Gezond Gewicht Overvecht

Geneeskundige en Gezondheidsdienst

Gezond Gewicht Overvecht Go is een gezamenlijk project van de Gemeente Utrecht, Aveant en Cumulus

Rapportage 4

Evaluatie Gezond Gewicht Overvecht www.utrecht.nl/gggd

Monitoring en evaluatie van de eerste twee jaar van het community-project Gezond Gewicht Overvecht

Colofon

uitgave Unit Epidemiologie en informatie GG&GD

Gemeente Utrecht Postbus 2423

3500 GK Utrecht 030 286 3333

[email protected] in opdracht van

Afdeling Gezondheid en Zorg, Gezondheidsbevordering Dienst GG&GD

Gemeente Utrecht internet www.utrecht.nl/gggd rapportage

Bouwine Carlier, Hanneke Schreurs, Erik van Ameijden informatie Bouwine Carlier

(030) 286 3275 foto omslag Hanneke Schreurs drukwerk

Nashuatec, Utrecht bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding.

December 2007

4

Evaluatie Gezond Gewicht Overvecht

Gemeente Utrecht

Samenvatting Overgewicht is een (letterlijk) groeiend probleem onder de jeugd in Overvecht, een wijk in Utrecht. Overgewicht, vooral obesitas, zorgt voor directe gezondheidsrisico’s tijdens de jeugd, maar ook op latere leeftijd. Waarom zijn kinderen zo dik? Welke kinderen zijn het zwaarst? Waarom eten ze onregelmatig of ongezond? En wat weerhoudt hen van sporten en spelen? Deze vragen stelden gezondheidsbevorderaars en onderzoekers zich enkele jaren geleden al. Er zijn al heel wat antwoorden gevonden die aanknopingspunten bieden voor de aanpak van het probleem. Daarnaast, en als gevolg, hebben verrschillende instellingen in de wijk de handen ineen geslagen. Ze voelden zich verantwoordelijk om de problematiek van het overgewicht aan te pakken. Dit heeft geresulteerd in het community-project Gezond Gewicht Overvecht (GO). In deze rapportage worden de eerste twee jaar van GO geëvalueerd, met als hoofdvraag:

Heeft het programma GO in Overvecht geleid tot positieve veranderingen rond Gezond Gewicht? Het onderzoek heeft zich specifiek gericht op de volgende vragen: 1.

Wat zijn sterke en zwakke punten van de algemene opzet van het programma en van de organisatieprocessen?

2.

Hoe zijn enkele specifieke interventies opgezet en verlopen?

3.

Welke interventies zijn uitgevoerd, wat voor type interventies waren dit en wat waren de beoogde interventie-uitkomsten en resultaten?

4.

Wat zijn de resultaten van het programma op het gebied van overgewicht en leefstijl?

Als leidraad voor de hoofdstukindeling van deze rapportage wordt het overzicht van het onderzoek voor het project GO gebruikt (zie figuur 1). In dit overzicht zijn de verschillende delen van het onderzoek voor GO weergegeven.

Onderzoek Gezond Gewicht

Onderzoek Flash! VMBO

Onderzoek Gezonde Schoolkantine

Ontwikkeling evaluatie website

Evaluatie Feest voor je Gezondheid

Onderzoek Begin Vroeg Peuiters

Onderzoek Project …


Monitoring en evaluatie interventies

Eindrapport en -evaluatie

Community diagnose en proces-evaluatie

Monitoring BMI en determinanten overgewicht

Interactieve ondersteuning interventieplan

2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 1: Overzicht van het onderzoek voor programma GO

5

Onderzoek Het eerste hoofdstuk van de rapportage geeft een beschouwing van het onderzoek en de gebruikte methoden. Zoals te zien is in het overzicht zijn er verschillende typen onderzoek ingezet: proces- en effectevaluaties, actiebegeleidend onderzoek en monitoring. De resultaten zijn in eerste instantie bedoeld ter ondersteuning van het programma GO. De kracht van dit onderzoek ligt in het combineren van onderzoek vanuit verschillende invalshoeken met gegevens uit verschillende bronnen. Het bestaat uit vier onderzoeksonderdelen. In het overzicht staat iedere pijl voor één onderdeel (zie figuur 1): 1.

Procesevaluatie van het gehele programma

2.

Proces- en effectevaluaties van specifieke interventies

3.

Monitoring van de interventies

4.

Monitoring van overgewicht en de determinanten ervan

Op deze manier ontstaat een mix van effectevaluaties en procesbeschrijvingen waarbij verschillende aspecten van het programma op verschillende manieren beschouwd en geëvalueerd worden. Alles bij elkaar geeft dit een betrouwbaar, redelijk compleet beeld van de voortgang van het programma in de eerste twee jaar. Procesevaluatie van het programma Het tweede hoofdstuk bevat de procesevaluatie van het programma. Hierin staan de knelpunten en de sterke punten van de algemene opzet van het programma en van de organisatieprocessen. De doelen, organisatiestructuur, bereik en vooruitzichten voor continuering zijn kritisch bekeken. Het blijkt dat het grootste deel van de doelstellingen gaat over bereikte leefstijlverandering bij de doelgroep. Dit is vrij beperkt omdat het beoogde resultaat bij een community-project niet alleen bestaat uit het bevorderen van gezond gedrag maar ook is uit te drukken in bijvoorbeeld het behaalde succes bij het betrekken van intermediairen zoals professionals vanuit verschillende sectoren van de wijk en de bevolking. Over de organisatie en samenwerking zijn de signalen uit de wijk erg positief. Er is in de beginfase van het programma veel geïnvesteerd in de organisatiestructuur en in het creëren van draagvlak op verschillende niveaus en dit heeft zijn vruchten afgeworpen. Verder zijn de samenwerkingspartners erg betrokken bij het thema en zijn ze erg enthousiast over het programma. Ook is in de procesevaluatie nagegaan in welke mate de doelgroepen hebben geparticipeerd. Qua participatie van professionals is er al veel bereikt, maar de participatie van bewoners is nog maar bij enkele interventies goed op gang gekomen. Het betrekken van bewoners bij activiteiten is wat verder op de achtergrond geraakt omdat dit niet zonder obstakels verliep, het is nog een zoektocht naar de beste manier. Daarnaast ontstaat de indruk dat in vergelijking met het organiseren van bewonersparticipatie, het werken met enthousiaste intermediairen snel meer oplevert. Tegelijkertijd wordt de uiteindelijke doelgroep (kinderen en hun ouders) via de (wijk)intermediairen wel bereikt. Intermediairen zelf zijn over het algemeen van mening dat bewonersparticipatie bij interventies positieve gevolgen heeft voor de uitvoering en het effect van een interventie. Over de mate van participatie van bewoners en over het belang ervan bij het project GO is men het niet helemaal eens. Het ontbreken van een gemeenschappelijke visie op dit gebied kan een belemmerde factor zijn voor het behalen van resultaten. Een ander belangrijk criterium waarop het programma wordt beoordeeld is de spreiding van activiteiten over de verschillende settings. Hiervoor is in kaart gebracht welke activiteiten hebben plaatsgevonden in de wijk, op school, thuis en in de zorg en preventie. Het bereik in de verschillende settings is over het algemeen goed. Binnen de settings school en preventie en zorg zijn wel wat onevenwichtige verdelingen gevonden. Bij het consultatiebureau, de jeugdgezondheidszorg en op basisscholen zijn in 6


Gemeente Utrecht

de beginfase van het project relatief weinig interventies uitgevoerd. Deze partijen worden wel erg belangrijk gevonden voor een complete aanpak van overgewicht in de wijk. De vooruitzichten voor de aanpak van overgewicht via de jeugdgezondheidszorg zijn wel erg gunstig. De mogelijkheid tot continuering van de interventies is het laatste onderwerp van de procesevaluatie. De verankering van het thema “Gezond Gewicht” binnen de direct betrokken organisaties is voor een deel al definitief. Bij de GG&GD, bij Cumulus en bij Aveant zijn intenties verankerden zijn beleidsveranderingen doorgevoerd. Desondanks spreken verschillende intermediairen hun onzekerheid uit over de toekomst, ze vragen zich af of het mogelijk blijft de activiteiten op de huidige manier voort te zetten. Bij de overige betrokken organisaties is het proces van borging van de activiteiten ook in gang gezet, maar inspanningen op dit gebied blijven noodzakelijk. Deelonderzoeken De resultaten van vijf verschillende deelonderzoeken over specifieke onderwerpen worden gepresenteerd in het derde hoofdstuk. De onderwerpen zijn allemaal in samenspraak met de intermediairen in de wijk uitgekozen. Er zijn drie onderzoeken uitgevoerd in het onderwijs: één over de Flash!- beweegweek op het Vader Rijn College, één over Begin Vroeg, een voedings- en beweeginterventie in vroegen voorschoolse educatie en een verkennende studie naar mogelijkheden voor implementatie van de gezonde schoolkantine in het voortgezet onderwijs. Daarnaast zijn over de gezondheidsmarkt “Feest voor je gezondheid” en de website voor intermediairen “Overvecht in beweging” procesevaluaties geschreven. In het algemeen is de organisatie en samenwerking goed verlopen en is het bereik van de interventies naar wens. De participatie van mensen in de wijk werd, net als bij de procesevaluatie, als zwakke plek aangeduid. De deelnemers zijn over het algemeen tevreden over de interventies. De effect evaluatie was beperkt (light onderzoek) maar er zijn sterke indicaties dat de beoogde effecten, zoals kennis-, attitude- en intentieveranderingen, bij alle interventies behaald zijn. Al met al kan geconcludeerd worden dat deze interventies voor de betrokkenen positieve veranderingen hebben opgeleverd rond het thema Gezond Gewicht. Monitoring interventies Hoofdstuk vier is gewijd aan de resultaten van de monitoring van interventies. Via een nieuw ontwikkeld monitoringssysteem zijn alle interventies rond het thema Gezond Gewicht in Overvecht geregistreerd. Dit systeem is gebaseerd op het referentiekader voor gezondheidbevordering van Saan en de Haes (zie bijlage 2 voor het referentiekader). Uit dit referentiekader zijn enkele elementen opgenomen in dit evaluatie-rapport: interventies, interventie-uitkomsten en determinanten. Het onderdeel interventies gaat over uitgevoerde activiteiten. De interventie-uitkomsten en de determinanten 1 hebben betrekking op bereikte resultaten. Deze elementen komen nu na elkaar aan bod en bestaan elk weer uit verschillende categorieën.

Interventies: Voor het monitoren van de interventies is een indeling gemaakt in verschillende typen interventies. Deze indeling kan als checklist of als inspiratiebron gebruikt worden bij het opzetten van een programma voor gezondheidsbevordering. Interventies worden onderverdeeld in vier categorieën:

1

•

Informatie, voorlichting en educatie

•

Community ontwikkeling

•

Organisatieontwikkeling

Met de indeling van behaalde resultaten gebaseerd op verschillende determinanten wordt bedoeld dat er resulta-

ten worden nagestreefd die verband houden met deze determinanten.

7

•

Pleitbezorging, beleidsontwikkeling en intersectorale actie

Het gaat bij deze vier categorieën om welke aanpak is gekozen bij het opzetten van de interventie en waar de interventie zich op richt. De eerste categorie is het geven van informatie, voorlichting en educatie, hier zijn interventies met een relatief groot bereik binnen het programma GO op gericht. Dit gebeurt vooral via massamedia en via groepswerk en in mindere mate via individuele counseling. Verder zijn er behoorlijk wat inspanningen geleverd op het gebied van de tweede categorie; community-ontwikkeling in de wijk. Er is veel gewerkt aan het verbeteren van overlegstructuren en daarnaast is geprobeerd de betrokkenheid van intermediairen te vergroten via participatie in onderzoek. Ook zijn interventies georganiseerd gericht op de wijk zoals manifestaties en festiviteiten; deze zijn ook bedoeld community-ontwikkeling te stimuleren. De derde categorie interventies is gericht op organisatieontwikkeling zoals beleidsverandering binnen de betrokken organisaties, het tot stand brengen van netwerken of coalities en het opzetten van deskundigheidsbevordering. Aan deze categorie is meer zijdelings aandacht besteed, er zijn wel veel, maar veelal kleine activiteiten op gericht. Desondanks is er toch wel heel wat bereikt (zie 4.2 interventie-uitkomsten). Als laatste de lobby-activiteiten en de interventies gericht op intersectorale actie. Binnen GO is dit ook een belangrijk aspect van het werk, het is noodzakelijk dat dit voorafgaande aan veel andere interventies verricht wordt. Er is daarom vooral in de eerste twee jaar hier nadrukkelijk aandacht aan besteed.

Interventie-uitkomsten: De interventie-uitkomsten zijn resultaten van interventies. Het gaat hierbij niet om de uiteindelijke resultaten (gezondheidswinst), maar om meer algemene veranderingen die gunstige voorwaarden scheppen voor het uiteindelijk het bereiken van bijvoorbeeld een gezond gewicht of een gezonde leefstijl. De interventie-uitkomsten worden onderverdeeld in 3 categorieën: •

Gezondheidsvaardigheden

•

Sociaal draagvlak

•

Beleid: wetten, regels, financiering

Ten tijde van de huidige evaluatie van de eerste twee jaar van het programma is onvoldoende informatie bekend over de toename van gezondheidsvaardigheden en de versterking van sociaal draagvlak voor leefstijlveranderingen in de wijk als geheel. Het is wel bekend dat 4500 mensen bereikt zijn via de verschillende interventies 2 , maar effectevaluatie is nog niet via het monitoringssysteem opgezet. Veranderingen op het gebied van beleid en organisatie zijn wel bekend omdat deze zijn meegenomen in het onderzoek voor de procesevaluatie. Hier zijn zichtbare veranderingen opgetreden. Bij verschillende betrokken instellingen is veel bereikt op dit gebied, vooral wat betreft agendasetting van het thema overgewicht en het doorvoeren van verandering in beleid en regelgeving.

Determinanten: Voor het bepalen van de belangrijkste determinanten van overgewicht is gekozen voor die determinanten die naar voren kwamen in de community-diagnose, een kwalitatieve studie die aan het begin van het programma in de wijk is uitgevoerd. Over het algemeen zijn er vooral activiteiten georganiseerd ter verbetering van leefstijl (en kennis). Daarnaast is ook energie gestoken in opvoedingsproblematiek, in het vergroten van de sociale cohesie in de wijk en in het verbeteren van voorzieningen. De andere determinanten zijn minder aan bod gekomen omdat ze niet of moeilijk

2 4500 mensen zijn via interventies bereikt, waarvan in elk geval 3000 kinderen en 890 ouders, massamedia en extra sport-aanbod

niet meegeteld (zie bijlage 3).

8


Gemeente Utrecht

beïnvloedbaar zijn of omdat er weinig rekening mee wordt gehouden. Dit zijn sociale steun, psychosociale problemen 3 , toegang tot gezondheidszorg en gezondheid, etniciteit en sociaal economische status. Via het monitoringssysteem wordt bijgehouden welke determinanten beïnvloed worden, waardoor een globale indruk ontstaat van waar aan gewerkt wordt. Monitoring overgewicht en determinanten Hoofdstuk vijf geeft de resultaten weer van de monitoring van overgewicht en determinanten ervan. Deze monitoring door middel van kwantitatief onderzoek geeft informatie over overgewicht en determinanten als leefstijl, toegang tot gezondheidszorg en etniciteit en sociaal economische status. Uit registratiegegevens van de Jeugdgezondheidszorg blijkt dat het voorkomen van overgewicht en obesitas bij de jeugd in Overvecht over de afgelopen 4 jaar ongeveer gelijk is gebleven; een kwart van de kinderen heeft overgewicht. Ook een kwart van de kinderen ontbijt niet dagelijks, hierin is geen verandering gekomen sinds de start van het programma Gezond Gewicht. Daarnaast is geregistreerd dat 40 procent van de kinderen lid is van een sportclub; dit is nog niet toegenomen in het schooljaar 2005/2006. Wat betreft screening op overgewicht heeft er in het schooljaar 2005/2006 in Overvecht een inhaalslag plaatsgevonden. Wat hangt nu eigenlijk samen met het ontstaan van overgewicht 4 volgens de cijfers? Factoren die samenhangen met overgewicht zijn het wonen in aandachtsgebieden binnen Overvecht (aangeduid als achterstandsgebieden in het GSB-beleid), het hebben van laag opgeleide ouders en Turkse of Marokkaanse afkomst. Ook vallen de 8 tot 11-jarigen op; deze hebben het vaakst overgewicht. Op basis van gegevens uit Overvecht blijkt dat er ook samenhang is tussen overgewicht en de beoordeling van gezond eetgedrag door ouders. Ouders van kinderen met overgewicht beoordelen het eetgedrag van hun kind positiever dan ouders van kinderen zonder overgewicht. Dit kan erop wijzen dat ouders eetgedrag dat leidt tot overgewicht, positief beoordelen. Conclusie en aanbevelingen Het laatste hoofdstuk laat zien dat de brede opzet van het programma “’Gezond Gewicht Overvecht” waardevol is gebleken. Resultaten waren (nog) niet zichtbaar op de einddoelen overgewicht en leefstijlverandering, maar wel op intermediaire doelen. Zo hebben verschillende organisaties hun beleid aangepast en werkten de samenwerkingsverbanden naar tevredenheid. De opgezette activiteiten en samenwerkingsvormen waren echter nog niet voldoende structureel. Meer aandacht voor participatie van de doelgroep en betrokkenheid van de zorgsector en het onderwijs bleek ook nodig. Het bereik van verschillende doelgroepen was goed (met groepsvoorlichting zijn bijvoorbeeld in totaal ruim 3000 kinderen, ouders en intermediairs bereikt), maar meer aandacht is gewenst voor specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld Turkse kinderen, kinderen uit gezinnen met een lage sociaal economische status of ouders).

3

Sociale steun en psychische problemen kunnen wel indirect aan bod komen bij interventies gericht op sociale cohesie (sociaal

capitaal). 4

Dat er samenhang is tussen leefstijl en overgewicht blijkt uit (inter) nationale onderzoeken en staat niet ter discussie.

9

10


Gemeente Utrecht

Inhoudsopgave Colofon

3

Samenvatting

5

Inleiding

13

1

Methodologie

15

1.1

Aanleiding en doel

15

1.2

Vraagstelling en methoden

15

1.3

Onderzoeksopzet

16

Community diagnose en procesevaluatie

2 2.1

2.2

17

Onderzoeksprojecten over specifieke interventies

18


18

Monitoring van BMI en de determinanten van overgewicht

19


19

Procesevaluatie

20

Doelstelling, doelgroep en effecten

21

Doelstelling

21

Doelgroep

22

Beoogde effecten

22

Procesevaluatie

22

Organisatie

23

Participatie

24

Setting van de activiteiten

25

Tevredenheid deelnemers

26

Verankering activiteiten

27

Evaluatie taken en verantwoordelijkheden intermediairen

27

2.3

Conclusies en beschouwing

3

Deelonderzoeken

3.1

Flash! Beweegweek op het Vader Rijn College

31

3.2

Feest voor je gezondheid

32

3.3

Begin vroeg

33

3.4

Website: Overvecht in Beweging

34

3.5

Gezonde schoolkantine in het voortgezet onderwijs

35

3.6

Overzicht en conclusies

36

4

Monitoring interventies

4.1

Interventies

30

31

37 39

Informatie, voorlichting en educatie

39

Community ontwikkeling

40

11

4.2

4.3

12

Organisatieontwikkeling

41

Pleitbezorging, beleidsontwikkeling en intersectorale actie

43

Interventie-uitkomsten

44

Gezondheidsvaardigheden

44

Sociaal draagvlak

44

Beleid: wetten, regels, financiering

45

Determinanten

46

Leefstijl

46

Kennis

47

Opvoeding

47

Sociale steun/ sociale druk

48

Psychosociale problemen

48

Gezondheid en gezondheidszorg

48

Fysieke omgeving

48

Etniciteit/ SES

49

4.4

Conclusie en beschouwing

49

5

Monitoring overgewicht en determinanten

5.1

Overgewicht en leefstijl: ontwikkeling en screening

5.2

Leefstijlfactoren als determinanten van overgewicht

53

5.3

Overgewicht en leefstijl stad, wijk en subwijk

57

5.4

Overgewicht en leefstijl per sociaal demografische groep

58

5.5


60

6

Conclusies en aanbevelingen

6.1

Conclusie procesevaluatie

6.2

Conclusie evaluatie specifieke interventies

61

6.3

Conclusie monitoring en evaluatie interventies

61

6.4

Conclusie monitoring overgewicht en determinanten

62

6.5

Aanbevelingen

63

52 52

61 61

Literatuur

64

Bijlagen

65

Bijlage 1: Handleiding voor monitoring activiteiten

65

Bijlage 2: Referentiekader

68

Bijlage 3: Overzicht van interventies

69

Bijlage 3: Screening op overgewicht

84


Gemeente Utrecht

Inleiding Sinds 2005 voert de Gemeente Utrecht samen met wijkwelzijnsorganisatie Cumulus en zorgaanbieder Aveant een programma uit om overgewicht bij de jeugd in Overvecht te voorkomen en terug te dringen. Binnen dit programma wordt vanuit de community-benadering gewerkt aan een gezondere leefstijl van kinderen en hun ouders en aan het verbeteren van intersectorale samenwerking rond het thema “Gezond gewicht”. De verschillende partijen zijn al doordrongen van de ernst van de overgewichtproblematiek. Van jongs af aan worden al overgewicht en ongezonde voedings- en beweegpatronen geconstateerd. 19 % van de jeugd in Overvecht heeft overgewicht, waarvan nog 8% leidt aan obesitas. Op verschillende leefstijlfactoren zoals onder andere ontbijten en lid zijn van een sportclub scoren de kinderen in Overvecht aanzienlijk slechter dan in de rest van Utrecht. Deze situatie is erg nadelig voor deze kinderen in Overvecht, overgewicht vergroot de kansen op gezondheids- en psychosociale problemen op latere leeftijd. Het is een risicofactor voor verschillende ziektes zoals diabetes, hart- en vaatziekten en gewrichtsklachten. Een breed opgezet programma om deze problematiek tegen te gaan is absoluut noodzakelijk. In dit rapport wordt dit programma ”Gezond Gewicht Overvecht (GO)” geëvalueerd aan de hand van relevante criteria zoals verandering van leefstijl bij de jeugd, de mate van afstemming van het preventieaanbod op de lokale situatie, de variatie in de aanpak van het probleem, het bereik van de interventies en het niveau van participatie van de doelgroep. Ook wordt met de resultaten uit een nieuw monitoringssysteem een stap gezet in de richting van een totaaloverzicht van activiteiten rond het thema Gezond Gewicht in Overvecht. Hierdoor wordt het eenvoudiger zicht te krijgen op witte vlekken in het aanbod in de wijk en hierop in te spelen. Dit rapport is geschreven in het kader van het programma Gezond Gewicht Overvecht, door onderzoekers van de afdeling Gezondheid & Zorg van de GG&GD-Utrecht. Het heeft tot doel input te leveren voor het vervolg van het programma Gezond Gewicht Overvecht en dient daarnaast ter inspiratie voor (onderzoek naar) andere programma’s die werken vanuit de community-benadering. Deze rapportage “Evaluatie Gezond Gewicht Overvecht” bestaat uit monitoring en evaluatie van het programma in de jaren 2005 en 2006. Vier vragen staan centraal in deze rapportage: 1.

Wat zijn de sterke en zwakke punten van de algemene opzet van het programma en van de organisatieprocessen?

2.

Hoe zijn enkele specifieke interventies opgezet en verlopen?

3.

Welke interventies zijn uitgevoerd, wat voor type interventies waren dit en wat waren de (beoogde) interventie-uitkomsten en resultaten?

4.

Wat zijn de resultaten van het programma op het gebied van overgewicht en leefstijl?

De antwoorden op deze vragen geven inzicht in de verschillende uitkomsten; niet alleen in de einduitkomsten, maar ook die van de tussenliggende processen. Deze ‘onzichtbare’ processen zijn bijvoorbeeld het creëren van sociaal draagvlak en inspanningen voor organisatie- en beleidsontwikkelingen. Het zichtbaar maken van deze processen verhoogt naar verwachting de waardering ervoor en stimuleert hierdoor investeringen op dit gebied.

13

De hoofdstukindeling van deze rapportage is gebaseerd op het overzicht van het onderzoek voor het project GO(zie figuur 1). In dit overzicht zijn de verschillende delen van het onderzoek voor GO weergegeven. Het eerste hoofdstuk van de rapportage geeft een beschouwing van het onderzoek en de gebruikte methoden. Het tweede hoofdstuk bevat de procesevaluatie van het programma. Hierin staan de knelpunten en de sterke punten van de algemene opzet van het programma en van de organisatieprocessen. De doelen, de organisatiestructuur, het bereik en de vooruitzichten voor continuering komen hierbij aan bod. De resultaten van vijf verschillende deelonderzoeken over specifieke onderwerpen worden gepresenteerd in het derde hoofdstuk. De onderwerpen van deze onderzoeken zijn allemaal in samenspraak met de intermediairen in de wijk uitgekozen. Hoofdstuk vier is gewijd aan de resultaten van de monitoring van interventies. Via een nieuw ontwikkeld monitoringssysteem zijn alle interventies rond het thema Gezond Gewicht in Overvecht geregistreerd. Dit systeem is gebaseerd op het referentiekader voor gezondheidbevordering van Saan en de Haes (zie bijlage 2 voor het referentiekader). Hoofdstuk vijf geeft resultaten weer van de monitoring van overgewicht en determinanten ervan. Deze monitoring door middel van kwantitatief onderzoek geeft informatie over overgewicht en determinanten als leefstijl, toegang tot gezondheidszorg en etniciteit en sociaal economische status.

Hoofdstuk zes bevat conclusies en aanbevelingen voor het vervolg van het project.

14


Gemeente Utrecht

1 Methodologie 1.1

Aanleiding en doel

De aanleiding van dit evaluatierapport is tweeledig. Ten eerste was er vraag naar informatie over het verloop van het programma Gezond Gewicht Overvecht, omdat vanuit de GG&GD-Utrecht voor het eerst een dergelijk langdurig thematisch wijkprogramma vanuit de community-benadering is uitgevoerd. Dit evaluatieonderzoek maakt onderdeel uit van het actiebegeleidende onderzoek dat gedurende het gehele programma wordt uitgevoerd en wat zorgt voor continue feedback vanuit de wijk op het programma. Daarnaast draagt het evaluatierapport bij aan algemene kennis over communityprogramma’s en kan als voorbeeld dienen voor programma’s in andere wijken en/of steden.

1.2

Vraagstelling en methoden

Onderzoeksvraag: Uiteindelijk zal het onderzoek in het kader van GO de centrale vraag beantwoorden: Heeft GO geleid tot een positieve verandering in verschillende determinanten van overgewicht en in het voorkomen van overgewicht zelf bij 0-19 jarigen? De onderzoeksvraag is in te delen in vier onderdelen, met bijbehorende vraagstellingen: 1.

Procesevaluatie van het gehele programma. Wat zijn de sterke en de zwakke punten van de algemene opzet van het programma en van de organisatieprocessen?

2.

Proces- en effectevaluaties van specifieke interventies. Hoe zijn enkele specifieke interventies opgezet en verlopen?

3.

Monitoring van de interventies. Welke interventies hebben er in totaal plaats gevonden, wat voor type interventies waren dit en wat waren de beoogde interventie-uitkomsten en resultaten?

4.

Monitoring van overgewicht en de determinanten ervan Wat zijn de resultaten van het programma op het gebied van overgewicht en leefstijl?

De gebruikte methoden van onderzoek zijn: Diepte- interviews met sleutelfiguren Intermediairen (professionals van organisaties in de wijk) Projectmedewerkers Gebruik van bestaande bronnen Interne rapporten GG&GD Interne communicatie GG&GD (notulen, projectplan, nieuwsbrief etc.) Registratiesystemen

15

Data registratiesysteem Jeugdgezondheidszorg (JGZ) Registratiesysteem voor monitoring interventies GO Registratie Consultatiebureaus Overvecht Gezondheidspeiling GG&GD

1.3

Onderzoeksopzet

Het programma Gezond Gewicht Overvecht wordt op verschillende manieren ondersteund door actiebegeleidend onderzoek. De onderzoeker koppelt de resultaten van het lopende onderzoek voortdurend terug om beslissingen voor ‘hoe nu verder’ te vergemakkelijken. In verschillende stadia van het actiebegeleidend onderzoek is telkens met alle betrokkenen gesproken en zijn de problemen in kaart gebracht, teruggekoppeld naar en besproken met de projectgroep. Er is gebruik gemaakt van een combinatie van verschillende methoden van onderzoek zoals vragenlijstgegevens, diepte interviews met sleutelfiguren, interviews met deelnemers aan interventies en registratie- en observatiegegevens (bijvoorbeeld bestaande registratiesystemen en observaties van overleggen en voorlichtingsbijeenkomsten). Per onderzoeksthema zijn deze gegevens vervolgens gecombineerd. In veel gevallen had de onderzoeker te maken met doelgroepen waarbij vragenlijstonderzoek lastig uitvoerbaar was vanwege taalproblemen en/of motivatieproblemen. Het voordeel van het gebruik van meerdere methoden bij deze doelgroepen is dat uitkomsten van verschillende deelonderzoeken vergeleken kunnen worden en elkaar zonodig aanvullen. Een nadeel van het verrichte actiebegeleidend onderzoek is het beïnvloeden van de interventie tijdens het onderzoek waardoor de onderzoeker zijn neutrale positie verliest. Uit wetenschappelijk oogpunt is dit een nadeel, maar voor de interventies is dit juist een groot voordeel omdat de beslissingen snel kunnen worden aangepast en de interventies verbeteren. Het onderzoek bestaat uit 4 stromen (zie figuur 2). Van boven naar beneden zijn dit: De community diagnose en de procesevaluatie aan de hand van sleutelfiguren, de onderzoeksprojecten over specifieke interventies, de monitoring en evaluatie van interventies en als laatste de monitoring van BMI en de determinanten van overgewicht. Onderaan de figuur is nog een balk te zien die verwijst naar de interactieve ondersteuning van het interventieplan. Deze speciale rol van de onderzoeker is apart genoemd omdat dit een belangrijk aspect van het totale onderzoek is. De verschillende onderdelen van het onderzoek zijn gebruikt voor de hoofdstukindeling van dit evaluatierapport en zullen nu één voor één worden toegelicht. Ook de beperkingen van de verschillende typen onderzoek zullen worden besproken.

16


Gemeente Utrecht














2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 2: Overzicht van het onderzoek voor GO

Community diagnose en procesevaluatie De bovenste pijl in de figuur gaat over het kwalitatieve onderzoek waarbij meningen over overgewicht en determinanten van professionals in de wijk en behoeftes van intermediairen en bewoners uit de wijk centraal staan. Het eerste deelonderzoek (de community diagnose), aan het begin van het project had vooral tot doel de kennis van lokale intermediairen te gebruiken voor het afstemmen van het programma Gezond Gewicht op de specifieke kenmerken van de wijk en van de betrokken instellingen. Het was allereerst van belang om inzicht te krijgen in overgewicht en voedings- en beweegpatroon bij verschillende doelgroepen. Hoeveel komt overgewicht voor en hoe is het voedings- en beweegpatroon bij verschillende doelgroepen? Deze informatie is gebruikt om bijvoorbeeld doelgroepen en aandachtspunten voor interventies te selecteren (zie voor resultaten Schreurs, 2006a). Door het onderzoek onder sleutelfiguren in de wijk te herhalen halverwege het programma is het mogelijk de deskundigheid van de intermediairen ook in te zetten voor het evalueren en bijstellen van het programma. Dit was een inventarisatie van interventies waarbij werd onderzocht of uitbreiding of aanpassing van interventies nodig was volgens de intermediairen en de bewoners. Deze feedback gaf vervolgens richting aan de voortgang van het project: wanneer zich kansen voordeden werden deze opgepakt en wanneer problemen ontstonden werden deze snel opgelost. Dit type onderzoek draagt bovendien bij aan het creëren van draagvlak voor het programma. Immers, na het in kaart brengen van de problemen en oplossingen wat betreft overgewicht is de stap

17

naar het aanpakken klein. Het onderzoek onder intermediairen kan dus stimulerend werken voor het opstarten van interventies. Een aantal projectgroepleden merkt op dat een nadeel van dit onderdeel van het onderzoeksproject is dat sommige intermediairen de inwoners niet rechtstreeks kennen of slechts contact hebben met enkele mensen. Dit komt doordat ze slechts op afstand of een enkele dag per week in Overvecht werkzaam zijn. Hierdoor wordt de informatie over opvattingen en behoeftes van bewoners minder betrouwbaar. Hiertegenover staat dat de achtergrond van de intermediairen erg divers is en dat verschillende visies, uit allerlei settings bij-elkaar worden gebracht en worden vergeleken. Dit geeft zo een breed beeld van de wijk en haar problemen en kan veel bijdragen aan het vinden voor oplossingen op het gebied van overgewicht. Er zijn voldoende mensen bij die de concrete situatie en de (on)mogelijkheden van de instellingen in de wijk kennen.

Onderzoeksprojecten over specifieke interventies De tussenliggende vierkante blokjes in het figuur stellen onderzoeken over specifieke interventies voor. Bij deze evaluaties wordt echt ingezoomd op een interventie en deze wordt dan uitgebreid geanalyseerd. In hoofdstuk drie worden de resultaten van deze onderzoeken gepresenteerd. Om deze resultaten op waarde te kunnen schatten worden hier enkele voor- en nadelen van dit type onderzoek geschetst. Ten eerste zijn deze zeer complete onderzoeken gefocust op één interventie waardoor ze veel diepgang en inzicht in resultaten en effecten opleveren. Het tweede voordeel is dat de combinatie van methoden van onderzoek zorgt voor betrouwbare resultaten. Een eerste nadeel is dat de gebruikte onderzoeksmethoden zeer arbeidsintensief zijn geweest. Verder is het vanwege het dynamische karakter van het project niet mogelijk geweest bij evaluaties van specifieke interventies (zie figuur 2) gebruik te maken van random streekproeven, verschillende nametingen, controlegroepen of harde effectmetingen. Deze onderzoeken zijn daarom te vergelijken met quick-scans, waarbij zo snel en zo simpel mogelijk de meest noodzakelijk informatie wordt verzameld. De laatste nadelen gaan over de grote betrokkenheid van de onderzoeker bij de interventies. Door het ondersteunende karakter is er een risico dat de onafhankelijkheid van onderzoeker verminderd. Verder wordt kennis direct gebruikt om interventie bij te stellen en er is dus invloed van het onderzoek op de eindresultaten.

Monitoring en evaluatie interventies De middelste pijl in het overzicht (figuur 2) duidt op de monitoring van activiteiten met behulp van een registratiesysteem (zie hoofdstuk 4). Dit heeft tot doel overzicht te creëren van de activiteiten die worden opgezet om vervolgens witte plekken op te kunnen sporen. Deze kunnen vervolgens worden ingevuld. Daarnaast kan de monitoring breder als evaluatiemiddel worden ingezet. Deze monitoring is uitgevoerd via een speciaal ontwikkeld systeem op basis van het referentiekader gezondheidsvordering van Saan en de Haes (1995). Het werken hiermee vergt veel inspanning van de projectmedewerkers. Dit heeft ertoe geleid dat alleen de algemene kenmerken van de activiteiten zijn ingevoerd en dat er geen beoordeling heeft kunnen plaatsvinden. Wat betreft de evaluatie van de interventies in het monitoringssysteem is er nog een ander knelpunt, namelijk dat de evaluatie zal worden gedaan via de beoordeling door directe betrokkenen. In de eindevaluatie van GO zal dit punt opnieuw aan de orde komen. Op dit moment is nog onduidelijk wat voor informatie deze subjectieve beoordelingen zullen opleveren.

18


Gemeente Utrecht

Het systeem biedt in elk geval een duidelijk overzicht van de interventies. Tussentijds en aan het eind van het programma is er een goede indruk van wat er heeft plaatsgevonden en er is bijstelling van activiteiten mogelijk wat betreft doel, setting, aanpak en planning. Dit zijn zeer positieve resultaten van het gebruik van een dergelijk monitoringssysteem. Het biedt overzicht op het programma en kan ook gebruikt worden voor verantwoording van subsidies.

Monitoring van BMI en de determinanten van overgewicht De onderste pijl in de figuur refereert aan het cijfermateriaal wat wordt verzameld over overgewicht en determinanten in Overvecht. Deze monitoring is anders van opzet dan de eerste drie stromen van onderzoek; hier worden meerdere grootschalige bronnen gebruikt (o.a. registratiesysteem jeugdgezondheidszorg en jeugdmonitor Utrecht) die al langer bestaan en redelijk betrouwbare en valide gegevens opleveren. De aanvullende informatie uit deelonderzoeken (over determinanten van overgewicht) maakt het beeld nog completer. Er zijn vragenlijstonderzoeken die gekoppeld zijn aan bepaalde interventies; op die manier wordt ook cijfermatige informatie verkregen over eetgewoontes en leefstijl. Wat de belangrijkste databron betreft, het registratiesysteem van de jeugdgezondheidszorg, zijn er enkele kanttekeningen te plaatsen. Helaas zijn de mogelijkheden beperkt voor wat in het registratiesysteem kan worden opgenomen. Hierdoor zijn er nu alleen grove indicatoren beschikbaar. Deze kunnen wel richtinggevend zijn, maar ze zijn niet heel precies. Verder geeft dit registratiesysteem een overall beeld, aan toe- en afname van bepaalde problematiek kunnen geen harde conclusies worden getrokken. Uitkomsten hangen namelijk ook af van samenstelling van de onderzoekspopulatie en de wijze van registreren van de verschillende JGZmedewerkers.

Interactieve ondersteuning interventieplan Het onderste balkje in het schema verwijst naar interactieve ondersteuning van het project door de onderzoeker (zie figuur 2). De onderzoeker maakt actief deel uit van het projectteam; ondersteunt en inspireert en denkt en werkt mee aan de ontwikkeling van het interventieplan. De meerwaarde van deze rol ligt op twee vlakken, bij het project en bij het onderzoek zelf. Het project kan profiteren van de inhoudelijke kennis van de onderzoeker; deze levert wetenschappelijk artikelen, analyseert en rapporteert op aanvraag over specifieke thema’s, maakt bijvoorbeeld rapporten met informatie over scholen in de wijk of geeft presentaties over overgewicht in de wijk op basis van onderzoeksgegevens in het kader van het motiveren van intermediairen etc. Ook neemt de onderzoeker deel aan de bijeenkomsten van de projectgroep en levert daar een inhoudelijke bijdrage aan de uitwerking van het interventieplan onder andere door onderzoeksinformatie toegankelijk te maken voor de praktijk. Ook levert deze rol voordelen op voor het onderzoek. De onderzoeker is nauw betrokken bij de planning en de organisatie van de interventies en werkt bovendien mee aan activiteiten in de wijk. Zo krijgt de onderzoeker zelf direct zicht op ontwikkelingen die spelen in plaats van deze uit tweede hand te horen. Door deze ondersteunende rol kan het onderzoek goed worden afgestemd op het project en ontstaat er uiteindelijk meer inzicht in het project in zijn geheel.

19

2 Procesevaluatie In dit hoofdstuk wordt de organisatorische kant van het programma Gezond Gewicht Overvecht geëvalueerd. Belangrijk voor het slagen van een breed opgezet project als “Gezond Gewicht Overvecht” zijn de onderliggende structuren en een gemeenschappelijke visie die samenwerking tussen verschillende partijen mogelijk maakt. Deze zijn daarom nader onderzocht in dit evaluatierapport. De inzet van de verschillende samenwerkingspartners hangt vervolgens weer af van andere factoren zoals de mogelijkheid tot participatie, voldoening over uitgevoerde interventies en de mogelijkheden voor continuering wanneer de interventies succesvol zijn. Deze factoren worden daarom als uitgangspunt genomen bij de procesevaluatie. Allereerst worden in dit hoofdstuk de oorspronkelijke doelstelling, de doelgroep en de beoogde effecten beschreven, omdat deze de lijdraad vormen het voor gehele project. Vervolgens wordt ingegaan op de procesevaluatie. Verschillende visies op het project, uit allerlei settings, worden bij elkaar gebracht en vergeleken. Dit deel van de evaluatie focust op de knelpunten en sterke punten van de organisatieprocessen. In figuur 3 is aangegeven hoe het onderdeel ‘procesevaluatie’ past binnen het gehele onderzoek.














2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 3: De plaats van proces-evaluatie binnen het Onderzoek Gezond Gewicht

20


Gemeente Utrecht

2.1

Doelstelling, doelgroep en effecten

Doelstelling Het programma Gezond Gewicht Overvecht (GO) is een community-project gericht op het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij kinderen. Het programma loopt van januari 2005 tot januari 2009. De community-aanpak wordt als meest geschikte aanpak beschouwd omdat het van belang is dat gezond gewicht een thema van de gemeenschap wordt. De kansen van het project zijn vergroot door de wijk er bij te betrekken en er draagvlak te creëren bij professionals, sleutelfiguren en de doelgroep zelf. Er wordt aangesloten bij de belevingswereld van de doelgroep zelf en bij wat zij aan willen doen om een gezond gewicht te bereiken. Het programma is dynamisch van karakter omdat wordt aangesloten bij bestaande ideeën en initiatieven in de wijk, die vervolgens ondersteund worden (eventueel financieel). Belangrijke kenmerken van het programma zijn verder herhaling en een structurele aanpak, samenwerking tussen verschillende disciplines en organisaties en het inzetten van interventies die al bestaan of die makkelijk neer te zetten zijn. De hoofddoelstelling van het project is: Het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij kinderen van 0-19 jaar in de wijk Overvecht. Het gaat hierbij om het ontwikkelen van doelmatige interventies op het gebied van voeding, beweging, lichamelijk actief spel en opvoedingsondersteuning. Alle interventies zullen ten dienste staan van de: •

primaire preventie (voorkomen dat kinderen met een gezond gewicht, overgewicht krijgen)

•

secundaire preventie (zorgen dat kinderen met een matig overgewicht niet dikker worden)

•

tertiaire preventie (behandeling van kinderen met overgewicht)

De nadruk bij de interventies zal echter liggen op de primaire preventie, met soms een uitstap naar de secundaire en tertiaire preventie. Daarnaast zijn er ook enkele subdoelen, t.w. •

Intersectorale samenwerking met onderwijs-, gezondheids-, sporten recreatie- en welzijnsinstellingen in de wijk Overvecht die zich richten op 0-19 jarigen. Hierbij gaat het om het bevorderen en intensiveren van de onderlinge samenwerking rond het thema “Gezond gewicht”. Een goede communicatie met de lokale partners in de wijk, afstemming van het preventieaanbod op de lokale situatie en het uitdragen van een uniforme boodschap rond voeding en bewegen is essentieel in deze samenwerking.

•

Participatie van de doelgroep. Participatie van de doelgroep vindt plaats als medewerkers projecten ontwikkelen, uitvoeren en toetsen in samenspraak met of zelfs op verzoek van de doelgroep. Verschillende niveaus van participatie zijn: moedoen, meewerken en meebeslissen.

•

Empowerment. De bewoners door de participatie het gevoel krijgen grip te hebben en te houden op hun leefstijl, zich ervan bewust zijn dat ze zelf een actieve bijdrage kunnen leveren aan gezond gedrag.

21

Doelgroep De doelgroep voor het project “Gezond Gewicht” zijn de kinderen en jeugdigen van 0 –19 jaar in de wijk Overvecht. Met als intermediaire doelgroepen: •

ouders van de 0- 19 jarigen in de wijk Overvecht

•

gezondheidszorg-, onderwijs-, sporten recreatie-instellingen en wijkwelzijnsorganisatie in de wijk Overvecht die zich richten op 0-19 jarigen (jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen, huisartsen, ziekenhuis, thuiszorg, voorscholen, peuterspeelzalen, basis- en voortgezet onderwijs, Dienst Sport en Recreatie, Cumulus enz.)

•

aanbieders van sporten spelactiviteiten in de wijk Overvecht

Beoogde effecten Het programma Gezond Gewicht Overvecht, dat een looptijd van vijf jaar heeft, heeft zich ten doel gesteld om ten opzicht van het startjaar 2005: •

Een toename van aantal kinderen dat gescreend wordt op overgewicht tot 90 %

•

Een toename van 20% van het aantal kinderen dat dagelijks ontbijt

•

Een toename van 10% van het aantal kinderen dat dagelijks de aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit eet

•

Een afname van 10% van het aantal ongezonde ‘tussendoortjes’ en frisdrank door kinderen

•

Een toename van 20% van het aantal kinderen dat sport, al of niet in georganiseerd verband

•

Een toename van 10% van de dagelijkse beweegmomenten voor peuters die deelnemen aan de voorscholen.

•

Bij minimaal de helft van de basisscholen in Overvecht zijn er plannen voor het schooljaar 2006-2007 en verder, waarin opgenomen is welke interventies de school zal uitvoeren rond de thema’s beweging en voeding.

Het valt op dat er geen beoogde effecten zijn geformuleerd wat betreft de subdoelen. Over intersectorale samenwerking, participatie van de doelgroep en empowerment zijn weinig concrete afspraken gemaakt. In het projectplan staan enkel suggesties en voorbeelden op dit gebied. Dit heeft te maken met het dynamische karakter van een community-project. Het ontbreken van vaste afspraken over het nastreven bereiken van deze subdoelen kan ervoor zorgen dat het belang ervan ondergewaardeerd wordt. Het risico bestaat namelijk dat de aandacht te zeer gericht wordt op de effecten, ten koste van de bereikte tussenstappen om deze effecten te realiseren.

2.2

Procesevaluatie De procesevaluatie heeft tot doel inzicht te geven in de processen die de basis vormen voor het

uitvoeren van de interventies. In deze evaluatie wordt eerst de structuur van de organisatie beschreven en wordt de concrete invulling hiervan geanalyseerd. De evaluatie gaat daarna in op de mate van participatie van de verschillende doelgroepen en op de benutting van de verschillende settings. De voor- en nadelen van de verschillende settings worden hierbij benoemd. Het volgende belangrijke aspect van de evaluatie betreft de tevredenheid van de deelnemers, vooral de betrokken intermediairen. De paragraaf daarna gaat over de mate van verankering van activiteiten die eind 2006 bereikt was.

22


Gemeente Utrecht

Als laatste komen de taken en verantwoordelijkheden van de intermediairen aan bod; de rollen van de belangrijkste samenwerkende partijen worden geëvalueerd.

Organisatie De organisatiestructuur bestaat uit een stuurgroep, een projectgroep en een werkgroep VVE en basisonderwijs (zie organogram in figuur 4). In de periode van 2005 tot 2007 zaten in de stuurgroep vertegenwoordigers op managementniveau van GG&GD-JGZ, GG&GD-GB, Aveant, Cumulus Jeugd, Dienst Wijken en DMO S&R. Deze groep werd voorgezeten door het afdelingshoofd van de afdeling JGZ. Deze groep heeft de functie om op managementniveau het project GO te faciliteren en daarnaast kan bij stagnatie van de voortgang van het project ingegrepen of ondersteund worden 5 . Er zijn 4 bijeenkomsten geweest. Inmiddels is per april 2007 de stuurgroep opgegaan in een meer omvangrijke overlegstructuur: het wijkgezondheidsplatform Overvecht.

Stuurgroep

Projectgroep

Werkgroep aansluiting VVE en basisonderwijs

Figuur 4: Organogram Gezond Gewicht Overvecht

De projectgroep bestond uit professionals van verschillende instellingen: onder meer van de welzijnsen thuiszorgorganisaties, het basisonderwijs en van verschillende gemeentelijke instellingen (zie tabel 1). Deze projectgroep is ieder 2 maanden bijeen geweest vanaf najaar 2005. In de projectgroep staan planning, communicatie en onderlinge afstemming van activiteiten centraal. Daarnaast is er een werkgroep aansluiting vroegen voorschoolse educatie (VVE) en basisonderwijs opgestart om concreter aan de slag te kunnen op het specifieke terrein VVE en het basisonderwijs (zie tabel 2). Deze werkgroep komt één keer per half jaar bij elkaar.

5 Meer uitgebreide rolbeschrijvingen van de stuurgroep, de projectleider en de werkgroepen staan beschreven in het projectplan

“gezond gewicht in Overvecht”. Deze tussentijdse evaluatie richt zich vooral op interventies, interventie-uitkomsten en determinanten en minder op het organiseren ervan. Dit is de reden dat evaluatie op dit vlak erg beknopt is.

23

Tabel 1: Professionals die participeren in projectgroep GO

Instelling

Aantal vertegenwoordigers

Cumulus welzijn

1

Basisonderwijs

1

Aveant/ thuiszorg

1

DMO Sport en recreatie

1

Bibliotheek

1

Afdeling Communicatie Gemeente Utrecht

1

GG&GD JGZ-arts

1

GG&GD onderzoeker

2

GG&GD gezondheidsbevorderaar

1

GG&GD projectleider

1

Tabel 2: Professionals die participeren in werkgroep aansluiting VVE en basisonderwijs

Instelling

Aantal vertegenwoordigers

GG&GD JGZ-verpleegkundige

1

Basisonderwijs

1

Cumulus VVE

1

GG&GD onderzoeker

1

Bibliotheek

1

GG&GD gezondheidsbevorderaar

1

De organisatiestructuur bevalt over het algemeen wel; kanttekeningen worden geplaatst bij de enigszins onopvallende rol van de stuurgroep. Daarnaast wordt de suggestie genoemd de projectgroep op te delen in meerdere subgroepen om deze effectief te houden (naar voorbeeld van de werkgroep basisscholen/ VVE). “De schotten tussen verschillende organisaties zijn weg, maar bruggen moeten nog gebouwd worden” aldus één van de intermediairen. Ook intensievere onderlinge communicatie, bijvoorbeeld één keer per maand een schriftelijk update wordt op prijs gesteld. Dit zou ook ten goede komen aan het tempo van de voortgang van het project.

Participatie Wie ondersteunen het project, wie zijn actief betrokken en wie worden geraadpleegd? Participatie van intermediairen en bewoners is van doorslaggevend belang voor het slagen van het project. Dit gebeurt dan ook op verschillende manieren en op verschillende niveaus. Via de projectgroep, de werkgroep en via het onderzoek zijn intermediairen geraadpleegd. Dit loopt goed, men is tevreden over de communicatie. “De interventies worden continue in samenwerking met de intermediairen op maat gemaakt”, merkt een projectgroeplid op. Een laag dieper in de organisatie kunnen professionals reacties geven op het project GO via de vertegenwoordiger van hun instelling. Deze manier van communicatie naar GO is minder direct, waardoor het minder op gang is gekomen. De participatie van andere medewerkers dan diegenen die in de projectgroep vertegenwoordigd zijn, is dan ook een stuk lager. Wel worden ze op de hoogte gehouden van de activiteiten van GO door middel van de nieuwsbrief. Suggesties voor vergroting van de betrokkenheid zijn: het opzetten van een apart communicatietraject voor professionals, het organiseren van enkele presentaties/ lunchbijeenkomsten binnen de samenwerkende organisatie of het opzetten van een onderzoek naar de wensen en de behoeften van de intermediairen in de wijk die tot nu toe nog niet participeren in GO. 24


Gemeente Utrecht

Nog verder de wijk in, tot aan de bewoners is de participatie bijna niet aanwezig. Bewoners worden wel geïnformeerd over de activiteiten, maar verder is hun betrokkenheid veelal passief, als deelnemers. Actieve participatie kan het project verder brengen. “Als wijkbewoners zelf met ideeën zijn gekomen hoeft de opbouwwerker nog maar te sturen en te volgen en af en toe te leiden, maar niet continu te trekken om activiteiten door te laten lopen” aldus de vertegenwoordiger van Cumulus. Er lopen wel initiatieven om de bewoners meer en meer acties te laten opstarten, maar dit gaat erg langzaam. Een voorbeeld van hoe participatie van leerlingen kan plaatsvinden is het project Overvecht Beweegt. Leerlingen van het ROC in Overvecht en van het Vader Rijn College worden ingezet op basisscholen. Ze dragen bij aan de uitvoering van projectweken over gezond gewicht door middel van het maken van gezonde hapjes of bij het geven van een beweegles. Het niveau van participatie is daarbij hoog, want de leerlingen kunnen zelf invulling geven aan de activiteiten die ze uitvoeren. Ook in het onderzoek binnen GO is op verschillende manieren participatie bereikt (interviews met intermediairen en betrokkenheid bij onderzoek en groepsgesprekken met leerlingen van het VMBO). Dat dit soort initiatieven nog weinig bestaan heeft verschillende redenen. Aan de ene kant ligt de nadruk bij GO op betrokkenheid van professionals van instellingen in de wijk. Anderzijds blijkt het ook dat bewoners zelf hun vraag snel neerleggen bij anderen en niet gewend zijn zelf met een plan te komen en dit mede uit te voeren. Toch is een sterkere inzet vanuit Go wel gewenst op dit vlak. Zelforganisaties in de wijk zouden bijvoorbeeld meer betrokken kunnen worden bij het project.

Setting van de activiteiten Voor het positief beïnvloeden van de leefstijl van kinderen en jongeren richt GO zich richten op verschillende settings:

Thuis

•

Wijk

•

School

•

Thuis

•

Preventie en zorg

Preventie en zorg

Wijk

School

Wijk De wijk wordt bereikt via de massa media, manifestaties, markten en openingen/uitreikingen/ afsluitingen. Daarnaast via activiteiten van instellingen die zich richten op de wijk: bibliotheek, Dienst Wijken, opbouwwerk etc. Het voordeel van de wijk als setting is vooral het zichtbare karakter voor iedereen in de wijk. In de setting wijk is een groot aantal interventies uitgevoerd (30 activiteiten hebben de wijk als specifieke doelgroep). School Het voordeel van samenwerking met de scholen in de wijk is dat het bereik tussen de 4 en de 16 jaar zeer groot is. Het zijn voor een deel kinderen die op andere manieren niet bereikt worden. Scholen hebben bovendien contact met de ouders, waardoor de doelgroep ouders meteen ook kan worden betrokken bij de activiteiten. De vroegen voorschoolse educatie valt ook onder scholen, waardoor een gedeelte van de kinderen vanaf twee jaar bereikt kan worden. Er is een uitgebreid pakket aan activiteiten uitgezet in de vroegen voorschoolse educatie in Overvecht. Op de basisscholen zijn minder activiteiten. Na inventarisatie van de gezondheidswerker van de GG&GD onder de basisscholen in

25

Overvecht is geconstateerd dat er op de meeste scholen wel bereidheid bestaat om met thema’s als voeding en beweging aan de slag te gaan, maar dat er veel barrières zijn (tijdgebrek, overbelasting, projectmoeheid etc.). Het vergt daarom meer inspanning om scholen in Overvecht op een structurele wijze met het thema ‘gezond gewicht’ te laten werken (zie ook paragraaf over evaluatie van taken en verantwoordelijkheden intermediairen, basisscholen. Er zijn 46 activiteiten binnen GO gericht op de setting school. Thuis Om de thuissituatie te beïnvloeden zullen de interventies zich moeten richten op familieleden van de kinderen van de doelgroep, vooral de ouders en de grootouders. Daarnaast is er thuis de invloed van TV, internet, lezen en van de winkels in de wijk. Binnen GO is er een scala aan interventies die zich richten op de intermediaire doelgroep, de ouders en de mensen in de wijk. Op die manier wordt in de thuissituatie draagvlak gecreëerd voor positieve veranderingen op het gebied van gezond gewicht. Op het gebied van TV en internet (gericht op bewoners) zijn geen activiteiten uitgevoerd. Daarentegen zijn meerdere artikelen verschenen in lokale media, in uitgaven van zorginstellingen en ook is er via de radio aandacht besteed aan gezond gewicht. Preventie en zorg Het voordeel van activiteiten binnen de setting preventie en zorg is dat de professionals die hier werkzaam zijn, een bepaalde autoriteit uitstralen naar de doelgroep. Hierdoor is de beïnvloeding van leefstijl via deze kanalen erg belangrijk. Het bereik via deze kanalen is bovendien vrij groot; door middel van de periodieke gezondheidsonderzoeken door de jeugdgezondheidszorg bijvoorbeeld wordt ongeveer 90% van de kinderen bereikt. Er zijn 26 activiteiten uitgevoerd op het gebied van preventie en zorg.

Tevredenheid deelnemers De samenwerkingspartners zijn over het algemeen zeer betrokken bij het project en nog meer bij de doelgroep, de kinderen in de wijk. Veel signalen wijzen erop dat het onderwerp gezond gewicht en een gezonde leefstijl erg leeft in de wijk, dit is positief, want dit biedt mogelijkheden om met dit thema aan de slag te gaan. Verder is men erg tevreden over de inzet van de medewerkers van GG&GD Gezondheid en Zorg die de motor achter het project draaiende houden. De deelnemers aan GO-activiteiten in de wijk zijn volgens de intermediairen veelal enthousiast hierover. Men is erg tevreden over de dingen die opgezet zijn, maar regelmatig zijn er wel negatieve opmerkingen over de activiteiten die (nog) niet plaatsvinden. Herhaling en uitbreiding van activiteiten is daarom gewenst. Tevredenheid over de activiteiten is erg belangrijk: “Het moet leuk en feestelijk gebracht worden dan slaat het wel aan in de wijk”. In de interviews aangegeven ontevredenheid over GO activiteiten heeft te maken met: •

Slechte benutting van andere subsidies/ financiering (bijvoorbeeld geen geld voor gymleerkracht, tekort aan middelen voor aanbod sportactiviteiten Cumulus, twijfel over toekomstige mogelijkheden van inzetten diëtistes op VVE, te groot takenpakket voor te weinig medewerkers JGZ, te weinig inspraak in invulling BOS-gelden)

•

Inzet scholieren/ stagiaires (bijvoorbeeld stagiaires voor coördineren en uitvoeren van sportfittesten)

26


Gemeente Utrecht

•

Slechte afstemming activiteit op specifieke doelgroep GO: “Adviezen waren ook niet afgestemd op achterstandswijken, qua sporten paste het niet. Het was zelfs pijnlijk omdat dure sporten werden geadviseerd waar kinderen niet mee thuis konden komen”.

•

Onbekendheid met GO binnen de samenwerkende instellingen.

Verankering activiteiten Bij de GG&GD is verankering van het thema overgewicht bereikt door opname van overgewicht als speerpunt in de nota Volksgezondheid van Gemeente Utrecht en in het stedelijke programma Overgewicht binnen gezondheidsbevordering. Hierdoor is financiering van interventies op het gebied van overgewicht gegarandeerd, ook voor Overvecht. Ook binnen Cumulus zijn zowel bij de voorschoolse educatie als bij opbouwwerk beleidsaanpassingen doorgevoerd die passen binnen de doelstelling van GO. Verder heeft Aveant verankering gerealiseerd door het zoeken van alternatieve financiering voor collectieve voorlichting zodat interventies mogelijk zijn die passen binnen GO. Ten slotte is ook in het onderwijs aandacht gekomen voor overgewicht als thema. Op basisscholen en op het Vader Rijn College zijn interventies uitgevoerd die positief zijn bevonden en die waar mogelijk verankerd worden in het structurele programma en in schoolgidsen e.d. Ten slotte is ook bij de gemeente bibliotheek in Overvecht het thema Gezond Gewicht opgenomen in het reguliere programma. Kritische noot bij verankering van activiteiten is dat over het algemeen meer intenties verankerd zijn, dan daadwerkelijke uit te voeren acties.

Evaluatie taken en verantwoordelijkheden intermediairen In deze paragraaf wordt de organisatorische kant van het project GO beschreven per betrokken partij. De taken en de verantwoordelijkheden van de verschillenden partijen worden in kaart gebracht en geëvalueerd. In deze procesmatige analyse wordt vooral gelet wordt op het scheppen van voorwaarden voor het goed kunnen uitvoeren van interventies. De interventies die worden beschreven dienen als toelichting op de organisatie- evaluatie, er wordt dus geen compleet beeld van alle interventies gegeven. GG&GD/ Gezondheidsbevordering Verschillende functies waar de GG&GD de nadruk op gelegd heeft zijn: spilfunctie in samenwerking tussen verschillende partijen in de wijk, financiële input geven waar nodig en bevorderen van afspraken op hoger niveau. Een rol die GG&GD vooraf en tijdens het project heel goed heeft uitgevoerd is het creëren van draagvlak bij de partners in de wijk. Voor facetbeleid en het bereiken van intermediairen die direct met de bewoners werken, is nog meer aandacht nodig. GG&GD/ JGZ Participatie van JGZ bij GO is in de eerste twee jaar laag, maar er is inmiddels uitzicht op een zeer intensief project bij de JGZ: “Overbruggingsprotocol Overgewicht”. Dat dit minder snel is opgestart als verwacht werd, heeft verschillende oorzaken. Onderlinge samenwerking verloopt stroef, moeizame communicatie door verschillende manier van benaderen van overgewicht, individueel versus wijkgericht, door capaciteitsproblemen bij JGZ en de hoge werkdruk daar. De uitvoerende medewerkers van de afdeling JGZ worden niet altijd goed geïnformeerd over GO en er wordt niet genoeg geprofiteerd van expertise van verpleegkundigen en artsen. “Er wordt niet genoeg geluisterd naar mensen in het veld” aldus verpleegkundige van een consultatie bureau in een interview. Aan de andere kant is de betrokkenheid van JGZ ook niet altijd voldoende en is de interne communicatie binnen de JGZ-afdeling niet

27

optimaal. Er is wisselwerking ontstaan tussen lage betrokkenheid van JGZ en tekort aan inspanningen die door GO gedaan worden richting JGZ. Inmiddels zijn de grootste obstakels genomen en is het vooruitzicht zeer positief. GG&GD/ Epidemiologie

Het actiebegeleidend onderzoek heeft de resultaten van onderzoek voortdurend teruggekoppeld naar

de projectgroep zodat interventies konden worden verbeterd. De onderzoeker is actief betrokken bij de projectgroep en in de werkgroep (zie ook onderzoek). Hierdoor heeft de onderzoeker goed zicht op

actuele ontwikkelingen van het project GO en sloten de thema’s van het onderzoek nauw aan bij initiatieven vanuit de wijk. Een deel van de taken van de onderzoeker overlapte met de taken van de wijkgezondheidswerker, bijvoorbeeld het in kaart brengen van netwerken en het ondersteunen bij het

ontwikkelen van de interventies. Een punt van aandacht bij het onderzoek van epidemiologie is het vergroten van de participatie van intermediairen bij het onderzoek (zie: evaluatie onderzoek). DMO Sport en recreatie DMO Sport en recreatie (S&R) richt zich vooral beleid, en niet op uitvoering. Voor uitvoering op het gebied van sport is het dan ook aan te bevelen om nog vertegenwoordiger van een sportvereniging of een sportorganisatie bij de projectgroep te betrekken naast de vertegenwoordiging van Cumulus op gebied van beweegactiviteiten. DMO S&R heeft een belangrijke rol gespeeld in het aanleveren van informatie over activiteiten die er al lopen op het gebied van beweging. Verder is er meegewerkt aan de realisatie van Swimfit. Dit is een speciaal zwemprogramma voor pubers tussen de 13 en 17 jaar die wel wat kilootjes kwijt kunnen. Continuering van dit programma is gewenst. Vanuit GO is bovendien meegewerkt aan een specifieke sportmiddag voor allochtone meisjes en vrouwen. Ook wordt er ieder jaar (in heel Utrecht) een Olympisch weekend georganiseerd waar jongeren gratis kennis kunnen maken met allerlei sporten en sportverenigingen. Het sporten binnen verenigingsverband kent verschillede drempels. Een docent van Vader Rijncollege geeft aan te merken dat “sportverenigingen niet zitten te wachten op grote groepen allochtone jongeren”. Ook vanuit welzijn ziet men dat voor bepaalde groepen geen aansluiting bestaat: “Er blijft een gat bestaan tussen bewegen in een buurtvereniging en bewegen op de sportschool”. Verder zijn er bij een andere activiteit fittesten uitgevoerd, waarna kinderen advies kregen over sportmogelijkheden. Hierover is de verpleegkundige die eraan mee werkte erg negatief: “adviezen waren niet afgestemd op achterstandswijken, qua sporten paste het niet. Het was zelfs pijnlijk omdat dure sporten werden geadviseerd waar kinderen niet mee thuis konden komen”. Een punt van samenwerking dat nog verbetering behoeft is het invulling geven aan de BOSsubsidie (buurt, ontwikkeling en sport) waaraan ook de GGD heeft meegewerkt. Basisonderwijs

Er zijn 11 basisscholen in Overvecht. Hiervan is ongeveer de helft betrokken bij het project. Het doel

was op minstens de helft van deze scholen plannen te maken voor interventies op het gebied van

voeding en beweging dit is op 5 scholen gelukt. Dat de andere zes scholen nog niet participeren, kan

zijn door desinteresse of capaciteitsproblemen van de scholen zelf. Ook kan het komen door de brede reikwijdte en de dynamiek van project Go, waardoor de initiatiefnemers van GG&GD minder intensief

aandacht besteed hebben aan de moeilijker toegankelijkere basisscholen. De doelen en de interventies van GO sluiten tot nog toe nog niet helemaal aan bij die van de basisscholen. Bijvoorbeeld een uit-

spraak van een schoolcoördinator was: “Er is bezuinigd op vakleerkrachten gym, deze zullen als eerste terug moeten komen. Hier is echt behoefte aan. Vakleerkrachten kunnen alle schoolkinderen in beweging zetten”.

28


Gemeente Utrecht

Aveant De samenwerking met Aveant (voeding en diëtetiek) is goed verlopen, de diëtisten hebben een belangrijke rol gespeeld bij verschillende interventies. Zij ervoeren de nauwe samenwerking met andere partijen in de wijk als zeer positief. Het bereiken van alle Aveant-medewerkers (voeding en dietiek en jeugdgezondheidszorg) in Overvecht was een moeilijke opgave die niet geheel gelukt is. Aveant is een grote organisatie waarvan maar één afgevaardigde in de projectgroep zit. Dit is onvoldoende om de informatie over GO goed te laten doordringen in de hele organisatie. De interne communicatie zou verbeterd kunnen worden door het opzetten van een apart communicatietraject voor de medewerkers. Ook de interactie tussen de medewerkers en de projectgroep zou dan vergroot kunnen worden en kunnen er meer eigen initiatieven vanuit Aveant komen die aansluiten bij GO. “De diëtisten van Aveant staat open voor intensievere samenwerking met andere partijen” aldus één van de vertegenwoordigers. Cumulus De betrokkenheid van Cumulus is steeds meer gegroeid gedurende het project GO. Inmiddels zijn al diverse kleine, maar ook enkele omvangrijke interventies opgezet in samenwerking met Cumulus. Cumulus is een grote organisatie waarvan maar één afgevaardigde in de projectgroep zit. Het is desondanks redelijk gelukt om Go bekendheid te geven binnen Cumulus. Dit heeft wel lang geduurd; het had met een apart communicatietraject voor de intermediairen sneller kunnen gaan. Cumulus (opbouwwerk) heeft zijn kracht bewezen bij het toegang geven tot de doelgroep en het geven van informatie over behoeften in de wijk. Dit laatste kan nog beter verlopen als er meer aandacht is voor signalen van de opbouwwerkers. Knelpunt bij Cumulus opbouwwerk is het tekort aan aanbod van bewegingsactiviteiten. De vraag hiernaar neemt toe, maar er zijn geen extra middelen beschikbaar om ook het aanbod te vergroten. Wat betreft samenwerking in de wijk zijn er verschillende nieuwe mogelijkheden, bijvoorbeeld aansluiting bij andere projecten zoals Big Move, Lady fit en Doe Mee in Overvecht. Bij Cumulus (vroegen voorschools educatie) is veel bereikt; de samenwerking met Aveant en GG&GD is goed verlopen. Er was enthousiasme bij de intermediairen en ook bij de doelgroep zelf was vooral voor het onderdeel bewegen veel draagvlak. Ook het combineren van thema’s voeding en opvoeding is goed bevallen. Hierbij is het noodzakelijk continu rekening te blijven houden met verschillende culturele opvattingen over voeding en het eigen lichaamsbeeld. “Er bestaat bij de allochtone gezinnen een bulk aan culturele opvattingen over eten en over beelden van een gezond lichaam” zegt de VVE-coördinator hierover. Een belangrijk vraagstuk voor de VVE is nog de mogelijkheden tot continuering van de interventie. Niet alle onderdelen kunnen op eigen kracht worden voortgezet. Wijkbureau Het wijkbureau heeft een kleine maar essentiële rol gepeeld binnen het project. Er zijn vooral faciliteiten beschikbaar gesteld zoals vergaderlocaties, communicatiemiddelen en overlegstructuren met verschillende partijen in de wijk. Financieel is het wijkbureau ook ingesprongen bij het realiseren van het pannaveldje bij het Vader Rijn College en bij de cursus Swimfit voor pubers. Bibliotheek De bibliotheek heeft in 2005 en 2006 nog geen activiteiten uitgevoerd, maar de voorbereidingen waren wel in volle gang. Eind 2006 is wel al gewerkt aan interventies in 2007. Er is tijd vrijgemaakt zodat een medewerker kon deelnemen in de projectgroep en er zijn gesprekken geweest over de mogelijkheden van de bibliotheek om aan te sluiten bij GO. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in een mooi en leerzaam

29

project. Daarnaast is tijdens de opening van het wijkinfopunt Overvecht (in de bibliotheek) het project GO gepresenteerd aan professionals in Overvecht. Afdeling communicatie Gemeente Utrecht De afdeling communicatie heeft een belangrijke rol gespeeld bij de communicatie naar de intermediairen en in mindere mate naar de bewoners van de wijk. De communicatie vindt plaats in nauwe samenwerking met de intermediairen. Het belang van interactie komt voort uit de community-benadering. Iedere 3 á 4 maanden wordt de nieuwsbrief over GO naar alle betrokkenen gestuurd zodat ze op de hoogte blijven van de activiteiten.

2.3

Conclusies en beschouwing

De hoofddoelstelling van het project is het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij kinderen van 0 tot 19 jaar in de wijk Overvecht. Daarnaast zijn er subdoelen opgesteld en zijn er intermediaire doelgroepen aangewezen zoals ouders en instellingen in de wijk. Bij de evaluatie viel het op dat er geen concrete afspraken gemaakt zijn over de genoemde subdoelen. Nu zijn alleen te bereiken effecten geformuleerd op gebied van (screening) van overgewicht en leefstijl van de doelgroep. Het is belangrijk om doelen op te stellen op de subdoelstellingen, wat wil GO bereiken wat betreft netwerken en de intersectorale samenwerking met onderwijs-, gezondheids-, sporten recreatie- en welzijnsinstellingen in de wijk Overvecht. Aan welke voorwaarden moeten deze netwerken of samenwerkingsverbanden bijvoorbeeld voldoen? De organisatiestructuur van GO en de samenwerking tussen de partners zijn erg positief beoordeeld. Het enige zwakke punt wat door intermediairen is genoemd is de zwakke rol van de stuurgroep. Over het bereik van GO in de verschillende doelgroepen is men over het algemeen tevreden. De deelnemers aan de activiteiten zijn volgens de intermediairen erg enthousiast en er is voldoening over de meeste activiteiten die zijn uitgevoerd. Minder is de participatie van de intermediairen in de wijk en zeer laag is de participatie van de bewoners. De intermediairen die direct betrokken zijn bij GO krijgen voldoende de gelegenheid tot inspraak in GO, maar buiten deze kring van ongeveer 15 mensen is participatie veel moeilijker. Voor bewoners is de drempel helemaal erg hoog, deze hebben bijna geen gelegenheid om een actieve rol te spelen bij het project. Bewoners participeren alleen via onderzoek of via de betrokken intermediairen. Andere twijfels over het project Gezond Gewicht Overvecht gaan over het bereiken van alle beoogde settings. Bijvoorbeeld in het basisonderwijs is men op barrières gestuit als tijdgebrek, overbelasting en projectmoeheid, die het onmogelijk hebben gemaakt interventies in deze setting te plannen. Een laatste kritische kantekening betreft de mogelijke continuering van succesvolle interventies. Verschillende intermediairen spreken hun onzekerheid uit over de toekomst en vragen zich af of het mogelijk blijft de activiteiten op de huidige manier voort te zetten. Deze onzekerheid kan uiteindelijk de tevredenheid over het project ook beïnvloeden. De taken en verantwoordelijkheden van de samenwerkende organisaties zijn in kaart gebracht. Het blijkt dat het consultatiebureau, de jeugdgezondheidszorg, de basisscholen en de lokale sportverenigingen het minst betrokken zijn bij GO. De projectgroep beschouwt deze partijen wel als essentieel voor een complete aanpak van overgewicht in de wijk.

30


Gemeente Utrecht

3 Deelonderzoeken Enkele interventies zijn op verzoek van intermediairen in de wijk nader onderzocht. Hierover zijn eerder al enkele onderzoeksrapporten verschenen. Deze staan kort samengevat in deze paragraaf. De evaluaties geven veel inzicht in het verloop van de interventies en daarnaast geven ze ook informatie over de bereikte effecten. De evaluaties van specifieke interventies zijn erg relevant voor de totale evaluatie van het programma Gezond Gewicht Overvecht omdat er precies wordt beschreven of de interventies goed zijn aangepast aan de lokale situatie en op welke manieren dit eventueel verbeterd kan worden. In de onderstaande figuur staat afgebeeld hoe dit hoofdstuk past in het hele onderzoek.














2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 5: De plaats van deelonderzoeken binnen het onderzoek Gezond Gewicht

3.1

Flash! Beweegweek op het Vader Rijn College

Het Vader Rijn College is een VMBO- school in Overvecht. In mei 2005 is daar een driedaagse beweegweek voor de onderbouw georganiseerd in samenwerking met GG&GD, Aveant, DMO S&R en NISB: de Flash! week. Flash! is een landelijk initiatief van het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen en staat voor fietsen, lopen, actief spelen, sporten en huishouden. Er werden sportactiviteiten aangeboden waardoor leerlingen op een actieve en leuke manier kennismaakte met verschillende sporten. Daarnaast werden theorielessen gegeven: met behulp van een computerlespakket over gezonde voeding en leefstijl, klassikale voorlichting door diëtisten en conditietestjes en computeropdrachten. Als laatste werd een feest georganiseerd waarbij leerlingen werden betrokken bij allerlei dansacts. Er is een onderzoek gedaan naar het beweeg- en voedingsgedrag van de leerlingen en naar hun ervaringen tijdens

31

de Flash!-week. De rapportage van het onderzoek is te vinden op : www.utrecht.nl/images/Gggd/bb/epidemiologie/pdf/evaluatieonderzoek_Flash-week_Vader_Rijn.pdf

Organisatie/ samenwerking Ondersteuning van GG&GD bij FLASH! -week werd zeer gewaardeerd en de ondersteuning wordt in afgeslankte vorm voortgezet. De inbreng van diëtisten van Aveant wordt niet noodzakelijk geacht voor continuering van de projectweek. Een verbeterpunt is de afstemming van het aanbod van andere (sport-welzijns) organisaties op interesse van de leerlingen en de mogelijkheid lid te worden.

Bereik Flash bereikt vooral allochtone jongeren rond de 14 jaar uit Overvecht of andere GSB-wijken. Van de leerlingen die meedoen heeft tussen de 25% en de 31% overgewicht. Dit is daarom bij uitstek een doelgroep om activiteiten voor te organiseren.

Participatie Aanbevolen wordt om leerlingen meer te betrekken bij de organisatie en gebruik te maken van de ideeën van de leerlingen.

Tevredenheid deelnemers Leerlingen vonden het een succesvol initiatief. Van de docenten vond niet iedereen dat zij goed geïnformeerd werden.

Effecten Leerlingen geven aan zich bewust te zijn geworden van het belang van bewegen en gezonde voeding en er is tevens een intentie om het (ongezonde) gedrag te gaan veranderen.

Aanbevelingen •

structureel verankeren Flash!-week (huidige plan is in elk geval nog 3 jaar doorgaan)

•

goed informeren docenten en mentoren

•

uitbreiden van activiteiten (naar hogere klassen, ouders betrekken, gezonde voeding in de kantine in de Flash!-week en zo mogelijk structureel een gezonde kantine, breder lespakket aanbieden over gezonde leefstijl)

3.2

Feest voor je gezondheid

“Feest voor je Gezondheid” was een gezondheidsmarkt in en rond het winkelcentrum Overkapel. Deze gezondheidsmarkt werd georganiseerd om het project Big Move in Overvecht te lanceren en bekendheid te geven bij wijkbewoners. Tegelijkertijd konden de bewoners kennis maken met GO en konden de intermediairen in de wijk kennis nader met elkaar kennismaken. Tijdens deze markt waren er informatiestands van de verschillende zorgen welzijnsinstellingen in de wijk en er werden demonstraties van beweegactiviteiten gegeven. Het onderzoeksverslag over “Feest voor je gezondheid” is te vinden via de volgende link: www.gggd.utrecht.nl

Organisatie/ samenwerking

32


Gemeente Utrecht

De samenwerking met BIG! MOVE, huisarts, fysiotherapeut, GG&GD, DMO, Cumulus, Aveant en NISB is succesvol geweest. Eén partij als kartrekker/ organisator is noodzakelijk (GG&GD of DMO) voor mogelijke herhaling van “Feest voor je Gezondheid”.

Bereik De verhouding kinderen, volwassenen en ouderen was ongeveer 45%, 35% en 20%. De verhouding allochtoon-autochtoon was ongeveer 75%-25%. Hiermee is de beoogde doelgroep bereikt. De opkomst van vooral volwassen mannen en jongeren kan echter nog verbeterd worden. De wervingsperiode was te kort, dit zou ongeveer 3 weken moeten zijn.

Participatie Professionals zijn actief betrokken geweest bij het opzetten van de gezondheidsmarkt. Bewoners hebben geparticipeerd bij de workshops/ demonstraties van beweegactiviteiten.

Tevredenheid deelnemers De diversiteit aan organisaties (sportverenigingen, huisarts, zorgverzekeraar, welzijnsorganisatie, NISB etc.) werd zeer verwelkomd. De stands werden door de bezoekers van het “Feest voor je Gezondheid” goed bezocht en er werden veel vragen gesteld aan de aanwezige hulp- en zorgverleners. De gratis spullen waren zeer in trek.

Effecten Ruim de helft van de zorgen hulpverleners denkt dat het “Feest voor je Gezondheid” wijkbewoners aangezet kan hebben tot meer beweging, zeker gezien de getoonde interesse. Bijna een derde verwacht echter (nog) geen effecten, voornamelijk vanwege het éénmalig karakter van het “Feest voor je Gezondheid” en het ontbreken van een beweegweek. Het plan was aanvankelijk om de markt te gebruiken om sportactiviteiten aan te kondigen die later die week plaatsvonden bij verenigingen of buurthuizen. Op die manier zou doorstroming ontstaan naar vervolgactiviteiten op het gebied van beweging. Dit was organisatorisch niet haalbaar, en werd wel als een gemis ervaren. De zorgen hulpverleners zelf hebben aangegeven het “Feest voor je Gezondheid” als een stimulerende activiteit te ervaren. Het is een unieke manier om het netwerk te versterken en tevens gezamenlijk in de leefwereld van de wijkbewoners zichtbaar te zijn.

Aanbevelingen •

Herhaling Feest voor je Gezondheid

•

Eventueel koppelen aan een beweegweek

•

Meer activiteiten voor specifieke doelgroepen (kinderen, jongeren en volwassen mannen).

•

Gezondheidsplatform opstarten voor betere netwerken voor zorgen hulpverleners om activiteiten beter af te stemmen.

•

3.3

Vrouwengezondheidsdag organiseren

Begin vroeg

Om de preventie van overgewicht bij peuters vorm te geven is GO een samenwerking aangegaan met de voorschoolse opvang van wijkwelzijnsorganisatie Cumulus. De interventie “Begin Vroeg” bestond uit het bijscholen van peuterleidsters op het gebied van voeding en beweging en het geven van voorlich-

33

ting aan ouders. Om het project te ondersteunen en te evalueren werd er een onderzoek aan gekoppeld. Resultaten hiervan zijn terug te vinden op www.gggd.utrecht.nl.

Organisatie/ samenwerking De samenwerking tussen GG&GD, Cumulus en Aveant is goed verlopen.

Bereik Via VVE wordt een doelgroep bereikt die goed past bij GO, gevarieerde culturele achtergrond, lage sociaal economische status en overgewicht. Op grond van analyses van overgewicht en het voeding en beweeggedrag van peuters lijkt preventie van overgewicht voor deze jonge leeftijdsgroep terecht en noodzakelijk.

Participatie De groepsleidsters zijn betrokken bij het vormgeven van de activiteiten. Ze hebben na een testperiode kunnen aangeven hoe ze vervolg wilden geven aan de implementatie van het project.

Tevredenheid deelnemers 80 % van ouders vindt een gezond gewicht van kind erg belangrijk, dit zorgt ervoor dat men bereid is te investeren in het project. Verder is de voorlichting positief ontvangen door de peuterleidsters en de ouders.

Effecten Kennis, attitude en intentie van ouders van kinderen in de VVE zijn in positieve zin veranderd (Schreurs, 2007). Daarnaast is peuterperiode een goed tijdstip om effectieve interventies uit te voeren.

Aanbevelingen •

Om gedragsverandering te kunnen realiseren is blijvende aandacht en voorlichting van belang. Zowel voor de ouders en de kinderen als voor de leidsters. Het is daarom belangrijk activiteiten op te nemen in beleid en vaste programma’s VVE.

•

Voorlichting nog meer afstemmen op dagelijkse praktijk en multiculturele samenleving.

•

Uitbreiding van activiteiten wordt geadviseerd: doelgroep, setting en soort activiteit. Doelgroep: niet alle peuters worden bereikt via VVE Setting: ook consultatiebureau’s en basisscholen betrekken, maar ook het hele gezin (thuis) Activiteit: toegankelijke peutergym of moeder en kind activiteiten

3.4

Website: Overvecht in Beweging

De website 'Overvecht in Beweging’ biedt intermediairen werkzaam in Overvecht informatie over het beweegaanbod in de wijk en over gezonde voeding. Deze informatie helpt intermediairen bij het beantwoorden van vragen van wijkbewoners en bij het geven van voorlichting. De website is gekoppeld aan de site van de gemeente Utrecht: www.utrecht.nl/overvechtinbeweging. 34


Gemeente Utrecht

Organisatie/ samenwerking Samenwerking tussen GG&GD en professionals is goed verlopen.

Bereik Website is nog niet zo goed bekend bij andere professionals in de wijk met uitzondering van diegene die meegewerkt hebben aan de ontwikkeling.

Participatie Er zijn 18 intermediairen van verschillende instellingen (vooral zorg en welzijn) betrokken bij de ontwikkeling van de website. Zij hebben geparticipeerd in een behoefteonderzoek. Participatie van bewoners was niet van toepassing omdat de website ontwikkeld wordt voor intermediairen.

Tevredenheid deelnemers De website sluit goed aan bij de behoefte van intermediairen aan informatie over beweegaanbod in de wijk en over voeding. Onderhoud is wel noodzakelijk.

Effecten Men vindt de website nuttig en overzichtelijk. Naar de effectiviteit van de website is geen onderzoek gedaan.

Aanbevelingen - In kaart brengen welke intermediairen allemaal in Overvecht werkzaam zijn met voeding en beweging en op de website plaatsen. Kunnen intermediairen zijn uit sectoren: school, wijk, thuis en zorg/ preventie. - Website actueel houden, eventueel in combinatie met nieuwsbrief van project GO - Website meer bekendheid geven.

3.5

Gezonde schoolkantine in het voortgezet onderwijs

Op drie voortgezet onderwijs (VO) scholen, in de wijk overvecht, is inzicht verkregen in de belemmerende en bevorderende factoren die van invloed zijn op het implementeren van een gezonde schoolkantine. Ook is geinventatariseerd welke rol de afdeling Gezondheidsbevordering van de GG&GD zou kunnen spelen.

Organisatie/ samenwerking Bereidheid en deelname aan het onderzoek op de scholen was groot.

Bereik Onderzoek vond plaats op de scholen: Het Vader Rijn College en het Gerrit Rietveld College (hier zitten veel leerlingen op die in Overvecht wonen).

Conclusies

35

Op beide scholen zijn niet alle betrokkenen geïnteresseerd in het meewerken aan het project. Het is nog niet duidelijk of het Vader Rijn College en het Gerrit Rietveld College aan de slag willen gaan met het project de gezonde schoolkantine in samenwerking met de GG&GD. Het onderzoek was een eerste inventarisatie, er zal nog een vervolg aan gegeven moeten worden om tot daadwerkelijke veranderingen van het kantinebeleid op deze scholen te komen.

3.6

Overzicht en conclusies

Om meer inzicht te krijgen in de afzonderlijke interventies, zijn er enkelen uitvoerig geëvalueerd. Deze evaluaties zijn naast elkaar gezet en systematisch beoordeeld aan de hand van een aantal criteria. De interventies kunnen zwak, matig of sterk scoren op deze criteria. Op basis van deze beoordeling kunnen verbeterpunten of acties worden geformuleerd. In het onderstaande schema is te zien wat de score is van de verschillende interventies. In het algemeen is de organisatie en de samenwerking goed verlopen en is het bereik van de interventies naar wens. Participatie van bewoners is als zwak beoordeeld en participatie van intermediairen als matig. Denk er hierbij wel aan dat de score ‘sterk’ pas wordt gegeven als alle niveaus van participatie zijn doorlopen: moedoen, meewerken en meebeslissen. De deelnemers zijn over het algemeen tevreden over de interventies en ten slotte de beoogde effecten zijn bij alle interventies behaald. Alleen bij de voor GO ontwikkelde website zijn de effecten nog niet gemeten. Waarschijnlijk zijn deze nog niet behaald aangezien de website nog verder ontwikkeld en geüpdate dient te worden.

Flash!-

Feest voor

week

je Gezond-

+

+

+

+

+

Bereik

+

+

+

-

+

Participatie

-

+-

-

-

-

+

+

-

+-

+-

+-

+

+

+

+

+

+

+

?

+

Begin Vroeg

Website

Algemeen/ totaal

heid Organisatie/ samenwerking

bewoners Participatie intermediairen Tevredenheid deelnemers Effecten

Figuur 6: Overzicht van evaluatie specifieke interventies

36


Gemeente Utrecht

4 Monitoring interventies Ook de monitoring van interventies maakt deel uit van het programma Gezond Gewicht Overvecht. Het is een uitdaging om op een zo eenvoudig mogelijke manier alle activiteiten die binnen het programma plaatsvinden overzichtelijk vast te leggen zodat aan het einde van het programma duidelijk is wat allemaal gedaan is en hoe deze activiteiten verlopen zijn, maar ook dat tussentijds activiteiten bijgesteld kunnen worden (zie bijlage 3 voor een overzicht van activiteiten). Een extra uitdaging is het om niet alleen de ‘grote interventies’ te monitoren, maar ook kleinere activiteiten als het versterken van samenwerking en pleitbezorging. Het programma Gezond Gewicht Overvecht wordt op verschillende manieren ondersteund door onderzoek (zie figuur 7 voor de plaats van monitoring van interventies).














2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 7: Overzicht van het onderzoek voor GO

Voor het programma Gezond Gewicht Overvecht, dat een looptijd van vijf jaar heeft, is het van belang dat goed gedocumenteerd wordt welke activiteiten in de loop van de tijd hebben plaatsgevonden en hoe deze verlopen zijn. Dit ter verantwoording voor de verkregen subsidies. Om deze reden is besloten de monitoring onderdeel te maken van het onderzoek rond het programma. Het doel van de monitoring van activiteiten is het vastleggen van de verschillende activiteiten die plaatsvinden in het kader van het project Gezond Gewicht Overvecht. Hierbij dient zowel aandacht te zijn voor het doel, de aanpak en de evaluatie van de uitgevoerde activiteiten. Resultaten -

Een uniform registratieformulier/ checklist voor activiteiten binnen het project

-

Een database met daarin een overzicht van alle uitgevoerde activiteiten

37

-

Tussentijdse overzichten van activiteiten in de voorafgaande periode

-

Een eindrapportage met een analyse en overzicht van alle uitgevoerde activiteiten

-

Presentaties (intern en extern)

Bij de monitoring van de interventie is gebruik gemaakt van het referentiekader voor gezondheidsbevordering wat ontwikkeld is door Saan en de Haes van het NIGZ (zie figuur 8). De nadruk ligt op de middelste drie kolommen: de interventies, de interventie-uitkomsten en de determinanten 6 . In de eerste paragraaf worden de vijf typen interventies kort toegelicht en wordt er aangegeven hoe er vorm aangegeven is binnen GO. Alle vijf typen interventies blijken ongeveer evenredig aan bod te komen binnen GO. Vervolgens worden de resultaten van GO beschreven aan de hand van de thema’s uit het referentiekader: interventie-uitkomsten en determinanten. Niet alleen de “klassieke interventies”, zoals het bevorderen van kennis over gezonde voeding, zijn geëvalueerd. Daarnaast zijn ook de achterliggende processen bekeken, de stappen die gemaakt zijn om tot bepaalde interventies te komen. Processen

Beleid Strategie

Menskracht Deskundigheid

Methoden Materialen

Maatschappelijke context: Historie

Investering Goodwill

Actualiteit Trends

Demografie

Informatie

Voorlichting Educatie

Gezondheids-

Humane

vaardigheid

biologie:

(health literacy)

- erfelijkheid - vitaliteit

Community-

Gezonde leefstijl

Settingontwikkeling

Kwaliteit van leven

Somatisch Psychisch Sociaal

Sociaal draagvlak Organisatie ontwikkeling

Sociale cohesie (soc. capital) Gelijke kansen (equity)

Kennis

Economie

Resultaten

Pleitbezorgen

Cultuur

Beleidsontwikkeling

Politiek etc.

Voorzieningen Beleid: wet,

Organisatie Netwerk

regels, financiering

Leiderschap

Intersectorale actie

1 Organiseren

2 Interventies

Gezonde

omgeving en milieu

3

Interventieuitkomsten

Determinanten

Gezondheid

winst en waardering kennis en inzicht

Figuur 8: Referentiekader voor gezondheidsbevordering

6 De eerste kolom van het referentiekader (organiseren), dient ter inspiratie voor hoofdstuk twee, de proces-evaluatie. De

laatste kolom (gezondheid) bevat resultaten die in dit rapport worden beschreven in hoofdstuk vijf, de monitoring van bmi en determinanten.

38


Gemeente Utrecht

4.1

Interventies

Informatie, voorlichting en educatie Hieronder vallen alle activiteiten die invloed willen uitoefenen op kennis, houding, vaardigheden, het gedrag en het zelfbeeld van individuele wijkbewoners. Het daarbij over de jaren 2005 en 2006. In GO zijn in deze periode +-45 interventies gericht op informatie, voorlichting en educatie. Dit is gebeurd door middel van massamedia, groepswerk en individuele counseling. De eerste poot: massamedia is veelvuldig gebruikt, er zijn verschillende artikelen verschenen in (lokale) media met een uiteenlopend bereik (zie bijlage 2: massamedia). Daarnaast is ook gebruik gemaakt van lokale radioprogramma’s om bekendheid te geven aan Gezond Gewicht. Het gebruik van media heeft twee doelen: voorlichting en het creëren van sociaal draagvlak voor activiteiten. Informatie via (massa)media Flyer Gezond Gewicht Officiële opening Pannaveldje Vader Rijn College inclusief persbericht Artikel uitgave Aveant Dreefnieuws: Artikel "Maar ze eten in ieder geval wel goed" Radio: enkele uitzendingen op radio Ons Utrecht: artikel "Vader Rijn College in strijd met kilo's Stadsblad Utrecht (editie Stad Noord): artikel "Overvechter Vetst" AD: artikel "Vader Rijn gaat voor minder kilootjes" Officiële uitreiking onderzoeksrapport "Flash" Vader Rijn College inclusief persbericht AD: Artikel "Leerlingen Vader Rjin vijf uur per dag achter het beeldscherm" RTV Utrecht/Utopics: reportage flash!-week Utrecht onderwijskrant oktober/november 2006 over overgewicht jeugd en GO Artikel in 't Bureaublad gemeente Utrecht over preventie, gezond gedrag en overgewicht Artikel GO nieuwsbrief JGZ

Met groepswerk zijn +-3000 mensen bereikt. De drie belangrijkste doelgroepen, kinderen, ouders en intermediairen worden ongeveer in evenveel activiteiten bereikt, wel zijn de absolute aantallen bij de kinderen een stuk hoger. Er zijn ongeveer 2000 kinderen bereikt, 500 ouders en bijna 500 buurtbewoners en intermediairen. (Voor informatie over de groepsvoorlichtingen zie bijlage 3). Tot nu toe is individuele counseling duidelijk het minst aan bod gekomen (+-200 kinderen), daarnaast is wel een groter aantal kinderen is individueel getest of onderzocht in het kader van gezond gewicht (ongeveer 1100 kinderen). Wat betreft participatie, deze is groot bij de intermediairen, maar bijna niet aanwezig bij bewoners. De voorlichtingsactiviteiten zijn georganiseerd door verschillende instellingen en in alle belangrijke settings (zie onderstaande schema). Het overgrote deel van de activiteiten is incidenteel van aard.

39

Instelling

Setting van activiteiten

Basisonderwijs

school/ thuis*

Cumulus VVE

school/ thuis*

GG&GD EPI

school/ zorg en preventie/ wijk

Voortgezet onderwijs

school

NISB

school

GG&GD JGZ

zorg en preventie/ thuis*

GG&GD VETC

zorg en preventie/ thuis*/school

GG&GD gezondheidsbevordering

zorg en preventie/ thuis*/wijk/school

Aveant

zorg en preventie/ thuis**/wijk/school

Opvoedbureau

zorg en preventie/ thuis*/ school

Big Move

zorg en preventie/ thuis*/wijk

Sportservice Midden Nederland

wijk

Bibliotheek

wijk/ thuis*

DMO-S&R

wijk/ school

Sportverenigingen

wijk

Cumulus opbouwwerk/ welzijn

wijk/ thuis*

* Met thuis(situatie) wordt o.a. verwezen naar beïnvloeding van de ouders en andere gezinsleden.

Community ontwikkeling Community ontwikkeling is een aanpak gericht op groepen mensen waarin betrokkenheid en participatie centraal staan. In het geval van GO bestaat de doelgroep uit mensen in school-, recreatie-, wijk-, en zorgsituatie. Het gaat dan om de kinderen en de jongeren, maar daarnaast ook om de mensen die direct met hen in contact staan, de ouders, de leerkrachten, de welzijnswerkers, de zorgverleners en andere professionals. Raadpleging en activiteiten die leiden tot participatie en inspraak van deze mensen, behoren tot community-ontwikkeling. In GO zijn 59 activiteiten gericht op community-ontwikkeling en het vergroten van sociaal draagvlak (zie bijlage 3 interventies). Dit bestaat voor het merendeel uit het verbeteren van overlegstructuren. Dit is op verschillende manieren gebeurd: er zijn officiële vergaderingen belegd of intermediairen zijn betrokken bij de projectgroep van GO. Maar daarnaast hebben er ook informele kennismakingen tussen intermediairen plaatsgevonden. Door het participeren in onderzoek voor het project zijn intermediairen ook verder betrokken bij het project, in die zin draagt dit ook bij aan community-ontwikkeling. De laatste belangrijke bijdrage aan sociaal draagvlak is de interactieve communicatie die in het kader van GO is uitgevoerd door het Gemeentelijke communicatiebureau. De bovengenoemde activiteiten zijn gericht op de intermediairen in de wijk.

40


Gemeente Utrecht

Raadpleging en inspraak in de wijk Start projectgroepbijeenkomsten november 2004 Afsluiten Convenant Gezond Gewicht Overvecht Deelname Basisschool De Schakel aan projectgroep Deelname bibliotheek aan projectgroep Oriënterend gesprek GO moskee Omar al Faroeq Bijeenkomst gezondheid Utrechtse Marokkanen: vrouwen, moskee Omar al Farouq Themabijeenkomst opvoeding Marokkaanse vaders Moskee Omar al Faroeq Gesprek met Mattheus voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007 Gesprek met Cleophas voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007 Werkgroep VVE/Basisschool Digitale nieuwsbrief GO: inventarisatie van nieuws GO Onderzoek: eet- en beweegmap inventarisatie behoefte en activiteiten Onderzoek: evaluatie feest voor je gezondheid Onderzoek: photovoice project basisschool Marcus Onderzoek: evaluatie: Gezonde Schoolkantine Onderzoek: evaluatie projectweek basisschool Marcus Onderzoek: peuters Cumulus 4 inventarisatie en evaluatie Onderzoek: community diagnose Onderzoek flash!-week Vader Rijncollege 2: inventarisatie en evaluatie Onderzoek: inventarisatie eet- en beweegactiviteiten in Overvecht Onderzoek: onderzoeksplannen Onderzoek: monitoring activiteiten

Daarnaast hoort bij community ontwikkeling ook het beïnvloeden van de attitudes van bewoners in de wijk, een brede aanpak die uiteindelijk bijdraagt aan het terugdringen van bij kinderen en jongeren. Hiervoor kunnen massamedia worden ingezet om zo sociaal draagvlak voor verandering bij wijkbewoners te creëren. Verder zijn wijkmanifestaties bij uitstek geschikt om tot communityontwikkeling te komen. Het Feest voor je Gezondheid is hiervan één van de voorbeelden.

Organisatieontwikkeling Hieronder vallen interventies die erop gericht zijn organisaties te veranderen. Interventies kunnen erop gericht zijn normen, regels en structuren bij te stellen binnen organisaties. Dit is verschillende manieren vormgegeven binnen GO. Ten eerste de beleidmatige veranderingen: binnen de vroegen voorschoolse educatie zijn beleidsaanpassingen doorgevoerd waarmee Gezond gewicht in het programma is opgenomen. Aanpassen van normen, regels en structuren Peuters Cumulus 1: Gezondere (op)voeding voor peuters op de groep Peuters Cumulus 2: gezondere beweging voor peuters op de groep Signaleringsprotocol JGZ: instructie en implementatie Flash!-week Vader Rijncollege 1: beweegweek 2005 SPIN-OFF: Vader Rijn College: structurele aanpassing aanbod schoolkantine opzet werkgroep GG&GD-Gezondheidsbevordering: stedelijk programma gezond gewicht

41

Ten tweede het vormen van netwerken tussen verschillende organisatie ten behoeve van verbeteringen op het gebied van Gezond Gewicht. De gezondheidsmarkt Feest voor je Gezondheid (zie evaluatie specifiek interventies) is een mooi voorbeeld van een activiteit waar medewerkers van verschillende zorgen welzijnsinstellingen in de wijk met elkaar in contact zijn gebracht. Ook het onder de aandacht brengen van GO tijdens opening wijkinfopunt Overvecht heeft bijgedragen aan het versterken van netwerken tussen professionals in Overvecht. Hierdoor is onderlinge afstemming tussen organisaties in de wijk bevorderd. Een netwerk of coalitie is bereikt wanneer samenwerking ontstaat waar vaste afspraken over bestaan die zijn vastgelegd in een contract of convenant of wanneer samenwerking blijkt uit concrete activiteiten die hebben plaatsgevonden. Vormen van netwerken en coalities: het afsluiten van contracten Start projectgroepbijeenkomsten november 2004 Afsluiten Convenant Gezond Gewicht Overvecht Projectplannen GO opstellen Samenwerking GO met Do-it ‘Overvecht Beweegt’ Overleg Big Move Individuele sporttest 2. Samenwerking met/afstemming tussen DMO S&R en JGZ Deelname bibliotheek aan projectgroep Subsidieaanvraag AGIS Officiële opening wijkinfopunt Overvecht Deelname Basisschool De Schakel aan projectgroep Gezondheidsmarkt in en rond het winkelcentrum Overkapel ' Feest voor je Gezondheid' Subsidieaanvraag BOS-impuls Pubercursus Swimfit in zwembad De Kwakel Signaleringsprotocol JGZ: instructie en implementatie

Ten derde de deskundigheidsbevordering: het bijscholen van medewerkers op het gebied van gezond gewicht, wat is gebeurd bij de VVE en bij de GG&GD. Hierdoor is er kennis in een organisatie verspreid waardoor de kwaliteit van voorlichtingen op het gebied van Gezond Gewicht toeneemt. Daarnaast draagt ook het opstellen van plannen bij aan het verbeteren va het functioneren van de organisatie van het project. Deskundigheidsbevordering Peuters Cumulus 1: Gezondere (op)voeding voor peuters op de groep; inclusief bijscholing Peuters Cumulus 2: gezondere beweging voor peuters op de groep; inclusief bijscholing Peuters Cumulus 3: voorlichting (op)voeding en beweging, ouders en VETC Implementeren module sportieve taal binnen taalprogramma allochtone vrouwen Individuele sporttest 3: instructie sociaal verpleegkundigen JGZ Cursus evaluatie-onderzoek voor GGD-epidemiologen Cursus Projectmatig creëren

Verbeteren van functioneren van organisaties Opstellen Communicatie- en PR plan Opstellen Interventieplan fase 1 Ontwerp logo GO Onderzoek: opstellen onderzoeksplannen Projectplannen GO opstellen

42


Gemeente Utrecht

Binnen GO droegen in 2005 en 2006 in totaal 70 activiteiten bij aan organisatieontwikkeling (zie bijlage 3 de tabel over interventies: bijstellen regels, vormen netwerk en overige activiteiten binnen ontwikkeling van organisatie).

Pleitbezorging, beleidsontwikkeling en intersectorale actie Het lobbyen en het beïnvloeden van beleid ten gunste van de preventie van overgewicht bestaat deels uit discrete processen, waar maar in beperkte mate zicht op is. Binnen Go is een belangrijke lobby gestart voor het betrekken van basisscholen bij het project. Dit is gebeurd via belrondes en presentaties over Gezond Gewicht bij de schoolteams in de wijk. Daarnaast is er een reeks aan pleitbezorging gedaan bij verschillende andere partijen in de wijk (zie onderstaand schema). Pleitbezorging basisonderwijs Presentatie team basisschool Op Dreef Presentatie GO in team basisschool Johannes XXIII Pleitbezorging basisschool De Marcus, Mattheus, Johannes, Grote Trekdreef, Johannes XXIII Gesprek over workshop beweegkriebels leerkrachten onderbouw basisschool De Schakel Presentatie team basisschool Cleophas Presentatie team basisschool Stroyenborchdreef Presentatie team basisschool De Schakel Presentatie GO in CB team Amazone-dreef Telefonisch contact met basisscholen 1 Convenant Gezond Gewicht Overvecht Pleitbezorging in LOA overleg basis onderwijs

Pleitbezorging overig Subsidieaanvraag leefbaarheidbudget Dienst wijken Pannaveldje Officiële opening wijkinfopunt Overvecht GO genoemd in presentaties VMU Officiële uitreiking onderzoeksrapport "Flash" Vader Rijn College inclusief persbericht Oriënterend gesprek lid werkgroep overgewicht Aveant JGZ Oriënterend gesprek GO moskee Omar al Faroeq Interne lunchmeeting Cumulus over GO Oriënterend gesprek Cumulus VVE Oriënterend gesprek GO sportcoördinator Cumulus Genoemd in het kader van het project Vraaggericht Preventiebeleid Oriënterend gesprek GO sportservice Midden Nederland Oriënterend gesprek GO wijkraad Presentatie GO JGZ-team Amazonedreef Presentatie GO jaaropening JGZ

Intersectorale actie bestaat uit overleggen buiten de eigen sector. Dit heeft bij GO bijvoorbeeld geleid tot subsidieaanvraag voor BOS gelden (buurt, ontwikkeling en sport) door Dienst Sport en Recreatie met een bijdrage van de GG&GD. Facetbeleid is onderdeel van intersectorale actie, alleen dan gaat het om het aansluiten bij partijen in andere sectoren om je doel te bereiken (niet health directed, wel

health related). Een voorbeeld hiervan is het betrekken van de bibliotheek bij GO. Informatie over gezonde voeding en bewegen integreren in het programma van taallessen voor allochtone vrouwen is

43

ook intersectorale actie. 70 lobby-activiteiten zijn geregistreerd en 25 activiteiten in intersectorale actie (zie figuur 6). Intersectorale actie Deelname in gemeentelijke adviesgroep sport en bewegen Advies: deelname expertmeeting in het kader van gemeentelijke sportnota 2007-2010 Advies gemeentelijke nota sport en recreatie 2006-2012 Overleg plannen overblijfcoaches/ tussentijdse opvang (lunch) met commercieel bedrijf Overleg met Jeugdsportfonds Overleg over samenwerking met U-pas Overleg over activiteiten van de Gemeente bibliotheek binnen GO Implementeren module gezonde voeding in taalprogramma allochtone vrouwen Implementeren module sportieve taal binnen taalprogramma allochtone vrouwen Overleg gezondheidsbevordering eerstelijnszorg Overvecht Samenwerking GO met Do-it Overvecht Beweegt

4.2

Interventie-uitkomsten

De interventie-uitkomsten zijn resultaten van de uitgevoerde interventies. Deze resultaten zijn belangrijk voor de evaluatie omdat op deze manier het bereikte effect te zien is. De criteria van beoordeling die bij dit gedeelte van de evaluatie zijn gebruikt, zijn gebaseerd op het theoretische referentiekader (zie Saan en De Haes, 2005) en op veldonderzoek in Overvecht (zie Hanneke Schreurs 2006a). Er wordt geprobeerd zo veel mogelijk conclusies te trekken over de gezondheidsvaardigheden en het sociaal draagvlak voor leefstijlverandering in de wijk. Daarnaast komen de doelen en de randvoorwaarden van de interventies in deze paragraaf aan bod en daarnaast bij enkele specifieke interventies ook de directe uitkomsten. Ook zijn beleidsveranderingen als gevolg van GO in kaart gebracht.

Gezondheidsvaardigheden Deze vaardigheden zijn op te delen in cognitieve en sociale vaardigheden op het gebied van gezondheid. Het gaat om begrip van hoe het lichaam en de psyche in relatie tot gezondheid werken, om kennis en vaardigheden om informatie over gezondheid te vinden en te gebruiken en om informatie over gezondheid te kunnen vergelijken en kritisch te toetsen, ook als het gaat om bijdrage van professionals en instellingen. 39% van de activiteiten binnen GO die zich richten op het verbeteren van gezondheidsvaardigheden. Slecht een klein gedeelte van deze interventies is geëvalueerd, dus we kunnen geen uitspraken doen over het directe effect van deze interventies. De uiteindelijke verandering van leefstijl is in heel Overvecht nog niet bereikt, hierop zijn veel verschillende factoren van invloed dus het is ook niet de verwachting dat dit effect al bereikt is (zie hoofdstuk 4 monitoring overgewicht en determinanten). Wel zijn positieve resultaten behaald bij specifieke interventies (zie hoofdstuk 3 deelonderzoeken).

Sociaal draagvlak Met het verbeteren van sociaal draagvlag beoogt GO acceptatie van en steun voor het project Gezond Gewicht en haar doelstelling: meer beweging en gezondere voeding voor 0 tot 19 jarigen. Voor de doelgroepen van GO gaat het vooral om sociaal draagvlak voor individuele beslissingen. Maatschappe44


Gemeente Utrecht

lijk draagvlak is meer van toepassing op verandering in beleid van maatschappelijke organisaties etc. Binnen Go is 71 % van de activiteiten gericht op het vergroten van sociaal draagvlak (communityontwikkeling). Interessant is wat hier nu concreet uit voortgekomen is. Ten eerste zijn de projectgroep en de werkgroep VVE-basisonderwijs ontstaan. Deze staan aan de basis van veel samenwerkingsverbanden. In het kader van GO is samenwerking bereikt met verschillende partijen. Samenwerking van GO met de volgende partijen: Cumulus VVE Cumulus opbouwwerk Cumulus welzijn Aveant dietiek Aveant Consultatie Bureau Communicatie Gemeente Utrecht Bibliotheek Overvecht Moskee Overvecht

Sportservice MNL Dienst wijken Diverse sportverenigingen Mesos medisch centrum Opvoedbureau AGIS

Big Move Basisonderwijs (Marcus, Mattheus, Cleophas, De Schakel, Op dreef, Johannes XXIII, Joannes, Grote Trekdreef)

Voortgezet onderwijs (Vader Rijn College + ROC +Rietveld College) U-pas Zwembad de Kwakel 1ste lijn (huisartsen/ psychologen) Nederlands Olympisch Comité*Nederlandse Sport Federatie Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen.

Een netwerk van partijen is gevormd, wat erg positief is voor het gezamenlijk aanpakken van overgewicht. Het zou goed zijn als het onderwerp overgewicht een vast agendapunt zou worden binnen het wijkgezondheidsplatform, waar verschillende van de bovengenoemden in participeren. Dan is het netwerk geformaliseerd. Het samenwerkingsverbanden tussen GG&GD, Cumulus en Aveant is vastgelegd in het convenant Gezond Gewicht, maar na afloop van dit project is het nog onduidelijk of men doorgaat met deze samenwerking. Daarnaast is er een convenant tussen AGIS en de GG&GD waarin afspraken staan over het overbruggingsprotocol overgewicht. De overige samenwerkingsverbanden zijn incidenteel van aard.

Beleid: wetten, regels, financiering Dit criterium betreft het verbeteren van beleid dat invloed heeft op de determinanten van gezondheid en, op de langere termijn, gezondheid zelf. Mogelijke stimulerende beleidsinstrumenten voor gezondheidsbevordering zijn voorlichtingscampagnes, subsidies en overeenkomsten met fabrikanten. Repressieve instrumenten zijn waarschuwingsteksten op artikelen, heffingen en geen verboden.

45

31 % van de activiteteiten van GO waren gericht op beleidsveranderingen. Het project GO heeft verschillende activiteiten in de wijk financieel ondersteund, bijvoorbeeld het project Overvecht Beweegt een stageproject in samenwerking met het VMBO en ROC in de wijk, de projectweken op het Vader Rijn College (inclusief kantinebeleid) en het project Begin Vroeg op de VVE’s van Cumulus. Een voorbeeld van aanpassingen van regels en beleid is verandering in regels over tussendoortjes die worden opgenomen in schoolgidsen van verschillende basisscholen. Dit type interventies is volgens betrokken intermediairen een goede aanvulling op het geven van voorlichtingen en het bieden van beweegactiviteiten: “De oplossing moet eerder hierin gezocht worden; het instellen van snoepverbod op scholen bijvoorbeeld maakt het voor ouders makkelijker”. Er is nog onvoldoende bereikt wat betreft doorvoeren van verandering in beleid en regelgeving. Reden hiervoor is dat er veel verschillende partijen en mensen bij betrokken zijn die allemaal achter deze veranderingen moeten staan. Voor het realiseren van voorzieningen of verandering in omgeving geldt hetzelfde, dit is nog niet erg vaak gelukt. Voorzieningen waren ook geen prioriteit bij het begin van het project.

4.3

Determinanten

Er zijn veel factoren die het gewicht van kinderen kunnen beïnvloeden. Daarbij komt dat deze factoren niet los van elkaar staan, maar met elkaar interfereren. In deze paragraaf worden de determinanten van overgewicht toegelicht en er wordt beschreven hoe binnen GO aandacht wordt besteed aan deze factoren. De determinanten vormen de criteria waarop project GO wordt beoordeeld. Deze zijn gebaseerd op veldonderzoek in Overvecht (zie Hanneke Schreurs 2006a). De determinanten die behandeld worden in deze paragraaf zijn: leefstijl, kennis, opvoeding, sociale steun, psychosociale problemen. Gezondheid en gezondheidszorg, fysieke omgeving en etniciteit en sociaal economische status.

Leefstijl Leefstijl is één van de determinanten voor overgewicht. Het verbeteren van gezondheidsgedrag op het gebied van voeding en bewegen is eigenlijk de kern van GO. Er zijn 45 activiteiten op dit terrein uitgevoerd. Gezond bewegen en eten begint bij bewustwording van ongezonde leefpatronen en eindigt bij het doorbreken van de bestaande patronen: een verandering van leefstijl. Activiteiten die aanmoedigen tot deze verandering zijn bijvoorbeeld; tests over eigen lichaam en leefstijl of voorlichting over het belang van gezonde voeding en beweging en de risico’s van overgewicht. Ook kennismaken met nieuwe beweegactiviteiten of informatie over het kopen en bereiden van gezonde voeding kunnen bijdragen aan verandering van leefstijl. Mensen worden op die manier gestimuleerd om meer te bewegen en gezonder te koken en te eten. Tot de determinant leefstijl behoort ook het begrip ‘empowerment’. Dit staat voor het besef dat mensen zelf sturing kunnen geven aan hun lot, aan hun gezondheid en aan hun omgeving. In GO is empowerment onder andere terug te zien bij de volgende drie interventies. Bij vrouwengroepen binnen het opbouwwerk van Cumulus, bij het inzetten van VMBO-leerlingen in projectweken op basisscholen en ook bij de bewegingsworkshops/ demonstraties door wijkbewoners tijdens Feest voor je gezondheid. Empowerment is hiermee wel aan bod gekomen, maar in verhouding tot de aandacht voor het verbeteren van leefstijl, is er erg weinig tijd aan besteed. Een voorbeeld van een programma dat gericht is op empowerment is Big Move. Omdat dit programma ook aansluit bij interventies gericht op de

46


Gemeente Utrecht

determinant “psychosociale problemen” staat Big Move verder toegelicht in die paragraaf (zie hieronder).

Kennis Een belangrijke oorzaak voor de hoge mate van overgewicht in Overvecht is een gebrek aan kennis. Kennis, inzicht en vaardigheden om gezonde voeding te bereiden en voldoende te bewegen zijn nodig om een gezond gewicht te bereiken en te houden. Dik zijn wordt niet altijd geassocieerd met ongezond, vooral door lager opgeleiden, zowel autochtoon als allochtoon (Schreurs, 2006). Bij o.a. de voorlichtingen die door Aveant zijn gegeven, ligt de nadruk op het uitbreiden van kennis. In onderstaande tabel zijn de voorlichtingen opgesomd, bijvoorbeeld aan ouders van schoolkinderen, aan peuterleidsters, aan jongeren op school en aan kinderen en ouders door de jeugdartsen- verpleegkundigen. Er wordt bijvoorbeeld verteld over de gezondheidsrisico’s van overgewicht en over het ontstaan van diverse aandoeningen zoals gewrichtsklachten, ademhalingsproblemen, diabetes, hart- en vaatziekten en sommige vormen van kanker. Ook is er aandacht voor de directe oorzaak van overgewicht, namelijk het meer eten dan wat met beweging verbrand wordt. Als laatste wordt ook, in mindere mate, informatie over beweegmogelijkheden in de wijk gegeven. 24 activiteiten hebben tot doel gehad kennis

te vergroten. Activiteiten gericht op kennis en leefstijlverandering Voedingslessen en lessen in sportieve taal in taallessen voor allochtonen Cursus opvoeden zo! Door voorlichters eigen taal en cultuur Voedingsvoorlichting ouders van verschillende basisscholen Voedingslessen in de klas op verschillende basisscholen Beweegweek "gezond Overvecht" basisschool Op Dreef Extra sportaanbod 10-18 jarigen in Park De Gagel Cursus 'Beter omgaan met pubers' Voorlichtingsbijeenkomsten mondverzorging en gezonde voeding Gezondere beweging voor peuters op de VVE-groep Bijeenkomsten over gezondheid in moskee Omar al Faroeq Flash!-week Vader Rijncollege 1: beweegweek 2005 Pubercursus Swimfit in zwembad De Kwakel Project Fit en Gezond op basisschool Marcus Presentaties over het voorkomen van overgewicht aan leerkrachten op basisscholen Individuele gesprekken met ouders door JGZ-teams: opvoedings- en voedingsadviezen Individuele Sport- en fittesten voor leerlingen groep 6 en 7

Opvoeding Ook de ouders spelen volgens de intermediairen (Community Diagnose Schreurs, 2006) een actieve rol in het ontstaan van overgewicht bij hun kinderen. Overgewicht ontstaat door de regels die kinderen krijgen opgelegd of beter gezegd het gebrek aan regels. Bijvoorbeeld in de projecten op de VVE van Cumulus is daarom voorlichting over voeding en beweging gecombineerd met opvoedingsbegeleiding. Ook is bij een cursus voor ouders over omgaan met Pubers een element over gewond gewicht toegevoegd. Bij voorlichting op basisscholen gericht op ouders komt opvoeding ook aan de orde, net als bij de voorlichting via de media. Bij 27 activiteiten is opvoeding expliciet meegenomen als aandachtspunt. De koppeling tussen gezonde voeding en opvoeding wordt dus veelvuldig gemaakt.

47

Sociale steun/ sociale druk Een andere determinant voor overgewicht is sociale steun of druk uit de omgeving. Bij sociale druk werden door Schreurs (2006) een aantal punten genoemd die indirect voedings- en bewegingsgedrag van mensen in Overvecht beïnvloeden. Dit waren eten en een stevig postuur als status, groepsdruk en het belang van gastvrijheid (vooral in allochtone populaties). Deze sociale en culturele factoren worden bij 28 interventies binnen GO wel zoveel mogelijk meegenomen, maar dit is nog voor verbetering vatbaar. Om dit te realiseren is allereerst meer kennis nodig over de rol van sociale steun. In het onderzoek van GO staat meer aandacht hiervoor gepland.

Psychosociale problemen Het omgaan met stress, het hanteren van relaties met anderen en de wijze waarop mensen persoonlijke zingeving realiseren worden beschouwd als een onderdeel van een gezonde leefstijl (Saan en de Haes, 2005). Wat betreft overgewicht in Overvecht wordt het hebben van psychosociale problemen expliciet genoemd als determinant voor overgewicht. Intermediairen gaven aan dat deze problemen van invloed zijn op iemands eet- en beweegpatroon. Hetzij direct door problemen van de kinderen zelf of indirect door problemen van de ouders. Om leefstijlfactoren te kunnen veranderen is kracht nodig (Schreurs, 2006). Een voorbeeld van een interventie in Overvecht die oog heeft voor het omgaan met psychosociale problemen is Big Move. Dit is een programma vanuit een brede benadering gericht op “’empowerment”. Dit is ontwikkeld voor mensen die het gevoel hebben niet meer de regie over hun eigen leven te hebben en kampen met overgewicht, suikerziekte, hart- en vaatziekten, spanningen en moeheid. In de aanpak ligt de nadruk op gezond gedrag en de invloed die mensen daar zelf op hebben. De uitgangspunten van het programma zijn plezier, het creëren van nieuwe sociale relaties in de wijk, het vergroten van zelfvertrouwen, participatie, interactie tussen deelnemers en begeleiders, focus op gezond gedrag en continuïteit. Dit voorbeeld laat zien dat interventies kunnen ingrijpen op zowel de psychosociale als de lichamelijke gezondheid en dat gedragsverandering dan versterkt wordt. In totaal is bij 6 activiteiten (4%) aandacht voor psychosociale problemen.

Gezondheid en gezondheidszorg Een laatste oorzaak voor de prevalentie van overgewicht in Overvecht is de gezondheidszorg. Verbeteren van voorzieningen (bekendheid, beschikbaarheid, bereikbaarheid), breder dan alleen gezondheidszorgvoorzieningen is ook nodig om het voorkomen van overgewicht te verminderen. Centraal staat het vergroten van aandacht voor het probleem overgewicht bij jongeren en het daarop aanpassen van de zorg (Schreurs, 2006). Tot nu toe zijn er binnen GO 6 activiteiten op dit vlak gerealiseerd (zie evaluatie JGZ). Er zijn onder meer sporttests uitgevoerd, waarbij advies op maat is gegeven en er is samengewerkt met het Utrechts Jeugdsportfonds. Wanneer het overbruggingsprogramma overgewicht (binnen de afdeling JGZ) volledig geïmplementeerd is, zoals nu gepland staat, dan kan een flinke voortgang geboekt worden op dit terrein. In dit programma zal worden gewerkt aan een versterking van vroegtijdige signalering door de JGZ en een gerichte aanpak bij kinderen bij wie sprake is van (enig) overgewicht. De aanpak zal bestaan uit begeleiding door de JGZ zelf, een wijkaanpak voor preventieactiviteiten en de ontwikkeling van een protocol voor doorverwijzing naar de eerste en tweede lijn.

Fysieke omgeving Dit onderwerp betreft de invloed van de fysieke omgeving (bebouwing, transportvoorzieningen) en het milieu op de gezondheid. Voor GO kan men denken aan realisatie van sportveldjes (pannaveldje Vader Rijn College) of andere voorzieningen om beweegactiviteiten te stimuleren. “In de omgeving is nog 48


Gemeente Utrecht

steeds niet genoeg aandacht voor mogelijkheden om te veilig te spelen” verwoordt één van de projectgroepleden enige onvrede in de wijk hierover. Er zijn enkele activiteiten gericht op aanpassen van voorzieningen en omgeving, onder meer: •

Aangepast aanbod schoolkantine Vader Rijn College tijdens projectweek;

•

Realisatie Pannaveldje Vader Rijn College;

•

Website over beweegactiviteiten in Overvecht.

Etniciteit/ SES Overgewicht komt vaker voor bij allochtonen en laagopgeleiden in Overvecht. Het is daarom goed de problematiek in haar maatschappelijke context te bekijken. GO heeft enkele activiteiten met speciale aandacht voor de Turkse en Marokkaanse doelgroep, via de moskee en door middel van voorlichting door Voorlichters Eigen Taal en Cultuur van de GG&GD. Ook heeft Aveant voorlichters van allochtone afkomst. Daarnaast wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met lage SES door afstemming van voorlichting op het niveau van de deelnemers en door zoveel mogelijk goedkope activiteiten te realiseren. Om de juiste doelgroepen te kunnen bereiken zouden financiële drempels zoveel mogelijk vereffend moeten worden. Ook bij de keuze voor een setting speelt etniciteit en SES een rol: juist door de keuze voor interventies bij de vroegen voorschoolse educatie worden bijvoorbeeld veel peuters in achterstandssituaties en hun ouders bereikt. Bij 17 activiteiten (13%) zijn deze kenmerken van de doelgroep expliciet in de aanpak meegenomen.

4.4


De monitoring van interventies maakt deel uit van het programma Gezond Gewicht Overvecht. Op een zo eenvoudig mogelijke manier worden alle activiteiten die binnen het programma plaatsvinden overzichtelijk vastgelegd zodat aan het einde van het programma duidelijk is wat allemaal gedaan is en hoe deze activiteiten verlopen zijn, maar ook dat tussentijds activiteiten bijgesteld kunnen worden. Bij de monitoring van de interventie is gebruik gemaakt van het referentiekader voor gezondheidsbevordering wat ontwikkeld is door Saan en de Haes van het NIGZ. De nadruk ligt op de interventies, de interventie-uitkomsten en de determinanten. Bereik van de interventies Met groepswerk gericht op een gezonde leefstijl zijn ongeveer 3000 mensen bereikt. De activiteiten zijn verspreid over de verschillende doelgroepen. De drie belangrijkste doelgroepen, kinderen, ouders en intermediairen worden ongeveer in evenveel activiteiten bereikt, wel zijn de absolute aantallen bij de kinderen een stuk hoger. Er zijn ongeveer 2000 kinderen bereikt, 500 ouders en bijna 500 buurtbewoners en intermediairen. Wat betreft participatie, deze is groot bij de intermediairen, maar bijna niet aanwezig bij bewoners. De activiteiten zijn georganiseerd door 16 verschillende instellingen en in settings school, thuis zorg en preventie en zorg. Het overgrote deel van de activiteiten is incidenteel van aard.

49

Voor het creëren van sociaal draagvlak en community-ontwikkeling voor het project zijn 59 activiteiten uitgevoerd (59, 43 %, zie figuur 6). Er is inmiddels een netwerk van partijen in de wijk gevormd, wat erg positief is voor het gezamenlijk aanpakken van overgewicht. Er zijn partijen uit verschillende sectoren bij betrokken. De meeste samenwerkingsverbanden zijn echter nog incidenteel van aard. Verder is er het één en ander op positieve wijze veranderd op het gebied van beleid en voorzieningen rond het thema Gezond Gewicht. Er is bij verschillende instellingen veel inzet geweest (70 activiteiten (51%) op het gebied van organisatie ontwikkeling en 70 op het gebied van pleitbezorging, zie figuur 6) en er is veel bereikt wat betreft doorvoeren van verandering in beleid en regelgeving. Bij De GG&GD is verankering van het thema overgewicht bereikt door het opstarten van het stedelijke programma Overgewicht binnen gezondheidsbevordering. Hierdoor is financiering van interventies op het gebied van overgewicht gegarandeerd, ook voor Overvecht. Daarnaast zijn bij Aveant, Cumulus en in het onderwijs ontwikkelingen ontstaan rond thema overgewicht, die steeds meer verankerd raken binnen deze organisaties. Het is moeilijk te beoordelen of het voldoende is voor continuering na afloop van de inzet door de GG&GD. Ten slotte zijn er 25 activiteiten geregistreerd op het gebied van intersectorale actie (18%). De stap zetten naar samenwerking met andere sectoren blijft dan ook iets achter. 50 40 %

30 20 10 0

Organisat ie ont wikkeling

Pleitbezorging

Informat ie, voorlichting en educat ie

Community ont wikkeling

Intersectorale act ie

Percentage interventies naar de aard van de int erventie

Figuur 6: Percentage interventies naar de aard van de interventie

Interventie-uitkomsten De interventie-uitkomsten zijn resultaten van de uitgevoerde interventies. Bij dit gedeelte moet worden opgemerkt dat de interventie-uitkomsten lastig te monitoren waren; er zijn maar beperkte mogelijkheden voor onderzoek, deze zijn vooral ingezet om de doelen en de randvoorwaarden van de interventies te monitoren en daarnaast bij enkele specifieke interventies ook de directe uitkomsten (hoofdstuk 3). Of gezondheidsvaardigheden en sociaal draagvlak voor leefstijlverandering zijn toegenomen in de wijk als geheel blijft moeilijk te bepalen. De beleidsveranderingen zijn wel in kaart gebracht, op dit gebied is er veel bereikt, vooral wat betreft agendasetting van het thema overgewicht en het doorvoeren van verandering in beleid en regelgeving. Determinanten Over het algemeen zijn er vooral activiteiten georganiseerd ter verbetering van leefstijl (en kennis/ mentaliteit). Specifieke onderwerpen die hierbij aan bod zijn gekomen staan in figuur 7.

50


Gemeente Utrecht

50 40 %

30 20 10 0 Algemeen doel

Tussendoor

Fruit/groente

Frisdrank

Bewegen

Ontbijt

Sportclub

Percentage van de activiteiten

Figuur 7: Percentage interventies per thema binnen leefstijl en kennis

Daarnaast is ook energie gestoken in het vergroten van de sociale cohesie in de wijk en in mindere mate het verbeteren van voorzieningen (in de omgeving en in de gezondheidszorg). De andere determinanten zijn minder aan bod gekomen omdat ze niet of moeilijk beïnvloedbaar zijn. Dit zijn: opvoedingsproblematiek, sociale steun, psychosociale problemen 7 , gezondheidszorg en etniciteit en sociaal economische status (zie figuur 8). Of een tekort aan kennis over interventies rond deze thema’s hierbij een rol heeft gespeeld is niet bekend. De determinanten die uit de community-diagnose naar voren zijn gekomen als belangrijkste reden voor overgewicht in de wijk, zijn niet als uitgangspunt voor interventies genomen. Binnen de projectgroep is aanvankelijk wel afgesproken dat deze redenen

overgewicht in de wijk, een lijddraad zouden vormen voor de keuze voor interventies. In de praktijk is

echter gebleken dat dit niet op alle punten te realiseren is, vooral op die punten waar de insteek vanuit de community-diagnose afwijkt van de gebruikelijke wijze van werken. Concrete aanpassingen aan

specifieke kenmerken van de wijk zijn bijvoorbeeld het kiezen van interventies rond thema’s als versterken van sociale steun, het omgaan met psychosociale problemen 8 en het versoepelen van de toe-

gankelijkheid van de gezondheidszorg. Een andere aanpassing zou zijn het verregaand rekening

houden met culturele en sociaal economische achtergrond van wijkbewoners bij het uitvoeren van interventies. Te denken valt aan een voorlichting over goedkope gezonde voeding of sportaanbod aansluitend bij een specifieke etnische groep.

70 60 50 % 40

30 20 10 0

algemeen

leefstijl

mentalit eit

sociale druk

opvoeding

SES/etnicit eit

psychosociale problemen

gezondheidszorg

Percentage van de activiteiten

Figuur 8: Percentage interventies per determinant

7

Sociale steun en psychische problemen kunnen wel indirect aan bod komen bij interventies gericht op sociale cohesie (sociaal capitaal).

8

Dit kan in principe ook vorm krijgen in samenwerking met instellingen die op het gebied van psychosociale gezondheidactief zijn in de wijk.

51

5 Monitoring overgewicht en determinanten Voor dit hoofdstuk zijn de registratiecijfers van de periodiek gezondheidsonderzoeken van de JGZ geanalyseerd. We krijgen hierdoor inzicht in de mate van overgewicht in Overvecht over de laatste jaren en in de invloed van verschillende determinanten. Een gedeelte van de cijfers kan bovendien gebruikt worden om de beoogde effecten van het project te meten. In de eerste paragraaf worden de ontwikkeling in de tijd van het voorkomen van overgewicht en de screening ervan aangegeven. Ook wordt de ontwikkeling van drie leefstijlfactoren gevolgd. De tweede paragraaf heeft tot doel determinanten voor overgewicht in Overvecht te identificeren. In de derde paragraaf worden wijken en subwijken vergeleken wat betreft overgewicht en eet en beweeggedrag. Als laatste worden achtergrondkenmerken van kinderen meegenomen in de analyses van overgewicht. In figuur 8 wordt aangeduid hoe dit gedeelte van het onderzoek is ingepast in het geheel.














2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 8: Overzicht onderzoek voor GO

5.1

Overgewicht en leefstijl: ontwikkeling en screening

Als eerste komt de ontwikkeling van overgewicht en leefstijl in de jaren 2202 tot 2006 aan bod. In tabel 3 is te zien dat de percentages overgewicht en obesitas bij de jeugd in Overvecht over de afgelopen 4 jaar ongeveer gelijk zijn gebleven. Daarnaast zijn ook geen significante verschillen gevonden wat betreft het percentage kinderen dat lid is van een sportclub en het percentage kinderen wat dagelijks ontbijt. Verder blijkt dat er minder kinderen op zwemles zitten tijdens het schooljaar 2005/2006 dan in 2002/2003. Mogelijk effect van het project Gezond Gewicht Overvecht op overgewicht en leefstijl 52


Gemeente Utrecht

blijkt niet uit de analyse van de tot nu toe verzamelde gegevens. Wat betreft ontbijten is wel een absolute toename van 1,8% bereikt.

Tabel 3: Vergelijking overgewicht en leefstijl vóór en tijdens project GO Ontbijt minimaal 5 x per n

Overgewicht

Obesitas

Lid sportclub

Zwemles

week

1548-2149

18,0

7,3

40,4

13,2

72,7

02/04

17,2

7,0

40,8

15,5

72,0

05/06

19,0

7,6

39,9

11,2

73,3

Totaal

Vetgedrukte en onderstreepte percentage duiden op statistisch significante verschillen. Bron: JIS 2002-2006

Een van de eerste stappen in het voorkomen van overgewicht is de screening ervan. Eén van de doelen van GO is daarom ook een toename van het aantal kinderen wat gescreend wordt op overgewicht. In de volgende analyse wordt gekeken hoe het er voor staat met deze screening in de wijk Overvecht. Tabel 4: Percentage op overgewicht gescreende kinderen in Overvecht

Jaar

2004-2005

2005-2006

Totaal

84%

78%

81%

Bronnen: Registratiecijfers JGZ (JIS 04-06), DMO schoolinformatie, Gegevens inwoners per leeftijdsgroep van Bestuursinformatie Gemeente Utrecht (de aantallen waarop de percentages zijn gebaseerd zijn te vinden in bijlage 3).

Via de JGZ worden alle kinderen in groepen 2 en 6 van de basisschool en in de brugklas onderzocht tijdens een periodiek gezondheidsonderzoek. In principe wordt dan ook gescreend op overgewicht. Het doel van GO is een toename van het aantal kinderen wat gescreend wordt op overgewicht tot 90%. Uit tabel 4 blijkt dat dit percentage nog niet gehaald is. In totaal, gekeken naar de afgelopen 2 jaar, komt de screening uit op 81%.

5.2

Leefstijlfactoren als determinanten van overgewicht

Tabel 5 laat de situatie in Overvecht zien. De resultaten laten geen significante verschillen in leefstijl zien tussen kinderen met en zonder overgewicht wat betreft leefstijl. Een opvallende bevinding uit deze tabel is dat in Overvecht ouders van kinderen met overgewicht vaker hun kinderen als gezonde eters beoordelen dan ouders van kinderen met een normaal gezicht. In heel Utrecht is dat precies omgekeerd, ouders van kinderen zonder overgewicht beoordelen het eetgedrag van hun kinderen vaker als gezond dan ouders van kinderen met overgewicht. Deze tegengestelde resultaten zouden erop kunnen duiden dat ouders in Overvecht andere opvattingen hebben over overgewicht en gezond eten dan die in Utrecht als geheel. Om hier een verklaring voor te vinden wordt in de volgende paragraaf onderzocht of er verschillen zijn tussen etnische groepen in de beoordeling van eetgedrag in verhouding tot gewicht.

53

Tabel 5: Groepsverschillen op basis van overgewicht en SES in Utrecht versus Overvecht Lid sport-

Gezond

Ontbijt

Fruit

minimaal 5

min. elke

Groente

dag

elke dag

min.

club

Zwemles

eten= goed

x per week

gewicht

61,6

20,8

77,0

84,3

80,9

83,6

Overgewicht

46,5

17,8

71,7

71,8

77,5

77,1

40,6

13,3

61,9

74,4

75,6

71,3

38,9

11,1

67,0

70,4

73,8

67,0

Locatie Geen over-

Utrecht (n=690524136)

Geen overOvervecht

gewicht

(n=8252755)

Overgewicht

Vetgedrukte en onderstreepte percentage duiden op significante verschillen. Bron: JIS 2002-2006

Er zijn, zoals in tabel 6 is weergegeven, etnische verschillen in de beoordeling van gezond eetgedrag in verhouding tot gewicht. Tabel 6: Etnische verschillen wat betreft beoordeling gezond eten per gewichtsklasse in Utrecht

Percentage beoordeeld als goede gezonde eters Surinaams/ Etnische groep

Nederlands

Antilliaans

Turks

Marokkaans

Overige etniciteit

Ondergewicht

75

66

44

47

62

gewicht

86

74

57

61

69

Overgewicht

82

66

64

62

69

Normaal

Vetgedrukte percentages duiden op significante verschillen. Bron: JIS 2002-2006

In het algemeen beoordelen allochtone ouders hun kind minder vaak als gezonde eters dan de Nederlandse ouders. Verder valt op dat bij Nederlandse ouders kinderen met een normaal gewicht het vaakst worden beoordeeld als goede eters terwijl bij de Turkse en Marokkaanse ouders de kinderen met overgewicht het vaakst worden beoordeeld als goede gezonde eters. Dit kan erop wijzen dat deze ouders zich niet bewust zijn van welk eetgedrag bij welke gewichtsklasse als gezond kan worden beschouwd. Om iets meer te weten over leefstijlfactoren als determinanten voor overgewicht zijn aanvullende analyses uitgevoerd met de registratiegegevens van alle Utrechtse kinderen. Hier volgen de resultaten van deze analyses.

54


Gemeente Utrecht

Tabel 7: Groepsverschillen op basis van overgewicht en SES in Utrecht Ontbijt

Lid sport-

minimaal 5

Fruit

min. elke

Groente

Gezond

min.

SES

club

Zwemles

eten= goed

x per week

dag

elke dag

Totaal

61,6

20,8

77,0

84,3

80,9

83,6

46,5

17,8

71,7

71,8

77,5

77,1

40,4

14,6

63,0

71,8

71,1

70,9

34,8

13,7

65,4

65,7

71,8

71,5

65,6

23,1

75,1

87,0

78,9

83,6

60,3

22,5

74,7

81,2

78,3

76,3

79,3

25,9

87,9

96,9

89,5

93,4

73,0

25,7

84,1

91,6

89,5

92,5

Geen overgewicht

Overgewicht Geen overgewicht

Laag


Midden


Hoog

Overgewicht

Vetgedrukte en onderstreepte percentage duiden op significante verschillen. Bron: JIS 2002-2006

Uit tabel 7 wordt duidelijk dat er een verschil is in leefstijl tussen de kinderen met en zonder overgewicht in Utrecht. De kinderen met overgewicht zitten minder vaak op zwemles of sportclub, ontbijten minder vaak en eten minder fruit en groente. Ook beoordelen ze zichzelf minder vaak als gezonde eters. Dit geldt voor de kinderen in Utrecht en het verschil blijft bij lidmaatschap sportclub en bij ontbijtgedrag bestaan binnen de groepen op basis van sociaal economische status (SES). In de volgende grafieken is dit te zien (figuur 9 en 10).

overgewicht geen overgewicht

%

80

60

40

20

47

62 totaal

35

40 lage SES

60

66

midden SES

73

79 hoge SES

Figuur 9 – Percentage lid sportclub naar SES en overgewicht in Utrecht. Bron: JIS 2002-2006

55

overgew icht geen overgew icht

%

80

60

40

20

72

84 totaal

66

72

lage SES

81

87

m idden SES

92

97

hoge SES

Figuur 10: Percentage dagelijks ontbijten van kinderen met en zonder overgewicht in Utrecht. Bron: JIS 2002-2006

56


Gemeente Utrecht

5.3

Overgewicht en leefstijl stad, wijk en subwijk

In deze paragraaf worden verschillen in overgewicht en leefstijl tussen geografische gebieden geanalyseerd, dat wil zeggen tussen Utrecht en Overvecht en tussen de subwijken in Overvecht zelf. Tabel 8: Overgewicht en leefstijl in Overvecht en Utrecht (02-06) Gezond

Ontbijt

Fruit

eten=

minimaal 5

min. elke

min.

Zwemles

goed

x per week

dag

elke dag

58,2

20,3

75,9

83,3

80,1

82,3

8,0

40,4

13,2

62,6

72,7

74,8

69,8

14,5

7,3

35,7

14,9

71,1

72,7

79,0

74,2

Neckardreef

18,6

8,3

35,8

16,0

63,5

80,5

74,1

71,8

Amazonedreef

18,5

7,3

47,3

11,3

64,4

72,0

77,3

71,5

17,5

8,3

43,7

9,7

57,6

66,1

72,5

64,7

n= 724

n=724

n=742

n=407

n=241

n=243

n=247

n=246

16,9

7,7

30,3

9,3

62,7

66,7

72,4

65,2

Gebied

Overge-

Obesi-

Lid

wicht

tas

sportclub

13,9

4,9

17,7

Groente

Utrecht (andere wijken) n=24140 Overvecht n=2760

Taagdreef/ Zamenhofdreef Wolgadreef/

Zambesidreef/ Tigrisdreef aandachtsgebieden*

Vetgedrukt en onderstreept betekent significante verschillen tussen Overvecht en de rest van Utrecht, tussen de subwijken onderling en tussen aandachtsgebieden en de rest van Overvecht *Haifadreef, Ankaradreef, Henriettedreef e.o., Wolgadreef en Ivoorreef Bron: JIS 2002-2006

Overvecht wijkt op alle gemeten onderwerpen af van de rest van Utrecht. Binnen Overvecht merken we dat er geen verschillen zijn tussen de subwijken wat betreft overgewicht en obesitas (zie tabel 8). Wat betreft de leefstijlfactoren ontstaat er geen eenduidig beeld, er is niet een bepaalde subwijk die overal slecht voor staat. Anders ligt het bij de aandachtsgebieden (aangeduid als achterstandsgebieden in het GSB-beleid). Deze nemen op drie onderwerpen een nadelige positie in; de kinderen zijn minder vaak lid van een sportclub, zitten minder vaak op zwemles en minder kinderen ontbijten dagelijks.

57

5.4

Overgewicht en leefstijl per sociaal demografische groep

In deze paragraaf worden onder meer leeftijdsgroepen, etnische groepen en sociaal-economische groepen vergeleken. Tabel 9: Overgewicht en leefstijl per sociaal demografische groep in Overvecht 02-06 Overge-

Ontbijt

wicht (zonder Groep Totaal

Lid

Gezond

minimaal

Fruit

eten=

5 x per

min. elke

Groente min.

obesitas)

Obesitas

sportclub

Zwemles

goed

week

dag

elke dag

17,7

8,0

40,3

13,3

62,9

27,2

74,8

69,7

Leeftijd 2-3jr*.

+10

+5

--

--

--

--

--

--

4-7jr.

14,8

8,1

29,6

25,5

59,3

73,2

76,6

68,5

8-11jr.

21,0

7,9

51,4

6,6

64,9

77,8

75,3

67,2

12-15jr.

18,0

7,8

43,0

0,7

65,6

67,8

71,3

75,2

Jongen

16,3

7,4

48,4

13,4

63,2

24,6

73,8

67,4

Meisje

19,1

8,6

32,0

13,1

62,6

30,1

75,8

72,1

Nederlands (n=?)

15,2

5,7

58,8

20,2

73,8

85,6

73,1

83,3

Geslacht

Etniciteit Surinaams/ Antilli-

aans

11,5

7,1

47,0

17,8

58,5

80,2

77,8

73,6

Turks

23,7

11,5

33,6

10,4

61,3

65,3

76,4

66,1

Marokkaans

18,2

8,1

33,2

9,8

59,6

67,8

73,2

64,4

Ander etniciteit

14,6

8,1

33,3

9,3

57,0

68,1

78,4

65,8

SES Hoge SES

7,6

3,8

61,7

19,8

86,6

Midden SES

16,2

7,4

50,2

26,5

83,3

Lage SES

19,6

8,8

41,1

17,9

66,8

Zeer lage SES

18,3

9,3

30,8

6,6

63,9

Bron: JIS 2002-2006 (GG&GD) en *Registratie Consultatiebureau Amazonedreef, is niet meegenomen in totaal. Vet gedrukt en onderstreept duidt op significante verschillen. -- betekent te weinig gegevens.

Wat blijkt uit de bovenstaande tabel (tabel 9) is dat etniciteit en opleidingsniveau van de ouders samenhangen met overgewicht en gezonde leefstijl. De zeer lage SES groep en de kinderen van Marokkaans en vooral de Turkse afkomst hebben het meeste overgewicht. Ook valt op dat deze groepen het slechts scoren op gezonde leefstijl factoren, met uitzondering van het eten van fruit. Relevante verschillen tussen leeftijdscategorieën zien we bij matig overgewicht; de 8 t/m 11 jarigen springen er in negatieve zin uit met 21 % matig overgewicht tegenover 15 % van de jongere kinderen en 18 % van de oudste groep. De kinderen met obesitas zijn hier nog niet in meegenomne, dit is bij alle leeftijdsgroepn ongeveer 8%. Wat betreft lidmaatschap van een sportclub en dagelijks ontbijten, laat de groep 8 tot en met 11-jarige juist een positiever beeld zien dan de andere twee categorieën. Een andere bevinding is dat er meer jongens dan meisjes op een sportclub zitten en er minder jongens dan meisjes dagelijks ontbijten. Er zijn dus etnische verschillen in voorkomen van overgewicht en leefstijl. Matig overgewicht

komt het vaakst voor bij kinderen van Turkse afkomst. Er zijn vervolgens enkele aanvullende analyses gedaan binnen groepen op basis van sociaal economische status. Zo kunnen we de kinderen van 58


Gemeente Utrecht

allochtone afkomst vergelijken met de kinderen uit lage SES-groepen. Deze groepen komen overeen wat betreft opleidingsniveau van de ouders. Etnische verschillen in overgewicht en leefstijlpatronen blijken minder groot te zijn als ook opleidingsniveau wordt bekeken (zie tabel 10).

Tabel 10: Etnische verschillen in overgewicht en determinanten opgesplitst naar SES Ontbijt

SES Laag

Etnische

Overge-

groep

wicht

Nederlands Turks

Lid

Hoog

minimaal

Fruit

eten=

5 x per

min. elke

Groente min.

Obesitas

sportclub

Zwemles

goed

week

dag

elke dag

18,1

8,0

48,5

16,4

70,2

78,8

64,6

76,0

26,1

12,1

34,1

10,2

58,9

61,0

75,5

66,1

Marokkaans

19,3

7,6

31,1

8,2

58,3

64,9

71,9

61,2

Overig

12,0

9,6

34,9

10,4

54,3

64,4

71,4

67,1

Midden

Gezond

(lageaant) Nederlands

16,2

5,1

61,9

27,9

81,1

91,2

83,8

94,6

Turks

20,3

13,9

45,5

13,6

63,3

77,3

81,3

62,5

Marokkaans

15,3

10,7

44,7

14,3

53,7

73,6

78,0

68,3

Overig

--

--

--

--

--

--

--

--

Nederlands

--

--

--

--

--

--

--

--

Turks

--

--

--

--

--

--

--

--

Marokkaans

--

--

--

--

--

--

--

--

Overig Bron: JIS 2002-2006 -- betekent te weinig gegevens. Vet gedrukt en onderstreept duidt op significante verschillen

59

5.5


De uiteindelijke verandering van leefstijl is in heel Overvecht nog niet bereikt (zie hoofdstuk 4 monitoring overgewicht en determinanten). Hier worden de doelen nogmaals genoemd en daarbij wordt aangegeven of deze doelen al bereikt zijn. •

Een toename van aantal kinderen dat gescreend wordt op overgewicht tot 90 % Dit is gemiddeld genomen wel bereikt, maar er zijn veel schommelingen te zien.

•

Een toename van 20% van het aantal kinderen dat dagelijks ontbijt Toename van 1,8 %, in schooljaar 2005-2006 ten opzichte van 2002-2004. Dit is nog te weinig.

•

Een toename van 10% van het aantal kinderen dat dagelijks de aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit eet. Daar weten we nog niets van, maar in eindevaluatie (2009) zal hier wel voldoende over bekend zijn vanuit verschillende gegevensbronnen, waaronder JIS-gegevens (JGZ-registratie).

•

Een afname van 10% van het aantal ongezonde ‘tussendoortjes’ en frisdrank door kinderen Daar weten we nog niets van (dit is nog niet herhaaldelijk onderzocht) en het monitoren hiervan richt zich vanaf 2007 enkel op (gezoete) (fris) dranken.

•

Een toename van 20% van het aantal kinderen dat sport, al of niet in georganiseerd verband. De toename is nog niet bereikt, het percentage kinderen dat sport is hetzelfde gebleven van 2002-2004 tot 2005-2006. Dit wordt verder gemonitord.

•

Een toename van 10% van de dagelijkse beweegmomenten voor peuters die deelnemen aan de voorscholen. Dit is bereikt, maar nog niet verankerd voor de toekomst.

•

Bij minimaal de helft van de basisscholen in Overvecht zijn er plannen voor het schooljaar 2006-2007 en verder, waarin opgenomen is welke interventies de school zal uitvoeren rond de thema’s beweging en voeding. Bijna bereikt, 5 van de 11 scholen hebben voldaan aan deze voorwaarde.

Alles bij elkaar zijn de doelen nog niet behaald, maar de intentie was ook deze te halen aan het einde van het project. Daarnaast zijn positieve resultaten behaald bij specifieke interventies wat betreft het veranderen van attitudes (zie hoofdstuk 2 evaluatie specifieke interventies). Op basis van de conclusies uit de onderzoekscijfers wordt aanbevolen aandacht te besteden aan:

60

•

Bewustwording van gezond eetgedrag

•

Turkse en Marokkaanse kinderen

•

Kinderen van laag opgeleide ouders

•

Thema ontbijt

•

Thema lidmaatschap sportclub/ bewegen in georganiseerd verband

•

8-11 jarigen

•

Ankaradreef, Henriettedreef e.o., Wolgadreef en Ivoorreef


Gemeente Utrecht

6 Conclusies en aanbevelingen 6.1

Conclusie procesevaluatie

De organisatie van GO en de samenwerking tussen de partners zijn erg positief beoordeeld. Het bereik van GO in de verschillende doelgroepen en settings is over het algemeen ook goed. De deelnemers aan de activiteiten zijn tevreden. Minder is de participatie van de intermediairen in de wijk die niet participeren in de projectgroep en zeer laag is de participatie van de bewoners. De intermediairen die direct betrokken zijn bij GO krijgen voldoende de gelegenheid tot inspraak in GO, maar buiten deze kring van ongeveer 15 mensen is participatie veel moeilijker. Voor bewoners is de drempel helemaal erg hoog, deze hebben bijna geen gelegenheid om een actieve rol te spelen bij het project. Bewoners participeren alleen via onderzoek of via de betrokken intermediairen. Het is voor de toekomst wel belangrijk samen met de partners van GO te bepalen wat de doelen van het programma zijn wat betreft netwerken en (intersectorale) samenwerking, mate van participatie van de doelgroep en empowerment.

6.2

Conclusie evaluatie specifieke interventies

Uit de intensieve evaluatie van enkele specifieke interventies is gebleken de organisatie en de samenwerking goed verlopen is en dat het bereik van de interventies naar wens is geweest. Participatie van bewoners is als zwak beoordeeld en participatie van intermediairen als matig. Denk er hierbij wel aan dat de score ‘sterk’ pas wordt gegeven als alle niveaus van participatie zijn doorlopen: moedoen, meewerken en meebeslissen. De deelnemers zijn over het algemeen tevreden over de interventies en ten slotte de beoogde effecten zijn bij alle interventies behaald.

6.3

Conclusie monitoring en evaluatie interventies

Gezondheidsvaardigheden/ gezonde leefstijl Met groepswerk en individuele benadering samen gericht op een gezonde leefstijl zijn ongeveer 4500 mensen bereikt. De activiteiten zijn verspreid over de verschillende doelgroepen. De drie belangrijkste doelgroepen, kinderen, ouders en intermediairen worden ongeveer in evenveel activiteiten bereikt, wel zijn de absolute aantallen bij de kinderen een stuk hoger. Er zijn ongeveer 2000 kinderen bereikt, 500 ouders en bijna 200 buurtbewoners. Er zijn dus nog relatief weinig ouders bereikt. Wat betreft participatie, deze is groot bij de intermediairen, maar bijna niet aanwezig bij bewoners. De activiteiten zijn georganiseerd door 16 verschillende instellingen en in settings school, thuis zorg en preventie en zorg. Het overgrote deel van de activiteiten is incidenteel van aard. Sociaal draagvlak Er is een netwerk van partijen in de wijk gevormd, wat erg positief is voor het gezamenlijk aanpakken van overgewicht. Er zijn partijen uit verschillende sectoren bij betrokken. De meeste samenwerkingsverbanden zijn echter nog incidenteel van aard.

61

Beleid en voorzieningen Er is bij verschillende instellingen veel bereikt wat betreft doorvoeren van verandering in beleid en regelgeving. Bij De GG&GD is verankering van het thema overgewicht bereikt door het opstarten van het stedelijke programma Overgewicht binnen gezondheidsbevordering. Dit komt voort uit de nota Volksgezondheid 2007, waarin Overgewicht een sperpunt is. Hierdoor is financiering van interventies op het gebied van overgewicht gegarandeerd, ook voor Overvecht. Daarnaast zijn bij Aveant, Cumulus, DMO, Sport en recreatie en in het onderwijs ontwikkelingen ontstaan rond thema overgewicht, die steeds meer verankerd raken binnen deze organisaties. Intermediairen De taken en verantwoordelijkheden van de samenwerkende organisaties zijn in kaart gebracht. Het blijkt dat het consultatiebureau, de jeugdgezondheidszorg, de basisscholen en de lokale sportverenigingen het minst betrokken zijn bij GO. De projectgroep beschouwt deze partijen wel als essentieel voor een complete aanpak van overgewicht in de wijk. Onderzoek Bij het onderzoek is het belangrijk goed evenwicht te vinden tussen het ondersteunen van het project en de wetenschappelijke kant van het onderzoek. Doelen voor het project zijn alleen opgesteld wat betreft gezonde leefstijl en bereik van screening. Nog niet voor de intersectorale samenwerking met onderwijs-, gezondheids-, sporten recreatie- en welzijnsinstellingen in de wijk Overvecht. Ook niet voor mate participatie van de doelgroep en empowerment. Dit bemoeilijkt het evalueren ervan.

6.4

Conclusie monitoring overgewicht en determinanten

Alles bij elkaar zijn de gestelde doelen wat betreft leefstijlverandering nog niet behaald, maar de intentie was ook deze te halen aan het einde van het project. Daarnaast zijn positieve resultaten behaald bij specifieke interventies wat betreft het veranderen van attitudes (zie hoofdstuk 2 evaluatie specifieke interventies). Op basis van onderzoekscijfers wordt aanbevolen aandacht te besteden aan:

62

•

Turkse en Marokkaanse kinderen

•

kinderen van laag opgeleide ouders

•

thema ontbijt

•

thema lidmaatschap sportclub

•

8-11 jarigen

•

Ankaradreef, Henriettedreef e.o., Wolgadreef en Ivoorreef

•

Bewustwording van gezond eetgedrag


Gemeente Utrecht

6.5 •

Aanbevelingen Samenwerkingsverbanden binnen de wijk een structureel karakter geven. (Bijvoorbeeld: In het wijkgezondheidsplatform overgewicht structureel als agendapunt laten terugkomen)

•

Meer aandacht voor participatie van zowel intermediairen( buiten diegene die al betrokken zijn) als bewoners. (Bijvoorbeeld: Communicatietraject binnen Cumulus, Aveant en JGZ, leerlingparticipatie op scholen, betrekken zelforganisaties, bewonersplatform)

•

Vanuit GG&GD de intermediairen zo veel mogelijk informeren over Gemeentelijke ontwikkelingen zoals de belangrijke rol van overgewicht binnen de nota Volksgezondheid

•

Activiteiten van de samenwerkende instellingen een structureel karakter geven (andere subsidies na project Gezond Gewicht, opnemen in begroting instellingen)

•

Doelen opstellen wat betreft interventie-uitkomsten, wat wil GO bereiken wat betreft netwerken en de intersectorale samenwerking met onderwijs-, gezondheids-, sporten recreatie- en welzijnsinstellingen in de wijk Overvecht.

•

Consultatiebureau, JGZ en basisscholen intensiever betrekken bij GO

•

Sterker inzetten op interventies voor ouders, waarbij gelet wordt op de mate van het bereik en op het effect van de interventies voor deze ouders.

Communicatie De presentaties van de onderzoeksrapportage zijn aangegrepen voor een persmoment voor GO. Dit heeft wisselend succes gehad. Verder kunnen de onderzoeksrapportage nog meer tot hun recht komen als er een populaire samenvatting voorin zou zitten.

63

Literatuur Heuvel, M. van der (2006) Inventarisatie voor een gezonde VO-school. Scriptie opleiding gezondheidsvoorlichting Woerden Reimert, N. (2006) Overvecht in beweging. Ontwikkeling en evaluatie van een website voor intermediairen in de wijk Overvecht. Scriptie Universiteit Twente. Saan, H. en Haes, W. de (2005) Gezond effect bevorderen. Het organiseren van effectieve gezondheidsbevordering. Uitgeverij NIGZ: Woerden Schreurs, H. (2006a) Gezond Gewicht rapportage 1: Community diagnose. GG&GD Utrecht Schreurs, H. (2006b) Gezond Gewicht rapportage 2: Evaluatie FLASH!-week Vader Rijn College. GG&GD Utrecht Schreurs (2007) Gezond Gewicht rapportage 3 Begin Vroeg… Gezonde voeding en beweging voor peuters en de vroegen voorschools educatie. GG&GD Utrecht

64


Gemeente Utrecht

Bijlagen Bijlage 1: Handleiding voor monitoring activiteiten

Monitoring activiteiten Korte handleiding Welke activiteiten Het is van belang dat activiteiten die in het kader van het project Gezond Gewicht Overvecht (GO) plaatsvinden, goed gedocumenteerd worden. Hiervoor dient het registratieformulier ‘monitoring activiteiten’. Het is de bedoeling dat alle activiteiten die direct uit GO voortvloeien, maar ook de activiteiten die aan het project aanhaken in een database komen. Aangezien er binnen het project meer gebeurt dan het uitvoeren van interventies als voorlichting, biedt het registratieformulier daarnaast ook ruimte voor activiteiten als beleidsontwikkeling, netwerkvorming en pleitbezorging. Het is hierbij mogelijk dat een grotere interventie uit meerdere activiteiten bestaat. Registratieformulier Het registratieformulier bestaat uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel is bedoeld om zicht te krijgen op het doel en de aanpak van de activiteit (de opzet). Het tweede onderdeel op het verloop en het bereik van de activiteit (de evaluatie). Het formulier is gebaseerd op het referentiekader gezondheidsbevordering (H. Saan en W. de Haes, 2005). Dit is een uitgetekend model van gezondheidsbevordering. Hier wordt de definitie gehanteerd dat gezondheidsbevordering, rekeninghoudend met de maatschappelijke context, het organiseren van interventies is die resulteren in tussenresultaten/interventie-uitkomsten, die van invloed zijn op determinanten van gezondheid om zo gezondheid en gelijke kansen op gezondheid te vergroten. (zie referentiekader) Wie Aan de gezondheidsbevorderaars van de GG&GD wordt gevraagd de registratieformulieren in te vullen voor activiteiten die in het kader van GO plaatsvinden. Wanneer Het eerste deel van het evaluatieformulier kan bij aanvang van een activiteit ingevuld worden. Het tweede deel na afloop van een interventie als het een incidentele interventie betreft en éénmaal per jaar als het een structurele interventie betreft.

65

Korte uitleg begrippen

Begrip

Uitleg

Gezondheidsvaardigheid (health literacy)

Verbeteren begrip werking lichaam en psyche, mogelijkheid actief op zoek te gaan naar verklaringen en oplossingen of het kritisch vergelijken van informatie wat betreft gezondheid

Sociaal draagvlak

Verbeteren acceptatie (passief) en steun (actief). Zowel het sociale als maatschappelijk draagvlak.

Verbeteren beleid

Verbeteren beleid dat invloed heeft op de determinanten van gezondheid en, op de langere termijn, gezondheid zelf.

Gezonde leefstijl

Verbeteren gezondheidsgedrag, empowerment of psychologische aspecten van persoonlijke gezondheid ( zingeving, zelfvertrouwen, weerbaarheid)

Sociale cohesie

Steun of druk uit de omgeving (sociale steun) en het verbeteren van het sociaal netwerk waarvan ook instituten deel uit maken (sociaal kapitaal)

Voorzieningen

Verbeteren voorzieningen (bekendheid, beschikbaarheid, bereikbaarheid), breder dan alleen gezondheidszorgvoorzieningen

Gezonde omgeving en milieu

De invloed van de fysieke omgeving (bebouwing, transport, energievoorzieningen) en het natuurlijk milieu op de gezondheid

Community/ setting ontwikkeling

Een groepsgerichte interventie gericht op sociale netwerken (subgroepen, achterban, sleutelfiguren) met een zekere mate van participatie van de doelgroep

Raadplegen

De doelgroep raadplegen naar wensen en behoeften voor een onderwerp

Inspraak

De doelgroep mee laten beslissen bij de organisatie

Sociale actie

De doelgroep een actieve rol geven bij de organisatie en uitvoering

Organisatie ontwikkeling

Interventies gericht op het verbeteren van het functioneren van organisaties

Bijstellen normen, regels en structuren

Hieronder vallen activiteiten die ertoe leiden dat normen, regels en structuren binnen organisaties worden bijgesteld.

Vormen netwerk, coalitie

Bijvoorbeeld afsluiten convenant, contract.

Pleitbezorgen, beleidsontwikkeling

Activiteiten die invloed wil uitoefenen op beleidsbeslissingen in management of politiek.

Formeel

Bijvoorbeeld beïnvloeden plannings- en begrotingscycli, weten regelgeving, uitvoeringsbesluiten

Informeel

Benutten van informele en relationele dwang- en verleidingsmiddelen


Gezondheid maakt onderdeel uit van een groter maatschappelijk krachtenveld. Gezondheid hoeft niet als zodanig op de agenda te staan, om toch een positief effect te behalen.

Facetbeleid

Lobby om gezondheidseffect te bereiken via partijen uit andere sectoren.

Overleggen

66


Overleggen met partijen/ instellingen uit andere sectoren.

Gemeente Utrecht

Kennis

Het verbeteren van de kennis en inzicht t.o.v. een bepaald onderwerp

Attitude

Het verbeteren van de houding t.o.v. een bepaald onderwerp

Vaardigheden

Het aanleren van vaardigheden om gewenst gedrag te bereiken

Gewoontevorming

Inzetten op consolidatie van gedrag, zodat verworven vaardigheden niet verloren gaan of dat door herhaling van gedrag een gewoonte ontstaat

Beleid, strategie

Menskracht, deskundigheid

Keuzes voor prioriteiten, strategie en toegewezen middelen Beschikbaarheid voor regie, planning en uitvoering (personeelsbeleid, investering in kennis/vaardigheden, waardering/respect , zorg voor welzijn)

Methoden, materialen

Logistieke beschikbaarheid van methoden (draaiboeken, trainingshandleidingen, protocollen etc.) en materialen (lesmateriaal, folders, websites etc.)

Investering, goodwill

Steun vanuit andere organisaties of politiek en bereidheid tot inves-

Kennis

Vooropleiding en ervaringen van professionals, inzicht in actuele

Organisatie, netwerk

Voldoende capaciteit aanwezig, of noodzaak fondsenwerving en/of

Leiders

teren kennis samenwerking. Afstemming binnen het organisatienetwerk. Als gezicht en aanspreekpunt voor activiteiten en als spil in het netwerk (mobiliseren kennis, fondsen en mensen). Visie, structuur en cultuur, en faciliteiten en ondersteuning spelen hierbij een rol.

67

Bijlage 2: Referentiekader

Processen

Beleid Strategie

Menskracht Deskundigheid

Maatschappelijke context: Historie Actualiteit Trends

Demografie Economie

Methoden Materialen

Investering Goodwill

Kennis

Cultuur

Resultaten

Informatie

Voorlichting Educatie

etc.

vaardigheid (health literacy)

Community-

- erfelijkheid - vitaliteit

Kwaliteit van leven

Somatisch Psychisch Sociaal

Sociaal draagvlak Organisatie ontwikkeling

Sociale cohesie (soc. capital) Gelijke kansen (equity)

Pleitbezorgen

Voorzieningen Beleid: wet,

Organisatie Netwerk

regels, financiering

Leiderschap


1 Organiseren

2 Interventies

Gezonde

omgeving en milieu

3

Interventieuitkomsten

winst en waardering kennis en inzicht


Humane

biologie:

Gezonde leefstijl

Settingontwikkeling

Beleidsontwikkeling

Politiek

Gezondheids-

Determinanten

Gezondheid

Gemeente Utrecht

Bijlage 3: Overzicht van interventies

69

Tabel 1: Interventies gericht op het vergroten van gezondheidsvaardigheden Massamedia IntermediaiActiviteit (Massamedia)

Setting

Bereik

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

-Dreefnieuws Artikel “’Maar ze eten in ieder geval wel goed”

Andere betrokkenen

Aspect GO

GG&GD, Vader Rijn wijk

16500

nee

incidenteel

GO: Dienst wijken

College

Voeding en beweging

Uitvoering partners Big -Gezondheidsmarkt in en rond het winkelcentrum Overkapel ' Feest voor je Gezondheid'

Move, partners GO, wijk

270

250

20

ja, bij uitvoering

incidenteel

Big Move

sportverenigingen in de wijk

voeding en beweging

Vader Rijn College, Ons Utrecht: artikel "Vader Rijn College in strijd met kilo's"

Cumulus; wijkwethouwijk

2100

2100

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

der

voeding en beweging

Vader Rijn College, -AD: Artikel "Leerlingen Vader Rijn vijf uur per dag achter het beeldscherm"

Cumulus, wijkwethouwijk

100000

100000

nee

incidenteel

GG&GD

der

voeding

Vader Rijn College

(leerlingen, docenten -AD: artikel "Vader Rijn gaat voor minder kilootjes"

en directie); Cumulus; wijk

100000

100000

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

wijkwethouder

beweging

wijk

208000

208000

nee

incidenteel

Stadsblad Utrecht

GG&GD

voeding

-Stadsblad Utrecht (editie Stad Noord): artikel "Overvechter Vetst"

Vader Rijn College; -RTV Utrecht/Utopics: reportage flash!week

Cumulus; wijkwethouwijk

280000

208000

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

der

voeding en beweging

Afdeling communicatie -Flyer Gezond Gewicht

wijk

250

200

50

Ja, bij organisatie

incidenteel

GG&GD

Gemeente

voeding en beweging

Vader Rijn College; Cumulus; wijkwethou-Radio: enkele uitzendingen op radio

wijk

100

100

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

-Officiële opening Pannaveldje Vader Rijn College inclusief persbericht

der

overig

Vader Rijn College; wijkwethouder

school

11

5

6

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

beweging

school

51

40

11

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

wijkwethouder

voeding

zorg

1000

JGZ

Aveant

voeding en beweging

school

2000

-Officiële uitreiking onderzoeksrapport "Flash" Vader Rijn College inclusief persbericht

VRC, Cumulus en

-Folder JGZ: gezond gewicht adviezen voor ouders 4-12 jarigen

nee

-SPIN-OFF: Vader Rijn College brief aan ouders over sport en U-pas

structureel

Vader Rijn College

-Verspreiding van de digitale nieuwsbrieven GO 1 t/m 3

overig

200

100

100

nee

structureel

GG&GD

-Utrecht onderwijskrant oktober/november Go, jeugd en overgewicht

overig Afdeling communicatie van de Gemeente

overig

DMO, afdeling school

1500

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

onderwijs

voeding en beweging

sus voor te dikke pubers””

wijk

1200

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GO

Ons utrecht

Bewegen

-Artikel in AD “’ Vader Rijn doet aan de lijn”

wijk

100000

Nee

incidenteel

Vader Rijn College

-Artikel in “”Ons Utrecht” Speciale zwemcur-


Voeding

Gemeente Utrecht

Groepswerk IntermediaiNaam activiteit (Groepswerk)

Setting

Bereik

Kinderen

school

277

school

277

Ouders

Buurt

Incidenteel of

ren

Participatie

structureel

Initiatief / organisatie

Andere betrokkenen

250

27

ja, bij uitvoering

structureel

initiatief: GG&GD;

organisatie: Cumulus

Aveant (dietist); JGZ

incidenteel, met oog

initiatief: GG&GD;

250

27

ja, bij uitvoering

op structureel

organisatie: Cumulus

Aspect GO

Peuters -Peuters Cumulus 1: Gezondere (op)voeding voor peuters; inclusief bijscholing

(wijkpedagoog)

voeding

geen

beweging

-Peuters Cumulus 2: gezondere beweging voor peuters op de groep; inclusief bijscholing -Peuters Cumulus 3: voorlichting

(op)voeding en beweging voor ouders

incidenteel, met oog 125

Aveant, opvoedbureau,

op structureel

Cumulus, GG&GD GB

incidenteel

Cumulus

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

9

nee

incidenteel

GG&GD, Cumulus

8

nee

incidenteel

op aanvraag van school

Aveant

voeding en beweging

GG&GD

b.o. Marcus

overig

school

135

10

school

16

zorg

12

6

school

9

school

104

nee

GG&GD VETC

voeding en beweging

-SPIN-OFF: Peuters Cumulus: traktatiemiddag ouders VVE Teun de Jager

15

1

overig

-Bijscholing: Voedin bij peuters/kleuters, verdieping voor VETC-ers GG&GD

VETC-ers, Aveant

voeding

-Cumulus 5: volgen van train de trainer “’Beweegkriebel”

beweging

Basisschoolleerlingen -Projectweek in Openbare Basisschool, locatie Stroyenborchdreef -Onderzoek:

school Marcus

80

16

hoto-voice project basis-

incidenteel, met oog ja, bij uitvoering

op structureel

school

50

school

24

22

2

nee

GG&GD VETC GB

Schakel

school

35

32

3

nee

GB en VETC

voeding en beweging

-Cursus opvoeden zo!

school

45

40

5

nee

VETC

overig

school

297

22

10

nee

GB Aveant

school

20

19

1

nee

school

16

16

school

202

-Ouderbijeenkomsten kinderverzorging en gezonde voeding basisschool Op Dreef -Koffiebijeenkomst ouders basisschool De

-Eet- en beweegweek fit en gezond! basisschool Marcus

265

Sportservice MNL

beweging

-Ouderavond openbare basisschool Overvecht Teun de Jager -Voedingsvoorlichting ouders basisschool Stroyenborchdreef

nee

Aveant

overig

-Beweegweek “gezond Overvecht” basisschool Op Dreef

190

12

nee

incidenteel

Cumulus

Aveant, school

beweging

DMO S&R

basisscholen

voeding

Vve

Mondhygiënist GG&GD

overig

incidenteel, met oog -Individuele sporttest 1

school

490

235

235

20

nee

-Voorlichtingmondverzorging en gezonde voeding voor ouders vve beiroetdreef

op structureel incidenteel, met oog

school

22

ja, bij uitvoering

op structureel

school

28

26

2

nee

GG&GD GB en VETC

voeding en beweging

school

16

15

1

nee

Aveant

overig

gesprek PGO6

zorg

4

4

nee

op structureel

DMO, afd. S&R

-Extra sportaanbod 10-18 jarigen De Gagel

wijk

3385

25

nee

incidenteel

Cumulus

-Ouderbijeenkomsten kinderverzorging en gezonde voeding basisschool Marcus -Themabijeenkomst voeding ouders basisschool Beiroetdreef -Individuele sporttest 3: instructie sociaal verpleegkundigen JGZ en motiverend


71

GG&GD , afdeling JGZ en unit GB

voeding en beweging overig

IntermediaiNaam activiteit (groepswerk)

Setting

Bereik

school

14

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Incidenteel of Participatie

structureel

Initiatief / organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

Scholieren voortgezet onderwijs -Deskundigheidsbevordering voeding leerlingen VRC in het kader van Do-it

ja, bij uitvoering

Do-it VRC Aveant

-Flash!-week Vader Rijncollege 1: beweegweek 2005

voeding en beweging VRC, GB, EPI Aveant

school

310

280

30

ja, bij uitvoering

school

305

275

30

ja, bij uitvoering

VRC

NCOI

voeding

VRC

GG&GD

overig


-Samenwerking GO met Do-it Overvecht


Beweegt

school

16

-Cursus 'Beter omgaan met pubers'

zorg

42

wijk

40

wijk

63

wijk

binnen taalprogramma allochtone vrouwen -Voedingslessen in taallessen Sportieve taal

11

5

do-it Overvecht

op structureel

GB

beweegt

overig

7

nee

structureel

GG&GD

nee

voeding en beweging

4

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD,

dienst wijken, moskee

voeding en beweging

57

6

nee

incidenteel

33

31

2

nee

incidenteel

en moskee

wijk

49

45

4

nee

structureel

Cumulus

NISB. Cumulus

voeding en beweging

wijk

49

45

4

nee

structureel

Cumulus

Aveant

voeding en beweging

35

Overig -Themabijeenkomst opvoeding Marokkaanse vaders Moskee Omar al Faroeq

36

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse

Marokkanen: mannen, moskee Omar al Faroeq

GG&GD dienst wijken en moskee

overig

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse Marokkanen: vrouwen, moskee Omar al Farouq

GG&GD dienst wijken overig

-Implementeren module "Sportieve taal"

Totaal groepswerk (zonder extra sportaanbod Cumulus)

3016

2006

500

178

265

Individuele benadering -Individuele gesprekken met ouders JGZteams: opvoedingsadviezen en voeding

zorg

280

zorg

52

zorg

902

zorg

200

140

140

nee

JGZ

voeding en beweging

-Individuele sporttest 3:advies JGZ n.a.v. sporttest

ja, bij uitvoering

incidenteel

S&R,

JGZ, GB

beweging

ja, bij organisatie

structureel

JGZ

Agis

voeding en beweging

nee

structureel

JGZ

Aveant

voeding en beweging

-Signaleringsprotocol JGZ: instructie en implementatie

+-900

7

-Folder JGZ:gezond gewicht adviezen voor ouders van 4-12 jarige

200

Cumulus, wijksport-Website eet- en beweeg map “”Overvecht in Beweging: Ontwikkeling

Incidenteel, met oog overig

23

school

114

23

Ja, bij uitvoering

10

nee

op structureel

verenigingen, diens GG&GD

Wijken, Aveant

Voeding en beweging

-individuele sporttest 2. Extra afname op enkele scholen, samenwerking met PGO groep 6


52

-SPIN-OFF: Peuters Cumulus: vervolgcursus peuterleidster Muziek en bewegen

op structureel

Openbare basisschool DMO, afd. S&R

Overvecht

voeding en beweging

incidenteel, met oog school

Totaal

1 1572


1 +-1100

392

41

Ja, bij uitvoering

op structureel

Cumulus

overig

Gemeente Utrecht

Tabel 2: Interventies gericht op community ontwikkeling en sociaal draagvlak Raadpleging en inspraak IntermediaiActiviteit

Setting

Bereik

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

GG&GD (EPI, GB en

JGZ) Cumulus, Aveant, , -Start projectgroep bijeenkomsten november 2004

DMO S&R, Dienst wijk

11

wijk

40

wijk

63

wijk

33

11

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

Wijken

4

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD,


57

6

nee

incidenteel

31

2

nee

incidenteel

-Themabijeenkomst opvoeding Marokkaanse vaders Moskee Omar al Faroeq

36

voeding en beweging

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse Marokkanen: mannen, moskee Omar al Faroeq


overig

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse Marokkanen: vrouwen, moskee Omar al Farouq


overig

GG&GD, Gemeente

Utrecht (S&R, Dienst

-Afsluiten convenant Gezond Gewicht Overvecht

overig

6

-Artikel GO in nieuwsbrief JGZ

zorg

75

-Orienterend gesprek staf-arts

zorg

1

-Lunchreferaat GO GG&GD algemeen project

zorg

25

Ja, bij organisatie

incidenteel

Wijken, GG&GD

Cumulus, Aveant

overig

nee

incidenteel

GB

JGZ

voeding en beweging

1

incidenteel

GB

staf arts JGZ

25

incidenteel

GG&GD EPI en GB

6

Door Jaap en Sibille uitgevoerd

voeding en beweging

GG&GD Epidemiologie -Lunchreferaat GO Gezonde Schoolkantine

zorg

25

25

ja, bij uitvoering

en JGZ

incidenteel

Cumulus, manager VVE, coördinator -Orienterend gesprekken managers VVE

wijk

3

3

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

spelontwikkeling

voeding en beweging

Dienst wijken en de -Officiële opening wijkinfopunt Overvecht

wijk

40

ja, bij organisatie

incidenteel

wijkbibliotheek

diverse

beweging

wijk

1

nee

structureel

GG&GD

bibliotheek

voeding

-Uitbreiding projectgroep met deelname bibliotheek Overvecht -Oriënterend gesprek GO met sportcoördinator Cumulus

incidenteel, met oog wijk

2

College

school

4

-Interne lunchmeeting Cumulus over GO

wijk

30

nee

op structureel

Sportcoördinator GB

Cumulus

overig

op structureel

VRC

GG&GD, Aveant

voeding en beweging

incidenteel

Cumulus, GG&GD

-Gesprekken over inhoudelijk invulling Flashweken 2005 en 2006 Vader Rijn

Incidenteel, met oog 4

Ja, bij organisatie

overig JGZ, b.o, Bibliotheek,

-Werkgroep VVE/Basisonderwijs

school

6

6

ja, bij uitvoering

structureel

GG&GD

cumulus vvelzijn

overig

school

12

12

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

overig

-Presentatie en pleitbezorging team basisschool De Schakel

-Present.en pleitbezorging bij b.o. Marcus,

Marcus, Mattheus,

Mattheus, Johannes, OBO loc. Gr.Trekdreef en Joh. XXIII


20

20

nee

-Gesprek over workshop "beweegkriebels"voor leerkrachten De Schakel

op structureel

Johannes, Grote GG&GD

Trekdreef, Joh. XXIII

GG&GD

de schakel, Cumulus


3

3

ja, bij uitvoering

op structureel

73

overig

IntermediaiActiviteit (Raadpleging en inspraak)

Setting

Bereik

-Pleitbezorging in LOA overleg b.o.

school

8

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

8

nee

incidenteel

GG&GD

LOA-overleg

overig

-Onderzoek “Gezonde Schoolkantine” bij

V.O. College de Klop,

Vader Rijn College, Blaucapel, College de Klop

Vader Rijn College, school

9

nee

incidenteel

GG&GD GB

college Blaucapel

voeding en beweging

b.o. in Overvecht

voeding en beweging

Cumulus, Aveant

voeding en beweging

Incidenteel, met oog -Telefonisch contact basisscholen

school

12

nee

op structureel

GG&GD

-Ontwikkelen projectplan GO

overig

4

nee

incidenteel

GG&GD

10

nee

12

-Onderzoek: peuters Cumulus 4 inventarisatie en evaluatie

EPI

JGZ, b.o, Bibliotheek, -Werkgroep VVE/Basisonderwijs

school

6

ja, bij uitvoering

structureel

GG&GD


overig

4

nee

incidenteel

GG&GD

cumulus vve

overig

10

nee

EPI

Cumulus, Aveant

voeding en beweging

3

ja, bij uitvoering

GG&GD

de schakel, Cumulus


-Gesprek over workshop "beweegkriebels"voor leerkrachten onderbouw basisschool De Schakel


op structureel

-Onderzoek "Gezonde Schoolkantine" bij


Vader Rijn College, Blaucapel, College de

Vader Rijn College,

Klop

school

9

9

-Orienterend gesprek staf-arts Aveant

zorg

1

1

-Lunchreferaat GO Gezonde Schoolkantine

zorg

25

ja, bij uitvoering

incidenteel

en JGZ

overig

120

nee

structureel

GG&GD

nee

incidenteel

GG&GD GB

college Blaucapel

incidenteel

GB

staf arts JGZ

voeding en beweging

GG&GD Epidemiologie -Ontwikkeling van de digitale nieuwsbrieven GO 1 t/m 3

Afdeling communicatie

-Communicatie- en PR plan

4

Totaal

van de Gemeente

overig

communicatie

625

36

88

157

Community ontwikkeling overig -Officiële uitreiking onderzoeksrapport "Flash" Vader Rijn College inclusief

VRC, Cumulus en

persbericht

school

51

-Artikel GO in Gezond Schrift

zorg

900

40

11

ja, bij uitvoering

incidenteel

allebei GG&GD

900

Ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

-Gezondheidsmarkt in en rond het

voeding en beweging Overig

partners Big Move,

winkelcentrum Overkapel ' Feest voor je Gezondheid'

wijkwethouder

partners GO, sportwijk

270

250

20

ja, bij uitvoering

incidenteel

Big Move

verenigingen

voeding en beweging

Vader Rijn College (leerlingen, docenten -Ons Utrecht: artikel "Vader Rijn College in strijd met kilo's"


21000

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

wijkwethouder

voeding en beweging

Vader Rijn College, -AD: Artikel "Leerlingen Vader Rjin vijf uur per dag achter het beeldscherm"

Cumulus, wijkwethouwijk

100000

100000

artikel "Overvechter Vetst"

wijk

208000

208000


wijk

30

nee

incidenteel

GG&GD

der

voeding en beweging

nee

incidenteel

Stadsblad Utrecht

GG&GD

voeding en beweging

nee

incidenteel

Cumulus

-Stadsblad Utrecht (editie Stad Noord):


30

Gemeente Utrecht

IntermediaiActiviteit (community ontwikkeling)

Setting

Bereik

zorg

35000

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

nee

incidenteel

GG&GD, Aveant

Andere betrokkenen

Aspect GO

-Artikel in blad "Gezond thuis" van Aveant 35000

Voeding en beweging Vader Rijn College (leerlingen, docenten

-RTV Utrecht/Utopics: reportage flash!week


208000

208000

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

wijkwethouder

voeding en beweging

Vader Rijn College; Cumulus; wijkwethou-Radio: enkele uitzendingen op radio

wijk

100

100

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

-Officiële opening Pannaveldje Vader Rijn College inclusief persbericht

der

voeding en beweging

Vader Rijn College; school

11

overig

7500

5

6

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

Ja, bij uitvoering

incidenteel

‘t Bureau

wijkwethouder

voeding en beweging

-Artikel in “t Bureaublad”ambt, gem en provincie utrecht over preventie, gezond gedrag en overgewicht.

overig Afd. communicatie

-Flyer Gezond Gewicht

overig

250

50

ja, bij organisatie

incidenteel

gg&gd

gemeente Utrecht

overig

-Genoemd in presentaties VMU

zorg

100

200

100

nee

incidenteel

GG&GD

EPI

beweging

zorg

80

80

nee

incidenteel

GG&GD

GG&GD

voeding en beweging

-Genoemd in het kader van het project Vraaggericht Preventiebeleid -Afsluiten Convenant Gezond Gewicht Overvecht

GG&GD. S&R, dienst overig

6

ja, bij organisatie

incidenteel

Wijken

Cumulus, Aveant

overig

school

1

nee

structureel

GG&GD

b.o. de Schakel

overig

zorg

18

nee

incidenteel

GG&GD GB

JGZ

voeding

wijk

4

nee

incidenteel

GG&GD

wijkraad

2006 over overgewicht jeugd en GO

school

1500

incidenteel

GG&GD GB

-Overleg Big Move

zorg

1

Nee

incidenteel

GB

BIG Move

-Presentatie Big Move in projectgroep

zorg

10

nee

GG&GD

BIG Move

Atletiekvereniging Phoenix over NK 2007

wijk

1

incidenteel

GB

Phoenix

-Overleg activiteiten bibliotheek binnen GO

wijk

2

incidenteel

GG&GD

bibliotheek

-Uitbreiding projectgroep met deelname Basisschool De Schakel -Presentatie GO JGZ 4-19 jaar team Amazonedreef -Oriënterend gesprek met 2 leden van de wijkraad Overvecht

-Utrecht onderwijskrant oktober/november

incidenteel

-Oriënterend gesprek met bestuurslid

overig

atletiekvereniging

Partners GO, 1 ste lijn, altrecht, opvoedbu-

-Onderzoek: inventarisatie eet- en beweegactiviteiten in Overvecht

18

nee

GG&GD GB

reau, mesos intermediairen

samenwerkingspart-Onderzoek: community diagnose

20

nee

GG&GD EPI

ners

-Onderzoek: evaluatie feest voor je gezondheid

6

nee

samenwerking GO met Do-it Overvecht Beweegt

incidenteel

EPI


10

Ja, bij uitvoering

op structureel

do-it Overvecht GB

75

beweegt

voeding

Tabel 3: Interventies gericht op organisatieontwikkeling Bijstellen regels IntermediaiActiviteit (Bijstellen regels)

Setting

Bereik

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

voor peuters op de groep; inclusief bijscholing

organisatie: school

277

ja, bij uitvoering

structureel

bijscholing

Andere betrokkenen

Aspect GO

Cumulus

Aveant (dietist); JGZ (wijkpedagoog)

voeding

geen

beweging

initiatief: gg&gd;

-Peuters Cumulus 2: gezondere beweging voor peuters op de groep; inclusief

Organisatie

initiatief: gg&gd;

-Peuters Cumulus 1: Gezondere (op)voeding

school

277

school

9

zorg

902

ja, bij uitvoering


organisatie:

op structureel

Cumulus


-Signaleringsprotocol JGZ: instructie en implementatie

9

nee

incidenteel

GG&GD, Cumulus

7

ja, bij organisatie

structureel

JGZ

Agis

GG&GD

b.o. Mattheus

GG&GD

cleophas

Vader Rijn College

GG&GD

VRC

GG&GD

voeding en bewe895

-Gesprek met Mattheus voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007


2

school

1

school

1

school

305

school

600

nee

op structureel

-Gesprek met Cleophas voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007

beweging

ging

-SPIN-OFF: Vader Rijn College: structurele aanpassing aanbod schoolkantine opzet werkgroep

incidenteel, met oog op structureel


275

30

ja, bij uitvoering

-Flash!-week Vader Rijncollege 5: aangepast voedingsaanbod schoolkantine

ja, bij uitvoering

incidenteel

VRC

overig

overig

Vormen netwerk -Oriënterend gesprek GO met lid werk-


werkgroep overgewicht

groep overgewicht van Aveant JGZ 0-4 jaar

zorg

3

3

nee

op structureel

GB

Aveant JGZ

-Werkgroep VVE/Basisonderwijs

school

6

6

ja, bij uitvoering

structureel

GG&GD

school

9

9

nee

incidenteel

GG&GD, Cumulus

implementatie

zorg

25

25

ja, bij organisatie

structureel

JGZ

Agis

-Subsidie-aanvraag AGIS

zorg

5

5

nee

incidenteel

GG&GD GB

JGZ, AGIS

-Orienterend gesprek staf-arts Aveant

zorg

1

1

incidenteel

GB

staf arts JGZ

JGZ, b.o, Bibliotheek, cumulus vve


beweging

-Signaleringsprotocol JGZ: instructie en voeding en beweging

-Rondetafelconferentie Big Move zorg

15

15

incidenteel

G&Z

-Overleg Big Move

zorg

1

1

incidenteel

GB


zorg

10

10

-Gezondheidsmarkt in en rond het

voeding en beweging

partners Big Move,

winkelcentrum Overkapel ' Feest voor je Gezondheid'

voeding en beweging BIG Move

partners GO, sportwijk


270

250

20

ja, bij uitvoering

incidenteel

Big Move

verenigingen

voeding en beweging

Gemeente Utrecht

IntermediaiActiviteit ( voor vormen netwerk)

Setting

Bereik

Kinderen

Ouders

Buurt

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

Initiatief DMO, afd. -Beweegmanifestatie voor (allochtone) vrouwen en meisjes 12+ Sportpark Op Dreef

S&R, organisatie wijk

43

wijk

40

wijk

6

wijk

33

40

3

nee

incidenteel

diversen

Cumulus, GG&GD

voeding en beweging

4

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD,


voeding en beweging

57

6

nee

incidenteel

31

2

nee

incidenteel

-Themabijeenkomst opvoeding Marokkaanse vaders Moskee Omar al Faroeq

36

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse Marokkanen: mannen, moskee Omar al Faroeq


overig

-Bijeenkomst gezondheid Utrechtse

Marokkanen: vrouwen, moskee Omar al Farouq


overig


wijk

40

40

ja, bij organisatie

incidenteel

wijkbibliotheek

diverse

wijk

1

1

nee

structureel

GG&GD

bibliotheek

wijk

4

2

nee

incidenteel

GG&GD

wijkraad

overig

-Uitbreiding projectgroep met deelname bibliotheek Overvecht

-Oriënterend gesprek met leden van de wijkraad Overvecht -Orienterend gesprek GO met sportcoordinator Cumulus


2

2

nee

-Oriënterend gesprek GO met bestuurder en imam moskee Omar al Faroeq

op structureel

voeding

Sportcoördinator GB

Cumulus

op structureel

GB

Moskee

incidenteel

GG&GD

bibliotheek

GG&GD

b.o. Mattheus

GG&GD

cleophas


9

wijk

3

3

6

nee

-Overleg over activiteiten bibliotheek binnen GO

3



2

2

school

2

2

school

10

10

nee

op structureel

-Gesprek met Cleophas voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007 -individuele sporttest 2. Extra afname op enkele scholen, samenwerking met PGO groep 6

incidenteel, met oog nee

-samenwerking GO met Do-it Overvecht Beweegt

op structureel

Openbare basisschool DMO, afd. S&R


Overvecht

voeding en beweging

do-it Overvecht

op structureel

GB

beweegt

overig

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

voeding en beweging

12

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

voeding

4

4

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

12

12

nee

incidenteel

school

16

16

school

10

10

school

12

school school

-Presentatie en pleitbezorging in team basisschool Op Dreef -Presentatie en pleitbezorging team basisschool De Schakel

-Presentatie en pleitbezorging team basisschool Stroyenborchdreef -Presentatie en pleitbezorging team basisschool Cleophas -Telefonisch contact met groot gedeelte basisscholen 2

b.o.


8

8

nee

op structureel

GG&GD

-Present.en pleitbezorging bij b.o. Marcus,

overig

De Marcus, Mattheus,

Mattheus, Johannes, OBO loc. Gr.Trekdreef en Joh. XXIII

b.o.


20

20

nee

op structureel

Johannes, Grote GG&GD

77

Trekdreef, Joh.XXIII

overig

IntermediaiActiviteit ( vormen netwerk)

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

1

1

nee

structureel

GG&GD

b.o. de Schakel

voeding en beweging

12

12

nee

GG&GD

b.o. in Overvecht

GG&GD

LOA-overleg

GG&GD

de schakel, Cumulus

JGZ, GB, VMBO-

JGZ, GB, VMBO-

aveant, de Kwakel, U-

aveant, de Kwakel, U-

pas, dienst wijken,

pas, dienst wijken,

Setting

Bereik

Basisschool De Schakel

school

-Telefonisch contact met basisscholen 1

school

Kinderen

Ouders

Buurt

-Uitbreiding projectgroep met deelname

incidenteel, met oog op structureel incidenteel, met oog -Pleitbezorging in LOA overleg b.o.

school

8

8

school

3

3

op structureel

-Gesprek over workshop "beweegkriebels"voor leerkrachten onderbouw basisschool De Schakel

incidenteel, met oog ja, bij uitvoering

op structureel

scholen, 1ste lijn, -Pubercursus Swimfit in zwembad De Kwakel

incidenteel, met oog overig

1

1

nee

op structureel

-Afsluiten Convenant Gezond Gewicht

pers

pers

voeding en beweging

Cumulus, Aveant

voeding

GG&GD. S&R, dienst

Overvecht

overig

6

6

ja, bij organisatie

incidenteel

Wijken


overig

4

4

nee

incidenteel

GG&GD

-Orienterend gesprek GO met medewerkers van Sportservice Midden Nederland

scholen, 1ste lijn,

overig Sportservice Midden

overig

4

4

nee

incidenteel

GB

Nederland Cumulus, Aveant, Communicatie

-Digitale nieuwsbrief GO nrs. 1,2 en 3

overig

6

6

overig

50

50

ja, bij organisatie

structureel

GG&GD

incidenteel

GG&GD EPI

gemeente Utrecht

voeding

-Onderzoek: presentatie onderzoek vakgroep epidemiologie -Start projectgroepbijeenkomsten november 2004

voeding GG&GD, JGZ, Cumulus

overig

-Posterpresentatie NCVGZ

6

6

1000

GG&GD

en Aveant

overig

GG&GD EPI

NCVGZ

voeding

1 ste lijn, altrecht, GG&GD , JGZ, Cumuus, DMO, opvoedbureau,

-Onderzoek: inventarisatie eet- en

mesos medish

beweegactiviteiten in Overvecht

18

18

nee

GG&GD GB

centrum, wijkbureau intermediairen samenwerkingspart-

-Onderzoek: community diagnose

20

20

nee

GG&GD EPI

ners

gemeentelijk advies-Deelname in gemeentelijke adviesgroep sport en bewegen

groep sport en wijk

12

school

114

school

1

12

nee

bewegen

incidenteel



52

10

nee

Openbare basisschool

op structureel

DMO, afd. S&R

Overvecht

voeding en beweging

incidenteel

GB

overblijf coaches

voeding en beweging

-Overleg plannen overblijfcoaches/

tussentijdse opvang (lunch) met commercieel bedrijf


1

Gemeente Utrecht

Overige organisatie ontwikkeling IntermediaiActiviteit (organisatie ontwikkeling)

Setting

Bereik

-Cursus 'Beter omgaan met pubers'

zorg

42

Kinderen

Ouders

Buurt

35

ren

Participatie

Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

7

nee

structureel

GG&GD

nee

voeding en beweging

Aveant, Opvoedbureau, - deskundigheidsbevordering VETC

Sportservice Midden-

(op)voeding en beweging peuter en kleuters

zorg

6

6

nee

incidenteel

GG&GD Utrecht

nederland

-Cursus Projectmatig creëren

zorg

4

4

nee

incidenteel

GG&GD Utrecht

binnen taalprogramma allochtone vrouwen

wijk

49

45

4

nee

structureel

Cumulus

NISB.

voeding en beweging

-Voedingslessen in taallessen Sportieve taal

wijk

49

45

4

nee

structureel

Cumulus

Aveant

voeding en beweging

-Aanvraag zorgstimuleringsprijs: kookboek

thuis

3

3

nee

incidenteel

GG&GD GB

-Implementeren module "Sportieve taal"

-Peuters Cumulus 1 t/m 5 deskundigheidsbevordering en implementatie van VVE programma voeding en beweging


474

277

125

72

nee

op structureel

Aveant, opvoedbureau, Cumulus, GG&GD GB

GG&GD VETC

-Onderzoek "Gezonde Schoolkantine" bij


Vader Rijn College, Blaucapel, College de

Vader Rijn College,

Klop

school

9

9

nee

zorg

4

4

nee

incidenteel

GG&GD GB

college Blaucapel

voeding en beweging

beweging

-Individuele sporttest 3: instructie sociaal verpleegkundigen JGZ en motiverend gesprek PGO6


GG&GD , afdeling JGZ DMO, afd. S&R

en unit GB

voeding en beweging

afdeling communicatie -Ontwerp logo GO

overig

1

1

overig

5

5

ja, bij uitvoering

incidenteel

gemeente Utrecht

-Beleidsbrede bijeenkomst GG&GD in voortraject GO

voeding en beweging

GG&GD GB en EPI, incidenteel

Managment GG&GD

JGZ

-Onderzoek: cursus evaluatie-onderzoek voor GGD-epidemiologen

overig

1

1

-Communicatie- en PR plan

overig

8

8

Ja. bij organisatie

communicatie

-Interventieplan fase 1

overig

3

3

Ja, bij uitvoering

Gg&GD GB

-Onderzoek: onderzoeksplannen

overig

3

3

nee

EPI

79

voeding en beweging

Tabel 4: Interventies gericht op pleitbezorging, intersectoraal overleg en facetbeleid Pleitbezorging Activiteit (pleitbezorging)

Setting

Bereik totaal

Bereik intermediairen

Participatie

-Oriënterend gesprek GO met lid werkgroep overgewicht

Veran-kering

Organisatie


van Aveant JGZ 0-4 jaar

zorg

3

3

-Rondetafelconferentie Big Move

zorg

15

15

-Presentatie GO in CB team 0-4 jaar Amazone-dreef

zorg

10

10

-Presentatie GO jaaropening JGZ

zorg

60

60

-Artikel GO in nieuwsbrief JGZ

zorg

75

-Presentatie GO JGZ 4-19 jaar team Amazonedreef

zorg

gezond gedrag en overgewicht -Genoemd in presentaties VMU

Andere betrokkenen

Aspect GO

werkgroep overge-

op structureel

GB

incidenteel

G&Z

ja, bij organisatie

incidenteel

Aveant, CB-team

GG&GD

voeding en beweging

nee

incidenteel

GG&GD GB

JGZ

voeding en beweging

75

nee

incidenteel

GB

JGZ

voeding en beweging

18

18

nee

incidenteel

GG&GD GB

JGZ

voeding en beweging

zorg

250

250

incidenteel

GG&GD

zorg

100

100

incidenteel

GG&GD

EPI

beweging

Preventiebeleid

zorg

80

80

incidenteel

GG&GD

GG&GD

voeding en beweging

-Orienterend gesprek staf-arts

zorg

1

1

incidenteel

GB

staf arts JGZ

voeding en beweging

-Subsidie-aanvraag AGIS

zorg

5

5

incidenteel

GG&GD GB

JGZ, AGIS


zorg

8

8

nee

wicht Aveant JGZ

voeding en beweging voeding en beweging

-Artikel in 't Bureaublad gemeente Utrecht over preventie, voeding en beweging

-Genoemd in het kader van het project Vraaggericht

nee


GG&GD Epidemiologie -Lunchreferaat GO Gezonde Schoolkantine

0zorg

25

-Artikel GO in Gezondschrift

zorg

1250

-Lunchreferaat GO GG&GD algemeen project

zorg

25

25

ja, bij uitvoering

incidenteel

en JGZ

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

incidenteel

GG&GD EPI en GB

voeding en beweging voeding Door Jaap en Sibille

25

uitgevoerd

voeding overig


wijk

40

40

ja, bij organisatie

incidenteel

wijkbibliotheek

diverse

wijk

1

1

nee

structureel

GG&GD

bibliotheek

wijk

4

4

nee

incidenteel

GG&GD

wijkraad

-Uitbreiding projectgroep met deelname bibliotheek Overvecht

voeding en beweging

-Oriënterend gesprek met 2 leden van de wijkraad Overvecht

incidenteel, met oog -Orienterend gesprek GO met sportcoordinator Cumulus

wijk

2

2

nee

-Oriënterend gesprek GO met bestuurder en imam moskee Omar al Faroeq

op structureel

GB

Cumulus

beweging

GB

Moskee

voeding en beweging

GG&GD, leefbaar-

Zwembad de Kwakel,

heidsbudgetten

Aveant, U-pas, family


4

4

nee

op structureel

-Subsidie-aanvraag leefbaarheidsbudgetten dienst Wijken pubercursus

voeding

Sportcoördinator

wijk

5

5

nee

incidenteel

dienst Wijken,

fitness

voeding en beweging

Cumulus, Dienst wijken, GG&GD GB, -Subsidie-aanvraag BOS-impuls

wijk

6

6


wijk

30

30

Activiteit (pleitbezorging)

Setting

Bereik totaal


-Deelname in gemeentelijke adviesgroep sport en bewegen

wijk

1

1


ja, bij organisatie Participatie

incidenteel

GG&GD DMO S&R

incidenteel

Cumulus, GG&GD

Veran-kering

Organisatie

incidenteel

BOS-impuls VWS,


Andere betrokkenen gemeentelijk

Aspect GO voeding en beweging

Gemeente Utrecht

adviesgroep sport en bewegen Initiatief DMO, afd. -Beweegmanifestatie voor (allochtone) vrouwen en meisjes 12+ Sportpark Op Dreef


46

3

wijk

5

5

nee

incidenteel

diversen

Cumulus, GG&GD

DMO S&R

GG&GD

GG&GD, Vader

leefbaarheidsbudget-

Rijncollege

ten dienst Wijken

GG&GD

b.o. Mattheus

GG&GD

cleophas

voeding en beweging

-Advies: deelname expertmeeting in het kader van gemeentelijke sportnota 2007-2010

-Subsidie-aanvraag leefbaarheidsbudget Dienst wijken Pannaveldje

school

3

3

nee


incidenteel

voeding


2

2

school

1

1

nee

op structureel

-Gesprek met Cleophas voor ondersteuning projectweek voeding en beweging in 2007

-individuele sporttest 2. Extra afname op enkele scholen,

incidenteel,met oog


samenwerking met PGO groep 6

school

4

4

nee

op structureel

DMO, afd. S&R

Overvecht

voeding en beweging

-Presentatie en pleitbezorging in team basisschool Op Dreef

school

10

10

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

voeding en beweging

-Presentatie en pleitbezorging team basisschool De Schakel

school

12

12

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

voeding

borchdreef

school

4

4

nee

incidenteel

GG&GD

b.o.

-Presentatie en pleitbezorging team basisschool Cleophas

school

12

12

nee

incidenteel

-Presentatie en pleitbezorging team basisschool Stroyenb.o.

incidenteel, met oog -Telefonisch contact met groot gedeelte basisscholen 2

school

8

8

nee

op structureel

GG&GD

b.o.

overig

De Marcus, Mattheus, Johannes, Grote -Present.en pleitbezorging bij b.o. Marcus, Mattheus, Johannes, OBO loc. Gr.Trekdreef en Joh. XXIII

school

20

20

nee

school

1

1

nee


GG&GD

structureel

Trekdreef, Johannes XXIII

overig

GG&GD

b.o. de Schakel

voeding en beweging

GG&GD

b.o. in Overvecht

GG&GD

LOA-overleg

GG&GD

de schakel, Cumulus

-Uitbreiding projectgroep met deelname Basisschool De Schakel

incidenteel,met oog -Telefonisch contact met basisscholen 1

school

12

12

nee

op structureel incidenteel, met oog

-Pleitbezorging in LOA overleg b.o.

school

8

op structureel

8

-Gesprek over workshop "beweegkriebels"voor leerkrachten


onderbouw basisschool De Schakel

school

3

3

-Presentatie GO in team basisschool Johannes XXIII

school

10

10

ja, bij uitvoering

op structureel

Basisschool Johannes GG&GD

-Officiële uitreiking onderzoeksrapport "Flash" Vader Rijn College inclusief persbericht

XXIII

voeding en beweging

VRC, Cumulus en school

20

11

ja, bij uitvoering

incidenteel

allebei GG&GD

wijkwethouder

voeding overig

incidenteel, met oog -Telefonisch contact gedeelte basisscholen 3

school

8

8

nee

op structureel

GG&GD

b.o.

-Orienterend gesprek Cumulus VVE

school

3

3

ja, bij uitvoering

incidenteel

GG&GD

Cumulus VVE

overgewicht jeugd en GO

school

1500

incidenteel

GG&GD GB

-Beweegweek "gezond Overvecht" basisschool Op Dreef

school

25

8

nee

incidenteel

Cumulus


overig

4

4

nee

incidenteel

GG&GD

Activiteit (pleitbezorging)

Setting

Bereik totaal


Participatie

Veran-kering

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

-Afsluiten Convenant Gezond Gewicht Overvecht

overig

6

6

ja, bij organisatie

incidenteel

GG&GD. Convenant

Cumulus, Aveant

voeding

-Utrecht onderwijskrant oktober/november 2006 over

81

voeding en beweging Aveant, school

beweging overig

getekend door

gem.Utr. (S&R, dienst Wijken en GG&GD) -Orienterend gesprek GO met medewerkers van Sportservi-

Sportservice Midden

ce Midden Nederland

overig

4

4

-Start projectgroepbijeenkomsten november 2004

overig

6

6

nee

incidenteel

GB

Nederland GG&GD, JGZ, Cumulus

GG&GD

en Aveant

overig

Cumulus, Aveant, Communicatie -Digitale nieuwsbrief GO nrs. 1,2 en 3

overig

6

6

ja, bij organisatie

structureel

GG&GD

gemeente Utrecht

2006-2012 incl. expertmeeting

overig

6

6

ja, bij organisatie

incidenteel

GG&GD

DMO S&R

-Flyer Gezond Gewicht

overig

250

50

ja, bij organisatie

incidenteel

gg&gd

voeding

-Advisering bij de gemeentelijke nota sport en recreatie Afd. communicatie -Overleg huisarts Overvecht

zorg

1

1

-Overleg gezondheidsbevordering eerstelijnszorg Overvecht

zorg

1

1

gemeente Utrecht

GB

voeding voeding en beweging voeding en beweging

Grote Steden Beleid -Subsidie-aanvraag GO: GSB gelden

overig

2

2

GG&GD

VWS


overig

10

10

nee

EPI

Cumulus, Aveant

overig

-Digitiale nieuwsbrief GO: verspreiding

overig

200

100

nee

gg&gd

communicatie

voeding

Organisatie

Andere betrokkenen

Aspect GO

Cumulus, Aveant

voeding

Intersectoraal overleg Activiteit (Intersectoraal overleg)

Setting

Bereik


Participatie

Verankering

GG&GD. Convenant getekend door

gem.Utr. (S&R, dienst -Afsluiten Convenant Gezond Gewicht Overvecht

overig

6

6

ja, bij organisatie

incidenteel

Wijken en GG&GD)

en 2006 Vader Rijn College

school

4

4

Ja, bij organisatie

incidenteel

GG&GD, VRC

voeding en beweging

-Rondetafelconferentie Big Move

zorg

15

15

incidenteel

G&Z

voeding en beweging

-Overleg huisarts Overvecht

1

1

GB

voeding en beweging

-Overleg gezondheidsbevordering eerstelijnszorg Overvecht

1

1

-Gesprekken over inhoudelijke invulling Flash!weken 2005

voeding en beweging Initiatief DMO, afd.

-Beweegmanifestatie voor (allochtone) vrouwen en meisjes 12+ Sportpark Op Dreef


46

3

nee

incidenteel

diversen

Cumulus, GG&GD

voeding en beweging

Uitvoering partners Big Move, partners -Gezondheidsmarkt in en rond het winkelcentrum Overkapel ' Feest voor je Gezondheid'

GO, sportvereniginwijk

270

20

ja, bij uitvoering

incidenteel

Big Move


gen in de wijk

voeding en beweging

do-it Overvecht

school

8

8

op structureel

GB

beweegt

overig

zorg

1

1

incidenteel

GB

BIG Move

voeding en beweging

(lunch) met commercieel bedrijf

school

1

1

incidenteel

GB

overblijf coaches

voeding en beweging

-Overleg met Jeugdsportfonds

wijk

1

1

GB

Jeugdsportfonds

Activiteit (Intersectoraal overleg)

Setting

Bereik


Verankering

Organisatie

Andere betrokkenen

-Orienterend gesprek met bestuurslid Atletiekvereniging

wijk

1

1

incidenteel

GB

atletiekvereniging

-samenwerking GO met Do-it Overvecht Beweegt -Overleg Big Move -Overleg plannen overblijfcoaches/ tussentijdse opvang

voeding en beweging


Participatie

Aspect GO

Gemeente Utrecht

Phoenix over NK 10.000m mei 2007

Phoenix Gemeente Utrecht

-Samenwerking met U-pas

wijk

1

1

GG&GD

incidenteel

Cumulus, Aveant, Dienst WIjken, DMO Ontwikkelen van interventieplan fase 1

overig

6

6

incidenteel

GG&GD

S&R

GG&GD, Vader

leefbaarheidsbudget-

Rijncollege

ten dienst Wijken

GG&GD, leefbaar-

Zwembad de Kwakel,

dienst Wijken,

fitness

overig

Facetbeleid -Subsidie-aanvraag leefbaarheidsbudget Dienst wijken Pannaveldje

school

3

3

nee

incidenteel

heidsbudgetten

-Subsidie-aanvraag leefbaarheidsbudgetten dienst Wijken pubercursus

wijk

5

5

nee

incidenteel

voeding

Aveant, U-pas, family beweging

gemeentelijk

adviesgroep sport en -Deelname in gemeentelijke adviesgroep sport en bewegen

wijk

2

2

overig

6

6

gemeentelijke sportnota 2007-2010

wijk

4

4

-Overleg over activiteiten bibliotheek binnen GO

wijk

1

1

bewegen

overig

GG&GD

DMO S&R

Beweging

DMO S&R

GG&GD

Beweging

GG&GD

bibliotheek

Voeding en beweging

incidenteel

-Advisering bij de gemeentelijke nota sport en recreatie 2006-2012 incl. expertmeeting

ja, bij organisatie

incidenteel

-Advies: deelname expertmeeting in het kader van incidenteel




school

114

10

nee

op structureel

DMO, afd. S&R

school

4

4

Ja, bij organisatie

incidenteel

GG&GD, VRC

school

1

1

incidenteel

GB

Overvecht

voeding en beweging

-Gesprekken over inhoudelijke invulling Flash!weken 2005 en 2006 Vader Rijn College

voeding en beweging

-Overleg plannen overblijfcoaches/ tussentijdse opvang (lunch) met commercieel bedrijf

83

overblijf coaches

voeding en beweging

Bijlage 3: Screening op overgewicht Tabel 5: Screening op overgewicht 03/06 in Overvecht

Totaal aantal kinderen in Overvecht ** 04/05

Groep 2 Groep 6

350 270

05/06

Aantal op overgewicht onderzochte kinderen***

Totaal

regulier

inhaal

regulier

inhaal

PGO

PGO

PGO

PGO

04/05

05/06

05/06

06/07

Totaal

372

722 Groep 2

227

75

256

65

623

278

548 Groep 6

246

2

250

6

504

700 Brugklas ****

258

5

188

20

471

731

82

694

91

1598

Brugklas****

346

354

Totaal

966

1004

1970 Totaal

* Het speciaal onderwijs is niet in dit overzicht meegenomen, gegevens zijn wel beschikbaar. ** In het databestand van DMO is alleen leeftijd van kinderen die op school zitten in Utrecht opgenomen, niet de groep. Als indicator wordt uitgegaan voor groep 2 van alle 5-jarigen op 1 oktober 2005 en 2006 en voor groep 6 van alle 9jarigen. Hierdoor kan een vertekening ontstaan aangezien de JGZ gegevens wel per schooljaar verwerkt zijn. *** De groep onderzochte kinderen bestaat uit de kinderen waarvan lengte, gewicht zijn gemeten en geregistreerd in het JIS-registratiesysteem (inclusief inhaal-PGO’S). Dit is inclusief de inhaalslag die de JGZ in het schooljaar 2005-2006 in Overvecht heeft gedaan, er hebben toen veel achterstallige onderzoeken plaatsgevonden. Hier zijn ook kinderen gezien die inmiddels al in groep 3, groep 7 of in de tweede klas van de middelbare school zaten. Deze zijn daarom meegeteld bij het vorige jaar. **** Het percentage ‘niet gezien’ wordt bepaald door het aantal kinderen dat niet gezien is door de JGZ-teams in Utrecht. Hieronder vallen ook kinderen die buiten Utrecht op school zitten. ****Brugklas op basis van 13 jarigen in Overvecht bron: BI


GG&GD Utrecht Uitgave Gemeente Utrecht GG&GD, Unit Epidemiologie en Informatie December 2007 Adresgegevens Bezoekadres Jaarbeursplein 17, Utrecht Postadres Postbus 2423, 3500 GK Utrecht Telefoon (030) 286 33 33 Fax (030) 286 33 44 e-mail [email protected] website www.utrecht.nl/gggd

Gezond Gewicht Overvecht

Recommend Documents