tested
Geslaagde mix van oud & nieuw iFi RETRO STEREO 50
Ontkennen dat ik al vanaf het begin enthousiast ben over de producten van iFi is zinloos. Wie mijn schrijfsels erop naslaat zal redelijk snel constateren dat ik tot de fanclub behoor. Compacte digitale en analoge hifi-componenten met een zéér goede en vooral muzikale performance, gecombineerd met buitengewoon toegankelijk prijskaartjes. Dát is iFi. Het Engelse dochtermerk van het eerbiedwaardige AMR begon met een serie kleine componenten, Micro genaamd, en kwam daarna met een serie nóg kleinere apparaatjes die Nano heette. Er is al enige tijd sprake van een nieuwe, wat grotere serie waarvan we de officiële naam nog niet weten, maar in de tussentijd bracht AMR/ iFi ontwerper Thorsten Loesch een set op de markt die je een verkorte samenvatting van zijn levenswerk zou kunnen noemen.
De iFi Retro Stereo 50 bevat namelijk niet alleen de moderne schakelingen van de iFi Micro iDSD en de iFi iPhono, maar ook een ‘ouderwetse’ 2 x 25 Watt buizenversterker. Een setje iFi LS3.5 mini-monitor luidsprekers maakt de set compleet. De Retro Stereo 50 is eventueel ook los te koop. Hoewel ik geen fan ben van all-in-1 setjes die zichzelf redelijk zelfverzekerd het predicaat High End opspelden had ik op voorhand meer dan voldoende vertrouwen in het kunnen van Loesch. Ik heb immers al gehoord hoe bizar goed zijn Micro- en Nano-componenten zijn binnen (en vaak ook boven) hun prijsklasse. Dus toen de twee aan elkaar getapete dozen mijn gang in werden geschoven kon ik niet wachten om alles uit te pakken en op te stellen.
83
Retro Stereo 50: Uiterlijk
De Retro Stereo 50 is een levend anachronisme. Een knotsgekke maar zeer geslaagde hybride van oude en nieuwe technologie. De verfijnde digitale schakelingen van de Micro iDSD en iPhono, gekoppeld aan een versterkertechnologie die (althans op papier) al zo’n 60 jaar ‘uit de tijd’ is. Zou dat werken? Bij iFi is die vraag stellen bijna hetzelfde als hem beantwoorden, maar laat ik mijzelf en de lezer niet beroven van een stukje informatief en onderhoudend leesvoer. En dit keer begin ik echt bij het uitpakken van de doos. Voor de Retro Stereo 50 is namelijk een mooi, heerlijk barok logo ontworpen waarop een gevleugelde leeuw en een eenhoorn een gekroond schild ophouden waarop de spreuk Per Ardua At Alta te lezen is.
N E XT
tested 84
Voor wie geen klassieke opleiding genoten heeft: dat betekent ongeveer ‘Door Moeilijkheden Naar De Hoogte’. Onder het schild is ook nog een banier afgebeeld dat het motto Semper Fidelis Musica draagt, Altijd Trouw Aan De Muziek. Tikje pathetisch? Misschien, maar het geeft wat mij betreft wel precies aan waar iFi voor staat. Enfin, dat logo staat groot ingeperst op de ‘schelpen’ van polystyreen die de versterker en de luidsprekers tegen transportgeweld moeten beschermen. Het is dus het eerste wat je ziet als je de doos opentrekt. De versterker en de luidsprekers zelf zitten in een stevige katoenen zak die met een koord is dichtgebonden. Ze zijn voorzien van een strakke behuizing die is afgewerkt met dunne latjes bamboe, een materiaal dat steeds vaker zijn weg vindt naar de hifi vanwege zijn prettige eigenschappen: het is licht, ijzersterk en heeft een hoge inwendige demping. Oh ja, en het is uiterst duurzaam. De LS3.5 luidsprekers hebben aan de achterzijde een smalle horizontale sleuf die als baspoort dienst doet, en de Retro Stereo 50 heeft aan de bovenkant een flink metalen rooster dat niet alleen uitzicht biedt op het opgeruimde binnenste met gloeiende buizen, maar ook zorgt voor afscherming en de broodnodige passieve ventilatie. De gebruikte ECF82 stuurbuizen en EL84 eindbuizen worden namelijk flink warm. Retro Stereo 50: Aansluitingen en bediening
De frontplaat van de Retro Stereo 50 is (uiteraard) in champagnegoud uitgevoerd en de bovenste helft bevat een flink aantal draaiknoppen en schakelaars die keurig symmetrisch zijn geplaatst. Uiterst links vind je twee draaiknoppen voor de toonregeling (die overigens te bypassen zijn met een schakelaar) die bij gebruik van de Phonotrap óók dienst doen als
instelknoppen voor in totaal zes verschillende phono-EQ correctie-curves. De gebruiker kan kiezen uit RIAA, Teldec, Columbia, Decca en EMI, en er is zelfs een door iFi zelf ontwikkelde curve aanwezig die de wat metalige hoge tonen van oude DMM elpees in het gareel brengt. Naast de bypass schakelaar voor de toonregeling vind je de schakelaar voor het ingebouwde 3D Holographic Sound System circuit (drie standen, waaronder ‘uit’) en het XBass circuit (eveneens 3 standen, waaronder ‘uit’, hierover vertel ik straks wat meer). Dan nog een schakelaar voor de digitale ingangskeuze (Bluetooth, coaxiaal/ optisch en USB), een draaiknop voor de ingangskeuze (zowel digitaal als analoog) en de volumeknop. Op de onderste helft van het front vind je de aan/uit schakelaar, een 3,5 mm analoge ingang, het iFi Retro logo, een 3,5 mm stereo hoofdtelefoonuitgang en een 6,3 mm hoofdtelefoonuitgang. De bediening voelt op zich goed, al had ik bij de draaiknoppen een meer starre as wel lekker gevonden. Nu wiebelen de knoppen lichtjes, wat jammer genoeg een wat goedkope indruk maakt, maar dit volgens importeur Daluso inmiddels verholpen. Er wordt trouwens ook een zeer eenvoudige afstandsbediening meegeleverd, die uitsluitend het volume bedient. Wat dat betreft is de iFi Retro Stereo 50 inderdaad een écht vintage-setje. Andere bron luisteren? Opstaan dus… Aan de achterkant vind je de geïsoleerde luidsprekerklemmen, de net-entree, de digitale ingangen (waarbij de coaxiale en optische samen een positie delen), een knopje om je Bluetooth apparaat te ‘pairen’ en de analoge ingangen, waaronder twee voor de iPhono (MM en MC), een draaischakelaar voor de gevoeligheid van de phonotrap (MM, MC High en MC Low) die ook nog de stand Line +6dB heeft. Op het front is dus ook zichtbaar dat de phono-ingang dubbelt als derde lijn-ingang.
tested Die kan worden gebruikt voor apparatuur met een lagere uitgangsspanning (bijvoorbeeld een vintage tuner). De zéér ruime instelmogelijkheden van de losse iFi Micro iPhono ontbreken helaas, je kunt zelf geen afsluitweerstand en capacitieve belasting instellen. Dat zou té ingewikkeld worden. Wat betreft de versterkingsfactor heeft iFi gekozen voor de (mijns inziens verstandige) waarden van 38, 50 en 65dB voor MM, MC High en MC low, maar er worden verder geen mededelingen gedaan over de afsluitweerstand en de MM Load. Mijn vintage ADC ZLM functioneerde echter uitstekend, dus ik vermoed dat de capacitieve belasting van de MM-ingang ergens rond de 100-150 zal liggen. MC heb ik niet geprobeerd wegens tijdelijk gebrek aan een passend element. Het zou me echter niet verbazen als daar voor de vrij veel voorkomende waarde van 100Ω is gekozen. Die afsluitweerstand zou namelijk een prima en zeer bruikbaar gemiddelde zijn. LS3.5
De fraai vormgegeven iFi LS3.5 is een eerbetoon aan de roemruchte Rogers LS3/5A mini-monitor. Maar naast het feit dat het allebei zeer compacte tweeweg mini-monitoren zijn zie (en hoor) ik weinig overeenkomsten. Zonder op het luistergedeelte van deze recensie vooruit te willen lopen kan ik wél al zeggen dat de muziekweergave van de LS3.5’en weliswaar verrassend ‘groot’ is, maar dat ik denk dat ze in deze set in zekere mate de (enige) beperkende factor vormen. Ze zijn precies even groot als de Retro Stereo 50 versterker, en hoewel dat een heel mooi plaatje oplevert als je ze naast elkaar op een dressoir legt hoort deze luidspreker toch echt op een goede standaard te staan om het mooiste resultaat te krijgen. Traditiegetrouw krijg je bij iFi alles wat je nodig hebt om meteen aan
de gang te kunnen, en ook deze set vormt daar geen uitzondering op. In de doos vind je een setje gevlochten luidsprekerkabels die gemaakt zijn van verzilverd OFHC koper (Oxide Free High Conductivity, wat ik een beetje een zotte naam vind want er bestaat geen ‘low conductivity’ koper). De kabels hebben aan beide uiteinden keurige banaanstekkers en ze zijn lang genoeg om de luidsprekers een redelijk eindje uit elkaar te plaatsen. Ook levert iFi - en dat vond ik echt geniaal - twee precies op maat geknipte stukjes halfopen anti-slip rubbermat mee zodat de luidsprekers perfect op hun plaats worden gehouden als je ze op een voetje zet. Veruit de beste oplossing die ik ooit heb gezien en eentje waar ik zelf eerlijk gezegd nog nooit aan had gedacht. De technische specificaties van de luidsprekers zijn indrukwekkend. Ze zijn heel slim gebouwd om uit een kleine behuizing een zo groot mogelijk geluid te halen. Zo is de sleuf aan de achterzijde geen baspoort maar de uitgang van een mini-transmissielijn die inwendig zó geplaatst is dat hij de kast in twee ruimtes verdeelt volgens de principes van de legendarische hifi-ontwerper Paul Voigt. De relatief dikke en stijve behuizing is minimaal gedempt met zorgvuldig geplaatste bamboe-strips en speciaal akoestisch schuim. De in eigen huis ontwikkelde papieren breedband woofer/middentoner van 115 millimeter heeft een frequentiebereik van 59-8000Hz. De zijden tweeter (eveneens een eigen ontwerp), waarvan de frontplaat een mini-hoornconstructie heeft, wordt pas vanaf 8kHz ingezet, waardoor alle voor de muziek belangrijke frequenties door de woofer/middentoner worden weergegeven. De units zijn tijd-coherent in de baffle geplaatst en slechts minimaal gefilterd. Met 90dB/2,83V/1m is het rendement (voor zo’n kleine luidspreker) aan de hoge kant, terwijl met 4Ω de
85
N E XT
tested impedantie juist aan de lage kant is. Allemaal bewuste keuzes die zijn bedoeld om de LS3.5 zo gemakkelijk mogelijk aanstuurbaar te maken, en dat werkt. Luisteren 1 - Als Set
86
De Retro Stereo 50 mocht tijdelijk plaatsnemen bovenop mijn Naim Supernait2 versterker. Bronnen waren mijn Mac mini die met een AudioQuest Carbon kabel op de USB ingang van de iFi werd aangesloten. De phonokabel van mijn Thorens TD160 mkII-VB met ADC LMF2 arm en ADC ZLM element werd op de MM phono-ingang van de Retro Stereo 50 aangesloten. De LS3.5 luidsprekers werden met de meegeleverde luidsprekerkabel aangesloten en geplaatst op mijn met zand gevulde Norstone Stylum2 stands. Na een kwartiertje opwarmen kon het luisteren beginnen. Ik had al in de gebruiksaanwijzing gelezen dat iFi aanraadt om altijd met de eerste stand van de XBass schakeling te spelen bij gebruik van de LS3.5, als een soort extern, actief filter, dus dat deed ik braaf. Bij plaatsing op minder dan 1,5 meter van elkaar wordt ook het gebruik van het 3D Holographic Sound System aangeraden, maar aangezien ik ze ruim 2,5 meter uit elkaar had staan liet ik dat in eerste instantie achterwege. Deze schakeling voegt via DSP extra ruimtelijkheid aan het geluid toe, en bij mijn eerdere recensie van de iFi Micro iDSD gaf ik al aan dat ik het niet in alle gevallen een aanwinst vind. Toch is dit een heel slim systeem dat bij het aansluiten van een hoofdtelefoon anders werkt dan wanneer je via de luidsprekers luistert. Ik besloot het in eerste instantie uit te schakelen en het even aan te kijken (of beter: te horen). Het geluid van de set is verrassend gul. Nu vind ik de toegepaste EL84 buizen meestal sowieso érg mooi van klank, en ook in deze set leveren ze een uiterst muzikale weergave. Dynamiek is er voldoende, maar had voor mij toch nog wel wat
groter mogen zijn. Voor luidere muzieksoorten als Dance, Metal en groot klassiek werk à la Mahler heb je mijns inziens ook wat meer vermogen nodig. Maar desondanks is wat de Retro Stereo 50 op dit vlak alsnog presteert gewoon goed, punt uit. De laagweergave is ook verrassend goed. Met de eerste stand van het XBass circuit ingeschakeld is er een mooie balans, zonder significante kleuring, met een lichte nadruk op het middengebied die ik vaker hoor bij breedband-systemen, en waar heel snel aan te wennen is. Tonaal is er dus niet zoveel op aan te merken, ik vond echter dat de ruimtelijke weergave (ondanks een geheel vrije opstelling) een klein beetje tegenviel. Het geluid kwam niet helemaal los van de luidsprekers en ik miste de breedte en diepte die ik met andere mini-monitoren wel had kunnen realiseren in mijn huiskamer. De eerste stand van de 3D Holographic Sound System schakelaar bracht daar een flinke verbetering in, maar na veel luisteren met allerlei muziek uit zowel digitale als analoge bron kwam ik opnieuw tot de conclusie dat deze DSP beter werkt bij elektronische muziek dan bij akoestische opnames. De ruimtelijkheid is weliswaar flink toegenomen, maar bij muziek waarin je de natuurlijke dimensies van de instrumenten en de opnameruimte goed kunt horen ging het een klein beetje ten koste van de natuurlijkheid. Een compromis waaraan ik trouwens niet erg zwaar til, maar wat ik ook niet onvermeld kan laten. Luisteren 2 - Met andere luidsprekers
Nu de luidsprekerstands toch in de huiskamer stonden was het een fluitje van een cent om mijn KEF LS50 monitoren van kantoor te halen en op de iFi Retro Stereo 50 aan te sluiten. De LS50 heeft met name bij lage frequenties een impedantie van rond de 5Ω en is daardoor bij uitstek geschikt om te combineren met een buizenversterker als de iFi Retro Stereo 50
tested die maar één (4Ω) luidsprekeruitgang heeft. En hoewel het rendement van de KEF met 85dB/2,83V/1m een stuk lager is dan dat van de iFi LS3.5 bleek dit een gouden greep te zijn. De XBass en 3D schakelaars konden in de nulstand worden gezet, omdat zowel de laagweergave als de ruimtelijkheid van de LS50 toch wel een heel stuk beter zijn. Dat mag je voor hun prijs van 500 euro per stuk ook wel verwachten, maar dan nóg moet de versterker het eruit weten te halen. En sodeknetter… dat deed hij! Ik werd getrakteerd op een groot ruimtelijk beeld, een warme, gedetailleerde klank en (verrassend…) ook nog wat meer dynamiek. Dit betekent overigens niet dat de LS3.5 geen fijne luidspreker is. Hij past natuurlijk heel mooi in de set en hij klinkt voor zijn afmeting echt uitstekend. Maar als je even wat verder denkt blijkt de Retro Stereo 50 versterker met een andere luidspreker tot nóg meer in staat te zijn. Tot slot is een kleine opmerking op zijn plaats. Als je nog nooit met een buizenversterker hebt gespeeld is de iFi Retro Stereo 50 een fantastisch apparaat om mee te beginnen, maar je moet weten dat buizenversterkers zich anders gedragen dan transistorversterkers. Zo moet je een buizenversterker nooit aanzetten als er geen luidsprekers op zijn aangesloten. De uitgangstrafo’s van de versterker ‘zien’ heel graag een weerstand aan hun uitgang, anders kunnen ze stuk gaan. Ook de buizen zélf gedragen zich anders dan transistoren. Ze slijten namelijk relatief snel als ze aan staan. Zet je versterker dus uit als je niet naar muziek luistert. Buizen zijn binnen een minuut of 10 helemaal op klank, dus om audiofiele redenen hoef je ze niet altijd aan te laten staan. Maar ze slijten hoe dan ook. Dat gaat heel geleidelijk en dus onopvallend, maar ik schat in dat je, bij dagelijks zo’n drie uur muziek luisteren, na twee jaar toch wel een nieuw gematcht kwartetje EL84 buizen nodig zult hebben om je muziek weer fris te laten klinken. De ECF82 buizen gaan ge-
middeld zo’n vijf jaar mee. Gelukkig zijn deze buizen geen van beide erg duur, maar het is tóch handig om er wat geld voor opzij te leggen. Ook omdat (met name) eindbuizen in zeldzame gevallen nog wel eens de neiging hebben om voortijdig het loodje te leggen. Het blijft een ingewikkeld stukje elektrotechniek waar soms onvoorspelbare processen in plaatsvinden. Geen reden tot angst overigens, en al helemáál geen reden om buizen af te zweren, maar ik vertel het toch even om verrassingen van het onaangename soort te voorkomen.
87
Conclusie
De iFi Retro Stereo 50/LS3.5 set kost 2275 euro, en als je ziet wat je daarvoor krijgt is dat een koopje. Ik denk dat het onmogelijk is om een losse 2x25 Watt buizenversterker, een USB-DAC met Octa-DSD512 en 786kHz PCM mogelijkheid, een dedicated hoofdtelefoonversterker, een fantastische phonotrap én een paar knappe monitor-luidsprekers voor dat geld te vinden. Alleen al daarom krijgt deze set van mij een zeer hartelijke aanbeveling. Als je alleen de Retro Stereo 50 wil gebruiken om je eigen luidsprekers aan te sturen (wel even goed kijken of de nominale impedantie laag genoeg is) kost je dat 1650 euro. Ook in dat geval is er natuurlijk sprake van een bizar goede prijs/kwaliteit verhouding. Max Delissen PRIJZEN IFI RETRO STEREO 50/LS3.5 SET RETRO STEREO 50
€ 2.275,€ 1.650,-
DALUSO TEL: +31(0)6-11354725, E-MAIL:
[email protected], WWW.DALUSO-AUDIO.NL
END
