Gezondheid in de beleids- en beheerscyclus van gemeenten en OCMW s (BBC)

Gezondheid in de beleids- en beheerscyclus van gemeenten en OCMW’s (BBC)

Gezondheid in de BBC

Gemeentelijke bestuursploegen staan klaar om de volgende zes jaar hun beleid te voeren. De opmaak van het eerste integraal meerjarenplan biedt hen een geweldige opportuniteit om de zorg voor gezondheid en voor gezond leven onder de aandacht te brengen en te verankeren in het hele beleid van gemeente en OCMW. In deze inspiratiefiche bieden we u 4 krachtlijnen voor een integraal lokaal gezondheidsbeleid. Telkens vertrekken ze van een doelstelling die inspirerend kan zijn om een gezondheidsdoel te (laten) verankeren in het meerjarenplan. Suggesties hoe u daaraan kan werken en concrete voorbeelden van acties of projecten vullen aan. In uw planningsteam kan u deze algemene doelen operationaliseren op maat van uw gemeente. Daarom vindt u vooraf ook vijf stappen voor een planmatige aanpak. Prachtige beleidsplannen komen pas tot hun recht als ze omgezet kunnen worden in daden. Voor elk gezondheidsthema is daarvoor inspiratie te vinden in onze themafiches zoals Bewegen in de BBC of Alcohol in de BBC. En de brochure Een kar vol praktijkvoorbeelden laat u delen in de ervaring van andere gemeenten. Een breed lokaal gezondheidsbeleid blijkt dus realiseerbaar. Succes ermee!

Lokaal gezondheidsbeleid: een planmatige aanpak Gezondheidseffecten bereik je pas op lange termijn. Een gezonde leefstijl heeft het meeste invloed als het niet beperkt is tot één van je leefwerelden -bijvoorbeeld op school- maar als het ingebakken zit in je dagelijkse gedrag. Overal. Om te zorgen dat hiervoor alle verenigingen, diensten, beleidsmakers, doelgroeporganisaties of privé initiatieven hun steen bijdragen aan gezondheid voor iedereen is het nodig om voor een breed draagvlak te zorgen. Samen komen tot een effectief gezondheidsbeleid kan je indelen in vijf stappen. Elk van deze stappen omvat enkele te beantwoorden vragen:

1. Waar staan we? (Analyse) • M.b.t. de gezondheidsproblemen: welke problemen komen veel voor, hebben sterke gezondheidsgevolgen, worden door de doelgroep(-en) momenteel naar voor geschoven, waardoor worden ze veroorzaakt, voor welke zijn er goede strategieën om ze aan te pakken,… • M.b.t. de omgeving: bij welke lokale partners is voor deze thema’s draagvlak (te verwerven), welke kunnen voor een toegankelijk gezond aanbod zorgen, welke initiatieven worden al genomen, met welke beleidsvelden kunnen we een win-win creëren, op welk overleg of netwerk kunnen we beroep doen,…

2. Wat willen we bereiken? (Doelstelling) • Missie en visie: wordt de brede WHO definitie op gezondheid door alle partners gedeeld, is het duidelijk wat gezondheidsbescherming en gezondheidsbevordering aan de missie van het lokaal beleid kunnen bijdragen, sluit dit aan bij de wettelijke taken en bevoegdheden, is er draagvlak voor een langetermijnaanpak,… • Wat zijn bereikbare doelstellingen op strategisch en operationeel niveau,kunnen we ze SMART formuleren, met welke indicatoren kunnen we die meten,… • Tot welke doelgroepen richten we ons dan best, hoe bereiken we die,…

3. Wat moeten we daarvoor doen? (Aanpak) • Effectieve strategieën: hebben we informatie over materialen en methodes die kunnen werken, op welke basis kiezen we die, welke aanpassingen zijn nodig,… • Actieplan: welke interventies zijn nodig om de doelstellingen te bereiken, omvatten die een mix van maatregelen, gezond aanbod en sensibilisering, welke acties zijn nodig om de beoogde doelgroepen te bereiken, is het begeleidingsaanbod voldoende laagdrempelig en bereikbaar? …

4. Wie voert wat wanneer uit? (Uitvoering) • Capaciteit: Wie kan welke interventies uitvoeren en welke middelen moeten we daarvoor voorzien • Timing: In welke volgorde moet dit gebeuren, hoe zorgen we voor flexibiliteit in de uitvoering,.. • Regie: welke organisatie- en coördinatievoering voorzien we

5. Hoe tonen we de effecten aan en waarop kunnen we bijsturen? (Evaluatie) • Effectevaluatie: wat is het bereik, bij welke doelgroepen, welke impact op de gezondheids-determinanten of zelfs op gezond gedrag en zorgconsumptie,… • Procesevaluatie: welke leerervaringen tijdens het proces geven ons input tot verbetering van het lokaal gezondheidsbeleid en tot adviezen voor andere beleidsniveaus,…

1. Levenskwaliteit, daar dromen we allemaal van Doelstelling Het lokale bestuur streeft naar maximale kansen op gezond leven in een gezonde omgeving voor alle burgers. Sensibilisering voor gezonde levensstijl wordt op maat aangepast en een gezond aanbod wordt voor iedereen verbeterd.

Hoe doe je dat? Bij levenskwaliteit denken we aan een aangename woonomgeving, aan voldoende opvangmogelijkheden voor kinderen of ouderen, aan fijne contacten met buren, een job, een vlotte mobiliteit,…De kansen op het maken van gezonde keuzes sluiten daar naadloos bij aan. Zo kan je als welzijns- en gezondheidsambtenaar je beleidsmakers warm maken voor het inplannen van lezingen, workshops, cursussen over bijvoorbeeld gezonde voeding, mentale gezondheid, borstkankeropsporing of stoppen met roken. Maar je kan ook verder gaan. Je motiveert de schepen van sociale zaken om gezonde tussendoortjes aan te bieden in de buitenschoolse kinderopvang. De schepen van feestelijkheden zal ongetwijfeld te vinden zijn voor gezonde hapjes en drankjes op gemeentelijke recepties en evenementen. In het kader van alcohol- en drugpreventie en veiligheid voorzie je met de politie duidelijke toepassing van de regelgeving en toezicht op uitbatingsvergunningen van horeca. En aan de schepen van sport leg je uit dat het aanbieden van gratis water via dispensers op en rond de gemeentelijke sportvelden een gezonde investering is. Tenslotte vraag je aan de OCMW-voorzitter om via de maatschappelijk werkers en de verzorgenden mee werk te maken van het verkleinen van de gezondheidskloof tussen meer welgestelden en de kansengroepen. Dit kan bijvoorbeeld door gerichte vorming, intervisie en financiële incentives die gezonde keuzes makkelijker maken. Op die manier werkt je gemeentebestuur niet alleen actiegericht maar ook beleidsgericht aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie, in functie van meer levenskwaliteit en sociale kansen. Met concrete acties kan de gemeente zijn beleid extra zichtbaarheid geven. Best sluiten acties en andere beleidselementen (regelgeving, gezond aanbod) nauw op elkaar aan om zo elkaar te versterken en effectief het verschil te maken voor de levenskwaliteit in uw gemeente.

Voorbeelden? - Niet iedereen komt aan sporten toe. Om elke burger tot meer beweging te stimuleren in het dagelijkse leven daagt het bestuur zijn inwoners uit tot het zetten van 10.000 stappen per dag - Overmatig alcoholgebruik in het uitgaansleven voor de veiligheid maar ook voor de gezondheid. Het gemeentebestuur kan een brede samenwerking (vrijetijdsactoren, horeca, jeugdwerk,…) organiseren om rond dit thema een sensibiliseringsactie te starten.

2. Professioneel en deskundig Doelstelling Het gemeentebestuur vergroot de capaciteit en versterkt de deskundigheid die nodig is om een integraal gezondheidsbeleid te voeren.

Hoe doe je dat? Willen we elke burger kansen en stimulansen bieden op een gezond leven, dan is er meer nodig dan een éénmalig gezond ontbijt of een mooie brochure over meer bewegen. Integraal gezondheidsbeleid kan een beroep doen op deskundige gezondheidsmedewerkers die expertise hebben opgebouwd in hoe je een gezonde leefstijl aantrekkelijk en vooral haalbaar maakt. Waar mogelijk is dat voor de ganse bevolking, maar dikwijls werkt het pas als het op maat is van en met specifieke groepen zoals jongeren, mensen in armoede of senioren. Gezondheid is niet enkel een zaak van de gezondheidssector, maar van iedereen. Deskundigheidsbevordering is daarom niet enkel nodig bij gezondheidsverantwoordelijken, maar evengoed bij medewerkers van bijvoorbeeld een gemeentelijke mobiliteitsdienst of bij OCMW hulpverleners. Een win-win vinden tussen gezondheid en duurzaamheidsbeleid, onderwijs, ruimtelijke ordening, vrijetijdsbeleid, … is nodig om van een lokaal gezondheidsbeleid met geïsoleerde acties te komen tot een gezond lokaal beleid. Gezamenlijk plannen van de beleids- en beheerscyclus leent zich hier uitstekend toe. Zodat gezondheid een rode draad wordt doorheen het hele nieuwe meerjarenplan, van valveilige voetpaden tot laagdrempelige zorg. Tot goede win-wins komen tussen de verschillende beleidsdomeinen vraagt sterke overleg- en onderhandelingsvaardigheden. De enorme kracht van lokale gezondheidsbevordering ligt erin dat zij rekening houdt met alle drempels die mensen ervaren om gezond te leven. Een kwalitatief gezondheidsbeleid berust op sterke participatie van verschillende doelgroepen en op een breed partnerschap met lokale verenigingen en diensten zoals wijkgezondheidscentra, buurtdiensten, verenigingen waar armen het woord nemen, seniorenclubs,… Mét de burger en met de partners kunnen eigen accenten en prioriteiten gelegd worden binnen de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen en de methodieken die door de Logo’s en CGG’s (voor wat betreft de thema’s tabak, alcohol, cannabis en andere illegale drugs) worden aangereikt. Lokale omgevingsanalyses kunnen samen opgemaakt worden.

Voorbeelden? - Een training in win-win-onderhandelen voor betrokken beleidsvelden - De beleidsoptie door het hele college genomen om met de gemeente voor het label ‘gezonde gemeente’ te gaan - Met de participatieambtenaar en met de sleutelfiguren die de lokale analyse opmaken een traject opzetten om zo veel mogelijk bevolkingsgroepen te betrekken bij het opstellen van het gezondheidsbeleid

3. De gemeente geeft het voorbeeld Doelstelling: De gemeente neemt maatregelen en sensibiliseert haar personeel en mandatarissen om gezonde voeding, preventie van tabak-, alcohol of andere drugproblemen, meer bewegen en meer welbevinden op de kaart te zetten. Ze voert daartoe een actief personeelsbeleid en communiceert het goede voorbeeld naar lokale partners en bevolking.

Hoe doe je dat? Fitte en gezonde werknemers zijn minder vaak ziek, halen meer voldoening uit hun werk en zijn meer gemotiveerd. Zo blijkt dat werknemers met overgewicht bijna twee maal vaker verzuimen dan mensen met een normaal gewicht en eerder arbeidsongeschikt raken door hart- en vaatziekten en rugklachten. Geschat wordt dat 10% van het verlies aan productiviteit door ziekteverzuim veroorzaakt wordt door overgewicht. Door het voeren van een gezond personeelsbeleid toont het lokale bestuur zich als een werkgever die begaan is met zijn medewerkers. Bovendien heeft het lokaal bestuur een voorbeeldfunctie voor bedrijven, scholen en organisaties op zijn grondgebied. Door dit gezond personeelsbeleid in de verf te zetten krijgt de gemeente niet enkel een positief imago, maar werkt haar voorbeeld ook aanstekelijk voor anderen. Gezonde, alcoholvrije recepties werden al een klassieker, de uitdaging van de burgemeester die stopt met roken en iedereen daartoe oproept, is dat nog niet!

Voorbeelden - De gemeente biedt één keer per week (gratis) fruit aan op het werk. - De gemeente stimuleert haar werknemers om met de fiets naar het werk te komen en maakt het hen gemakkelijk met fietsstallingen, douches,… - Gezonde snacks (zoals fruit) zijn altijd van de partij op vergaderingen. - Afspraken met de OCMW-diensten zoals het woon- en zorgcentrum of het dienstencentrum dat gezonde maaltijden ook aan medewerkers worden aangeboden en gepromoot. - Alcohol- en drugbeleid voor personeelsleden van de gemeente

4. Zorg én preventie voor iedereen toegankelijk Doelstelling: De gemeente bevordert een toegankelijk gezondheidszorgaanbod voor iedereen met extra impulsen en kansen voor kwetsbare groepen.

Hoe doe je dat? Ons gezondheidsaanbod in Vlaanderen is goed uitgebouwd. Zowel curatief als preventief. En toch kan niet iedereen er op gelijke wijze een beroep op doen. Niet enkel financiële drempels spelen daarbij een rol. Ook sociale, culturele en psychologische drempels zijn mee de oorzaak van gezondheidsongelijkheid. Als bestuur kan je samen met bewoners en met verenigingen en zorgaanbieders het antwoord zoeken op pregnante vragen. Kan het bestaande zorgaanbod beantwoorden aan de gezondheidsvragen van elke inwoner? Is het reguliere aanbod voldoende gekend bij inwoners met verminderde gezondheidskansen? Kennen zij hun rechten in de gezondheidszorg? Worden zij op een vlotte manier doorverwezen? Worden zij voldoende geïnformeerd over het belang van een vaste huisarts en het derdebetalerssysteem? Zijn de gezondheidsinstellingen vlot bereikbaar? Inwoners met verminderde gezondheidskansen hebben immers vaak geen eigen vervoermiddelen en zijn afhankelijk van betaalbaar openbaar vervoer. Maar ook: hoe kunnen we met kleine en positieve stappen gezond leven voor en met sociaal zwakke groepen haalbaar maken? Hoe verkleinen we de afstand tussen de wereld van preventieve kankerscreening en deze van etnisch culturele minderheidsgroepen? Als gezondheidsregisseur kan het bestuur lokale partners ondersteunen en op elkaar afstemmen. Om de drempels tot gezond leven en tot de zorg te verkleinen. En om voorwaarden te scheppen zodat kwetsbare groepen op een volwaardige manier kunnen deelnemen aan het opstellen en aan de uitvoering van het gezondheidsbeleid. Zo worden gelijke kansen op gezondheidszorg en op gezond blijven een verantwoordelijkheid van de hele samenleving.

Voorbeelden? - Kwetsbare groepen worden op geschikte wijze op de hoogte gebracht van het belang van een vaste huisdokter en kennen (en vragen naar) de derdebetalersregeling. - Het Lokaal bestuur overlegt met huisartsen en andere zorgverstrekkers om de toegankelijkheid tot de eerstelijnsgezondheidszorg en ziektepreventie te vergroten. - Bewonersparticipatie binnen de wijkwerking: bewoners worden van bij de start van een community project voor een gezonde buurt betrokken. De wijk is een geschikt niveau om juist maatschappelijk kwetsbare bewoners te activeren rond gezondheidsthema’s die hen aanbelangen en actief op zoek te gaan naar netwerken en organisatiekanalen waarop ze beroep kunnen doen.

Maak er werk van Voor verdere informatie en adviezen kan u steeds terecht bij het Logo of CGG (voor wat betreft de thema’s tabak, alcohol, cannabis en andere illegale drugs) van uw regio. U vindt uw Logo via www.vlaamselogos.be en uw CGG via www.vad.be (onder de rubriek ‘Over VAD’ bij ‘Structurele partners’). Vlaamse expertisecentra: VIGeZ (Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie v.z.w.) www.vigez.be en www.gezondegemeente.be: portaalsite over hoe een gezondheidsbeleid opzetten en met info en interventies voor alle gezondheidsthema’s. Contact: [email protected] - [email protected] VAD (Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen v.z.w.) www.vad.be Contact: [email protected] © VIGeZ, 2012 - tekst: Logo’s, VIGeZ & VAD Een meer theoretische onderbouw voor een lokaal gezondheidsbeleid vindt u in de brochure ‘Trekt u aan de kar van een vernieuwend lokaal gezondheidsbeleid?’. U kan deze brochure downloaden op www.vigez.be door onderstaande QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

Op uw gezondheid