Getuigenis armoede en onderwijs Algemene Vergadering - maandag 8 december 2003 Enkele weken geleden werd ik door Johan Lamote aangezocht om op de LOP-bijeenkomst een getuigenis te brengen. Eerlijk gezegd twijfelde even omdat het eigenlijk logisch zou zijn om een ervaringsdeskundige uit de 4de wereldbeweging te vragen, want wie kan het beter weten dan iemand die zelf “arm” is geweest. Ik heb aanvaard, zoals je ziet, omdat het ter sprake brengen van armoede en sociale achterstelling deze dagen mode is. Mode want er gaat geen week voorbij of het onderwerp haalt de media. Blijkbaar zit het beleid ook niet stil : er is het beroemd gelijke kansendecreet in het onderwijs, het armoededecreet moet in Vlaanderen de armoede terugdringen, een aantal studies hebben het onderwerp belicht : zo bv. haalde de studie over onderwijs en armoede van het Hoger Instituut voor de arbeid heel wat krantenkoppen ; zeer recent verscheen het boek : In vrije val – van de maatschappelijk zeer geëngageerde schrijver Bart Demyttenaere waar een weinig fraai beeld wordt opgehangen van de huidige evolutie van een belangrijk deel van de Vlaamse bevolking. Ik lees enkele conclusies of korte inhouden : de toestand en de inspanningen die ervoor gedaan lijken omgekeerd evenredig : - Ook leuke cadeautjes van de goede Sint gekregen? Prijs jezelf dan maar gelukkig, want bij één op de zeven landgenoten komt ie niet. Nooit. Want in dit land leven 1,3 miljoen mensen in armoede. En die armen wensen we niet te zien, beweert auteur Bart Demyttenaere. "We laten onze arme landgenoten in de steek." Eén van de rijkste landen ter wereld, het onze, kent een enorm en groeiend armoedeprobleem dat we weigeren onder ogen te zien. We betuttelen armen, we stigmatiseren ze en we geven ze net genoeg geld om niet dood te gaan. Louis MARIËN, Onderwijs helpt kansarme kinderen niet, in Visie nr 14., 27-04-2001 Het onderwijs helpt kinderen uit arme gezinnen te weinig om over de muur der armoede te klauteren. Kansarme kinderen zijn minder taalvaardig, hebben dikwijls geen eigen plekje om te studeren, zijn meer ziek, en ga zo maar door. Op de lagere school raken ze al achterop. Ze missen daar vaak de broodnodige extra ondersteuning. Ondanks de inspanningen voor zorgverbredlng en een beleid van voorrang
Ik zou nog enkele conclusies kunnen voorleggen …. maar als men aan mij vraagt om een getuigenis af te leggen moet er ook nog iets van mij komen. Voor een goed begrip : ik ben nooit arm geweest, ik kom niet uit een achtergestelde buurt, ik heb nooit gebedeld ,ik heb een inkomen dat goed boven de armoedegrens ligt en ik heb ook een gsm..ik ben voor alles en nog wat verzekerd en ik heb een convenabel huis met alle comfort. Wel sta ik in het midden van het onderwijsveld, niet in een klas maar temidden van twee scholen als brugfiguur. Het woord zegt het zelf : wij leggen bruggen of wij pogen dit te doen om gezinnen en school dichterbij elkaar te brengen. Wat zien wij ( na 7 jaren project ) : de demonen van het onderwijs blijven rondspoken … je ziet ze af en toe en er wordt veel over gesproken … Het zijn de spookbeelden van het onderwijs. Ze zijn zo evident dat iedereen ze aanneemt maar nooit realiseert.
Verslag Algemene Vergadering LOP 08-12 - Bijlage – Getuigenis
pagina 1 van 5
Een greep uit een aantal demonen : Demoon 1 : Het onderwijs is gratis Onderzoek wijst uit dat het onderwijs voor een kleuter ouders gemiddeld 198,31 euro (8.000 frank) kost, voor een kind in de lagere school gemiddeld een goede 347,05 euro (14.000 frank). Zelfs al is deze kostprijs voor gezinnen met een modaal inkomen niet zo moeilijk te dragen als hij over het jaar voldoende gespreid is, toch is deze kostprijs daarom nog niet verantwoord Concreet : •
Heb je het aantal slechte betalers in je school al eens in kaart gebracht ?
•
Is er al eens ernstig gepeild waarom zoveel gezinnen in problemen zitten met facturen op school ?
•
Sta je er bij stil hoe moeilijk betalingen per bank zijn voor kansarme gezinnen ? Moeten we terug naar het systeem van cash op maandagmorgen ?
•
Bij wie kunnen ouders op school terecht als ze betaalproblemen hebben ?
•
Is het opgevallen dat er meer kinderen “ziek” zijn als er een duurdere uitstap gepland is ?
•
Er zijn ouders die niet naar oudercontacten “ durven” komen omdat ze nog schulden op school hebben
•
Worden kinderen opgezadeld met het zinnetje : “wanneer gaat je vader eens betalen zeg ?”
Demoon 2 : Alle kinderen krijgen gelijke kansen Dit is een doelstelling waar alle scholen zeer ijverig naar streven. Het hele schoolteam staat als één blok achter de idee. Toch enkele bedenkingen • Leerling Bert is nooit in orde met huistaken. Reden : thuis biedt niet de minste kans om huistaken op een rustige manier te maken. Wat doet de school ? - leerling wordt gestraft en moet nablijven want iedereen moet toch zijn taken afhebben - leerling wordt na verloop van tijd genegeerd … het helpt toch niet …. - er wordt en oudercontact gepland, dat niet doorgaat … ouders stuurden hun kat … eind van verhaal - de school organiseert een studieklasje voor kinderen waar het thuis heel moeilijk ligt en waar de ouders eens mogen komen kijken hoe ze hun werk maken •
Ongelijke kansen beginnen al in de kleuterschool. Zwak opgeleide ouders sturen hun kinderen op veel latere leeftijd naar school. Deze kinderen komen dus naar de eerste klas met een achterstand. Hieraan kan de school weinig verhelpen. Het beleid moet de leerplichtleeftijd verlagen. De zorgbreedte van de kleuterschool moet voor die gezinnen tot thuis reiken …
Verslag Algemene Vergadering LOP 08-12 - Bijlage – Getuigenis
pagina 2 van 5
•
Een kleuterjuf die de ouders aanspreekt aan de poort. Eerste contacten laat je maar best heel positief verlopen en … daarna in een band van vertrouwen kan je met deze mensen een weg afleggen die het kind elke dag naar school brengt. Er gaan een heel pak kansen verloren als kinderen naar een minder passende richting gestuurd worden, na de basisschool. Hoeveel tijd wordt er geïnvesteerd in de studie-oriëntering na de 6de klas. Voor de grootste groep leerlingen is er weinig probleem. CLB ondersteunt waar nodig en de leerkracht van de 6e klas geeft prima overzichten om de leerlingen vertrouwd te maken met ASO en TSO en BSO. en toch ??? een voorbeeldje ? de familie van Mehmet : Mehmet haalde net zijn getuigschrift basisonderwijs . Advies van de school ging in de richting van het TSO. Mehmet is handig en mits een beetje ondersteuning moet het daar wel lukken. Papa ziet dit niet zitten en wil geen advies hebben. Hij stuurt Mehmet naar een ASOschool met weinig allochtonen. Het loopt na enkele weken al slecht af. M. heeft een medeleerling enkele rake tikken gegeven . De directeur vroeg zich af waarom, en merkt dan dat M. zich bijzonder zwak kan uitdrukken om zich te verdedigen. Hij zwijgt dan maar en als het te ver gaat dan slaat hij maar. Resultaten zijn ver beneden de middelmaat. Nochtans is de klasseleraar vaak bezig met Mehmet. Huisbezoekje : Mehmet doet thuis niets anders dan computerspelletjes en zegt nooit iets. Taken die hij niet goed begrijpt maakt hij dan maar niet. Papa is druk in de weer in de zaak en moeder begrijpt weinig Nederlands. De ouders zijn bezorgd maar zijn onmachtig om bij te sturen. Eind oktober : weer overleg en huisbezoek en M. gaat na de vakantie naar en TSOschool. Gemiste kansen , want schoolverandering doet meestal in deze gevallen geen deugd. Een goede keuze in september was hier de redding geweest. Taak van de school ? De traditionele structuur van ASO en TSO en BSO remt de gelijke kansen die een kind krijgt. De waarde die ouders geven aan intellectuele richtingen moet bijgestuurd worden. ASO-diploma’s en later universitaire diploma’s hebben nog steeds de naam meer waarde te hebben en geven dan ook uitzicht op de betere jobs.
Demoon 3 : Onze school heeft een lage drempel Inderdaad … er is een oudercomité en de ouders mogen bij regenweer hun kinderen op de speelplaats afhalen. Even kritisch kijken … • Hoe wordt een nieuwe leerling ingeschreven op school. Is er tijd voor een rustig gesprek ? Loop je even met de ouders rond op de school ? • Hoe worden anderstalige ouders ontvangen op school ? Wordt er soms een tolk ingehuurd ? • Wie vangt op als een ouder met een crisis-situatie aankomt op school : echtscheiding, deurwaarder, ziekte, dood, zelfmoord …. • Hoe lang duurt het dat ouders van kinderen met leerproblemen of moeilijk gedrag uitgenodigd worden ?
Verslag Algemene Vergadering LOP 08-12 - Bijlage – Getuigenis
pagina 3 van 5
• • • • •
Vraag eens aan een ouder of hij weet wanneer hij terecht kan bij de CLB’er op school. Bij wie kunnen ze aankloppen om een financieel probleem te bespreken ? De directeur – vandaag niet want hij is in vergadering … Een retorische vraag : hoeveel ouders hebben er vandaag in je school echt geparticipeerd ? Is het schoolreglement leesbaar voor minder opgeleide mensen ? Hoeveel ouders kennen de nieuwe regels ivm de afwezigheden ?
Demoon 4 : Onze school heeft weinig kansarmen, allochtonen en/of gezinnen in de illegaliteit. Er zijn grote verschillen in scholen : grootte, locatie, pedagogisch project … De indicatoren van GOK verraden het al …. Ook de concentratie van kansarme kinderen, allochtonen, vluchtelingen is heel gevarieerd. Witte scholen, multi-culturele scholen, concentratiescholen … Arme scholen en rijke scholen … Het profiel van je school staat vandaag vast. Maar wat je niet weet is hoe het er binnen 5 jaar zal uitzien. Bij het begin van het project volgde ik een 15-tal gezinnen intensief op. Het ging over gezinnen aan de rand van de armoede … maar er was leefloon of een ander vervangingsinkomen. Er waren schulden of problematische opvoedingssituaties … samen met CLB konden we een aantal situaties opsporen en via een goede band en betrokkenheid deze gezinnen met succes opvolgen. Er waren enkele allochtone families en van asielzoekers hadden we nog nooit gehoord. Nu zijn we 7 jaar verder … op dezelfde school. In de dossierkast zitten meer dan 30 gezinnen. Een verdubbeling zowaar. Wat hebben we dit jaar allemaal te bekijken : 5 gezinnen zonder wettelijk verblijf en zonder inkomen, in sommige klassen 45 % kinderen met een andere dan Nederlands als moedertaal , een vader die zelfmoord pleegde, een gescheiden vader die brutaal stalkt en waar de kinderen nauwelijks naar huis durven, een pak gezinnen die de schoolrekeningen niet kunnen betalen, Meldingen van mishandeling, meldingen dat in een gezin de stroom en water is onderbroken, problematisch spijbelgedrag ( niet één maar meerder gezinnen ) , mijn huisbezoeken leiden mij niet alleen naar eenvoudige sociale woningen, maar ook naar kraakpanden waar mensen zich verwarmen aan wafelijzers en koken op een omgekeerd strijkijzer. Om goed te zijn moet ik nu meertalig zijn … Frans en Engels is nog te doen, maar Albanees, Slovaaks, Romanes, Russisch, Bulgaars gaat mijn petje te boven. Deze week een gezin van zeer nabij gevolgd : Electrabel onderbroken …. Waarom ? kraakpand, geen contract en plannen van de Stad Gent om deze huizen te slopen. Ik ben op een koude avond daar binnengevallen ( letterlijk ) en aanvankelijk was iedereen daar in een vrolijke bui want overal brandden kaarsjes … maar het lachen was meer uit nervositeit want … geen verwarming … bij regenweer water in de keuken, koelkast uit en dus eten na verloop van tijd niet meer te houden, geen warm water om te wassen en later op de week de dreiging om zelfs helemaal geen water meer te hebben.
Verslag Algemene Vergadering LOP 08-12 - Bijlage – Getuigenis
pagina 4 van 5
Een andere situatie : een gezin tapt stroom af van de straatverlichting en stookt in een houtkachel spaander, triplex en palettenhout. Matrassen op de grond en eten koken op een weerstand uit een oude straalkachel….. De keuze voor een school is rap gemaakt … je probeert ze zo goed mogelijk op te vangen of je draait je rug … Tot slot … enkele raadgevingen … heel bescheiden aan jullie gegeven maar met de zekerheid als je er iets mee doet dat je voor deze gezinnen een grote steun betekent. • • • • •
• • • •
Zorg voor een sociale school … meer dan lessen en regels. Het zorgteam kan hier een voortrekkersrol in spelen … wie is de vertrouwensleerkracht of … brugfiguur Schoolkosten zo laag mogelijk houden Ga bij probleemleerlingen steeds in positief contact met de ouders … eerste contact steeds positief Verlaag de drempel : ouders moeten weten bij wie ze terecht kunnen Luister naar ouders en veroordeel niet . Een gsm in handen van een “ ouder die zijn rekening niet kan betalen betekent niet dat deze ouder de school er aan het opleggen is … misschien is dit een zeer belangrijk communicatiemiddel – misschien zit er nauwelijks krediet op – en zeer waarschijnlijk is dit een poging om naar buiten te laten blijken dat hij ook bij de middenklasmaatschappij wil horen Blijf ouders volgen ook als ze eens afhaken Huisbezoeken doen mirakels In de klas steeds zoeken naar differentiatievormen : doel : leerlingen ongeacht hun situatie graag naar school doen komen om te leren Voor de armste gezinnen is de school vaak de enige strohalm … en als je ze niet aanreikt is er niets meer ….
Met deze bescheiden raad wil ik afronden en jullie bedanken voor de aandacht …
Dirk Durant Brugfiguur Sin-Jan Berchmanscollege + Edugo Sint-Bernadette
Verslag Algemene Vergadering LOP 08-12 - Bijlage – Getuigenis
pagina 5 van 5
