01
zuiderlucht
Gevraagd: buitenlanders | De kindertijd is vaak een hel | Kassaknallers in het theater | Aad de Haas terug in Rotterdam | De Finke Sisters in kuS | Duivels dilemma in Mephisto | Anti-glamour bij Peter Lindbergh |
januari 2012
www.zuiderlucht.eu
1
onafhankelijk maandblad | jaargang 6 | januari 2012
De schoonheid van stilte
Japanse No- en Natuurprenten van Tsukioka Kogyo
17.01.– 08.04.2012
www.bonnefanten.nl
HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG
2 Credit: Tsukioka Kogyo, Atsumori, 1923 (detail). Collection Josephine & Robert Schaap
Niels Dujourie Emir Genc Raimonda Guobyte Laura Joosten Dominik Schlütter Fulya Tatar
4
3
Liège
t/m 22 januari
17 januari
OVERAL TE VINDEN!
www.zuiderlucht.eu
Accompanying Photographer: Anja Schlamann Location: Kelmis Students: Ruben Castro, Robbert Errico, Rick van der Linden, Dena Rajabi, Lea Schniepp, Roel Slabbers, Milica Vrbaski
milly zalm hei brent de lamp
t/m 31 januari
photographic perception
ruby tuesday lezing door prof. janneke wesseling
18 januari
annie schreuders huisvrouw zonder beroep?
januari 2012
t/m 22 januari
salon parkstad
Andrea Croé & Hein Smedts (Curators Architecture & Urbanism)
Accompanying Photographer: Andreas Magdanz Location: Maastricht Students: Niels Dujourie, Emir Genc, Raimonda Guobyte, Laura Joosten, Dominik Schlütter, Fulya Tatar
On the map of the Euregion MeuseRhine on the cover and in this book, the locations of the four groups are pointed out. The result of the workshop Photographic Perception was shown in an exhibition at SCHUNCK* from 17th November 2011 until 31st January 2012.
4
This publication is the result of a photographical workshop in October 2011. The whole workshop focused on the perception of spaces and the way of looking at (scenic, urban, architectural) space. 21 students, from four architectural schools in the Euregion MeuseRhine worked on these subjects accompanied by professional photographers. The Euregion Meuse-Rhine is an international region which consists out of parts of The Netherlands, Belgium and Germany. How do we look at this region as a whole and what features tell us something about the international setting in Europe? Each country has its specific features (scenic, urban and architectural), but what about the Euregion Meuse-Rhine?
Hasselt
Ruben Castro Robbert Errico Rick van der Linden Dena Rajabi Lea Schniepp Roel Slabbers Milica Vrbaski
3
Accompanying Photographer: Willem Verhaeg Location: Genk Students: Jonas Coenegrachts, Julia Krebs, Joey Rademakers, Leonie Tilmans
During the workshops, the students worked in the Euregion and were given extensive knowledge about the craftsmanship as well as aesthetical aspects of architectural photography. The whole spectrum of experimental architectural photography had to be used. The participants were challenged to develop a personal way of watching, arranging and presenting.
Willem Verhaeg Who studied at the Academy of Visual arts in Maastricht is a free-lance photographer, artist, designer and documentary-maker. He teaches on several academies like the MMA+ and MIA Maastricht. He participated in various exhibitions and works for himself as an autonomous artist as well as a freelance photographer for well-known (architectural) offices and institutes. He also did assignments for the Province Limburg and industrial corporations. He curated the Megprize-2011 for Photography for MEG and also in 2012, the Fritschy Stadscultuurprijs Sittard-Geleen for Documentary Films. He has a distinctive vision on art, architecture and culture. His work comprises for the most part on documentaries and reportages which reflects on his autonomous work.
Anja Schlaman Has studied at the FH Aachen and received her diploma in architecture in 1993. Untill 1995 she worked at several architectural offices in Cologne before studying in a master-course design at the Gesamthochschule Kassel. From 1995 untill 2002 she taught at the University of Applied Science in Dessau where she instructed a lot of field trips and architecture-photography excursions. Since the beginning of 2001 Anja works as freelance architecture-photographer, received several scholarship in Venice and made a lot of project trips to e.g. Damaskus, Cuba, Morroco. She participated in several exhibitions and is since 2008 teacher of architecture photography at the FH Aachen.
2
SCHUNCK* is a multidisciplinary cultural institution that is specialised in Modernity and Urban Culture within international contemporary architecture and culture. That aspires to act as a dynamo for a discerning and critical artistic and cultural encounter between local districts and the world at large, within the context of the Euregion Meuse-Rhine. SCHUNCK* is housed in the Glaspaleis, a unique edifice built by the architect Frits Peutz in 1935 that is included in the uia index of the 1000 most significant architectural monuments of the 20th Century.
Andreas Magdanz Has studied at the FH Aachen where he obtained his diploma in photography in 1991. His mentor was in this time Professor Wilhelm Schürmann. Since 1991 he’s active as freelance artist. Before his lectureship for Photography at the RWTH Aachen where he works since 2008, he taught at the FH Aachen between 1994-1997. Andreas Magdanz participated in a large number of group exhibitions as well as solos al over the world. He wrote articles, designed and made books and is regularly interviewed on television and radio. He obtained several awards and prizes like the State Chancellery and the Art Foundation of North Rhine-Westphalia for the ‘Vogelsang’ project. 2010 he founded the publishers label ‘MagBooks’.
Iwert Bernakiewicz Has studied at the PHL University College, Hasselt where he received his diploma in architecture 1993. He worked as project architect at the office of Jo Coenen & Co architects in Maastricht for 10 years and worked on projects like Amsterdam Public Library and the restoration of the Oranje Nassau Mining headquarters; he coordinated contests and made the design and redaction of several publications and exhibitions. Besides he travelled two times for research projects to Japan; other research project are on architectural design strategies and restoration/ modification. Since 2004 he’s teaching drawing & envisioning at the PHL University College Hasselt and since 2006 he also teaches at the TU Delft.
Bonnefantenmuseum Maastricht
goede voornemens
Photographic Perception 1
1 Luca Claußen Magalí Eising Franky Larousselle Sylvia Schuster
Accompanying Photographer: Iwert Bernakiewicz Location: Kohlscheid Students: Luca Claußen, Magalí Eising, Franky Larousselle, Sylvia Schuster
Aachen
2
nationale voorleesdagen
bongerd 18 heerlen www.schunck.nl
WWW.HKLIMBURG.NL
DE VERBOUWING ZIT EROP!
CHECK ONZE NIEUWE INRICHTING OP WWW.HKLIMBURG.NL.
Jonas Coenegrachts Julia Krebs Leonie Tilmans Joey Rademakers
18 t/m 28 januari
manu baeyens MAWAZO (het kwispelspel van de gedachten)
THE MAGICIAN HOUSEMEISTER SCNTST RENAISSANCE MAN AKS LIVE HARD TON LIVE IFAN DAFYDD UP HIGH LIVE
nog te zien tot 29 januari 2012
Rijksweg Noord 71, Geleen Open op zaterdag en zondag 14.00 - 17.00 uur
www.bis71.nl
WELL SHAPED BUSHES THE WHATEVERS ONLY THE LONELIES (FT. GUNTER D.) FAISAL / MISS POLSKA
SLASH THE REST!!!
KUMULUS
MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterSchrijvenKUnStactief KUnStverKennenKaLeidoScoop
in 1 woord beeLdend! worKShopS Mode en SieraadvorMgeving
in 2012 ontMoet onze profeSSionaLS: ton vErswijvErEn MoulagE (18/1/2012) loEt gEsChEr siEraadvorMgEving/MEtaaldraad (12/2/2012) juul sadéE klEding En stof in vilt (7/3/2012) loEt gEsChEr upCyClE dE fiEtsband En plastiC tubE! (1/4/2012)
Poëzie langs de Ruggengraat van Landgraaf
TICKETS 15 EUR KOOP ONLINE OP WWW.MUZIEKODROOM.BE TWEET #MODFEST
Ubach over Worms
Nieuwenhagen
Schaesberg
3
InschrIjven & Info: www.kumulus.nl en/of
[email protected] www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Gedichtendag 2012
Wat Per fiets of per auto, poëzie ontdekken langs de Ruggengraat van Landgraaf met dichters Sander Koolwijk en André van der Veeke Wanneer Donderdag 26 januari 2012, 12.00-15.00 uur Start Noaberhoes De Wendelstraat 55 6372 vv Landgraaf Aanmelding
[email protected] of (045) 5695292 Entree gratis Meer info www.poeziefestival.nl
museum het domein sittard
van 15 t /m 23 feb 2012 in Hasselt
Charlotte Schleiffert, Man in rode natuur, 2010; grafietpotlood, pastelpotlood, acryl op papier, 49 x 48 cm
Charlotte Schleiffert Rozen en pistolen – 10.09.11 •22.01.12 Kapittelstraat 6 Postbus 230 nl-6130 ae Sittard t +31 46 4513460
[email protected] www.hetdomein.nl Open: di-z0 11-17 uur Iedere 1e zondag v/d maand gratis entree! Museum Het Domein is een culturele instelling van
theater, vertellingen, dans, muziek, workshops, ...
www.krokusfestival.be & www.ccha.be
KUMULUS
rokusfestival adv. Zuiderlicht.indd 1
21/12/11 14:13
MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterSchrijvenKUnStactief KUnStverKennenKaLeidoScoop
KUMULUS Schrijft
door! nieUwe
SchrijverScUrSUSSen
vanaf janUari 2012
SneLLe beSLiSSerS KUnnen nog aanSchUiven bij:
EllE EggEls CrEatiEf sChrijvEn / MastErClass CrEatiEf sChrijvEn / lEvEnsvErhalEn sChrijvEn tinEkE lEMMEns sChEtsEn MEt tEkst
4
MEDUSA CEMENT Andrea Lehmann (D) t/m 12 februari 2012 ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl
InschrIjven & Info: www.kumulus.nl en/of
[email protected] www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Inhoud 12 8
20
Gevraagd: buitenlanders
12
De kindertijd is vaak een hel
14
Kassaknallers in het theater
17 Enkeltje Utopia: Ajax in het Bonnefanten Inèz Derksen
18
Aad de Haas terug in Rotterdam
20
De verloren carrière van Leo Cuypers
22
Duivelse dilemma’s bij Mephisto
Mephisto
24 Time out of Mind: Doe Maar wel/niet 25 Inkijk: Finke Sisters in kuS
18 Aad de Haas
26
De anti-glamour van Peter Lindbergh
28
Literaire helden 2: Franz Kafka
30
Wat was in…. december
32
Ongehuwde moeders in Heerlen
34
ZL-cultuuragenda
Peter Lindbergh
Kafka
32
37 Siciliaanse herinneringen
26
28
Vroedvrouwenschool
Cover: Stijn Huijts, per 1 maart directeur van het Bonnefantenmuseum in foto Ward Ivan Rafik
5
Maastricht. Zie pagina 17. foto Perry Schrijvers
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
5
oproep In maart bestaat Zuiderlucht vijf jaar. Laat weten wat je van ZL vindt, mail naar:
[email protected]
word begunstiger van zuiderlucht welkomstgeschenken Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, Rowland Jones’ Matchbook, 10% korting op wijnen van Vin Munnen (www.vinmunnen.nl) en een maand gratis naar de healthcenters van Il Fiore (www.ifhc.nl)
www.zuiderlucht.eu/begunstigers
zui der lu cht
LandschaP in PersPectieF nieuwe ideeën over Limburg en de euregio maas-rijn ontwikkeLd door internationaLe masterstudenten van de design academy eindhoven
t/m 6/1 2012 ‘Landschap in perspectief’ is onderdeeL van het meer jarige programma ‘Landschap’, een samenwerkings verband tussen provincie Limburg, marres, centrum voor contemporaine cuLtuur en naim/bureau europa.
gouvernement aan de maas, LimburgLaan 10, maastricht open: werkdagen 9-17.30 uur, gesLoten: 26 t/m 30/12 2011
6
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
…en Zijlstra voor ons allen
O
nder de schrille retoriek van de protesterende professionals uit de kunstensector gloeide afgelopen voorjaar ook een stille belofte. De sector zou zich voortaan meer openstellen en aansluiting zoeken bij de rest van de samenleving. Openheid en dialoog moesten de relatie met het publiek herstellen, kunst en cultuur zouden weer de plek opzoeken waar ze thuishoren: midden in de samenleving. Amper een half jaar later wordt van dat voornemen nog weinig vernomen. Nog voor Zijlstra zijn bijl aan de wortel van de sector had gezet, hadden individuele instellingen zich al een weg gebaand door het ministerie, al dan niet gesteund door politieke achterkamerdeals. De solidariteit van het Malieveld was verdwenen, het was ieder voor zich en Zijlstra voor ons allen. Deze Haagse reflex is moeiteloos overgenomen in de provincie. Beter gezegd: ook hier was het weer business as usual. Toen de nieuwe cultuurgedeputeerde Noël Lebens eind september in de Groote Sociëteit in Maastricht zijn eerste kennismaking met ‘het veld’ had, vond dat als vanouds plaats achter gesloten deuren. En toen de kwartiermakers van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018 afgelopen najaar ideeën gingen collecteren voor het bidbook, gebeurde dat in alle beslotenheid met de usual suspects van de cultuurinstellingen. Alsof buiten die kringen nooit iemand een idee heeft. Terwijl er genoeg reden is voor nederigheid en herbezinning. De metamorfose van de Maastrichtse Timmerfabriek tot cultureel verzamelgebouw, een van de beoogde blikvangers van Via 2018, is van de baan. In navolging van het Zijlstra-beleid ziet Maastricht kennelijk weinig toekomst meer voor de productiehuizen Intro in situ (muziek) en het Huis van Bourgondië (theater), twee potentiële gebruikers van de Timmerfabriek. Overigens is het de vraag of de afgeslankte versie die er nu gaat komen, zoveel slechter is. Een meer organische invulling van zo’n complex zou wel eens beter kunnen uitpakken dan het tot nu toe nagestreefde kant-en-klaarpakket. Intussen moeten de bestaande instellingen zichzelf opnieuw uitvinden om de dalende bezoekersaantallen te lijf te gaan. Het Theater aan het Vrijthof in Maastricht duikt qua bezoekers in 2012 voor het derde achtereenvolgende jaar in de min, in Venlo heeft De Maaspoort een kwart van de programmering weggesneden om een uitbreiding te kunnen financieren. Gelukkig is er niet alleen kommer en kwel: de theaters van Heerlen en Genk trekken juist méér publiek. Hetgeen door de concurrentie al te gemakkelijk wordt verklaard door de nieuwbouw. Ik vermoed dat het anders zit, dat het de programmering is die het hem doet.
St. Jozefkerkplein te Weert
WIDO SMEETS hoofdredacteur
[email protected]
7
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Voor studie, liefde Zuid-Limburg heeft personeel nodig. Alleen dan kan de regio optimaal inspelen op de verzuidelijking van onze economie. Maar hoe kom je aan werknemers? “Het tijdperk van ‘waar je brood is, is je vaderland’ behoort al jaren tot het verleden.” door Gert-Jan Hospers
Zuid-Limburg combineert een rustiek landschap met een industrieel verleden. foto DSM
A
an grootse en meeslepende visies heeft Zuid-Limburg geen gebrek. Dagblad De Limburger zette ze onlangs nog eens op een rij. Een greep uit de regionale retoriek: het balkon
8
van Europa, Eutropolis, Eurostad, Bandstad, Charlemagne en Zuidstad. Wat dat betreft lijkt Zuid-Limburg als twee druppels water op mijn thuisregio Twente. In de agglomeratie Enschede, Hengelo en Almelo zien visionairs bijvoorbeeld
een Netwerkstad, Twentestad, Technovalley, Silicon Valley aan de Dinkel, Stedendriehoek en zelfs een Provincie Twente. Ook op andere vlakken hebben Zuid-Limburg en Twente veel met elkaar gemeen. Beide gebieden zijn qua inwoneraantal
www.zuiderlucht.eu
vergelijkbaar en combineren een rustiek landschap met een industrieel verleden – ze zijn grootstedelijk in het groen. En ook al staan beide streken bekend om hun herkenbare identiteit, binnen de regio is er vaak sprake van dorpsdenken en kerktorenpolitiek.
januari 2012
of een droombaan Daarnaast delen Twente en ZuidLimburg een gezond wantrouwen jegens Holland (‘het Westen’ zeggen wij Tukkers), terwijl ze maar blijven worstelen met de Euregio. Toch is er een belangrijk verschil tussen Zuid-Limburg en Twente: de ligging. Het punt van Twente is dat je erheen moet – je komt er niet langs. Natuurlijk, Twentse bestuurders hebben het graag over de Oost-West Corridor (Londen-Oldenzaal-BerlijnMoskou). Die as valt echter in het niet bij de Blauwe Banaan, de sterk verstedelijkte zone van Manchester
‘Zet in op retourmigratie en zoek het in buitenlands personeel.’ naar Milaan waar Zuid-Limburg midden in ligt. Van oudsher is ZuidLimburg een kerngebied in Europa, een kruispunt van wegen en een economisch zwaartepunt. Waar vind je bijvoorbeeld acht internationale luchthavens binnen een uurtje rijden? Uit cijfers van Bureau Louter blijkt dat de Nederlandse economie zich de laatste jaren steeds meer in deze zuidelijke richting uitbreidt – en dus niet naar Twente. De economische ruggengraat van ons land loopt van Amsterdam via Utrecht en Den Bosch naar Eindhoven en Venlo en van daaruit door naar Maastricht. De Randstad wordt een Handstad: ze heeft vingers gekregen die naar het zuiden wijzen. Het kan niet anders of Zuid-Limburg gaat van die verzuidelijking van de economie profiteren. Maar daarvoor
9
moeten de beslissers wel op korte termijn in actie komen. Want waar halen we het personeel vandaan dat de regionale economie draaiende moet houden? Zonder slimme streken krijg je dat niet voor elkaar. Het is in deze tijden van recessie misschien moeilijk voor te stellen, maar de arbeidsmarkt zal een stuk krapper worden. De eerste tekenen daarvoor zien we nu al: nergens in ons land is de werkloosheid dit jaar zo sterk gedaald als in Limburg. Binnen Nederland is ZuidLimburg één van de meest vergrijsde regio’s. Zo is het grootste aantal werknemers in de sectoren onderwijs, overheid, vervoer/telecom, bouw en landbouw 55 jaar of ouder. Ook de industrie, zorg- en welzijnssector en zakelijke dienstverlening zijn in ZuidLimburg relatief vergrijsd. In al deze sectoren verlaten de komende tien jaar grote groepen de arbeidsmarkt. Het verhogen van de arbeidsparticipatie is niet genoeg om het tekort op te vangen, net zo min als het inschakelen van onbenut personeel. Zuid-Limburg heeft een hoop nieuwe werknemers nodig. Maar hoe werf je die? Het tijdperk van ‘waar je brood is, is je vaderland’ behoort al jaren tot het verleden. Zeker omdat andere regio’s in ons land ook te maken krijgen met krapte op de arbeidsmarkt, gaat de concurrentie om personeel alleen maar toenemen. Aan de werknemers de keus waar ze willen werken. De beschikbaarheid van werk alleen zal dan ook niet voldoende zijn om arbeidskrachten naar je gebied te lokken. Je moet meer te bieden hebben, en het liefst voor-elk-watwils. Zo willen jongeren een bruisend uitgaansklimaat, terwijl gezinnen de voorkeur geven aan een veilige woonomgeving voor hun kinderen. Senioren vinden de nabijheid tot zorg belangrijk. En ook al heb je zoals ZuidLimburg en Twente deze troeven in handen, dan nog stromen de mensen niet toe – hoe goed je campagne ook is. De battle for talent vraagt om inzicht in de verborgen verleiders van
De Randstad wordt een Handstad: ze heeft vingers gekregen die naar het zuiden wijzen.
een regio. Waarom verhuizen we en waarheen? Als Nederlanders al verhuizen, dan blijven ze meestal in de buurt. Uit CBS-cijfers blijkt dat elk jaar tien procent van de Nederlanders verhuist, van wie 67 procent binnen de gemeente. Van de 33 procent die naar een andere woonplaats gaat, blijft het merendeel in de omliggende regio. Slechts zeven procent van alle verhuizingen is van de ene regio naar de andere. Vaak is dat in het kader van een studie, de liefde of een droombaan. Jongeren, singles en hoogopgeleiden verhuizen het meest over lange afstand. In tachtig procent van de gevallen gaat het daarbij om twintigers of dertigers, met of zonder kinderen. Het is dan ook niet verrassend dat veel projecten gericht op het werven van nieuwkomers niet aanslaan. Neem de Blauwestad, een woonproject in Oost-Groningen dat
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
in 2004 met veel bombarie is opgezet om rustzoekers uit de Randstad te trekken. Van de 1800 kavels zijn er tot de herbezinning van het project in 2010 maar zo’n 180 verkocht. De helft van de kopers kwam uit de buurt.
M
aar Zuid-Limburg is toch veel mooier en dynamischer dan Oost-Groningen? Dat is waar, maar dat betekent nog niet dat mensen huis en haard verlaten om er een nieuwe toekomst te beginnen. Wees eerlijk: zou u voor promotie in uw werk en 1500 euro per maand extra van ZuidLimburg naar het schone en nijvere Twente verhuizen? Grote kans dat u nee zegt – en dat is begrijpelijk. Ongetwijfeld hebben velen van u een warm gevoel bij de woonplaats, anders gezegd: een sense of place. Bovendien spelen praktische zaken, zoals de
Colofon
Zuiderlucht is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd maandblad dat in een oplage van 15.000 gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 351 00 29 Fax: 0031 43 350 06 36 Email:
[email protected]
Podium
Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu
Maastricht
LUMIERE highlights
CENTRE CÉRAMIQUE highlights januari 2012 Ma 2 jan t/m di 31 jan | poëziefestival | Stromend Poëzieparcours Zo 8 jan | Rondleiding | door tentoonstelling “Anders nog iets voor u” 15 januari t/m 15 februari | wedstrijd | Centre Ceramique daagt je uit om een app te ontwerpen! Zo 29 jan | Concertlezing | ‘De uittocht’ met Anna Enquist en Ivo Janssen FEEST IN DE BIBLIOTHEEK 18 jan t/m 28 jan 2012 | De nationale voorleesdagen voor peuters en kleuters Meer info: www.centreceramique.nl
Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 350 05 91 Mobiel: 0031 653 338 905 Email:
[email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 350 05 92 Mobiel: 0031 683 694 449 Email:
[email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck Tel: 0031 648 188 400
[email protected] Medewerkers: Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Rowland
Vanaf 5 jan | film | J. Edgar | Clint Eastwood regisseert Di Capro in biopic over FBI-topman Vanaf 12 jan | film | The Iron Lady | Meryl Streep schittert als Margaret Thatcher Vanaf 12 jan | film | Perfect Sense | Sciencefiction liefdesdrama met Ewan McGregor Vanaf 26 jan | film | Michel Petrucciani | Prachtige docu over de jazz-pianist / levensgenieter Vanaf 2 febr | film | The Descendants | George Clooney schittert in de nieuwe film van Alexander – Sideways – Payne, diens beste tot nu toe Vanaf 2 febr | film | Le Havre | De nieuwste Aki Kaurismäki, gooide zeer hoge ogen in Cannes Zie ook www.lumiere.nl
HET HUIS VAN BOURGONDIË productiehuis voor theater en performance Di 17 t/m za 21 jan | TechnOpera | House on Mars: PIXEL RAVE | theatercollectief Urland | 20.30u Do 19 en vr 20 jan | theater | BANG | Veenfabriek | Raadszaal Maastricht | 20.30u | reserveren: www.uitbalie.nl Za 21 jan | debat | Sphinx Spreekt: BANG | Centre Ceramique | 13.00u | meer info www.sphinxmaastricht.nl Di 24 jan | Nieuwjaars twee-daagse | Gloednieuw | Lucas Schlicher + Karin Netten | 19.30u gesprek met de makers, 20.30u voorstelling Wo 25 jan | Nieuwjaars twee-daagse | Gloednieuw | Emke Idema + Jan Martens | 19.30u gesprek met de makers, 20.30u voorstelling www.huisvanbourgondie.nl, 0031 (0)43 3219960, Hoogfrankrijk 27 Maastricht
Heerlen DE SPIEGEL highlights Do 5 t/m ma 9 jan | film | Midnight in Paris | do t/m za 20.00u, zo 14.00u, ma 9 jan (seniorenmatinee) 13.30u Do 12 t/m zo 15 jan | film | The Guard | do t/m za 20.00u, zo 14.00u Do 19 t/m za 21 jan | film | Code Blue | 20.00u Do 26 t/m za 28 jan | film | Submarine | 20.00u www.filmhuisdespiegel.nl
Genk
Jones, Koen Kleijn (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, An Olaerts, Ronald Rovers, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs), Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Chris Keulen, Franco Gori, Jasper Groen, Jacques Peeters, Perry Schrijvers.
C-MINE CULTUURCENTRUM
KUMULUS Wo 11 jan | literatuur | Start nieuwe cursussen Schrijversschool | Kumulus Herbenusstraat Ma 9 jan | dans | Start Flamenco voor beginners | Kumulus/ Impulse Studio 2 Ma 9 & do 12 jan | beeldend | Start workshops Aquarel | Kumulus Herbenusstraat Zo 29 jan | dans | Nationale Balletdag bij Kumulus/Impulse | Kumulus Herbenusstraat www.kumulus.nl
Administratie: Ineke Maas
[email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146
MUZIEKGIETERIJ highlights januari Vr 20 jan | divers | Nu of Nooit 2012 | 20.00u | € 7,Wo 25 jan |mestizo | Che Sudaka | 20.00u | € 12,Vr 27 jan| indie | Intergalactic Lovers | 20.00u | € 14,Speciale prijzen en meer info: www.muziekgieterij.nl
10
www.zuiderlucht.eu
Wo 11 jan | theater | Tom Struyf/Onafhankelijk Toneel – The Tatiana Aarons Experience | 20.15u Wo 11 jan | theater | Maarten Westra Hoekzema – De Verleiding | 20.15u Don 12 jan | muziek | Admiral Freebee | 20.15u (uitverkocht) Za 14 jan | humor | De comeback van Iwein Segers | 20.15u 15-18 jan | familietheater 6+ | HETPALEIS –Sunjata, de leeuwenkoning van Mali Vr 20 jan | dans | Thomas Devens/Balsem vzw – Bubble | 20.15u – PREMIERE! Vr 20 jan | muziek | Wim Mertens Ensemble | 20.15u Zo 22 jan | aperitiefconcert | Jan Vermeulen & Anne Cambier | 11u Wo 25 jan | theater | Dood Paard – Freetown | 20.15u Volledig programma op www.c-minecultuurcentrum.be – tickets
[email protected] - +32 89 65 44 80/90
januari 2012
nabijheid van familie en vrienden en het feit dat de kinderen nog op school zitten, een grote rol. De enkeling die wel naar Twente wil verhuizen, is er vast geboren, heeft er familiebanden of kent de regio van vakantie. En wat voor Limburgers geldt, geldt ook voor Tukkers: er is veel dat ze tegenhoudt om de regio te verlaten. Niet omdat Zuid-Limburg of Twente niet interessant zijn, maar omdat de baten niet opwegen tegen de kosten.
‘Slimme streken gaan niet uit van maakbaarheid, maar van haakbaarheid.’ Hoe kan Zuid-Limburg dan aan werknemers komen? Twee slimme streken liggen voor de hand: zet in op retourmigratie en zoek het in buitenlands personeel. De eerste strategie haakt aan bij de sense of place van Limburgers in den vreemde. Je kunt een Limburger immers wel uit Limburg halen, maar Limburg niet uit een Limburger. Het gevoel bij de streek blijft en kan een reden zijn om terug te keren als er zich een mooie baan aandient. Dat geldt niet alleen voor voormalige inwoners, maar ook voor alumni van de UM en de Hogeschool Zuyd, oud-ondernemers en andere Limburg-fans. Vanuit een vergelijkbare gedachte hebben bedrijven in Twente een Career Center opgezet dat ‘terugkomtukkers’ en hun partners assisteert bij allerlei praktische zaken die bij retourmigratie komen kijken.
11
Gert-Jan Hospers: “Wees eerlijk: zou u voor promotie in uw werk en 1500 euro per maand extra van Zuid-Limburg naar het nijvere Twente verhuizen?
Zo zouden de Chemelot Campus, de lokale overheden in Zuid-Limburg en regionale welzijnsinstellingen zich kunnen richten op Limburgse studenten die over Nederland zijn uitgewaaierd. Ongetwijfeld heeft een groot deel van hen interesse in een stageplek, traineeship of baan in de Heimat. Naast het terughalen van Limburgers is het aantrekken van buitenlands personeel een slimme strategie. Dankzij het Verdrag van Maastricht staat Zuid-Limburg bij de meeste Europese werknemers op het netvlies, of het nu gaat om de Poolse metaalarbeider die op zoek is naar een baan of om een Spaanse kennismigrant die een carrièrestap wil maken. Bovendien hebben nietNederlanders geen vooroordelen over regio’s binnen ons land, simpelweg omdat ze Nederland als één grote stad beschouwen. Vergelijk het met een Russische Matroesjka: in elke pop zit een andere pop. Buitenlanders zien de grootste poppen (Nederland, het zuiden, Limburg), terwijl voor inwoners de kleinste poppen
(Mijnstreek, Kerkrade, Chevremont) relevant zijn. Met die poppen moet je durven spelen. Zo kan het voor Heerlen slim zijn om in internationaal verband aan te haken bij Maastricht, ook al druist dat in tegen de stadstrots. Buitenstaanders kijken nu eenmaal anders naar een gebied dan inwoners.
W
il Zuid-Limburg profiteren van de verzuidelijking van onze economie, dan moet de regio de handen ineen slaan. Over een aantal jaren zijn werknemers namelijk een schaars goed. Samenwerking tussen alle partijen op de regionale arbeidsmarkt is essentieel om dit dreigende personeelstekort op te vangen. Als we de keuze hebben, dan verhuizen we niet zomaar naar de andere kant van het land, zelfs niet met geld toe. Maak daarom gebruik van de sense of place van Limburgers die de regio verlaten hebben en probeer ze te verleiden tot retourmigratie. Ook het werven van
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
buitenlands personeel is een optie, als je daarbij maar inspeelt op het beeld dat buitenstaanders van de regio hebben. Slimme streken gaan kortom niet uit van maakbaarheid, maar van haakbaarheid. In Twente bestaat de neiging bij dit soort vraagstukken nogal eens te denken: laot mear kuuln, t löp wal lös. Oftewel: zo’n vaart zal het wel niet lopen. Hopelijk heeft u in Zuid-Limburg meer daadkracht. Want alle vrijblijvende vergezichten over de regio ten spijt, de toekomst begint toch echt vandaag. Deze tekst is een weergave van de tweede Zuidstadlezing die de Twentse hoogleraar Gert-Jan Hospers hield op 12 december 2011. Hospers doceert economische geografie aan de Universiteit Twente en is bijzonder hoogleraar city- en regiomarketing aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Recente boeken van zijn hand zijn Krimp! (2010) en Er gaat niets boven citymarketing (2011). De Zuidstadlezing is een initiatief van Regiobranding Zuid-Limburg.
Inèz Derksen: “Tot je 35e mag je je kindertijd als alibi gebruiken. Daarna is er nog maar één persoon die je in de weg zit en dat ben je zelf.” foto Perry Schrijvers
12
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
‘De kindertijd is vaak een hel’ Ook jeugdtheater Het Laagland voelt de tucht van staatssecretaris Zijlstra. We moeten wéér diep ademhalen, wéér creatief en inventief zijn, zegt mede-oprichtster Inèz Derksen. Haar motivatie is er niet minder om. “Veel erger is dat het klimaat is verneukt.” door Wido Smeets
“D
e ogen stonden op Kwatta”, zegt Inèz Derksen wanneer ze in herinnering roept hoe het pas opgerichte Laaglandtheater elf jaar geleden naar Sittard verhuisde. “Dus jullie Amsterdammers komen hier in Limburg jeugdtheater maken? en voor hoe lang?”, vat ze de sceptische reacties samen toen de verhuiswagen voorreed. Maar Inèz Derksen, haar partner Bas Zuyderland en het bevriende regisseursstel Silvia Andringa en Paul Jonker wisten het zeker: hun toekomst lag in het zuiden. Elf succesvolle jaren later zijn de omstandigheden behoorlijk gewijzigd. Andringa en Jonker keerden terug naar de Randstad, de relatie met de gemeente SittardGeleen is inmiddels behoorlijk bekoeld. En de door staatssecretaris Halbe Zijlstra aan de cultuursector voorgeschreven shocktherapie laat het uit tien werknemers bestaande gezelschap evenmin onberoerd. Het Laaglandtheater zit op dezelfde plek waar het in 2011 van start ging: een voormalige nonnenschool tegenover het gemeentehuis. Directeur Inèz Derksen (Nijmegen, 1967) ontvangt op de eerste verdieping in wat vroeger, vermoedt ze, een natuurkunde- of scheikundelokaal moet zijn geweest. Met grote posters en nog grotere Perzische tapijten aan de muur, een lange tafel met tien stoelen, twee chaises longues en een bureau van getimmerde planken kun je niet spreken van een doorsnee kantoor. Wat ook geldt voor de
Doorbraak Karlijn Hamer Het Laagland leidt ook jong talent op. Karlijn Hamer (22) volgde er als puber workshops, speelde op het Sittardse festival Zomerzone en volgde de kleinkunstacademie. Nu speelt ze als professioneel actrice in Laaglandproductie Meester van de Zwarte Molen, die 85 keer wordt opgevoerd in Nederland en België.
13
bewoonster. De betogen van Derksen waaien alle kanten uit (om weer feilloos terug te keren bij het begin), haar kleding en lichaamstaal zijn even expressief als haar taal. Met zo’n 160 voorstellingen trekt Het Laagland gemiddeld 24.000 bezoekers per jaar, gerekend volgens de Zijlstra-norm (17,5 procent van het subsidiebedrag terugverdienen) zit het gezelschap met gemiddeld 32 procent bijna op het dubbele. Toch gaat het Rijksbudget vanaf 2013 met ruim tien procent terug naar 500.000 euro. Derksen: “Dat plafond wijst je wel je plek, en dat maakt het heel zuur. Net als de sfeer waarin het gebeurt: ‘Ach, het is maar jeugdtheater…’.” Waarna een bevlogen uiteenzetting volgt over het belang van jeugdtheater, de verbeeldingskracht bij kinderen – zoveel groter dan die van volwassenen – en de mythe van de kindertijd als paradijs. “Een hel kan het zijn. Je bent afhankelijk van je ouders, van het geld dat je van hen krijgt, van school, van de verwachtingen van volwassenen. Het zijn altijd anderen die alles voor je bepalen. Nee hoor, als volwassene wordt het leven pas leuk. Als je als volwassene niet gelukkig bent, mag je tot je 35e je kindertijd als alibi gebruiken, daarna zit je nog maar één persoon in de weg en dat ben je zelf. Dan moet je een schop onder je hol krijgen.” Jeugdtheater kan die kinderhel verzachten? “Ja, het is belangrijk om de jeugdjaren niet te romantiseren. Mijn hart gaat uit naar kinderen die thuis zoveel moeten slikken, die niet beter weten. Tot ze bij vriendjes zien dat daar níet geslagen wordt, dat hun ouders elkaar wél knuffelen. De kindertijd is vaak een kwestie van overleven. Ieder kind ontwikkelt daarin een eigen systeem waar je je als volwassene weer van moet bevrijden. Met de beeldende kracht van het medium theater moedig ik kinderen aan om, als het er echt op aan komt, te leren trouw te zijn aan zichzelf.”
Huis van Bourgondië is door Zijlstra helemaal geschrapt, Toneelgroep Maastricht moet vier ton inleveren. Je bent tevreden met wat je hebt opgebouwd, en dan krijg je er nóg een plafond bij. Moet je wéér diep ademhalen, wéér creatief en inventief zijn. Ergens houdt het op. Erger is dat het klimaat is verneukt. Ook ouders hebben het al over wat er allemaal gebeurt met hun belastingcenten.” Zijlstra ziet jullie het liefst met elkaar fuseren. “Jeugdtheater is efficiënter dan volwassenentoneel, een voordeel dat deels zou verdampen bij een fusie. Dat is kapitaalvernietiging. We willen graag samenwerken met alle Limburgse theatercollega’s, maar zien ook veel heil in samenwerking met musea, bibliotheken, muziekscholen, de toeristische sector, overal waar een jong publiek komt. Net als de Duitse scholen net over de grens.” Je doet momenteel een gastregie in Stuttgart. “Ik doe het al vijftien jaar, in Frankfurt, Mannheim, en nu opnieuw in Stuttgart. Ik verdien er geld voor Het Laagland en hou er ogen en oren wijd open om te zien hoe de collega’s daar werken.” Vergelijk eens…. “In hou van de degelijkheid en de techniek van de Duitsers. Theater, cultuur in het algemeen, hoort er bij de opvoeding. Ook zonder gelikte pr-marketing komen kinderen en ouders naar het theater. Het is een paradijs. Elk theater heeft een eigen ensemble met een repertoire. Een stuk kan daar probleemloos vijf jaar worden opgevoerd, bij ons is dat ondenkbaar. Dan ben je oubollig, niet vernieuwend genoeg. Te gek voor woorden eigenlijk, zeker bij jeugdtheater. Nergens anders ververst het publiek zich zó snel.”
Dit is het 5e artikel in de reeks ‘Shocktherapie’ over de bezuinigingen in de cultuursector.
Ook voor Het Laagland is het een kwestie van overleven. “Bij ons valt het in verhouding nog mee. Het
www.zuiderlucht.eu
Het Laagland speelt Meester van de Zwarte Molen op 29/1 in Weert en 24/2 in Sittard, en Oervrienden op 8/1 en 25/1 in Sittard. www.hetlaagland.nl
januari 2012
Kassaknallers Ouderwetse publiekstrouw verdwijnt, de bezoekersaantallen dalen. Intussen bezuinigt de overheid op subsidie en gaat de btw op kaartjes omhoog. Hoogste tijd voor de theaters om zich te bezinnen op hun toekomst. “Het is eenvoudig om abonnementenpubliek te trekken met comedy en grote namen uit de rock. Maar we halen liever verschillende soorten publiek binnen.” door Paul van der Steen
V
ergelijk de oude Maaspoort in Venlo met het theater na de verbouwing: een wat naar binnen gekeerde cultuurtempel verandert in een gebouw met veel glas dat de mensen naar binnen wil zuigen. Zo zal het ook echt moeten gaan, legt directeur Leon Thomassen uit, want de theaterbezoeker is kritischer geworden en neemt zijn beslissing later. Trouw, als die er nog is, moet verdiend worden. De Maaspoort had in 2010-2011 een dramatisch seizoen: negentien procent minder bezoekers. Thomassen: “Het had te maken met de verbouwing, maar er zat ook iets structureel mis. Vergelijkend met andere theaters zagen we dat we in Venlo te weinig echte publiekstrekkers programmeerden. Aan cabaret deden we bijvoorbeeld echt te weinig.”
14
De nieuwe Maaspoort, ‘...een gebouw met veel glas dat de mensen naar binnen wil zuigen.’ foto’s Perry Schrijvers
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
in het theater Voorganger Marcel ’t Sas moest van de raad van toezicht weg, omdat hij de drempel te hoog zou houden. Thomassen, tot dan de financiële man van De Maaspoort, nam zijn plaats in. Die achtergrond is terug te horen in zijn woordgebruik. Als een slager die zijn vlees in de aanbieding doet, schroomt hij niet om sommige voorstellingen te betitelen als “kassaknallers”. Als het Thomassen al op kritiek komt te staan, dan bereikt die hem niet. Hij zou het ook onterecht vinden. “De Maaspoort heeft nu een iets betere balans tussen commerciële en moeilijkere voorstellingen. Alles komt hier verder nog aan bod, ook moderne dans, klassiek en opera.” Bovenal wordt het aanbod een stuk mínder. Voor het lopende seizoen 2011-2012 staat een kwart minder voorstellingen gepland. Thomassen: “Toch hebben we tot nu toe maar drie procent minder bezoekers. Dat betekent dat de bezetting per voorstelling flink is gestegen. In vergelijking met de rest van het land doe je het dan goed.” Thomassen gelooft dat de weg naar boven gevonden gaat worden, al zal dat ook afhangen van de duur van de economische crisis. Intussen moet er ook omzet komen uit nevenactiviteiten: de verbouwing, die voorjaar 2012 afgerond moet zijn, bezorgt De Maaspoort behalve een middenzaal ook een grand café en een terras. “We willen ook meer feesten, bedrijfsactiviteiten en congressen binnenhalen.” Het piept en het kraakt bij de Nederlandse schouwburgen en theaters. Mede door de btwverhoging (van zes naar negentien procent) werd aan het begin van dit seizoen nationaal een teruggang in de kaartverkoop met zo’n 15 procent gesignaleerd. Het Theater aan het Vrijthof in Maastricht programmeert weliswaar per theaterseizoen, de financiële rapportages aan de gemeente gaan per kalenderjaar. Voor 2011 rekent zakelijk directeur Jos Spauwen op een teruggang van zo’n vijf procent. In de twee jaar daarvoor trok de schouwburg al tien procent toeschouwers minder (in 2010 111.881 betalende bezoekers inclusief LSO en Toneelstadfestival). Spauwen heeft meer zorgen: “Je kunt er donder op zeggen dat grote producties om bezuinigingen af te wentelen nu hogere uitkoopsommen gaan vragen. Daar bovenop komen de bezuinigingsopdrachten vanuit de gemeente. Tot 2018 moeten we zo’n tien procent inleveren.” Terwijl dat jaar nu net in het teken zou moeten staan van Maastricht Culturele Hoofdstad van Europa. Spauwen: “Zo’n doel vraagt juist om nauwe samenwerking met instellingen en gezelschappen, en het steeds uitpakken met aansprekende festivals.
15
Dat kost moeite omdat ook bij die partners flink het mes moet in de uitgaven. De eerste neiging is dan al gauw om te gaan navelstaren, je terugtrekken in je eigen bastion. Dat willen we niet.” Ook het Toneelstad Festival dat afgelopen voorjaar ondanks het rijkelijk strooien met vrijkaarten weinig publiek trok, houdt het vertrouwen van de directie. Het Theater aan het Vrijthof profileert zich graag als A-theater, een podium met een artistiek smoel. Het populaire werk, zoals de grote musicals, laat het steeds meer over aan Heerlen, dat ook beter geëquipeerd is voor dat soort grotere producties. Zakelijk directeur Spauwen vindt dat niet erg: “De uitkoopsommen zijn hoog bij musicals en ze zitten niet meer gegarandeerd vol, zoals zeven, acht jaar geleden. De grote hype is voorbij.” Ondanks het teruglopend bezoekersaantal blijft het Theater aan het Vrijthof streven naar een 60/40-verhouding tussen artistieke en meer commerciële producties. Algemeen directeur Hugo Haeghens, die op die positie vorig jaar Jacques Giesen afloste: “Dat kan 62/38 of 58/42 worden,
‘Door de bijzondere sfeer in C-mine kiezen artiesten eerder voor Genk’ maar veel zullen we daar niet van afwijken.” Komend uit het kleine Maasmechelen, waar het soms duwen en trekken was, koestert Haeghens het potentieel van een stad als Maastricht. “De stad kent een echt theaterpubliek.” De Belg gelooft wel dat er nog meer mogelijk moet zijn. “Door consequent vast te houden aan programmalijnen en in niches te springen, kun je op andere manieren trouw aan het huis creëren die vroeger vanzelfsprekender was door abonnementenverkoop en vroege losse verkoop. Als het publiek vertrouwen krijgt in de artistieke visie van een theater, dan betaalt zich dat uit. Kijk hoe vol het in Maastricht zit bij stukken van Toneelgroep Amsterdam en het Nationaal Toneel, of bij moderne dans. Het vergt een investering van misschien wel tien jaar, maar het loont.” Haeghens wil ook kleinschaliger zulk vertrouwen opbouwen. “Een podium als AINSI, bij de ENCI-
www.zuiderlucht.eu
fabriek, biedt daar mooie mogelijkheden voor. Ik wil daar vanaf volgend jaar jazz en performance van internationaal niveau programmeren. Voor een kamermuziekserie gaan we de Sint-Janskerk gebruiken. In Maasmechelen lukte het na een periode van opbouw ook om daarmee grote namen en toeschouwers te trekken.”
D
ertig kilometers oostwaarts toonde Parkstad Limburg Theaters de afgelopen jaren grote ambitie. In 2007 trokken de podia in Heerlen en Kerkrade 181.671 bezoekers. Vorig jaar waren dat er 220.652. Van een terugloop, zoals elders, is nog steeds geen sprake, wel van een verminderde groei. “Reden voor waakzaamheid”, zegt directeur Bas Schoonderwoerd. Dat er nog steeds meer mensen komen, heeft in elk geval niets te maken met meer voorstellingen. “Dat aantal is gelijk gebleven. En producties van het festival Cultura Nova worden sinds 2009 ook niet meer meegerekend. Dus het plaatje had er nog beter uit kunnen zien.” Schoonderwoerd vreest dat de schouwburgen door de cultuurdiscussie (teneur: kunst is duur en elitair) een poenig imago hebben gekregen. “Het is relatief onbekend dat we bij musicals vijf rangen hebben. Zo’n voorstelling kun je dus ook voor twintig euro mee maken.” Dat het in Heerlen ondanks alles nog redelijk crescendo gaat, schrijft Schoonderwoerd deels op het conto van wat in die stad de Culturele Lente wordt genoemd. “Al moet onderzoek, dat nu plaatsvindt, uitwijzen of die Lente ook echt bestaat. Verder proberen we met zes programmeurs met ieder een gebied voor langere tijd programmalijnen uit te zetten. Zelf doe ik muziektheater en musical. Als programmeurs hun terrein en de makers die daar actief zijn goed in de gaten houden, kunnen ze het publiek steeds een stap voor zijn. De programmeurs zijn bij ons ook leidend bij de vermarkting van de voorstellingen. Zij kennen hun publiek. Met deze aanpak wordt de programmering minder hyperig, wordt er met kennis van zaken wat ontwikkeld. Met series creëer je een soort trouw bij het publiek.” Ook over de grens, in Genk, is de stemming opperbest. De verhuizing van de plaatselijke schouwburg naar C-mine, het complex van de voormalige Winterslagmijn, zorgde in het eerste seizoen voor een publiekstoename van twintig procent. Dat komt bovenop de gestage groei in het decennium daarvoor, de opgaande lijn zet door.
januari 2012
Programmeur Eddie Guldolf: “Begin oktober zaten we qua kaartverkoop al op een niveau dat we een seizoen eerder pas in februari hadden.” Het publiek in Genk komt uit de regio, maar ook van verder. “We trekken mensen tot Aarschot en Leuven.” Ook in de Nederlandse grensstreek ontstaat een nieuw publiek. “Die toeschouwers hebben drie redenen om naar hier te komen: het soort voorstellingen dat ze hier kunnen zien, de kaartjes die goedkoper zijn en de mijnsite; in Nederland is veel uit het mijnverleden gesloopt, daar is de herinnering vervaagd. Die bijzondere sfeer maakt dat ook artiesten geneigd zijn eerder te kiezen voor een optreden in Genk, als ze maar één optreden in Belgisch-Limburg doen. In het verleden zou dat vrijwel automatisch Hasselt of Tongeren zijn geworden.”
‘De Maaspoort heeft nu een betere balans tussen commerciële en moeilijkere voorstellingen.’ Guldolf kiest niet voor de makkelijkste weg: “Het is redelijk eenvoudig om het abonnementenpubliek te trekken met alleen maar comedy en grote namen uit de rock. Maar we halen hier liever verschillende soorten publiek binnen. Dat is iets meer een gok. We hadden in november Tom Lanoye hier twee avonden staan. Daar leg je aan het begin van het seizoen hooguit een fundament van honderd kaarten per voorstelling voor. Later, soms veel later komt de rest. Uiteindelijk waren beide avonden uitverkocht. Dat wist ik, maar niet iedereen wilde het geloven.” C-mine is de thuisbasis, maar het theater maakt ook uitstapjes. “Het eerste seizoen dat we hier zaten, hebben we niets op locatie gedaan. Omdat we ons volledig wilden concentreren op de nieuwe plek. Dit seizoen doen we dat nadrukkelijk wel: in een oude garage, in een natuurgebied.” Nieuwe positieve effecten voor C-mine verwacht
16
De uitbreiding van De Maaspoort in Venlo noopte het theater om een kwart van het programma weg te snoeien.
Guldolf van de oplevering van het centrale plein van het complex, dit voorjaar, en de nomadische kunstbiënnale Manifesta die dit jaar Genk aandoet. Een kunstendebat zoals in Nederland heeft België nog niet gekend, maar ook hier staan
www.zuiderlucht.eu
cultuurbezuinigingen op til. Guldolf: “Financieel zijn wij vooral afhankelijk van de gemeente Genk, die onze ambities deelt, maar landelijke maatregelen zullen toch hun effecten hebben.”
januari 2012
enkeltje utopia
Stijn Huijts: “…trots durven zijn op wat is bereikt…”
Alexander van Grevenstein: “…onbestaanbaar…” foto’s Perry Schrijvers
Ajax in het Bonnefanten
O
peens wist ik het zeker. Het kan nog goedkomen met Ajax. Het kan echt, tegenstrevers van het kaliber Louis van Gaal en Johan Cruijff in één organisatie. Het muntje viel op 25 november, tijdens de uitreiking van de Inspiratieprijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds in het Gouvernement in Maastricht. Op de voorste rij zaten Bonnefanten-directeur Alexander van Grevenstein en Schunckdirecteur Stijn Huijts gezellig met elkaar te keuvelen. Nou en?, zult u zeggen. Nou ja, die twee waren nooit zo’n keuvelaars. Ze waren de Cruijff en Van Gaal van de Limburgse kunstwereld. Toen ik afgelopen zomer bij Van Grevenstein informeerde naar zijn opvolger, noemde hij het “onbestaanbaar” dat die uit de regio zou komen. Vier maanden later, op die vrijdagnamiddag in het Gouvernement, begreep ik dat het onbestaanbare niet bestaat en dat Stijn Huijts de nieuwe directeur van het Bonnefanten zou worden. Iets wat ik in maart 2011 op deze plaats al als de meest logische uitkomst had beschreven, waarvoor ik van diverse kanten met pek en veren werd beloond. Zo gaat dat. Dat de bekendmaking twee maanden op zich liet wachten, had te maken met de kronkelige wegen die selectiecommissies nu eenmaal bewandelen, en de Seelenmassage die nodig was om te voorkomen dat Huijts en Van Grevenstein, die tot zijn pensionering in 2013 in Bonnefantendienst blijft als adviseur, elkaar de tent zouden uitvechten. Even voorspelbaar als de benoeming was de verzuchting in Heerlen hoe het nu verder moest met de daar in 2006 aangetreden ‘culturele lente’. Het begrip werd gemunt door de toenmalige burgemeester Toine Gresel en was bedoeld als prikkel, de stad moest zich nu toch echt aan de eigen haren uit het moeras trekken. Gresel begreep dat het vijf voor twaalf was voor Heerlen dat tientallen miljoenen guldens had geïnvesteerd in de uitbreiding van het theater en de redding van het totaal verkommerde Glaspaleis. Die zo gewenste culturele lente kreeg een jaar later een gezicht toen Stijn Huijts directeur werd van het Glaspaleis. In de jaren erna werd Schunck, de nieuwe naam die over de grens beter bekt
17
dan het onuitspreekbare Glaspaleis de middelpuntvliedende as die Heerlen cultureel aanzien gaf. De ene keer puilde het gebouw uit van de mensen, een andere keer was het angstvallig rustig. Maar er gebéurde wat. Ambitieuze exposities over Oscar Niemeyer, John Cage en Niki de Saint Phalle werden afgewisseld met gewaagde presentaties van Kim Gordon en Stanley Donwood, het internationale hiphopfestijn IBE groeide in no time uit tot een Heerlense traditie. Onder Huijts werd Schunck (een bijna onmogelijk gebouw om te bespelen trouwens) een van de weinige plekken waar cross over meer is dan een modewoord. Maar het lot van iedere frontstrijder is dat de medailles lang op zich laten wachten. Het trots durven zijn op datgene wat hier de laatste jaren is gerealiseerd, gaat veel Heerlenaren moeilijk af, zei Huijts laatst in een tvinterview. Daar klonk enige frustratie in door, maar hij hoeft niet ongerust te zijn. De fierheid op wat is bereikt zal met terugwerkende kracht bezit nemen van de stad nu zijn vertrek leidt tot een collectief terugkijken op de afgelopen vijf jaar. De culturele bloei van Heerlen, daarover geen misverstand, is inmiddels meer dan een mantra. De Parkstad Limburg Theaters trekken jaarlijks 220.000 bezoekers, dat is het dubbele van de score van het Theater aan het Vrijthof. Waar het culturele leven in Maastricht grotendeels van bovenaf wordt bepaald, heeft Heerlen een zelforganiserende subcultuur (i-beta, ,Zwart Goud, KuS, Cultuurbrouwerij, ec-CBS) die zich steeds nadrukkelijker manifesteert. Daarmee vergeleken, zei de Heerlense cultuurcriticus Ben van Melick laatst met gevoel voor de onderlinge verhoudingen, “wekt Maastricht vooral de indruk van een slapend studentenstadje.” Laat Stijn Huijts vooral een grote wekker meenemen. WIDO SMEETS
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Aad de Haas,
A
ad de Haas was een vrijgevochten Rotterdammer, een vurig katholiek, een stokebrand, een verzetsman en een kunstenaar met temperament. In de oorlog belandde hij in ZuidLimburg, waar hij onderdak en emplooi vond, en waar hij zijn hele leven zou blijven. Als gelovig mens maakte hij veel werk voor religieuze gebouwen, maar daarnaast veel vrije schilderkunst, portretten, houtsnedes, etsen - alles bij elkaar een gevarieerd en levendig oeuvre waarvan in de provincie Limburg en daarbuiten nog veel te vinden is. De Stadsgalerij Heerlen, bijvoorbeeld, kocht eind vorige eeuw zo’n 250 werken uit De Haas’ nalatenschap.
De dood en het meisje (1966). Olieverf op paneel, collectie Schunck.
Sommige kunstenaars worden vastgeketend aan één werk, één gebeurtenis, één detail. Van Gogh en het oor. Duchamp en het urinoir. Aad de Haas aan dat éne conflict, over de kerk van Wahlwiller. Maar er was veel meer. door Koen Kleijn
18
www.zuiderlucht.eu
Zo hangt er in het raadhuis van Landgraaf een serie opmerkelijke schilderingen van zijn hand. Het is een kruiswegstatie, veertien afbeeldingen van de laatste tocht van Jezus geschilderd in een rake, direct getekende stijl met opvallend contrasterende kleuren. Het is een raar gezicht: de schilderingen zijn uit een muur gehakt en hangen als grote brokken metselwerk op een wand in dat onooglijke gemeentehuis, toch al niet echt een plek waar je een mars naar Golgotha verwacht. Maar dan is het ook nog eens een versie die er niet om liegt: de schilder heeft het lijden scherp aangezet. De Romeinse soldaten die Christus aan het kruis nagelen dragen Duitse helmen. De hoofdpersoon is mager en geteisterd, de ogen toegeknepen, de vingers in doodsnood gesperd. De doornenkroon lijkt uit zesduims spijkers te bestaan. Aad de Haas (1920-1972) maakte deze kruisgang in 1958 voor de kapel van het St.-Jozefziekenhuis van Heerlen. Toen die in 1970 werd gesloopt kon een bewonderaar van zijn werk voorkomen dat de kruisgang verloren ging. De afbeeldingen werden uit de muur gezaagd, opgeslagen, en in 1987 aan de gemeente Landgraaf geschonken. Daar hangen ze nu: uit hun verband, zonder de gelovige context, vervreemd. Voor leven en werk van De Haas is dat exemplarisch. In navolging van een doorlopende wisselpresentatie in Schunck Heerlen wijdt de Kunsthal Rotterdam een overzichtstentoonstelling aan zijn werk. Het is een eervolle presentatie omdat De Haas – met alle respect – niet tot de grootste naoorlogse kunstenaars van ons land behoort. Hij stierf jong; in de korte tijd tussen zijn afstuderen in 1942 en zijn dood varieerde hij bovendien sterk in stijl en medium. De tentoonstelling toont honderdtien schilderijen en een overzicht van De Haas’ grafiek, tekeningen.
januari 2012
even terug in Rotterdam Er staan ook meubels die door De Haas werden beschilderd. De tentoonstelling biedt zicht op een rusteloos, misschien wel grillig kunstenaarschap, waarin emoties altijd aan de oppervlakte liggen. Het ene ogenblik is De Haas een vinnige, hoekige expressionist, vergelijkbaar met Otto Dix of Max Beckmann, maar even later vertoont hij een Chagallachtige spiritualiteit in een ‘doezelende’ stijl die aan Redon doet denken, elegisch, zacht, dromerig en harmonisch. Er zit een chronologie in die stijlveranderingen, maar toch ook weer niet: alles kan altijd opduiken. Het is duidelijk dat er in zijn borst allerlei stijlen en vormen om voorrang streden. De oorlog is de katalysator van De Haas’ rusteloosheid. Al in zijn studietijd keert hij zich openlijk tegen de bezetter, die al voor zijn afstuderen werk in beslag neemt. Toch blijft hij ook daarna stoutmoedig exposeren en wordt hij gevangen gezet. Wanneer de Gestapo op het punt staat de ‘ontaarde’ kunstenaar om het leven te brengen, wordt hij om onverklaarbare redenen vrijgelaten en duikt hij onder in Zuid-Limburg. Daar weet hij ternauwernood te overleven. Een bevriende pastoor helpt hem aan onderdak en daarna, als de oorlog voorbij is, aan een opdracht: de beschildering van het interieur van het St. Cunibertuskerkje in Wahlwiller. Een kruisgang, een altaarstuk en grote figuren op de wanden. In 1947 begint hij er aan. Wie dat werk anno 2011 ziet, kan zich de rel die volgde nauwelijks voorstellen. De Haas schilderde zijn kruisgang in zijn ‘doezelende’ stijl. De achtergrond is helder goudgeel, de figuren hebben vage contouren en kinderlijke vormen, alleen hun ogen zijn als zwarte kooltjes herkenbaar, waardoor de ernstige gebeurtenissen een poëtische, meditatieve waarde krijgen. Op de wanden van de kerk en boven het altaar maakte hij grotere schilderingen van Bijbelse figuren, engelen en heiligen op groene en paarse fonds. Het geheel doet denken aan vroegchristelijke decoraties als in de catacomben van Rome, de mozaïeken van Ravenna of de eerste werken van Giotto. Naar verluidt ging De Haas geheel in het werk op. Hij stond gehuld in een oude pij op de steiger en voelde zich volkomen deelnemer aan het lijden van Christus. De burgers van Wahlwiller kwamen kijken. Ze vonden het best mooi, maar dat gold niet voor iedereen. De kritiek kwam uit verdachte hoek, van de criticus Albert Kuyle, een verstokte katholieke fascist die in de oorlog volkomen aan de verkeerde kant had gestaan. Zonder het werk zelf te hebben gezien trok Kuyle van leer tegen de schilderingen, die hij “onnozel, onmachtig en daarom hinderlijk” vond,
19
Aad de Haas (19210-1972). foto Schunck Heerlen
en “ronduit ontoelaatbaar”. De kerk zou deze kunst moeten verbieden, zei Kuyle. De kwestie liep opeens hoog op. Een Nederlandse pater in Rome kaartte de zaak aan in het Vaticaan, en in een pauselijke encycliek werd het werk van De Haas veroordeeld als “misvormingen en verkrachtingen van de gezonde kunst”, in strijd met “de christelijke betamelijkheid, zedigheid en vroomheid”. En hoewel de pastoor van Wahlwiller het voor De Haas opnam, net als vele andere vooraanstaande katholieken, kwam het bisdom tussenbeide. Het werk moest weg. Bijgestaan door de dorpspastoor haalde De Haas op Goede Vrijdag 1949 zijn kruiswegstaties van de muur. “Onze Lieve Heer vliegt de kerk uit”, zei hij later, en: “Het enige verschil met de nazi’s is dat ze de nagels niet van je poten af trokken.” De affaire had grote betekenis voor De Haas. De vergelijking met de nazi’s was cru, maar niet overdreven: binnen vijf jaar was zijn werk eerst door de Duitsers en daarna door de kerk van Rome verketterd en in beslag genomen. Het maakte hem alleen maar nog strijdbaarder. In zijn werk van de jaren vijftig en zestig zette hij zijn
www.zuiderlucht.eu
maatschappijkritiek steeds krachtiger neer in vinnige kleuren en hele expliciete erotische scenes. In de jaren vijftig keerde het tij in de Kerk, en al gauw vond ook ‘moderne’ kunst in de kerkgebouwen een plaats. Die ommekeer verklaart de opdracht voor de kruisgang in de kapel van het Ziekenhuis in Heerlen, die nu in Landgraaf hangt. De Haas had echter zijn vage, poëtische stijl inmiddels afgeschud. Zijn Christus in Heerlen was een gemartelde medemens, niet een hemelse overwinnaar, en zijn beulen droegen de laarzen en helmen van het Derde Rijk. Het lijkt duidelijk dat de kunstenaar zich sterk met Jezus vereenzelvigde. De staties uit Wahlwiller werden overigens niet vernietigd, maar ze belandden in het Bonnefantenmuseum. In 1980 werden ze in het kerkje teruggeplaatst. De Haas werd postuum gerehabiliteerd, in het kerkje van Wahlwiller, door bisschop Wiertz. Aad de Haas, Geloof, Heimwee en Liefde. Tot en met 4 maart in de Kunsthal, Rotterdam. www.kunsthal.nl
januari 2012
Veel genot en
20
Leo Cuypers in 1973 tijdens een uitvoering van de Johnny Rep Suite. 2012 De pianist is gehuld in het shirt van de toenmalige Ajax-vedette. www.zuiderlucht.eu januari
ontiegelijk veel dames Een prettige voetnoot in de jazzgeschiedenis wilde hij worden. Dat is Leo Cuypers, pianist in ruste te Maastricht, gelukt. Nu is er een heruitgebrachte cd uit zijn glorietijd. Maar er had meer in gezeten. “Tussen al die overversterkte gekken zat ik dan met tot bloedens toe te rammen.” door Paul van der Steen
“E
indeloos repeteren? Heerlijk! Een plaat opnemen? Geweldig! Voor publiek spelen? Verschrikkelijk!” Het muzikale leven van jazzpianist Leo Cuypers werd in de loop der jaren meer en meer een strijd tegen zijn podiumvrees. “Het begon met niet meer kunnen eten voor een optreden. Daarna volgde ’s morgens wakker worden en meteen moeten overgeven. Het werd zo erg dat ik al een week voor een optreden niet lekker werd. Het eindigde ermee dat ik mooie concerten, die ik aangeboden kreeg, afbelde met de smoes dat ik mijn pols had gebroken.” Het zwarte gat ná een concert wende evenmin. Cuypers werd na optredens steevast overvallen door een diepe eenzaamheid. “Het applaus was heerlijk. De leegte erna kon je opvullen met een van de vrouwen aan de bar. Maar er was niks wat echt werkte. Ik heb het proberen te temperen met alle mogelijke middelen. Dan was ik soms zo lam, dat ik niet meer kon spelen. Dat ik longemfyseem kreeg, was mijn redding. Anders waren die podiumvrees en die middelen tegen elkaar op blijven vechten, met Leo als grote loser. Dan was ik er aan kapot gegaan.” Leo Cuypers (Heemstede, 1947) stamt uit een muzikale familie. In zijn kinderjaren verhuisde het gezin vanwege de astma van moeder naar Zuid-Limburg. Daar kwam de jonge Leo via zijn broer in contact met de jazzmuziek. De belangrijkste gids in de nog onverkende wereld: radio-uitzendingen van The Voice of America rond middernacht. De drums waren zijn jeugdliefde. Totdat hij merkte dat hij tijdens het luisteren naar muziek met de pianist zat mee te bewegen. “Ik speelde luchtpiano.” Omdat Cuypers’ opa de leermeester van de Maastrichtse conservatoriumdirecteur Willem Heystek was, werd hij toegelaten tot diens opleiding. Cuypers vond het klimaat er verstikkend, blonk uit in afwezigheid. “Veel verder dan Beethoven kwamen ze er niet, en de meesten stelden zich tevreden met een toekomst als leraar. Ik had eigenlijk alleen maar contact met mensen van de Jan van Eyck- en de Toneelacademie. Die wisten tenminste wie Schönberg,
21
Ornette Coleman en Archie Shepp waren.” Wegens verzuim werd hij uiteindelijk van het conservatorium geschopt. Hij maalde er niet om. “Mijn vriend de kunstschilder Harry Bartels presteerde het om vier jaar lang bijna elke morgen met een contrabas naar mijn kamer te komen om me te begeleiden. Daar kon ik dan tegenaan improviseren.” In 1969 nam Cuypers deel aan het toen landelijk hoog aangeslagen Loosdrecht Jazz Concours. “De voorronde had als publiek een zaal vol zonverbrande, doorgewijnde zeilers. Daar ben ik gestopt met spelen. Ze maakten zo’n teringherrie, dat ik dacht: ‘Sterf!’ Toen heeft radiopresentator Aad Bos gevraagd of ik toch wilde doorgaan. Ik heb nog twee stukken gespeeld en mocht door.” Cuypers had de tijdgeest mee. “Andere finalisten vertolkten mainstreamjazz. Ik bracht eigen handel. Kennelijk vonden ze het tijd om iets geks te doen. Dus kozen ze voor die onbetamelijke leip uit Maastricht.” De finale van Loosdrecht werd live uitgezonden op tv. Winnen betekende wat. Reden voor het Maastrichtse conservatorium om de verloren zoon Leo Cuypers weer innig te omarmen. “Typisch Limburgse flexibiliteit. Van directeur Heystek kreeg ik zelfs de sleutel van het gebouw. Later liep het toch weer mis. Sleurde hij me een zaal uit omdat ik met paukenstokken in een piano stond te rammen. Hij zei: ‘Ik wil niet dat je op zo’n manier met rijksinstrumenten omgaat’. Toen zei ik: ‘Maar dit zijn rijkspaukenstokken’.” Ook Cuypers’ ouders zagen de finale op tv. “Ik had brouille met mijn vader. Die vond dat ik niet wilde deugen en vreesde dat het nooit meer iets met me zou worden. Als hij me op straat tegenkwam, stak hij over. Toen ik Loosdrecht gewonnen had, viel er een kaartje in de brievenbus. ‘PF (proficiat). Kan de vleugel morgen verwachten.’ Ik kreeg de huisvleugel. Daarna zijn mijn vader en ik alsnog dikke vrienden geworden.” Loosdrecht bracht Cuypers ook in contact met nationale en internationale grootheden. Een verhuizing naar Amsterdam was onvermijdelijk. Onbevangen ging hij de samenwerking aan. Met name Willem Breuker werd een bloedbroeder. Samen richtten ze de platenmaatschappij BV Haast op, een verwijzing naar het tempo waarin ze vaak in anderhalve dag muziek maakten voor theaterstukken. Toen ze niet meer samenspeelden, bleven ze vrijwel dagelijks contact
www.zuiderlucht.eu
hebben om te bomen over hun beider liefde, moderne klassieke muziek. Over andere grote namen uit de Nederlandse improvisatie-scene is Cuypers minder lyrisch. “Han Bennink wordt in Nederland bewierookt als een fantastische drummer. En dat is hij ook. Maar als muzikant om mee te spelen werkt hij negentig procent van de tijd tegen je in plaats van met je. Ik vind het ook een soort Hollandse hypocrisie, dat je dat dan maar slikt onder het mom van: hoor toch eens hoe authentiek hij is. In Amerika zouden ze hem een schop onder zijn hol geven.” Cuypers’ ster rees razendsnel. Amper 25 won hij in 1973 de Wessel Ilcken Prijs, de voorloper van de Boy Edgar, Nederlands belangrijkste jazz award. Maar niet iedereen was lyrisch over de Maastrichtse autodidact. Sommige critici spraken van “de tweevingerige pianist”. Cuypers zelf: “Slaat nergens op. Het gaat om de expressie. Ik ken mensen die met 43 vingers nog kutmuziek spelen.” Een onlangs heruitgebrachte cd laat Cuypers in zijn glorietijd horen. “Toen ik hem opnam, woonde ik al een tijdje in Amsterdam en speelde ik daar met bands. Maar wat je als luisteraar hoort, is vooral met Maastricht verbonden: het oercomponeren, de oerliedjes die ik daar bedacht heb.” De oorspronkelijkheid en vitaliteit spatten van de plaat. Qua virtuositeit en snelheid werd het daarna minder. “In de avant-garde jazz van die jaren had je van die grote groepen en battles met ik-weetniet-hoeveel muzikanten. Tussen al die overversterkte gekken zat ik dan met mijn klauwen tot bloedens toe te rammen. Bij Breuker heb ik regelmatig muziek gemimed. Dan zat ik boven die toetsen te doen of ik meedeed. Dan dacht ik: ‘Dikke lul, er is toch niemand die me hoort. Maar alles bij elkaar heb ik er natuurlijk kwaliteit door verloren.” Na zijn terugtreden als muzikant keerde Cuypers terug naar Maastricht. Daar leeft hij nu in “een Greta Garboachtig isolement”, worstelend met zijn gezondheid. Het belet hem niet om tevreden terug te kijken op wat ooit was. “Het heeft een paar aardige dingen opgeleverd, veel genot en ontiegelijk veel dames. Een heel avontuurlijk leven. Ik ben een zondagskind geweest.” De cd Leo Cuypers is heruitgebracht door het Muziek Centrum Nederland. www.mcm.nl
januari 2012
Duivelse dilemma’s Toneelgroep Maastricht brengt een bewerking van Mephisto, de roman van Klaus Mann uit 1936 die in het toenmalige West-Duitsland pas twintig jaar later mocht worden gepubliceerd. Wie was Klaus Mann, en hoe actueel is zijn Mephisto? “Het publiek is zelf wel in staat eventuele parallellen tussen toen en nu te zien.” door Cyrille Offermans
U
itgerekend in Cannes, waar de verfilming van zijn roman Mephisto ruim dertig jaar later furore zou maken, nam Klaus Mann op 21 mei 1949 een overdosis slaappillen. Onverwacht was dat niet. Al voor zijn twintigste speelde hij met de gedachte aan zelfmoord, niet bij wijze van decadente excentriciteit maar als uitweg uit een verscheurd bestaan. Misschien heeft de zekerheid van een finale zelfbeschikking Klaus Mann (1906-1949) tot die fatale dag in Cannes net voldoende mentale bescherming geboden tegen de weerstand die hij met zijn levensgevaarlijke non-conformisme opriep. Zeker is dat hij kort voor zijn dood, in zijn laatste essay, gewaagde van een golf van zelfmoorden als ‘rebellie van de hopelozen’ – antifascistische intellectuelen, schrijvers, kunstenaars – die de zelfgenoegzame lethargie van de Duisters misschien aan het wankelen zou brengen.
Toen Klaus Mann werd geboren was zijn vader, Thomas Mann, auteur van Buddenbrooks (1901), al een beroemdheid. Maar nestwarmte heeft dat niet opgeleverd, integendeel. Hoewel hij nooit definitief met zijn ouders heeft gebroken, heeft Klaus zich zijn leven lang in toenemende radeloosheid en radicaliteit van zijn elitaire, grootburgerlijke milieu verwijderd, letterlijk en figuurlijk. Op zijn achttiende trok hij met zijn ‘verloofde’ Pamela Wedekind naar Berlijn, waar hij als theatercriticus, acteur en auteur aan de kost kwam. Met de roman De vrome dans waarmee hij op zijn negentiende debuteerde zette hij de verhoudingen op scherp, en niet alleen met zijn vader. Klaus bekende zijn homoseksualiteit, in de Republiek van Weimar destijds nog een misdaad. Direct daarop publiceerde zijn vader een essay Over het huwelijk, waarin hij homoseksualiteit als vloek betitelde. Weer een jaar later speelde Klaus met Pamela, zijn zus Erika en haar verloofde Gustaf Gründgens – het onstuimige viertal
Klaus en Erika Mann, broer en zus.
22
www.zuiderlucht.eu
vormde kortstondig een ménage à quatre – in een theaterstuk van hemzelf dat vooral vanwege de beroemde kinderen Mann enorme aandacht in de boulevardpers kreeg. Ik noem de naam van Erika’s verloofde niet zomaar. Gründgens zou in de tragische geschiedenis van Klaus Mann een hoofdrol spelen, incognito en tegen wil en dank. Die geschiedenis is zo hectisch en wisselvallig dat ze niet in een paar honderd woorden valt samen te vatten. Klaus werkte als een bezetene, publiceerde het ene boek na het andere, reisde van hot naar her, kwam tweemaal in een ziekenhuis in Zürich terecht om af te kicken van een heroïneverslaving, maakte in 1927 met Erika een reis om de wereld en vluchtte zes jaar later, direct na de machtsovername door Hitler, naar Amsterdam, vervolgens naar Zürich, Parijs, Praag en de VS, waar ook zijn vader, in 1929 vereerd met de Nobelprijs, zich inmiddels had gevestigd. In Amsterdam gaf hij een exil-tijdschrift uit en deed hij pogingen ‘een antifascistisch front’ te vormen met onder meer Bertolt Brecht, Ernst Bloch, Albert Einstein, Joseph Roth en Boris Pasternak, maar de uitgave van het tijdschrift moest wegens te geringe afzet worden gestaakt. En dan, in 1936, schrijft hij Mephisto, ‘de roman van een carrière’, zoals de ondertitel luidt. Het idee was niet van hemzelf. Mann, nog altijd financieel ondersteund door zijn ouders, verkeerde in ernstige geldnood, maar werd door zijn vriend en lector Fritz Landshoff, verantwoordelijk voor de exilliteratuur bij Querido, op de been geholpen met een jaarcontract voor een roman. Een andere vriend bracht hem op het idee ‘de roman van een homoseksuele carrièrist in het Derde Rijk’ te schrijven; daarbij dacht hij in het bijzonder aan de figuur van de intendant van het staatstheater – en die kende Mann maar al te goed: Gustaf Gründgens, wiens leven een heel andere loop had genomen dan het zijne. Dat was een fascinerend idee. Maar ook een gevaarlijk en voor Mann moreel dubieus idee. Hij verafschuwde Gründgens’ rol in de pompeuze nazistische cultuurpolitiek, zijn gevlei en gekonkel met Hermann Göring en Joseph
januari 2012
Martijn van der Veen als Hermann Göring, Olaf Malmberg als Hendrik Höfgen en Lore Dijkman als Lotte Lindenthal in de theater versie van Mephisto van Toneelgroep Maastricht. foto Ben van Duin
Goebbels. Maar door zijn afkeer schemerde ook nog altijd iets van de liefde van vroeger. Mocht hij zijn oude vriend als laffe opportunist te kijk zetten?
Z
elf heeft Mann het autobiografische karakter van zijn boek altijd ontkend, maar dat Gründgens model heeft gestaan voor Hendrik Höfgen wordt door geen kenner betwijfeld. Höfgen begint zijn theatercarrière in Hamburg, als socialist en aanhanger van een revolutionair theater à la Brecht, maar kiest als de tijden moeilijk worden voor de makkelijkste weg van aanpassing, roem en succes. Dat hij daarvoor zijn politieke idealen moet verkwanselen, ach, het zij zo, je moet er wat voor over hebben om bij de arische theaterbazen in Berlijn in de smaak te vallen. Zonder veel scrupules verraadt hij ook zijn buitenechtelijke geliefde Juliette, een donkere nachtclubdanseres uit Hamburg, ‘prinses Tebab’, met wie hij op het moment van Hitlers machtsovername in Spanje is voor filmopnamen. Zijn cynisme wordt het beklemmendst als hij in de pauze van Goethes Faust, waarin hij de rol van de duivelse verleider Mephisto speelt, in de loge van de ministerpresident wordt gevraagd die hem voor zijn spel
23
wil complimenteren. De overige toeschouwers volgen die ‘betoverende pantomime’ met open mond. Höfgen moet wel dolgelukkig zijn – maar, suggereert Mann, zou hij niet ook huiveren van angst en zelfhaat? Hoe breng je die roman anno 2011 op de planken? Mephisto thematiseert de individuele verantwoordelijkheid in tijden dat het individu geruisloos moest ondergaan in de roes van het collectieve nationale belang. Dat was in 1936 geen studeerkamerthema: ook de kunstenaar werd op straffe van uitsluiting en erger tot collaboratie met de machthebbers gedwongen. Weliswaar moeten kunstenaars ook nu keuzes maken, maar het zou pathetisch zijn om die serieus met de keuzes van toen te vergelijken. Erik-Ward Geerlings, die de drievoudige bewerking van de roman (taal, genre, inkorting) voor Toneelgroep Maastricht voor zijn rekening nam, heeft het verhaal, afgezien van enkele details in de dialogen, dan ook niet geactualiseerd, gelukkig, het publiek is zelf wel in staat eventuele parallellen tussen toen en nu te zien. Of de regiekeuze voor een karikaturale speelwijze ook zo gelukkig is, betwijfel ik: veel onderstrepende gestiek en achter elke zin drie uitroeptekens, dat komt de subtiliteit van de karakters niet ten goede. Hans Trentelman, die de intendant speelt, laat zien dat je met een
www.zuiderlucht.eu
meer ingetogen benadering werkelijk iets van de gewenste spanning voelbaar kan maken. Manns Mephisto werd in de Bondsrepubliek in 1966 verboden en pas na veel juridische touwtrekkerij heruitgegeven in 1981. Gründgens was toen allang overleden, het nazisme was definitief geschiedenis. De laatste oorlogsjaren had de gekwelde auteur als vrijwilliger in het Amerikaanse invasieleger gevochten tegen de nazi’s, zijn homoseksualiteit moest hij daarvoor verbergen. Toen Gründgens op 3 mei 1946 in Berlijn een bejubelde comeback maakte, zat Klaus in de zaal; het woedende artikel dat hij daarover schreef bleef ongedrukt. Gründgens collaboratie, zoals met haatliefde te boek gesteld in Mephisto, werd met de mantel der liefde bedekt. Onderhandelingen over publicatie van het boek strandden in 1948 op de lafheid van Manns Duitse uitgever: Gründgens speelde immers weer ‘een zeer belangrijke rol’ in het culturele leven. Mann reageerde met sarcasme en vroeg zijn exemplaar van het boek terug. Dat was op 12 mei 1949. Negen dagen later maakte hij een eind aan zijn leven. Mephisto door Toneelgroep Maastricht, op tournee t/m 23 februari. www.toneelgroepmaastricht.nl
januari 2012
TIME OUT OF MIND 29 Leon Verdonschot en Wido Smeets wisselen van gedachten over ontwikkelingen in de popmuziek. “Het leek meer op een bedrijfsfeest dan op een concert.”
Doe Maar wel/niet
TRANS FORM
A R C H I T E C T E N
WWW.TRANS-FORM.NL
kapper men & w
met of zonder
omen
afspraak
T 4 6 MAASTR I C H B OS C H STRAAT 1 1 S I TTARD SESTRAAT L H ASPE IC HT WE G 2 MAASTR ST GER LA CH US 724 2 6 2 3 3 L 04 ( o p a f s p ra a k ) TE eurs.nl ff i o c n ve o h n j i w w w. w
24
D
J
LEON VERDONSCHOT
WIDO SMEETS
e beste band die Nederland ooit heeft gehad vind ik Doe Maar. Nog mooier dat het feit dat ze in 2000 weer bij elkaar kwamen, vond ik de cd die ze toen maakten, Klaar. Het was de gedroomde comeback-cd. Een band die klonk zoals je hoopte dat ze ouder zou zijn geworden. De concerten in Ahoy’ (ik was bij twee ervan) waren een correctie op de geschiedenis: eindelijk waren de fans in de zaal oud genoeg om te snappen waar Henny Vrienten het over had toen zij, jaren geleden, als kinderen met hem meezongen dat hij zijn lul achterna liep. In 2008 kwamen de bandleden opnieuw bij elkaar, nu twee keer in De Kuip. Ik vond het zo mogelijk nóg beter. Meer plezier, meer ontspannen. En ongelooflijk hoe die liedjes overeind waren gebleven, en de meeste van die teksten, terwijl de achterhaalde (De Bom) juist een mooi tijdsbeeld gaven. En nu gaan ze opnieuw optreden. Maar helaas niet alleen. Met een enorm symfonieorkest. Van Peter Gabriel verscheen onlangs een album waarop hij zijn klassiekers opnieuw speelde met een orkest. Prachtig. Maar ook een uitzondering, want vaak wordt die combinatie vooral een demonstratie van bombast. Al zal het hilarisch zijn, Heroïne Godverdomme op twintig strijkers. Nog erger is dat de optredens plaatsvinden onder de vlag van Symphonica in Rosso. Daar ben ik nooit geweest, en dat wilde ik graag zo houden. Ik was ooit op een vergelijkbaar festival in Ahoy’, waar John Miles ieder jaar Music mag komen spelen en andere sterren hun drie grootste hits met een orkest erachter. Het leek meer op een bedrijfsfeest dan op een concert. Met muziekbeleving had het volstrekt niets te maken, althans niet de manier waarop ik graag muziek beleef. Dus ja. Doe Maar nog eens zien, maar in de hel. Of ze nooit meer zien. Ik ben er nog niet uit.
www.zuiderlucht.eu
arenlang had ik van mezelf het idee dat ik een Leo Blokhuis-achtige kennis van de popmuziek had. Ik heb het dan grofweg over de periode over 1975-1995. Daarna werd mijn interesse gaandeweg minder, je kunt ook zeggen: breder. Het waren vooral de favorieten van vroeger die ik bleef volgen, en zelfs daar komt de laatste jaren flink de klad in. De laatste plaat van David Thomas? Geen idee. Ik zit dezer dagen vooral in muziekgenres die de eerste helft van mijn leven een no go area waren. Ook met die encyclopedische reuze valt het achteraf gezien reuze mee – of tegen, zo je wil. Van mijn idolen wist ik het naadje van hun kous, maar verder? Grootste miskleun uit die tijd was het links laten liggen van de soul. Stom, stom, stom. Ook de Nederpop-glorie van Doe Maar is aan me voorbijgegaan – waar ik beduidend minder schuldgevoelens bij heb. Te weeïg, die muziek. Te veel marketing ook: Doe Maar was de eerste Nederlandse band die een succesvolle merchandise had. Er werd veel verdiend, maar aan het eind van de rit bleken Vrienten, Jansz, Hendrix en Pijnenburg weinig schaapjes op het droge te hebben. Vandaar de twee eerdere comebacks en nu dan Symphonica in Rosso. Ik vermoed dat het ze niet eens alleen om het geld is te doen, ze zullen het publiek missen, de aandacht, het applaus. En waarschijnlijk hebben ze in de gaten dat in deze conservatieve tijden ook in de muziek de nostalgie hoogtij viert. Er zit een publiek met een omvang van enkele stadions te smachten naar liedjes van vroeger, toen alles beter was. Ach ja, de goede oude nostalgie. Eind vorig jaar was ik er als de kippen bij toen Elvis Costello, net als Vrienten & Jansz een echte liedjessmid, naar Nederland zou komen. Zonder me erom te bekommeren of hij oud dan wel nieuw materiaal zou spelen, bestelde ik kaartjes, maar het concert werd uitgesteld omdat zijn vader ernstig ziek was. Dit jaar volgt de herkansing. En als ik diep in mijn hart kijk, hoop ik dat hij al die oude hits van vroeger zal spelen: van Alison tot I Want You, van Little Green Shirt tot Chelsea. Klassiekers uit de jaren dat Doe Maar razend populair was - bij een generatie die na mij kwam.
januari 2012
INKIJK
Een in textiel geweefde foto van Romy Finke, verwerkt tot een jurkje door Petra Finke. foto’s Romy Finke
Lichtwarreling en wemeling van kleur door Duncan Liefferink
D
rie zussen. Alle drie zijn kunstenaar. Onder de titel f. – van Finke, lijkt me – hebben ze deze maand voor het eerst een gezamenlijke expositie, bij kunstencentrum Signe (ofwel kuS) in Heerlen. Romy Finke is er al jaren één van de drijvende krachten. Zij treedt op als curator van de tentoonstelling en nodigde haar zussen Francy en Petra uit om mee te doen. Romy (Schaesberg, 1961) is de oudste. Toen ze na de middelbare school niet meteen wist wat ze wilde, ging ze naar de kunstacademie in Tilburg. Ze koos voor de afdeling textiele werkvormen, want ze was heel handig. “Francy was de tekenaar in de familie”, vertelt Romy. “Zij wist vanaf het begin dat ze kunstenaar wilde worden. Ik niet. Als ik iets getekend had en ik liet het aan haar zien, dan veranderde ze een lijntje en ineens was het goed.” Tijdens haar studie kwam Romy voor het eerst in een museum. Ze raakte diep onder de indruk van Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue van Barnett Newman. Maar tekenen of schilderen ging ze nog steeds niet. De textiel maakte langzaamaan plaats voor fotografie. Ze kreeg bekendheid met indringende, ogenschijnlijk zeer eenvoudige portretten. Die eenvoud zit hem in de doorgaans frontale afbeelding en het vrijwel ontbreken van rekwisieten, dat zie je meteen, maar er is nog iets. Romy: “Ik heb altijd gezocht naar manieren om het beeld zo ‘plat’, zo tweedimensionaal mogelijk te maken. Ik heb geëxperimenteerd met de belichting, met allerlei soorten achtergronden en met afdrukken in hele grove korrel. Twee jaar geleden kreeg ik een opdracht van een communicatiebureau in Amsterdam. Ik maakte een ontwerp op basis van een foto van een bloeiende magnolia. ‘Daar zou je een tapijt van moeten maken!’ zeiden we tegen elkaar.
25
Zo ben ik terecht gekomen bij het Textiellab van het Textielmuseum in Tilburg. Sinds dat moment ben ik weer helemaal terug bij de textiel. De moderne, computergestuurde weeftechnieken bieden geweldige mogelijkheden om foto’s in te weven. En kijk maar eens goed, daarmee heb je in één klap de ‘platheid’ die ik altijd heb gezocht!” En nu verschijnt zus Petra op het toneel – bijna letterlijk, want zij werkt als kostuumontwerpster bij Scapino Ballet. Voor de tentoonstelling in Heerlen maakte Romy zwart-witte weefsels op basis van haar fotografische portretten. Petra verwerkte ze tot jurkjes in grote, eenvoudige patronen. De ‘platheid’ blijft bestaan, maar wordt hier en daar doorbroken door afsnijdingen en rimpelingen. Tenslotte de derde zus, de tekenaar. Ook zij legde zich geleidelijk toe op de fotografie. “Maar”, voegt Romy er onmiddellijk aan toe, “Francy kijkt nog steeds heel sterk als een schilder.” In de afgelopen jaren exposeerde ze nauwelijks. Wel maakte ze duizenden foto’s van bossen, parken en stedelijke landschappen. Het zijn verstilde beelden, waarin de vormen soms bijna oplossen in lichtwarreling en wemeling van kleur – ik moet teruggrijpen op Couperus om de juiste woorden te vinden. Wat de drie zussen gemeen hebben wordt, ondanks de verschillen in materialen en onderwerp, eigenlijk meteen duidelijk. Dat is de eenvoud, de kernachtigheid, de verstilling. f. Werk van Romy, Francy en Petra Finke. Van 23 december t/m 12 februari 2012 in kuS Heerlen. www.kunstencentrumsigne.nl.
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
De anti-glamour
Mariacarla Boscono, New York, USA (2008). foto Peter Lindbergh
26
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
bij Peter Lindbergh Peter Lindbergh is een dikke Duitser. Hij valt dood neer op de vloer en zijn buik schudt van plezier. Hij heeft net een kus gekregen van zijn model met een kamerjas van pantervel. Het is een spelletje, een filmpje dat draait in het FoMu van Antwerpen, waar modefotografie een smoes is voor de kleine kant van een mensenleven. Of toch voor Peter Lindbergh. door An Olaerts
J
urk 195 euro. Pantalon 85 euro. Sjaal 64 euro. Zo ziet modefotografie eruit in gewone blaadjes, tussen vier recepten met pompoen en het verhaal van een gelukkige scheiding. Zo’n hoofdredacteur hoeft Peter Lindbergh niet te bellen. Daar is de fotograaf te duur voor. Bovendien doet hij voor zoveel geld niet eens wat ze vragen. In de aan de fotograaf Peter Lindbergh (Leszno, 1944) gewijde tentoonstelling in het FotoMuseum in Antwerpen hangen de bewijzen. Bijvoorbeeld: een model in streepjespak op de markt. Alleen aan de stand van haar benen kun je zien dat ze een professioneel is, want Peter Lindbergh heeft haar hoofd, kapsel, make-up en feel for fashion van de foto gesneden. De kadrering is linksonder weggezakt voor een jongetje met een hemd en een das. Zijn moeder heeft haar best gedaan, maar modieus is toch anders. Het is geen modefoto die ze bij Libelle zouden waarderen. Een mens moet dapper zijn om het te durven. Idem voor het meisje met de kale tak en het meisje zo iel dat je het trottoir door haar kleren ziet. Peter Lindbergh is niet geïnteresseerd in gewoon mooi. Natuurlijk is er de beroemde foto van Kate Moss in salopette, want Lindbergh is de pionier van het beroemde supermodel. Naomi Campbell, Linda Evangelista, Cindy Crawford en Christy Turlington, zulke dames. Het was al glamour wat de klok sloeg, maar niet als Lindbergh klik deed. Niemand heeft Naomi Campbell ooit zo hard zien lachen als op een portret van Peter Lindbergh. Daarom is het ook interessant dat op de tentoonstelling in Antwerpen een kast staat vol contactafdrukken. Kate Moss-met-de-tuinbroek staat er vijf keer in rijtjes van zes, hetzelfde tinnen soldaatje maar telkens een beetje anders. Vraag is hoe lang de fotograaf met zijn vergrootglas boven de prentjes heeft gehangen om te beslissen
27
Peter Lindbergh. foto Ward Ivan Rafik
welke Kate hij zou kiezen, la pièce unique uit een seriewerk van meer dan 60 Kate Mossen. Welke kunstenmaker wil op die manier in zijn kaarten laten kijken? Alleen degene die zijn eigen werk, inbegrepen het onderwerp, durft relativeren, de dikke Duitser dus. Lindbergh schiet modefoto’s, vaak mét commentaar in het knuistje. Zo staat ene Tracy Wang te poseren bij een garagepoort in de Universal Studios van Hollywood. Het is een saai decor en de jurk van Tracy is niets bijzonders, maar de fotograaf heeft er een saus van regenboog overheen gegooid waardoor het allemaal opnieuw de moeite waard wordt. Al blijft de regenboog een kwestie van licht en is licht totaal tijdelijk. Peter Lindbergh wil er blijkbaar niet in slagen om zijn
www.zuiderlucht.eu
eigen genre, dat van de modefotografie, au sérieux te nemen. Of waarom maakt hij op een defilé van Boss een harde, lelijke foto met alleen maar schoenen en broekspijpen. Peter Lindbergh is het jongetje dat af en toe zijn vieze nageltje in de slagroomtaart wil duwen. Hij doet het in ieder geval véél stijlvoller dan de mensen die na de tentoonstelling hun FoMustickertje achterlaten op de poster van Nina Burri. Drie keer raden waar de meeste vignetten kleven? Juist ja, op de tieten en tussen de benen van de danseres. De tragiek zal Peter Lindbergh vast niet verbazen. Modefotografie is niet zijn dada. Peter Lindbergh geeft het graag toe. En mode an sich interesseert hem eigenlijk ook niet. Het verklaart zijn eigen voorkomen. En het verklaart ook waarom Lindbergh af en toe flinke stappen zet buiten de mode. Los van modellen. Wars van textiel. Op het politieke af. Op de tentoonstelling in Antwerpen hangt een foto uit 1989 van de Brandenburger Tor in Berlijn. De vlag boven het vierspan met de godin Victoria hangt slap. De lucht is troebel en het uitzicht valt dood op de banaliteit van de muur. Tot zover de grandeur van een rijk. Nog een beeld uit de Berlijn-reeks van Lindbergh is Wim Wenders’ Büro uit 1989, een betonnen woonblok in het donker. Door het bovenste raam brandt licht. Zo stom is het. Tot je weet dat daarbinnen Wim Wenders aan het werk is, wat de foto ineens interessant maakt. Of het nu écht diens bureau is of niet. Wenders en Lindbergh zijn vals genoeg om erover te durven liegen. De kijker kan een stille getuige zijn van een meesterwerk. Of ze hebben hem gefopt. Misschien zegt het iets over film en over fotografie. Dat het een spelletje is met licht en dat het maar heel even bestaat. Het is jammer voor de kunst en typisch voor een mensenleven. Peter Lindbergh. Tot 29 januari in FoMu Antwerpen. www.fotomuseum.be
januari 2012
Een monsterachtig “Wie is die meneer Kafka? Dat is het enige waar ik nog aan kan denken als het eigenlijke gesprek begint. Wat doet hij bij ons in dit kamertje?” Merieke Manders was jarenlang een fervent lezer, voordat ze zelf de pen ter hand nam, om te schrijven over haar literaire helden. Een van hen is Franz Kafka. door Merieke Manders
“T
oen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd”, citeert de maatschappelijk werker.
Portret van Franz Kafka, geschilderd door Roel Verstappen. ©www.vrijveldkunst.nl
28
www.zuiderlucht.eu
Ik ben net anderhalf jaar getrouwd en donkere wolken pakken zich reeds samen boven mijn huwelijk. Er zit niets anders op dan deskundige hulp te zoeken om helder te krijgen hoe ik de problemen in huis moet oplossen. De maatschappelijk werker, hij stelt zich voor als de heer Kesselaar, heeft een onorthodoxe manier om ons eerste gesprek te beginnen. Hij opent met een citaat van Kafka uit Die Verwandlung. Dat het van Kafka is, moet hij me er bij vertellen want tot dan toe heb ik nog niks van de Duits-Tsjechische schrijver onder ogen gehad. Wel van hem gehoord in de Duitse les op de middelbare school. Meneer Kesselaar prikkelt mijn nieuwsgierigheid en ik wil graag weten wat zijn woorden met mijn hachelijke situatie te maken hebben. Ik let vooral ook op zijn rijzige gestalte. Ik zie zijn magere, knokige handen gesticuleren terwijl hij spreekt. Zijn over elkaar geslagen benen laten een puntige knie
januari 2012
ongedierte uitsteken en de spits toelopende schoen bungelt onder aan het in de lucht hangende been. Hij lijkt zich te identificeren met wat hij zegt. Gaat helemaal op in de raadselachtige beelden die hij oproept. Die man lijkt zo helemaal niet op zijn plaats in deze bedompte, rokerige ruimte. Poëzie moet hem redden van de benauwende preoccupatie met zijn beroep. Even is hij in een andere wereld en probeert hij een brug te slaan naar de dag van vandaag met zijn saaie, beroepsmatige verplichtingen. Probeert hij met het citaat te zeggen dat ik van mijn omgeving ben vervreemd? Dat ik in de huid van iemand anders zit of moet kruipen? Mijn verwachtingen zijn hooggespannen. Gaat deze man me redden uit het spanningsveld thuis? Na deze eerste zinnen heb ik er een hard hoofd in. Ik wil zo graag mijn verhaal kwijt en vertellen hoe ik me voel, maar deze man brengt me in verwarring, zet me op het verkeerde been. Hij zorgt meteen al voor een openingszet waar ik niet op bedacht ben. Een kink in mijn gedachtenkabel. Wie is die meneer Kafka? Dat is het enige waar ik nog aan kan denken als het eigenlijke gesprek begint. Wat doet hij bij ons in dit kamertje en waarom moeten hij en zijn werk erbij worden gesleept? Dat wil ik de komende tijd gaan uitzoeken. Er gaat een week overheen voordat ik de stap naar de bibliotheek zet. Eerst moet ik dit vreemde therapeutisch bezoek tot me door laten dringen. Ik sta voor het schap met de letter K en mijn oog valt op een reeks witte boeken. De titel en schrijver zijn nauwelijks leesbaar omdat de letters in lichtgrijs zijn afgedrukt. De kleur steekt amper af tegen het gebroken wit van de kaft. Ik neem het voorste boek uit de rij en lees hardop Dagboeken 1910-1913. Dat gaat als eerste mee naar huis in de hoop enige inkijk in zijn leven te krijgen. Ik ben als betoverd. Hier spreekt een man die het leven en de werkelijkheid verre van zich wil houden omdat hij het te moeilijk vindt. Daarom schept hij een eigen wereld met zijn eigen woorden. Hij bedient zich van een taal die ontdaan is van alle franje, ingetogen, sober, teruggebracht tot de essentie. Ik kijk als het ware door een spiegel en zie woorden vibreren achter de woorden die ik lees. Glashelder en zuiver. Alsof ik een stukje kristal in mijn hand heb. Kafka is niet gemaakt voor de liefde. Geldt dat ook voor mij? Is het dát wat meneer Kesselaar verdekt tegen me wil zeggen? Toch is de schrijver constant verliefd, hij houdt er zelfs jarenlang een verloofde in Berlijn op na. Ze kan blijven wachten en smachten, die arme Felice. Ver weg en op een veilige afstand van Praag, de stad waar hij woont. Zijn liefde en zijn
29
leven bestaan vooral in zijn boeken en dagboeken. Haarscherpe observaties compenseren zijn onkunde om deel te hebben aan de wereld om hem heen. Het redden van mijn huwelijk is nog maar bijzaak. Het einde van het liedje is dat mijn man en ik besluiten om het nog een keer samen te proberen. Ondertussen ben ik door de tussenkomst van meneer Kesselaar nog meer in de ban geraakt van de literatuur met zijn zuigende aantrekkingskracht. Een schrijver uit Praag schreeuwt om mijn aandacht. Dat jaar beleef ik de zomer van Franz Kafka. Gevolgd door een lange winter. Zo raak ik ook aan Die Verwandlung waarin de hoofdpersoon Gregor een grote ontevredenheid voelt met zich zelf en zijn werk. Maar ook na lezing kan ik het citaat nog steeds niet bij mezelf plaatsen. Zal meneer Kesselaar gedacht hebben dat ik ontevreden was over mijn leven? Dan heeft hij dat snel gezien. Kafka is vergroeid met Praag en een logische volgende stap is een reis naar de gouden stad. Dat heeft in die tijd, het zijn de jaren tachtig, nog heel wat voeten in de aarde. Praag ligt achter het IJzeren Gordijn en zonder visum kan ik het vergeten. Toch lukt het me om voor de naderende herfstvakantie een busreis naar de Tsjechische hoofdstad boeken. Het wordt een hilarische reis met een serieus randje. Van Kafka zelf valt weinig terug te vinden. De boekhandelaren zwijgen in alle talen, houden zich van de domme of schudden angstvallig hun hoofd als ik naar zijn boeken vraag. Ik zie ze ook nergens in de etalage of in de winkels liggen. Het communisme heeft hem verbannen uit de rekken. De teleurstelling is groot. Toch zie ik, als ik me inspan, zijn kleine, magere gestalte in de Goldene Gasse zijn huis binnen gaan. Ik loop waar hij heeft gelopen. Ik ontdek wat hij met zijn ogen heeft aanschouwd. Het is meer dan voldoende. Zoals mijn huwelijk enkele jaren later toch nog strandt en wordt beëindigd, wordt ook de episode Kafka afgesloten. Het raadsel van hoe Die Verwandlung mijn wankele huwelijk had kunnen redden, blijft en ik verdiep me er daarna niet meer in. Ik vraag het ook niet na bij de enige die me het antwoord kan verschaffen. Meneer Kesselaar. Wél spreek ik mijn innige dank aan hem uit, dat hij me in aanraking heeft gebracht met deze unieke wereldliteratuur. Bij tijd en wijle kom ik mijn vroegere maatschappelijk werker nog tegen. Met zijn ziel onder de arm, lijkt het wel, gaat hij met een grote krachtsinspanning de dag tegemoet. Zijn vrouw is
www.zuiderlucht.eu
inmiddels overleden, dus ontmoet ik hem geregeld op het kerkhof, waar ik de graven van mijn overleden broer en vader bezoek. Nu hij gepensioneerd is hoeft zich niet meer te verschuilen achter teksten van schrijvers uit het begin van de twintigste eeuw. Zijn vrije tijd legitimeert hem er zijn dagen mee te vullen. Zijn hoofd is even markant als het hoofd van de schrijver, die hij zo vlekkeloos en bezield citeerde. Ze lijken op elkaar. Als we elkaar tegenkomen, groeten we vriendelijk. Soms maken we een praatje. We kennen elkaar nu al bijna dertig jaar en ik voel een band met hem. Ik vraag me af of hij weet waarom ik dat zo voel? Laatst heb ik hem gezelschap gehouden toen hij, vergezeld van een paar boeken en een stapeltje ongeopende post, op het terras in de zon zijn koffie zat te drinken. Hij vroeg het beleefd, hij is een echte heer. Door zijn lengte kijkt hij niet alleen over de hoofden van anderen heen, hij praat ook over de hoofden heen. Alsof ik er niet ben. Ik begrijp ook niet goed wat hij zegt. Zijn reusachtige handen maaien nog steeds de woorden door de lucht. Hij doet me denken aan Kafka. Ik praat met Franz Kafka. Franz Kafka praat met mij. Wat maakt het dan uit of ik hem begrijp of niet? Wat ik begrijp is zijn gevoel een vreemde te zijn, een mooi monsterachtig wezen.
Merieke Manders is een pseudoniem; haar echte naam is bij de redactie bekend. Dit is de tweede aflevering in een reeks van zeven.
januari 2012
Wat was
Vrijdag 27 januari 2012 in heel Maastricht te horen en ook te zien op het Vrijthof.
1
Doe mee!
t h c i r t s a a M bells,
De grafzerk van de Ierse dichter
6
Herman Hertzberger krijgt de Gold
Medal van het Royal Institute of British
vechtende productiehuizen Intro in
Lachaise in Parijs wordt voorzien
Architects vanwege zijn grote invloed
Situ (muziek) en Huis van Bourgondië
van een glazen afscheiding om
op de architectuur van de 20 eeuw.
(theater) verhuizen niet naar de
verdere aantasting door lippenstift te
Rem Koolhaas won in 2004.
Timmerfabriek in Maastricht. Ook de
7
nieuwe middenzaal is geschrapt uit de
e
De Nederlandse filmindustrie pleit
in een brandbrief aan de Tweede Kamer voor strengere maatregelen tegen de
Het Conservatorium Maastricht wordt 50 jaar! Het feestjaar wordt op 27 januari 2012 om 11.30 uur ingeluid met een compositie voor alle klokken van Maastricht.
8
Als gevolg van de krimpende
Museumkaarten uitgegeven.
17
De PVV eist dat de provinciale
erepenning voor Bonnefantendirecteur
De Nobelprijswinnaars Shirin
Alexander van Grevenstein wordt
Ebdi ,Vaclav Havel, Mairead Maguire,
ingetrokken vanwege zijn vergelijking
Betty Williams, Desmond Tutu en
tussen de PVV en de oorlogsjaren.
Jody Williams starten een actie om hun Chinese collega Liu Xiaobo vrij te
18
Schrijver, dichter en oud-
krijgen.
president van Tsjecho-Slowakije en
10
Tsjechië Václav Havel overlijdt op Zo’n 80.000 bezoekers van
Pukkelpop maken gebruik van de tegemoetkoming in eet- en
75-jarige leeftijd.
19
Kees van Twist vertrekt als
drinkbonnen die de organisatie
directeur van het Groninger Museum.
Saatchi (68) haalt in de Britse krant The
aanbood nadat het festival in 2011 werd
De lokale politiek heeft het vertrouwen
Guardian uit naar de nieuwe superrijke
stopgezet wegens hevig noodweer.
in Van Twist verloren wegens
11
aanhoudende exploitatietekorten.
De Britse kunstverzamelaar Charles
collectioneurs die hij vulgair en oppervlakkig noemt.
3
VIA2018.eu toutmaastricht.nl conservatoriummaastricht.nl
De Nederlandse Museumverening
recordaantal van 800.000
9
2
16
heeft ondanks de recessie een
uitgeverijen Contact en Amstel fuseren.
Charles Saatchi
plannen.
illegale distributie van films op internet.
boekenmarkt gaan twee grote
Conservatoriumstudenten en beiaardiers bespelen alle kerkklokken en carillons van Maastricht. En de Maastrichtse stadsbeiaardier Frank Steijns bespeelt de grootste reizende beiaard (18 meter lang!) ter wereld, op het Vrijthof.
De voor hun voortbestaan
Oscar Wilde op begraafplaats Père
voorkomen.
Uniek aan dit evenement is dat alle basisschoolleerlingen van Maastricht en enkele klassen uit de Euregio zijn uitgenodigd om met kleine handbellen mee te doen; het grootste handbellenorkest van Europa ooit! Een prachtig voorbeeld van samen op weg naar Maastricht Culturele Hoofdstad van Europa in 2018!
15
Het standaardwerk van Loe de
Jong over de Tweede Wereldoorlog is te
20
Dichter Tonnus Oosterhoff
downloaden via de site van het NIOD.
krijgt de P.C. Hooft-Prijs 2012 voor zijn
(Roermond, 1968) is geselecteerd voor
Het gaat om de wetenschappelijke
gehele oeuvre.
het korte-filmfestival in Clermont
versie van 26 delen (18.000 pagina’s).
Ferrand. De film van acht minuten is
12
Anatole van Elbe Stevens
opgenomen in Gronsveld en Rolduc.
4
Het Rijksmuseum roept creatieve
studenten op om via het crowdsource Na We Need to Talk About Kevin en
platform Battle of Concepts innovatieve
Norwegian Wood zal Radiohead-gitarist
concepten aan te dragen voor het
Johnny Greenwood ook de soundtrack
aantrekken van meer bezoekers.
verzorgen van The Master van Paul
13
Thomas Anderson.
5
Directeur Stijn Huijts (52) verruilt
de Heerlense cultuurtempel Schunck
Dichteres Pura López Colomé
wordt in Mexico-stad koninklijk onderscheiden voor vertalingen van het werk van dichter Hans van de Waarsenburg.
om directeur te worden van het Bonnefantenmuseum in Maastricht.
14
Zanger René Shuman (Geleen,
1965) krijgt van gouverneur Theo Bovens ‘de zachte g’, een Limburgse cultuurprijs in de vorm van een vaas.
30
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Tonnus Oosterhoff. foto Bezige Bij/Ellen Karelse
in... december
Popzangeres Adele: 159.000.000 hits op YouTube in 2011.
21
Filmtheater Lumière in Maastricht
25
30
Middelbare-scholieren lezen het
Het Maastrichtse
verwelkomt de 100.000ste bezoeker
liefst boeken die onlangs zijn verfilmd,
Bonnefantenmuseum trok in 2011
van 2011. Een record.
meldt het CPNB.
102.000 bezoekers, exact hetzelfde
22
26
aantal als het jaar ervoor. De
De provincie Limburg is bereid
De zussen Birgit en Katja
nieuwe directeur Stijn Huijts wil
om 750.000 euro te steken in een
Schuurman spelen de hoofdrollen in de
doorgroeien naar 150.000.
Tajiri-museum als de erven van wijlen
komische misdaadfilm Black Out. Birgit
Shinkichi Tajiri en de gemeente
is de echtgenote van regisseur Arne
hierover tot overeenstemming komen.
Toonen.
31
23
27
Er komt geen Herberg de Troost
roept Rolling in the Deep van Adele Een verzelfstandiging van het Van
in pretpark Toverland in Sevenum, een
Abbemuseum in Eindhoven is voorlopig
idee van popgroep Rowwen Heze. De
van de baan. Cultuurwethouder Mary-
herberg zou te grootschalig worden,
Ann Schreurs (PvdA) wilde onderzoek,
vinden de bandleden.
de gemeenteraad niet.
24
28
De cineasten Alex van
Warmerdam en Pieter Kuijpers krijgen
Het 100-jarige museumpark
uit tot beste single van 2011. Het liedje heeft 159 miljoen hits op YouTube. Alex van Warmendam
29
Stichting Ateliers Maastricht
Orientalis (met 27 rijksmonumenten)
gaat een deel van het voormalige
samen 830.000 euro vanuit Brussel
in de Heilig Landstichting bij Nijmegen
schoolgebouw aan het Theresiaplein
om in 2012 nieuwe speelfilms
gaat dicht. Rijk en provincie willen er
(Nazareth) in beheer nemen. Er komen
te maken.
geen geld meer in steken.
24 ateliers.
31
Het Amerikaanse
muziektijdschrift Rolling Stone
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
Heerlense compassie In de Heerlense vroedvrouwenschool – nu Parc Imstenrade - werden tussen 1913 en 1993 ruim tachtigduizend kinderen geboren. De destijds vijftienjarige Heerlense Marianne Schoen beviel er in 1970 van haar dochter Nicoline. “We zijn nog steeds samen, ik en mijn vriendje van toen.” door Emile Hollman
H
et is er nog best te doen – ver terugvallen in de tijd. De vijver, de kapel, de directeursvilla, het hoofdgebouw met de langgerekte vleugels, ze zijn allemaal nog intact. Voor Marianne Schoen is wandelen in en rond de voormalige vroedvrouwenschool in Heerlen een sentimental journey. Hier werd zij in november 1970 als vijftienjarige aanstaande moeder binnengebracht. In de eerste jaren van de nieuwe eeuw keerde ze er terug als particulier verzorgster van een bejaarde dame. We kuieren van de kapel naar de voormalige directeursvilla langs het bos. Of ze destijds wel eens wandelde in de richting van het gehucht Benzenrade, in het dal waar de Geleenbeek ontspringt? “Absoluut. Als ik mijn vriendje wilde zoenen dan moest dat stiekem in het bos. Wat belachelijk was, ik bedoel, je bent wel zwanger van zo’n jongen maar je mag hem niet ontvangen.” Rond 1920 moet de Hooghees, de heuvel even buiten het in die tijd rap groeiende Heerlen, een oase van stilte zijn geweest. Hier, boven de straatweg van Heerlen naar Aken, zag architect Jan Stuyt (1868-1934) mogelijkheden om een school voor vroedvrouwen, een kraamkliniek, een directeurswoning en een ketelhuis (met elektriciteitscentrale en wasserij) neer te zetten. Veertien jaar later in 1934 voegde hij er nog een kapel aan toe die hij samen met zijn zoon Giacomo ontwierp. Het zou zijn laatste gebouw worden; de inzegening in december maakte hij niet meer mee. Nieuwe inzichten omtrent hygiëne leidden er in die tijd toe dat medische instellingen in buitengebieden werden gebouwd waar volop ruimte was en frisse lucht. Wat niet wegneemt dat koningin Wilhelmina, toen zij op 25 september 1920 de eerste steen legde, in de nabije verte de schoorstenen van de mijnen kon tellen. Vandaag de dag herinnert alleen de Wilhelminaberg, met een hart van mijnsteen, geharnast met een overdekte skibaan, nog aan de steenkolenmijnen. Aan de overkant van het veld dat nu rap dicht wordt gebouwd met bungalows staat
32
het Parkstad Limburg-stadion. Toch heeft het gebied, ondanks de oprukkende stad, zijn serene karakter behouden. Bomen, struiken, bloemen, waterpartijen en wandelpaden maken het tot ‘een residentieel complex’ en moeten de slogan Ruimte voor een goed leven cachet geven. Nog steeds is zorg het toverwoord. In de vroedvrouwenschool met aanbouw zijn nu een zorghotel, 250 koop- en huurappartementen voor senioren, een galerie en een restaurant gevestigd. De kapel wordt voor gebedsdiensten gebruikt, maar ook voor concerten met klassieke muziek. Tussen 1913 (de school was eerst gevestigd aan de Akerstraat) en 1993 werden hier tachtigduizend kinderen geboren, niet bekend is hoeveel van hen het leven niet haalden. Evenmin is bekend hoeveel vrouwen stierven aan kraamkoorts of andere complicaties. Ook het complex zelf dreigde menigmaal in monumentale schoonheid te sterven,
Marianne Schoen: “Terugkijkend is het net een film.” foto Perry Schrijvers
www.zuiderlucht.eu
bijvoorbeeld toen er hoogwaardige antraciet in de ondergrond werd opgespoord of toen de gebouwen in 1993 kwamen leeg te staan. Een plek op de Monumentenlijst betekende uiteindelijk de redding voor het enige nog bestaande gebouw van een vroedvrouwenschool in Nederland. Michiel Verwey van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed was eind jaren negentig betrokken bij de advisering van renovatie en nieuwbouw. Hij beschrijft het complex als zeer monumentaal, niet alleen door de grote en representatieve gebouwen maar ook vanwege de ligging en hun doordachte schikking. Met name de geblokte pilasters op de hoeken van de gebouwen, de torenachtige opbouw bij de ingang, de natuurstenen guirlandes rond een oeil de boeuf (rond raam), het gebruik van een timpaan boven deur of venster en de speelse toepassing van bolvormen of stuiters als knipoog naar de naam van de architect noemt hij karakteristiek. Architect Stuyt (in Heerlen ook verantwoordelijk voor de Ambachtsschool aan het De Heselleplein en een aantal woningen aan de Molenberglaan) haalde zijn materialen uit de omgeving: Maastrichts krijt in fries, lijstwerk en pilaster; de plinten trok hij op in Kunrader steen. Marianne Schoen heeft weinig oog voor de architectonische pareltjes. Ze wijst op een raam. Dáár logeerde zij vanaf november 1970 als vijftienjarig meisje, ongehuwd zwanger. De school stond toen al decennialang bekend vanwege haar compassie voor ongehuwde moeders. Als gevolg van de expanderende mijnen kreeg Heerlen te maken met de toevloed van veel buitenlandse arbeidskrachten die meestal zonder hun gezin arriveerden. De gevolgen laten zich raden: het aantal ongehuwde moeders nam enorm toe. De eerste directeur van de vroedvrouwenschool, dr. Clemens Meuleman, trok zich het lot van deze moeders aan en huldigde al in de beginjaren van het instituut de revolutionaire opvatting niet alleen ongehuwde moeders op te vangen maar ook hun pasgeboren kinderen. Die hoorden bij hun moeder te zijn en niet in een weeshuis. In een katholiek gebied was dat in die jaren niet evident.
januari 2012
met ongehuwde moeders ‘Je was wel zwanger van die jongen, maar je mocht hem niet ontvangen’.
In de Heerlense Vroedvrouwenschool werden in tachtig jaar ruim 80.000 kinderen geboren. foto’s uit boek 100 jaar Moederschapszorg in Limburg
Toch raakte Marianne niet zwanger van een nieuwbakken mijnwerker. Haar jeugd verliep ronduit heftig en problematisch. Ze volgde na de lagere school een opleiding tot kleermaakster in Terwinselen toen ze zwanger raakte van haar vriendje. Dat had één enorm voordeel: omdat ze zwanger was, werd ze niet meer geslagen door haar vader - wiens broer uiteindelijk haar werkelijke vader bleek te zijn. Haar vermeende vader en de huisarts waren eensgezind: Marianne (48 kilo) moest haar kind weg laten halen. Toen ze daar niet van wilde weten, belandde ze in het zogenaamde doorgangshuis voor ongehuwde moeders van de vroedvrouwenschool. “Het eerste wat ik zei was: ‘Ik wil het kindje houden’. Het antwoorde luidde tot mijn verbazing: ‘Daar heb je ook recht op.’” Een politieman die de kerfstok van haar vader kende, regelde dispensatie zodat Marianne op haar vijftiende in het huwelijk kon treden. Op 9 juni 1971 reed de 18-jarige bruidegom met een grote grijns op zijn smoel in een Opel Kapitein voor om zijn 15-jarige bruid naar het gemeentehuis van Schaesberg te brengen. Twaalf dagen later werd Nicoline geboren. Eenmaal getrouwd kon ze haar dochter bij zich houden en met haar kersverse echtgenoot een kamer in Heerlen betrekken. De Heerlense compassie voor ongehuwde moeders was tot ver in het buitenland bekend. Katholieke vrouwen zoals de Oostenrijkse Herta Bernhard verlieten al vele maanden voor de geboorte heimelijk
33
hun vertrouwde omgeving om in Heerlen te bevallen. Herta beviel op 9 februari 1931 van de schrijver Thomas Bernhard. Een plaquette naast de ingang van het huidige Parc Imstenrade die aan deze geboorte herinnert, doet vermoeden dat de schrijver wordt gezien als de beroemdste van de tachtigduizend borelingen. Marianne Schoen staat met haar gezicht naar de ingang en wijst naar het rechter gedeelte van het gebouw, daar waar nu keurige appartementen voor senioren zijn gemaakt. “Daar was mijn kamertje.” Om iets terug te doen voor het instituut poetste zij indertijd de verblijfsruimten van de artsen. “Ik voelde me er zeer veilig. Dat ik zo jong zwanger was geraakt, werd me niet nagedragen. De bewoners ontmoetten elkaar in de gezamenlijke ruimte. Als het lekker weer was lagen we met al die dikke buiken op een rij in de tuin te zonnen.” Volgens Marianne was ze met haar vijftien jaar een van de allerjongsten. Het in 2009 uitgegeven boek 100 jaar moederschapszorg in Limburg vermeldt dat in 1972 in totaal zestig ongehuwde moeders in de kliniek verbleven; drie meisjes waren tijdens de bevalling veertien jaar jong, de oudste was 29. Eén ongehuwde moeder beviel voor de vijfde keer. Naast deze jonge vrouwen waren er in het doorgangshuis nog 35 gescheiden of in scheiding liggende vrouwen. Tien van hen waren jonger dan 21 jaar. De meeste indruk op Marianne maakten de meisjes die twijfelden of ze hun kind af zouden staan of niet.
www.zuiderlucht.eu
De glimlach op haar gezicht betrekt wanneer ze zich een lotgenote herinnert die, gedwongen door de omstandigheden, gedurende de zwangerschap liet weten afstand te zullen doen van de vrucht van haar schoot. Maar eenmaal geboren lukte het haar niet. “Velen willen het niet weten”, zegt Marianne met de blik op oneindig, “maar er zijn veel kinderen afgegeven. Heel veel. Bijna niemand die dit weet, maar de kinderen bleven tot hun vijfde jaar in de vroedvrouwenschool. Gedurende die periode konden de moeders ze alsnog komen ophalen.” Het verhaal blijft onbevestigd; volgens officiële bronnen bleven weeskinderen maximaal een jaar in de school. Daarna werden ze bij voorkeur bij pleegouders ondergebracht. Aan het einde van haar sentimental journey laat Marianne haar blik nog eens langs het imposante gebouw gaan. “Zal ik je eens wat zeggen? Al dat gedoe destijds over mijn zwangerschap. We zijn nog steeds samen, ik en mijn vriendje van toen. Soms is het net een film, maar wel een leuke film. Nicoline, de oudste, woont al zeventien jaar op Aruba. Wanneer ze thuis komt, moet ik haar echt een keer meenemen naar hier.” Dit is het 25e artikel in een reeks van 35 over Plekken der Herinnering in en rond Limburg, een project ism de BV Limburg.
januari 2012
ZL-Cultuuragenda Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand uitsluitend naar:
[email protected]
Architectuur, mode en vormgeving den haag > Rechte stoelen, rechtschapen burgers. Wonen volgens ’t Binnenhuis (1900 – 1929). Familiestukken van H.P. Berlage en Jac. van den Bosch gecombineerd met interieurfoto’s van Johannes Schwartz. Van 8 oktober t/m 4 maart in het Gemeentemuseum. www.gemeentemuseum.nl genk > Lina Bo Bardi. Retrospectief van de Italiaans-Braziliaanse architecte Lina Bo Bardi (1914-1992) die in haar tweede vaderland een groot aantal modernistisch ogende gebouwen realiseerde. Ze ontwierp ook tentoonstellingen, theaterdecors en -kostuums en meubels. Van 25 november t/m 15 januari in C-mine. www.c-mine.be Hasselt > ‘Prints! In mode- en kostuumgeschiedenis 1750-2000’. Van 25 juni 2011 tot 8 januari 2012 in het Modemuseum Hasselt. www.modemuseumhasselt.be > Pop up store van FAB (Fashion Across Borders). Euregionaal modetalent toont zijn kunnen, met o.a. IXX, TITI+German Kid, sO mINE*, B-MADE, Céline Pinckers, Lore Langendries en Irene Heldens. Van 3 november t/m 1 juni in Galerij De Ware Vrienden aan de Grote Markt. > Superbodies. Derde triënnale voor beeldende kunst, mode & design in Hasselt gaat over hoe ons lichaam onbewust vormgeeft aan onze ervaringen. Van 4 februari t/m 27 mei in CC Hasselt, Z33, Modemuseum, CIAP en Het Stadsmus. www.superbodies.be Maastricht > The Art of Inhabitation. Expositie over het toonaangevende en controversiële Engelse architectenechtpaar Alison (19281993) en Peter (1923-2003) Smithson
34
presenteert de ideeën van de Smithsons over het woonhuis: een plek die de bewoners moeten kunnen ‘toe-eigenen’. Van 17 december t/m 25 maart in Bureau Europa. www.bureau-europa.nl > Timmermanslogica 1986 – 2011. Gebouwen, stedelijke ontwerpen en meubels van eigenzinninge Maastrichtse architect Mathieu Bruls. Van 11 december 2011 t/m 18 maart in Centre Ceramique. www.centreceramique.nl nijmegen > Flats, graffiti en trambanen. Beeldend kunstenaar Erik Sep presenteert met lichte spot zijn eigen miniatuurversie van de moderne stedenbouw en creëert een Low Tech Society. Van 24 september t/m 5 januari in Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59. www.museumhetvalkhof.nl roermond > Collectie Thomas Eyck. Presentatie hedendaagse vormgeving met werk van o.a. Christien Meindertsma, Scholten & Baijings, Studio Job en Aldo Bakker. Van 30 oktober t/m 29 januari in het Cuypershuis. www.roermond.nl rotterdam > Nederland - uit voorraad leverbaar. Documentair project van fotograaf Hans van der Meer over het ‘typisch Nederlandse’ in de kenmerkende droge stijl. Van 21 januari t/m 1 april in NAi. www.nai.nl
Beeldende kunst Aken > Nie wieder störungsfrei! Aachen Avantgarde seit 1964. Ruim 150 werken van en rond kunstenaars als Beuys, Spoerri, Gilbert & George, Richter en Weiner. Van 22 oktober t/m 5 februari. Magicgruppe Kulturobjekt van 15 februari t/m 29 april. Terrains d’une Collection: From New York to Beijing. Van 22 april t/m 21 april 2013. Lufonauten. Expositie voor kinderen. Van 22 april t/m 21 april 2013. De stad die niet bestaat. Van 22 september t/m 20 januari 2013. Videozone: Artur Zmijewski. Van 9 november t/m 6
januari 2013 in Ludwig Forum. www.ludwigforum.de > Rembrandt gespiegeld. Meesterwerken uit de etskunst. Van 12 november t/m 5 februari in het Suermondt-Ludwigmuseum, Wilhelmstraße 18. www.suermondt-ludwig-museum.de bedburg-hau > Alles Gute! Selectie met werk van tien kunstenaressen in NordrheinWestfalen. Van 16 oktober t/m 15 april in Museum Schloss Moyland. www. moyland.de BERLIJN > Helen Mirra. Gehend (Field Recordings 1-3). Installaties over natuur en orde van deze Amerikaanse kunstenares. Van 26 november tot en met 29 januari. You killed me first. Van 19 februari t/m 8 april. In KW Institute for Contemporary Art, Auguststrasse 69. www.kw-berlin.de > 7e Berlin Biennale 2012 voor hedendaagse kunst. Met de Poolse kunstenaar Artur zmijewski (van het manifest Angewandte Gesellschaftskunst) als curator. Van 28 april t/m 1 juli 2012 in KW Institute for Contemporary Art. www.berlinbiennale.de Bonn > Laura Owens. Eclectische Amerikaanse schildert stromingen en genres aan elkaar. Van 22 september t/m 8 januari 2012. Thomas Rentmeister. Duitse kunstenaar, bekend om zijn uit één kleur opgetrokken plastieken. Van 20 oktober t/m 5 februari 2012 in Kunstmuseum. www.kunstmuseum-bonn.de > Zwischen Madonna und Mutter Courage. Over de verbeelding van de vrouw in de kunst tussen 1905 en 1935. Van 7 oktober t/m 29 januari 2012 in Museum August Macke Haus. www.august-macke-haus.de cadier en keer > Keerderberg. De bewoners van verzorgingshuis maakten schilderijen o.l.v. Emmy Starren en Jef Ubaghs. Te zien op 7 en 8 januari in de aula van Keerderberg, van 11.00 tot 16.00 uur. charleroi > Europunk. De visuele punkcultuur in Europa 1976-1980. Met meer dan
www.zuiderlucht.eu
460 werken, documenten en objecten uit deze historische periode. Van 22 oktober t/m 22 januari in BPS 22, Ruimte voor hedendaagse kunst. den haag > Mondriaan & De Stijl. Permanente expositie over belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de moderne kunst. Thé Tjong Khing. Originele prenten bij het kinderkunstboek Nacht in het poppenhuis van Anna Woltz. Van 5 november t/m 5 februari. XXSmall. Pronkpoppenhuizen uit de 18de eeuw tot en met eigentijdse varianten geven beeld hoe er in verschillende tijden gewoond werd. Van 12 november t/m 25 maart. André Kruysen. De winnaar van de Ouborg Prijs 2011 speelt een spel met beeld en licht met een architecturale sculptuur. Van 26 november t/m 18 maart. Willem Maris. Impressionist van de Haagse School. Van 21 januari t/m 9 april. Liefde. Zomerexpo 2012 voor gevestigde en niet gevestigde kunstenaars (inschrijven vanaf 15 december). Van 9 juni t/m 19 augustus in Gemeentemuseum. www.gemeentemuseum.nl > Jonathan Meese - Total Zelbstportrait. Gevierde Duitse kunstenaar speelt rol van kind, dier én dictator en creëert met zijn schilderijen, sculpturen en performances een geestuitdrijvend oeuvre. Van 1 oktober t/m 15 januari. Matthew Day Jackson. Aanstormend Amerikaans talent maakt schilderijen, installaties, collages en beeldhouwwerken over zijn verhouding tot de Amerikaanse droom. Van 28 januari t/m 22 april in GEM, museum voor actuele kunst. www.gem-online. diepenheim > No reason to get excited. Recente tekeningen van Hans Lemmen. Nabeeld. Tekeningen van Renie Spoelstra. Van 17 december t/m 5 februari bij Kunstvereniging Diepenheim. www.kunstvereniging.nl dresden > Ostrale 2012. Internationale tentoonstelling van hedendaagse kunst. Van 13 juli t/m 16 september. www.ostrale.de duisburg
januari 2012
siciliaanse herinneringen
> 100 Jahre Lehmbrucks Kniende. Paris 1911. Expositie met bruiklenen over de artistieke atmosfeer in Parijs 19111914. Van 24 september t/m 22 januari 2012 in het Lehmbrückmuseum. www. lehmbruckmusuem.de > Ulrich Erben – Lust und Kalkül. Vijf decennia schilderen. Grote herfstexpositie over Düsseldorfse kunstenaar, sinds meer dan 40 jaar een van de belangrijkste Duitse coloristen. Van 28 oktober t/m 29 januari in Museum Kuppersmühle. www.museum-kuppersmuehle.de Düsseldorf > Samurai, Bühnenstars und schöne Frauen. Japanse houtsnijkunst van Kunisada en Kuniyoshi, met opvoeringen, lezingen en filmpresentaties. Van 10 september t/m 15 januari. Worldclass. The Düsseldorf School of Painting. Eerste overzicht in dertig jaar van Düsseldorfse schildertraditie met meer dan 400 werken. Van 24 september t/m 22 januari in Museum Kunstpalast. www.museum-kunstpalast.de > Chris Martin - Staring into the Sun. Amerikaanse schilder Chris Martin (1954) die in zijn werk vaak verwijst naar helden uit popmuziek en politiek. Van 22 oktober t/m 15 januari in de Kunsthalle. www. kunsthalle-duesseldorf.de > Jordan Wolfson. Solo van jonge Amerikaans kunstenaar in het Schmela Haus. Van 8 spetmeber t/m 15 januari in K21, Grabbeplatz 5. www.kunstsammlung.de eindhoven > Spirits of Internationalism. 6 Europese collecties 1956-1986. Kunst van vier musea en twee kunstenaarsverenigingen uit Europa in de periode 1956-1986. Van 21 januari t/m 29 april. René Daniels – Een tentoonstelling is ook altijd een deel van een grote geheel. Van 12 mei t/m 2/9 in het Van Abbemuseum. www.vanabbemuseum.nl > Donald Judd en Jan van der Ploeg. Wandschilderingen en installaties en projecten van Van der Ploeg, geïnspireerd op het kleurpalet van Donald Judd. Van 27 november t/m 26 februari bij Galerie Menno Derk Doorbos & Piet Hein Eek. www.pietheineek.nl Eschweiler
35
> Diana Ramaekers. Lichtkunst onder de titel Licht und Raum. Van 25 november tot en met 22 januari in Galerie Art Engert. www.galerieartengert.de Essen > Sprache. Expositie met werk van Ars Viva 11/12-winnaars Erik Bünger, Philipp Goldbach en Jürgen Staack. Van 9 oktober t/m 15 januari. > Arnout Mik. Communitas. Retrospectief van Nederlandse kunstenaar dat volgend jaar in Amsterdam (Stedelijk Museum) te zien zal zijn. Van 29 oktober t/m 29 januari in Museum Folkwang, Museumsplatz 1. www.museum-folkwang.de Hasselt > Wout Hoeboer en Emilio LópezMenchero exposeren onder de respectievelijke titels wuhubudaDa en Checkpoint Charlie. Van 5 november tot en met 8 januari bij ikob. www.ikob.be > Stijn Ank toont sculpturen. Van 3 december t/m 15 januari in CIAP Actuele Kunst, Armand Hertzstraat 21.www.ciap.be > Superbodies. Derde triënnale voor beeldende kunst, mode & design in Hasselt staat in het teken van de fascinatie van kunstenaars en ontwerpers voor de manier waarop ons lichaam onbewust vormgeeft aan onze ervaringen. Van 4 februari t/m 27 mei in CC Hasselt, Z33, Modemuseum, CIAP en Het Stadsmus. www.superbodies.be > Even voorstellen… Groepstentoonstelling, van 15 t/m 30 januari in de Oude Barrier. www.deoudenbarrier.be Heerlen > Salon Parkstad 2011. Tweejaarlijkse overzichtstentoonstelling van de professionele beeldende kunst in Parkstad onder de titel The of the Art in Parkstad. Van 17 december t/m 22 januari. A casa como convem. Artists in residence Christiano Lenhardt en Jonathas de Andrade over moderne architectuur in de tropen en het geheugen van de stad. Van 12 december t/m 22 januari. Milly ZalmPinas – Hei brent de lamp! Installatie van Heerlense vormgeefster in de Vitrine. Van 17 december t/m 22 januari. Helen Verhoeven. In haar monumentale, epische schilderijen lijkt Verhoeven het collectieve geheugen van ceremoniële groepsbijeenkomsten te onderzoeken. Van 4 februari t/m 6 mei in Schunck.
www.zuiderlucht.eu
In de processie
N
a een jaar Sicilië werd er voor de eerste keer aan ons achterhek gebeld. Via de intercom riep ik “Pronto”. Aan de andere kant zei iemand: “Son’io, Carlo.” Ik kende geen Carlo, maar riep terug dat ik eraan kwam. Buiten het hek stonden twee mannen. De een stelde zich voor als buurman Carlo en van de ander heb ik de naam niet onthouden. Of ik wel eens de schildering van Santa Maria della Scala (Heilige Maria van de Ladder) had gezien. Die had ik inderdaad al een paar keer gezien, op de binnenweg van Noto naar Siracusa. Een primitieve schildering tegen een boom. Nou, de buurtbewoners organiseerden volgens Carlo elk jaar een processie met het beeld dat in het vroegere klooster in de buurt werd bewaard. Er waren allerlei feestelijkheden, en missen, en spelletjes voor de kinderen, en de kardinaal zou komen. En dat kostte geld. Of ik ook een bijdrage wilde leveren, ook al was ik buitenlander. Dat wilde ik wel, maar waar moest ik dan aan denken? Dat lieten ze helemaal aan mij over. Ik had alleen een briefje van vijftig euro in mijn zak. Carlo en zijn maat keken elkaar een beetje bedremmeld aan. “Daar kunnen we niet van teruggeven,” zei Carlo. We voelden ons alle drie merkbaar ongemakkelijk met de situatie. “Maakt niet uit,” zei ik tenslotte. “Het is goed zo.” Ze bleven nog een beetje verlegen staan bij mijn hek, gaven me een poster met daarop de beeltenis van Santa Maria della Scala en nodigden me uit voor de avondprocessie, twee weken later. Ik ben erheen gegaan, op een dinsdagavond. Ik zag de processie van onder uit het dal naar boven komen. Een slinger van kaarsjes, begeleid door biddende gelovigen en gezang van de maagden. Opeens stond Carlo naast me. Hij overhandigde me het programmaboekje alsof het een kostbaar kleinood was. “We zijn trots op u. Kijk, hier achterop,” zei hij. Ik kreeg de schrik van mijn leven. De hele achterpagina bestond uit een paar zinnen: “We bedanken vooral de familie Beek uit Nederland, die met haar gulle gave deze uitgave mogelijk heeft gemaakt.” In het donker van de nacht was de schaamte op mijn gezicht hopelijk niet te zien. Het jaar erna stonden ze natuurlijk weer aan mijn hek. En ook al heb ik niks met kerk en geloof, ik kon voor mijn gevoel deze tweede keer niet achterblijven bij de eerste keer. Dat zag ik ook op de hoopvolle gezichten van de twee mannen. En dus gingen er weer vijftig euro naar de folkloristische stoet en verscheen het dankwoord in precies dezelfde bewoordingen weer op de achterpagina van het programmaboekje. En zo ging het ons laatste jaar op Sicilië opnieuw. Een zachte troost is dat ik als ongelovige voor drie keer vijftig euro voor de familie Beek een vooraanstaande plek in de hemel heb veiliggesteld. PIETER BEEK
januari 2012
ZL-Cultuuragenda
www.schunck.nl > Elwyn Jones. Gepensioneerde aardrijkskundeleraar uit Wales maakt landschappen, portretten van mensen en
dieren. Van 10 december t/m 4 januari bij Victor 4art. www.victor.nl > f. De zussen Francy, Petra en Romy Finke tonen in kuS nieuw en bestaand werk dat bestaat uit fotografie, installaties en werken in textiel. Van 23 december t/m 12 februari in kuS, Willemstraat 91a. www.kunstendntrumsigne.nl Heusden-Zolder > Andermans veren. De veren waarmee de Amazone-indianen zich tooien, vastgelegd in foto’s door antropoloog Patrick Berben, de veren van kippen gefotografeerd door kunstenaar Koen Vanmechelen. Van 23 oktober t/m 15 januari in kunstgalerij De Mijlpaal. www.demijlpaal.com Horst > Richard Hutten, Han Yajuan, Servaas Roelandse en Chinese schilders. Van 11 december t/m 17 februari in Galerie Judy Straten, Schoolstraat 7. www.galeriejudystraten.nl Keulen > Vijfde jaarsexpositie in het mooiste museum van de stad. Over de nieuwsgierigheid, de fantasie, de ervaring, de herinnering, het weten en het geloven in de kunst. Van 15 september t/m 31 augustus in Kolumba. www.kolumba.de > Ichundichundich. Picasso im Fotoporträt. Foto’s van Picasso die een groot aandeel hadden in de mythevorming rond de beroemde schilder. Van 24 september t/m 15 januari in Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de Kleef > Jannis Kounellis. Nieuwe groep werken in solotentoonstelling van de Grieks-Italiaanse Arte Povera kunstenaar, met Rudi Fuchs als curator. Van 11 september t/m 29 januari. Raimund Girke. Veertig werken van Girke (1930-2002) tonen zijn belangrijke bijdrage aan de naoorlogse schilderkunst in Duitsland en Europa. Van 12 febuari t/m 22 april in Museum Kurhaus Kleef.
36
www.museumkurhaus.de > Een romantische kijk. De collectie Rademakers. Schilderijen uit de Nederlandse en Belgische romantiek uit de verzameling van ex tv-maker Jef Rademakers. Van 25 september t/m 12 februari B.C. Koekkoek-Huis, Koekkoekplatz 1. www.koekkoek-haus.de Leuven > Mika Rottenberg (Buenos Aires, 1976) maakt kijkmachines en kleurrijke films met een humoristische en tegelijk subtiel maatschappijkritische inslag. Van 4 november tot en met 26 februari. Charles Burns. Graphic novelist op het kruispunt van goedkope sensatie en horror. Van 8 december t/m 11 maart. Canvascollectie. Kunstenaars, amateurs en professionals, delen hun kunst met het publiek. Van 1 maart t/m 3 maart. Hans Demeulenaere en Marc Nagtzaam. One Show About One Drawing. Van 6 oktober t/m 5 februari in M-Museum. www.mleuven.be linnich > Georg Meistermann - Das Leben ist in Farbe eingehüllt. Werk van Rijnlandse glaskunstenaar die meer dan duizend glas-in-loodramen ontwierp. Van 22 oktober t/m 5 februain Deutsches Glasmalerei-Museum, Rurstrasse 9-11. www.glasmalerei-museum.de luik > Ernest de Bavière, un prince liégeois dans l’Europe moderne. Over de persoonlijkheid en leefwereld van Ernest van Beieren, de scherpzinnige
en kosmopolitische prins-bisschop van Luik. Van 18 november t/m 20 mei. Frénésie vénitienne, Le verre espagnol à la façon Venise. Vuur uit Venetië, Spaans glaswerk op Venetiaanse wijze Meer dan 200 meesterwerken uit de gouden eeuw van de Europese glaskunst. Van 18 november t/m 20 mei in museum Grand Curtius, Féronstrée 136. www.lesmuseesdeliege.be Maastricht > Extended Drawing. Groepstentoonstelling met werk van Soll Lewitt, Robert Mangold, Bruce Nauman en Richard Serra. Van 18 september t/m 15 januari 2012. De verzameling Van Herck. Terracotta’s uit de 17de en 18de eeuw. T/m 8 januari in het Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Out of Storage. Provisoire & Définitif. Grootste tijdelijke Europese kunstmuseum, met wisselende presentaties uit de Collectie FRAC Nord-Pas de Calais. Van 25 juni t/m 25 maart in de Timmerfabriek, Boschstraat 5-9. Lezing Joost Zwagerman, op zondag 29 januari om 14.30 uur. Lezing Bas Heijne op zondag 5 februari om 14.30 uur, beide in de Timmerfabriek. www.outofstorage.nl > Spectors of the Nineties. Thematische terugblik op de jaren negentig. Van 10 september t/m 15 januari in Marres. www.marres.org > Guy Olivier (schilderijen), Marcel Taton (bronzen unica), Jo Ramakers (beelden) en Riky van Lint (beelden)
Foto uit expositie Eden in Coalface Genk.
www.zuiderlucht.eu
exposeren van 26 november t/m 26 maart in Onze Lieve Vrouwe Galerie, Onze Lieve Vrouweplein 4. mönchengladbach > Evelyne Axell, Le Pop (werktitel). Expositie van jonggestorven Axell ( 1935-1972), leerling van Magritte, met erotisch en psychedelisch werk uit de jaren zestig. Van 23 oktober t/m 5 februari. Morgan Fisher, Monochrome for the Future. Presentatie van Amerikaanse kunstenaar die wandschildering van generatiegenoot Blinky Palermo uit 1970 becommentarieert. Van 23 oktober t/m 5 februari. Expressionistisches II. Werk uit de grafische collectie van Abteiberg. Van 13 november t/m 30 januari in Museum Abteiberg. www.museum-abteiberg.de Neuss > Aristide Maillol und Maurice Denis - Eine Künstlerfreundschaft. Van 18 september t/m 8 januari in het Clemens-Sels-Museum. www.clemens-sels-museum.de. > Wunsch und Erfüllung, Weihnachtliche Kinderträume aus Papier. Van 6 november t/m 8 januari in het Feld-Haus - Museum für populäre Druckgrafik. www.clemens-sels-museum.de oldenburg > Expressionisme – Bauhaus – Neue Sachlichkeit. De opkomst van de moderne kunst in de tijd van de eerste Landesmuseum-directeur Walter Müller-Wulckow (1883-1964) aan de hand van meer dan 250 kunstwerken van Beckmann, Kirchner, ModersohnBecker, Aenne Biermann, Franz Radziwill e.v.a. Van 25 september t/m 29 januari in Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte Oldenburg. www.aufbruch-moderne.de roermond > Roel Verstappen. Limburgs magisch realisme in verf van 3 december tot en met 14 januari in galerie Vrijveldkunst, Dr. Philipslaan 2. www.vrijveldkunst.nl > Atelier Oet de verf. Schilderijen van mensen met een beperking die door de onlangs Odapark- curator Theo Lenders werden begeleid in HeldenPanningen. Van 24 november tot en met 13 januari in het Huis voor de Kunsten. www.hklimburg.nl > Eppe de Haan, sculpturen in marmer en brons. Van 6 november t/m 29 januari bij DZD Art Gallery. www.dzdart.nl rotterdam > Geloof, heimwee en liefde. Aad de Haas. Overzichtsexpositie met werk
januari 2012
van Aad de Haas (Rotterdam, 1920 Schaesberg 1972) met zelfportretten als leidraad. Van 10 december t/m 4 maart in de Kunsthal. www.kunsthal.nl schimmert > Van de schoonheid en de troost. Werk van Godelief Ceulemans, Yolanda Verdegaal, Anne Martens, Marian Waanders, Marga Janssen, Lei Hannen en Dré Kerbusch. Van 6 november t/m 31 januari in Galerie de Kunstwinkel, Hoofdstraat 65. www.dekunstwinkelschimmert.nl sittard-Geleen > Charlotte Schleiffert – Rozen en pistolen. Expressieve tekeningen en schilderijen van Tilburgse kunstenares in Museum Het Domein, Sittard, t/m 22 januari 2012. www.hetdomein.nl > Manu Baeyens. – Al knippend, scheurend, spijkerend, naaiend en schilderend komt de wereld van deze in Gent geboren kunstenaar tot leven onder de titel ‘MAWAZO, het kwispelspel van de gedachten’. Van 3 november t/m 29 januari bij Bis71 aan de Rijksweg-Noord. www.bis71.nl > Presentaties van Gerda en Adri Bontebal (schilderijen) van 16 december t/m 22 januari en Ada Breedveld (schilderijen) van 10 december t/m 15 januari in NDK galerie & kunstuitleen, Engelenkampstraat 21A. www. dabekaussen.nl thorn > Siiri Spronken en Marc Truijen. Siiri Spronken exposeert met schilderijen en tekeningen, Marc Truijen toont beelden. Van 7 oktober t/m 15 januari in Museum Het land van Thorn. www.museumhetlandvanthorn.nl Tilburg > MARK – Mark Wallinger. Speels en divers werk van voormalige Turner Prize winnaar. Van 8 oktober t/m 19 februari. Harmonious Blacksmith - Abstract ogende donkere tekeningen van A. van Campenhout herbergen tal van verwijzingen en worden zo ‘craquelures van de menselijke conditie’. Van 26 november t/m 22 januari. Number made visible number made audible. Paul Panhuysen werkt op basis van magische vierkanten, getallenseries van Fibonacci of van combinaties van sudoku’s waarmee hij voortdurend andere beelden oproept. Van 28 januari t/m 18 maart in De Pont, museum voor hedendaagse kunst. www.depont.nl Valkenburg aan de Geul > Berta Hummel - de kunstenares en de `Hummelfiguren`. Expositie over het werk van Berta Hummel (19091946), bekend van de Hummelfiguren, met kleuren beschilderde beeldjes
37
van kinderen. Van 20 november t/m 26 februari in Museum Land van Valkenburg, Grotestraat Centrum 31. www.museumlandvanvalkenburg.nl venlo > Met andere ogen. Een feestelijke terugblik op veertig jaar verzamelen. Ook met een Live Atelier, waarin elke week een andere kunstenaar live op zaal werkt. Van 25 september t/m 15 januari.Nächtliches Konzert. Werk van Jorinde Voigt en Gregor Hildebrandt, twee jonge Duitse kunstenaars uit Berlijn die de afgelopen jaren furore maakten. Van 5 februari t/m 15 april in Museum van Bommel van Dam, Deken van Oppensingel 6. www.vanbommelvandam.nl Venray > Basic Construction – Horsepower Opus 18 G Major. Installatie van Izaak Zwartjes, van 30 oktober t/m 15 januari in projectruimte Odapark. Andrea Lehmann. Duitse kunstenares die wonderschone meisjes schildert in een bijna akelige perfectie. Van 26 november t/m 12 februari in Theehuis Odapark. www.odapark.nl. wuppertal > Alfred Sisley – der wahre Impressionist. Na Renoir, Monet en Bonnard presenteert het Von der Heydt-Museum tachtig werken van Sisley, een van de hoofdpersonen van het impressionisme. Van 13 september t/m 29 januari in het Von der HeydtMuseum, Turmhof 8. www.von-der-heydt-museum.de
Fotografie en film antwerpen > Peter Lindbergh. Legendarische modefotograaf liet met zijn melancholieke beelden zien dat schoonheid iets anders is dan perfectie. Van 15 oktober t/m 29 januari. Imaging History. Hoe brengen fotografen plaatsen in beeld waar geschiedenis geschreven is? Met werk van topfotografen als Shimon Attie en Sally Mann. Van 17 februari t/m 3 juni. Sarah Carlier en Lara Mennes. Jonge Belgische Fotografie. Van 17 februari t/m 3 juni. From Here On. Presentatie die de fotografie radicaal in een nieuw daglicht stelt. Van 22 juni t/m 30 september. Stadsfotografen Antwerpen. Antwerpen door de ogen van fotografen. Van 22 juni t/m 30 september in het FotoMuseum, Waalsekaai 47. www.fotomuseum.nl den haag
Alison en Peter Smithson staan centraal in The Art of Inhabitation in Bureau Europa in Maastricht.
> Gare du Nord. Nederlandse fotografen in Parijs 1900-1968. Werk van meer dan zestig Nederlandse fotografen die actief waren in de meest gefotografeerde stad ter wereld. Van 15 oktober t/m 12 februari. Zilveren camera. Alle genomineerde foto’s voor belangrijkste prijs voor fotojournalisten in Nederland. Van 21 januari t/m 26 februari in Fotomuseum Den Haag. www.fotomuseumdenhaag.nl Düsseldorf > Frontlinie. Können Bilder Kriege und Krise beenden? De beroemde foto van de Spaanse strijder uit 1936 van Robert Capa is een van de 200 foto’s, maar er zijn ook oorlogsfoto’s van jonge Magnum Fotografen als Thomas Dworzak, Dominic Nahr, Moises Saman, Peter van Agtmael und Alex Majoli. Van 24 september t/m 8 januari in NRWForum. State of the Art Photography van 6 februari tot en met 6 mei. www.nrwforum.de Essen > Arnout Mik. Communitas. Retrospectief van Nederlandse kunstenaar dat volgend jaar in Amsterdam (Stedelijk Museum) te zien zal zijn. Van 29 oktober t/m 29 januari in Museum Folkwang. www.museum-folkwang.de genk > Bertrand Meunier. Erased. Tweede luik uit de trilogie over de impact van industrie op mens en milieu. Van 18 november tot en met 22 januari. Eden. Derde luik in trilogie met werk van de studenten van de Mad Faculty. Van 9 februari t/m 1 april in Coalface, vzw Het Vervolg, Vennestraat 127/2. www.coalface.be en www.hetvervolg.org Hornu > Michel Francois, 45.000 AFFICHES. 1994-2011. Overzicht van de affiches
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
met foto’s van de in Sint Truiden geboren en in Brussel werkende kunstenaar Michel Francois (1956). Van 23 oktober t/m 2 februari in MAC’s – Grand Hornu, Rue Sainte-Louise 82. www.mac-s.be KEulen > Ichundichundich. Picasso im Fotoporträt. Foto’s van Picasso door de jaren heen die een groot aandeel hadden in de mythevorming rond de beroemde schilder. Van 24 september t/m 15 januari in Museum Ludwig. www.museum-ludwig.de roermond Piet Gispen. Foto’s van Nederlandse kerkinterieurs onder andere van Pierre Cuypers. Van 6 november t/m 29 januari in DZD Art Gallery. www.dzdart.nl
Literatuur Aken > Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de Hasselt > De kleren van de keizer. Over kleding en illustraties in sprookjes, met echte kostuums en originele tekeningen. Van 20 november t/m 20 oktober in Literair Museum Hasselt. www.literairmuseum.be maastricht > Verhalencafé. Elke eerste donderdag van de maand van 14 tot 16 uur. Verhalen, gedichten en muziek. Ambyerstraat-noord 71 in Amby bij Eetcafé Jose. > De bibliotheek van Vrijthof (17221793). Reconstructie van de bibliotheek van Johannes Bernardus Vrijthoff,
ZL-Cultuuragenda
hoogleraar anatomie en chirurgie aan de Illustre School in Maastricht en hoofd van het militair hospitaal. Van 21 november t/m 31 maart in de Van Kleeftoren in bestuursgebouw AZM, Debeyelaan 15. > Stromend Poëzieparcours. Poëzieroute langs Centre Céramique, een aantal boekhandels, antiquariaten en winkels. Van 2 januari t/m 31 januari. Letters bij de lunch. Allebonheur - een vrolijke taalwetenschappelijke analyse van de invloed van het Frans op het Maastrichts door Paul Wijnands. Op 5 januari om 12.30 uur. Spek ei göt. Presentatie van het boek ’11 : Een carnavalsrelikwie, met teksten van Ad van Iterson en foto’s van Etienne van Sloun, op 6 januari om 15.00 uur. De presentatie in de binnenvitrine is nog te zien tot en met 26 februari. www. centreceramique.nl > Nijhoff Anders. Gedichten op muziek gezet door Egbert Derix en Mike Roelofs, met voordrachten van Noor Roelofs en Herman Verweij. Op 24 januari 2012 vanaf 19.30 uur in de bovenzaal van Bibliotheek Venlo aan de Begijngengang.
Muziek hasselt > Modfest. Popfestival. Met de The Magician, SCNTST, AKS, Ifan Dafydd en The Whatevers. Op 21 januari in Muziekodroom. www.muziekodroom.nl
De Maastrichtse stadsbeiaardier Frank Steijns geeft op 27 januari om 11.30 uur het startsein voor het 50 jarig jubileum van het conservatorium.
heerlen > Poptalentenjacht Nu of nooit, voorronde met Maryshade, Hofbuskers, Yila & Davor, The New Habit, The embrassibles. Op 27 januari in de Nieuwe Nor. www.spl.nl > Eine Nacht in Berlin. Tenor Jan Gooren neemt het publiek mee naar Berlijn tijdens het Interbellum. Op 21 januari om 20.30 uur in Cultuurhuis. www. cultuurhuisheerlen.nl > Spinvis. Op zaterdag 3 maart. Within Temptation (extra concert), op woensdag 21 maart.
LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.
Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht
moderne kunst
043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl
38
The Kyteman Orchestra, op zaterdag 21 april in Theater Heerlen. www.parkstadlimburgtheaters.nl hoensbroek > Orleana Jazzband, traditionele jazz in een zuivere vorm na enkele jaren afwezigheid weer terug op de Nederlandse Jazzpodia. Op 22 januari vanaf 14.30 uur in partycentrum Amicitia. www.oudestijljazzclub.nl Maastricht > Soiree Artistique ll. Muziek van de Maastrichtse componisten Alexander Batta (1816-1902), Joseph Hollman (1852-1982), Andree Bonhomme (19051982) en Jean Franssen (1893-1978). Op 8 januari om 15.30 uur in la Bonbonnière. www.maastrichtsecomponisten.eu > Componistendag 2012 met Antonín Dvorják. Op 14 januari vanaf 14.00 uur in het Theater aan het Vrijthof. www.theateraanhetvrijthof.nl Sittard > Poptalentenjacht Nu of nooit, voorronde met Brew, Cees & Mees, Arcadya lake, Solid sun en Valse honden. Op 4 februari in Fenix. www.spl.nl Venlo > Poptalentenjacht Nu of nooit, voorronde met Cynthia Janes, Jelske Wilmer, The surfbeat club, Translated, Sunday zombies & the brain. Op 21 januari in Perron 55. www.spl.nl
www.zuiderlucht.eu
weert > Poptalentenjacht Nu of nooit, voorronde met Starfish bowl, Life’s electric, Night at the lake, Major Tom, Remorse. Op 11 februari in De Bosuil. www.spl.nl
Theater maastricht >Transit. Voorstelling van Ananda Puijk. Op Zaterdag 28 Januari om 20.30 in het Magisch Theatertje. www.magisch-theatertje.nl > in het Pesthuys. www.pesthuyspodium.nl Venray > Hemelvuur - theater op locatie. Solovoorstelling door actrice Gerrie Abels op een tekst van Peer Wittenbols. Van 26 januari t/m 14 februari in Projectruimte Odapark. www.hemelvuur.com
Diversen Heerlen > Cultuurbrouwerij. Debatpodium voor de Parkstedelijke cultuurscene, elke eerste maandag van de maand in
januari 2012
manu baeyens MAWAZO goede UIT
Landsc voornemens GE perspe 1 Photographic Perception
(het kwispelspel van de gedachten)
Ruben Castro Robbert Errico Rick van der Linden Dena Rajabi Lea Schniepp Roel Slabbers Milica Vrbaski
2
LI CH Bonnefantenmuseum T Maastricht 4
Accompanying Photographer: Andreas Magdanz Location: Maastricht Students: Niels Dujourie, Emir Genc, Raimonda Guobyte, Laura Joosten, Dominik Schlütter, Fulya Tatar
Accompanying Photographer: Iwert Bernakiewicz Location: Kohlscheid Students: Luca Claußen, Magalí Eising, Franky Larousselle, Sylvia Schuster
2
Andrea Croé & Hein Smedts (Curators Architecture & Urbanism)
Jonas Coenegrachts Julia Krebs Leonie Tilmans Joey Rademakers
13 november 2011 – 29 januari 2012 museum het domein sittard
Credit: Tsukioka Kogyo, Atsumori, 1923 (detail). Collection Josephine & Robert Schaap
www.bis71.nl
BETAWERK ANNUAL REPORT Charlotte Schleiffert 2011 MEDUSA Rozen en pistolen – 10.09.11 •22.01.12 www.bonnefanten.nl
17/10 t/m 2
Poëzie langs de Ruggengraat
Accompanying Photographer: Anja Schlamann Location: Kelmis Students: Ruben Castro, Robbert Errico, Rick van der Linden, Dena Rajabi, Lea Schniepp, Roel Slabbers, Milica Vrbaski
On the map of the Euregion MeuseRhine on the cover and in this book, the locations of the four groups are pointed out. The result of the workshop Photographic Perception was shown in an exhibition at SCHUNCK* from 17th November 2011 until 31st January 2012.
Aachen
This publication is the result of a photographical workshop in October 2011. The whole workshop focused on the perception of spaces and the way of looking at (scenic, urban, architectural) space. 21 students, from four architectural schools in the Euregion MeuseRhine worked on these subjects accompanied by professional photographers. The Euregion Meuse-Rhine is an international region which consists out of parts of The Netherlands, Belgium and Germany. How do we look at this region as a whole and what features tell us something about the international setting in Europe? Each country has its specific features (scenic, urban and architectural), but what about the Euregion Meuse-Rhine?
4
1
3
Liège
Luca Claußen Magalí Eising Franky Larousselle Sylvia Schuster
During the workshops, the students worked in the Euregion and were given extensive knowledge about the craftsmanship as well as aesthetical aspects of architectural photography. The whole spectrum of experimental architectural photography had to be used. The participants were challenged to develop a personal way of watching, arranging and presenting.
Willem Verhaeg Who studied at the Academy of Visual arts in Maastricht is a free-lance photographer, artist, designer and documentary-maker. He teaches on several academies like the MMA+ and MIA Maastricht. He participated in various exhibitions and works for himself as an autonomous artist as well as a freelance photographer for well-known (architectural) offices and institutes. He also did assignments for the Province Limburg and industrial corporations. He curated the Megprize-2011 for Photography for MEG and also in 2012, the Fritschy Stadscultuurprijs Sittard-Geleen for Documentary Films. He has a distinctive vision on art, architecture and culture. His work comprises for the most part on documentaries and reportages which reflects on his autonomous work.
Andreas Magdanz Has studied at the FH Aachen where he obtained his diploma in photography in 1991. His mentor was in this time Professor Wilhelm Schürmann. Since 1991 he’s active as freelance artist. Before his lectureship for Photography at the RWTH Aachen where he works since 2008, he taught at the FH Aachen between 1994-1997. Andreas Magdanz participated in a large number of group exhibitions as well as solos al over the world. He wrote articles, designed and made books and is regularly interviewed on television and radio. He obtained several awards and prizes like the State Chancellery and the Art Foundation of North Rhine-Westphalia for the ‘Vogelsang’ project. 2010 he founded the publishers label ‘MagBooks’.
Niels Dujourie Emir Genc Raimonda Guobyte Laura Joosten Dominik Schlütter Fulya Tatar
Iwert Bernakiewicz Has studied at the PHL University College, Hasselt where he received his diploma in architecture 1993. He worked as project architect at the office of Jo Coenen & Co architects in Maastricht for 10 years and worked on projects like Amsterdam Public Library and the restoration of the Oranje Nassau Mining headquarters; he coordinated contests and made the design and redaction of several publications and exhibitions. Besides he travelled two times for research projects to Japan; other research project are on architectural design strategies and restoration/ modification. Since 2004 he’s teaching drawing & envisioning at the PHL University College Hasselt and since 2006 he also teaches at the TU Delft.
Anja Schlaman Has studied at the FH Aachen and received her diploma in architecture in 1993. Untill 1995 she worked at several architectural offices in Cologne before studying in a master-course design at the Gesamthochschule Kassel. From 1995 untill 2002 she taught at the University of Applied Science in Dessau where she instructed a lot of field trips and architecture-photography excursions. Since the beginning of 2001 Anja works as freelance architecture-photographer, received several scholarship in Venice and made a lot of project trips to e.g. Damaskus, Cuba, Morroco. She participated in several exhibitions and is since 2008 teacher of architecture photography at the FH Aachen.
Hasselt
Accompanying Photographer: Willem Verhaeg Location: Genk Students: Jonas Coenegrachts, Julia Krebs, Joey Rademakers, Leonie Tilmans
SCHUNCK* is a multidisciplinary cultural institution that is specialised in Modernity and Urban Culture within international contemporary architecture and culture. That aspires to act as a dynamo for a discerning and critical artistic and cultural encounter between local districts and the world at large, within the context of the Euregion Meuse-Rhine. SCHUNCK* is housed in the Glaspaleis, a unique edifice built by the architect Frits Peutz in 1935 that is included in the uia index of the 1000 most significant architectural monuments of the 20th Century.
3
De Nieuwe Nor. www.cultuurbrouwerij.nl ideeën over Limbu • Manu Baeyens, •nieuwe Landschap in Maastricht Mawazo. maas-rijn ontwikkeLd do perspectief. > Trilobieten – Minimonsters uit de Het kwispelspel van gedachten, Ideeën over Limburg en masterstudenten van de oerzee. Uitgestorven diertjes lijken in expressief en kleurrijk werk de Euregio Maas-Rijn door eindhoven de verte op reuzenpissebedden, maar van in Groningen wonende en studenten van Design Stilte_Zuiderlucht_116x157.qxd:Bonn 15/12/2011 15:42 Page 1 wie de fossielen van dichtbij bekijkt werkende Vlaming. Tot en met Academy Eindhoven. T/m 6 www.bis71.nl l ontdekt “een biologisch succesverhaal januari in het Gouvernement t/m 22 januari t/m 31 januari t/m 22 januari Maastricht. dat zijn weerga niet kent. Van 19 juni milly zalm photographic salon parkstad t/m 15 januari in het Natuurhistorisch hei brent de lamp perception Museum, De Bosquetplein 7. opening vrijdag 14/10 201 > Schuilen in Maastricht. Elke derde Rijksweg Noord 71, Geleen zondag in de maand. Museum Schuilen Open op zaterdag en zondag in Maastricht, Minister Goeman 14.00 - 17.00 uur Borgesiusplantsoen. Ubach www.schuileninmaastricht.nl opening 13 november, over >Anders nog iets voor u? ‘Landschap in perspectief’ Wormsis on 15.00 - 17.00 uur Tentoonstelling over Limburgse programma ‘Landschap’, een sam Hans den Hartog Jager, provincie Limburg, marres, cen winkeliers en kleinhandelaars door de kunstcriticus enschoonheid schrijver, • Gedichtendag 2012. • Modfest. • De van • Nationale cuLtuur en naim/bureau europa eeuwen heen. T/m 26 februari in Centre 17 januari januari 18 t/m 28 januari interviewt stilte. Manu 18 Baeyens Per fiets of per auto poëzie Met o.a. The Magician, Japanse Nō en voorleesdagen. Céramique. ruby tuesday annie schreuders nationale ontdekken met dichters Housemeister, SCNTST, natuurprenten van Tsukioka Van 18 januari t/m 28 januari in > Robert Regout: Maastrichtse lezing door prof. huisvrouw zonder voorleesdagen Nieuwenhagen Sander Koolwijk en André Renaissance Man. Op 21 Kōgyo. Van 17 januari t/m 8 Schunck*, Heerlen. gouvernement aan van de maas, Lim Martelaar. Een leven van hoop, janneke wesseling beroep? De schoonheid van stilte der Veeke. Op 26 januari invrijdag 9-17. januari Muziekodroom, april Bonnefantenmuseum, www.schunck.nl open: maandag t/m volharding en rechtvaardigheid. Noaberhoes, Landgraaf. Hasselt. Japanse No- en Natuurprenten Maastricht. Lezing van Eugène van Deutekom over www.poeziefestival.nl www.muziekodroom.be www.bonnefanten.nl van Tsukioka K ogyo bongerd 18 heerlen legendarische 19e eeuwse Maastrichtse van 15 t /m 23 feb 2012 in Hasselt www.schunck.nl entrepreneur. Op maandag 2 17.01.– 08.04.2012 januari om 20.00 uur in Stayokay, Maasboulevard 101. www.lgog.nl > Maastricht Bells – Start van viering 50-jarig bestaan van Maastrichtse MUzieKbeeLdendeKUnStda conservatorium op 27 januari om theaterSchrijvenKUnStact KUnStverKennenKaLeidoSc 11.30 uur met het bespelen van conservatoriumstudenten en beiaardiers van alle kerkklokken en carillons van Maastricht. Alle • Charlotte Schleiffert • Andrea Lehmann – • Nationale Balletdag. • Krokusfestival 2012. basisschoolleerlingen van Maastricht – Rozen en pistolen. Medusa Cement. Duitse Op zondag 29 januari Vijftiende editie alweer, van 15 en enkele klassen uit de Euregio zijn Expressieve tekeningen en kunstenares die meisjes schildert bij Kumulus/Impulse. t/m 23 februari in Hasselt. Charlotte Schleiffert, Man in rode natuur, 2010; grafietpotlood, pastelpotlood, acryl op papier, 49 x 48 cm in 2012 ontMoet onze profeSSion schilderijen van Tilburgse uitgenodigd om met kleine handbellen in een bijna akelige perfectie. Herbenusstraat Maastricht. www.krokusfestival.be kunstenares. T/m 22 januari Van 26 november t/m 12 februari www.kumulus.nl mee te doen. ton vErswijvErEn MoulagE (18/1/2012) Museum Het Domein, Sittard. Odapark, Venray. venlo HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG OVERAL TE VINDEN! WWW.HKLIMBURG.NL gEsChEr siEraadvorMgEving/MEtaald www.hetdomein.nl www.odapark.nl. > Ixea – Je Romeinse woonwarenhuis.
KUMULUS
in 1 woord beeLden worKShopS Mode SieraadvorMgevin
(12/2/2012) juul sadéE klEding En stof in
CEMENT
Schaesberg Expositie over hoe de Romeinen hun theater, vertellingen, dans, muziek, workshops, ... (7/3/2012) loEt gEsChEr upCyClE dE fiEts www.krokusfestival.be & www.ccha.be woning inrichtten, met een knipoog En plastiC tubE! (1/4/2012) Kapittelstraat 6 Postbus 230 nl-6130 ae Sittard t +31 46 4513460
[email protected] naar het Ikea-consumentisme deze www.hetdomein.nl van Open: di-z0 11-17 uur Iedere 1e zondag v/d maand gratis entree! tijd. Van 26 maart 2011 29 januari. Museum Het t/m Domein is een culturele instelling van InschrIjven & Info: www.kumulus.nl en/of Info@kumu (D) Venlo Vennelo Sablones - Twintig Krokusfestival adv. Zuiderlicht.indd 1 21/12/11 14:13 t/m 12 februari 2012 eeuwen wonen aan de Maas. Expositie over archeologisch onderzoek tijdens ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl aanleg van de Maasboulevard. Parallelpresentaties tonen werk van striptekenaar Mark Smeets (1942-1999) DE VERBOUWING ZIT EROP! • Tapijnkazarne. • Betawerk. en kunstenaar Peter Verheijden (1944). • Huis voor de CHECK ONZE NIEUWE INRICHTING OP WWW.HKLIMBURG.NL. Inspiratie voor een nieuwe Realiseert state of the art Van 29 oktober 2011 t/m 4 maart in het kunsten. basis. TOPOS architectuur café internetoplossingen en is De verbouwing zit erop. Bekijk Limburgs Museum, Keulsepoort 5. op 9 januari, 20u Coffeelovers denktank voor culturele de nieuwe inrichting op www.limburgmuseum.nl De Annex, Plein 1992 innovatie. www.hklimburg.nl Maastricht. www.betawerk.nl www.toposmaastricht.nl WELL SHAPED BUSHES
Andrea Lehmann
THE MAGICIAN HOUSEMEISTER SCNTST RENAISSANCE MAN
betawerk_jaarverslag_advertentie_zuiderlucht.indd 1
39
20-12-11 10:11
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
AKS LIVE HARD TON LIVE IFAN DAFYDD UP HIGH LIVE
THE WHATEVERS ONLY THE LONELIES (FT. GUNTER D.) FAISAL / MISS POLSKA
SLASH THE REST!!!
40
www.zuiderlucht.eu
januari 2012
