toegepast op auditieve hulpsystemen, waardoor ook personen met gehoorproblemen hiervan gebruik kunnen maken. www.elearningeuropa.info Visuele handicap en virtuele realiteit - Enorasi Het project Enorasi beoogt de ontwikkeling van een interactief en uitbreidbaar systeem van virtuele realiteit om slechtziende personen de mogelijkheid te bieden verschillende virtuele voorwerpen te bestuderen en ermee te werken. www.elearningeuropa.info Frankrijk - SFR-Cegetel SFR was de eerste operator die een product op de markt bracht dat was aangepast aan blinden en slechtzienden, namelijk de “sprekende” telefoon. SFR richtte zich ook op een erg populaire drager : SMS-berichten, toegankelijk in leesvorm (spraaksynthese) en in geschreven vorm (spraakherkenning). Via de vereniging AFOM (Association Française des Opérateurs Mobiles) droeg SFR ook bij tot de uitwerking van een toegankelijkheidscharter. De operator doet via zijn Stichting ook aan onderzoek en lanceerde in november 2003 een oproep tot R&D-voorstellen in scholen en universiteiten. Dankzij de overeenkomsten die werden gesloten met Télécom Paris en GET (Groupe des Ecoles des Télécommunications), de groep waarvan de Stichting deel uitmaakt, konden aangepaste toegankelijke interfaces worden bedacht, evenals telebemiddelingsdiensten voor ouderen die nog thuis wonen op basis van MMS die worden verstuurd langs vertrouwde kanalen zoals de televisie (ENST-Betragne) of de “Foyer Numérique” (Fondation Louis Leprince-Ringuet).
Samenvatting van de functionele moeilijkheden bij de toegang tot ICT, die gemeenschappelijk zijn voor de 12 technologieën
HANDELING
BLINDHEID
SLECHTZIENDHEID
Localisatie van de uitrusting
moeilijk
soms moeilijk
Toegang tot de uitrusting
moeilijk
soms moeilijk
Localisatie van de bediening en de apparatuur
moeilijk
soms moeilijk
Identificatie van de bediening en de apparatuur
moeilijk
soms moeilijk
DOOFHEID
SLECHTHORENDHEID
BEPERKTE MOBILITEIT
BEPERKTE HANDFUNCTIE HANDIGHEID
COGNITIEF VERMOGEN
soms moeilijk moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
Gebruik van een schakelaar
soms moeilijk
soms moeilijk
Een hoorn vastnemen en vasthouden
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Nummers invoeren
soms moeilijk
Gebruik van een numeriek toetsenbord
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Schrijven met behulp van een toetsenbord
soms moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Gebruik van een aanwijstool
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Gebruik van een aanraakscherm
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk
Lezen met behulp van een brailleleesregel
17
Schrijven met behulp van een brailletoetsenbord Informatie lezen op het scherm
onmogelijk
moeilijk
Een voorwerp selecteren op het scherm
onmogelijk
moeilijk
Grafische/beeldinformatie ontvangen
onmogelijk
moeilijk
soms moeilijk
soms moeilijk soms moeilijk
onmogelijk
moeilijk
Gesproken informatie begrijpen
onmogelijk
moeilijk
Een geluidssignaal ontvangen
onmogelijk
moeilijk
onmogelijk
moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
moeilijk
soms moeilijk
Geluidsinformatie ontvangen
Een visueel signaal ontvangen
soms moeilijk
Een trilsignaal ontvangen Een informatiedrager invoegen Gegevens invoeren via spraak
moeilijk moeilijk
Documenten hanteren
moeilijk
moeilijk
Gedrukt materiaal lezen
onmogelijk
moeilijk
Voornaamste bron : COST219Bis http://www.stakes.fi/cost219/COSB2287.html
soms
moeilijk
e-Government 001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 1101011100101010101011 011110100111010 110010100001 00100 001
ANALYSE PER TECHNOLOGIE
Frankrijk – uitleg in beeld tijdens het administratief onthaal van dove en slechthorende personen die gebarentaal kennen – « Signes en ligne » :
In dit hoofdstuk vindt u een analyse van de voornaamste knelpunten waarmee personen met een handicap kampen bij twaalf ICTtechnologieën of -toepassingen. Deze knelpunten werden geanalyseerd op basis van de vijf criteria uit het PROMISE-project die hogerop werden omschreven : 1
toegankelijkheid,
2
bruikbaarheid,
3
beschikbaarheid,
4
financiële haalbaarheid,
5
informatie, opleiding.
Voor ieder van deze vijf criteria hebben wij getracht aanbevelingen te formuleren en goede voorbeelden uit de praktijk te geven.
De dienst « Signes en ligne”, een experimentele dienst voor uitleg in beeld, die in april 2005 van start ging in tien prefecturen, biedt een specifiek en aangepast onthaal voor dove en slechthorende personen die gebarentaal kennen, waardoor deze mensen de administratieve stappen volledig zelfstandig kunnen uitvoeren. De dove persoon meldt zich bij het loket “Signes en ligne” van zijn prefectuur. De ambtenaar sluit zich via internet aan op de dienst “Signes en ligne” en komt in verbinding met een doventolk (principe van videoconferenties). Vervolgens ontstaat er een gesprek tussen drie personen : de dove of slechthorende richt zich tot de tolk, in gebarentaal, voor de camera. Zijn verzoek wordt door de doventolk omgezet voor de ambtenaar, die verbaal antwoordt via een microfoon. Zijn woorden worden simultaan in gebarentaal vertaald op een scherm. Deze dienst leeft erg strikte deontologische regels na door de vertrouwelijkheid van het gesprek en de neutraliteit en het beroepsgeheim van de tolk te waarborgen. Het gebruik van deze dienst is gratis. http://www.websourd.org/ Toulouse : virtuele omzetting in gebarentaal – de stadsdiensten in gebarentaal
Meer bepaald voor het criterium toegankelijkheid werd telkens :
16
. . . .
de handeling geïdentificeerd, de moeilijkheid geanalyseerd, de theoretische oplossing geanalyseerd, de bestaande technische of operationele oplossingen voorgesteld.
De vereniging Websourd en de Franse stad Toulouse bundelden hun krachten om een website te creëren voor slechthorende personen zodat deze personen de administratieve formaliteiten makkelijker kunnen vervullen. Hierbij wordt de volgende techniek gebruikt : bij iedere informatie verschijnt een virtuele tolk die de tekst omzet naar gebarentaal. Op de website www.websourd.org zijn al diensten beschikbaar voor de kieslijst, de geboorteaangifte, het reispaspoor t en de erkenning van een natuurlijk kind. http://www.el4ei.net/
via webcam in gebarentaal communiceert. http://www.atalan.fr/_repository/files/CR-conf-telecom.doc Canada – lezer van bankbriefjes Een ontwikkelaar van hulpproducten voor personen met een visuele handicap en mensen die doof en blind zijn ontwikkelde voor de Bank van Canada een lezer van bankbriefjes. Deze lezer illustreert goed hoe met de in deze gids omschreven criteria rekening kan worden gehouden. Na een herziening van de behoeften door het INACA, de Bank van Canada en de potentiële gebruikers, ontwikkelde het team een compact ergonomisch product dat makkelijk in gebruik is en gratis wordt aangeboden aan blinde of slechtziende personen die in Canada via het INCA geregistreerd zijn :
. kleuren in twee schakeringen, groot contrast op belangrijke plaatsen, . voor de gegevensuitvoer is er keuze uit Engels of Frans, een . . . . . . .
klank of een trilling met verschillende intensiteit voor discreet gebruik, controle van geluidssterkte en –weergave van de mondelinge boodschappen en kabel voor standaardkoptelefoon, handgrepen op de zijkanten van de lezer om te voorkomen dat het toestel uit de handen glijdt en rubberen kussentjes aan de voorzijde (het toestel blijft stabiel staan op een tafel), klep met scharnier voor de batterij om verlies te voorkomen, de batterij wordt eenvoudig ingebracht door op beide zijden te drukken, verschillend tastgevoel voor de geluidsschakelaars en de gegevensuitvoer, riem aan de pols die kan worden vastgemaakt aan de lezer om verlies te vermijden en hem makkelijker te localiseren, beschermhoes met velcrostroken en lederen gesp om de lezer aan een ceintuur te dragen, instructies in braille (Engels en Frans), grote letters en een audiocassette. http://www.at-links.gc.ca/as/as057f.asp#b4 www.cnib.ca
Interpersoonlijke communicatie De analyse van de technische toegankelijkheid is weergegeven in de vorm van een tabel voor de hardware van een computer, de mobiele telefoon, de vaste telefoon en het internet.
Frankrijk – ICT en sociale contacten – de vereniging AFM
Om een beter zicht te krijgen op de moeilijkheden die personen met een handicap en ouderen ervaren bij het gebruik van ICT, vindt u in de tabel een overzicht van de soorten handelingen die gemeenschappelijk zijn voor alle geanalyseerde technologieën en van de moeilijkheden per handicap. Zoals u merkt, kan eenzelfde handeling mogelijk, (soms) moeilijk of zelfs onmogelijk worden uitgevoerd afhankelijk van de handicap.
De vereniging AFM (Association Française de lutte contre les Myopathies) werkt rond drie belangrijke thema’s : het bekwaamheidsgevoel herstellen, de sociale contacten weer opbouwen, de vereenzaming doorbreken. Bedoeling is personen met een handicap in verschillende gradaties met elkaar in contact te brengen zodat zij hun ervaringen kunnen delen. Hierbij spelen de nieuwe technologieën een belangrijke rol. Ze brengen personen met elkaar in contact via internet, webcam, enz. http://www.a-brest.net/article1455.html / Frankrijk – multi-zintuiglijk agentschap – EDF EDF bedacht een multi-zintuiglijk agentschap dat naar het internet werd vertaald, in de vorm van een spraaknavigatiesysteem met slechts twee knoppen, en een internetdienst waarmee dove personen contact kunnen opnemen met een adviseur die met hen
Ontwerp voor iedereen in Europa Europa – ontwerp voor iedereen–EdeAN-netwerk Een van de voornaamste acties in het actieplan rond e-toegankelijkheid van de Europese commissie is ervoor zorgen dat nationale exper tisecentra die gespecialiseerd zijn in het ontwerp voor iedereen aan netwerking doen. Dit resulteerde in de oprichting van het Europese e-toegankelijkheidsnetwerk rond het begrip “ontwerp voor iedereen”. EdeAN telt momenteel een reeks nationale contactcentra (NCC’s) en een aantal organisaties. http://www.elearningeuropa.info
Toegankelijkheidsvoorwaarden bij overheidsopdrachten Europa ACCENT is een Europees project waarvoor Statskontoret, het Zweedse orgaan voor overheidsmanagement, bestudeerde hoe
69
toegankelijkheid kon worden geïntegreerd in de reglementen en praktijken in Zweden en in andere landen. Het project resulteerde ook in richtlijnen voor toegankelijkheid bij de overheidsopdrachten inzake ICT (“Guidelines for the inclusion of Accessibility in IT Strategies”, ACCENT PROJECT, 1998). http://www.statskontoret.se/
.
weergave : afdruk of weergave in braille, spraakherkenning en –synthese, enz. voor slechtzienden en personen met andere visuele problemen zijn er mens-machine-interfaces, aangepast op het vlak van de paginaweergave op het scherm, de lettergrootte, de keuze van de kleuren en de contrasten, de methodes om te dialogeren, alsook vergrotingssoftware, spraaksynthese ...
Canada Auditieve beperkingen BOAA (Boîte à outils pour l’approvisionnement accessible) is een internettoepassing die beschikbaar is op de website van de Canadese regering. Deze toepassing bevat de toegankelijkheidsvereisten en –normen die moeten worden nageleefd bij de aankoop van producten en diensten, meer bepaald op het gebied van ICT. Deze normen moeten ervoor zorgen dat de producten beantwoorden aan de principes van het universeel design en de aankoper helpen zijn verplichting na te leven om goederen en diensten aan te schaffen die toegankelijker zijn. http://www.apt.gc.ca Denemarken
70
Het Deense nationale agentschap voor ICT ontwikkelde een toegankelijk online instrument voor de opstellers van offerteaanvragen voor overheidsopdrachten. Het dekt software en besturingssystemen, websites, hardware-oplossingen en oplossingen met soft- en hardware, met twee criterianiveau’s : verplicht en gewenst. http://www.braillenet.org/colloques/policies/shermer_paper.html Verenigde Staten De toepassing « Buy Accessible Wizard ! » is online beschikbaar en is bestemd om de verantwoordelijken voor overheidsaankopen te helpen om amendement 508 na te leven, dat eist dat alle overheidssites en elektronische bronnen van de Amerikaanse regering toegankelijk moeten zijn voor personen met een handicap. http://www.buyaccessible.gov Opleiding in digitale toegankelijkheid Frankrijk - Telecom Paris Telecom Paris organiseert opleidingsmodules rond het thema digitale toegankelijkheid en het gebruik van technologie om handicaps te overbruggen (bewustmaking, standaards naleven, methodologische aanpak, belang van toegankelijkheid, enz.). http://www.atalan.fr/_repository/files/CR-conf-telecom.doc
Bij de auditieve beperkingen onderscheiden we doofheid en slechthorendheid :
. doofheid : houdt een aanzienlijk en oncorrigeerbaar .
gehoorverlies aan beide oren in. Sommige dove personen gebruiken gebarentaal als eerste taal en kunnen niet altijd lezen of schrijven in een andere taal. verlies van gehoorscherpte, slechthorendheid : licht tot matig gehoorverlies.
België telt ongeveer 40.000 doven en 400.000 slechthorende personen. De voornaamste toegankelijkheidsproblemen hebben betrekking op alle vocale telefoonservers, antwoordapparaten, callcentra, multimediadiensten. De technische oplossingen zijn hoofdzakelijk telefoons met teksten beeldscherm, videofonie, ondertiteling, systemen met aanpasbare geluidsterkte en de mogelijkheid om hoorapparaten met elkaar te verbinden. Doven, die gebarentaal (een minderheidstaal) gebruiken en het Nederlands soms minder goed beheersen, ondervinden erg specifieke communicatieproblemen. Deze personen doen een beroep op doventolken. Er zijn echter niet veel doventolken. Zij besteden daardoor het grootste deel van hun tijd aan verplaatsingen tussen de plaatsen waar hun diensten worden ingeroepen. De huidige systemen voor fax, sms, e-mail en instant messaging zijn louter gebaseerd op geschreven taal en hebben dus aanzienlijke beperkingen. De opkomende technische mogelijkheden voor visuele communicatie zoals breedbandinternet, videofonie, driedimensionele gebarensynthese, enz., maken het mogelijk oplossingen te vinden voor de moeilijkheden die zich voordoen. Vooral videofonie is interessant omdat deze technologie niet alleen bruikbaar is voor personen die gebarentaal gebruiken maar ook voor slechthorenden die kunnen liplezen en heel wat personen met beperkte mobiliteit10. In dit opzicht wordt in België een project rond een tolkzender met videofonie voorbereid. Beperkingen van de mobiliteit en handfunctie Motorische beperkingen kunnen zich manifesteren als een verminderde of ontbrekende spiercontrole (zoals ongecontroleerde bewegingen, verlies van coördinatievermogen of verlamming), een verminderde gevoeligheid, articulatieproblemen of ontbrekende ledematen. Bij sommige fysieke handicaps beperkt de factor “pijn”
de mobiliteit. Fysieke handicaps, zoals een beperkt gebruik van armen of handen, beven, beperkt grijpvermogen, enz., leiden tot problemen bij het hanteren van een toetsenbord, telefoon of betaalterminals. De technische oplossingen hebben betrekking op de ergonomie van de materialen, de software en de specifieke technische hulpmiddelen, meer bepaald om te richten of te klikken, zoals joysticks, minitoetsenborden, enz. In Europa zouden zo’n 26 miljoen personen problemen ondervinden om een toetsenbord en een muis te hanteren, van wie slechts de helft 50-plussers zijn. Fysieke mobiliteitsproblemen hebben vooral een invloed op de toegang tot arbeid en diensten. Ongeveer 22 miljoen Europeanen kampen met dergelijke problemen. Onlinediensten, telewerk en andere communicatiemogelijkheden op afstand kunnen deze problemen gedeeltelijk verhelpen. Verstandelijke beperkingen Bij een verstandelijke handicap ligt het globale cognitieve functioneringsniveau merkelijk lager dan het gemiddelde niveau en is er een aanzienlijke beperking van het aanpassingsvermogen aan de dagelijkse eisen van de omgeving. Met betrekking tot de cognitieve functies spreken we van beperkte intellectuele vaardigheden : begrip, analyse, opname, interpretatie en opslag van informatie, die het mogelijk maakt abstracte begrippen te veralgemenen en te hanteren, samen te vatten, het aangeleerde over te brengen, uit het hoofd te leren... Deze vaardigheden zijn nodig om te lezen, schrijven, rekenen, zich te oriënteren, problemen op te lossen,... Afhankelijk van de aangetaste vaardigheden en de mate waarin ze zijn aangetast, verschillen de leermogelijkheden van persoon tot persoon. Het aanpassingsgedrag wordt beschouwd als een verzameling van conceptuele, sociale en praktische vaardigheden waardoor een persoon kan functioneren in het dagelijks leven : communicatie, lezen en schrijven, gebruik van geld, zelfredzaamheid, interpersoonlijke relaties, eerbiediging van de regels, kritische geest, zin voor verantwoordelijkheid, voeding, persoonlijke verzorging, professionele bekwaamheid,... Niettemin, kunnen beperkingen voorkomen samen met vaardigheden en sterke kanten. Het functioneren van een persoon met een verstandelijke handicap kan verbeteren dankzij aangepaste ondersteuning : scholing, stimulatie, aanpassing van de omgeving, enz. De moeilijkheden bij de toegang tot ICT hebben hoofdzakelijk betrekking op het lezen en begrijpen van ingewikkelde teksten en het gebruik van complexe navigatiesystemen. De voorkeur gaat bijgevolg naar eenvoudige en samenhangende navigatiesystemen, het volgen van richtlijnen voor ‘eenvoudig lezen’ bij het opstellen van documenten in een duidelijk taalgebruik, het gebruik van grafische elementen zoals pictogrammen, foto’s, tekeningen, symbolen, geluids- en beeldalternatieven bieden voor teksten. De publicaties en websites die de Europese “makkelijk leesbaar”-regels respecteren, kunnen aan de hand van het “makkelijk leesbaar”-logo worden onderscheiden.
15
.
moeilijkheden ondervinden of kleine ongemakken ervaren wanneer ze gebruik maken van de huidige technologieën. Een studie uit 2002 toonde aan dat meer dan 48% van de 50plussers in Europa meent dat hun behoeften verkeerd worden ingeschat door de producenten bij het ontwerp van hun producten. Nochtans zijn tien tot twaalf miljoen van deze personen potentiële kopers van nieuwe mobiele telefoons, computers en internetdiensten.
Ouderen en personen met een handicap organiseren zich steeds beter en wegen meer door op het beleid. In een aantal landen is hun invloed al aanzienlijk op sommige vlakken van het maatschappelijk beleid. Die invloed zal in de toekomst zodanig spelen dat het een politieke must zal worden om rekening te houden met de ouderen en de personen met een handicap. Het is noodzakelijk om personen met een handicap te beschouwen als een volwaardige doelgroep met specifieke behoeften waarmee rekening wordt gehouden in het beleid inzake de strijd tegen de digitale kloof en waarvan de integratie in de informatiemaatschappij kwalitatief en kwantitatief wordt geanalyseerd.
14
De afdeling statistiek van het secretariaat van de algemene vergadering van de Verenigde Naties publiceerde een bundel met praktische richtlijnen en principes over de inzameling, de compilatie, de verspreiding en het gebruik van gegevens en informatie met betrekking tot personen met een handicap. Deze richtlijnen en principes voor de opstelling van statistieken rond handicap werden opgesteld op basis van de handleiding voor het opstellen van statistische informatie voor de programma’s en beleidslijnen ten gunste van personen met een handicap.
Kenmerken per handicap en specifieke behoeften In de in 2005 gepuliceerde mededeling over e-toegankelijkheid vermeldt de Europese commissie de voornaamste moeilijkheden die personen met een handicap signaleren wanneer zij ICTproducten of -diensten proberen te gebruiken :
. het gebrek aan geharmoniseerde oplossingen, meer bepaald . . . . .
de onmogelijkheid in verschillende lidstaten om het noodnummer 112 te bellen vanaf teksttelefoons, het gebrek aan onderling bruikbare oplossingen voor toegankelijke informatie- en communicatietechnologieën, de incompatibiliteit van software met hulpmiddelen : de schermuitleesprogramma’s voor blinden zijn vaak onbruikbaar na de activering van nieuwe verkenningssystemen, de interferentie tussen de producten en de hulpmiddelen, bijvoorbeeld tussen de gsm en hoorapparaten, het ontbreken van normen op Europese schaal : zo bestaan er zeven teksttelefoonsystemen voor doven en slechthorenden die onderling incompatibel zijn, het gebrek aan adequate diensten : zo zijn tal van websites te complex voor gebruikers met onvoldoende ervaring of, cognitieve problemen of onleesbaar voor slechtzienden
. het ontbreken van producten en diensten voor sommige . . .
groepen, zoals telefonische communicaties voor de gebruikers van gebarentaal, problemen met betrekking tot de fysieke eigenschappen van het ontwerp van de apparaten, bijvoorbeeld bij het gebruik van het toetsenbord en het scherm van tal van apparaten, het gebrek aan toegankelijke inhoud, de beperkte keuze aan elektronische communicatiediensten, de kwaliteit en prijs ervan.
Er bestaan technische oplossingen voor deze problemen maar louter de inspanningen van enkele marktspelers is onvoldoende. Om de uitdaging van digitale toegankelijkheid in Europa aan te gaan, is het dus nodig gecoördineerd en krachtdadig actie te voeren op drie vlakken : normen, wetten en industrialisering. Hieronder staan enkele voorbeelden van nieuwe technologieën waarvan de toegankelijkheid in de nabije toekomst onder de loep moet worden genomen :
. digitale televisie, meer bepaald wat betreft de normen, de compatibiliteit en het ontwerp van de diensten en het materiaal, . de mobiele telefoons van de derde generatie, bijvoorbeeld op .
het gebied van het ontwerp van het materiaal, de software en de dienstverlening, de breedbandcommunicaties, bijvoorbeeld door de mogelijkheden te benutten van de multimodale weergaven, zodat de toegankelijkheid groter in plaats van kleiner wordt.
Visuele beperkingen De term ‘visuele beperking’ dekt een erg ruim spectrum dat gaat van blindheid tot verschillende aandoeningen die vallen onder de term slechtziendheid8 :
. blindheid : aanzienlijk en oncorrigeerbaar verlies van het zicht aan beide ogen, . zwak zicht of slechtziendheid : zwakke gezichtssterkte .
(onduidelijk zicht), « tunnelzicht » (beperkt zicht in het centrum van het gezichtsveld), verlies van het centraal zicht (beperkt zicht in de periferie van het gezichtsveld) en troebel zicht, dyschromatopsie : gebrekkige waarneming van sommige kleuren.
Europa telt ongeveer één miljoen blinde personen, twee miljoen personen met een zware visuele handicap en meer dan 33 miljoen personen die moeite ondervinden om kleine letters op een scherm te lezen, vooral onder de 50-plussers. De toegankelijkheidsproblemen hebben hier vooral betrekking op de beeldweergavetechnologieën : computer, televisie, draagbare telefoons, geldautomaten, terminals, enz9. Er zijn voornamelijk twee soor ten technische oplossingen, afhankelijk van de aard en de ernst van de handicap :
. voor blinde personen zijn er alternatieven voor de visuele
001101110 101011001010 10100110101 1010101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010
Meer informatie Wetgeving : context België Organisatie van de wetgeving voor personen met een handicap in België Het beleid inzake personen met een handicap is een bevoegdheid van de Vlaamse gemeenschap, het Waals Gewest, de Franse gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Duitstalige gemeenschap. De tewerkstelling, de beroepsopleiding, het onthaal en de opvang van personen met een handicap, de toekenning van tegemoetkomingen voor technische hulpmiddelen, … vallen dus onder de bevoegdheid van deze vier instanties. De vier organen met de grootste bevoegdheden zijn het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, het Waals Agentschap voor de integratie van personen met een handicap, de Brusselse Franstalige dienst voor personen met een handicap en de Dienst voor personen met een handicap van de Duitstalige gemeenschap. Sommige zaken die rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op personen met een handicap behoren echter tot de bevoegdheid van andere instanties. De toekenning van de tegemoetkomingen voor personen met een handicap is een federale bevoegdheid. De aanvragen voor tegemoetkoming worden onderzocht door de Directie-generaal Personen met een handicap, die ook de medische onderzoeken uitvoert in het kader van de fiscale en sociale voordelen voor personen met een handicap en in het kader van de extra kinderbijslag voor kinderen met een handicap (verhoogde kinderbijslag). Ook de sociale zekerheid (meer bepaald revalidatie en de wetgeving rond invaliditeitsuitkeringen) en de juridische bescherming van personen met een handicap zijn federale bevoegdheden. De gewesten zijn bevoegd voor stedenbouw en dus voor de toegankelijkheid van de gebouwen. Het bijzonder en geïntegreerd onderwijs is dan weer een bevoegdheid van de gemeenschappen. Daarnaast kan iedere federale, gewest- en gemeenschapsinstantie voordelen toekennen aan de personen met een handicap, binnen ieders bevoegdsdomein. Zo kent de federale overheid belastingverminderingen toe aan personen met een handicap, de gewesten kennen een aantal voordelen toe op het vlak van sociale huisvesting, enz.
71
Financiële steun Besluit van de Waalse Regering tot bepaling van de tegemoetkomingsmodaliteiten en -voorwaarden inzake de materiële hulp verleend voor de integratie van gehandicapte personen http://www.anwiph.be/html/vous/agw4-02-04.html Anti-discriminatiewet De zogenaamde « anti-discriminatiewet » van 25 februari 2003 verbiedt directe of indirecte discriminatie bij “het leveren of het ter beschikking stellen van goederen en diensten aan het publiek”. Directe discriminatie wordt beschouwd als een “verschil in behandeling dat niet objectief en redelijker wijze wordt gerechtvaardigd en rechtstreeks gebaseerd is op [...] een handicap “. Deze wetgeving voerde het begrip redelijke aanpassingen in en stelt dat het ontbreken van redelijke aanpassingen op zich een discriminatie is van personen met een handicap. Voor ts nam de Waalse regering op 20 februari 2003 een oriëntatienota aan over de integratie van personen met beperkte mobiliteit. De maatregelen rond de toegankelijkheid van websites werden in deze nota opgetekend en goedgekeurd. Strijd tegen de digitale kloof
72
In december 2003, tijdens de wereldtop rond de informatiemaatschappij (WIM), ging België de verbintenis aan om een nationaal actieplan tegen de digitale kloof aan te nemen. Dit plan werd in maart 2005 aan de WIM voorgesteld in Tunis. Het actieplan is de vrucht van een partnerschap tussen de federale regering en de verschillende gewest- en gemeenschapsregeringen. De eerste fase van het plan duurt 5 jaar, waarna een nieuwe interministeriële conferentie “Integratie in de maatschappij” de tekst van de tweede fase zal aannemen. Met betrekking tot snelle internetverbinding heeft de federale regering de internetproviders opgeroepen de prijzen democratischer te maken aan de hand van goedkope abonnementsformules. Europa
. COM/2005/0425 definitief : mededeling van de Commissie
. .
aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de regio’s E-accessibilité [SEC(2005)1095]. http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriSer v/ LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0425:FR:HTML het actieplan E-Europe 2002 : de overheidswebsites van de lidstaten moeten verplicht toegankelijk zijn voor personen met een handicap. http://europa.eu.int/information_society/eeurope/ news_library/pdf_files/communication_accessibility_fr.doc het actieplan E-Europe 2005 : bekrachtigt de aanneming van de WAI-aanbevelingen voor de toegankelijkheid van websites. http://europa.eu.int/eur-lex/fr/com/cnc/2002/
.
com2002_0263fr01.pdf http://europa.eu.int information_society/eeurope/news_library/eeurope2005/ index_en.htm de resolutie «eAccessibility» : gepubliceerd op 3 december 2002 in de persmedeling van de Raad « Werkgelegenheid, sociaal beleid, volksgezondheid en consumentenzaken » doc. 14892/02, pagina 26 tot 30 en doc. 5165/03.
. voor een betere toegang van gehandicapten tot de kennismaatschappij / Commissie van de Europese gemeenschappen. Brussel, SEC(2002) 1039. VS
. «Section 508» : amendement aan de «Rehabilitation Act» uit . .
1998 die de Amerikaanse federale instellingen verplicht elektronische informatietechnologie te gebruiken die toegankelijk is voor personen met een handicap http://www.section508.gov “Disability Discrimination Act” uit 1995 : verbiedt discriminatie van personen met een handicap bij de toegang tot werk, diensten en gebouwen, “Special Educational Needs and Disability Act” uit 2001 : nieuw amendement aan de “Disability Discrimination Act” dat discriminatie verbiedt van studenten met een handicap bij de toegang tot onderwijs, opleiding en de daaraan verbonden diensten.
001101110 101101 00010110111001001101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 001101110 1001101010101010110101010101101 1000000000000111101010101 0001011011101101 11010111010101011 11010101101101110 011110100111010 0010101110110110100 1100010101001101011000101010111 001010101 101010110101010 01 1000000000000111101010101
DOELPUBLIEK
11010111010101011 011110100111010 1100001
Algemene kenmerken In België heeft 12,9% van de bevolking tussen 16 en 64 jaar een handicap. In absolute cijfers betekent dit ongeveer 850.000 personen6.
. 4,6% (hetzij 300.000 personen) verklaart sterk beperkt te zijn .
Het aantal personen dat verklaart te lijden aan een min of meer ernstige handicap neemt toe met de leeftijd van de ondervraagde personen : van 16 tot 19 jaar : 3%; van 35 tot 39 jaar : 10%; van 50 tot 54 jaar : 20%; van 60 tot 64 jaar : 22%.
Internationaal
. De W3C/WAI- website geeft een overzicht van de wettelijke maatregelen die in verschillende landen werden genomen. http://www.w3.org/WAI/Policy/
in de dagelijkse activiteiten als gevolg van een fysieke of mentale handicap, 8,3% (hetzij 550.000 personen) bevestigt in zekere mate beperkt te zijn. Deze cijfers zijn afkomstig van het Huishoudpanel, een omvangrijke vergelijkende studie die in 1996 werd uitgevoerd bij 60.000 huishoudens in de Europese Unie.
Slechts 18% van de personen met een zware handicap is professioneel actief. Voor personen met een lichte handicap bedraagt dit percentage 37% en voor niet-gehandicapte personen 56%. In de Europese Unie liggen diezelfde percentages respectievelijk op 24%, 46% en 62%. Ons land kent dus een lage par ticipatie aan het beroepsleven voor alle categorieën in het algemeen en personen met een handicap vormen geen uitzondering op de regel. Gehandicapte personen zijn relatief oververtegenwoordigd in beroepen zoals machinebestuurder en handarbeider. Ze zijn daarentegen merkelijk minder aanwezig in beroepen als topambtenaar of beheerder. Volgens de mededeling rond e-toegankelijkheid die de Europese commissie in 2005 publiceerde7 :
. vertegenwoordigen personen met een handicap ongeveer 15%
.
van de Europese bevolking en heel wat onder hen ondervinden moeilijkheden wanneer zij ICT-producten of diensten willen gebruiken. In sommige gevallen kampen ook ouderen met dezelfde moeilijkheden. Wegens de demografische evolutie is de toegankelijkheid van ICT-producten en -diensten een prioriteit geworden in Europa : in 1991 maakten de 60plussers 18% uit van de Europese bevolking. In 2030 zullen zij 30% van de bevolking vertegenwoordigen. uit een recente Amerikaanse studie is gebleken dat 60% van de volwassenen op beroepsleeftijd baat kan hebben bij het gebruik van toegankelijke technologieën omdat ze
13
In de openbare sector, de industrie en andere sectoren zoals het onderwijs en de arbeidsmarkt zijn de specifieke behoeften van personen met een handicap nog te weinig gekend.
Aanbevelingen :
Regels voor « makkelijk leesbare » en « makkelijk begrijpbare » documenten Dit pictogram betekent dat de tekst die erbij staat makkelijk leesbaar is, dit wil zeggen opgemaakt in eenvoudig taalgebruik en makkelijk te begrijpen. Hiertoe moeten een aantal regels worden nageleefd :
voor de industrie :
. informatie uitwerken en verspreiden die de R&D-afdelingen . . . . .
12
bewust maakt van de toegankelijkheidsproblematiek en het begrip universeel design, reclame maken voor toegankelijke producten, zorgen voor de verspreiding van de toegankelijkheidskenmerken van de producten en diensten (criteria per handicap) zorgen voor opleiding rond gebruik en onderhoud in een aangepaste vorm, handleidingen en documentatie aanbieden in verschillende toegankelijke formaten (papier, toegankelijke websites, pdf, CD, DVD, braille, in grootschrift, eenvoudig leesbaar, omgezet in gebarentaal, enz.), in het geval van specifieke toepassingen moet het doelpubliek minstens documentatie worden aangeboden in een toegankelijke vorm. Zo bestaan er bijvoorbeeld toepassingen die speciaal werden ontworpen voor dove personen, maar is er geen enkele informatie over deze toepassingen beschikbaar in gebarentaal.
voor de opleidings- en onderwijsstructuren :
1 de doelgroep bepalen alsook de vaardigheden en behoeften van deze doelgroep, 2 de doelstelling, boodschap en middelen bepalen, 3 de inhoud, sleutelwoorden en hun logische opeenvolging bepalen, 4 het document opstellen (zie onderstaande regels), 5 de opmaak ervan uitwerken (zie onderstaande regels), 6 de tekst evalueren.
Algemene regels om een document op te stellen
.
. in de programma’s opleidingssessies rond ICT inlassen die .
toegankelijk zijn voor de studenten of speciaal voor hen werden ontworpen, zorgen voor de toegankelijkheid van de gebouwen, uitrustingen en pedagogische hulpmiddelen.
voor de overheid :
. diverse informatiemiddelen uitwerken voor de overheidsaankopers, de ontwerpers en het publiek, meer bepaald door: . de nuttige informatie samen te brengen op internetportaalsites, . een oproepnummer te creëren voor informatie rond “ICT .
en handicap” (ook schriftelijk, per fax of anders toegankelijk) naar het voorbeeld van het nummer “vrije tijd en handicap” dat door het AWIPH werd ingevoerd, de oprichting van infocentra aan te moedigen.
voor de verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen :
. de informatie over de specifieke behoeften en de eisen van de vertegenwoordigde personen doorgeven.
. . . . . . . . . . . . . . . .
gebruik eenvoudig, courant taalgebruik : geen omhaal van woorden, (vak)jargon, afkortingen, initialen, woorden uit een andere taal; als u moeilijke woorden moet gebruiken, verklaar ze dan, vermijd abstracte begrippen : als u abstracte begrippen moet gebruiken, verduidelijk ze dan aan de hand van voorbeelden of vergelijkingen, richt u tot volwassenen : gebruik geen kindertaal, denk na over de keuze tussen de u- of de jij-vorm, geef de voorkeur aan directe stijl : richt u rechtstreeks tot de lezer, gebruik korte zinnen : één idee per zin, kies voor positief taalgebruik en de actieve vorm, vermijd ontkenningen, passieve zinswendingen zijn ingewikkeld, onzekerheid en wensuitdrukkingen zorgen voor verwarring, maak geen veronderstellingen noch ver wijzigingen, gebruik altijd hetzelfde woord voor hetzelfde item, ook al is de stijl dan minder mooi, gebruik eenvoudige leestekens : geen punt-komma, streepje en komma, wees voorzichtig met het gebruik van stijlfiguren en metaforen : de lezer kent ze misschien niet, de boodschap zal sterker overkomen zonder! wees voorzichtig met het gebruik van cijfers : “talrijke…” / 3545, “een aandeel …” / 14%, “enige tijd geleden…” / in 1999, “dinsdag 18 januari 2005” / 18/01/05, als u kleine aantallen citeert, schrijf ze dan in cijfervorm en niet voluit, gebruik geen Romeinse cijfers, vermeld een contactadres voor meer informatie.
Algemene regels voor de opmaak van een document
. gebruik een groot en duidelijk lettertype : Arial 14 en maximaal 2 soorten lettertypes; . druk de tekst af op een heldere achtergrond : geen donkere of geïllustreerde achtergrond, . plaats één zin per regel of begin op een nieuwe regel bij elke zin of natuurlijk rustpunt, . vermijd de opsplitsing van woorden op het einde van een regel, . lijn de tekst niet rechts uit, . gebruik vetdruk om de tekst te benadrukken : vermijd schijndruk en hoofdletters, . illustreer : gebruik tekeningen, foto’s, indien mogelijk in kleur, . laat genoeg witruimtes op de pagina’s : 150 woorden per A4-pagina, . gebruik het « makkelijk leesbaar »-logo om het document te identificeren.
Referenties : Centre for Easy-to-Read : www.lattlast.se Inclusion Europe : www.inclusion-europe.org
73
Om iedereen de toegang te waarborgen tot de nodige producten en diensten zonder discriminatie op basis van leeftijd en/of handicap zijn maatregelen nodig op verschillende niveau’s :
GLOSSARIUM
74
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) : technologie die een snelle digitale “one-to-one” of rechtstreekse verbinding mogelijk maakt via een dubbele koperdraad. Met deze technologie kan de telefoonlijn open blijven terwijl het internet wordt gebruikt. geluidsversterking : versterking in de telefoonhoorn zelf aan de hand van een onafhankelijke versterker die wordt aangesloten op de draad voor de hoorn of met een specifieke hoofdtelefoon. audiovisie : methode waarmee blinde of slechtziende kijkers kunnen luisteren naar beeldbeschrijvingen bij de geluiden in de film. bandbreedte : aantal gegevens dat over een telecommunicatielijn kan stromen; hoe breder de band, hoe sneller de gegevensdoorstroming. Bluetooth : open standaard voor draadloze verbindingen tussen mobiele telefoons, draagbare PC’s, zakcomputers en andere mobiele randapparatuur die zich op korte afstand van elkaar bevinden. braille : notitiesysteem waarmee combinaties van punten in reliëf kunnen worden gevormd die overeenstemmen met de letters van het alfabet, de cijfers en de leestekens en dat met de vingertoppen kan worden gelezen. browser/navigator : software waarmee de informatie op het World Wide Web kan worden gevisualiseerd. chat : discussieruimte op het internet waarop de deelnemers online berichten uitwisselen; de antwoorden zijn doorgaans door iedereen leesbaar. In tegenstelling tot een discussieform, zijn de uitwisselingen in een chatruimte synchroon, waardoor het optreden van een eventuele moderator erg beperkt is. CD-ROM (Compact Disc-Read Only Memory) : optische disk ontworpen voor de informatica met een opslagcapaciteit van 650 tot 800 Mb. De multimediagegevens op een CD-ROM kunnen niet worden gewijzigd. keuze en afstelling van de geluidsweergave : “equaliser” waarmee het spectrum kan worden aangepast om rekening te houden met gehoorverlies. telefoon met botgeleiding : trillingen voortgebracht door de transducer stimuleren rechtstreeks de gehoorzenuw ter hoogte van het slakkenhuis. CSS :(Cascading Style Sheets) : stylesheets worden gebruikt om de gegevens op webpagina’s en gestructeerde documenten (html, xml) op te maken. Met de nieuwe XHTML-normen kunnen stylesheets inhoud en vorm van elkaar scheiden, wat de websites toegankelijker maakt aangezien de html- of xhtml-taal niet meer wordt gebruikt om structuur te geven aan de inhoud vermits de opmaak wordt vastgelegd in een stylesheet. aanwijstool : tool waarmee de gebruiker de verplaatsingen van de cursor op het scherm kan controleren, instructies kan geven aan de computer en voorwerpen kan hanteren. domotica : alle nieuwe technologieën die worden gebruikt om een woning te automatiseren : veiligheid, energiebeheer, communicaties, enz. downloaden : manier om op een persoonlijke computer of netwerk software of andere op het internet beschikbare bestanden te halen. De overdracht gebeurt van het net naar de computer.
DVD (Digital Versatile Disc) : nieuw type CD-ROM dat CD’s vervangt met een opslagcapaciteit van 4.7 tot 17 Gb. hoorn met magnetische luisterspoel : systeem waarmee het hoorapparataat in stand “T” kan worden gebruikt : de microfoon van het hoorapparaat is uitgeschakeld waardoor de omgevingsgeluiden worden beperkt terwijl het systeem dat de geluiden opvangt die door de luisterspoel van de telefoon worden overgebracht is aangeschakeld. e-government : heeft als doel alle of een deel van de overheidsdiensten aan de burgers, bedrijven, andere overheidsdiensten, enz. elektronisch te laten verlopen. e-mail : elektronische post die via het internet wordt bezorgd aan één of meerdere personen die over een elektronische mailbox op het internet beschikken. stylesheet : zie CSS . flash : er bestaan oproepalarmen die op de telefoonlijn kunnen worden aangesloten en die gebruik maken van een lichtflits en een belsignaal met variabel volume en geluidsweergave. forum : discussiegroep op het internet (newsgroup) waarin de deelnemers online berichten uitwisselen rond een gegeven thema. De berichten worden gepost op een newsserver vanwaar ze naar de andere deelnemers worden verspreid. grootschrift : letters of cijfers die tot 150 keer groter zijn dan normaal. Gewoonlijk wordt lettergrootte 16 of 18 punten gebruikt maar afhankelijk van de behoeften van de persoon kan deze lettergrootte nog groter zijn. GSM (Global Systems for Mobile) : Europese mobiele telefonienorm voor de transmissie van spraak en kor te berichten, celtelefoontechnologie (tweede generatie). GPS (Global Positioning System) : satellietplaatsbepalingssysteem hardware : hardware is computermateriaal in het algemeen, in tegenstelling tot computerprogramma’s die vallen onder de term software. homepage : startpagina van een website. HTML :(Hyper Text Markup Language) : taal die wordt gebruikt om de informatie op het internet te formateren en om hypertekstlinks tussen webpagina’s aan te maken. hyperlink : actieve link in hypertekst op een webpagina. Via een hyperlink kan je onmiddellijk van de ene webpagina naar de andere gaan, waar deze pagina zich ook bevindt op het internet. surfer : internetgebruiker. Internet : wereldwijd web (op basis van TCP/IP-protocollen) dat honderden specifieke netwerken met elkaar verbindt. Het internet verbindt tientallen miljoenen par ticuliere en professionele gebruikers. Via het internet kan je bestanden (FTP) en elektronische post (e-mails) uitwisselen en informatie raadplegen (websites). liplezen : methode die wordt gebruikt door dove en slechthorende personen om een gesproken boodschap te begrijpen door de lipbeweging van de persoon die spreekt te volgen. Imedium : iedere fysieke of elektronische drager die wordt gebruikt om gegevens te verspreiden. snelkeuze : de vaakst gevormde nummers worden opgeslaan waarna slechts één enkele toets moet worden ingedrukt om één van deze nummers te vormen.
de providers :
. de nodige producten en diensten aanbieden die voor iedereen toegankelijk zijn en beschikken over equivalente functies, . de producten en diensten moeten door iedereen bruikbaar zijn, zoniet moeten redelijke aanpassingen mogelijk zijn om . de tekortkomingen weg te werken, . zorgen voor een goede geografische dekking van de verdeling
. . . . . . .
van de producten en diensten. de overheid, die de taak heeft :
. erop toe te zien dat de providers en de dienstverleners de . . . .
wetgeving rond gelijke kansen naleven, meer bepaald door de klachten te behandelen, het onderzoek naar en de ontwikkeling van producten en diensten die voor iedereen toegankelijk zijn, te bevorderen, toegankelijkheidsclausules op te leggen bij beheerscontracten, overheidsopdrachten, subsidies en tegemoetkomingen, informatie te verspreiden over de toegankelijkheidsregels en de toegankelijke producten, meer bepaald via gegevensbanken, een betere geografische dekking van de markt van de technische hulpmiddelen te bevorderen, meer bepaald door protectionistische maatregelen te vermijden.
.
de bandbreedte, de ontoereikendheid van een eenvoudige ADSL-lijn voor communicatie in gebarentaal). Dit verschil in kosten wordt niet altijd erkend voor niet-specifieke uitrustingen, de individuele behoeften erkennen en ten laste nemen, de werkelijke te compenseren functies evalueren, de vereiste minimumuitrusting bepalen per handicap, de doeleinden evalueren (bijvoorbeeld werk en opleiding), de nodige maatregelen nemen om de concurrentie aan te wakkeren, instrumenten invoeren om de aankopen te centraliseren, aankopen in het buitenland in aanmerking laten komen voor terugbetaling (met inbegrip van de ver zendings- en transpor tkosten) want niet alle nodige uitrustingen zijn beschikbaar in België, de ontwikkeling bevorderen van een tweedehandsmarkt voor technologische hulpmiddelen, de kosten onrechtstreeks drukken door toegankelijkheidsclausules op te leggen in alle openbare aankoopcontracten.
de industrie :
. een flexibel en vernieuwend prijzenbeleid voeren de verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen :
. de behoeften van de gebruikers kenbaar maken. Informatie/ opleiding
Financiële haalbaarheid De producten en diensten moeten betaalbaar zijn voor de gebruiker. Het is uiteraard zinloos een technologische oplossing te hebben voor een bepaald probleem wanneer de oplossing door de aankoopprijs ervan ontoegankelijk is voor het doelpubliek. Vaak vormt de financiële haalbaarheid een hindernis voor personen met een handicap. Enerzijds omdat zij vaak minder inkomsten hebben doordat de arbeidsmarkt voor hen minder toegankelijk is en anderzijds omdat de uitrustingen en diensten vaak duurder zijn wegens de meerkosten die hun handicap meebrengt. Om te voorkomen dat een gebrek aan middelen de personen uitsluit die het meeste baat zouden hebben bij deze diensten, moeten maatregelen worden genomen op verschillende niveau’s : de overheid :
. ICT erkennen als producten en diensten die de integratie sterk bevorderen en in aanmerking komen voor terugbetaling, . rekening houden met en erkennen van de meerkosten die verbonden zijn aan een handicap bij de aankoop van het materiaal en bij de toegang tot en het gebruik van basisdiensten, in vergelijking met de kosten gedragen door een persoon zonder handicap (bijvoorbeeld de noodzakelijke aankoop van een 30-inches scherm of, met betrekking tot
Informatie en opleiding zijn belangrijke pijlers voor de toegankelijkheid van ICT. Het gebrek aan informatie en opleiding vormt een belangrijke hinderpaal voor ICT-toegankelijkheid voor personen met een handicap en voor ouderen :
. deze personen zijn nog altijd slecht geïnformeerd over de mogelijkheden die deze technologieën bieden, . deze personen zijn weinig of niet opgeleid in het gebruik ervan . .
en de opleidingen die worden aangeboden door overheidsinstellingen zijn vaak niet beschikbaar in een aangepaste vorm. Bovendien worden de betrokken personen soms geweigerd, klassieke informatiedragers (bewustmakingsbrochures, commerciële documentatie, gebruikershandleidingen) zijn niet altijd beschikbaar in de meest geschikte formaten of via de beste kanalen, informatie over de digitale toegankelijkheid, het principe van “ontwerpen voor iedereen”, de normen, de aanbevelingen, de toegankelijke producten, de financieringsmethoden, de infocentra, enz., is te versnipperd.
Personen die dagelijks in contact komen met personen met een handicap (opleiders, ergotherapeuten, ouders, enz.) zijn te weinig opgeleid over ICT, de mogelijkheden ervan en de bestaande aangepaste oplossingen.
11
Wat betekent digitale toegankelijkheid ? De Europese commissie omschrijft digitale toegankelijkheid als alle rechten, procedures en technologische mogelijkheden voor een betere integratie van personen met een handicap in een economie en maatschappij die gebaseerd zijn op kennis. Het Europese project PROMISE5 definieerde vijf essentiële criteria voor de integratie van ouderen en personen met een handicap in de informatiemaatschappij. Opdat een gebruiker een dienst of product kan benutten, moet deze dienst of dit product beantwoorden aan een reeks voorwaarden, die men in het Engels de vijf “A’s” noemt die staan voor :
. Accessibility . Availability . Affordability . Awareness . Appropriateness We kunnen deze termen als volgt vertalen : Toegankelijkheid Beschikbaarheid Financiële haalbaarheid Informatie Bruikbaarheid
. . . . .
10 Toegankelijkheid Toegankelijkheid betekent de knelpunten beperken die verbonden zijn aan het ontwerp van toestellen en interfaces zodat ze toegankelijk zijn voor iedereen, rekening houdend met de specifieke behoeften van de verschillende gebruikers. Voorbeelden :
. webpagina’s die zodanig ontworpen zijn dat ze ook toegankelijk zijn voor blinde en slechtziende personen, . audiovisuele diensten met ondertitels en/of gebarentaal zodat ze ook toegankelijk zijn voor dove en slechthorende personen. De voornaamste aanbeveling op dit vlak is de promotie en toepassing van het principe van « ontwerpen voor iedereen ». Iedere dienst en ieder product zou zodanig moeten ontworpen zijn dat om het even welke gebruiker, ongeacht zijn of haar handicap, leeftijd of kennisniveau de dienst of het product kan gebruiken.
Er moet ook op worden toegezien dat het product of deze dienst gebruiksvriendelijk is en de gebruiker tevreden is.
. . .
Een eerste stap bestaat erin de gebruikers, hier dus ouderen en personen met een handicap, te betrekken bij het ontwerp, de ontwikkeling en de evaluatie van nieuwe toepassingen en diensten. Verder moet een product of dienst ontworpen volgens het principe van “ontwerpen voor iedereen” aanpasbaar zijn. Dat wil zeggen dat het mogelijk moet zijn persoonlijke aanpassingen aan te brengen afhankelijk van de specifieke behoeften van de verschillende potentiële gebruikers. Zo moet de schermweergave kunnen worden gewijzigd, moet aangepaste randapparatuur voor een computer of telefoon kunnen worden aangesloten, moeten visuele alternatieven voor auditieve informatie beschikbaar zijn, enz.
Beschikbaarheid De nodige materialen, verbindingen en diensten moeten volledig beschikbaar en “klaar voor gebruik” zijn.
. de gebruikers moeten beschikken over de nodige uitrustingen (computer, modems, tekst- of videotelefoon, enz.) en telecommunicatieverbindingen (klassieke telefoonlijn, ADSLlijn, interactieve kabeltelevisie) en geabonneerd zijn op de diensten die zij nodig hebben, de providers moeten de nodige diensten en producten aanbieden (televerkoop, elektronische bibliotheken, teleopleidingen, e-learning, enz.). Er is nood aan overheidsinvesteringen om te garanderen dat de diensten van algemeen nut toegankelijk zijn voor iedereen. Verder moet duidelijk worden bepaald hoe de individuele toegang tot de nodige uitrustingen en aansluitingen kan worden gewaarborgd en hoe ervoor kan worden gezorgd dat de providers nuttige diensten aanbieden die beantwoorden aan de vraag.
.
Enkele voorbeelden van moeilijkheden :
. het is moeilijk om technologische hulpmiddelen aan te
Bruikbaarheid De bruikbaarheid is de mate waarin een product door bepaalde gebruikers in een bepaalde gebruikersomgeving kan worden gebruikt om bepaalde doelen doeltreffend, efficiënt en naar tevredenheid te bereiken1 . Het is dus niet voldoende dat een product of dienst technisch toegankelijk is voor personen met een handicap. 1 definitie van de ISO-norm 9241
doeltreffendheid : de gebruikers kunnen met het product het verwachte resultaat bereiken. efficiëntie : om dit resultaat te bereiken, is zo weinig mogelijk inspanning en een minimum aan tijd nodig. tevredenheid : het gebruiksgemak en de subjectieve evaluatie van de interactie door de gebruiker.
. . . .
schaffen die op de markt worden gebracht door kleine ondernemingen die vaak in het buitenland zijn gevestigd. Zo is het bijvoorbeeld onmogelijk om op de Belgische markt aan kleine toetsenborden te geraken, er zijn weinig toegankelijke websites, op sommige plaatsen is er geen ADSL-netwerk, er is weinig specifieke software voorhanden, meer bepaald voor mensen met een verstandelijke handicap, er is een groot aanbod aan oplossingen op het gebied van mobiele telefonie, maar weinig producten zijn echt afgestemd op de behoeften van gehandicapte personen.
Instant Messaging : communicatie via de computer met een gesprekspartner op afstand die op hetzelfde computernetwerk, namelijk internet, is aangesloten. In tegenstelling tot emailberichten, gebeur t de communicatie in real-time. Instant messaging bevat nu ook spraak- en videofuncties dankzij de webcam. Sneltoetsen en smileys die de gemoedstoestand van de auteur uitdrukken worden vaak gebruikt bij instant messaging. walkie-talkiefunctie : maakt het mogelijk om gratis binnenshuis te bellen van de hoofdbasis naar een draadloos of ander vast toestel in een andere ruimte. modem :(samentrekking van modulator en demodulator) : apparaat dat signalen moduleert en demoduleert, wordt gebruikt voor een tijdelijke internetverbinding of om twee computers met elkaar te verbinden. zoekrobot : software waarmee informatie kan worden opgezocht in een verzameling documenten of op het internet. Met deze software kan je aan de hand van sleutelwoorden of een trefwoordenlijst andere websites vinden (bijvoorbeeld altavista. com en google.com). multimedia : programma’s en producten die gebruik maken van verschillende dragers zoals tekst, grafieken en beelden om informatie over te brengen. numeriek toetsenbord : toetsenblok met cijfers rechts van het hoofdtoetsenbord voor een snellere invoer van cijfergegevens. PDA (Personal Digital Assistant) : erg geavanceerde elektronische organiser, die internet-, computer-, GSM-functies, enz. combineert. randapparatuur : ieder elektronisch apparaat dat verbonden is aan de centrale rekeneenheid van een computer. Voor de bediening van randapparatuur is een driver nodig. pictogram : grafische voorstelling van een voorwerp, begrip of functie. De keuze van het pictogram is gebaseerd op geheugenassociaties. driver : sturingsprogramma dat nodig is om een bepaald randapparaat te kunnen gebruiken (bijvoorbeeld een printer- of scannerdriver). poort : de in- en/of uitgang van een computer waarop een randapparaat kan worden aangesloten : parallelle poor t, seriepoort, MIDI-poort, modempoort, USC-poort, SCSI-poort … ISDN (digitaal netwerk met integratie van diensten) : digitaal netwerk dat verschillende diensten kan afhandelen met snelle transmissie. telefoonboek met spraakherkenning : vocale opslag van een naam gekoppeld aan een vooraf opgeslagen nummer en automatische vorming van het nummer wanneer de naam wordt uitgesproken. server : software of hardware die informatie verschaft of aan verwerking doet op verzoek van andere software of computers. Een hardware-server kan meerdere software-servers bevatten (bijvoorbeeld : een hardware-server kan een webserver en emailserver bevatten). smiley : tekeningetje dat vaak in een elektronisch bericht wordt geplakt en een gemoedstoestand uitdrukt. Deze tekeningetjes worden gevormd met de toetsen van het toetsenbord en worden gelezen door het hoofd naar links te kantelen. Bijvoorbeeld : blij :-) of droevig :-( . SMS (Shor t Message System) : dienst van de mobiele telefoonoperatoren waarmee tekstberichten van 160 tekens kunnen worden verstuurd en ontvangen.
technologische hulpmiddelen : computermateriaal en –software die speciaal werden ontworpen voor personen die moeite ondervinden om langs traditionele weg toegang te hebben tot computersystemen. telecommunicatie : transmissie, uitvoer en ontvangst van tekens, signalen, beelden, geluiden en informatie van allerlei aard via communicatiekanalen zoals draad, lichtstraling, hertzgolven of andere elektromagnetische systemen. ICT : informatie- en communicatietechnologie. UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) : nieuwe generatie (3G) digitale mobiele telefoons met multimediafuncties waarmee andere gegevens dan spraak kunnen circuleren met hoge snelheid. USB (Universal Serial Bus) : standaard voor de aansluiting van randapparatuur op een computer (muis, toetsenbord, digitaal fototoestel, printer, memory stick, externe schijf, enz.). Momenteel zijn alle computers uitgerust met verschillende USB-poor ten. trilfunctie : alternatief voor het belgeluid op mobiele telefoons waardoor de eigenaar van de telefoon via de trillingen van het toestel op de hoogte kan worden gebracht van een oproep of een nieuw bericht. Er bestaan ook “vibrators” die aan de telefoon kunnen worden toegevoegd. videofonie : multimediacommunicatie tussen twee personen waarbij spraak en beeld worden gebruikt. Videofonie is mogelijk dankzij UMTS op draagbare telefoons web (World Wide Web) : het web is het wereldwijde hypertekstsysteem dat miljarden multimediadocumenten over de hele wereld met elkaar verbindt. Deze webpagina’s zijn ondergebracht in websites, die op hun beurt zijn opgeslagen op webservers die met elkaar in verbinding staan via het internet. webmaster : een webmaster is iemand die zich bezighoudt met websites (ontwerp, programmering, dagelijks beheer, promotie, aanmaak van inhoud, enz.). W3C (World Wide Web Consortium) : organisatie bestaande uit industriëlen, academici en verenigingen die de webstandaarden voor het internet ontwerpt. WAI (Web Accessibility Initiative) : werkgroep van het W3C die zich bezig houdt met de toegankelijkheid van het internet. WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) : normatieve of bindende WAI-richtlijnen over de toegankelijkheid van de inhoud van webpagina’s. WIFI : samentrekking van “Wireless Fidelity”, Wi-Fi is een cer tificatielabel voor draadloze netwerkproducten dat een radiokanaalsnelheid toestaat van 11 Mbp/sec (805,11b) of 54 Mbp/sec (802,11g) in een straal van 50 tot 100 meter. Nota : de terminologielijst van de technologische hulpmiddelen vindt u achteraan het hoofdstuk « Computer - hardware ». Voornaamste bronnen van de terminologielijst : http://www.awt.be http://www.learnthenet.com/french/glossary/grdiscus.htm http://www.granddictionnaire.com www.wallonie.be http://www.alaide.com http://handy.univ-lyon1.fr/access/wai/w3c4.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina
75
VOOR MEER INFORMATIE ... Verenigingen voor personen met een handicap
76
. AFrAHM (Association Francophone d’Aide aux Handicapés Mentaux) http://www.afrahm.be . ANLH.NVHPH(Association Nationale pour le Logement des Personnes Handicapées – Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap) http://www.anlh.be . FFSB (Fédération Francophone des Sourds de Belgique) http//www.ffsb.be . BCBS (Belgische Confederatie van Blinden en Slechtzienden) http://users.skynet.be/tekstinfo/presentatie/organisaties/23.html . Brailleliga http://www.brailleliga.be . ONA (Oeuvre Nationale des Aveugles) http://www.ona.be . Seniorwatch http://www.seniorwatch.de . BrailleNet (Frankrijk) http://www.braillenet.org Officiële instanties . AWIPH (Agence Wallonne pour l’Intégration des Personnes Handicapées) http://www.awiph.be . SBFPH (Service Bruxellois Francophone des Personnes Handicapées) http://www.cocof.be/sbfph . VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap) http://www.vlafo.be . DPB (Dienststelle für Personen mit Behinderung) http://www.dpb.be . Belgische federale portaalsite http://www.belgium.be . Wall-On-Line : de Waalse e-regering http://egov.wallonie.be Design voor iedereen . Center for Universal Design http://www.design.ncsu.edu/cud . EDEAN (European Design for All e-Accessibility Network) http://www.e-accessibility.org/ Statistieken . Human functioning and disability – United Nations Statistics Division http://unstats.un.org/unsd/demographic/sconcerns/disability/ . Directie-generaal Statistiek en Economische Informatie – België http://www.statbel.fgov.be Normen . Lijst van de comités en organen voor normalisatie en referenties van de belangrijkste normen en aanbevelingen voor het ontwerp van ICT http://www.tiresias.org/guidelines/standards.htm . “CEN/ISSS DfA WORKSHOP. Design for All and Assistive Technologies in ICT. Guidelines to Standardisers of ICT products and services in .
. . . . .
the CEN ICT domain - 3rd draft”, J. Sandhu, J. Gill, L. Martínez-Normand, Last Updated 23.8.06 http://www.tiresias.org/guidelines/ cenisss/index.htm ISO (International Organization for Standardization) http://www.iso.org - Gids ISO/CEI 71 : 2001 “Guidelines for standards developers to address the needs of older persons and persons with disabilities”, ISO, 2005 - Standaard ISO 9999:2002 : “Technical aids for persons with disabilities - Classification and terminology”; Standards ISO/ICS, 2003 - Standaard ISO/TS 16071 : “ Ergonomics of human-system interaction — Guidance on accessibility for human-computer interfaces”, 2003 - Biometrie : op dit moment wordt gewerkt aan een ISO-norm in verband met de behoeften van gehandicapte personen en de praktische middelen om aan deze behoeften tegemoet te komen CEN (Europees comité voor normalisatie) http://www.cenorm.be - CEN 14661 «Guidelines to Standardisers of ICT products and services in the CEN ICT domain» (complementing CEN/CENELEC Guide 6) CENELEC (Europees comité voor elektrotechnische normalisatie) http://www.cenelec.org - Gids 6 van het CEN/CENELEC: “ Guidelines for standards developers to address the needs of older persons and persons with disabilities” (Europese versie van de Guide 71 ISO/CEI) IEC (International Electrotechnical Commission) http://www.iec.ch/helpline/sitetree/tree_fr.htm ITU (International Telecommunications Union) http://www.itu.int/ ETSI (European Telecommunication Standards Institute) http://www.etsi.org/ - ETR 116 : «Human factors guidelines for ISDN Terminal equipment design», ETSI, 1994 - ETR 029 : Human Factors (HF); Access to telecommunications for people with special needs; Recommendations for improving and adapting telecommunication terminals and services for people with impairments. - ETR 166 : Human Factors (HF); Evaluation of telephones for people with special needs; An evaluation method. (Prisma) - ETSI STF 267 guide for real time text conversation : een voorbeeld van een norm die als basis kan dienen voor de uitwerking van een gids met aanbevelingen voor toegankelijke overheidsaankopen
zich cultiveren, deelnemen aan het dagelijks leven, zich verzorgen, zelfstandig wonen. ICT biedt personen met een handicap echte kansen om hun levenskwaliteit te verbeteren, actiever deel te nemen aan het maatschappelijk leven en op die manier volwaardige burgers te worden.
Universal design is gebaseerd op 7 pijlers :
Enkele voorbeelden :
3
. met een brailleleesregel kan een blinde persoon online een krant lezen zonder de hulp van iemand in te roepen, . personen die zich niet schriftelijk of verbaal konden uitdrukken, . . . .
gebruiken voortaan virtuele toetsenborden om een tekst op te stellen door louter gebruik te maken van een sensor aan de hand, de kin, de voet, enz., dankzij spraakherkenningsprogramma’s kan een volledig verlamd persoon zijn computer besturen met behulp van zijn stem, dankzij open en aanpasbare software kunnen personen met een verstandelijke handicap hun autodidactisch vermogen ontwikkelen, dove en slechthorende personen kunnen belgeluiden en alarmsignalen waarnemen dankzij waarschuwingssystemen die werken op basis van licht of aanraking (trillingen), door gebruik te maken van deze verschillende technologieën kan iemand die zich niet kan verplaatsen thuis werken en op gelijke voet concurreren met een werknemer die buitenshuis werkt.
Wat bedoelen we met de digitale kloof? De digitale kloof is een nieuwe vorm van maatschappelijke uitsluiting die ontstaan is uit de ongelijkheden in het gebruik van en de toegang tot technologieën zoals een draagbare telefoon, een computer en het internet. Informatie- en communicatietechnologie biedt alle burgers de kans op een betere participatie, integratie en onafhankelijkheid, maar toch stellen we vast dat ICT de bestaande ongelijkheden versterkt en nieuwe ongelijkheden creëert. Om de strijd aan te binden tegen de digitale kloof moeten industrie, R&D, wetgeving en opvoeding complementair en bewust betrokken zijn bij de evolutie naar gelijke toegang tot ICT. Politieke acties in de strijd tegen de digitale kloof, die rekening houden met de behoeften van personen met een handicap bij de uitstippeling van de maatschappij, worden samengebracht onder de naam e-inclusie. Een van de oplossingen om de digitale kloof te dichten, is het ontwerpen van producten die aangepast zijn aan een erg ruim gamma van behoeften en mogelijkheden. Dit wordt “universal design” of “ontwerpen voor iedereen” genoemd. Bedoeling is om het leven van iedereen te vereenvoudigen door producten en diensten te ontwerpen die door zoveel mogelijk mensen kunnen worden gebruikt met weinig of geen meerkosten.
nuttig en verkoopbaar zijn aan personen met diverse capaciteiten, geschikt zijn voor een brede waaier van persoonlijke voorkeuren en mogelijkheden, gebruiksvriendelijk zijn, ongeacht de ervaring, kennis of het concentratieniveau van de gebruiker, de nodige informatie op een doeltreffende manier overbrengen aan de gebruiker, ongeacht de zintuigelijke mogelijkheden en de omgevingsfactoren, toeval en de gevolgen van onvrijwillige of onverwachte handelingen minimaliseren, doeltreffend en gemakkelijk in gebruik zijn met een minimum aan inspanningen, voorzien in voldoende ruimte en plaats voor het bereiken, grijpen en manipuleren, ongeacht de lichaamsafmetingen en de beweeglijkheid van de gebruiker.
1 2
4
5 6 7
De toepassing van dit principe impliceert het volgende :
. beschikken over criteria waarmee statistische en dynamische . .
informatie over ouderen en personen met een handicap kan worden verzameld, deze informatie verzamelen en toevoegen aan de informatie met betrekking tot de rest van de bevolking, verbanden leggen tussen de kwantitatieve gegevens en de kwalitatieve informatie over “universal design”4.
In dit opzicht raadt de WOPH (wereldorganisatie voor personen met een handicap) aan personen met een handicap te beschouwen als een volwaardige, prioritaire doelgroep net zoals jongeren, vrouwen en de rurale bevolking en niet als een subgroep van de kwetsbare bevolkingsgroepen.
Toegankelijkheid, een voordeel voor iedereen Door uitrustingen toegankelijk te maken voor personen met een handicap, verhoogt het gebruiksgemak voor alle andere personen. We stellen immers vast dat tal van producten die aanvankelijk werden ontworpen om personen met een handicap te helpen, vandaag een essentieel deel uitmaken van onze omgeving. Kijk maar naar deze voorbeelden :
. de telefoon werd uitgevonden door Graham Bell terwijl hij werkte aan een hoorapparaat voor zijn vrouw, . de afstandsbediening voor de televisie werd uitgevonden om personen met een motorische handicap te helpen, . een webpagina met tekstuele alternatieven voor de grafische informatie kan door iemand die een brailleleesregel gebruikt worden gelezen, maar ook door tal van surfers die gebruik maken van tekstuele browsers.
9
. UK : het Royal National Institute of the Blind (RNIB) stelde aanbevelingen op voor de toegankelijkheid van software op basis van de ISO/TS 16071-norm en gegevens uit de CEN 14661-norm en Section 508
001101110 101101 0001011011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 1000000000000111101010101 11010111010101011 011110100111010 1100001
ICT, DIGITALE KLOOF, TOEGANKELIJKHEID
8
Handicap
. Website van het Europese jaar van personen met een handicap
Wat verstaan we onder ICT? ICT wijst doorgaans op gegevensverwerking via het internet1. De term dekt de uitrustingen en systemen waarmee gegevens of informatie kunnen worden verworven, bewaard, bewerkt, afgebeeld, uitgewisseld, verzonden en ontvangen2. De waaier van beschikbare producten en diensten gaat van de klassieke telefoonlijn tot navigatiesystemen, GPS, GSM, PDA, videofonie over internet en de ontelbare mogelijkheden die deze technologie biedt. Het begrip “nieuwe informatie- en communicatietechnologie” wijst op de razendsnelle evolutie van de informatietechnologie door de komst van de informatiesnelwegen (meer bepaald het gebruik van internet) en de snelle groei van de multimedia. Het begrip “informatietechnologie” ontstond naar aanleiding van een koersverandering in de informatieverwerking. Het begrip NICT is het logische vervolg op ICT. Aan de basis van deze technische, conceptuele en terminologische veranderingen ligt de steeds grotere wederzijdse beïnvloeding van informatieverwerking, telecommunicatie en de audiovisuele media, die voor een revolutie zorgt op het gebied van arbeid en opvoeding3.
ICT en personen met een handicap ICT en de toepassingen die eruit voortvloeien bevorderen aanzienlijk de mogelijkheden van personen met een handicap op het gebied van integratie, zelfredzaamheid en veiligheid op talrijke vlakken in hun dagelijks leven. De belangrijkste toepassingen zijn onder meer :
. e-mail, sms, videofonie, enz., . online kranten, digitale boeken, audiovisuele media, . online kopen en bankieren, . opleidingen op afstand, educatieve software, . telewerk, . digitale televisie en online hobby’s, . online administratieve diensten, . hulpsystemen voor verplaatsingen, . bijstand op afstand (communicatie, alarmen, enz.), . sociaal-medische diensten op afstand (televerzorging en telegeneeskunde), . domotica. ICT kan dus een doorslaggevende rol spelen op vele vlakken : werken, studeren, zich ontplooien, communiceren, zich uitdrukken, uitwisselen, contacten leggen, zich verplaatsen, zich informeren,
http://www.able.ie Bonweb : portaalsite met links naar een reeks websites gewijd aan handicap sante.php?searchi=10 Surdinet : repertorium van Franstalige sites over doofheid http://www.surdite.net Voir Plus : portaalsite gewijd aan blinden en slechtzienden http://www.voirplus.net
http://www.bonweb.com/viepratique/handicaps-
. . ICT-toegankelijkheid/Digitale kloof . “Rapport d’études sur l’accessibilité de l’internet-intranet aux personnes handicapées”, J. Perben, 2003 http://www.ladocumentationfrancaise.fr/rapports-publics/044000032/index.shtml . «Handicap et technologies», G. Bazier & M. Mercier, (laatste update in 2003) http://www.fundp.ac.be/medecine/psycho/bib/htech.htm . Informatieve site over technologische bewaking en handicap (Canada) http://www.handiveille.net . Gedetailleerde informatie over alle aspecten van ICT-toegankelijkheid op de website van Tiresias http://www.tiresias.org/index.htm . “Recherche technologique et diffusion de l’innovation au service du handicap”, Pr. Ph. Thoumie, onder toezicht van mevr. Cl. Haigneré, minister voor onderzoek en technologische innovatie en mevr. M.-Th. Boisseau, staatssecretaris voor personen met een handicap, 2004 http://lesrapports.ladocumentationfrancaise.fr/BRP/044000064/0000.pdf «Accessibilité, Handicap et TIC», verslag van de eerste ROUMICS, Rencontres ouvertes du multimédia et de l’internet citoyen et solidaire, 2005 http://www.a-brest.net/article1455.html COST 219 bis. Telecommunications : Access for Disabled and Eldery http://www2.stakes.fi/cost219/index.html Portaalsite van de Europese Commissie over e-Inclusion en e-Accessibility http://europa.eu.int/information_society/policy/accessibility/index_en.htm “L’implication du Groupe France Télécom dans le domaine du Handicap et de la dépendance. Dossier de Presse”, France Telecom, 2004 http://www.rd.francetelecom.fr/fr/espaces/journalistes/dossiers/accueil/ Webpagina’s over de toegankelijkheid van Apple http://www.apple.com/accessibility/ Webpagina’s over de toegankelijkheid van Microsoft http://www.microsoft.com/enable/index.aspx Webpagina’s over de toegankelijkheid van IBM http://www-3.ibm.com/able/access_ibm/index.html
. . . . . . . Computer . «Boîte à outils pour l’approvisionnement accessible (BOAA)», Canadese regering http://www.apt.gc.ca/DListProdsF.asp?Id=1 . Vereniging Idée : gespecialiseerde educatieve software, revalidatietoepassingen, computertoegankelijkheid http://association.idee.free.fr . Voorstelling van gratis software voor informaticatoepassingen http://guillaumergo.free.fr . Portaalsite Handimobility : informatie over handicap, forum, advertenties http://www.handimobility.be/ . «Des innovations technologiques pour des services accessibles à tous», France Télécom, 2003 http://www.francetelecom.com/sirius/ rd/fr/ddm/fr/technologies/ddm200309/print_index1.htm
Telefonie
. Informatie over het gebruik van de telefoon door slechthorende personen op de website van de FFSB http://www.ffsb.be . Mobiel telefoonaanbod per handicap volgens de AFOM-criteria (SFR) http://www.connaitresfr.fr/html/developpement/handicaps/index.php . Informatie over het sociaal tarief in België op de website van het BIPT http://www.ibpt.be/ibpt.htm Internet . Anysurfer : Belgisch kwaliteitslabel voor toegankelijke websites http://www.anysurfer.be . Toegankelijkweb : project rond de toegankelijkheid van websites van de Vlaamse gewestregering http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ toegankelijkweb/index.htm . Project WAI-NOT. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) kinderen en jongvolwassenen met een verstandelijke handicap http://www.wai-not.org . Gids AccessiWeb : methode voor de toepassing van de WCAG ontwikkeld door BrailleNet http://www.accessiweb.org . Interview met Pierre Guillou van BrailleNet over het project Support-EAM, afgenomen op 29 juin 2005 door L. Denis en E. Sloïm voor Openweb http://openweb.eu.org/articles/interview_pierre_guillou/ . W3C (World Wide Web Consortium) http://www.w3.org/ . WAI (Web Accessibility Initiative) : werkgroep van het W3C rond toegankelijkheid http://www.w3.org/WAI/ . WCAG : richtlijnen van het WAI rond de toegankelijkheid van de inhoud van webpagina’s http://www.w3.org/TR/WCAG10/ . Franse vertaling van de WAI QuickTips http://www.w3.org/WAI/References/QuickTips/qt-fr.htm . UWEM 1.0 (Unified Web Evaluation Methodology) : Europese methode voor de evaluatie van webtoegankelijkheid http://www.wabcluster.org/uwem1/ . Website van het Support-EAM-project (Support an E-Accessibility quality Mark) http://www.support-eam.org/ . Dossier “ Handicap en Internet : Webdoof” http://www.educ-pop.org/303 . “How People with Disabilities Use the Web How People with Disabilities Use the Web”, W3C Working Draft, 2004 http://www.w3.org Informatie over open formaten op de website van de organisatie openformats
http://www.openformats.org/fr6
77
11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 001101110 1000000000000111101010101 101101 11010111010101011 Biometrie 0001011011101101 011110100111010 Portaalsite met informatie over biometrie http://biometrie.online.fr/ 11010101101101110 1100001 European Biometrics Portal http://www.europeanbiometrics.info/ 0010101110110110100 Resources Related to Biometrics and People with Disabilities http://www.icdri.org/biometrics/biometrics.htm 101011000101010111 Biometrie – artikel uit de online-encyclopedie Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Biometrie 101010110101010 “Conference on Accessible Biometrics, Wednesday 18th May 2005 DTI Conference Centre”, J. Gill and M. Rejman-Greene, 2005 8 ICT, digitale kloof, toegankelijkheid 1000000000000111101010101 http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/index.htm 0010100100110101010 11010111010101011 8 Wat verstaan we onder ICT ? “Biometrics at the Frontiers : Assessing the impact on society.” For the European Parliament. Committee on Citizens’s Freedom and 01101110 011110100111010 10110100101100110101 Rights. Justice and Home Affairs (LIBE) / 2005 – EUR 21585 EN http://www.jrc.es/home/pages/detail.cfm?prs=1235 ICT en personen met een handicap 8 1100001 00010110111011010101010101 “ Progress report on the application of the principles of Convention 108 to the collection and processing of. biometric data “, T-PD (2005) Wat bedoelen we met de digitale kloof ? 9 1101010110110111001010 BIOM F, Raad van Europa, 2005 http://www.coe.int/T/F/Affaires_juridiques/Coopération_juridique/Protection_des_données/ 0010101110110110010100 Toegankelijkheid, een voordeel voor iedereen 9 PDA, PDAPhone & Smartphone 101011000101010111001 Dossier over het gebruik van PDA’s in het onderwijs http://atto.buffalo.edu/registered/ATBasics/Populations/UDesign/pda.php Wat betekent digitale toegankelijkheid ? 10 101010110101010001 “Projet Technique. Un PDA multimodal au service de l’handicap”, Laboratoire “Technologie et Handicap”, Université Paris 8, 2004 10000000000001111010100101101 http://ufr6.univ-paris8.fr/desshandi/supl/projets/pdamulti/presentation.php 11010111010101011 001 13 Doelpubliek «Interactions non visuelles sur PDA. Rapport de stage», A. Hermet, B. Oriola, S. Conversy, stageverslag DESS Interactions Homme01111010011101000 Machine, Équipe DIAMANT – IRIT, 2004 http://www.irit.fr 110000110101 Algemene kenmerken 13 eBooks lezen op PDA. Dossier, NetPPC, oktober 2005 http://www.netppc.com 10011110001 Kenmerken per handicap en specifieke behoeften 14 10001111010 GPS
. . . . . . .
INHOUD
. . . . . Officiële website van het Europese programma GALILEO http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/galileo/index_fr.htm . Demonstratie met geluid- en beeldfragmenten en getuigenissen van gebruikers van BrailleNote, het hulpsysteem bij verplaatsingen voor .
78
. . .
blinden op de website van de Sendero-groep http://www.senderogroup.com/shopgps.htm “De l’évolution du GPS à la navigation pédestre”, P.-Y. Gillieron en Q. Ladetto, EPFL, Faculté de l’environnement naturel, architectural et construit, Laboratoire de Topométrie, in EPFL–Flash Informatique. Informatique mobile – spécial été 2002. http://sic.epfl.ch/SA/publications/FI02/fi-sp-2/sp-2-page3.html «Aides aux déplacements», Edwige Pissaloux, Laboratoire de Robotique de Paris www.ifrath.univ-metz.fr/IMG/pdf/E_Pissaloux.pdf «Les nouvelles technologies au service d’une mobilité autonome des déficients visuels : Enjeux, innovations et perspectives. Séminaire organisé par l’Institut pour la ville en mouvement à la Cité des Sciences et de l’industrie de Paris le 24 novembre 2003" , Institut pour la ville en mouvement. http://www.ville-en-mouvement.com/actionpam.htm#aveugle Du droit à la mobilité urbaine des déficients visuels au plaisir de la ville pour tous, Isolde Devalière, CSTB magazine, januari-februari 2002 http://www.ville-en-mouvement.com/syntheses/isolde_devaliere.pdf
Aangepast digitaal formaat
. DAISY Consortium http://www.daisy.org Makkelijk leesbare documenten . Richtlijnen voor makkelijk leesbare documenten , IFLA, 1999 www.ifla.org/VII/s9/nd1/iflapr-59f.pdf Telewerken . «eWork 2002. Les nouvelles méthodes de travail dans la Société de l’information en 2002", AFT (Association Française du Télétravail et des Téléactivités) http://europa.eu.int/information_society/activities/atwork/hot_news/publications/documents/ework2002fr.pdf . «Recueil de directives pratiques sur la gestion du handicap sur le lieu de travail. Réunion tripartite d’experts sur la gestion du handicap sur . .
le lieu de travail», OIT, Bureau International du Travail, Genève, 2001 http://www.ilo.org/public/french/employment/skills/disability/news.htm BTA (Belgian Teleworking Association) http://www.bta.be/fr.html Software APOLO. Software voor de analyse van de professionele inzetbaarheid van personen met een handicap, CRETH, 2000. http://www.creth.be/real/apolo/apolo2.htm
eLearning
. Initiatieven en goede voorbeelden uit de praktijk op het vlak van e-toegankelijkheid. e-Inclusie voor personen met een handicap, op de . . .
website elearningeurope.info van de Europese Commissie http://www.elearningeuropa.info/index.php?page=doc&doc_id=4518&doclng=8&menuzone=1&mtopic=5 Ministerie van de Franse gemeenschap in België (strategisch plan voor de integratie van ICT) http://www.enseignement.be Learnbox, der Bildungsserver der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens http://www.learnbox.be ICT in het onderwijs, Vlaamse gemeenschap, promotie van ICT-gebruik in het onderwijs http://www.minocw.nl/ict/
16
Analyse per technologie
18
Computer
18
Hardware
26
Software
28
Telefonie
28
Algemene inleiding
29
Mobiele telefonie
37
Vaste telefonie
43
Videofonie, fax, openbare telefooncellen
45
Internet
45
Websites
52
E-mail, chatten, forums
54
Biometrie
57
PDA, PDAphone & Smartphone
59
GPS
62
Aangepast digitaal formaat
63
ICT-toepassingen
63
Telewerken
66
eLearning
68
Andere goede voorbeelden uit de praktijk
71
Meer informatie
71
Wetgeving : context
73
Regels voor “makkelijk leesbare” en “makkelijk begrijpbare” documenten
74
Glossarium
76
Voor meer informatie
79
Bibliografie
001010 0100110101010 01101101110 10110100101100110101 00010110100100111011010101010101 1101010110110111001010 00101011101101100 101011000101010111001 0010100100110101010 101010110101010001 01101110 10000000000001111010100101101 10110100101100110101 1101011010101010101011 001 00010110111011010101010101 01111010011101000 1 1101010110110111001010 110000110101 0010101110110110010100 1001111101010001 2 101011000101010111001 10001010111011 101010110101010001 10000000000001111010100101101 3 11010111010101011 001 01111010011101000 4 110000110101 001101110 10011110001 101101 10001111010 0001011011101101 5 11010101101101110 001101110 0010101110110110100 101011000101010111 101101 6 0001011011101101 101010110101010 7 11010101101101110 1000000000000111101010101 0010100100110101010 0010101110110110100 11010111010101011 01101110 101011000101010111 011110100111010 10110100101100110101 8 1100001 101010110101010 00010110111011010101010101 1000000000000111101010101 1101010110110111001010 9 11010111010101011 0010101110110110010100 011110100111010 101011000101010111001 1100001 10 101010110101010001
BIBLIOGRAFIE
10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 1 01111010011101000 11010 110000110101 1001010101010 10011110001 01101110010010 10001111010 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 10101010101110101010001 101111110000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 1100001101011111110001 10001111 000101010 1010 1011 001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 0101011 01 010101010 10110101001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 001001 01001
11 12 13
14
15 16
“Informatie- en communicatietechnologie”. (2006, augustus 22). Wikipedia, vrije encyclopedie. http://fr.wikipedia.org/wiki/Technologies_de_l’information “Electronic and Information Technology Accessibility Standards”, Federal Access Board, as mandated by 1998 amendments to Section 508 of the Rehabilitation Act. December 2001. http://www.access-board.gov/sec508/standards.htm «Le grand dictionnaire terminologique de l’Office québécois de la langue française» http://www.granddictionnaire.com “Quantifier la conception universelle : un programme à mettre en oeuvre.”, in Le Point en Recherche, série Socio-économique 04- 009, januari 2004 http://www.cmhc-schl.gc.ca «Le Livre PROMISE. La Promesse de la Société de l’Information. Les bonnes pratiques dans l’utilisation de la Société de l’Information pour les personnes âgées et les personnes handicapées.», ISPO (Information Society Project Office of the European Commission), 1998 http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr00intr.htm « Ongeveer 5 Belgen op 100 hebben een zware handicap » FOD Economie, DG Statistiek Info Flash nr. 3, 4 december 2001 “e-Accessibilité”. Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio’s [SEC(2005)1095] / COM/2005/0425 definitief http://europa.eu.int/eurlex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0425:FR:HTML “Gids voor informatieproviders “, Europa, Europese Commissie http://ec.europa.eu/ipg/rule7/rule7_guide2_fr.htm “De la fracture numérique à l’inclusion sociale”, speciaal nummer van de EMERIT-brief, nr. 39, juni 2004. Fondation Travail-Université vzw. http://www.ftu-namur.org/fichiers/Emerit39.pdf «e-Mobilité. Cyberconférence de presse à la Région Wallonne», Christophe PONSARD, Cetic. http://www.cetic.be/article200.html «L’ordinateur accessible», presentatie door Thierry Danigo tijdens de ROUMICS, Roubaix, april 2005 http://www.roumics.com/IMG/pdf/06_L_ordinateur_accessible.pdf "Principles for accessible software”, IBM http://www-3.ibm.com/able/access_ibm/principles.html International Workshop on Accessibility Requirements for Public Procurement in the ICT Domain. Held at : Brussels, October 19-21, 2004 http://europa.eu.int/information_society/policy/accessibility/regulation/pubproc_ws_2004/a_documents procurement_conference_report_fin%20nocover.pdf Belangrijkste informatiebronnen die werden gebruikt voor de tabellen : ”Mobile telephony for people with disabilities. A guide to choosing a mobile phone”, NFTH - The Nordic Forum for Telecommunication and Disability, 2004 http://www.nuh.fi/NFTH-Mobile_telephony.htm ”Balin-verslag. Werkgroep rond toegankelijkheid van mobiele telefonie voor personen met een handicap. Verslag over toegankelijkheid van mobiele telefonie voor personen met een handicap, voorgesteld aan de adviescommissie voor radiocommunicatie “, 2003 www.art-telecom.fr/publications/rapport/rapport-balin.doc ”Critères communs aux trois opérateurs de sélection des téléphones mobiles”, Afom, 2005 http://www.afom.fr ”Solutions Handicap”, France Telecom, catalogus met het aanbod aan producten en diensten die aangepast zijn aan de verschillende handicaps, 2005 http://www.agence.francetelecom.com Dossier “L’accessibilité à Internet sur mesure” op de website van WAI-NOT http://www.wai-not.org/default1.asp?Lan_ID=fr Tiresias. Guidelines, Mobile phones http://www.tiresias.org/guidelines/mobile.htm Tiresias. Checklist for Plain Old Telephone System http://www.tiresias.org/guidelines/checklists/pots_checklist.htm “Pourquoi l’accessibilité numérique ?”, Openweb Group http://www.openweb.eu.org/articles/accessibilite_numerique_pourquoi/ «Leçon 1. Qu’est-ce qu’un site accessible?», Illisite web agency. http://www.illisite.fr/template.php?page=lecons&lecon=1#lecon
79
00011101101 11010101101101110 0010101110110110100 101011000101010111 101010110101010 100001101010101 11010111010101011 Telecommunicatie en informatica worden meer en meer gebruikt 011010 in onze maatschappij. Nieuwe economische activiteiten en nieuwe 01
FILOSOFIE
80
17 «Accessibilité et handicap, quels enjeux? Conférence-débat sur les enjeux de l’accessibilité numérique», georganiseerd door de firma Atalan en Telecom Paris, februari 2005. http://www.atalan.fr 18 «Rapport d’étude sur l’accessibilité de l’Internet/Intranet aux personnes handicapées.», Julien Perben, staatssecretariaat voor Personen met een Handicap, staatssecretariaat voor de Staatshervorming, Frankrijk, 2003. http://www.ladocumentationfrancaise.fr 19 «La Place des Ados se présente... Un site pour les ados». http://ados.ciger.be/presentation.html 20 Secretariaat van de Canadese Thesorieraad. Werkgroep rond e-mail– Samenvatting. NSI-norm 4.3 – E-mail, technologische evaluatie. Update : 2004-03-05 http://www.tbs-sct.gc.ca/clf-nsi/standards/4-3/sum-res_f.asp 21 “DESS-IDM / Mini-project MPM4. Internettoegang voor personen met een handicap”, Pascal Duong et Antoine Martin, 15 februari 2000. http://antonus.free.fr/Mpm4/chapter3.html 22 La Place des Ados se présente... Un site pour les ados http://ados.ciger.be/presentation.html 23 Biometrics at the Frontiers : Assessing the impact on society For the European Parliament. Committee on Citizens’s Freedom and Rights. Justice and Home Affairs (LIBE). Résumé exécutif (FR) / 2005 – EUR 21585 EN. http://cybersecurity.jrc.es/pages/ProjectlibestudyBiometrics.htm 24 «Biometric Systems. What are biometrics?», Tiresias web site http://www.tiresias.org/guidelines/biometric_systems.htm 25 Biometrics : The user perspective / Dr Lynne Coventry - User Research NCR Financial Solutions; Prof. Angela Sasse - UCL, Human Computer Interaction. http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/coventry.htm Designing for Accessibility, Julian G Jones, Tiresias web site. http://www.tiresias.org/phoneability/accessible_biometrics_proceedings/jones.htm 26 «Technische fiches : Personal Digital Assistant. PDA en toegankelijkheid», RCI, Canadees informatienetwerk over het patrimonium, 2006. http://www.rcip.gc.ca/Francais/PF.cgi 27 “Wat kan je met een pocketPC?”, NetPPC, mei 2004. http://www.netppc.com 28 «PDA en afstandsbediening omvormen», D. Prat, ZDNet France (18 februari 2004) http://www.zdnet.fr/ 29 “Are Personal Digital Assistants (PDAs) accessible?”, AccessIT, National Center on Accessible Information Technology in Education, University of Washington, in Accessible Information Technology Series, Factsheet #62 http://www.washington.edu/accessit/articles?62 30 De belofte van de informatiemaatschappij. Goede voorbeelden uit de praktijk met betrekking tot het gebruik van de informatiemaatschappij voor personen met een handicap en ouderen. Case studie nr. 17. Sla de weg in van de technologische hulpmiddelen bij verplaatsing en navigatie. http://www.stakes.fi/promise/book/fr/pr17walk.htm 31 Toegang tot de digitale bibliotheek en de DAISY-boeken. Vragenrubriek, bibliotheek van het INCA, pagina geraadpleegd op 01.07.2006 http://www.cnib.ca/bibliotheque/foire_aux_questions.htm#07 32 Diensten van de Brailleliga : cultuur en animaties. Bibliotheek. Afdeling van het gesproken boek, handleiding. http://www.braille.be/fr/services/culture/bibliotheque_parle.asp 33 Studie van de beste praktijken op het gebied van telewerk en personen met een handicap (CCEH), 2002. http://www.disabilitystudies.ca/teleworkbp.htm 34 “Haalbaarheidscriteria om de professionele integratie van personen met een handicap te bevorderen”, online analyse van de faculteit Psychologie en Educatieve wetenschappen van de universiteit van Luik (laatste raadpleging in augustus 2006) http://www.fapse.ulg.ac.be/Lab/Trav/7.html 35 PROMISE. Goede voorbeelden uit de praktijk met betrekking tot het gebruik van de informatiemaatschappij voor personen met een handicap en ouderen. Case studie nr. 7. Telewerk – werken zonder zich te verplaatsen !, IPSO (Information Society Project Office of the European Commission), 1998. http://www2.stakes.fi/promise/book/fr/pr07tele.htm
netwerken maken hun opgang. De communicatie tussen mensen is veranderd door het gebruik van websites, het verzenden van emails, discussieforums, telewerk, televerkoop, videofonie... Deze innovaties zijn belangrijk voor de evolutie van de economie maar ouderen en personen met een handicap worden vaak uitgesloten van deze ontwikkelingsperspectieven. Via deze gids willen wij : uitleggen wat de telecommunicatie-en informatietechnologieën zijn en wat hun nut is voor personen met een handicap, de knelpunten aankaar ten die maken dat deze nieuwe producten en diensten volledig of gedeeltelijk ontoegankelijk zijn voor personen met een handicap maar ook voor ouderen, wijzen op de bestaande oplossingen om deze knelpunten weg te werken, aanbevelingen formuleren voor de ontwikkelaars en de overheid om de strijd tegen de digitale kloof aan te binden. De digitale kloof dichten is een heuse opdracht die, in de eerste plaats, een duidelijke identificatie van de doelgroep vergt. Deze strijd tegen de digitale kloof is niet alleen belangrijk op economisch, cultureel en sociaal vlak. Personen met een handicap hebben daarnaast ook specifieke behoeften op het gebied van de toegankelijkheid en de aanpasbaarheid van sommige producten en diensten. Een aantal technische en maatschappelijke barrières, die momenteel de volwaardige participatie van alle burgers aan de informatiemaatschappij in de weg staan, kunnen worden weggewerkt. Technische en politieke oplossingen om de digitale kloof in te perken, moeten worden toegepast in het voordeel van iedereen. Digitale toegankelijkheid is een maatschappelijke, ethische en politieke must. Hopelijk kunnen wij duidelijk maken dat deze digitale toegankelijkheid ook en vooral een voordeel is voor iedereen. Technologieën ontwikkelen die toegankelijk zijn voor personen met een handicap mag geen probleem vormen... het moet een uitdaging zijn! Cléon Angelo Gedelegeerd bestuurder
36 E-Learning. Guidelines, Tiresias web site http://www.tiresias.org/guidelines/e_learning.htm 37 Gids van de technologieën voor de integratie van leerlingen met een handicap / Document opgesteld door de leerkrachten nieuwe technologie van het CNEFEI in Suresnes. Pagina geraadpleegd in mei 2006. http://eduscol.education.fr/D0054/introduction.htm
81
NOTITIES
INLEIDING Na de wereldtop rond de informatiemaatschappij, die plaatsvond in december 2003 in Genève, ging België de verbintenis aan om een nationaal actieplan uit te werken voor de strijd tegen de digitale kloof. Gezien het belang van het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ICT) voor de democratie en de sociale rechtvaardigheid, leek het mij primordiaal om speciale aandacht te schenken aan de moeilijkheden die personen met een handicap op dit gebied ondervinden. De digitale kloof maakt immers deel uit van de discriminatie waarvan deze personen slachtoffer zijn. Toen ik aan deze opdracht begon en de balans opmaakte van de toegankelijkheid van al deze technologieën voor personen met een handicap, stelde ik vast dat over dit onderwerp geen informatie beschikbaar is. Nochtans mag deze informatie niet ontbreken bij de maatregelen om de digitale kloof te dichten. Zo besliste ik in september 2005 samen met de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH) een studie uit te voeren, met de bedoeling een duidelijk beeld te krijgen van de problemen en behoeften van de personen met een handicap en dit per type handicap. Deze gids met aanbevelingen en technische fiches is het resultaat van dit onderzoek naar de verschillende technologieën en de knelpunten voor de betrokken gebruikers. Deze documenten zijn een werkinstrument dat alle kenmerken vermeldt waaraan de verschillende informatie- en communicatietechnologieën moeten beantwoorden om bruikbaar te zijn voor iedereen. Het principe van “ontwerpen voor iedereen” is voor alle ondernemers een onmiskenbare gelegenheid om hun productengamma uit te breiden en een nog vrij onbekend marktdeel uit te bouwen. De combinatie van sommige toepassingen biedt immers nieuwe perspectieven voor personen met een handicap maar ook voor de maatschappij in het algemeen.
82
De strijd tegen de discriminatie mag zich niet tot mooie woorden beperken. De gids die u in handen heeft bevat concrete en realistische informatie voor ontwerpers en producenten maar biedt ook een houvast aan personen met een handicap en hun omgeving. Zij vinden er informatie die afgestemd is op hun specifieke handicap. Het gebruik van een computer of gsm is een doodgewone handeling geworden. ICT is voor alle personen met een handicap een manier om alledaagse taken uit te voeren via een algemeen kanaal. Technische hulpmiddelen worden niet meer als stigmatiserend ervaren en de handelingen van personen die beperkingen ervaren worden erdoor genormaliseerd. Ik hoop dus van harte dat deze gids en de bijgaande technische fiches het begin zullen zijn van een algemene mobilisatie om ICT toegankelijker te maken. Deze nieuwe technologieën dragen bij tot de zelfstandigheid, de integratie en de veiligheid van personen die beperkingen ervaren, ongeacht de aard van deze beperkingen. Tot slot gaat mijn dank uit naar het NVHPH-team. Gedurende het hele parcours konden wij terugvallen op de ervaring, de expertise en de knowhow van deze vereniging. Het dynamisme en de openheid die dit team aan de dag legde bij het denkwerk en bij de zoektocht naar informatie droegen ontegensprekelijk bij tot de kwaliteit van dit werk.
Gisèle Mandaila Staatssecretaris voor het Gezin en Personen met een Handicap
0010100100110101010 01101110 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 101010110101010001 10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 110000110101 001101110 10011110001 101101 10001111010 0001011011101101 11010101101101110 001101110 0010101110110110100 101011000101010111 101101 0001011011101101 101010110101010 11010101101101110 1000000000000111101010101 0010100100110101010 0010101110110110100 11010111010101011 01101110 101011000101010111 011110100111010 10110100101100110101 1100001 101010110101010 00010110111011010101010101 1000000000000111101010101 1101010110110111001010 11010111010101011 0010101110110110010100 101011000101010111001 011110100111010 1100001 101010110101010001 10000000000001111010100101101 11010111010101011 001 1 01111010011101000 11010 110000110101 1001010101010 10011110001 01101110010010 10001111010 10110100101100110101 00010110111011010101010101 1101010110110111001010 0010101110110110010100 101011000101010111001 10101010101110101010001 101111110000001111010100101101 11010111010101011 001 01111010011101000 1100001101011111110001 10001111 000101010 1010 1011 001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 0101011 01 010101010 10110101001 01111010011101000 110000110101 10011110001 10001111010 0010100010 001001 01001
