GESCHIEDENIS VAN ELSPEET. van 1800 tot ca geschreven door. de heer Bakker te Vaassen. (verkregen van raadslid J. v.d. Zande jan

GESCHIEDENIS VAN ELSPEET van 1800 t o t ca. 1900 geschreven door de heer Bakker t e Vaassen

(verkregen van r a a d s l i d J. v.d. Zande j a n . 1989)

GESCHIEDENIS VAN ELSPEET van 1800 t o t ca. 1900 geschreven door de heer Bakker t e Vaassen

(verkregen van r a a d s l i d J. v.d. Zande j a n . 1989)

/ E L 3 P E £ T. ^ ,vanaf de f ki i i i i it 1 L gedurende de 1 le J u j i i l s r ( vaak, e e r s t snet d u < f i oJ i i i i u bezocht, ^t ^ } * < i f _ i d t i tx t nbergweg, met 1 1 si pi t u' l I1 l (u 11 i nu , 1 j k m i j e r g . Liii ia- t a ü ht r «. , ^ ^ i j daar aan de t ƒ < j o r- n )u<-i u ' ir. x z a t e n de v r o u r aeioen. bén t a f e l s t o n d v o o r l i e t raam en vandaar keek men I n de v e r t e op de t o r e n van E l s p e e t . Tusschen h e t raam en h e t v u u r bevond z i c h de bedstede,met d e u r t j e s . I k heb grootmoeder n o o i t anders g e z i e n dan met de w i t t e muts op en van daaronder s t r a a l d e haar g e z i c h t n i e t anders dan l i e f d e en vrede u i t . Van de gesprekken d i e de oudjes v o e r d e n h e r i n n e r i k m i j o.a.nog d a t z i j h e t d i k w i j l s hadden over de z.g. Engelsehe j u f f e r , d i e v e l e j a r e n b i j W i l l e m Mouw,op h e t Einde,een kamer bewoonde. Z i j maakte v e e l s c h e t s e n en t e k e n i n g e n , i n de b u u r t van de wunspeterweg,de Maatv/eg e n de Stakenbergweg,die z i c h a l l e i n h e t Taiior-museum t e Haarlem b e v i n d e n . W i l l e m Mouw was de bekende s c h a a p h e r d e r , d i e i n 1973 o v e r l e e d . H i j werd n o o i t anders aangeduid a l s W i l lem van Peet. I k w i s t toen n o o i t wat Peet betekende en o n t d e k t e l a t e r d a t z i j n moeder P e t e r t j e had geheten. Vele personen i n E l s p e e t werden vaak a l l e e n b i j hun b i j n a a m genoemd. A l s de g r o o t o u d e r s h e t over hun buren hadden, heb I k n o o i t anders dan de naam IJÖrth gen o o r d . Vele j a r e n l a t e r , t o e n i k d i e naam. n i e t v i n d e n kon, o n t d e k t e i k d a t z i j h e e l andere namen droegen.» G r o o t v a d e r sprak vaak van Rein Mouw u u t daarp en Brand ( i s d e r b r a n d ) Mouw,uit de nagtegaal.doms ook van z i j n b r o e r Johannes,Hannesooi v o o r m i j n moeder,die i n 1922 emigreerde naar Amerika,na l a n g d u r i g e aandrang van z i j n zoon Jan en meer nog z i j n s c h o o n d o c h t e r , w i e r ouders a i e e r d e r van hunspeet naar de U.S.A.waren v e r trokken, Van de b r i e v e n d i e Hannesoom i n h e t b e g i n v r i j r e g e l m a t i g s t u u r d e en w a a r u i t steeds z i j n heimwee n a a r E l s p e e t s p r a k . L a n g d u r i g e i n f o r m a t i e naar d i e f a m i l i e en hun n a k o m e l i n g e n , h e e f t t o t heden n i e t s o p g e l e v e r d . De heerd was o v e r i g e n s geheel g e l i j k aan e l k e andere veluwse heerd i n d i e t i j d . D e oude s t a a r t k l o k t i k t e de u r e n weg en i n de wimme h i n g e n de z i j d e n spek en een. paar r e i e n u i t g e d r o o g d e w o r s t e n . De t i j d van de g r o t e schapenboeren was e c h t e r v o o r b i j • S p i n n e w i e l e n waren e r o v e r a l nog wel,maar h e t s p i n -

nen kwam maar w e i n i g meer voor.Overgrootmoeder moet het h e e l v e e l en dagenlang gedaan hebben en op de en i g s t e f o t o d i e we van haar b e z i t t e n , z i t z i j dan ook achter het s p i n n e w i e l . A l s i k d i e f o t o soms b e k i j k , d a n s c h i e t e n m i j een paar f l a r d e n u i t een g e d i c h t door het. hoofd., dat ongeveer zo l u i d d e : Ergens,ergens op de w e r e l d , weven v i n g e r s , r u s t e l o o s , van

de morgen tot. de

a l maar

avond,

draden,eindeloos.

Ook de t i j d dat de Kouwen i n E l s p e e t v e e l i n de melk t e b r o k k e l e n hadden,zo a l s Gazenbeek i n één van z i j n boeken s c h r e e f , w a s l a n g v o o r b i j . De Stakenbergweg was een sin e l g r i n d w e g j e, het e e r ste d e e l t e n m i n s t e en i n E l s p e e t was t o e n meen i k nog maar één a u t o , d i e van de heer van S t a k e n b e r g . Onder d i e a l l e r e e r s t e auto v e r o n g e l u k t e op een kwade dag m i j n g r o o t v a d e r , A a r t Mouw,van de K i k v o r s . O v e r i g e n s kon men i n E l s p e e t n i e t s tegenkomen, dan een e n k e l e f i e t s e r , e e n paar k i n d e r e n , o f een vrouw d i e nog even n a a r h e t w i n k e l t j e van S p i e k e r b o e r moest om een ons k o f f i e o f s u i k e r t e h a l e n . kwam men een boerenkar tegen,dan stond de boer daar bovenop.Die moest dan naar de h e i , e e n v r a c h t p l a g gen o f p l a k k e n halen.Kwam h i j van de h e i t e r u g met een v r a c h t j e , d a n g i n g h e t langzaam,de boer naast de k a r l o p e n d , z i j n r e c h t e r h a n d op de k a r leunend en i n z i j n l i n k e r h a n d de t e u g e l s . Die p l a g g e n stonden a l t i j d op de h e i k l a a r , o p s t a p e l t j e s van v i j f s t u k s en i n lange r i j e n . Zo z i j n h i e r maar zo wat l o s s e simpele v o o r v a l l e n op geschreven en om simpele d i n g e n gaat het o o k , i n simpele taal,met heel v e e l fouten. Een g r o o t man h e e f t eens zo i e t s gezegd van " v e e l g e s c h i e d s c h r i j v e r s kennen noch de g e e s t , n o c h de k l e u r der eeuw welke z i j b e s c h r i j v e n , o m d a t z i j wel de s t a a t s g e b e u r t e n i s s e n , m a a r n i e t het h u i s e l i j k l e v e n , n o c h de b e g i n s e l e n , n o c h de t a a l en u i t d r u k k i n g s w i j z e der burgers kennen. Hetgeen n a t u u r l i j k n i e t w i l zeggen d a t w i j d i t wel zouden v e r s t a a n . Toch g e n i e t e n g e l u k k i g nog v e l e n van eenvoudige dingen,want wat i s e r mooier dan de E l s p e t e r v e l d e n i n v o l l e b l o e i , o f h e t e e r s t e groen van h e t E l s p e t e r b o s . De s f e e r v a n h e t E l s p e e t v a n 1920-1925 moet men gep r o e f d h e b b e n om h e t goed t e k u n n e n b e g r i j p e n . A l s e r soms d a g e n n i e t v e e l t r e k i n de l u c h t z a t , d a n s n o o f men op s t r a a t de l u c h t op v a n de r e c h t o p s t a a n d e schroeiende en r o k e n d e h e i d e p l a g g e n , o m h e t h a a r d v u u r op de h e e r d . De l u c h t v a n s c h a p e n en de g e u r van schapen/nest h i n g r o n d v e e l b o e r d e r i j t j e s en op z o n d a g r o o k de b o e r n a a r z i j n d i k k e l a k e n s e pak. Het w e r d t r o u w e n s a l l e e n t i j d e n s de k e r k d i e n s t g e d r a gen. Men v e r d e e d jweer t i j d a c h t e r de k r i j w a g e n met kort© p o o t j e s , h e t h u l p z e e l o v e r de s c h o u d e r s , d a n k o n men zwar e v r a c h t e n m a k k e l i j k e r v e r v o e r e n en h i e l d men de h a n den i e t s meer v r i j .

1 800. E l s p e e t behoorde f o r m e e l t o t I 8 l 9 t o t h e t Schoutambt B a r n e v e l d . D a t b e t e k e n d e d a t men v o o r een n o t a r i ële o f een r e c h t s k w e s t i e n a a r B a r n e v e l d g i n g . V e r d e r was h e t v a n h e e l w e i n i g b e t e k e n i s en bemerk t e men d a a r n i e t v a n en v o o r a l n i e t i n de F r a n s e t i j d , E l s p e e t l e e f d e g e i s o l e e r d , g e h e e l op z i c h z e l f en" redde z i c h z e l f . I n d i e n e r g e t r o u w d zou w o r d e n o f e r moest een t e s t a m e n t gemaakt w o r d e n , i n de F r a n s e t i j d , d a n k o n men t e r e c h t b i j een p a a r v a n de v o o r n a a m s t e i n w o n e r s v a n h e t d o r p n.1» de h e r b e r g i e r H e n d r i k I i e l m e r t s e n v a n A s s e l t en Jan B e e r t s e n Mouw,van de g r o t e H o f . Z i j waren aangewezen a l s H u w e l i j k s c o m m i s s a r i s en N o o d s c h e p e n van E l s p e e t en w a r e n Geërfden van V e l u w e . J.B.Mouw was t e v e n s v e l e j a r e n K e r k m e e s t e r v a n E l s p e e t , H o u t r i c h t e r en l a t e r O p p e r h o u t r i c h t e r v a n de E l s p e t e rb os. A l s v o o r b e e l d v a n hun notariële a r b e i d v o l g t h i e r een s t a a l t j e v a n hun k u n n e n , n . 1 . e e n t e s t a m e n t . " C o m p a r e e r d e n v o o r ons Jan B e e r t s e n Mèuw en Hend r i k I i e l m e r t s e n v a n A s s e l t , i n q u a l i t e i t van a o o d s c h e p e n e n t e E l s p e e t , t e v e n s Geërfden v a n V e l u w e , b i j g e b r e k v a n l e d e n des Gemeente B e s t u u r s gedaan,en m i j W. v a n Bommel, s e c r e t a r i s des Arnbts B a r n e v e l d s : Gosen G e r r i t s e n C a m p h o r s t en F i j t j e T i j m a t e n , e c h t e l i eden , wonende t e E l s p e e t , b e i d e met ons gaande en s t a a n d e en hun l i e d e r v e r s t a n d en u i t s p r a a k v o l k o m e n m a c h t i g , z o a l s ons t e n v o l l e g e b l e k e n i s , z o v e r k l a a r den z i j ; Den een den a n d e r u i t z u i v e r e l i e f d e en t o e g e n e g e n h e i d , zonder j o e r s w a s i e o f t e i n d u c t i e ( b e s l u i t ) van iemand,de e e r s t s t e r v e n d e d e l a n g s t l e v e n d e t e l i j f t u c h t i g e n i n a l l e z i j n e o f t e h a r e na t e l a t e n g o e d e r e n , g e r e d e en o n g e r e d e , v a n wat a a r d of' t e n a t u r e d i e ook z i j n m o c h t e n , o f t e w a a r ook g e l e g e n en z u l k s w e l v o o r z i j n of haar leven l a n g . W i l l e n d e en b e g e r e n d e z i j l i e d e n v e r d e r d a t na hun b e i d e r d o o d , h u n g e h e l e n a l a t e n s c h a p , z o gereed a l s o n g e r e e d , z a l e r v e n en v e r e r v e n op de twee k i n d e r e n v a n hun d o c h t e r E v e r t j e Gosens, b i j R e i j e r E v e r t s i n e c h t e v e r w e k t , m e t name E v e r t R e i j e r s en G o v e r t R e i j e r s , w e l k e R e i j e r E v e r t s n a d e r h a n d i s h e r t r o u w d met G e r r i t j e Lubb e r t s en b i j o v e r l i j d e n v a n d e z e twee genoemde k i n d e r e n E v e r t o f Gosen ? R e i j e r s e n , a l s d a n op de l a n g s t l e v e n d e v a n een v a n d i e b e i d e , m e t u i t s l u i t i n g e n v a n a l l e a n d e r e , d i e a n d e r s i n e n i g e k o p e o f r e c h t t o t hun l i e d e r n a l a t e n s c h a p zoude hebben. A l wat h i e r g e s c h r e v e n s t a a t v e r k l a a r d e n Comparanten, Testateuren, Echtelieden,te z i j n h u n l i e d e r l a a t s t e en u i t e r s t e w i l l e , wil.1 ende en b e g e r e n d e d a t h e t z e l v e na o v e r l i j d e n v a n hem o f h a a r , w a t de o v e r en w e e r b e sproken t u c h t ( e r f r e c h t ) z i j n volkomen e f f e c t s o r t e r e n en s t a n d g r i j p e n z a l en wat hun v e r d e r e depositiën a a n g a a t na b e i d e r dood mede e f f e c t s o r t e r e n en g e s c h i e d e n

1800 z a l , h e t z i j a l s een T e s t a m e n t , C o d i c i l , L e g a a t , G i f t e o n d e r de l e v e n d i g e o f t e r z a k e des d o o d s , o f zo a l s h e t b e s t e , n a a r r e c h t , z a l k u n n e n en mogen b e s t a a n . Ac turn v o o r o n s , N o o d s c h e p e n e n v a n E l s p e e t , o p de v o o r n o e m d , o n z e o n d e r t e k e n i n g e n en b e z e g e l i n g e n t e E l s p e e t op de 27 a u g u s t u s 1800. 1 J a n B e e r t s e n Mouw. 2 H . H . v . A s s e l t . 3 W.v.Bommel.

1801 . Vrijheid,

Aan

den

Burger

Gelijkheid. J .11. S t a v e r m a n , S e c r e t a r i s d e r Huwelijkszaken te Elspeet.

Hove v a n J u s t i t i e v a n h e t v o o r m a l i g e Gewest G e l d e r l a n d , Rigtersi

I n g e v o l g e l a s t v a n de v o o r m a l i g e L a n d s c h a p s v e r g a d e r i n g e n d.d.8 a u g u s t u s 1795,neemt de o n d e r g e t e k e n d e de V r i j h e i d U E. t o e t e z e n d e n een a u t h e n t i e k a f s c h r i f t u i t h e t trouwboek van E l s p e e t , n i e t t w i j f e l e n d e o f z a l h i e r m e d e aan u H e i l s a m e i n t e n t i e v o l d a a n hebben. T e r w i j l i k i n t u s s c h e n de e e r g e n i e t n a a r U I . met a l s'Hoves Hoge b e l a n g e n i n Godes H e i l i g e p r o t e c t i e en B e s c h e r m i n g e t e h e b b e n a a n b e v o l e n . M i j z e e r e e r b i e d i g t e mogen t e k e n e n Burger R i g t e r s U I . z e e r o o t m o e d i g e D i e n a a r en M e d e b u r g e r J.Staverman. S i gnatum E l s p e e t de 27 f e b r u a r i 1801 h e t zevende j a a r d e r Bato V r i j h e i d . Wat a l s S t a v e r m a n w o r d t g e l e z e n , e e n b e e t j e o n d u i d e l i j k , z a l v e r m o e d e l i j k Baverman m o e t e n z i j n . Onder een a k t e v a n e r f e n i s v a n 6 j a n u a r i 1798 s t a a t v e r m e l d : " Acturn v o o r ons J.H.Baverman en J a n B e e r t s e n Mouw, L e d e n d e r M u n i c i p a l i t e i t des K e r s p e l s E l s p e e t . " van

I n de j a r e n 1800 en 1801 i s n i e m a n d t o t l i d m a a t de k e r k ' t e E l s p e e t aangenomen o f b e v e s t i g d .

1802. De n e g e n d e a u g u s t u s w e r d i n een o r d i n a i r e , d u s g e wone m a a l s p r a a k b e s l o t e n , d a t de b o e t e s op de s c h o t i n g en, g e l i j k a l s v a n o u d s , w e e r z e s g u l d e n z u l l e n z i j n en d a t t o t n a r i c h t v a n een i e d e r , a a n s t a a n d e z o n d a g z u l k s z a l g e p l u b i c e e r c l worden, n a m e l i j k zes gulden i n ' t l o t en i n ' t oude h o u t , n a a r b e v i n d v a n z a k e n . Ten t w e e d e d a t de t r a z a l k l a a r gemaakt w o r d e n en t e n d e r d e , d a t e r een u i t d e l i n g v a n a c h t g u l d e n op 54 h o n d e r d bomen z i j n z a l ? makende o e n somma v a n 432 g l , en d a t v a l l e n z u l l e n ; de k l e i n e hegge en j u k k e n h e g g e t j e t e v e n s een p e r c e e l v a n zwaar h o u t z a l a a n g e s l a g e n worden . V e r d e r z i j n t o t H o l t r i c h t e r s benoemd J a n B e e r t s e n Mouw e n J a n H a n n i s s e n Mouw. De e e r s t e was i n de m a a l s p r a a k v a n 11 a u g u s t u s 1800 t o t o p p e r h o u t r i c h t e r v e r k o z e n . De Mouwen z i j n h e t o u d s t b e k e n d e g e s l a c h t u i t E l s p e e t . A l de a n d e r e z i j n o f l a t e r gekomen o f a l l a n g u i t E l s p e e t verdwenen. T o t h e t m i d d e n v a n de n e g e n t i e n d e eeuw z o u d e n ze n o g een r o l v a n b e t e k e n i s s p e l e n i n E l s p e e t , d a a r n a i s het a f g e l o p e n . De 23 s t e a p r i l w e r d e n weer' z e v e n p e r s o n e n t o t l i d m a a t v a n de k e r k a a n g e n o m e n , w . o . B e e r t J a n s e n Mouw. o u d s t e z o o n v a n J.B.M.

1803. A l s e r g e n s i e t s o v e r E l s p e e t werd g e s c h r e v e n i n een t i j d s c h r i f t o f c o u r a n t e n a r t i k e l , o f i n een b o e k d a t o v e r de V e l u w e h a n d e l d e , k o m t men s t e e v a s t t e g e n , h e t g e z e g d e , d a t aan E l s p e t e r s w o r d t t o e g e s c h r e v e n ; " W i j h e b b e n g e e n e d e l m a n en geen b e d e l m a n . " I n z i j n u i t l e g b e t e k e n d e d i t d a n , d a t E l s p e e t geen armen b e z a t en d a t d a a r v o o r i n de k e r k ook n i e t b e h o e f d e t e w o r d e n g e c o l l e c t ee r d . D i t g e z e g d e i s e c h t e r v e r b e z i j d e n de w e r k e l i j k h e i d , w a n t de armen w a r e n ook i n E l s p e e t een v o o r t d u r e n de b r o n v a n z o r g v o o r de d i a k e n e n . Vaak i s e r een e x t r a c o l l e c t e gehouden o f w e r d e r een r o n d g a n g l a n g s de h u i z e n g e m a a k t , t e r v e r s t e r k i n g v a n de financiën,als de o o g s t s l e c h t was g e w e e s t . B o v e n d i e n kwam b e d e l a r i j ook h e r h a a l d e l i j k voor» I e t s a n d e r s , d a t ook a l t i j d o p d u i k t a l s h e t o v e r E l s p e e t g a a t , k o m t d a n h i e r op n e e r ; d a t E l s p e e t v r o e g e r een b e k e n d e p l e i s t e r p l a a t s was v o o r de p o s t k o e t s e n en wagens d i e o v e r de V e l u w e t r o k k e n , b . v . v a n D e v e n t e r n a a r H a r d e r w i j k en o m g e k e e r d , E r i s e c h t e r i n de g e s c h i e d e n i s n i e t s t e v i n d e n d a t d a a r op w i j s t en de v e r b i n d i n g s w e g e n toan E l s p e e t met de b u i t e n w e r e l d w a r e n v r o e g e r , t o t na de F r a n s e t i j d , z o m i s e r a b e l s l e c h t , d a t h e t ook o n m o g e l i j k was. E r z i j n v e e l meer a a n w i j z i n g e n d i e d o e n v e r m o e d e n d a t de Z w a r t e B o e r i n Leuvenum een p l e i s t e r p l a a t s i s geweest. I n elk. g e v a l p a s s e e r d e n de p o s t w a g e n s d a a r o m s t r e e k s 1800 a l . V i a S t a v e r d e n t r o k k e n d i e dan i n de r i c h t i n g v a n de A m e r s f o o r t s e s t r a a t w e g , i n de r i c h t i n g D e v e n t e r . I n 1804 o f 1806 was e r ook a l een p a r t i c u l i e r e p o s t w a g e n d i e n s t i n Leuvenum. H e l a a s v a l t e r wat E l s p e e t b e t r e f t op d i t p u n t met geen m o g e l i j k h e i d i e t s t e vertellen» Op 22 a p r i l t r o u w d e v o o r h a a r v a d e r , a l s H u w e l i j k s c o m m i s s a r i s , A a l t j e Mouw,geboren 9 - 1 2 - 1 7 8 1 , d o c h t e r v a n J a n B e e r t s e n Mouw,met B e s s e l F r e n s . Aan G e r b r a n d Mouw w e r d b e t a a l d h o u t t e n b e h o e v e v a n de k e r k .

f.52

voor geleverd

Ü804,

Jan B e e r t s e n Mouw had ook: p a l e n o f posi^en gel e v e r d en had nog i e t s tegoed aan v r a c h t l o o n en"enk e l e u i t g a v e n die h i j voorgeshoten had. I n t o t a a l o n t v i n g h i j f.27 gulden en 5 s t u i v e r De v e r h u r i n g van de z i t p l a a t s e n i n de k e r k van E l s p e e t b r a c h t a l enkele j a r e n c o n s t a n t f.4-5 op. Dog n i e t eens zo gek i n een k l e i n e gemeenschap. D i t z i j n geen e r g b e l a n g r i j k e b e r i c h t e n , o v e r een jaar,maar j a , w a t i s b e l a n g r i j k ? Het i s g e s c h i e d e n i s en e l k e b e o e f e n i n g van f a n i i l i e g e s c h i e d e n i s o f l o c a l e g e s c h i e d e n i s , i s a l s een r e i s door de t i j d en er z u l l e n a l t i j d mensen z i j n en b l i j v e n , v o o r wie d i t de voornaamste b e z i g h e i d of ontspanning i s , Ook deze gegevens maken het m o g e l i j k een dergel i j k e r e i s t e naken.

1 805. H«ndrikje J a n s Mouw,21 j a a r , g e b o r e n 16 f e b r u a r i 1 7 8 4 , t r o u w d e op 24 o c t o b e r met H e n d r i k H e n d r i k s , o u d 22 j a a r , g e t u i g e v a n de b r u i d , d e v a d e r J a n B e e r t s e n Mouw. i n d e r e b e r i c h t e n noemen de b r u i d e g o m H e n d r i k Hend r i k s M u l d e r en H e n d r i k i e n o v e r l e e d 12 december 1853 a l s weduwe M u l d e r . V o o r h e t g e m e e n t e b e s t u u r des Ambts B a r n e v e l d , t e n o v e r s t a a n v a n de A m b t s s e c r e t a r i s en de p r e d i k a n t v a n E l s p e e t , w e r d i n de A m b t s k a m e r , o p 27 s e p t e m b e r , d e k e r k e r e k e n i n g n a g e z i e n , h e t g e e n i n 1792 h e t l a a t s t d o o r de A m b t s j o n k e r s was g e d a a n en i n 1799 ê ê n k e e r i n de k e r k t e E l s p e e t , d o o r : D s . E v e r w i j n , de k o s t e r E . J , F r e n s , J , H . B a v e r m a n , J a n G e r r i t s e n , a l s d i a k e n , W i l l e m Mouw,HeIrnert W i l l e m s e n , a l s d i a k e n en P e t r u s M a r t i n i u s . De l a a t s t e v e r m o e d e l i j k u i t N u n s p e e t a f k o m s t i g .

1 806. Op 20 j u n i i s gehuwd W i l l e m J o h a n n i s s e n , o u d 28 j a a r , m e t H e n d r i k i e n J a n s Mouw,oud 24 j a a r . G e t u i g e v a n de b r u i d i s J a n B e e r t s e n Mouw. B i t i s een nog n i e t o p g e l o s t p r o b l e e m . Het i a e r g jammer d a t men vóór 1840 & 1850 nog g e e n a a n w i j z i n g g a f v a n de p l e k w a a r iemand woonde. H o o g s t e n s was h e t dan " i n h e t d o r p " o f "aan de g r i n d w e g " . O m s t r e e k s bovengenoemde j a r e n begon men met h u i s n u m m e r s , 1 , 2 , 3 e n z . O m s t r e e k s 1 850 é. 1 855 v e r v i e l e n deze nummers w e e r en w e r d h e t v o o r E l s p e e t L e t t e r R,met e e n nummer v o o r de kom v a n h e t d o r p . R-b werd b u i t e n w i j ken,maar n o . 5 7 kon dan b . v . t e gen b t a v e r d e n l i g g e n en no.58 aan de g-ens v a n V i e r houten. R-d was k l e i n e k o l o n i e en R-c w e r d ook nog w e l g e b r u i k t . H e t g e h e e l was een w a r b o e l w a n t soms werd een b o f c t o e g e v o e g d , s o m s n i e t . H i e r d o o r i s h e t m o e i l i j k om b . v . t e zegden r a a r de d o k t o r e n t o t 1900 woonden.

Tm?-

1807. De d e r t i e n d e n o v e m b e r 1807 w e r d weer k e r k e r e k e n i n g gehouden,in h e t Ambtsbestuur van B a r n e v e l d . De a f t r e d e n d e k e r k m e e s t e r , J a n B e e r t s e n Mouw, d e e d v e r s l a g o v e r de p e r i o d e v a n 27 s e p t e m b e r 1805 t o t en met h e t j a a r 1806. De o n t v a n g s t e n b e d r o e g e n f.1773 en 13 s t u i v e r s . De u i t g a v e n f.1569,én s t u i v e r en a c h t p e n n i n g e n . Het o v e r s c h o t w e r d t e r h a n d g e s t e l d aan de n i e u w e k e r k m e e s t e r s D i r k D r o s t en H e n d r i k W i l l e m s . B l i j k e n s de t o p o g r a f i s c h e k a a r t v a n V e l u w e en Vel u w e zoom , v a n M.J.de Man r k i t 1 8 0 7 , b l i j k t d a t t o e n i n E l s p e e t o n g e v e e r 50 h u i z e n v o o r k o m e n . Het k u n n e n e r een p a a r meer o f m i n d e r z i j n a l s de s c h u r e n en s c h a a p s k o o i e n e r a l o f n i e t a l l e m a a l op v o o r komen o f n i e t a l s z o d a n i g h e r k e n b a a r z i j n . E r z i j n u i t d e z e j a r e n geen s c h o k k e n d e v o o r v a l l e n u i t E l s p e e t b e k e n d . Men l e e f d e b l i j k b a a r v r i j r u s t i g en a f g e z o n d e r d v a n de b u i t e n w e r e l d . De s m i d v a n E l s p e e t , R i k G e r r i t s e n , m a a k t e aan h e t e i n d v a n h e t j a a r een r e k e n i n g op v o o r de K a r k e v a n E l s p e e t , v o o r g e l e v e r d i j z e r w e r k , i n de t i j d v a n 23 o c t o b e r 1805 t o t e i n d 1807. H i e r o p komt o . a . v o o r : "Aan de d o o m e n e e s h u i s , a a n een s l o t v e r d i e n d 4 s t . Een n i j e p l a a t e v o o r een Bak o v e n t 1 g l . 1 6 s t u i v e r s . Aan de s c h u t t i n g aan de doorneneeshof, 3 n i j e s w a r e h e n g s e l s , s e i s maakt ( z e l f gemaakt) 3 g u l d e n . A a n t S e c r e e t ( p r i v a a t ) een n e i j e b o u t e en een n e i j e k l i n k l i c h t e r 1 g l . 8 s t u i v e r s . Aan 2 k n i p s l o t e n aan de do om en s s s h u i s v e r d i e n t 5 s t u i v e r . Aan de k o s t e r s p u t t e een n e i j e s l e u t e l m a a k t 4 s t . Aan 2 s l o t e n v a n de t o r e n v e r d i e n t 2 s t u i v e r s . Aan de doomenees p o o r t e a c h t e r h e t h u i s 2 n e i j e p l a t t e gruntclé m a a k t , 12 s t u i v e r . Twee n e i j e k n i e r h e n g s e l s gemaak aan de doomenees k i p p e n h o l k e 12 s t u i v e r . A a n de doomenees o v e n n o g v e r d i e n t 2 s t Aan de s c h u u r e v a n domenee een n e i j e s l e u t e l b i j een s l o t 6 s t . Aan de k l o k k e s t o e l 14 n a g e l s v a n 5 d u i m en 6 v a n 6 d u i m i s 14 s t u i v e r s . Een n a g e l v a n een v o e t l a n g 4 s t . A a r i h e t w i n d a a s v a n h e t u u r w e r k v a n de t o r e n v e r d i e n t 1 g u l d e n en 12 s t . Het e i j z e r v e r b u s t , d a a r de w i n d aas i n l o o p t 8 s t . Aan de b a n k e n v a n de k e r k e , 1 5 n a g e l s 1 s t . e n 8 p e r m i g . A l l e s t e z a m e n b e d r o e g de r e k e n i n g r u i m f . 2 3 •

1808 Namen v a n p a d e n , s t e g e n , b o e r d e r i j e n en a k k e r s , d i e vaak honderden j a r e n gebezigd z i j n i n E l s p e e t . Vegen: De V i e r h o u t e r s t e g e , d e Maetweg,de L i j k s t e g e , d e Hoge weg.de L a g e weg,de V l i e r s e w e g , d e A m e r s f o o r d e r w e g , de H a r d e r w i j k e r postwegh,de Nagtegaalsteeg,de Geerdersteeg. Boerderijen: Het A l i j t A a r t s z . o f J u f f e r e n g o e d , o m v a t t e omstreeks 1600 t w e e b o e r d e r i j e n . De h e r b e r g w e r d n a 1600 de Zwaan g e n o e m d , d a a r n a p e n s i o n Mouw en k o r t n a 1900 h o t e l de Zwaan. Va o n g e v e e r 300 j a a r b e z i t v a n de Mouwen. H e t z . g . v r i j h e r e n g o e d Ten P e z e l , o m v a t t e ook t w e e b o e r d e r i j e n ; v r i j z e k e r h e t tegenwoordige Grote Hof, N u n s p e t e r w e g 49 en h e t t e g e n w o o r d i g e N u n s p e t e r w e g 72, h o e k M a a t w e g , s c h u i n t e g e n o v e r de G r o t e H o f . De naam w e r d l a t e r " h e t M o u w e n g o e d " , d a a r n a h e t ê ê n G r o t e H o f en h e t a n d e r "de E i n d e r p l a a t s " o f ook w e l 't Einde. I n d i e t i j d d o o k ook de p e r s o o n s n a a m v a n ' t E i n d e i n E l s p e e t o p . Een e r v a n was g e t r o u w d met een Mouwend o c h t e r en woonde m i s s c h i e n e n i g e t i j d d a a r . De naam o n t s t o n d e c h t e r op meer p l a a t s e n w a n t e r w a r e n v a n z e l f s p r e k e n d meer b o e r d e r i j e n d i e aan h e t e i n d van h e t d o r p l a g e n . E J a e s t e n g o e d , d a t b l i j k e n s een c i v i e l p r o c e s u i t 1557 v o l g e n s g e t u i g e n v e r s c h i l l e n d e k e r e n v e r k o c h t z o u zijn,vó<5r A r n t ' t J a e s t e n h e t i n 1533 a a n J a n A n d r i e s s e n z o u h e b b e n v e r k o c h t , v o o r 80 g u l d e n en een G e l d e r s s n a p h a a n , b i j n a c h t en o n t i j d e en zènder m e d e w e t e n v a n z z i j n b r o e r Wouter. H e t E r k e l e n s o f Vijnantsgoed.Oudtijds,vóór 1600, ook w e l genoemd D u i j v e l a r i j e . A f g e b r a n d i n 1733. Het V o s s e n g o e d , l a t e r

ook C l a e r b e e k s

goed.

H e t A r e n t de B r u i n s g o e d . V e r m o e d e l i j k t e V i e r h o u t e n . H e t H e n d r i k V o l t e r s e n g o e d en h e t S p l i n t e r s g o e d . Akkers: B u r g e m e e s t e r s c a m p , b i j de m o l e n g e l e g e n . N a g t e g a a l s k a m p , t e n w e s t e n v a n de n a g t e g a a l s t e e g . De K o s t v e r l o r e n , t u s s c h e n Nagfcègaalsteeg en S t a k e n bergweg. De Kr-jïiskamp, a a n de M a a t w e g , De Hoek, t e g e n de E l s p e t e r b o s . H e t g r o t e S t o k , l i n k s v a n de M a a t w e g . De N i j e n k a m p , a a n de H i e r d e r w e g . ' t B u s s e n k a m p i e n , r e c h t s v a n de M a a t w e g . 't Noordhout, ? De M a a t a k k e r , a c h t e r h e t B u s s e n k a m p i e n . De M e e r e n k a m p , a a n h e t e i n d e v a n de a c h t e r s t e Maatweg ? De l e e m e r s k a m p , t e g e n de E l s p e t e r b o s . De Boskamp, n a a s t de l e e m e r s k a m p . De S c h o t k a m p , t u s s c h e n N u n s p e t e r w e g en E l s p . b o s . De l i n z e n a k k e r , a a n de V i e r h o u t e r w e g en V l i e r s e s t e e g . G r i e t Egberts hoekje ?

1808. De W i p p e , g e l e g e n a a n de L i j k s t e g e . ' t K r u i s l a n d , a a n de G e e r d e r s t e e g . J a n K l a a s s e n s a k k e r . ? G e r r i t s a k k e r , a a n de a c h t e r s t e Maatweg. H e i j m a n s h o e k j e , a a n de b o s . De K e e r a k k e r , a a n h e t V l i e r s e p a d . De B e s j e s h e g g e , e e n h a k b o s b i j de N u n s p e t e r w e g . De Lange a k k e r , H e t H o n g e r l a n d , H e t Lange k a m p j e . O m t r e n t de l a a t s t e d r i e i s de l i g g i n g n i e t b e k e n d . Dan k o m t op e n k e l e k a a r t e n n p g v o o r h e t " B e e r t Mouvenv e l d " g e l e g e n i n de U d d e l e r Heegde. ¥as dus v e r m o e d e l i j k e i g e n d o m v a n B e e r t Mouw,geb. 26 n o v e m b e r 1 7 7 ^ , o u d s t e z o o n v a n J a n B e e r t s e n Mouw en wonende t e U d d e l . Ook k o m t op e n k e l e k a a r t e n v o o r d e t " H e n d r i k Mouw e n v e l d , g e l e g e n t m s s c h e n de V i e r h o u t e r o f G o r t e l s e w e g en de "Pas o p " . Vas z e k e r e i g e n d o m v a n de g r o t e s c h a p e n h o u d e r u i t V i e r h o u t e n v a n d i e naam en w i e n s s c a p e n een a n d e r n o g a l eens o v e r l a s t b e z o r g d e . De namen v a n s t r a t e n en a k k e r s kwamen v o o r een g r o o t d e e l e r g e n s op p a p i e r v o o r , e e n k l e i n d e e l u i t de h e u g e n i s v a n oude E l s p e t e r s . De j u i s t h e i d en v o l l e d i g h e i d i s maar b e t r e k k e l i j k . J a n R i k k e r s e n was v e r m o e d e l i j k t i m m e r m a n i n d e z e j a r e n . H i j w e r k t e o o k v o o r de k e r k v a n E l s p e e t en k o n ook p r a c h t i g e r e k e n i i g e n s c h r i j v e n , a l z a l h e t n i e t z i j n s t e r k s t e z i j d e geweest z i j n . I n t e g e n s t e l l i n g t o t z i j n c o n f r a t e r s , d i e meestal s t r o o i d e n met h o o f d l e t t e r s , k o n R i k k e r s e n h e t w e l z o n d e r H i j h a d een r e k e n i n g p e r maand i n g e d e e l d , b e g o n z o : " i n j a n n i j w a a r i j ' . ' D a t was d a n b i j n a een h e l e r e g e l . H e t b l i j k t d a n v e r d e r , d a t h i j met z i j n k n e c h t , t w e e d a g e n g e w e r k t h e e f t , o m de p a n n e n w e e r op t e h a n g e n op h e t h u i s v a n d o o m e n h e e r en v a n de k o s t e r , d i e d o o r de storm waren afgewaaid. H i j b e r e k e n d e s t e e d s v o o r z i c h z e l f 18 s t u i v e r s p e r d a g en v o o r z i j n k n e v h t 16 s t u i v e r s . I n m a a r t h a d h i j g e w e r k t an de k r i b b e , ? an de d o o rneheer s c h u r e en de v l o e r v a n de k o s t e r . I n a p r i l m o e s t h i j a l w e e r p a n n e n h a n g e n b i j de d o m i n e en w e r k t e h i j e e n h a l v e d a g aan h e t s c h a p e n h o k v a n de k o s t e r , p l u s 4 s c h o f t e n ( p e r i o d e s ) aan h e t u u r werk g e l a a p t ? Met de maand m a a j u s w o r d t m e i b e d o e l d . H i j h e e f t d a n w e e r een p a a r d a g e n b i j de d o o m e n h e e r g e w e r k t . I n j u l i d i t p , d a n a a n d a k v e n s t e r en d a k f l o e r ( Z o l d e r ) en a a n de staldeuren. Een l a d d e r en een t r a p g e r e p a r e e r d en samen met de k n e c h t één d a g i n de k a r k a a n de z a r k e n g e w e r k t . I n s e p t e m b e r h a d h i j w e e r g e l a p t o f g e l a a p t aan de v l o e r b i j domine,met z i j n k n e c h t . B e d o e l d werd m i s s c h i e n n i e u w e s t u k k e n i n g e z e t . V e r d e r één d a g an de s c h o o r s t e e n a n de k l e p p e . Tenslotte werd i n december weer v e e l g e l a p t . B i j d e

1808 k o s t e r a a n h e t s c h a p e n h o k , a a n de b a n k e n en t a f e l s i n s c h o o l en a a n de b a n k e n i n de k e r k . Dan w e r d d e z e r e k e n i n g " v o e l d a n " d o o r de k e r k m e e s t e r D . D r * s t , o p d e n l a a t s t e n d i s e m b e r 1 8 0 8 , t o t a a l f . 2 5 en 11 s t u i v e r s . De p a s t o r i e s c h i j n t d i t j a a r w a t v e r b o u w d i e z i j n , w a n t H , V e r h o e f t e H a r d e r w i j k v o l d e e d op 30 d e c e m b e r e e n r e k e n i n g v a n f . 4 3 8 . v o o r h e t w e r k aan h e t h u i s v a n Ds. Everwijn. De d o m i n e t e k e n d e een k w i t a n t i e " O n t v a n g e n v a n d e n K e r k m e e s t e r D i r k D r o s t , d a n j a a r l i j k s e n u i t g a n g v a n de zogenaamde i j z e r e n K o e i j , v e r s c h e n e n S t . M a r t e n 1808, zijnde f.40. O v e r d i e z . g . " i j z e r e n k o e 2 i s e l d e r s meen i k a l i e t s g e z e g d . O v e r d i e v r e e m d e , o p s l e c h t s een p a a r p l a a t sen voorkomende benaming, i n h e t k o r t nog d i t . I n 1953 heb i k e r met w i j l e n de H e e r H,van H e e r d e , s c h r i j v e r v a n de b o e k e n o v e r N u n s p e e t , a l g e d i s c u s e e i d . H i j had e r t o e n een a r t i k e l t j e o v e r g e s c h r e v e n i n de Kamper c o u r a n t , d a t w e r d o v e r g e n o m e n d o o r de E l b u r g e r courant. H i e r o p reageerde mr.G.Westerink,eveneens s d h r i j v e r v a n b e k e n d e h i s t o r i s c h e b o e k e n , b e t r e f f e n d e E l b u r g en Doornspijk. We z u l l e n e r w e l n o o i t meer u i t k o m e n , h o e de a a n d u i d i n g i j z e r e n koe i s o n t s t a a n , m a a r i n i e d e r g e v a l was de b e n a m i n g a l b e k e n d vóór e r d o m i n e e s w a r e n . D i t i s h e t enige dat v a s t s t a a t .

1809. Koe g e k h e t ook moge k l i n k e n e n hoe w e i n i g e r ook o o i t o v e r g e p u b l i c e e r d i s , t o c h w a r e n E l s p e e t en de b e r g het V r e e b O o c h , b i j N i e r s e n , e e n oaar b e l a n g r i j k e s t e u n p u n t e n , i n de w a t genoemd w e r d ; de O p t i s c h e T e l e g r a a f , van Amsterdam naar h e t K e i z e r l i j k p a l e i s h e t Loo. G e d u r e n d e v e l e eeuwen was de m e n s h e i d v o o r h e t overbrengen van b e r i c h t e n , b i j n a u i t s l u i t e n d afhankel i j k v a n de s n e l h e i d v a n h e t p a a r d , a i z o c h t men v a n a f het j a a r 1700 i j v e r i g n a a r a n d e r e m i d d e l e n , v o o r a l v o o r m i l i t a i r e doeleinden. Tegen h e t e i n d e v a n de a c h t t i e n d e eeuw m a a k t e men v o r d e r i n g e n m e t h e t s e i n e n , v i a m o l e n s en k e r k t o r e n s . Ge m i n i s t e r v a n M a r i n e d e e l d e i n 1800 m e d e , d a t men ook i n de B a t a a f s c h e R e p u b l i e k v o r d e r i n g e n m a a k t e met t e l e g r a f i s c h e b e s e i n i n g d e r k u s t e n . Twee j a a r na de u i t s p r a a k v a n de m i n i s t e r , i n 1803, was i n ons l a n d . l a n g s de g e h e l e k u s t , e e n g r o o t a a n t a l s e i n p o s t e n i n g e r i c h t , s o m m i g e op. o f u i t k e r k t o r e n s , m a a r de m e e s t e op hoge d u i n t o p p e n . Een p a a r j a a r l a t e r w e r d een l i j n a a n g e l e g d v a n A n t w e r p e n n a a r A m s t e r d a m , meer l a n d i n w a a r t s dus.' Van A m s t e r d a m w e r d t o e n ook een l u c h t v e r b i n d i n g gemaakt met h e t p a l e i s h e t Loo en deze l i j n l i e p v a n Amsterdam , o v e r M u i d e n , h a a r d e n ,Eemnes-Buiten,JMi j k e r k , P u t t e n , G a r d e r e n , E l s p e e t en h e t V r e e b o s c h , n a a r h e t L o o . Goor m i d d e l v a n d i t s e i n s t e l s e l k o n d e n meer d a n 100 v e r s c h i l l e n d e c o d e b e r i c h t e n w o r d e n o v e r g e s e i n d . H e t s e i n e n vond p l a a t s , o v e r d a g d o o r h e t i n een bepaalde s t a n d hangen v a n t e n h o o g s t e v i j f b o l l e n , v a n g e v l o c h t e n t e e n , b i n n e n een v i e r k a n t h o u t e n raam. Des n a c h t s d o o r h e t z e l f d e t e doen met b r a n d e n d e l a n t a a r n s . H e t b e t r o f v e e l a l de g e d r a g i n g e n v a n de schepen d e r E n g e l s c h e n . Men m o e s t dejce p o s t e n d a n w e l d a g en n a c h t b e z e t h o u d e n en d o o r l o p e n d z i t t e n t e s t a r e n , w e l l i c h t met de v e r r e k i j k e r , o f de b a l l e n b i j de b u r e n ook w e e r v e r h a n g en w a r e n . Op t e k e n i n g e n d i e v a n de t e l e g r a a f l i j n b e s t a a n , komen V a a s s e n en B u n s c h o t e n n i e t v o o r , m a a r deze p u n t e n z i j n e r n a d e r h a n d b i j gekomen,omdat men d o o r o b s t a k e l s de a f s t a n d n i e t k o n o v e r b r u g g e n . O m s t r e e k s november 1809 w a r e n a l l e s e i n d e e s t e r s b e n o e m d , v o o r e l k e o o s t één.In E l s p e e t z a t e n e r t w e e , H.de Waard e n v o o r de V r e e b o s c h J a n S t r u i k , d i e u i t R o t t e r d a m kwam. Aan h e t h o o f d s t o n d de e e r s t e l u i t e n a n t J.D.van S c h e l l e t e Amsterdam,door J a n S t r u i k i n z i j n a c h t e r v o l gend b r i e f j e " i n Z i u e r ( i n g e n i e u r ) d e r l a n d e l i j k e t i l l e graaven,Geograohee,genoemd. Hij k o n met 'de m o e i l i j k e V a k t e r m e n n o g n i e t e r g goed o v e r w e g .

1809. De genoemde l u i t e n a n t b r a c h t , v e r m o e d e l i j k i n o c t o b e r , e e n b e z o e k a a n E l s p e e t en o m g e v i n g om h e t w e r k i n o g e n s c h o u w t e nemen. D a a r v a n b r a c h t h i j v e r s l a g ' u i t aan de f u n g e r e n d d i r e c t e u r v a n h e t De p a r t . v a n o o r l o g C . C v . H o o f t en d a t luidde als volgt: " I n m i j n e commissie t o t E l s p e e t geavanceert z i j n d e , heb i k m i j t e v e r g e e f s c h b e i j v e r t h e t P a l e i s op ' t Loo t e o n t d e k k e n , v a n een d e r b e r g e n i n deze s t r e e k g e l e g e n e n heb dus na een g e s c h i k t e p l a a t s v o o r e e n s e i n p o s t g e v o n d e n t e h e b b e n , v a n w a a r E l s p e e t en V a a s s e n k a n g e z i e n worden,mij naar laatstgenoemde p l a a t s begeven,alw a a r i k w e l de eene p o s t g e s c h i k t v i n d . Heb i k den 11 den b i j n a deze g e h e l e dag z i j n g e b e z i g d om v a n Z . M a j e s t e i t de p e r m i s s i e t e e r l a n g e n om op h e t p a l e i s t e d o e n w e r k e n , d e z e bekomen h e b b e n d e , z i j n de n o d i g e a r r a n g e m e n t e n met de t i m m e r l i e d e n o p g e m a a k t ; e n men z a l m o r g e n b e g i n n e n om de s e i n p a a l OP h e t dak v a n het paleis te s t e l l e n . I k heb O P de v e l u w e v e e l meer o b s t a k e l s en v e e l meer m o e i t e n c g e v o n d e n , a l s O P de p l a a t s e n t u s s c h e n de H o o f d s t a d en B e r g e n O P Z o o m ; e c h t e r ben i k d i e d o o r de goede g e z i n d h e i d d e r g e c o n s t i t u e e r d e m a c h t e n t e b o v e n gekomen en v l i j m i j woensdag o f donderdag aanstaande te kunnen r e t o u r n e r e n . I k heb d e n s e i n m e e s t e r J a n S t r u i k t e R o t t e r d a m heden aangeschreven,om z i c h naar E l s p e e t t e begeven, t e n e i n d e op de p o s t op d e n b e r g g e p l a a t s t t e w o r d e n , t e r w i j l G e r r i t v a n de L u g t v o o r V a a s s e n g e d i s p i r e e r d heb. W i j d e r s heb i k de e e r U Ed.G.een i n v i t a t i e t o e t e z e n d e n v o o r de h e e r K l e m a n ? om n o g twee H i j l i e r s ? t e l e v e r e n , w e l k e i k de v r i j h e i d neme U t e v e r z o e k e n , a l s d i e t e w i l l e n v e r z e n d e n : e e n aan den s e i n m e e s t e r W i l l a m B e i j e r s t e Bunschoten,adres;aan den s e i n m e e s t e r J a n S t o r m t e E e m e n s s - b u i t e n ën één~aan de s e i n m e e s t e r G e r r i t v a n d e r L u g t , a d r e s : a a n de P r e d i k a n t v a n N i e l t e Vaassen. Ook g a a t h i e r n e v e n s e e n m i s s i e v e v o o r Z i j n e E x c e l l e n t i e de m i n i s t e r v a n o o r l o g , h o u d e n d e v e r z o e k om n o g v i e r veteranen te mijner d i s p o s i t i e te w i l l e n stellen, t e n e i n d e de n i e u w e p o s t e n t e b e d i e n e n . ' V e r d e r heb i k de e e r m i j e n z . e n z . v.Schelle." De man d a c h t w e l l i c h t d a t men O P de v e l u w e e e n b e e t j e s a b o t e e r d e , m a a r de s e i n m e e s t e r s d e d e n h e t i n e l k g e v a l n i e t . Z i j d r o n g e n aan OP l e v e r i n g van h e t nog o n t b r e k e n d e m a t e r i a a l . H.de Waard.de s e i n m e e s t e r v a n E l s p e e t s c h r e e f ; e l s p e e t den 13 v a n s l a g t m a a n d 1809. " m i j n h e e r v a n s c h i l d e de t i l l e g r a a f e n b e n n e n nog n i e t k l a a r w i j kunnen n i e t v e r v o o r e n voordat w i j touww e r k h e b b e n want w i j k u n n e n nog g e e n t o u w w e r k k r i j g e n

1809. i k h e b e n v r i j d a g n a a r h a r d e r w i j k g e w e e s t om t e k i j k e n of e r a l touwwerk daar n i e t en waar." Zo g a a t de Waard n o g e v e n d o o r , m a a r h e t w o r d t n i e t d u i d e l i j k wanneer h e t touwwerk komt. De s e i n m e e s t e r v a n G a r d e r e n h a d 7 december n o g e e n andere k l a c h t . H i j s c h r e e f d i t l e u k e b r i e f j e : " m i j n h e e r de h e e r v a n d e r S c h e l l e h e t kar/ m i j n i e t b e g r i j p e n d a t a l de s e i n m e e s t e r s a l t u i j g h e b b e n e n i n s t r u k s i e s e n de w i m p e l s en i k h e b w e l m i j n i n s t r u k s i e maar t o t n o g t o e g e e n w i m p e l s w a t d a a r a a n m a n k e e r t D a t k a n m i j n i e t b e g r i j p e n d a t u h e r e de m i j n i n s t r u k s i e s s t u r e s o n d e r w i m p e l s e n i k h e b u heede d e n 23 november a l e e n b r i e f a a n uwe g e s t u u r t a l s d a t i k k l a a r was met de, t i l l e g r a a f v e r d e r b l i j f i k o n d e r d a n n i g e t r o u w e d i e n a a r Daniël R i n garderen." O f de t e l e g r a a f l i j n n o g i n g e b r u i k g e w e e s t is,is n i e t bekend.In e l k g e v a l i s h e t dan h e e l k o r t geweest. T i j d e n s e e n s t r e n g e w i n t e r was h e t t o c h n i e t mogel i j k i n de t o r e n OP de V r e e b o s t e z i t t e n , z o n d e r met b e v r o r e n l e d e m a t e n weer b e n e d e n t e komen en k o r t d a a r n a v e r t r o k L o d e w i j k Napoleon van h e t Loo en u i t ons l a n d . Onder 1812 v o l g t n o g e e n a c t i e v a n de t i m m e r l i e d e n d i e aan de s t e l l a g e s w e r k t e n . Onze s m i d , R i k G e r r i t s e n , s c h r e e f 16 f e b r u a r i weer e e n r e k e n i n g u i t , v o o r de k e r k e v a n E l s p e e t , g e d a t e e r d 1803,maar d i t moet k e n n e l i j k 1809 z i j n , w a n t 13 a p r i l 1809 w e r d de r e k e n i n g v o l d a a n . D e r e k e n i n g was u i t e r a a r d o v e r h e t j a a r 1uOS. Het meest i s w e e r o n d e r h o u d v a n des d o m e n e e r s h u i s e n s c h a r e , o . a . e e n n e i j e busse i n h e t k r u i w a g e n s r a t v a n ,dorseneer,voor 2 s t u i v e r s . a a n h e t i j z e r w e r k v a n de s c h e l l e v e r d i e n t 4 s t u i v e r . De d o m i n e h a d dus b l i j k baar a l een s o o r t b e l aan z i j n deur. V e r d i e n t w i l z e g g e n , d a t de p o s t a l l e e n u i t a r b e i d a l o o n ^ b e s t a a t . D r i e n e i j e "banden" g e m a a k t om de s c h e o u e r v a n de öominee e n n i e u w e w i n d h a k e n v o o r de v u n s t e r s , ( l u i k e n ) . A l l e s b i j e l k a a r , m e t v e e l n a g e l s en s c h r o e v e n ƒ.10 e n 1 s t u i v e r .

1809.

£cccJ.Y}/'&a y^^

2

•

,

t's/'rt/ï/C


Itcr

9,

^ T f e -

.^ssfc,^

^ Xï /V-/» ^

^

^

^

^

f^-tc~1P7c?'

/ a ) i ^

/« tle. ~f— /// X ^

^

/^.b-,..

^

^y^_

&

2

,x_^_

/


qTtrr^

zl x

^

1810 I n d i t j a a r w e r d de r o n d e k o e p e l gebouwd i n de p a s t o r i e t u i . Een s t e n e n k o e p e l , w a n t e r s t o n d v o o r d i e t i j d e e n k o e p e l v a n h o u t , o n g e v e e r op d e z e l f d e p l a a t s , z o a l s fclijkt u i t een t e k e n i n g v a n P r o n k u i t 1730. H e t k a r w e i w e r d aangenomen d o o r de t i m m e r m a n V e r h o e f v o o r de som v a n f . 4 2 0 . Op z i c h z e l f n i e t een e r g s c h o k k e n d f e i t , m a a i ? h e t t o o n d w e l a a n d a t men i n E l s p e e t n u n i e t zo v e r s c h r i k k e l i j k l e e d o n d e r de g r i l l e n v a n de g r o t e N a p o l e o n o f z i j n b r o e r L o d e w i j k , d e K o n i n g v a n H o l l a n d , en v a n p a t r i o t t e n z a l men e r v e r m o e d e l i j k ook geen l a s t gehad hebben. De v e r h u u r v a n de z i t p l a a t s e n i n de k e r k s t e e g d i t j a a r o o k n o g i e t s en b r a c h t f . 6 0 o p .

1811 D a t h e t op de V e l u w e o n d e r K e i z e r N a p o l e o n e e n o r d e l o z e bende w a s , b e w i j s t o n d e r s t a a n d r e l a a s . H e t s p e e l d e b u i t e n E l s p e e t , m a a r één d e r s p e l e r s woonde e r l a t e r e n h e t g e e f t e e n a a r d i g b e e l d v a n de p e r i o d e na h e t K o n i n k r i j k H o l l a n d . Jammer i s a l l e e n d a t h e t e r g g e b r e k k i g i s g e s c h r e v e n en n i e t d u i d e l i j k m a a k t d o o r w e l k e s t r e k e n o f w e l ke wegen L a m m e r t s h e e f t g e z w o r v e n , m e t e n z o n d e r v r a c h t . I n e l k g e v a l kwam h i j z o n d e r d e som v a n v i e r g u l d e n en z o n d e r k a r en p a a r d w e e r t h u i s . " P r o c e s - v e r b a a l van h e t gebeurde tusschen; G a n g e l o f Lammers e n e n i g e s o l d a t e n . V o o r o n s Mr.E.D.van M e u r s , M a i r e d e r g e m e e n t e v a n E r m e l o , a r r o n d i s s e m e n t Arnhem,Departemènd v a n d e n B o v e n I J s s e l . i s i n t e g e n w o o r d i g h e i d van G e r r i t van V e l d h u i z e n oud a c h t e n v e e r t i g j a r e n e n W i l l e m J a n v a n B e n t u m , b e i d e l a n d l i e d e n , g e c o m p a r e e r d G a n g o l f L a m m e r t s , l a n d m a n oud 59 j a r e n , a l l e n w o n e n d i n de g e m e e n t e e n k e r s p e l E r m e l o , w e l k e op o n z e d a a r t o e g e d a n e a a n v r a g e h e e f t v e r k l a a r d , d a t op d e n a v o n d v a n d e n 2 6 s t e o c t o b e r 1811 b i j hem z i j n i n g e k w a r t i e r d g e w o r d e n 15 s o l d a t e n , v a n h e t 1 2 5 s t e r e g i m e n t , d a t hem e c h t e r n i e t v o o r s t a a t t o t w e l k b a t a l j o n op k o m p a g n i e d e z e l v e b e h o o r d e n . D a t d e z e hem h e b b e n t e k e n n e n g e g e v e n d a t h i j d e n v o l g e n d e n d a g , b i j h u n v e r t r e k , h e n l i e d e n een e i n d wegs met z i j n k a r en p a a r d m o e s t w e g b r e n g e n , d a t e c h t e r n a d e r h a n d op d i e n z e l f d e n a v o n d b i j hem gekomen i s J a n R i k s e n , oud 43 j a r e n , wonende e n i g e h u i z e n v a n hem, b i j w i e n g e l o g e e r d was een o f f i c i e r , b e n e v e n s d e z e l f s v r o u w , v a n v o o r z e g d r e g i m e n t , d a t hem t o e n u i t naam v a n v o o r z e g d e o f f i c i e r d o o r d a n R i k s e n i s g e v r a a g d o f h i j de v r o u w v a n d e n o f f i c i e r d e n v o l g e n d e n dag n a a r A m e r s f o o r t w i l d e b r e n g e n , a l w a a r h e t r e g i m e n t n a a r t o e m o e s t , d a t h i j d a a r o p met J a n R i k s e n n a a r d e s z e l f s h u i s i s g e g a a n , a l w a a r de o f f i c i e r was en met d e n z e l v e n h e t v o o r g e s t e l d e c o n t r a c t h e e f t i n g e g a a n e n de o f f i c i e r a a n hem g e z e g d h e e f t v o o r d a t t r a n s p o r t e e n som v a n v i e r g u l d e n s t e z u l l e n b e t a l e n , d a t t e n h u i z e v a n hem G a n g o l f L a m m e r t s i s gekomen de k n e c h t v a n v o o r m e l d e o f f i c i e r d i e a a n de 15 s o l d a t e n b i j hem i n g e k w a r t i e r d , h e e f t t e k e n n e n g e g e v e n d a t z i j l i e d e n hem n i e t m o e s t e n d w i n g e n d e n v o l g e n d e n d a g met h u n t e r i j d e n , d a a r h i j met de v r o u w v a n een o f f i c i e r moest r i j d e n . D a t h i j d a n o o k d e n v o l g e n d e n d a g , de 2 7 s t e o c t o b e r aan h e t h u i s v a n gemelde Jan R i k s e n e e r s t t e n 7 u r e i s gekomen e n d a a r n a met de v r o u w v a n o p g e m e l de o f f i c i e r n a a r P u t t e n i s g e r e d e n , a l d a a r komende d e z e v r o u w v a n de k a r i s g e k l o m m e n en d a t v i e r a n d e r e v r o u w e n a l s t o e n z i c h op z e l v e k a r h e b b e n g e p l a a t s t ,

181 1 . d a t h e t r e g i m e n t c o n t r a o r d e r s gekregen hebbende om t e r u g t e m a r c h e e r e n , d a t h i j v e r v o l g e n s m e t deze v i e r v r o u w e n i s g e r e d e n n a a r Z w o l , t o t e v e n v o o r b i j de D e l l e n , d a t hem t o e n d o o r d e z e l v e n g e o r d o n n e e r d i s s t i l t e h o u d e n en d a t z i j a l d a a r v a n de k a r z i j n a f g e g a a n , d a t h i j t o e n den o f f i c i e r met w i e n h i j h e t c o n t r a c t had i n g e g a a n , o f d e s z e l f s v r o u w n i e t z i e n d e en n i e t k u n n e n d e v i n d e n , h i j b e s l o t e n h e e f t zonder g e l d h u i s w a a r t s t e k e r e n , d a t h i j echt e r n a u w e l i j k s de k a r o m g e k e e r d h e b b e n d e , d o o r e n i ge F r a n s c h e s o l d a t e n i s g e d w o n g e n o p n i e u w om t e k e r e n , d a t h i j d i t w e i g e r e n d e , éen v a n d i e s o l d a t e n de b a j o n e t hem op de b o r s t h e e f t g e z e t en d a n i n g e broken H o l l a n d s c h h e e f t gezegd o f h i j l i e v e r s t e r v e n w i l d e dan m e e s t e r b l i j v e n v a n z i j n r i j t u i g , d a t h i j v o l r a n s e l s zag en twee o f d r i e p e r s o n e n e r op, n a a r Z w o l l e i s gereden, d a t h e t paard d o o r hen van t i j d t o t t i j d geweldig i s geslagen. Dat h i j a l d u s v o o r t g e r e d e n i s t o t b i j den d i j k b i j Zwol, alwaar h e t paard n e d e r v a l l e n d e , voormelde s o l d a t e n z i c h g e n o o d z a a k t z a g e n de k a r t e o n t l a d e n en h e e n t e g a a n , d a t h i j t o e n met v e e l m o e i t e h e t p a a r d w e d e r op g e k r e g e n h e b b e n d e , i n d e n n a c h t t o t a a n den A g n i t e n b e r g , c i r c a een h a l f u u r v a n d a a r , i s g e r e t o u r n e e r d en a l d a a r i s g e b l e v e n . Den m o r g e n d a a r a a n v o l g e n d e t e 7 u r e v a n d a a r v e r t r e k k e n d e , n i e t t e g e n s t a a n d e d e n g e h e l e n d a g op weg g e w e e s t met z i j n k a r een a f s t a n d v a n 6 u r e n , met z i j n k a r n i e t h e e f t k u n n e n b e r e i k e n , m a a r z i c h genoodzaakt h e e f t g e z i e n dezelve a c h t e r t e l a t e n en met h e t l o s s e p a a r d d a a r n a t o e t e r i j d e n , d a t h i j ook a l d a a r des a v o n d s c i r c a 11 u r e n i s g e k o m e n , d a t h i j t o e n n i e t v e r d e r kunnende, h e t paard a l d a a r h e e f t g e l a t e n , h e t w e l k t e g e n zodanige r e i s n i e t bes t a n d , d e n v o l g e n d e n d a g , z i j n d e de 2 9 s t e o c t o b e r , des a v o n d s a l d a a r i s o v e r l e d e n . V e r k l a r e n d e v e r d e r de c o m p a r a n t g e n e b e t a l i n g hoegenaamd ook v o o r d e z e g e d a n e r e i s e t e h e b b e n o n t v a n g e n en h e b b e n w i j d a a r v a n d i t p r o c e s v e r b a a l o p g e m a a k t en h e t z e l v e b e n e v e n s de g e t u i g e n , a l s m e d e J a n R i k s e n v o o r m e l d , d i e ook v e r k l a a r d e d a t h e t z e l v e , z o v e r hem b e t r o f , a a n de w a a r h e i d overeenkomstig is. G e t e k e n d t e E r m e l o op d e n 29 n o v e m b e r 1 8 1 1 . " De Z u i d e r z e e s t r a a t w e g was e r n o g n i e t , z o d o e n d e i s L a m m e r t s b i j de r e i s n a a r Z w o l l e e e n b e e t j e n a a r h e t Z u i d e n a f g e z a k t en kwam h i j l a n g s de n o o r d k a n t v a n de D e l l e n en t r o k v a n d a a r i n de r i c h t i n g H a t t e m erbroek.

A JL

181 1

Op v e r z o e k o f b e v e l v a n d e p r e f e c t v a n h e t Dep a r t e m e n t v a n de B o v e n I J s s e l , de K e m p e n a a r , w e r d zondag 7 j u l i i n de k e r k e n v a n d i t d e p a r t e m e n t e e n c o l l e c t e g e h o u d e n v o o r de s l a c h t o f f e r s v a n de g r o t e b r a n d i n G a r d e r e n op z o n d a g 16 j u n i . v a n de 25 h u i z e n d i e i n G a r d e r e n s t o n d e n , b r a n d den e r 8 t o t a a l a f en v e r d e r n o g d r i e s c h u r e n e n twee h o o i b e r g e n . B i j n a d e r t i g mensen w a r e n d a k l o o s . Ze w e r d e n o n d e r g e b r a c h t b i j de p r e d i k a n t , de b e w o n e r s v a n de V a n e n b u r g e n e e n p a a r a n d e r e i n w o n e r s van Garderen. De h e e r A n d r i n g a de Kempenaer,was de P r e f e c t v a n h e t d e p a r t e m e n t v a n de B o v e n - I J s s e l , w a a r o n d e r o o k E l speet behoorde. H i j o n t v i n g u i t P a r i j s een v e r k l a r i n g , d i e v e r t a a l d aldus luidde : P a r i j s d e n 20 m a a r t 1 8 1 1 . De M i n i s t e r v a n B i n n e n l a n d s c h e Zaken, Grave v a n h e t K e i z e r r i j k . Aan

Den H e e r A n d r i n g a , P r e f e e t t e A r n h e m .

" I k h a a s t m i j , m i j n H e e r de P r e f e c t . ' t e r Uwer k e n n i s t e b r e n g e n , d a t H a r e M a j e s t e i t de K e i z e r i n , g e l u k k i g b e v a l l e n i s , e n h e t l i c h t h e e f t - d o e n z i e n s a n d e n KONING v a n ROMEN. Deze g e l u k k i g e g e b e u r t e n i s z a l a l l e de V o l k e n v a n Z i j n e M a j e s t e i t den K e i z e r en Koning,met v r e u g de v e r v u l l e n ; d i t o n t b r a k n o g a a n Z i j n g e l u k , e n a a n Z i j ne l i e f d e v o o r Z i j n e o n d e r d a n e n . Maak d i t t e n s p o e d i g s t e b e k e n d a a n uwe o n d e r g e s c h i k t e B e s t u r e n ; z i j z u l l e n i n de b l i j d s c h a p v a n de H o o f d s t a d d e e l e n ; i k s t e l e r zeer v e e l p r i j s i n , i n a l l e b i j z o n d e r h e d e n t e kennen, de b l i j k e n v a n a l g e m e e n g e n o e g e n , w e l k e de g e w i g t i g e t i j d i n g , d i e i k U mede d e e l , h e e f t i n g e b o e z e m d . Algemeene F e e s t e n z u l l e n deze e e r s t e b e w i j z e n van vreugde opbolgen; - i k z a l zorge dragen U daar van t e n s p o e d i g s t e n h e t t i j d s t i p t e doen kennen. O n t v a n g , M i j n H e e r de P r e f e c t de v e r z e k e r i n g v a n mijne bijzondere hoogachting, get. MONTALIVET. A n d r i n g a v o e g t e r dan v o o r ons aan t o e : Besluit: "Den i n h o u d d e z e r M i s s i v e t e r k e n n i s t e b r e n g e n v a n d e O n d e r - P r e f e c t e n i n de A r r o n d i s s e m e n t e n v a n Z u t p h e n , T i e l . d e A u t o r i t e i t e n i n M u n s t e r en R e e s , a l s m e d e v a n de M a i r e s d e r S t e d e n en Gemeenten t e n p l a t t e n l a h de i n h e t A r r o n d i s s e m e n t v a n A r n h e m , r e s p e c t i v e l i j k t o t d e r z e l v e r i n f o r m a t i e , e n om d a a r a a n t e n s p o e d i g s t e de n o d i g e p u b l i c i t e i t t e geven. V e r t r o u w e n d e de P r e f e c t . d a t de t i j d i n g v a n d i t h e u g e l i j k evenement.waarmede h e t g e l u k v a n Z i j n e M a j e s t e i t d e n K e i z e r e n K o n i n g en d a t v a n Z i j n e V o l k e n , z o o nauw v e r b o n d e n i s . a l o m m e b i n n e n d i t D e p e r t e m e n t , m e t de l e v e n d i g s t o v r e u g d e z a l w o r d e n o n t v a n g e n en d a t i e d e r Gemeen t e i n de b l i j d s c h a p v a n de H o o f d s t a d z a l d e e l n e m e n . Arnhem d e n 22 M a a r t 1811.

1811. H e t l i g t n i e t i n de l i j n delr v e r w a c h t i n g d a t de E l s p e t e r s i n v e r v o e r i n g z i j n g e r a a k t , d o o r do g e b o o r t e v a n de K o n i n g v a n Rome. K o r t na d e z e g o b c u r t o n i d i n h e t g e z i n N a p o l e o n kwam e r een a n d e r e b e k e n d m a k i n g v a n de p r e f e c t u u r , d i e n i e t e r g o p b e u r e n d was v o o r h e n d i e z i c h n i e t geméld h a d d o n v o o r do d i e n s t i n de l e g e r s v a n N a p o l e o n o f d i e d i e n s t o n t v l u c h t waren. B i j a f w e z i g h e i d van de P r e f e c t was d i e g e t e k e n d J . v a n P a l l a n d t en l u i d d e a l d u s : De P r e f e c t v a n h o t D e p a r t e m e n t v a n d e n B o v e n I J s s " G e z i e n h e b b e n d e de M i s s i v e van den H e e r S t a a t s r a a d , D i r e c t e u r G e n e r a a l d o r M i l i t a i r e C o n s c r i p t i e en d e r R e v u e n , d . d . , ? 5 d e z e r , No . 3 , d a a r b i j den P r e f e c t b e k e n d makende,dat Z i j n e M a j o s t o l t , s t e l l i g t e n g r o n d r e g e n h o e f t a a n g e n o m e n , d a t e r geene v e r d e r e a m n e s t i e z a l w o r d e n t o e g e s t a a n aan w e e r s p a n n i g e C o n s c r i t s n o c h aan D e s e r t e u r s , e v e n m i n a l s aan de z o o d a n i g e n w e l k e de gemelde p e r s o n e n v e r z w i j g e n o f ophouden,en d a t d e r h a l v e n h e t g e r u g t . h e t w e l k men h e e f t z o e k e n t e v e r s p r e i d e n , d a t nament l i j k t e r g e l e g e n h e i d v a n de g e b o o r t e v a n Z i j n e M a j e s t e i t den K o n i n g van Romen,eene n a d e r e a m n e s t i e dan d o o r Z i j n e M a j e s t e i t den K e i z e r b i j D e c r e e t v a n den 2 5 ^ M a a r t i s t o o g ^ s t a a n , z o u d e w o r d e n u i t g e v a a r d i g d , geheel" ongegrond i s j verzoekende gemelde lieer D i r e c t e u r G e n e r a a l u i t d i e n h o o f d e h«t v o r e n s t a a n d e t e w i l l e n b r e n g e n t e r k e n n i s van de r e s p o c t i v o A u t o r i t e i t e n i n d i t D e p a r t e m e n t , t o n e i n d e h e t g e l o o f aan d i t g o r u g t d o o r hom w o r d e t e g e n g e g a a n en a l z o o v o o r g e k o m e n d a t de h o o p v a n s t r a f l o o s h e i d , w e l k e men t e n d i e n a a n z i e n b i j de F a m i l i e n der- w e e r s p a n n i g e C o n s c r i t s , e n b i j de D e s e r t e u r s v o e d t , g e o n o o o r z a a k geve om de s c h a n d e c a hot ongeluk voor dezelve b i j v o o r t d u r i n g te vermeerderen. De s l u i t : Van den i n h o u d d e r bovongom. M i s s i v e , b i j d o z e n , dc r e s p o c t i v o H o e r e n O n d e r - P r e f e e t e n , a l s m e d e de M a i r e s i n h e t A r r o n d i s s e m e n t v a n Arnhem t e i n f o r m e r e n , met a a n s c h r i j v i n g , o m aan de i n t e n t i e v a n w e l g e m e l d e Heer D i r e c t e u r Generaal,zoo v e e l i e d e r b e t r e f t , n a a r v e r m o g e n t e vo 1 doen,naderaaa 1 de v o o r s c h r e v e n e b e g e e r t e v a n Z i j n e M a j e s t c i t . o m met a l l e s t r e n g h e i d de w e e r s p a n n i g e C o n s c r i t s cn D e s e r t e u r s t e v e r v o l g e n , w e d e r o m eene g u n s t i g e b l i j k o p l c v e r d van I l o o g s t d e s z e l f s o p p a r t i j d i g h e i d c n v a d e r l i j k e b e s c h e r m i n g aan d i e g e n e v a n Z i j n e g e t r o u w e O n d e r d a n e n , w e l k e i n a l l e n d e e l e aan hun ne v e r p l i c h t i n g e n , o m Z i j n e M a j e s t e i t t e d i e n e n , h e b b e n b e a n t w o o r d ; t e r w i j l t o t b e r e i k i n g van d a t h e i l z a m e opgmork dan ooi: d o o r Z i j n e M a j e s t e i t i a b e v o l e n g e w o r d e n do o p r i g t i u g van e n i g e m o b i l e C o l o n n e s , d i e u i t T r o u p e u d ' E l i t e s z a m o n g e s t e l d en d o o r dc k u n d i g s t o O f f i c i e r e n z u l l e n w o r d e n gecommandeerd,aan w e l k e Z i j n e M a j e s t e i t deze t a a k , a l s een n i e u w b e w i j s v a n I l o o g s t d e s z e l f s v e r t r o u w e n , h o o f t o p g e d r a g e n , ori w e l k e C o l o n n e s z o o d a n i g z u l l e n w o r d e n g e o r g a n i s e e r d en g e p l a a t s t . d a t i n de v e r s c h i l l e n d e M i l i t a i r e A r r o n d i s s e m e n t e n en D e p a r t e m e n t e n v o l s t r e k t geene hoop o v e r b l i j f t aan de v o o r t v l u c h t i g e n

1811. l n o c h aan d i e g e n e n , d i e h u n h i e r i n b e h u l p z a a m z i j n om z i c h v e r d e r aan h u n n e n a s p o r i n g e n t e k u n n e n o n t r e k k e n ' Arnhem den h A p r i l 1 8 1 1 . , . (get.J enz. De p r e f e c t u u r had i n j u n i i n l i c h t i n g e n v e r z o c h t b e t r e f f e n d e de w i j z e van b e g r a v e n en h o e w e l E l s p e e t i n f e i t e n o g geen d e e l u i t m a a k t e v a n de g e m e e n t e Ermel o , w a r e n de g e b r u i k e n u i t e r a a r d w e l g e l i j k . De Mal r e v a n E r m e l o a n t w o o r d e i n een h e e l s l e c h t geschreven k l a d b r i e f j o , m e t v e e l d o o r h a l i n g e n , a l s v o l g t : Do M a i r e van E r m e l l o . aan den H e e r P r e f e c t i n h e t D e p a r t e m e n t van den B o v e n IJssel, M i j n H e e r de P r e f e c t J " I n g e v o l g e U a a n s c h r i j v i n g i n d a t o 11 J u n i j 1811 No.7,houdende om t e S u p p e d f t c r e n een summiere en p e r t i n e n t e opgave van de g e b r u l k e n , v e l k e met o p z a g t t o t h e t b e g r a v e n d e r l i j k e n i n do v e r s c h i l l e n d e g e m e e n t e n v a n de M a i r e v a n E r m e l l o p l a a t s v i n d o n , a l s moede v a n de k o a t e n , d i e d a a r w o r d e n v e r o o r z a a k t en van de g e s t i e - t e n o f p e r s o n e n t o n wiens behoeve d i e k o s t e n worden geheven Heü de e e r U t e b c r i g t e n d a t h e t g e b r u i k v a n o u d s h e r m e d e b r e n g t , d a t do l i j k e n i n de z o m e r d a g e n w o r d e n b e g r a v e n aan de v i j f d e d a g , t e r e k e n e n m i d d e r n a g t t w a a l f u r e n , e n de w i n t e r d a g e n om de .zevende d a g . " Dan v o l g t nog een t a b e l o v e r de k o s t e n , d i e h i e r o p n e e r k o m t d a t h e t b e g r a v e n i n de k e r k e n van N u n s p e e t en E r m e l o b e d r a a g t f . 6 en b u i t e n op h e t k e r k h o f f . 2 . De k o s t e r k r e e g , a l s d o o d g r a v e r , i n N u n s p e e t * v o o r h e t g r a f i n de k e r k f . 4 . e n b u i t e n o P h e t k e r k h o f f-£ 2 De k o s t e r v a n E r m e l o moest h e t v o o r i e t s m i n d e r d o e n . H i j k r o e g i n de k e r k f . 3 en b u i t e n f . 2 . I n d i t j a a r , d c j u i s t e maand i s n i e t goed t e l e z e n , d e e l d e do P r e f e c t mede,dat v o l g e n s d o o r hem o n t v a n g e n b e s c h i k k i n g , v a n Z i j n e M a j e s t e i t u i t P a r i j s , g e e n jongel i e d e n meer v o o r de v e l i t e s (?).,dc g r e n a d i e r s t c p a a r d D r a g o n d e r s o f j a g e r s t e p a a r d , v a n de I l c i z o r l i j k c Garde z u l l e n w o r d e n aangenomen, macr d a t d i e genen v o l k o e r z i c b h i e r t o e m o g t c n a a u b i c d e n , t o c h nog g e x d a a t s t zouden k u n n e n o o r d e n i n l i n t 2.a. R e g i m e n t 1 l i c h t e Ruiter:!, i , L u r i c i "rt> van do G a r d e . H e l e m a a l h o p e l o o s was l i e t dus nog n i e t . Z i j moest e n er- e c h t e r w e l t e r d e g e r e k e n i n g mee h o u d e n , d a t z i j v o l d e d e n aan h e t v o l g e n d e : t e n m i n s t e 18 j a a r v a r e n , e e n l e n g t e b e r e i k t h a d d e n v a n 5 v o e t en k d.rn.,een s t e r k l i c h a a m s g e s t e l h a d d e n , en dan komt h o t v o o r n a a m s t e , verrno e d e l i j k ; z i j m o e s t e n v a n z i c h z e i v e n , o f d o o r hun o u d e r s , e e n v a s t j a a r l i j k s i n k o m e n h e b b e n van 3 0 0 f r a n c . Dus a l s z i j n i e t a r m l a s t i g z o u d e n w o r d e n , k o n d e n z i j een u i t v o e r i g i n g e v u l d a a n v r a a g f o r m u l i e r i n k u n n e n v u l l e n , v o o r a l v o o r z i e n v a n h e t certificaaï,gevorderd h i j D e c r e e t v a n -]k a u g u s t u s 1 8 1 0 , d a t h a n d e l d e o v e r h e t i n k o m e n van t e n m i n s t e 3 0 0 f r a n c .

1811. V a n u i t H a r d e n d j k , w a a r de M a i r e b l i j k b a a r woonde, s c h r o e f h i j 3 0 n o v e m b e r een b r i e f j e a a n de P r e f e c t en een u i t v o e r i g p r o c e s - v e r b a a l b e t r e f f e n d e v o r v o e r s z a k e n I n h e t b r i e f j e h e e f t M j h e t v e r d e r o v e r do Colo» n e l v a n h e t 125 P t o R e g i m e n t , d i e i n p e r s o o n v a n hem g e v r a a g a had om zeven r i j t u i ge > >, m e t I w e paai 1 ' i en bespa ncn. H i e r v o o r was b e t a a l d f . 1 5 aan de b o d e v a n de m a i r e d o o r d a t h i j z.e.1 f n a a r Xun s p e e t g e w e e s t was,waar b i j ge r o e p e n was b i j h e t 3 7 s t c R e g i m e n t . Deze r e g i v e n t e n kwamen ooh t e r h p r a k e , t e r z e l f d o r en z i j n l e e r . Aan h e t e i n d e v a n l i e t j a a r m o e s t do m a i r e opgeven waarom i s n i e t d u i d o l i i j k , h o e v e e l v a n sommige a r t i k e l e n 1• lip.

•

0

u

—

--<-»

JL

-

-

• « •- -

..

C 'l r a v r v a 1 1 h - i h •"• n

V..-.1 " "

>! ' " " « ' - >

n..-i j " 1 '

w

.

" ''

g

i>-<

-. >

.-'•

«

•

i 'e ' -

, -

0

'«uil

.

i r, -\ '

f . ^ t ' v . A . . :. u . , ,

li

-

........ . . . . . .

,

o i ..

o:xh . b r a n d - w i j n l o\h . Dan een r u b r i el: : Ga ] ; a h o f ges]..,abt i n g e v o e r d ; Ossen 1 , K o e i . j e n 7 D , K a l v - r ^ r 2 . 2 , Schaper; 5 0 , v a r k e n s ' | 6 0 L Do v o l g e n d e r u b r i e k omvat v a t v e r b r a n d w o r d : T u r f 3 0 k a r , H o u t 1 0 k a r , S t e e n k o l e n 2 hoed ( ? ) V e r d e r moest h i j o p g e v e n wat g e b r u i k t was a a n t i n . m e r h o u t , s t e n e n en k a l k . D i j d i t p u n t s c h r e e f de m a i r e : T i m m e r h o u t k a n i k n i e t o p g e v e n , d e w i j l de t i m m e r l i e d e n z e g g e n d a t moest op B o e r e E r v e n z e l f t e h a k k e n , b e h a l v e e n k e l e p l a n k e n d i e u i t E l b u r g , H a r d e r w i j k o f E l d e r s komen. V o o r X u n s p e e t w a r e n dc c i j f e r s d e z e : H i j n 2 c z h o o f d c n . b i c r 1 1 0 t o n n e n , g e n c v e r 1 7 osh. b r a n d e w i j n l o::h, Geslacht : 7 ossen,90 k o e i e n , 7 9 k a l v e r e n , 8 3 vark e n s cn 1 2 s c h a p e n . B r a n d s t o f : 3 2 0 t o n n e n t u r f " . "Dc a n d e r e B r a n d bes t a a t i n r i a g g o n t u r f , R i j s c n cn s t o b b e n , t e r w i j l h e t gem a a k t e k o u t n a a r H o l l a a d werd v e r k o g l , " V o l g t n o g j k c . d k o l e n , " D i - d o o r de S m i t : ,,m .km jC a eC zak Ik I k c 1 8'kh; ai e en. Jam:..er d a t we v a n k a t c c t en d r i n k b a r e n i e t k u n n e n n a g a a n naai d o o r du t r o e p e n n m Ih.poleon i s gebruik Dc m a i r e d i e n d e g e l i j k op t e g e v e n h o e v e e l h u i z e n e r s e d e r t 1 j u l i 1S11 l e e g s t o n d e n . De o p g a v e l u i d d e ; g e e n h u i s , i n t o t a a l 1 k a m e r , t o e b e h o r e n d e aan P e t e r S c h i p p e r , n o . 1 0 . Onze k e i z e r N a p o l e o n B o n a p a r t e was 1 5 a u g u s t u s j a r i g en een p a a r d a g e n v o o r d i e n k r e g e n de M a i r e s een a a n s c h r i j v i n g , o m " de n o d i g e o r d r e s t e s t e l l e n , d a t b i n n e n d e r z e l v e n gemeenten,de v e r j a a r d a g v a n de g e b o o r t e v a n Z i j n e K e i z e r l i j k e M a j e s t e i t met de v e r e i s c h t e p l c g t i g h e i d , d o o r h e t u i t s t e k e n v a n v l a g g e n en h e t l u i d e n

181 1 en s p e l e n d e r K l o k k e n , w o r d c g e v i e r d en d a t i n z o n d e r h e i d des m o r g e n s t e n 11 u r e n , i n dc K e r k e n d e r o n d e r s c h e i d e n e G o d s d i e n s t i g e G e z i n d h e d e n deze g e d e n k w a a r d i ge d a g w o r d e g c c c l c t i r e e r d , d o o r h e t z i n g e n v a n h e t Te Dcum,of a n d e r e l o f z a n g e n . " Een a a n t a l v a n 22 p a p i e r m a k e r s u i t de M a i r i c v a n V a a s s e n , z o a l s d a t genoemd w e r d , h a d een a d r e s g e r i c h t aan de h e e r P r i n s G o u v e r n e u r - G e n e r a a l , ( ? ) o v e r de moei l i j k k l e d e n d i e z i j ondervonden b i j hot ontvangen o f n i c o n t v a n g e n v a n 1 o m p e n , v i a maar ocn b e p e r k t g e t a 1 v a n havens, Daar Leuvenum ook een o f twee p a p i e r m o l e n s b e z a t , b e v a l dc P r e f e c t aan do M a i r e a a n , om samen met d i e v a n Arnhem,Oosterbeek,Kageningon,Hattcm,Heerde,Epe,Vaassen Apeldoorn,Drummen,Dieren en V e l p , g e z a m e l i j k een a d r e s t o t hem. t c r i c h t e n , m e t opgave v a n d i e h a v e n s w a a r d o o r z i j g e w o o n l i j k kun 2 cmpen o n t v i n g e n .

D o h a l v c Jan E i k h o r s , v u ? c r n o g oen i n E r m e l o d i e z i j n p a a r d v e r l o o r b i j de v e l e t r a n s p o r t e n v a n e i n d e octobc r. Do 2 7 s t e was G a n g e l o f L a m m e r t s gedwongen om met gewonde s o l d a t e n - o f z i e k e - en b a g a g e , n a a r Z w o l l e t e rijden,met z i j n r i j t u i g . Toen h i j de v o l g e n d e dag t e r u g k e e r d e i n z i j n woon p l a a t s , w e r d h i j d o o r z e v e n s i l d a t e n van h e t 3 7 z t c r e g i m e n t v a n L i g n c , gedwongen om t e r u g t e k o r e n , met her,, naar Zwolle. Z i j n p a a r d g e r a a k t e d o o r de l a n g e en z w a r e r i t t e n zo v e r m o e i d en u i t g e p u t , d a t l i e t op dc t e r u g w e g dood v o o r h e t r i j p u i g n e e r v i e l en h i e r m e d e was G a n g e l o f cn paard,waarde f . 6 0 , p l u s b r o o d w i n n i n g k w i j t . Dc M a i r e p r o b e e r d e e n k e l e dagen l a t e r n o g w e l een s c h a d e v e r g o e d i n g v o o r hem t c k r i j g e n , m a a r ook d a a r z a l

181 2. U i t de F r a n s c h e t i j d i n E l s p e e t , i s m a a r w e i n i g v a n b e t e k e n i s bekend. I n d e z e o m g e v i n g z a t e n de B-ranschen i n h o o f d z a a k op h e t k e i z e r l i j k p a l e i s , h e t L o o . De e e r s t e j a r e n w e r d het a l s kazerne g e b r u i k t , d a a r n a , i n 1 8 o 8 , t r o k L o d e w i j k N a p o l e o n e r i n , d i e t o e n de e c h o p u t l i e t g r a v e n . Ka z i j n v e r t r e k i n 1810 i s h e t p a l e i s n o g e n i g e t i j d g e b r u i k t a l s h o s p i t a a l en j s i e k e n h u i s . Tegen de t i j d v a n de b e v r i j d i n g w i s s e l d e n K o z a k k e n en F r a n s c h e n e l k a a r e e n p a a r m a a l a f en w e r d de b u r gemeester v a n Apeldoorn,met een r a a d s l i d , v o o r een h a l f j a a r gedeporteerd naar P a r i j s . H e t was i n d i e d a g e n d a t e e n g r o e p F r a n s c h e m i l i t a i r e n d o o r E l s p e e t t r o k , v e r m o e d e l i j k komende v a n h e t Loo en g a a n d e n a a r H a r d e r w i j k o f K u n s p e e t . I n i e d e r g e v a l t r o k k e n z i j na een k o r t o p o n t h o u d i n E l s p e e t , v e e r v e r d e r , v i a de N u n s p e t e r w e g . Even v o o r b i j de G r o t e H o f gekomen,waar J a n B e e r t sen Houw woonde . k e e r d e één d e r m i l i t a i r e n t e v o e t tea? r u g n a a r deze g r o t e b o e r d e r i j . Daar v e r l a n g d e h i j v a n de b o e r o f z i j n k n e c h t , e e n p a a r d . B e g r i j p e l i j k v o e l d e men e r n i e t s v o o r , o m m e t de b e v r i j d i n g v o o r de d e u r , n o g gauw e v e n e e n p a a r d weg t e g e v e n en de F r a n s m a n zo weg s t u r e n g i n g o o k n i e t . Ken b e v o n d z i c h op de d e e l , t o e n b o e r o f k n e c h t de m i l i t a i r onverhoeds met een zwaar v o e r w e r p , v a n a c h t e r op z i j n h o o f d s l o e g , w a a r d o o r de man b i j n a d i r e c t dood was. H e t l i j k w e r d h a a s t i g v e r s t o p t i n h e t a c h t e r h u i s , omdat de t r o e p e n n o g d i c h t b i j w a r e n en men v r e e s d e d a t z i j t e r u g z o u d e n k o m e n , a l s h u n m a k k e r weg b l e e f . Toen n i e m a n d t e r u g k w a m w e r d h e t l i j k i n de omgev i n g b e g r a v e n . D i t z o u d e n de l a a t s t e F r a n s c h e n g e w e e s t z i j n , d i e d o o r E l s p e e t z i j n gekomen. N a v r a a g o f o n d e r z o e k n a a r de v e r m i s t e i s i n h e t dorp o f omgeving n o o i t gedaan. A l d u s de o v e r l e v e r i n g , z o a l s d i e d o o r m i j n m o e d e r , o v e r l e d e n i n 1975 e n ' m i j n g r o o t v a d e r A a r t M o u w , o v e r l e den i n 1 9 3 2 , d i k w i j l s i s v e r t e l d . J a n B e e r t s e n Mouw was de o v e r g r o o t v a d e r v a n A a r t Mouw.

V o r i g j a a r z a g e n we d a t ene R i k s e n n o g a l o n f o r t u i n l i j k w a s , i n h e t t r a n s p o r t s y s t e e m v a n de g r o t e k e i z e r . H i j v e r s p e e l d e k a r e n p a a r d , b i n n e n e n k e l e dagen. D r i e t i m m e r l i e d e n u i t deze o m g e v i n g , w a a r o n d e r J a n R i k k e r s u i t E l s p e e t , h a d d e n t o t heden geen l o o n o n t v a n g en v o o r de t e l e g r a a f i n s t a l l a t i e s , d i e z i j i n h e t j a a r 1809 h a d d e n gebouwd. De k a n s , d a t z i j h e t h u n t o e k o m e n d e o o i t z o u d e n k r i j g e n was maar g e r i n g , m a a r t o c h l i e t e n z i j e e n n o t a t i e e l e a k t e opmaken. Z i j i s , a l 3 a l l e o f f i c i e e l e a k t e n , l i n k s i n h e t F r arisch e r r e c h t s i n h e t N e d e r l a n d s geste ld,en l u i d t a l s v o l g t :

•A

1812. " C o m p a r e e r d e n v o o r m i j : G e r r i t des R u e l l e s , g r i f f i e r b i j h e t v r e d e s g e r e c h t des c a n t o n s A p e l d o o r n , a r r o n d i s s e m e n t s A r n h e m , d e p a r t e m e n t v a n d e n B o v e n - I J s s e l en wonende t e A p e l d o o r n , w a a r n e m e n d e de n o & a r i e e l e f u n c t i e en h i e r n a genoemde g e t u i g e n ; W i l l e m Kempen,timmerman wonende o p t L o o , J a n K i k k e r s , timmerman,wonende t e B l s p e e t e n dacob v a n E s s e n , t i m m e r man,wonende t e V a a s s e n , d e w e l k e v e r k l a a r d e n b i j d e z e t e g e n w o o r d i g e a c t e , t e benoemen t o t h u n n e b i j z o n d e r e g e m a c h t i g d e n de r i e e r e n A d r i a a n Mijné en Co. S o l l i c i t e u r s , w o n e n d e t e A m s t e r d a m , a a n w i e n z i j l a s t en m a c h t geven,om v o o r hun en i n hunne naam b i j de Raad v a n L e quidatièn v a n h e t v o o r m a l i g m i n i s t e r i e v a n o o r l o g i n t e v o r d e r e n , d e g e l d e n w e l k e de c o n s t i t u a n t e n h e b b e n t e v o r d e r e n en t e p r e t e n d e r e n , v o o r h e t p l a a t s e n d e r 'i'eleg r a p h e n op h e t K e i z e r l i j k p a l e i s h e t L o o , o p den a a n g e wezen b e r g n a b i j h e t V r e e b o s c h en op de K e r k t o r e n t e V a a s s e n , a l l e s v o l g e n s de d o o r h a n d e n v a n den h e e r e d a e n d e l s , i n q u a l i t e i t a l s Baljuw van Kederveluwe i n der t i j d daarvan i n g e l e v e r d e t e k e n i n g e n , d i e penningen t e o n t v a n g e n en d a a r v o o r t e q u i t e r e n en i n t ' g e n e r a a l a l h e t g e e n t e v e r r i c h t e n wat t e r z a k e v o o r s c h r e v e n z a l w o r d e n v e r z o c h t en de c o n s t i t u a n t e n z e i v e n p r e s e n t z i j n d e , z o u d e n h e b b e n k u n n e n mogen o f m o e t e n d o e n , de Cons t i t u a n t e n b e l o o v e n goed t e k e u r e n a l h e t g e e n k r a c h t d e z e r a c t e , d o o r de a a n g e s t e l d e g e m a c h t i g d e n z a l w o r d e n v e r r i c h t en a l l e z i j n e u i t g a v e n t e v e r r e k e n e n . Gedaan en g e p a s s e e r d den e e n e n t w i n t i g s t e n m a a r t , d u i z e n d a c h t h o n d e r d en t w a a l f , t e n o n z e n k a n t o r e i n b i j wezen v a n G o z e w i j n B r a s c a m p en J o h a n n e s H e n d r i k u s B r a s camp,als v e r z o c h t e g e t u i g e n , z i j n d e b e i d e n l a n d l i e d e n , t e A p e l d o o r w o n e n d e , w e l k e met de c o m a p a r a n t e n en ons g r i f f i e r g e t e k e n d hebben,na v o o r l e z i n g . " get.W.Kemper.Jan R i k k e r s en < j . v . E s s e n . J.H.Brascamp.G.Brascamp. R u e l l e s . Do p r e f e c t v a n A r n h e m , A n d r i n g a de Kempenaar, was b l i j k b a a r , a l s v e l e hojyc.ro p i e t e n d e s t i j d s , e r g F r a n s c h gezind. D i t h l i j k t u i t z i j n b r i o f h o o f d . E e r s t b e g o n h i j de b r i e v e n a l d u s ; P r e f e c t van den B o v o n - I J s s e l , dan werd e r aan t o e g e v o e g d : De R i d d e r v a n h e t L e g i o e n v a n E e r en nu kwam e r n o g b i j : Commandeur v a n de Orde d e r U n i e . H o t b l i j k t ook u i t o n d e r s t a a n d e b r i e f , w a a r i n h i j do u i t d a j m e e d e e l t v a n h e t o n d e r z o e k n a a r h e t d o o d g e m a r t e l d e p a a r d v a u R i k k e r s , e e n p a a r maanden g e l e d o n . V a n z o l f s p r e k e n d kwam v a n h o t o n d e r z o e k n i e t s t c -

U I TD E R E G I S T E R S

E X T R A C T D E R

V A N

B E S L U I T E N

V A N

P R E F E C T U R E

D E H E T

V A N D E N

D E P A R T E M E N T B O V E N - I J S S E L .

E R I D D E R VAN H E T L E G I O E N V A N

D DER

UNIE,

P R E F E C T VAN H E TDEPARTEMENT

X Zr?>?-:

i ? x ? T v w ^ 4 »

• Atf

>7At

sYr -3S £\y&f-Y(


'••??^Y*s/£--t e-^

~*

X"e?ez

XX/cZX^Z

X

rr

yY f

o? (~i y-f

Y*~3£ryZ~7^<x

tyrf&'rSi

fs? ?-, ^

XX<*Z XXS* *

ASYSYYZ

Yé

«XXX

XXsXZ

J ? / ? y 7 t

Z

Z^~eX

Z^~X^y-

•»

J YYX-Z'r

YXTX^^Z-<

Zy>X e?~c-r*

X xX> <^CL- Z^^-Xgrsx r?

y-/o & * J & ^ - s ^

X~- ?~->
er

7~ê% YZ ^ -rr^y^ ^^XXZ-^eir X.X T v ,£/ > j> ^7 y r ,XZ< 7 7 7 & / Z XX ' f •
XXZ
<-<_,

Z X r r - ^ e Xe^it

YtT,

r ' z i

e X

X

t

y

f>

tCr

e- re-

X 'YYYS '• Yr „ * j-re<<

>s

/

, ^• '

e

V -e: }

Zrss*< /X<- YXY Ze is yr-^XyZ ^_ X*-S? Xr-s^T^^Sl-

y ^ - ^ x ^ o -Yel^,

-X^JyZ-,^^e^y

~^)^ 'jZr/" J ^ e ^ C / ^e-

,

Z^A-X^'"

X.&-^i??*XXSX> ~

^^.^

s-n-rY& X

Y^X^

Z

ü m ^ -

r ~££ ^ YZJ? <xve^5^7, o>--? Y s> ZX?^ s-y \JXr-i ép^sJrr Ls £?-ZY~X er<*

'yy>-*+*o?

XXe/Z^Zr

^

sj s^o 9^r^ YYs s~, X<-

sYr Y-Y** t/

F-*^? s ,

sYs <>?X^Y

X~- /• '-re? ^Y^Y^j^-fr-

déJ-Ï Ysttst \?* * ^~e?*?
VAN D E N B O V E N - I J S S E L

A>-,M Ys> r? Y Xy

^^Yyrk'Zl*. / J / /s^r?yi yXCi

E E R , C O M M A N D E U R VAN D E O R D E

/8/Y

j ' & S -e-^t

1812. E r v a r e n v e r m o e d e l i j k v e e l mensen d i e scade e n o v e r l a s t o n d e r v o n d e n , d o o r o f vanwege dc s o l d a t e n v a n de K e i z e r , m a a r e r w a r e n e r a a n de a n d e r e k a n t ook d i e o r b e t e r v a n p r o b e e r d e n t e w o r d e n en ook v e l d u r f d e n t e o v e r v r a g e n , a l s e r g e n s een v e r g o e d i n g v o o r was g e paald , Een v a n d e r z u l k e n v a s T i jrocn H c r m a n n e s s e n , h e r b e r g i e r , e r g e n s o n d e r K u n s p o o t , E r m e l o o f Leuvenum, d i e i n k w a r t i e r i n g had gehad, hu s c h o e n h e t zo t c z i j n d a t h o t gemeente o f ambts b e s t u u r i n e e r s t e i n s t a n t i e de k o s t e n van. i n i v a r t i c r i n b e t a a l d e n en d a t z i j d i e l a t e r v a n h o g e r h a n d v o e r v e r goed k r e g e n . lierman;:essen h a d een r e k e n i n g i n g e d i e n d v a n f , 6 3 0 4. . ... ..

*~> , 4t.- ...... ... 4^ -. r_:I • r'1 4.7 •O

.T ..T~. T- Cf

...W... ('-' . . . . .S. . .n. . .

1 . '• IU

' "4P 4.

r\ — ,~
0

W 7

~" ~T

7 p W

mot een r o j u c t wende t o t de B a l j u w v a n O v c r - V c l u r o en deze v r o e g dc l i a i r e v a n hun.speet oei i n l i c h t i n g e n . De H u i r c , B r o n k h o r r t , a n t v o e r d e t o e n j d a t e r i n m e i 1 O -1 r \

,

!

,.:-±

ie

. . ., •4

r

, .

. 7

,,....

...1 1 , .t

1, .-,.1

1..,,1

1.

... .4 v J

,.

~ 4, C j.

i , ^ . . ,.,

-,-e..-, ]..-.

, ~ T -r :T. ,.4 1-4,, ...

. 4- .

- .

.,.....„..,-. , ...

• n .. x j ,e.;

.... , . , ...

,.1,.

TT -.

11.,

1 _L 4.

7, V . . ,

.L

- 4 .. W. 4

... ,.. T . 44.,.. 1 . . 4

T i . . i

..et

1. .:..

4. .

,,...,..,^..4

A44..J.

, • , ... 4 4. 4 4.

, g a or: x

... 4, 4.

"I r . 41 J. S

. ^.1 [ . c i ' d TT,.. 1 - 4. TT 1 .. , . ,, , ,p _ - p - W v o n d e n ek t k h - r l - r . — > "•" z i - 1 , p-w-p0.„

.....T.4 u - r - i , V - - . T N . ... — ^ . . . 4 J. * 44 . . . . 4 . . . .

\ . 4

1, . j

. . m . i i , 2.... .:. : 4 . 1 , O j

4. 4

„

11 -> d '1 R ... -

. • i .4

4

... ,

~1 : 4. ^

r ano ... „

.. 4.

t o f --. 1 r ' 4, . 4 . 4

. .4 4.

Voi-d-r waren, c r i n s o p t o . k c r 1810 n o g "Lrig:.:Uv"r" en J a g e r ; g e w e e s t b i j I l c r m a n n c s s en, d i e e i g e n l i j k i n L i ja.•--•el , ondex b e t ambt Do c n u p i . jk. hadden b e k o r e n t e z i j n . D a t g a f ook v e e l nsoeil i j k h e d e u cn d o - t v a t o n b e g r i jpo], j k aan. De M a i r e z e g t dan n o g d a t dc Ambts "Ca*se" d o o r d i e d a g ' " ! i j k ? o n v o o r z i e n e u i t g a v e n u i t g e p u t v u ou d a t dc i n g e z - t enen wed: c l i j k s , v r i j w i l l i g , e e n i g e p e n n i n g e n opbrachten,om d i t t c kunnen b e t a l e n . D: M a i r e e i n d i g t dan z o : " b i t h e t b 0 v c i 4 - t a a n . d e z a l ew k o l Ed.dc o n g e r i j m d h e i d v a n d e n R . - q u r s t r a n t , z i j n e p. edo e l . i n gen o n t w a a r v o r d e r cn dc m o e i 1 i j k h oden d i e r e r s o n c u , n i o u w e l i j k e i n b e w i n d komende, m o e t e n I n j u •l Iio n .w e r k t e n e n i g e p e r s o n e n u i t dc gemeente, w e l l i c h t gedwongen,aan v o r k e n t c Den H e l d o r , Men' kwam c r twee t e k o r t cn d i e moest cn dooi' l o t i n g aangewezen w o r d e n , m n a r c r m e l d e n z i c h op dc d a g dei- l o t i n g t w e e v r i j w i l l i g e r s . E c : v a a n t a l v a n 1 5 2 i n g c z e t enen b c t, a a 1 d e n , v r i j w i 1 l i g , één o f twee s t u i veie 5 p e r weck, a l s l o o n v o o r de a ch t e. r g e b l e v e n c c h t g e n o t os . U i e r w a r e n geen p e r s o n e n u i t E l s p e e t b i j , m a a r m o g e l i j k wc3 u i t V i e r h o u t e n , S t a vc i' d c n o f L c u v onuin . K a a s t de l i j s t e n met de 1 5 2 mamcn,is n o g b e w a a r d gob3 o v e n , e e n i n h e t F r a n s g e s t o l d b r i e f j c , d a t op deze v r e e m d e zaak b e t r e k k i n g h e e f t . E l s p e e t was n o g geen d o o l v a n do g e m e e n t e , h o e w e l h o t n a t u u r l i j k g e h e e l op E r m e l o en K u n s p o o t georiënt e e r d v a s en geen e n k e l e band v o e l d e met B a r n e v e l d 0 Tor v e r d u i d e l i j k i n g v o l g t h i e r nog liet v e r t a a l d e b r i e f j e v a n de M a i r e , d e p e n n i n g m e e s t e r v a n h o t o n d e r s t eunings f onds,

-.

1812, 1 'i

H a r d e r w i j k , de De

b u r g e m e e s t e r h e t

aan

van

r a a d s l i d

g e m e e n t e

de

van

E r m e l o ,

P e f e c t u u r

de

18 1 2 .

j u l i

S o u s - P r e f e c t A r n h e m ,

Mi j nh e e r , o v e r e e n s t e m m i n g

In

m e t

d e

a a n

H e l d e r , h e b

h e t

v o r k

t e n , d a t

o m

i

n

h e t

Ben

h e b b e n

a a n g e d i e n d : t w e e A a r t

t e

d o e n

m e t

t e

v i n d e n

v i e r

d e

i

n

m e e s t e

z i j n , e v e n a l s d i t

b e d r a g

b e t a l e n d e

d a t

s o m t w e e

h i j

d i e

d a t

e n i g e n

v r i j

t w e e

k

d a g e n

n i e t d e

U

h e t

v o o r

v a n

d e

o:n

2

b

3 1

w i

j k

o c t o b c r

r a n d

w o n e n d c Do

v a n

o p

i

d i e n s t w i l l i g e

d e

e e r , g e z i e n

H i j n o e n i n g v o o r

W i l l o E i

v r i j w i l l i g

j

d o

a a r

b e w o n e r s

d a g

( m i n s t e n s )

v e r m o g e n

v o e g d a t

t c

b i c d e n

i k

e r

o g e n b l i k , h e t

v a r

a a n

t o e

h e t

a a n t a l

v a n

1 5 2 . a a n

n o g

U w

b e d o e l i n g

h e b

i

k

b u r g e m e c s t e r

e e n

b e n o e m d

z i c h

z e e r

d i e n a a r , m a a r

z i j n

g e d u r i g e

j u i s t

o n t v i n g .

n i e u w e n

v a n

l

i

w e l

M o u r s .

d

v o o r

d o

t e

d c

Mu-

H a r d e r -

e n

s p r a k

t o c h

o n g e s t e l d h e i d

t o t

t e r u g

D a t

v e r e e r d

b e d a n k t e

v e n

m a a r

e n

d o

v o o r v e r r e

E r m e l o .

v a n

l e v e r d e

A m ?t e r d a m , t o e n

h i j

b l i j k b a a r

g e v a a r

g e e n

d e

b e o p

g a z o n d h c i d .

W e l l i c h t v a n

w e r d

H a r d e r w i j k

k w a m

z i j n

v a n

i e d e r e

r e s p e c t

E r m e l o

t o o n d e

Uw

v a n

s o m m a

h e t

d a t

l o o n

J . A , S c h i n m e l p e n n i n c k .

b e n o e m d e

a f s t a n d

moet

o m

w e r k l i e d e n

C D .

Op

óSn

d e

o p g e r o e p e n

c e n

o v e r i g e

D e

n i c i p a l e

g e l o t i n g

e n

w i l 1 e n

v a n

c n

d e h e n

d i e

v o l g e n s

h e b b e n

m e t

b e r i c h d e

d e

h e b b e n

h e b

h e b b e n

b e d r a a g t t e

t o t v a n

v a n

h a d d e n

j u l i

b u i t e n g e w o n e

e l k

i s

h e t

g e l d

g r o e t e n

t e

v o o r

d a g

v e r p l i c h t

w e l k e

8 e

g e m e e n t e

U

i s

w e r k l i e d e n

w e e r s t a n d

b e t a a l d

v o l d a a n

t e

d e

o p g e r o e p e n e n

o p g e r o e p e n e n

g e e n

e e r

o n d e r h o r i g e n

v o o r

b i j d r a g e n

M e n e n d

o m

( h o o g s t e n s ) ( ? )

d i e

d e

d e

d e

e c h t g e n o t e n

b i j d r a a g t ;

d i e

e e r

m i j n

v e r z a m e l e n

r e g e l m a t i g

h e n

d a t

d a g e n

v a n

t e

v a n

d o

i

v e r z o e k e n

d e z e

;

t i e n

d e

o p

v a n

d e z e

v a n

k

v a n d e z e

v r i j w i l l i g e r s , w a a r v a n

a n d e r e n , z i c h

a a n

;

m a k e n , z i c h

l o t i n g

v o o r

i

v a n

v a s t g e s t e l d

K l a a s s e n , v a s

g u l d e n

w e e k , d o

t e

d a t

v o l l e d i g

g e n a a m d

w e r k l i e d e n

a a n t a l

m e e n t e

b e r i c h t

uw

N o . 1 0 6 8 , b p t r c f f e n d c

d e

w a s

h

i

e e r s t e

j

z o

n u c h t e r

r e e d s

i

n

d a t

z i j n .

h

i

n e k

j

d e

h e t e

v o e l d e

v

a d e m

7 Aan

dtifa Mairt

van

Z

.. J j n Heer, door den Heere 'Prefect ie mij eene Inflructie opzigtelijk de Ligting.. van 1810 toegezonden, waarbij ik tevens word geïnformeerd, -dat bij Keizerlijk De- 1 creet het door het Departement van den" Boven-. IJsfeï te leveren contingent is bepaald, weshalven wij ons zonder verwijlmet de werkzaamheden der Confcriptie zul-' len bezig houden. > Te welken einde ik U hier nevens de noodige journalen en alphabetifche Lijsten doé toekomen, als mede een uittrekfel der eene. rale Inlbructie op de Confcriptie ten gebruike der Maircs, waarin gij alles zult vinden wat U tot eene naauwkeurige pligtvervul: ling omtrent de Confcriptie noodig is. . ° P ontvangst dezes zult gij dadelijk beginnen met het invullen der Confcrits in uw journal en tot het opmaken der alphabetifche lijst overgaan > het welk gij met de grootfte oplettenheid zult behooren te verrigten, vermits dit tot een rigtfnoer van alle de overige werkzaamheden moet verftrekken.

De (Confcrits welke door bunnen ouderdom tot de tegenwoordige klasfe behooren , moeten zoo als zij zich aangeven o p uw journaal gebragt worden, gelijk ook dl gedenneerdens wanneer u d i f Zien ot gegeven worden terwijl gij ei „de »ï me het mfchnjven der Confcrits van vorige klasfen uw Journaal moet fluiten, waarvan mede eene Lijst hier nevens gant C z o ö er zich m uwe Mairie bevinden.; Y /

Vermits gij uwe alphabetifche Lijst uit *LJT"S nauwkeurigheid

COA:-

° P m a k e n » en «lzio de d.erzelve van die v£i

Tl

jiet journal afhangt, móet ik. U ten fterkj fte aanbevelen, om op eene duidelijke wij ' z e £ e * i ™ U Q * crj verdere aanduidingen) m IWit* cël8Vft
. D é Raad van recitfcertng fllte-d^fèöJiinïL tsen- vam Confcrits müötètt&ï ver%terpefcÉ welke niet aan den Soua-Prefèct ztth g«! daüfr > e f ï «foor densëiveü niec op d e T t S c * kmgslijsren zijt^aangetéèfceraL véffcoek ifc Lf hiérvan- de . Confcrits-, als -2$ z$eh laten infchnjven, te informeren, als medé; wan* neer hij wil reclameren, mij ais dan, bij het ex&men na de trekking tot ftaving zijner -reclamatie;, een certificaat van de M ü r e zijc ner Gemeente, ingerigc nfiar het Taodel ge* voegd bij de generale Inftructre ep op z i j l geval toepasfelijk, in de Franfche Taal %o lèhréven. en door U en door drie Vader* van Confcrits bekrachtigd, moet overhamdigen; ook moeten die Confcrits welke aanfpraak op vnjftelling- maken, zich vaneen rélevé der door hun ("als zij een eigen woonplaats _ hebben) of door hunne ouders (als zij bij dezelve inwonen) betaalde contributien, het welk zij binnen de » 4 dagen naar derzclver vrijfteHing aan den Raad van Reent te ring moeten overgeven ; dan nog ztfii gij de Confcrits moeten waarichuwen, dat zij geen voorgewende ziekten of ongemakken opgeven, welke zij niec zouden kunnen aan toon en, noch dezel vernet valfche ftiikken te willen bewijzen ; terwijl zij zich ook zullen moeten wachten, om wezenlijke gebreken te verzwijgen, met oogmerk, om zich daardoor aan de betaling van de Vergoeding te onttrekken.

Het is de pligt van U , Mijn Heer, om de Confcrits te onderrigcen, waaraan zij zich blootftellen, wanneer zij den Raad van fecrutering trachten te misleiden, wien echter zoo veel middelen weet om zich van de gegrondheid der reclamatien te overtuigen, en den bedrieger na r de ftrengfte voorfchriften der Wet moet (haffen. X'

en Gweiitilche K e r k e n , alwaar dezelve aan tvezig z y n , een plechtig T E ü Z U V ) zai worden gezongen , om den A G I . E R I ' Ü U U S T E N te danken, voor den zegen aan de wapenen van Zyne Mujelteit, by dc overtocht Eer Kicmert, van de /dwvzru, den Borjfthenci, by de G e vechten van Ahhito-W , van de Drisia, Patong, Osiravno , Srno/retfg en bv den blag van de A/URT'--* vetleend, om deszeifs verderen zogcA ovor de wapenen van Z . M . af te inreken, en te b i d den, dat alle die roemryke overwinningen 'trekken mogen, om aan het tuenschdom te fch-enkeu de zegeningen van eene duurzame

E RIDDER V A N H E T LEGrOEN V A N EER, COMMANDEUR V A N D E KEIZERLIJKE ORDE D E R R E Ü N I E , PREFECT V A N H E T DEPARTEMENT V A N D E N BOVENYSSEL; Ontvangen hebbende eene Misfive van Z . E . den Heere Minister van E e r e d i e i s t , d. d. pS -September i . ' . , ten geleide eener aanfehrijving aan de Actuaires der Hervormde Classen, en Opzieners van « j m m i g é overige Gemeentens, houdende; dat de overmgt van dc Niiir.cn, de XZU-ÓM, de Baryfikivti, ca de gevechten van MoinUw, van de Driim, van Pdotik,, van Onravno, van imoUr.it^, cn eindeiyk de Siag van de Mnk}vi, zoo veele beweegredenen waren, om dankzeggingen rot den lieer derHeirfcharen op tc zenden; dezelve dienvolgens verzoekende, ora, op ontvangst dier misfive, de gelovigen in htitine Kerken te vereenigen, en de gebeden, hy foortgelyke onilhndigheid gebruikelyk, o v e r e e n k o n i i ï i g ' t i t i h h e Gods.dieniüge inrichtingen, te doen zingen. En in aanmerking nemende, dat het zenden" dier Circulaires aan de Actuaires der'Gereformeerde Clasfen, cn Opzichters dier o'vtrjge Gemeentens. vp zich zrlve-genoinen , uit' Hoofde" der p h i i t f t l n k e j omitatidigheden , ongenoegzaam i s , om tier oogmerk tan Z E . , zijnde bet ten fpoe'digfie zingen van' e e n " I V Deum , te bereiken. D E

S L U I T :

1*. B e i n g e k o r a c i W M f t i i v H , • da'^etrithemirderdb'CopWb d ï r ó n t b r e k e n d e , te doen afgaan aan de Actuaires cfcr Clasfen dan'Over-Veluwe, Neder-Veluwe, Z u t p h e n , Over-Betuwe, 1 i e l , T i e l r e w a a t d , c-n duren ;• alsmede aan' de GpZiénfrs der W a l f t h c Gemeente ü A'rhheth, Zutphen en H a r d o n r y k ; die der Gutherfcheri re Arnhem," Zutphen, Doesburg én B o t t i c h e m ; die tfer Doopsgezinden tv Zutphen en W i m t r s v r y i ; ; die dér' Graf iuifbhe Gcmecoft te- A r n h c t n y W a e e n i n » gen, N-v'kerk ,' H w d e r w v k v E i b u r g , Z n t p h e n , BtKWburfc,' D o e t i chem E c c M m , ' Grodaloy 's H e e i r d b é r g , W m t m w y f c , B e d e , liredv voort,- Adhdn , Gendringen-, T i e l , etr Buren, e°.

D i m onverminderd te bepalrrf, dar op-Ooddetvütg shnttaaHdd den 8 Octohrr dezes p a r s , des morgens ren negen u r e n , in eene der Gereformeerde- NedeodiHif&.cr(A W a l f c h è , Lutherigtie, Doopsgezinde en

3'. Aan de Pkiatichjke Autoriteiten over te laten, o m , wanneer des PreKets IJciluit hen niet zoo tijdig nogc geworden, dat die plechtigheid cp aji-ibantlen donderdag kon plaats hebben, daartoe ecneti anderen gefchikcen dag en uur re bepaler 40- Da hïeeren Sous Prefecten van Arnhem, Z u t p h e n , en T i e l , mitsgaders de rVlairc-s van de andere Plaatfen re auroriferen, om de RoomschCatholicke Geestelijkheid te inviteren, o m , voor zoo verre geene door hen ontvangene aanfehrijring, namens Z . E . den Heere M i nister van Eeredienst, iets anders mogt voorfchrijven, derizelfden dag en uur tot die Godsdienstige piegtigheid te verkiezen. 5°. De 1'laatfelyke .Autoriteiten aan te fchryven, om gedurende het uur dier Godsdienst-ocFening, alle openbare handwerken, als mede het zetten van gelagen in- herbergen, anders d i n voor reizende lieden, te doen ophouden. <>". Alle R i j k s , Departementale, en Piaatfelijke Ambtenaren u i t t e noodigen, o m , door liet yveng bijwonen van die Godsdienstige pleguVheid, hare getrouwheid aan hunnen .Souverein aan den dag te leggen; en bovenal, door hun voorbeeld aan anderen te toonetf, hoe zij in den loop van alle de voorfchreve-ne groote gebeurcenisfen eerbiedigen de hand van het oneindig wijs w e r e i d - b c i l u u r , het welk eens zijne oogmerken, tot heli des menschdoms, onfeilbaar bereiken zal. ARNHEM

den

5 Occober

1S12. De

Prefect'voornoem:!.

Y

/

•

Z t - ^ - ' ' ^ ^ " M A F

D A T ,

2t

Tannée

&

X L / Y ^ i ^

C

•/ 1

/ y

i8/>

/

™ L E ' '

MAIRE

D E . t f t X e u * ,

Z ,

p,tciij.ux

i

s~/

ZffyWs

L

XX '

fjXza

O

JY/rA"

As

r

r e c e t t e s

£"'Y

/{(:

''

X(2-AAj**Z

Z A u J O ^ - ^ Z U ^

Préposé

s sn s /

<-r<e >•'.

Lot

/

s

dépjnses Municipales de cepe V i l l e , de payer

e t

/tZXZy

'

";*>'-»

f~A

X

Y

, par lequel i i est alloué hqsomme de

. S

•

vfó>t*A*--**

E n vertu du Budget arrété par i3/4

£ey*M

sur

rt

S s> -Cirtse.-,

DEPARTEMENT de i/Harr. sur;

C O M M 'JNE

ïmputer

ki

Z A L - *

uv,4i.4w de — Ia- Somme =j>? sa.:- ..^.r ur la rémise des p i è c e t / e t pour I'obj

d é p e n s e ci-aprés désignés. -e=r-.

O 'B Chfpitrs Ars.

{ 7l

J

L A

E

SOMME

T

DE PEN

SE.

\

P A V E R .

A

FOURNIR

A L'APPUI D U M A N D A T .

,y

N°. DU

DE

PIECES

y f i Z y ~ ^ - Z

'

ÜTANDAT.

jL JL


u

Z ^ z s - ^ ^ y

• e

ree*

Zr.X X /AY -/Zn.

X y < m Z

Xye„Y

/ ' r a —

y

£c

li,

y

ZfA&YY.

f , /"fay

A:

r*>

AY>ry .

/F/01.

•& 6«* y**.,Y:RL

^XZYY

AC*

Yszt-zzz ^

•

2

L

I_c p r é s e n t Mandat duement quittanc'é, serapa'ssé en compte par qui de droit. f*~A^

/ff

™»

n

le

/ I

de f a n

•-/

„

X^-i-y-sf-

dfZe/^-e

'2f

fOC

X O Z J ,

f

. »

f

18/J

Q

?S*

s- A- v.' rz

......

^

F a i t en la Mairie de

r * ^ <

Z Xy

* Ac •

X 'r S U

é £ ^ / 4 - ^ 7 .

Ah^A*~X

^ . s ^ y

-0~Z

X~J

S*^r?f

Ys

Xf'Sr,

Ae-ArS Sr-sA-S-r, X

A

.•

A.A

f XalfJA.z - 4'"/ d lYXtsrisZss, cAzyM*2 fy\ X '

i^AtiJtlfH-t szf-t-s /e

t.-»

tr„ Y z

A? ZT r> A

/

r

l

o eaiAir*

g.*y. , • Y*. ' ; / g' . /

1813.

1813.

f—" f""*1 Jt.ria.t.

f,JyZH

~——^

y &

f

7

^

x

^

A-> /Ar 7

" Ya

A

fh> Vs

y

^

§

0 ^ 2LSXX\

*^~y Ls-r

TrXX

9 A ^ y : ^ x ^

« Z ^ / v ^ t

y f y ± y

R I D D E R VAN HET L E G I O E N VAN E E R , C O M M A N D E U R V A N H E K E I Z E R L I J K E O R D E HER R E Ü N I E , P R E F E C T VAN HET D E P A R T E M E N T VAN D E N B O V E N . JJSSEL; J

O n t v i n g e n hebbende eene M i s f i v e van Z . E . den Heere M i n i s t e r van den E e r e d . e n s r d d . i s M e i 1 8 1 3 , en bijgevoegde C i r c u l a i r e aan de A c t u a r i c n der Klasfcn en Prefidemen der K e r k e n van zommige Protestantfche Gezindheden, houdende, d a t , ter oorzake de o v e r w i n n i n g door Zijne Majeftcit den Keizer en K o n i n g in de velden van L u t z e n beh a a l d , b e f c b o i i w u moet wortlcn ais eene bijzondere daad van G o d l i i ke b e f c h c r m i n g ^ l l a r e Majcflcit de K e i z e r i n , K o n i n g i n en Regenteske, in naam des Keizers v e r l a n g t , dat plechtige dankzeggingen t o t den G o d der i l c i r f c h a r e n zullen w o r d e n opgezonden, om dcszelfs befcherm m g over onze wapenen en boven al tot behoud der geheiligde PerCocm van Zijne Majefleu den K e i z e r , in te r o e p e n , met bijgevoegde invitatie om , o P ontvangst dier c i r c u l a i r e , de gelovigen van hunne Gezindheid .n hunne h e n t e n tc vereenigen, om aldaar, volgens hunne Codsdienfiige m i . c l l m g e n dc gebeden te doen in zoodanige gelukkige omflandighefa acn g c b r u i k u l n k . ° B E S L U I

T:

1. D e gezegde Circulaires aan de Actuaricn der K l a s f e n , e n Prefidenten van andere Gezindheden i n de Misfive van den Heere M i n i s t e r g e n o e m d , te doen toekomen. Y<szy,

ê-S

*srrr.~cx

<-*r^~v

2.

/

' M t £ ' ^ ' ' l

<J. D a t o p eerstkomenden Zondag den 23 dezer, i n alle C h r i s t e l i j ke Gcmcemens binnen d i t Departement, met den gewonen v o o r middag Godsdienst gepaard zullen worden Dankzeggingen , v o o r dc o v e r w i n n i n g d o o r Zijne Majcfteit den Keizer en K o n i n g , m dc V c l n c n van L u t z e n b e v o c h t e n ; v o o r t s het Zingen van ccn p l c c h n g Te TJeum; cn Gebeden v o o r den voorfpoed onzer W a p e n e n , cn bovenal v o o r het b e h o u d der Geheiligde Perl o o n van Zijne M a j e f l c l t den K e i z e r ; wordende de wijze van die Godsdienstoefening daarnaar i n t e r i c h t e n , geheel en' al aan het beleid en de Vaderlandsliefde der Leeraren van den Codsdicnst overgelaten.

e W 0 Z b i > 4

-L

Petertje tekende 1 9 H l . 16 s t u i v e r s er, Zij tekende haar het D l a a t s e n v a r , de f de h a n d . Ze w i s t s c h i daarvoor nodig had. E n k e l e maanden l

v o o r 41 franco (10 maanden) is 1 penning. , voornaam heel d e f t i g Petertijn.BaO amilienaam liep teet een beetje u i t j n b a a r n i e t goed welke l e t t e r s ze ater

overleed

D i e n o n v e r m i n d e r d , en t o t bevordering der expeditie van d i t Bei l u i t , en al mede, ten einde deze Godsdicnfiige plechtigheid aller wege o p eenen cenparigen voet plaats h e b b c , te bepalen:

*.

D a t zulks in die Christelijke Gemeenten!, welke d i t Befluit te Iaat mogtcn o n t v a n g e n , op Zondag den 30 M a l , en i n de Israclitifche -Gemcentcns op den eerften Zarurdag na deszclfs receptie , zal plaats hebben.

c.

A l l e openbare Ambtenaren te i n v i t e r e n , o m , door het j i v e r D b i j w o n e n van die Godsdienstoefening, hunne g e t r o u w h e i d aan het G o u v e r n e m e n t , en gehechtheid aan de Per/bon van hunnen gceerbledtgden S o t i V c r a i n , aan den dag tc leggen.

ze.

d. . D e Malres der vcrfchÜIcnde Gemccntens ment u i t t e j v o o d i g e r i 1 ,

binnen d i t D e p a n e -

o m op dien dag door het l u i d f n

en

I p e d e n d c r M o k k é o , des morgens van 8 r o t half , 9 , en des . " 3.

middags van ; a

t o t h a l f r a t u r , u ï r r t c k e a van Vlaggen als an-

oerzins , openbare bewijzen van vreugde re doen v e n o o n t n .

D e Hoeren Sous-Prefecten 'houden"1" "

Be eD

" '

t e n

dcrverfchillende Arrondisfemcnten hiert l n d e

°P ^

"

e c u l ! < ;

Gegeven te Arnhem den t o l U e l 1813. • /

(.C't )

«

n

wakend o o g te

'

y ANDRINGAtD» KEMPENAER..

,813

-

X

H o e w e l i e d e r z i j n b e s t d e e d om b u i t e n h e t l e g e r ' v a n de K e i z e r t e b l i j v e n , o m t e n m i n s t e de k a n s m i s t e l o p e n om e r g e n s i n E u r o p a v o o r de F r a n s c h e p o t e n t a a t t e s n e u v e l e n , b e i j v e r d e de m a i r e v a n E r m e l o z i c h om w e l s l a c h t o f f e r s t e vinden. Zo s c h r e e f h i j 10 f e b r u a r i a a n de m a i r e v a n D o o r n s p i j]•: l i e t v o l g e n d e ; "Op d e n 3 j a n u a r i 1792 I n i n d e z e g e m e e n t e g e b o r e n G e r r i t , z o o n v a n Lammert G e r r i t s e n en P e t e r t j e D r e e s e n , d i e mot z i j n o u d e r s t h a n s o n d e r uw g e m e e n t e w o o n a c h t i g i s . I k heb vermeend U daarvan t e n d i e n s t e d e r c o n s c r i p t i e v a n 1812 t e m o e t e n i n f o r m e r e n . O n t v a n g M i j n h e e r de v e r z e k e r i n g v a n m i j n a c h t i n g , " get.v.Heurs. Zo s t u u r d e h i j t e g e l i j k e r t i j d v a n d e z e b r i e f j e s n a a r G a r d e r e n , O t t e r l o en H a r d e r w i j k , Als u i t E l s p e e t a f k o m s t i g v e s t i g d e h i j zo de a a n d a c h t o p ; R i k , z o o n v a n G e r r i t R i k s e n en K l a a s j e H e n d r i k heeft

H e l a a s i s n i e t bekend o f h i j r e s u l t a a t b i j deze a c t i v i t e i t e n .

gobuekd

H o n d e r d e n j a r e n g e l e d e n v a s h o t a l z o , d a t onze v o o r o u d e r s b i j k l i m m e n d e r zonne o f o p g a a n d e r z o n b i j a l k a a r kwamen,voor r e c h t s p r a a k o f i e t s d e r g e l i j k s . N a p o l e o n h i e l d h i e r ook v a n , b l i j k e n s dc m e d e d e l i n g v a n de P r e s i d e n t v a n h e t C a n t o n H a r d e r w i j k , a a n dc h e e r J,Pols,van begin j u l i , " N a d i e n h e t dc begce: tc v a n Z i j n e M a j e s t e i t d e n K e i z e r i s , d a t de C a b t o n s v e r g a d e r i n g z a l geopend w o r d e n v r i j d a g 16 j u l i a a n s t a a n d e , m e t h e t o p g a a n d e r z e n , heb i k de e e r U E d . G . k e n n i s t e g e v e n , d a t i k U benoemd heb t o t P r e s i d e n t v a n de S e c t i e N u n s p e e t . I k v o e g h i e r b i j de i n s t r u c t i e w a a r o p U Ed.C.den eed a l v o r e n s z a l moeten a f l e g g e n , v e r d e r e p a p i e r e n daartoe heb i k n o g n i e t ontvangen," Tegen h e t P r e s i d e n t s c h a p p r o t e s t e e r d e Pols n i e t , maar w e l z a t h i j e e n b e e t j e i n z i j n maag met d a t v e r g a d e r e n , b i j h e t opgaan d e r z o u . —> J . _4 . - -4 _U ^ , 4 , X. . ^ 4.4 , *L 44 44 4-4 4 44 4 . 4 1 I > 4 -L Uu Lil 1 .. 4 X ~ 0

-i

r.

-.

0

.

-, •

X

• ,

44444,

4^

44-4

- , . i x !' C . 7 4_1 44 4 4 4 J 44 4 4

1 "

4.. 4 . ^ , 4 4

1 .,,

,

4 ^ 4 4 4 . . .4

-

•> - 7- . . . 4 ,4_X

.

4 4 ^

: 41.XJ

4 -

,-.

V 4.4 11

j. , . r 1 -44. - q .. ., .4 x . , . , - . r , . 7 , ,-7. ,, „ J 774 ^4 4 , 4 - , V.X., J ,, ,f 4*4X4 1.. _ L X44 . 4X . O V C r X U X (4.4.4

,.

.

*4 «4 4 4 4 4 4 -

7 4 ,

1 4 , , ,-1. J U 4 XI , 444X 14

"

1-

4-,

4

.1 . . 4'. '4.

,-4* - . . . , . - , , - 1 ; 4 - L 4 . . i X l l U

• •

.•

VX 4

J, 4 Jl

, -, J 1 . , '4 L

h e t opQu.ua d e r z o u z a l c o m p a r e r e n , d u r f i k d a a r v a n n i e t t c d i s p e n s e r e n , i k g e l o v e e v e n w e l , d a t v i j f u r e n ook h e t o p g a a n d e r z o n k a n genoemd w o r d c n , I k w e e t n o g n i e t i n w e l k e l o c a l e n de v e r g a d e r i n g e n m o e t e n g e h o u d e n w o r d e n , d e w i j l a l l e de p a p i e r e n v a n de Trefeet m i j nog ontbreken,zodat i k inderdaad wel b e g r i j p hoe d i e v e r g a d e r i n g e n v r i j d a g p l a a t s z u l l e n kimmen Rebben, i k h a d a n d e r s g a a r n e n o g v o o r a f e e n c o n f e r e n t i e met de P r e s i d e n t e n d e r s e c t i e s gehouden,om t e z i e n o f w i j a l l e s gaan b e g r i j p e n . I k h e b de e e r e n z . " U i t s l a p e n z a t c r n o g n i e t i n v o o r de d e e l n e m e r s . Velen z u l l e n tegen v i e r u u r w e l t e r vergadering getogen zi jn.

! V a n a f h e t j a a r 178O v a s D s . E v e r w i j n dc p r e d i k a n t v a n E l s p e e t , 3 3 j a a r d u s . De p a t r i o t t e n t i j d en de F r a n s c h 4 t i j d h e e f t h i j daar b e l e e f d . Z i j n v r o u w s c h r e e f op 29 n o v e m b e r , a a u k a a r z u s t e r , o v e r h u n e r v a r i n g met dc K o z a k h e n , h e t v o l g e n d e : "Maandagmorgen,half v i j f v i e r d e n w i j u i t bod gcroc ,-,

.

II

p* r

Vr ••

7.7. ,..

11

A a n s t o n d s z a g e n w i j d e z e l v e en ze r i e p e n S t r o o , h o o i h a v e r en h o u t , d a t t e n e e r s t e n d o o r dc b o e r e n v i e r d a a n g e d r a g e n . Dc d o m i n o l i e p , m i j n z o o n o o k , h i e l p a l l e s b e s t e l l e n . J a n o o k o u d e r h e t v o l k , L u c r c t i a , i k c n de m e i d i n h u i s , i e d e r moest e t e n b r e n g e n , v l e e s e n z . Dc p a a r d e n en h e t v o l k l a g e n op s t r o o , b i j dc v u r e n . Nu w e r d c r g e k l o p t , o p de k e u k e n d e u r en de v o o r d e u r c u g e r o e p e n ; Ko 2 a l : , K o z a k . G i j k u n t b e g r i j p e n w a t w i j u i t s t o n d e n , m e t ons d r i e ën i n h u i s . H i j k o n d e n n e r g e n s u i t , w i j g i n g e n n a a r b o v e n cn r i e p e n J a n , J a n en h i j 3:var.i, r i e r ? z i i n va:b L X 4 o r v / e x . , u t S K C i.cn ao « u r u : cpcxi, tsaar t r a d e n de K c z a b b e n b i n n e n cn r i c r e n : s n a r s . «--na •>">«• --c-ti <>•>•> <-».• - + • i r>-.-, f a - , i ^

4 44 J

4

|

. . J . U ^

4

, 4. L L L

-4 4

4. L 4.4 X.

L 44

O 4 4 £_

v o l p a a r d e n en b l e v e n d a a r . V i j f i n de k e u k e n , d i e o r d o n n e e r d e n de m e i d om g e z w i n d w a t e r t e h a l e n v o o r dc p a a r d c n , v e r v o l gons t e kola:-. B i n n e n hadden w i j d r i e o f f i c i e r s , z e e r w o l t e v r e d e n I k z e t t e een g r o o t s t u k gebraden v l e e s , w i t t e b r o o d , p e p e r z o u t , m o s t a a r d , a z i j n en een f l e s g e n e v e r op t a f e l en zoo aan h e t e t e n . G e g e t e n h e b b e n d e , m a a k t en w i j twee b e d d e n g e r e e d en e r g i n g e n d r i e t e r r u s t e . Op de m e i d h a a r b e d g i n g e n de k n e c h t s l i g g e n . De s l a a p d u u r d e n i e t l a n g , D c n z e l v e n morgen,11 u u r v e r t r o k k e n z i j n a a r N i j k e r k en H a r d e r w i j k . De K o z a k k e n h e b b e n ons g e e n kwaad g e d a a n . H i e r i s een b o e r , d i e i s z i j n h o r l o g e en g o u d e n en z i l v e r e n k n o p e n k w i j t g e r a a k t , e e n a i d c r m i s t z i j n dekens." Onder 1 8 1 9 v o l g t n o g i e t s Eind

o v e r deze

brief.

s e p t e m b e r kwam de l a a t s t e b r i e f v a n de Kempeacr i n

J ) « R I D D E R VAN H E T L E G I O E N VAN E E R , C O M M A N D E U R T A N vi K E I Z E R L I J K E O R D E DER R E Ü N I E , P R E F E C T VAN D E P A R T E M E N T VAN D E N B O V E N - I J S S E L m r Ontvangen hebbende eene Misfive van Z. E . den Heere Minister van éen Eeredienst. d. d. 17 September 1813, en bijgevoegde Circulaire de Actuarien der Klasfen en Prefidenten der Kerken van zomnnVe Mn Protcstantfche Gezindheden, houdende ; dat het oogmerk van Hare Majefteft de Keizerin Koningin Regentesfe is, dat voor°de groote overwinningen, den 26 en 27 Augustus J. 1. onder de muuren van Dresden behaald, dankzeggingen tot God zullen worden opgezonden eemard met gebeden voor het behoud van Se geheiligde Perfoon van Z M. den Keizer cn Komng, met bijgevoegde invitatie, om, op ontvang d.cr circulaire, dc gelovigen van hunne Gezindheid in hunne Kerken te Tcreenigen, om aldaar, volgens hunne Codsdicnfbge infiellingen de gebeden te doen bij zoodanige plechtigheden gebruikelijk B E S L U I T ;

£ / 7 z

.

'geven te Arnhem den 5 2 September 1813.


A N D R I N G A DE K E M P E N A E R .

^EMEENTÏ •

•A'uu-r' y. WARTIEa V H'^/;.r

'/ Grarenhage,

E ,R s L Staat

van het n

Srt-r.L.Y

m

Gemeente

:y.\'E

ptthtohMzcn btrtotn dc.

-k~

z

"

u m v i

J

s

'

d 3 t

"U «Jcrclvegegeve» w

,

o r d

e n

p

^ e

n !

n

V o o ™

«

^

<

a m v a n d f n 0 n

" - ' ^ - > , r , d c „ i v c i . s

'nw^rangdezeivchc^

t o c

^

*

'

/

^

•

f

W

„

Z

/

s

"

£

Z

;

k

A

y

« , Y Z

f

S

S

f , .

/

y ^

^

O f gehuwd den ongehuwd i s , en het getal der Kinderen.

^

/

' /

^

f I*

'

^

^ '. V

«

A

^

CS; ?- " X -
/}''

•y

B e l o o p van her T r a c r e m e m . e n w a a r u i t hetzelve betaald is en nog betaald wordt

-

X^fkZ)

'

' .

^

^ •

y

.

d^/e-Y AtJéXfëL -'ere*»/

""'

ƒ

t O f eenige emolumenten g e n i e t , welke en Van welken aard

('

J

C/
L Hoe

'

veel Kinderen de S c h o o l des w i n -

ters en hoe veel des z o m e r s ,

X

bezoeken.

...

Z/t,'^ ,

.

M-YMCYYYY

,

/

r / Y

„

//L

yiY/°/Y tuec&rü^ " --Of hef. onderwijs ook gedurende é e n i g tijdvak jaarlijks gefchorsr w o r d t , wanneer en hoe lang.

j

) /

<

>

'YréZ/cY^Ycr-^

x ^ Lcriy-'

VEREESICDE

HEEFT BESLOTEN:

^ '•

dczeive

DER

» overweging nemende, dat het van het u i t e r t e belang is, dat de AdmWftra. - ; van dc Juinde ajömme binnen deze Vcrceaigde Nederlanden op eenen ecn.rigen-cn gcrcgcUcn voet gefchteJc, en dat d i tegenitrfdlzbe den, weUtc ds-.rntr.nt nog plaats hebben, m fpoedigften worden weggenomen.

'Y "

BESTUUR

/ t ó ^ j

/

,

ALGEMEEN

J

Zijne ouderdom.

^ W a n n e e r en door wten

DE HEER ENZ. ENZ. ENZ.

NEDERLANDEN.

y*fS'-„jy^ éSi'AffACnj t N a

HOOGHEID

V A N ORANJE E N NASSAU,

. HET

0

DOORLUCHTIGE

l'RINCE

Y s . Y/>a N n , Yc-'i-irypaeOZ_

/ r n i December 1813.

H c t

Keizerlijk Gercgtshof, zitting houdende in den Haag, mitsgaders alle de Regtbanken, zoo van eerfte I n t e n t i e , als van Koophandel, a l m e d e alle de Vredcregtcrs en Regtbanken van fimpele P o l i c i e , met de Ambtenaren van het publieke M m i t e r i e , en de Griffiers bij de voorfehrevcne Jufticicle Authonteiten tot dus verre in de Vereenigde Nederlanden gefungeerd hebb e n d e , benevens de Praktizijns en Suppoosten, als zodanig te ontbindenmet interdictie aan alle dezelven, om zich langer als keizerlijke Autbori-' t e u e n , Ambtenaren en Suppoosten te befchouwen o f te gedragen OD pome van als tegentecvers van de tegenwoordige orde van zaken I e zuilen worden behandeld.

" • Alle de voorfchreve Justiciële Amhoriteiten, Ambtenaren cn Suppoosten - bij provifie op nieuw te conftiruccren en in werking te bren-miwor' dende mitsdien alle de Individuëele Leden van dezelve fpecijal g e U t en op hunne hoofdelijke verantwoordelijkheid gerequireerd, o m , ieder i n ' z i j n vak, zijne vorige functien dadelijk wederom te hervatten, en daarin te oontinuëeren tot nadere order. * • De tot dus verre beilaan hebbende titulatures van Keizerlijk Gereotshof hetzerlijken Procureur • Generaal, Keizetüike Procureurs O hmue-1 ca tftscrlijkc Procureurs te fupprimeitn, gelijk gefchiedt bij deze, en in de Pdits derzeive te fubflitueren die van Hooe.-'GaeglshoC dm Vere-riNc pederlanden, Procureur • Generaal, Proeur'eur - Crimineel, en 'oêci-ren ^ , 'Wpectivelijk. ' y in de Arresten en Vonnisrcn, deor het Hoog-Gcregcsbof, de refpecve Regtbanken en Vredegeregten te wijzen, voortaan geen geb-uik zal ™ogen worden gemaakt van het Formulier yan Executoirie, dus verre de i r a c h t e n n d e Eranfche wetten gebruikelijk; cn dat over zulks alle v o o r z e i t ) e tl Arresten en Vonnisfen voortaan zullen zijn executabel, zonder Nvovging v , n het voorfchreve Formulier; in welks plaats aan het hoofd "•èiM Arresten en Vonnisfen zullen moeten worden gelleld deze w o o r d e n : N A A M D E R H O O G E OVERHEID. real i n , l l e •~'*nkPvruilt d e f F r a n r c b c J""l"'e'e « k e n en acteos w e l uic^ i f c ' . ^ « verbieden, en te gelasten dat dezelve alleen i n de'Nederu * " e Moedertaal zullen worden behandeld en opgeteld.

7»r Ordonnantie

yan het Algemeen

Eefluur

De

Secretaris -

A.

R.

norm, \

Generaal,

F A L C L

9

'M.,,..y

1814,

•RIDDER

BÉfARTEMEOT

VAN HET'LEGIOEN

VAN E E R , COMMAN-

D E U R ' V A N D E K E I Z E R L I J K E O R D E DER R E Ü N I E ,

U»

X1BSBL BBPÉMBVX.

-•VAN BET b E P A R T E M E N T

PREFECT

VAN DEN B O V E N - Y S S E L ,

Ó M v a o g e n hebbende eene Misfive réh Z . E . ' d c n Herre Minister va* geo E e r t d i e c s t , 4. d. 31 M e i 1 8 , 3 , ie„ bijgevoegde Circulaire aan de Actuarien der Klasfcn cn Prefidemen 'der Kerken van fommige Protrs-

j ^ . $wcumu) ömpüa£ ?u

{ ö c ^ a v l c m e u u . 20

fcJiAof'

©uuiuicf,

tantfche Gezindheden, houdende: dat dc overwinning van W ü r t f c b r n 'm de L a u f i t s , alwaar Z . M . den Keizer in Perfoon het bevel over zijne L e g e r s voerende, dc Rusfifche en Pruislifcbc A r m é c n , door hunhe

elupcMcuo;

S o u v e r e ï n e n gecommandeerd

wordende, gefiagen

geacht de verfchanfingen waardoor dezelve CU

G l b i x i u

waren, het geluk

dat H o o g ü t d e z e i v e gehad beeft om zijnen Bondgenoot den Koning Saxen in zijne H e o f d i h d

f«.

heeft, e n ' z u l k s on-

gedekt

y

cv R u

Go«

te hertellen en zijn Konincri It te hcvri-Ycn ,

de dankzeggingen welke Duitschland tot den God c c r j W c h s r c n op-' zendt voor de verlosfing welke Hij door aan dcszvlfs Doorluchti-en Befchermer fcijftand te v e r k e n e n , gefchor.kcn heeft; van den geest w n opfhnd cn regeringloosheid, welke zaak de vijand zich had a f g e t r o k ken,

een gékst zoo ftrydig met allen Godsdienst en met dc G o d f d i ' k e

Geboden,

o l f e W u o fL (MDO

Hare Majesteit de- Keizerin Rcgentcsfe bewogen haddln ,

om te bevelen, dat bare Volkeren in alle de Tempelen de) Rijks wier-

A

den opgeroepen,

om

dg j n die groote omibndighedcu mees) gepiste

Gebeden tot G o d op te zenden, en dienvolgens gelastende -de ö

ai l'hcnneur de vous transmeltre ei-joint

y

^Èxtraits

de PArrét de Condamnation de

$ff{xl,yy^/y : Jccf^j

die altijd zoo gelukkig l i j n verboord geworden. . V p o r a nog eene Misfitte ran Zijne Doorluchtige Hoogheid den Ilcere prins Aarts-Thefaurier Gouverneur-Generaal der Hollandfche Departementen, gefchreven van het paleis in het Bosch den 6 Junij

afin de faire efficher eet Placards dans votre Commune aux lieux

Ctlovi-

gen van elke Gezindheid te vereenigen, om Gebeden te vernieuwen,

1813,

houdende aanmaning om de Godsdienstige plechtigheid even als te parijs op Zondag den 13 Junij te doen plaats hebben.

accouturnés conformément a Partiele 36 du CodsPénalet 107 junclo

BESLUIT:

artic/e 3 N.° 3 du Décret Imperia! du iS Juin 1811.

a. Dat op eerstkomende

En attendant recevez Monsieur le Maire les assurances de ma contidéraüon

Zondag den 13 dezer in alle Gcmccn-

tens binnen dit Departement, bij de verfchiliende Godsdienstige

distineuée.

Gezindheden gehouden, en bij de Christelijke met den ge-

wonen voormiddag Godsdienst gepaard zullen worden , Dankzeggingen voor de overwinning door Zijne Majefleit den K e i -

zer en Koning bij Wflrtfchen-in de Laufits bevochten; voorts het zingen van een plechtig 7 « Deum,

et) Gebeden voor den

v o o r g o e d onzer wapenpn en hovend voer bet behond der G e h e i ligde Perfoon van Zijne Majefleit den K e i z e r ; wordende

DG Fransche taal mocht niet meer gebruikt worden, maar de hoge Overheid deed het zelf nog wel eens.

de

wijze van die Godsdienstoefening daarnaar in terichten, geheel «n al aan bet beleid en de Vaderlandsliefde der Leeraren van den Godsdienst overgelaten. Gegeven te'Arnhem den 9 junij 1813. (Ge/,)

ANDRINGA

DE K E M P E N A E R ,

P r e f e c t v a s n u , n a de b e v r i j d i n g , C o m m i s s a r i s geworen M a i r e w o r d B u r g e m e e s t e r . Een d e r e e r s t e b r i e v e n v a n de C o m m i s s a r i s t e A r n hem aan de B u r g e m e e s t e r v a n N u n s p c e t . o p 8 j a n u a r i , v a s deze : "Op o n t v a n g s t d e z e s g e l i e f t U Ed.dc n o d i g e m a a t r e g e l e n t c n c m e n . d a t z i c h 21 w e e r b a r e m a n s c h a p p o n u i t uw g e m e e n t e , m e t goede b r u i k b a r e g e w e r e n , P i e k e n , g r e p e n , g a f f e l s , o f a n d e r t o t v e r d e d i g i n g g e s c h i k t i n s t r u m e n t gewapend en b e h o o r l i j k g e k l e e d , op den 15 dc j a n u a r i 181 ïj s m i d d a g s om d r i e u r e n t e V o o r s t b i j den d a a r o v e r b i j m i j benoemde Commandant,den oud L u i t e n a n t C o l o n e l ; G r o d e f r o i j b e v i n d e n , t e n e i n d e diegenen welke z i c h b'ar^ u i t a n d e r e gemeenten a l d a a r b e v i n d e n , t o t i n toomboud m g d e r v i j a n d e l i j k e b e z e t t i n g v a n D e v e n t e r en t o t v e r d e d i g i n g v a n h a v o cn goed v a n hunne m e d c i n g c z e t c r o h m dc o m n e s t r e k e n a l d a a r a f t c l o s s e n , t e r w i j l z i j 0 n h u n b e u r t , o o k weer d o o r a n d e r e n z u l l e n a f g e l o s t w o r d e n . D c L e u z e d e r m a n s c h a p p e n l a a t i k aan Uwe bil"» i i k - * * * h c i d o v e r , t e r w i j l U Ld.tracht h i e r t o e zooveel v r i < v i l ~ icn a l s m o g e l i j k i s . oor dc s t i p t e n a k o m i n g v a n d e z e d i s p o s ik U persoonlijk verantwcerdelijk." J.v.Pull~ii:I den

H e t h o t o o g op do n o g s t e e d s v o o r t d u r e n d e b e z e t t i n g v a n D e v e n t e r , h a d men t e Arnhoia een c e n t r a a l magaz i j n . , a a n g e l e g d v a n w a g e n s , p a a r d e n en f o u r a g e , w a a r u i t i e d e r m o m e n t , a l s h e t n o d i g was, k o n w o r d e n b e s c h i k t d o o r dc b e l e g e r a a r s v a n dc s t a d . Be k a p i t e i n , b e l a s t met dc a f h a n d e l i n g d e r g o e d e r e n t e A r n h o i a , V i e r v a n t J r , s c h r e e f 11 j a n u a r i aan dc burgemeester t e Xunspcct: " D a a r e r n o g een p a r t i j H a v e r t e b i j k e r k l e g t v o o r h e t G e n e r a l e M a g a z i j n £c A r n h e m , h o t w c I k t e n s p o e d i g s t e n a a r h i e r moet g e t r a n s p o r t e e r d w o r d e n en d o o r U E d ° g C m e e n t c n o g hoegenaamd goene l e v e r i n g v a n wagens t o t h e t t r a n s p o r t o r e n d e r Haver van X i j k e r k gedaan i s , z o i s h e t d a t i k u i t naam v a n de h e e r Comm.uit uwe gemeente r e q u r c r e , 3 0 w a g e n s , I e d e r b e s p a n n e n met twee p a a r d e n cn v o o r z i e n van 2 dagen f o u r a g e . V E d . g e l i e v e de o r d e r s d a a r t e o t e l l e n , d a t v o o r n , wagens p r e c i e s dc 13c j a n u a r i , z i j n d e d o n d e r d a g a a n s t a ^ n d c , d o s m o r g e n s om 7 u u r , v o o r h o t h u i s v a n den h e e r Xodl e r te N i j k e r k staan; M i j n H e e r i k t w i j f f c l c n i e t o f de bovengen.3C wagens z u l l e n op v o o r n . d a g , u u r en op gemelde p l a a t s z i j n ' t e m e e r d a a r v o o r een i e d e r p e r s o o n v o o r z i j n e gedane vragt betaald wordt. I n v e r w a c h t i n g aan de v o l d o e n i n g h i e r b o v e n g e m e l d heb i k de e e r t e z i j n . " (get.) Yiervant Jr. Twee d a g e n l a t e r , 1 3 j a n u a r i , k r e e g de b u r g e m e e s t e r een b r i e f v a n do Comm.dic z i j n u i t e r s t e o n g e n o e g e n b e k e n d g a f , o v e r h e t f e i t d a t de b u r g e m e e s t e r n o g g e e n wagens g e l e v e r d h a d .

1 81 'f . Do Comm.wees e r op d a t de v o l g e n d e dag,\-(5<5r 9 u u r , 15 v a r e n s t e N i j k e r k m o e s t e n z i j n en d a t o n m i d d e l i j k m i l i t a i r e o x c e c u t i e zou v o l g e n , a l s de b u r g e m e e s t e r daar n i e t v o o r zou z o r g e n . Van R a p p a r d j d e h o o g s t e p o l i t i e f u n c t i o n a r i s i n d i t D e p a r t e m e n t , s c h r o e f dc b u r g e m e e s t e r op 17 j a n u a r i : "Om t e n N a u w k e u r i g s t e en s t e r k s t e t e o n d e r z o e k e n n a a r v i e r F r a n s c h e Of f i c i e r e n , v e r k l e e d a l s I l e s s i s c h c K o o p l i e d e n , m e t een K a r r e t j e en een p a a r d b i j z i c h , w e l k e z o u d e n rondzv, e r v e n om den i n v e n d i g e n s t a a t v a n d i t Land n a u w k e u r i g op t c nemen, en d e z e l v e O f f i c i c r e n , w a n n e e r dez e l v e m o g t o n /.orden o n t d e k t , dad e l i j k met a l hunne Goede r e n ca r a p i e r e n t e a r r e s t e r e n cn i n v e r z e k e r d e b e w a r i n g n a a r h e r w a a r t s op t e z e n d e n . " Hoe d i t nu,met t e n h o o g s t e 6'n ve 1 dvacl:tex*,moest g e b e u r e n b i j e v e n t u e e l a a n t r e f f en , i s a l l e s b e h a l v e duidelijk. i n deze o v e r g a n g s t i j d w o r d t s t e e d s u i t s l u i t e n d g e s p r o k e n v a n dc b u r g e m e e s t e r v a n X u n s p e s t cn men krijgt dc i n d r u k d a t men t o c h t c Arnhem ook n i e t p r e c i e s w i s t wat dar. r o n d e r v i e l . Trouwens , d i e burgemeester, t o o n wiairc , sprak b e g i n 1 ° 13 "1 v a n de b u r g e m e e s t e r var. G a r d e r e n . I n e l k g e v a l z a t de g e m e e n t e l i j k e i n d e l i n g n o g n i e t zo h e c h t 'in e l k a a r en was F i s p e e t i n f e i t e nog s t e e d s zc i e t s a l s een v e r s p r e i d e groep- i n w o n e r d . Z e k e r i s c o l : d a t deze o v e r h e i d s d i e n a r e n h e t o n t z a g l i j k m o e i l i j k h a d d o n , i n deze d a g e n . Dc c o m m i s s a r i s b e s l o o t z i j n b r i e v e n w e l s t e e d s met z i j n gc.vcclend van a c h t i n g o f h o o g a c h t i n g , m a a r stelde hen t o c h wc 1. p e r s o o n l i j k v e r a n t w o o r d e l i j k v o e r v e l e x a ~ k e n cn d o o r l o p e n d m o e s t e n m^ar m a n s c h a p p e n o f n m t v r i a l c . g e l e v e r d worden. Zc k r e e g do b u r g e m e e s t e r cp 2'f j a n u a r i weer b e r i c h t d a t c r z a t e r d a g 29 j s n u s a t , o m 3 u u r , a c h t gewapende man* a c h a p p e n u i t dc j u i s t o p g e r i c h t e L a n d s t e r m , g e l c v c r J moe s t e n wc r d cn tc. T e r w c l d c , om e n d o r C o l o n c l D o d e f r c i j i n * g e d e e l d t c w o r d e n b i j dc v i e r d e C o m p a g n i e . V e r d e r m o e s t i n h e t v e r v o l g , z e n d e r n a d e r e order.», e l k e v e e r t i e n d a g e n een z e l f d e a a n t a l n a a r T c r w o l d c v e r t r c h h e n , t c r a f l o s s i n g v a n dc v o r i g e . k o u w e l i j k s v a s d i t w e e r g e r e g e l d o f dc b u r g e m e e s t e r k r e e g 16 f e b r u a r i dc o p d r a c h t om. z o v e e l m o g e l i j k wagens cn k a r r e n i n g e r e e d h e i d t c h o u d c n , o m d a t een " a a n z i e n l i j kc m e n i g t e E n g c l s c h c t r o e p e n e v e r I l a r d e r w i j k s t o n d om d o o r t e t r e k k e n dn dc b u r g e m e e s t e r v a n d i e gemeente om a s s i s t e n t i e zou v e r z o e k e n , t e r t r a n s p o r t e r i n g v a n d c r z c l ver bagage." D i t z a l z e k e r v o o r h e t b e l e g van Deventer bestemd geweest z i j n . Dc w i n t e r was z e e r s t r e n g d i t j a a r cn h e t i s duidel i j k d a t dc m a n s c h a p p e n r o n d D e v e n t e r d a a r v e e l aan geleden hebben. V a n u i t h e t S t a f - k w a r t i e r t c T w e l l o l i e t men de b u r g e m e e s t e r 19 m a a r t n o g v e t e n d a t h e t X u n s p e t c r c o n t i n g -

1 3 1 'i. g e n t v o o r t a a n zo goed m o g e l i j k mot g e w e r e n gewapend ) m o e s t z i j n en v a n oen d e k e n v o o r z i e n , v a n w e g e de a a n houdende koude. Op 25 a p r i l h a d d e n d- F r a n s c h e n z i c h o v e r g e g e v e n on w e r d v a n u i t h u i z e "do L a t l u n e r " t c W i l p a a n de b u r g o mocstor b e r i c h t ; Wel E d e l e H o e r en V r i e n d ! " V o l g e n s bekomen o r d e r s v a n de H e e r e L u i t e n a n t C o l l o n o l v a n d e n Bussche,comraandorcado fle t r o e p e n d e r Land s t o r m , g o s t a t i o n n o o r d aan don l i n k e r o e v e r van den I J s s e l v o o r D e v e n t e r ,maak i k U E d . m i t z d e z e n b e k e n d d a i i de B l o k k a d o v o o r D e v e n t e r g e h e e l o p g e h e v e n i s e n d a a r do H o l l a n d s c h o t r o e p e n d i e s t a d hoeden roods b e z e t hebben, zonde i k uw Ed.de g e z o n d e n e m a n s c h a p p e n i n d a n k t e r u g , daar w i j dezelve n i e t l a n g o r n o d i g hebben. W i l p don 2 5 a p r i l 1 8 1 . " Uk E d . D i e n s t w i l l i g e D i e n a a r e n v r i o rui ; I I . A. P. F r i e s oman. De z o o n v a n D s . E v e r s i j n , B a r n a r d u s J o h u n n e s , s f c u d e e r do v a n a f s e p t e m b e r 1369 a a n do h o g e s c h o o l t e H a r d e r w i j k v o o r p r e d i k a n t . B e g i n 1815 was h i j k l a a r en nam h i j ooa beroep aan n a a r Loeneu, Z i j n v a d e r b e v e s t i g d e hem d a a r op 5 j u n i exi h a d t o t t e k s t M a t h . 2 8 - 19-20, "Gaat dan h e h e n , m a a k t a l l e de v o l k e n t o t m i j n d i s c i p e l e n en doop h e n i n den naam dos V a d e r s en des Zoons en des H e i l i g e n C c o s t o s ca l e e r t h e n o n d e r h o u d e n a i v a t i k u b e v o l e n b o b . En z i e i k bon .act u a l de d a g e n t o t a a n dc v o l e i n d i n g d o r w e r e l d . " O m s t r e e k s de t i j d d a t de j o n g e Ds. t e L o o n o n i s .ov e s t i g d , v e r z o c h t h i j a a n do G o u v e r n e u r v a n G c l c k r h u \ ou a l s n o g t e w o r d e n t o e g e l a t e n t o t do n a l o t i n g , v o o r ! e n a t i o n a l e m i l i t i e , i n de k l a s s e v a n 1°>l'),of h i j v e r z o c h t d i t nog i n 1818. Dit i s niet duidelijk,maar i n ieder geval bevestig dc do v o o r m a l i g e b u r g e m e e s t e r v a n C a r d o r e n , i n a u g u s t u s 1 3 1 8 , d a t de p r o p o n e n t S v e r u i j n z i c h i n 181 't v o l i e g e l i j k v o o r do l o t i n g h a d a a n g e m e l d , d o c h -'at 'een meende d a t h i j , a i s p r o p o n e n t , u i e t v - r p l i c h t vas d a t t e do au. Op 17 a u g u s t u s 1818 b e r i c h t e de G o u v e r n e u r u«.n de o&out* v a n E r - o i o , d a t E v c r w i j n a l s n o g t o t do n a l o t i n g ••'as t o e g o l a t o n en moest w o r d e n i n g e s c h r e v e n aan h e t s l o t van h e t r e g i s t e r v a n 1 81 ' l - , Do j o n g e Do. w i l d e ... c h i jnba.u/ go v r i j va..rd z i j n v o o r p r a a t j o s , a l s zou h i j z i c h r . l c L h ebben gemeld v o o r de na ti-i:alu m i l i t i e . E r i s b c v u o r d j : b k \ e a . a.. D e c l a r a t i e , v a n dc gom e c h t e d a r l e r e n , w a a r t o e nu oek E k p v i , en e n k e l e b u u r t s c h a p p e n , a l s K o o t w i j k , S p c i d d e on i l e u t d o r p b e h o o r d e n , v o o r gedane t r a n s p o r t e n , v o o r en t e n b e h o e v e d e r g a l l i - , e e r'1 o 1 e g o r s i n 1313 en 1 8 1 ? . D i e d e c l a r a t i e b e g i n t d a n z o : " l o v . c n Dec.1813 wagens en k a r r e v r a c h t o n , v o o r s p a n en o r d o r m u n c e p a a r d o n , g c d u r o n d o d e z e maanden z i j n d o o r o n d e r s c h e i d e n e i n g o -

1814. z e t e n e n , op r e q i t i e d e r R u s s i s c h e e n P r u i s s i s c h e T r o e p e n , een g r o o t a a n t a l m i l i t a i r e n n a a r o n d e r s c h e i d e n e p l a a t s e n , z o b i n n e n a l s b u i t e n Het Departement gereden, volgens b i j g a a n d e n o m i n a t i e s t a a t , t e weten: 140 wagens m e t t w e e p a a r d e n b e s p a n n e n , g e r e d e n 250 d a g e n a f , 5 - '9 s t . e n 10 p e n n i n g e n p e r d a g , 8 k a r r e n , m e t êért p a a r d , n e g e n d a g e n a f . 3 p e r d a g . I04 z o o o r d o n n a n c e s a l s v o o r s p a n p a a r d e n , 1 5 7 d a g e n a f . 2 en t i e n s t u i v e r s p e r d a g . E r z i j n v a n z e l f s p r e k e n d g e e n 140 v e r s c h i l l e n d e wagens g e b r u i k t , z o v e e l wagens en p a a r d e n w a r e n e r n a t u u r l i j k n i e t i n de g e m e e n t e , D i e c e m e r Mouw r e e d b . v . i n n o v e m b e r en d e c e m b e r 12 k e e r n a a r N u n s p e e t , A m e r s f o o r t , P u t t e n , E l b u r g , E p e en G a r deren. H e n d r i k Mouw 9 k e e r , n a a r o n g e v e e r d e z e l f d e p l a a t s e n J a n Mouw r e e d 6 m a a l . Deze t r a n s p o r t e n d u u r d e n v a n 22 nov.1813 t o t 15 m a a r t 1814 e n v e r v o e r d w e r d e n Russen,Kozakken,Pruisen en e e n m a a l S a r e n . D i t w a r e n m i s s c h i e n s o l d a t e n u i t h e t Saargebied. H e t s c h i j n t d a t de b o e r e n i n E l s p e e t b u i t e n s c h o t b l e v e n , d o o r d a t ze n o g n i e t t o t de gemeente b e h o o r d e n en d a t t e r e g e l e n v a n u i t B a r n e v e l d was t o c h t e l a s t i g . E i n d 1813 e n de e e r s t e d r i e maanden v a n 1814 kwam e r g e e n e i n d a a n de v o r d e r i n g e n v a n w a g e n s , k a r r e n en r i j t u i g e n m e t e e n o f t w e e p a a r d e n e n de t r a n s p o r t e n v a n a l l e r l e i materialen. B o v e n d i e n h e b b e n z i j h e e l v e e l l a s t en h i n d e r o n d e r v o n d e n v a n de s t r e n g e w i n t e r e n o n b e g a a n b a r e wegen. Op 4 f e b r u a r i s c h r e e f de Comm.uit Arnhem b . v . d i t : "De H e e r e n C o m m i s s a r i s s e n G e n e r a a l d e z e s D e p a r t e m e n t s , M i j k e n n i s g e g e v e n h e b b e n d e d a t de aannemers en k a n t o n n i e r s b u i t e n de m o g e l i j k h e i d z i j n de o p r u i m i n g e n d e r m e n i g v u l d i g g e t e a l l e n s n e e u w , b i j z o n d e r d o o r de o p w a a i n g d e r z e j v c n , i n de n a b i j h e i d v a n g e b o u w e n , s c h u r e n , H a g e n en S c h u t t i n g e n , z o s p o e d i g t e b e w e r k s t e l l i g e n a l s de oms t a n d i g h e d e n e n de n o o d z a k e l i j k h e i d om de c o m m u n i c a t i e t e b e h o u d e n v e r e i s c h e n , d a a r e n b o v e n zoude h e t e e n a a n m e r k e l i j k e n i n de b e s t e k k e n n i e t b e g r e p e n b e z w a a r z i j n voor dezelve. H e t g e s c h i k s t e m i d d e l om i n de g e s t r e m d e p a s s a g e op de s p o e d i g s t e en m i n s t k o s t b a r e w i j z e t e v o o r z i e n , k o m t a a n H e e r e n Comm.Gen. v o o r t e wezen,wanneer e l k g e m e e n t e b e s t u u r i n de z i j n e , de a a n g e l a n d e n o p r i e p e n o r d e r s g a f t o t de o p r u i m i n g v a n de sneeuw." V e r m o e d e l i j k t r o k k e n de m e e s t e t r o e p e n w e l t e v o e t o v e r de V e l u w e , m a a r h o e o n g e o r g a n i s e e r d en o n c t m i i r o l e e r b a a r d a t soms g e b e u r d e b e w i j s t e e n b r i e f j e u i t Leuvenum v a n 28 m a a r t . H e t i s g e s c h r e v e n d o o r i e m a n d d i e de s c h r i j f k u n s t h e l a a s maar i n g e r i n g e mate v e r s t o n d . Zo goed m o g e l i j k o n t c i j f e r d , s t o n d e r d i t r e l a a s :

1814 "De M a i r e v a n E r m e l o h e e f t m i j v e r s o c h t om d a t aan U E d . t e s c h r i j v e n , o m r e d e n e n d a t a l h i e r i s g e p a s s e e r d een c o o r ongewapende t r o e p e n , w a a r v a n e n i g e n g e w e r e n en s a b e l s h a d d e n , v o l g e n s h e t z e g g e n v a n d e n s o l d a a t gecommandeert d o o r C a p t i j n M a r t i j n , k o m e n d e v a n u i t P u t t e n g a a n d e na N u n s p e e t . Een v a n d e z e m a n s c h a p p e n i s v a n de weg g e g a a n en gekomen aan h e t h u i s v a n B o r r e H e n d r i k s e n a l h i e r i n Leu venum,na de weg v r a g e n d e , d i t h u i s op de weg na de z w a r t e B o e r z i j n d e , w e e s hem d i e . g e w e e t e n d i t was n i e t gen o e g , d e m e i d m o e s t met hem m e d e . d i e t o e n een e i n d w e g s mëde g e g a a n was i s w e e r omgegaan en doe' i s een moment d a a r n a , d i e s o l d a a t en n o g e e n i g e a n d e r e t e r u g g e k o m e n aan h e t h u i s v a n B o r r e H e n d r i k s e n , h e b b e n a l l e de g l a z e n i n h e t h u i s aan s t u k k e n g e s l a g e n . de M a i r e z o u d e g a a r e n aan Uw v e r z o e k e n o f U Ed.ook e e n i g e z e k e r h e i d zoude kunnen k r i j g e n , o n d e r w e l k c o o r de c a p i t i j n M a r t i j n b e h o o r t , z o de* C a p t i j n a l s n o g t e Nun s p e e t was d i e d a n a a n de C a p t i j n k e n n i s g e l i e v e n t e g e ven van h e t gebeurden z i j v e r p l i g t i n deze a l l e i n f o r m a t i e n op t e g e v e n . U Ed.G.onderdaan enz. " De b r i e f was o n d e r t e k e n d , m a a r de h a n d t e k e n i n g o n l e e s b a a r g e m a a k t en d a a r o n d e r was g e t . G.H.de Weerd. U i t h e t s c h r i j v e n i s n i e t op t e maken aan w i e h e t eigenlijk i s gericht.

s%Gravenhage den Y^fjanuarij 1814. De

P O S T M E E S T E R

Vereenigde

G E N E R A A L

der

Nederlanden Aan

Den

Heer

Burgemeester van

t&

U i t b o v e n s t a a n d b r i e f h o o f d i s w e l op t e maken a a n w i e h e t i s g e r i c h t , m a a r de P o s t m e e s t e r G e n e r a a l was m a a r h e e l s l e c h t op de h o o g t e . De b r i e f h a n d e l d e o v e r h u u r p r i j z e n v a n p a a r d e n en r i j t u i g e n , m e d e i n v e r b a n d met een r e g l e m e n t v o o r de p o s t wagens. De Z w a r t e B o e r i n Leuvenum was een b e l a n g r i j k e h a l t e p l a a t s v o o r de p o s t w a g e n s , d a a r d o o r h e e f t de P o s t m e e s t e r v e r m o e d e l i j k een o v e r t r o k k e n b e e l d g e k r e g e n v a n Leuvenum B i j s c h r i j v e n v a n 28 m e i v e r z o c h t de b u r g . a a n de p r e d i k a n t e n , a f t e k o n d i g e n d a t s t r e n g zou worden o p g e t r e d e n t e g e n h e n d i e h u n h e r b e r g o f w i n k e l open h a d d e n t i j d e n s de k e r k d i e n s t . I n de t w e e d e p l a a t s m o e s t e n a l l e b e d r i j v e n v a n h a n d w e r k e n , a m b a c h t s l i e d e n , d a g h u u r d e r s en b o u w l i e d e n op z o n en f e e s t d a g e n s t i l s t a a n , a l s m e d e t i j d e n s h e t B d d - u u r , d e e e r s t e w o e n s d a g v a n de ma nd. B i j o v e r t r e d i n g w e r d een b o e t e v a n v i e r d a a l d e r s i n het v o o r u i t z i c h t gesteld.

1814.

^

Een h a l f j a a r g e l e d e n h i e l p de m a i r e e r n o g v r i j w i l l i g a a n mee om s o l d a t e n t e v i n d e n v o o r N a p o l e o n . H i j h a d dus a a r d i g b o t e r op z i j n h o o f d e n l i e t z i e l f l i n k i n de k a a r t k i j k e n d o o r r e e d s een p a a r d a g e n n a de o m w e n t e l i n g d e z e b r i e f t e s c h r i j v e n : E r m e l o 5 j a n u a r i 1814. Aan Z i j n e E x c e l l e n t i e d e n H e e r e C o m m i s s a r i s Generaal van O o r l o g i n s-Gravenhage, "De g e l u k k i g e o m k e e r v a n z a k e n w e l k e i n d e z e Gewesten op z u l k een s p o e d i g e en w o n d e r d a d i g e w i j z e p l a a t s h a d , m o e t g e w i s e l k r e g t g e a a r d N e d e r l a n d e r met d a n k b a a r h e i d v e r v u l l e n en t e v e n s a a n s p o r e n om o n d e r o n z e n Gel i e f d e n S o u v e r e i n mede t e w e r k e n , j a d e s n o o d s g o e d en b l o e d op t e o f f e r e n t o t h a n d h a v i n g d e r o n a f h a n k e l i j k h e i d en v e r n i e t i g i n g d i e r s l a v e r n i j w a a r o n d e r N e d e r l a n d zo l a n g z u c h t e . Doordrongen van deze b e w u s t h e i d d e r d u r e v e r p l i c h t i n g e n w e l k e d i e n a a n g a a n d e op h e n b e r u s t e n , g e v o e l e n ook de i n g e z e t e n e n d e z e r k l e i n e g e m e e n t e z i c h b e r e i d t e r l i e f d e des V a d e r l a n d s h e t h u n n e b i j t e b r e n g e n en a a n h u n n e n d o o r l u c h t i g e n S o u v e r e i n de h u l d e d i e z i j a a n H o o g s t d e r z e l v e r B e s t u u r hechten,zoo v e e l i n hun vermogen i s , v o o r t e d r a g e n . H e t i s dus u i t h u n naam,met h e n l i e d e n h i e r t i e v e r r e n i g d , d a t i k de v r i j h e i d neem b i j d e z e zes aangenomene m a n s c h a p p e n U Ed.aan t e b i e d e n , m e t v r i e n d e l i j k v e r z o e k dat d e z e l v e n o n d e r de v a n e n v a n o n z e n g e l i e f d e n V o r s t t e r v e r d e d i g i n g v a n v r i j h e i d en V a d e r l a n d mogen w o r d e n geplaatst. I k g e b r u i k de v r i j h e i d êén m i j n e r i n g e z e t e n e n met h e n l i e d e n t e z e n d e n , t e n e i n d e dus m o g e l i j k met e e n i g be w i j s d a t h e t gedane a a n b o d g u n s t i g w o r d e aangenomen en h e n l i e d e n b e s t e m m i n g b e t r e f f e n d o o r Uwe E x c e l l e n t i e t e worden v e r e e r d . O v e r i g e n s d e z e g e m e e n t e en m i j z e i v e n i n Uwe E x c e l l e n t i e s g u n s t i g a a n d e n k e n en p r o t e c t i e a a n b e v e l e n d e , heb i k de e e r t e z i j n Uw o n d e r d , g e h o o r z . e n z , E.D.van M e u r s . " Erger kon het n i e t . H e t b l e e k b l i j k b a a r d a t men i n d e n Haag n o g n i e t zat t e w a c h t e n op de p l o e g v a n zes man,want een p a a r da gen l a t e r b l i j k t u i t een r e k e n i n g b e t r e f f e n d e "de v r i j w i l l i g e r s na d e n H a a g " , d a t z i j o n m i d d e l l i j k w e e r z i j n teruggekomen. De h e l e r e i s g i n g p e r s c h i p . O p de h e e n r e i s o v e r n a c h ten z i j t e A m s t e r d a m . T e r u g m a a k t e n z i j na een o v e r n a c h t i n g i n d e n H a a g , e r een u i t s t a p j e v a n . Z i j b l e v e n j t o e n 3 a'4 d a g e n o n d e r w e g en b l e v e n een n a c h t o v e r t e H a a r l e i ; Weesp en A m e r s f o o r t o De r e i s k o s t e n b e d r o e g e n r u i m f 0 7 3 o V o o r men t e H a r d e r w i j k aafa b o o r d s t a p t e , v e r t e e r d e men b i j v a n ' t Land aan j e n e v e r f . 4 . en b i j v a n V e l u w e n nog r u i m f . 1 . B i j Wedding t e Amsterdam b i j n a 3 g r i l d e n . I n een G a a r k e u k e n a l d a a r f . 9 v o o r d r a n k en v e r t e r i n g en v e r m o e d e l i j k n a c h t l o g i e s . De t r e k s c h u i t n a a r H a a r l e m k o s t e 3 g u l d e n en t w a a l f s t u i v e r s . V e r t e r i n g t e H a l f w e g en H a a r l e m , m e t een f l e s j e n e v e r was 12 g u l d e n . De s c h u i t e v r a c h t v a n H a a r l e m n a a r den Haag b e d r o e g 6 g l . 6 s t u i v e r s en zo g i n g d a t d o o r met b r o o d , k a a s en j e n e v e r

1815.

X^ZY£X>B»
y

y^^cbPs^Aj?^

Y? Ad
*A &

r

~

~

x

J.J

Y£..

SF?*--** *kr/* sz.

s—Y r/A+

Sé??

LYy^yy

°

^

d

4

?Yc^y

aan

"

A"
y£t^y^'-ïsr*sz ^y

c/S^yzA-er-

^T&Z&r* ~ Y sZZ yyYFYr y

SGZ? sdA?

C

Z

^

^

e^rs-z-

AY y ' *Y

^

y

^ A f y ^ z $

1

<*<2^^

YY..^

^

^

y

Z

,

Y^*^Y z

s Z Z ^ < x y i

„C2s.

z s z ^ . fy^

^x^^

Nog e e n b r i e f j e v a n de Weerd u i t Leuvenurn, g e r i c h t z i j n " v r i n d " de t o e k o m s t i g e b u r g e m e e s t e r . Boven de b r i e f o m s l a g met l a k a f d r u k k e n .

1815 V o o r de b e r o o i d e s c h a t k i s t w e r d d i r e c t na h e t v e r t r e k der Franschen,een o o r l o g s b e l a s t i n g ingevoerd. De k e r k b e t a a l d e 3 g l d . e n 9 s t u i v e r s . De b r o e d e r s v o n d e n de v e l e b e l a s t i n g e n w e l w a t b e z w a a r l i j k en t o g e n n a a r N i j k e r k , t e r o p s t e l l i n g v a n een r e q u e s t , o m v e r m i n d e r i n g t e k r i j g e n v a n de v e r p o n d i n g s b e l a s t i n g , o p de g e bouwde e i g e n d o m m e n . Het h e e f t b l i j k b a a r n i e t g e h o l p e n , w a n t een p a a r j a r e n l a t e r p r o b e e r d e n z i j h e t nog eens. K a r s D i r k s e n t e E l s p e e t t e k e n d e 5 a u g u s t u s f o o r de o n t v a n g s t van f . 2 o , van burgemeester van A s s e l t "wegens d e z e g e l d e n v e r d i e n d i n 181k a l s v o e t b o d e en ex p r e s s e v o o r de c o r r e s p o n d e n t i e , z o n a a r Arnhem a l s e l d e r E r was i n 1815 n o g h a a s t n i e m a n d d i e z i j n e i g e n t a a l v l o t k o n l e z e n en s c h r i j v e n em t o c h s c h a r r e l d e e r h i e r e r g e n s een s o o r t t a l e n w o n d e r r o n d , d i e a c h t t a l e n s p r a k , a l l e s v o l g e n s de D i r e c t e u r v a n p o l i t i e i n G e l d e r land. Deze m a n , C a r e l K e u n i n g . w e r d a l d u s de d i r e c t e u r ; " v e r d a c h t g e h o u d e n v a n t e z i j n een s p i o n o f z e n d e l i n g v a n N a p o l e o n B o n a p a r t e . " D i t was i n a p r i l , dus v<5<5r Waterloo, I n z i j n s i g n a l e m e n t w e r d o.m.gezegd : g e b o o r t e p l a a t s U t r e c h t , w o o n p l a a t s d i t o , o u d e r d o m 28 j a a r . K o s t w i n n i n g H o r o l o g i e r a a k e r . L e n g t e R i j n l a n d s e maat 5 v o e t en 1 s t r e e Gewoone taal,Hollandsch,Hebreeuwsch,Hoog-duitsch, £ngelsch,Fransch,Spaansch en R u s s i s c h . B i j z o n d e r e k e n t e k e n e n : Twee Houwen op h e t H o o f d , gewone h a n d t e k e n i n g , z e g t t e k u n n e n s c h r i j v e n . De b u r g e m e e s t e r w e r d v e r z o c h t " om d e n z e l v e n z o r g v u l d i g t e w i l l e n d o e n r e c h e r c h e r e n en om h e m , v i n d e l i j k z i j n d e , t e w i l l e n d o e n s t e l l e n i n v e r z e k e r d e bewaring.§ De G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e , v a n L i j n d e n , g a f 9 d e cember a a n de b u r g e m e e s t e r t e k e n n e n , d a t b i n n e n k o r t een C o r p s D e e n s c h e t r o e p e n h e t g r o n d g e b i e d v a n ons R i j k zouden o v e r t r e k k e n . H e t C o r p s , 5 0 0 0 man s t e r k , z o u i n v e r s c h i l l e n d e c o l o n n e s m a r c h e r e n en de e e r s t e z o u d e n 8 d e c e m b e r ons land binnentrekken. E r m o e s t r e k e n i n g mee g e h o u d e n w o r d e n d a t d e z e m i l i t a i r e n ook i n E r m e l o en N u n s p e e t z o u d e n o v e r n a c h t e n . De b u r g e m e e s t e r w e r d d e r h a l v e v e r z o c h t om de n o d i g e schikkingen te t r e f f e n . U i t l a t e r e b e r i c h t e n b l i j k t d a t t e b e g i n n e n 18 december i n N u n s p e e t z o u aankomen: Het H o o f d k w a r t i e r , b e s t a a n d e u i t 30 o f f i c i e r e n , 1 9 0 man en 200 p a a r d e n en h e t S l e e s w i j k s e j a g e r c o r p s , 2 5 o f f i c i e r e n , 3 7 5 man en kö p a a r den. Op 19 d e c e m b e r ; 2 e s q u a d r o n s , P r i n s F e r d i n a n d D r a g o n d e r s , 20 o f f i c i e r e n , 3 0 0 man en 340 p a a r d e n .

2. 1815.

f

Op 20 d e c e m b e r ; B a t t e r i j G e r s t e n b e r g , 10 o f f i c i e r e n 290 man,260 p a a r d e n en de H o l s t e i n s c h e S c h e r p s c h u t t e r s , 25 o f f i c i e r e n , 2 7 5 man en 40 p a a r d e n . 21 d e c e m b e r was een r u s t d a g , m a a r op 22 d e c e m b e r a r r i v e e r d e de B a t t e r i j FrÊbo, 10 o f f i c i e r e n , 2 9 0 man en 260 p a a r d e n , b e n e v e n s h e t B a t t a i l l o n K o n i n g i n , b e s t a a n d e u i t 35 o f f . 865 man en 60 p a a r d e n . Op 23 d e c e m b e r 1 e s q u a d r o n P r i n s F e r d i n a n d d r a g o n d e r s , ^ o f f . 1 4 5 man,170 p a a r d e n , p l u s h e t B a t t a i l l o n F u h n e n , 3 5 o f f . 8 6 5 man en 60 p a a r d e n . Op 24 december,1 e s q u a d r o n P r i n s F e r d i n a n d d r a g o n d e r s , 10 o f f . 150 man,160 p a a r d e n en h e t B a t t a i l l o n J u t l a n d , 40 o f f . 860 man en 60 p a a r d e n . 25 d e c e m b e r v a s w e e r een r u s t d a g , m a a r 26 d e c e m b e r kwamen A r t i l l e r i e p a a r d e n , 1 1 0 s t u k s , m e t 140 man en 10 o f f I n E r m e l o kwamen b e d u i d e n d m i n d e r t r o e p e n en v o o r a l m i n d e r p a a r d e n . D a a r woonden b l i j k b a a r m i n d e r g r o t e b o e r e n . H e t i s ook n i e t t e b e g r i j p e n v a a r men d i e h o n d e r d e n p a a r d e n i n Nunspeet. Het i s o n m o g e l i j k d a t d i e met K e r s t m i s a l l e m a a l een warme s t a l &ehad h e b b e n . De e e r s t e c o l o n n e s t r o k k e n v e r m o e d e l i j k na één n a c h t v e r b l i j f n a a r P u t t e n en N i j k e r k , m a a r op 23 d e c e m b e r w e r d a a n de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o b e r i c h t , d a t de Deen s c h e t r o e p e n , d i e d a a r de 25 s t e z o u d e n a a n k o m e n , d a a r z o u d e n b l i j v e n " t o t z o l a n g d a t de r i v i e r e n de L e k en Merwede met t r o e p e n t e p a s s e r e n z u l l e n z i j n . " Aan de b u r g e m e e s t e r w e r d b e l o o f d , d o o r de m i l i t a i r e a u t h o r i t e i t e n , d a t a l l e s z o u w o r d e n g e d a a n om de i n g e z e t e n e n zoo s p o e d i g m o g e l i j k t a n d e z e l a s t t e o n t h e f fen. Waarom d i t l e g e r u i t D e n e m a r k e n moest komen m a c h e r e n v e r na de v a l v a n N a p o l e o n , i s n i e t d u i d e l i j k . I n de g e m e e n t e E r m e l o - N u n s p e e t was maar één v e l d wachter n.1, Riekert Ricksen, H i j oefende h e t gezag u i t , o o k t e V i e r h o u t e n , L e u v e num en a f en t o e l i e t h i j d a t soms g e l d e n i n E l s p e e t . Hoe g r o o t d a t g e z a g w a s , b l i j k t u i t de v o l g e n d e v e r makelijke historie. I n de o f f i c i e e l e b e s c h e i d e n , k o m t op 4 d e c e m b e r v o o r een " V e r k l a r i n g v a n R.van V e l d h u i z e n " , h e r b e r g i e r , e n t o e n m a a l s o f l a t e r , a s s e s s o r v a n de g e m e e n t e . Hij heeft z i j n verklaring verdeeld i n 4 artikelen en b e g i n t maar met a r t i k e l 2, a l d u s : " A r t . 2 D a t Den V e l d w a c h t e r R . R i e k s e n Hem R.van V e l d h u i z e n uitgemaakt h e e f t voor Luisebos, u i t hoofde d a t V e l d h u i z e n Den d i e n d e r v a n J . G e l d e r m a n w i e h i j s l o e g a f t r o k en de D e u r u i t z e t t e s n a m i d d a g s de 2e Dec.1815. A r t . 1. D a t J . G e l d e r m a n aan R.vam V e l d h u i z e n gek l a a g d had d a t h i j v i s c h v e r m i s c h t e , w a a r o p z i j b e i d e , met R . G o e d v r e e i n d e n t u i n z i j n g a a n z o e k e n en d a a r d e n d i e n d e r g e v o n d e n h e b b e n met twee s c h e l v i s s c h e n b i j hem l i g g e n , w a a r o p de D i e n d e r t e r s t o n d J . G e l d e r m a n a a n v l o o g en met hem i n h u i s g e r a a k t e .

1815 A r t . 3« D a t t o e n R . R i e k s e n b u i t e n de Deur was h i j n o g a l l e m o e i t e d e e d om w e e r b i n n e n t e k o m e n , d a t e c h t e r n i e t g e s c h i e d d e , w i j l men hem n i e t w i l d e o p e n e n , w a a r o p h i j b u i t e n z i j n d e , e e n hope l e v e n m a a k t e en V e l d h u i z e n v o o r a l l e s u i t s c h o l d , a l s v o o r een Land o p v r e e t e r en d a t h i j met een a n d e r m a n s g e l d was r i j k g e w o r d e n , t e v e n s e r het d r e i g e m e n t b i j v o e g e n d e d a t i n d i e n R.v,Veldhuizen b u i t e n k w a m , V e l d h u i z e n o f h i j z e l f zoude s t e r v e n . Dat h i e r o p de V i c e B u r g e m e e s t e r b u i t e n komende d e n D i e n d e r na h u i s g e j a a g d h e e f t . A r t . k. D a t h i j R . R . h i e r o p w e d e r b u i t e n gekomen i s om R.van V e l d h u i z e n op t e z o e k e n en hem ook g e v o n d e n h e e f t , w a a r o p h i j V e l d h u i z e n u i t d a a g d e , o m met hem a l l e e n te gaan.Die daarop t e n antwoord g a f wel t e durven,maar niet te v i l l e n . " De b u r g e m e e s t e r v e r z o c h t de v i c e - b u r g e m e e s t e r om een p r o c e s - v e r b a a l v a n h e t g e b e u r d e , m a a r J o h . R o l f f kwam e r r o n d v o o r u i t d a t hem d i t t e m o e i l i j k was,daarom gaf h i j z i j n m e n i n g i n deze b r i e f :

H i e r n e v e n s de V e r k l a r i n g e n aangaande h e t d o o r d e n v e l d w a c h t e r g e h o u d e n g e d r a g , o p z a t e r d a g d e n 2 December,zo a l s d e z e l v e m i j d o o r de d o o r m i j o p g e r o e p e n p e r s o e n e z i j n opgegeven. IJ E d . v e r z o g t m i j om h e t p r o c e s - v e r b a a l s w i j z e t e doen,maar d a a r i k nimmer n o g een p r o c e s - v e r b a a l o p g e s t e l d h e b , j a z e l f s nimmer zo i e t s g e z i e n , z o heb i k d i t l i e v e r n i e t w i l l e n wagen a l s h e t g e h e e l v e r k e e r d d o e n , e c h t e r zo G i j v e r k i e s e n m o g t , d a t i k v a n i e d e r een p r o c e s - v e r b a a l s t e l d e , h e b dan de g o e d h e i d m i j de v e r k l a r i n g e n met de Bode t e r u g t e z e n d e n en e r met e e n , e e n model b i j t e doen waarna i k d e z e l v e kan s t e l l e n . I k h e b d e n D i e n d e r dees m o r g e n ook eens b i j m i j d o e n komen en hem e r eens o v e r o n d e r h o u d e n ; w a a r o p h i j m i j a n t w o o r d e v a n n i e t s i e t s o f w a t meer t e w e t e n , d a t zo h i j v a n V e l d h u i z e n mogt b e l e d i g d h e b b e n , d a t h i j hem dan g a a r n excuus w i l d e v r a g e n . Ook v e r z o g t h i j m i j om U t e s c h r i j v e n d a t t o e n i k hem z e i d e d a t h i j n a a r h u i s moest g a a n , d a t h i j t o e n t e r s t o n d g e a n t w o o r d h a d ; V o o r de b u r g e m e e s t e r z a l i k a a n s t o n d s g a a n , m a a r v o o r geen a n d e r , e n d a t i s ook v a a r . Nu h o o p i k d a t i k h e t m i j n e h i e r a a n na U g e n o e g e n z a l g e d a a n h e b b e n en de f o u t e n d o o r U g e c o r r i g e e r d z u l l e n w o r d e n en B e l a n g e n d e de z a a k v e r t r o u w i k d a t G i j het w e l na b e h o r e n b e h a n d e l e n z u l t . Meerder t e s c h r i j v e n h i e r t o e ben i k thans i n h e t g e h e e l n i e t g e s c h i k t , i k k a n zeggen d a t m i j n g e h e e l ges t e l d a n i g er door geschokt i s . Dus v a a r w e l en z i j t v a n m i j n e a c h t i n g en v r i e n d schap v e r z e k e r d t . " „ . T Joh.Rolff. R o l f f voegt nog 5 g e t u i g e n v e r k l a r i n g e n b i j , d i e a l l e ongeveer g e l i j k l u i d e n d z i j n .

1815 Van een e i g e n l i j k e p o l i t i e k o n i n d e z e j a r e n n o g n i e t w o r d e n g e s p r o k e n . A l l e e n een h o l t r i c h t e r , s c h u t t e r o f o n b e z o l d i g d v e l d w a c h t e r h i e l d een b e e t j e t o e z i c h t op de s t r o p e r i j , d a t v r o e g e r o n g e v e e r h e t v o o r n a a m s t e d e l i c t was. D i e f s t a l v a n h o u t en b i j e n k o r v e n kwam e c h t e r op de V e l u w e de l a a t s t e j a r e n v e e l v o o r , Daarom s c h r e e f , o p 28 j a n u a r i 1815, de f u n g e e r e n d e O f f i c i e r b i j de R e g t b a n k v a n E e r s t e n A a n l e g , Z i t t i n g h o u d e n d e t e Arnhem; Aan de Heer-en V r e d e r e c h t e r s , Burgemeesters , A l s Ambtenaren van R e g t e r l i j k e P o l i t i e en de C o m m i s s a r i s e n v a n P o l i t i e i n h e t A r r o n d , Arnhem : M i j n e He e x e n i De v e r n i e l i n g e n v a n H o u t g e w a s s e n en de d i e f s t a l l e n v a n H o u t en B i j e n k o r v e n s e d e r t e n i g e t i j d i n d i t Gew e s t en bijzónder i n d i t A r r o n d i s s e m e n t op eene a a n m e r k e l i j k e w i j z e z i j n vermenigvuldigd,heb ik,naar a a n l e i d i n g v a n eene d e s w e g e n s b i j m i j o n t v a n g e n e a a n s c h r i j v i n g v a n M i j n h e e r d e n P r o c u r e u r - G e n e r a a l b i j h e t Hoog G e r e c h t s h o f d e r V e r e n i g d e N e d e r l a n d e n , m i j v e r p l i c h t gev o n d e n U l i e d e n aan t e manen,om op de v o o r s c h r e v e wanbed r i j v e n de m e e s t m o g e l i j k e a a n d a g t t e v e s t i g e n , d e z e l v e door a l l e middelen,welke onder U l i e d e r b e r e i k v a l l e n , te k e e r t e gaan,de d a d e r s d e r z e l v e n t e n z o r g v u l d i g s t e n t e l a t e n o p s p o r e n en aan m i j b e k e n d t e maken en t e r b e r e i k i n g van dese eindens v o o r a l n a u w k e u r i g t o e t e z i e n , dat de aan U l i e d e n o n d e r g e s c h i k t e Geregtsdienaren,Bosch en V e l d w a c h t e r s , S c h a t e r s en a n d e r e s u p p o o s t e n v a n j u s t i t i e en P o l i t i e , z o n d e r z i c h v a n d e r z e l v e r e i g e n t l i j k e f u n c t i e n d o o r a n d e r e werkzaamheden t e doen a f t r e k k e n , d a g e l i j k s d o o r de V e l d e n en B o s c h e n r o n d w a n d e l e n , a l l e op h e t e r d a a d b e t r a p t e d e l i n q u a n t e n a a n h o u d e n en v o o r U l i e d e n b r e n g e n , e n i e d e r e a v o n d v a n hunne b e v i n d i n g ged u r e n d e de a f g e l o p e n d a g aan U l i e d e n r a p p o r t doen. 1 " I n de t i j d v a n V r i j h e i d , G e l i j k h e i d en B r o e d e r s c h a p was h e t v e r b o d e n om de k l o k k e n i n de t o r e n t e l u i d e n , v o o r de a a n v a n g v a n de d i e n s t . N a u w e l i j k s z a t W i l l e m i n h e t z a d e l o f e r kwamen v e r z o e k e n v a n K e r k e l i j k e gemeenten,om o p h e f f i n g v a n d i t v e r b o d en b i j K o n . B e s l u i t v a n 24 j a n u a r i v o l d e e d de K o n i n g aan d i t v e r z o e k , v o o r a l l e K e r k e l i j k e g e z i n t e n .

Ka B a t o r l o o . i

E A 2i D GB N

G O T E

Ni

De Groofe Strijd is gestreden f — Een 'magtig heirleger yan geoefende k rijgslieden, door wraak en eerzucht geleid, stout op hunas krachten en feeds aanvankelijk behaalde voordeden, dreigde ons Vaderland den ondergang $ n Europa eene nieuwe slavernij ! Nederlandsche Benden , weinig in getal, meest nog ongeoefend in den strijd, naar sSerk door vaderJandsche trouw en standvastigen moed, aangevuurd loorhet verheven voorbeeld van Neêrlands Jongen Held, onverwinnelijk door ver'rouwen op den God onzer Vaderen, weerstonden den aanval des trotschen vijands en verschaften, aan onze dappere Böndgenooien de gelegenheid, tot die voorbeeldclooze overwinning, waardoor andermaal de vrijheid der tvereld bevechten werd. — De krijg was verschrikkelijk, maar korten beslissend. — Het bestaat niet meer dat geduchte leger, de Heere der Heirscharen beval deszelfs vernietiging! De overweldiger zelf, die reeds weder de Volken in zijne ketenen waande, op den voet vervolgd, ontvlood zijne hoofdstad, en vond geene schuilplaats dan in de gevangenis. Voor de tweedemaal beklom in zijne plaats de wettige Vorst den froon, wiens herstel Europa als het noodzakelijk onderpand tiarer rust moest vorderen. :

Op nüuW verheugt ens de blijmare van den algemeenen Vrede, tegen nituwe schennis , door vaster waarborg dan ooit te voren verzekerd. Zoo groote gebeurtenissen , welker afloop jaren scheen te vorderen, ontwikkelden zich in weinige maanden; de overwinning was reeds daar, terwijl nóg de bloem onzer Jongelingen , die met geestdrift den jeugdigen arm het Vaderland toewijdden, ten strijde spoedde, om in de eer onzer dappere Prinsen te deelen. '• W i e erkent niet in dat alles het aanbiddelijk en goedertieren • bestuur der Opperste Wijsheid? — Wie voelt niet de bihoefte , om voldoende aan de uitnoodtging van onzen geliefden' Koning, zich met 2ijne medeburgers en geloofsgenaden in de gewijde tempels te vereenigen , ten einde de opregte offers der gemeenschappelijke dankbaarheid den Vader der menschen plegtig aan te bieden. :

Het is waar, veel kostte de bevochte zege, groot waren de verliezen; bet bloed der dappere Verdedigers van Europa's vrijheid, ook dat van velen onzer waardige Landgenooten , is vergoteir; dan heerlijk en niet te dnur gekocht wa* de vrucht van deze opofferingen. ' _ ' "Neen , dat bloed vloeidde niet te vergeefs! Het was de prijs van de redding der Volken en van Neêrlands geluk. In dat bloed is andermaal roemrijk de ecbandelyke herinnering vernietigd a&ri onze vernedering en verguizing; gevestigd de eer van onzen herboren staal 1 Met edele fierheid, sien wij'in de op 't

1815.

Na

Vaterloo

2

Ttfeoad geweld heroverde kunstschatten, den roem onser Vedewn en tevefig de xegetedseoen onzer Zonen -f de banden die Nederlanders en Nederlanders > die Kocijjg en Onderdanen vereènigen, zijn naauwer toegehaald, zijn onverbreekbaar geworden, bezegeld door wederzijdsche opoffering en trouw; door het Moed van Vorst en Burgers! Het Nederlandsche Rijk, welke vernietiging liet eerste hoofddoel was varr den vijand der volken, staat daar, vermeerderd en versterkt, krachtiger dan te voren; bestuurd volgens eene, naar de alge mee ne en bijzondere belangens gewijzigde grondwet; terwijl 's Lands Oudsten reeds'met' onzen beminden Monarch maatregelen beramen , om in de behoeften van den Staat te voorzien. Zoo werden de raadslageu der bonzen verijdeld en het kwaad voor ons in eenen zegen verkeerd. Door hartelijke dankzeggingen zullen wij God onzen Redder verheerlijken entevens met een kinderlijk, op ervaring rustend vertrouwen, Hem alle onze belangen aanbevelen ; van Hem / die den Vrede gebood , do bevestiging van dien Vrede smeeken. — Hij schenke rusten welvaart, na zoo vele bloedige jaren van onrust en ellende; geve dat de droeve ondervinding Vorsten en Volken wijzer en beter make j bzvele dat vorderingen in ware verlichting , christelijke godsvracht en opregte deugd, de gezegende vruchten worden, van zoo vele en zoo verschrikkelijke rampen. Den Allerhoogsten de belangen der menschheid opdragende, zullen wij inzonderheid gedenken aan die van ons dierbaar Vaderland; en ook vooral zijnen zegen smeeken over onzen Geè'erbiedigden Koning, die in den hoogsten nood moedig het roer van S aat aanvaardde , en te midden van stormen en gevaren met vaste hand bestuurde. H i j , de geliefde Vader des Vaderlands , geniete al het heil, 't welk een waardig vader smaakt io het geluk van dankbare kinderen, en deze zegen ruste bestendig op zijn Huis, tot in het laatste nageslacht. Dat ook z i j , wien met en onder den Koning, de behngens des Volksgijn aanbevolen , door ijver , trouw en vaderlandsliefde, zich de eer waardig toonen, mede arbeiders van zoo een Vorst te wezen 1 Met een ootmoedig hart, begeerig om dankbaarheid door daden te doen blijken, God onzen Vader naderende, mogen wij van Hem, die ons hielp in de dagen onzer benaauwdheid, de gunstige aanneming onzer dankzeggingen, en de genadige verhooring onzer gebeden, geloovig afwachten, in den naam fm onzen Heer en Zaligmaker Jesus Christus ! De Commissaris - Generaal, provisioneel belast met de Zaken van den Hervormden en ander® Eerediensten, bt halve dien der Katholijken. REPELAER

TAN D R I E L .

1816 Op 14 j a n u a r i s c h r e e f ' de b u r g e m e e s t e r a a n z i j n s u p e r i e u r e n , m e t b e t r e k k i n g t o t de v e l d w a c h t e r , d a t e e n t e v e r g e t r o k k e n m e d e l i j d e n hem h a d a a n g e s p o o r d om de misstappen van R i e k e r t Rieksen,de v e l d w a c h t e r , s i n d s geruime t i j d over h e t hoofd t e zien,ondanks grove b e l e d i g i n g e n , h e m d o o r R i e k s e n i n zware d r o n k e n s c h a p t o e g e voegd. H i j h a d de v e l d w a c h t e r t o e n k o r t e t i j d g e s c h o r s t , maar n a s t e l l i g e b e l o f t e v a n b e t e s s c h a p , w e e r i n d i e n s t hersteld. S p o e d i g h a d de man z i c $ e c h t e r w e e r a a n w a n g e d r a g en d r o n k e n s c h a p t e b u i t e n g e g a a n en op '2 d e c e m b e r was het a l l e p e r k e n t e b u i t e n g e w e e s t , i n a a n w e z i g h e i d v a n veel publiek. R i e k s e n w e r d n u e e n g e v a a r v o o r de v e i l i g h e i d d e r ingezetenen,gezien z i j n optreden tegen R e i j e r van Veldh u i z e n , de z o o n v a n de h e r b e r g i e r G.van V e l d h u i z e n t e Ermelo. D a a r o p was h i j o n t s l a g e n e n de b u r g e m e e s t e r d r o e g n u a l s n i e u w e c a n d i d a a t v o o r ; D i r k H e n d r i k s e n Hoeve, 26 j a a r en o n g e t r o u w d . V e r v o l g e n s w e r d de g e m e e n t e r a a d op v e r z o e k v a n de b u r g e m e e s t e r , o p 29 j a n u a r i i n B u i t e n g e w o n e z i t t i n g b i j e e n g e r o e p e n , om de k w e s t i e R i e k s e n t e b e s p r e k e n . Na e e n u i t g e b r e i d e b e s p r e k i n g , k w a m men e e n p a r i g t o t de o v e r t u i g i n g d a t de v e l d w a c h t e r n i e t meer t e h a n d h a ven w a s , g e z i e n z i j n v e e l v u l d i g voorkomende dronkenschap z i j n b e d r e i g i n g e n en z i j n v e c h t p a r t i j e n . E r b l e e k o o k d a t men op 2 d e c e m b e r k a a s g e z i e n h a d t i j d i g de wapens v a n R i e k s e n t e b e r g e n . a l g e m e e n was men v a n m e n i n g d a t de v e l d w a c h t e r s p o s t d i e n d e t e w o r d e n waargenomen d o o r i e m a n d w a a r v a n men n i e t s t e d r a c h t e n h a d i De b e s l u i t e n w e r d e n g e t e k e n d d o o r v , M e u r s , b u r g e m e e s t e r , J o h . R o l f f , v i c e b u r g e m e e s t e r e n v e r d e r de r a a d s l e d e n H.H.van D i e s t , H . A . S c h i p p e r , G . v a n V e l d h u i z e n , V . E . v a n D a s s e l a a r , G . H . d e Weerd e n C.Bauw. V e l d h u i z e n s t o n d h i e r dus ook a c h t e r , h o e w e l v e e l h e r b e r g i e r s dronkenschap nu n i e t d i r e c t a l s h e t g r o o t s t e kwaad b e s c h o u w d e n d a t o n d e r de z o n g e v o n d e n w e r d . J a n R i k k e r s m o e s t de v l a g op e n a f de t o r e n v a n E l s p e e t h a l e n , i n h e t j a a r 1814 e n w e l op 24 a u g u s t u s , 3 o c t o b e r e n 18 n o v e m b e r . Op 12 n o v e m b e r v a n d i t j a a r w e r d e n de k o s t e n u i t b e t a a l d , z i jnde voor elke dag 1 gld.en 1 s t u i v e r . De t o t a l e k o s t e n v o o r de gemeente G a r d e r e n , v o o r de p u b l i e k e f e e s t e n op bovengenoemde d a g e n , b e d r o e g e n f . 3 5 1 s t u i v e r en 8 p e n n i n g e n , w a a r o n d e r b e g r e p e n h e t maken en v e r v e n v a n d r i e v l a g g e n , z o n d e r h e t m a t e r i a a l . Aan g r o n d l a s t e n w e r d d i t j a a r b e t a a l d , d o o r : J a n B e e r t s e n Mouw f . 5 6 . J a n H a r m e s s e n Mouw f . 1 9 . G e r b r a n d Mouw f . 2 5 . W i l l e m m e l i s s e n Mouw f . 7 . De meeste: i n w o n e r s b e t a a l d e n v a n f.1 t o t f . 5 • p e r j a a r .

181b. G e h e e l o n v e r w a c h t s , v o o r o n s , w o r d t op 15 f e b r u a r i de v i c e b u r g e m e e s t e r J o h . R o l f f , t o t b u r g e m e e s t e r benoemd Op 22 f e b r u a r i b e d a n k t h i j de G o u v e r n e u r h i e r v o o r met d i t b r i e f j e : " d o o r U H»Ed.Gestr.bij b e s l u i t d . d . 15 d e z e r , n o . 8 2 8 , 1 e d i v i s i e , b e n o e m d t o t b u r g e m e e s t e r d e z e r g e m e e n t e , h e b i k de e e r , i n g e v o l g e h e t l a a t s t e l i d v a n o p g e m e l d b e s l u i t , b i j deae m i j n e s c h r i f t e l i j k e E e d s a f l e g g i n g i n t e z e n d e n , t e r w i j 1 i k v a n deze g e l e g e n h e i d g e b r u i k maak om U E d e l e m i j n e n d a n k t e b e t u i g e n v o o r de a t t e n t i e op m i j n p e r s o o n g e v e s t i g d . Z u l l e n d e i k de m o e i t e , a a n m i j n e n p o s t v e r k n o g t d u b bele! b e l o o n d a c h t e n , i n d i e n i k h e t g e l u k mag h e b b e n t o t w e l z i j n d e r g e m e e n t e w e r k z a a m t e z i j n en aan h e t v e r t r o u wen t e b e a n t w o o r d e n , w a a r m e d e i k m i j d o o r m i j n e v o o r m e l de b e h o e m i n g v e r e e r d v i n d e . " De B u r g . v , E r m e l o Joh.Rolff. R o l f f was een o n b e k e n d e i n d e z e c o n t r e i e n en was n i e t op de h o o g t e v a n h e t g e e n e r l e e f d e i n z i j n g e m e e n t e W e l l i c h t was h i j i n de F r a n s c h e t i j d t o e v a l l i g h i e r aangespoeld. E r b l i j k t ook n e r g e n s u i t o f v a n Meurs i s o n t s l a g e n o f dat, h i j o n t s l a g h e e f t genomen. I n e l k g e v a l was h i j n i e t o v e r l e d e n en k e n d e h i j z i j n p a p p e n h e i m e r s , h e t g e e n b l i j k t u i t de v o l g e n d e b r i e f v a n R o l f f , v a n 26 j u n i , n o . 2 1 6 . "Op d e n v a n U E d . G e s t r . o n t v a n g e n m i s s i v e , d . d . 2 5 j u n i , h e b i k t e r s t o n d w e d e r d e n p e r s o o n v a n E.van D a s s e l a a r aan d o e n z e g g e n d a t h i j a a n s t a a n d e zondag 30 j u n i m o e s t opkomen,om g e m e t e n t e w o r d e n en z i j n s i g n a l e m e n t t e d o e n opnemen e n d e n p e r s o o n N.G.Dekker w e d e r t e o n t bieden. Ook v e r n e e m i k u i t Uw m i s s i v e d a t h e t o n t s l a a n v a n d e n d i e n s v a n E.van H a s s e l a a r de r e d e n w a s , d a t h i j z i c h o n w i l l i g b e t o o n d h a d d e n , d a t d i t b i j sommigen de r e d e n w a s , w i l i k gaarne g e l o v e n - want z e l f s onder degenen d i e z i c h l i e t e n m e t e n - v i e l e n e r op d a t h i j v r i j was, maar d e z e r e d e n e e r d e n z e g g e n d e ; a l s c ^ o o n i k m i j l a a t meten, i k v e r l i e s d a a r o m m i j n r e c h t t e g e n E.van H a s s e l a a r niet. D i t was b r a a f , m a a r w a t b e h o e f d e men m i j , g e l i j k i k i n m i j n v o r i g e m i s s i v e melde,zo b r u t a a l t e behandelen. Men g e e f t d a t n u a l s een r e d e n v a n o n w i l op; maar waarom w i j d e n sommige de o p r o e p i n g s b i l j e t t e n n i e t a a n nemen? t o e n w i s t e n z i j , z o m i n a l s i k z e l f , d a t H.van Das s e l a a r v e r z o e k e n w i l d e om h e t o n t s l a g v a n z i j n z o o n . Hoe h e t z i j , d i t k a n i k U Ed.G.melden d a t h e t n i e t a l l e e n i n d i t geval is,maar er z a l n i e t s v o o r v a l l e n o f men z a l m o e i t e met h e n h e b b e n , d i t h a d ook a l t o o s a l p l a a t s b i j m i j n Predecesseur (voorganger),den heer van M e u r s , d i e m i j b i j z i j n v e r t r e k z e i d e , - i n d i e n G i j mees t e r o v e r d i t v o l k b l i j v e n w i l t , z u l t G i j h u n met h a r d e s p o r e n m o e t e n r e g e r e n , d a t v e r z e k e r i k U -. D a a r i k v a n d e g e e n d i e m i j U Wel E . G e s t r . m i s s i v e b r a g t v e r n a m d a t H.van D a s s e l a a r U z e e r m i s l e i d h a d , met t e z e g g e n d a t h i j maar een z o o n h a d , z a l i k hem h i e r

181 6.

(; L)

o v e r ook eens o n d e r h o u d e n , d e w i j 1 h i j m i j v e r z o g t om U t e r s t o n d l o s l a t i n g van z i j n zoon t e verzoeken,omdat dez e l v e g e h e e l z i j n b o u w e r i j waarnam en a l s h i j s c h u t t e r w i e r d , h i j dan g e n o o d i a a k t z o u d e z i j n een k n e g t t e h u r e n d a t g e h e e l z i j n z a a k n i e t was. Nu i s h i j w e d e r o p g e r o e p e n en h e t z a l m i j t e n h o o g s t e n aangenaam z i j n d a t n u d a n ook de E r m e l o s c h e j o n g e l i e d e n t o n e n z u i l e n , d e w i j 1 nu h e t b e z w a a r d o o r h e n t e gen den. s c h u t t e r l i j k e n D i e n s t g e o p p e r d , u i t de weg g e r u i m d i s , d a t z i j een h a r t o m d r a g e n d a t k l o p t v o o r h e t H e i l v a n V a d e r l a n d en O r a n j e . Het s p i j t m i j d a t d i t g e v a l m i s s c h i e n ooi-zaak z i j n k a n , d a t men b i j h e t G o u v e r n e m e n t d e n k e n m o g t , a l s o f i k m i j d o o r o m k o p i n g l i e t m i s l e i d e n en d o o r m i j n d o e n en l a t e n n i e t dan m i j n e i g e n v o o r d e e l z o g t , d a a r i k v o o r God b e t u i g e n k a n , d a t i k d i t z o l a n g a l s i k h i e r Burgem, g e w e e s t h e b , n o g i n geen z a a k v o o r de i n w o o n d e r s d e z e r Gemeente g e d a a n , b e o o g t h e b , z o w e l v o o r d e n G r o o t s t e n als k l e i n s t e n . Op d a t i k n i e t g e l i j k mag s t a a n ( d e w i j l a l s h e t w a r e de s c h i j n t e g e n m i j i s ) met d i e H e e r e n Burgemeest e r e n , v e r m e l d i n h e t P r o v . B l a d d e z e s j a a r s , n o . 6 6 f d i e de g e r i n g e l i e d e n t o t S c h u t t e r s namen en de g r o t e d i e b e t a l e n k o n d e n en w i l d e n v r i j l i e t e n . Neem i k , t e r b e h o u d i n g m i j n e r E e r en goede Naam,eerb i e d i g de v r i j h e i d U Wel E d . G e s t r . i n s t a n t e l i j k t e v e r z o e k e n een s c h e r p o n d e r z o e k n a a r m i j n g e d r a g i n g e n , z o i n h e t g e v a l d e r S c h u t t e r i j a l s i n de a n d e r e b e t r e k k i n g e n w a a r i k a l s Burgem. s t a , t e d o e n o f t e l a t e n , d o e n . "

Er s c h e e n een g r o o t g e b r e k t e z i j n aan v e l d w a c h t e r s v a n h e t k a l i b e r R i k s e n . I l i j was v o r i g j a a r d e c e m b e r d o o r v i c e - b u r g e m e e s t e r R o l f f a l s een h o n d n a a r h u i s g e j a a g d en was k o r t e t i j d l a t e r vanwege z i j n v e e l v u l d i g e dronkensdhap o n t s l a g e n . Hoewel R i k s e n z i c h v e r m o e d e l i j k n i e t kon beroemen op r o e m v o l l e f e i t e n , d e b u r g e m e e s t e r v a n V e e s s e n , v a n Dedera,zag t o c h w e l i e t s i n een a f g e d a n k t e dienaar» H i j v r o e g burgemeester R o l f f 6 maart i n l i c h t i n g e n over het gedrag van Riksen,na d i e n s o n t s l a g . Reeds op 9 m a a r t a n t w o o r d d e b u r g e m e e s t e r R o l f f h i e r op d a t R i k s e n d o o r s c h a d e en s c h a n d e s c h e e n g e l e e r < t e h e b b e n en d a t h i j , R o l f f , g i s t e r e n dan ook een c e r t i f i c a a t v a n goed g e d r a g aan R i k s e n had a f g e g e v e n . Dat h i j 28 j a a r oud was,gehuwd en z o n d e r k i n d e r e n . Burgemeester R o l f f d e e l d e z i j n c o l l e g a u i t Veessen v e r d e r mee,dat R i k s e n z e e r g e s c h i k t was a l s v e l d w a c h t e r , v o o r de B u r g e m e e s t e r en v o o r de i n w o o n d e r s . Omdat R i k s e n d o o r h a n d e n a r b e i d de k o s t n i e t k o n v e r d i e n e n , h o o p t e h i j d a t R i k s e n t e Veessen kon worden aangenomen. De G e d . S t a t e n w i l d e n i n h e t v o o r j a a r v a n de b u r g e m e e s t e r i n f o r m a t i e h e b b e n , o v e r de p a a r d e n p o s t e r i j

18I6.

v a n de h e e r W e s t e r v e l d t e Leuvenum. Op 21 m e i s c h r e v e n z i j d a a r w e e r o v e r . Z i j w i l d e n w e t e n w a n n e e r d i e was o p g e r i c h t en o f d e z e p o s t e r i j i n b e t r e k k i n g s t o n d met de R i j k s p a a r d e n p o s t e r i j en op h o e d a n i g e w i j z e ze was i n g e r i c h t . D a a r b u r g e m e e s t e r R o l f f n i e t s b e k e n d was v a n e e n p a a r d e n p o s t e r i j i n z i j n gemeente en h i j dus e e r s t i n l i c h t i n g e n m o e s t i n w i n n e n b i j de h e e r V e s t e r v e l d , b l e e f z i j n a n t w o o r d t e l a n g w e g , n a a r h e t o o r d e e l v a n de h e r e n Wes t e r v e l d , d i e op een b u i t e n p l a a t s t e Leuvenum w o o n d e , l i e t de b u r g e m e e s t e r w e t e n d a t h i j geen p a a r d e n po s t e r i j h a d en ook n o o i t b e z e t e n had ,mp.a.r d a t d e z e l v e i n Leuvenum t o e b e h o o r d e aan Lucas J a n s e n , t e Leuvenum. Deze J a n s e n z o u z i j n a a n s t e l l i n g d e s t i j d s g e k r e g e n h e b b e n v a n de H e e r Larnsweerde, d i e t o e n G e n e r a a l P o s t m e e s t e r was. D o o r K o n i n g L o d e w i j k was deze d i e n s t g e c o n t i n u e e r d en v e r v o l g e n s d o o r de K e i z e r , b i j z i j n i n v a t i e i n ons l a n d , v o l g e n s de F r a n s c h e w e t t e n a a n g e p a s t . Na h e t v e r d r i j v e n d e r F r a n s c h e n i s L u c a s J a n s e n d o o r h e t t h a n s b e s t a a n d e G o u v e r n e m e n t g e l a s t om z i j n e p o s t e r i j te b l i j v e n continueeren. Van W e s t e r v e l d v e r t e l d e de b u r g e m e e s t e r v e r d e r , d a t L u c a s J a n s e n , u i t h o o f d e d e r zware k o s t e n , w a a r t e g e n de o p b r e n g s t d e r p o s t e r i j n i e t op k o n d e w e g e n , v a n z i n s was om g e h e e l met de p o s t e r i j op t e h o u d e n , w a a r o m h i j twee j a a r g e l e d e n h e t a a n t a l p a a r d e n a l t o t t w e e t e r u g gebracht had. O v e r de o p h e f f i n g w i l d e Lucas z i c h t h a n s met de D i r e c t e u r - G e n e r a a l i n v e r b i n d i n g s t e l l e n , a l d u s de h e e r v a n W e s t e r v e l d , d i e ook n o g s c h r e e f , d a t de p a a r d e n p o s t e r i j , n a h e t v e r t r e k d e r F r a n s c h e n , g e h e e l i n de w a r was g e r a a k t en i e d e r maar r e e d n a a r w e l g e v a l l e n . Daarom z o u J a n s e n ' b e s l u i t e n t e s t o p p e n . Het v r e e m d e v a n h e t g e v a l i s , d a t J a n s e n , w a a r a l l e s om d r a a i d e , i n het h e l e v e r h a a l n i e t gehoord w o r d t . M a r t e n E v e r t s e n t e k e n d e 23 j u l i een k w i t a n t i e v o o r o n t v a n g s t v a n f . 2 2 . a l s o n t v a n g e n v a n W i l l e m v a n Bommel, de o n t v a n g e r v a n G a r d e r e n , v o o r één j a a r h u u r , v a n een kamer i n z i j n h u i s , t o t v e r g a d e r i n g e n v a n h e t p l a a t s e l i j k bestuur.

1816.

V o r i g j a a r v e r t e l d e de t o e n n o g v i c e - b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o , b i j een v e c h t p a r t i j , d a t h i j geen p r o c e s r v e r b a a l k o n maken,omdat h i j n o g n o o i t z o i e t s g e z i e n h a d . Nu,een j a a r l a t e r , p r e s t e e r d e h i j i e t s t e maken, d a t h i j z e l f een p r o c e s - v e r b a a l n o e m t . Het i s een l a c h w e k k e n d e s c h i l d e r i n g v a n wat t o e n d e r t i j d m o g e l i j k was. De namen d e r v e r d a c h t e n komen e r n i e t e e n s i n v o o r , l a a t s t a a n de p e r s o n a l i a , d a t k o n de r e c h t e r w e l u i t z o e k e n , a l s h i j F r e d e r i k en C o r n e l i s i n het v e r d a c h t e n b a n k j e w i l d e hebben. H e t v e r h a a l h e e f t met E l s p e e t n i e t s v a n d o e n dan h e t f e i t d a t h e t z i c h i n de o m g e v i n g a f s p e e l d e en een b l i k gun jr op de g a n g v a n z a k e n i n d e z e s t r e e k . Daarom v o l g t h i e r h e t v e r h a a l : Pro - J u s t i t i a . " I n d e n j a r e a g t i e n h o n d e r d en z e s t i e n , d e n t w e e en t w i n t i g s t e n n o v e m b e r , d e s s a v o n d s om zes u u r e n , c o m p a r e e r d e n v o o r o n s , B u r g e m e e s t e r d e r Gemeente E r m e l o , H e n d r i k P e t e r s e n M e e b o e r , o u d v i e r en v i j f t i g j a r e n , D a g h u u r d e r , w o o n a c h t i g i n de B u u r t s c h a p T o n s e l , w e l k e ons v e r k l a a r d e , d a t op v r i j d a g 22 n o v e m b e r , d e s a g t e r m i d d a g s t u s s c h e n een en t w e e u u r e n , t e n h u i z e v a n J a c o b P e t e r s e n M e e b o e r , a l w a a r c o m p a r a n t mede w o o n a c h t i g i s , i s gekomen: F r e d e r i k , j a g e r i n d i e n s t v a n de Wel E d . G e s t r . H e e r v a n B r o e k h u i z e n , R e n t m e e s t e r d e r Domeinen t e H a r d e r w i j k , h e b b e n d e b i j z i c h de S c u t d e r s t a d Harderwijk,genaamd C o r n e l i s ( de t o e n a m e n d e r b e i d e p e r s o n e n w a r e n compar a n t onbekend ) d i e t e r s t o n d b i j z i j n inkomen gevraagd h a d , w a a r d i e j o n g e w a s , d i e H i j met de S t r i k k e n g e k r e gen h a d , w a a r o p de v r o u w des H u i z e s g e a n t w o o r d h a d j K o m t g i j w e d e r met uw S t r e e k e n , a l s v o o r twee j a r e n , z u l k e s t r i k k e n h e b b e n m i j n j o n g e n s n o g n o o i t i n handengehad» Waarop d e n c o m p a r a n t g e z e g d h a d , t e g e n den b o v e n g e noemden j a g e r ; G i j k u n $ g e e n w a a r h e i d z e g g e n , o m d a t g i j v o o r een l e u g e n a a r v e r k l a a r d z i j t , w e l k gezegde d e n j a g e r zo b o o s m a a k t e , d a t h i j d e n c o m p a r a n t a a n v l o o g , i n z i j n h a a r v a t t e en hem s l o e g . De c o m p a r a n t z i c h v e r d e d i g e n d e , w i e r d h i e r i n v e r h i n d e r d d o o r den S c h u t , d i e den comparant a g t e r i n z i j n goed g e v a t h a d , z o d a t de j a g e r hem o n g e s t o o r d s l a a n k o n d e , w a a r o p de c o p p a r a n t z i j n n i c h t , g e n a a m d H e i n t j e j a c o b s M e e b o e r , g e k o m e n i s en d e n j a g e r , d e w e l k e z i j n r o e r i n h a n d e n h a d , h e t r o e r h e e f t w i l l e n a f n e m e n , w a a r o p den j a g e r d e n c o m p a r a n t h e e f t l o s g e l a t e n en hem g e d r e i g d d a t , a l s h i j n i e t s t i l z a t , d a t h i j hem o v e r h o o p z o u s c h i e t e n , w a a r t o e h i j z e i d e h e t r e c h t t e hebben. De v r o u w d e s h u i z e s , z i e n d e h e t g e e n e r op d e n h e e r d g e b e u r d e , r i e p v a n a f h e t b e d , d a t z i j h a a r zwager geen l e e d m o e s t e n d o e n , w a a r o p de j a g e r n a a r h a a r t o e g i n g en z e i d e , d a t a l s z i j ook n i e t s t i l z w a e g , d a t h i j h a a r d a n ook s l a a n z o u d e , d a t de kop v a n de romp v l o o g , w a a r o p h i j w e d e r met z u l k een g e w e l d n a a r d e n d o c h t e r h i e w , d a t z i j h i e r d o o r een w i e g en t w e e k l e i n e k i n d e r e n , e e n v a n v i j f v i e r e n d e e l s j a a r s en een v a n v i j f w e k e n , g e h e e l omver w i e r p , w a a r d o o r de k i n d e r e n e r u i t v i e l e n en de p o t e n d e r w i e g e r o n d e r a f s t o v e n en h a a r ook dwan^ om t e z w i j g e n , o f d a t h i j h a a r ook s l a a n z o u d e , z o d a t z i j v a n g e e n

1816.

z i t t e n o f s t a a n m e e t w i s t , w a a r o p h i j w e g g i n g met d e n S c h u t . E n i g e u u r e n h i e r n a kwam h i j w e d e r h e t h u i s v o o r b i j en t o e n w a r e n de z o o n s v a n d e n h i e r bovengenoemde J a c o b P e t e r s e n t e h u i s , d e w e l k e t o e n met d e n c o m p a r a n t v o o r d e n d e u r g i n g e n en v r o e g e n aan d e n j a g e r o f z i j h e t w a r e n , d i e h i j z o c h t , w a a r o p h i j , n a h u n een p o o s aan gezien t e hebben, Neen,Gij z i j t het n i e t , G i j l i e d e n z i j t g e h e e l o n t s l a g e n , en t o e n z e i d e h i j a a n d e n c o m p a r a n t : i k wou d a t i k j o u s t r a k s b u i t e n de d e u r gehad h a d , d a n zoudt g i j e r b e t e r van g e l u s t hebben,waarop z i j van e l kander a f gegaan z i j n . E i n d e l i j k v e r k l a a r t c o m p a r a n t d a t e r n i e m a n d b i j de e e r s t e o n t m o e t i n g i a h u i s i s g e w e e s t , b e h a l v e d e n compa» r a n t a l s de v r o u w des h u i z e s , d e w e l k e v i e r o f v i j f weken o n k r a a m s was en h a a r d o v h t e r h i e r b o v e n genoemd. Na v o o r l e z i n g p e r s i s t e e r d de c o m p a r a n t b i j d e z e v e r k l a r i n g , v e r k l a r e n d e tevens n i e t t e kunnen s c h r i j v e n . Van a l h e t w e l k w i j h e t t e g e n w o o r d i g p r o c e s - v e r b a a l h e b b e n o p g e m a a k t ëa g e t e k e n d t e n dage v o o r s c h r e v e n . " V o l g t n o g een k l e i n b r i e f j e v a n de b u r g e m e e s t e r aan de G o u v e r n e u r , r a k e n d e de g e z o n d h e i d s z o r g , 5 a u g . 1 8 1 6 " I n de g e p a s s e e r d e maand g e w a a r g e w o r d e n z i j n d e , d a t e r a l h i e r een h u i s h o u d e n z i e k l a g , v a n w e l k s z i e k t e men v r e e s d e d a t h e t D i s s e n t e r i e was. H i e r o p z o n d i k t e r s t o n d n a a r h u n om aan t e z e g g e n d a t z i j een g e n e e s h e e r m o e s t e n d o e n komen,waarop z i j l i e d e n m i j l i e t e n z e g g e n d a t z i j r e e d s een en a n d e r m a a l n a a r P u t t e n , o m de H e e r H e i n e g e z o n d e n h a d d e n , m a a r d a t d e z e H e e r , n a v e r n o m e n t e h e b b e n d a t de patiënten o n d e r de b e h o e f t i g e v o l k s k l a s s e b e h o o r d e n , g e w e i g e r d h a d b i j h e n t e komen. H i e r o p heb i k z e l v e d i e n H e e r v e r z o g t Hun t e komen z i e n en v a n de n o d i g e m e d i c a m e n t e n t e v o o r z i e n , h e t w e l k z i j n e E d e l e d a n ook g e d a a n h e e f t en h e e f t m i j g e z e g d d a t Hun z i e k t e een D i s s e n t e r i e b i l l i o s a was ; maar w e l zou k u n n e n v e r a a r d e n i n een Rode l o o p . Maar d o o r d i e n de m a n , a l s ook een z i j n e r k i n d e r e n , d i e n e v e n s hem z i e k l a g , b e i d e n o v e r l e d e n z i j n , i s d e z e Epidemie i n d e s z e l f s b e g i n g e s t u i t . I k neem de v r i j h e i d U E d . G e s t r . b i j d e z e t e v e r z o e k e n m i j de n o d i g e a u t h o r i s a t i e t e v e r l e e n e n , d e r e k e n i n g v a n de H e e r H e i n e , C h i r . t e P u t t e n , u i t de P o s t d e r o n v o o r z i e n e u i t g a v e n d e z e r Gemeente t e mogen v o l d o e n , d e w i j l i k o o r d e e l h e t m i j n P l i g t was d i e man v a n Ampts wege aan t e s c h r i j v e n , d e w i j l h i e r d o o r de Gemeente v a n eene w a a r s c h i j n l i j k e E p i d e m i e v e r l o s t w i e r d . " E r w o r d t z e l f s n i e t met één w o o r d o v e r g e r e p t d a t h e t m i s s c h i e n n o g e e r d e r t e s t u i t e n g e w e e s t was i n d i e n de d o k t e r op h u n v e r z o e k gekomen was.

Het G e m e e n t e b e s t u u r was n o g n i e t p e r f e k t g e r e g e l d . I n deze o v e r g a n g s t i j d r o m m e l d e men maar e e n b e e t j e aan. °P 1 9 d e c e m b e r g i n g e e n s c h r i j v e n u i t a a n de H e e r H o o f d s c h o u t v a n O v e r v e l u w e , w a a r i n t o t e e n Gemeenteraad v a n h e t Schoutampt Ermelo ó p e r s o n e n werd e n v o o r g e d r a g e n , één u i t N u n s p e e t , v i e r u i t E r m e l o en één u i t E l s p e e t , n . 1 . H e n d r i k H e l m i g s e n v a n A s s e l t v e r m o e d e l i j k d e z e l f d e a l s d i e m e t J a n B e e r t s e n Mouw i n de f r a n s e t i j d h u w e l i j k s c o m m i ' s s a r i s was g e w e e s t en j o n g e r was d a n J.B. Mouw. Dit s c h r i j v e n was o n d e r t e k e n d met "De benoemde Schout v a n Ermelo". Een p a a r d a g e n l a t e r w e r d e e n s t u k o n d e r t e k e n d met "De B u r g e m e e s t e r v a n N u n s p e e t , P r e s i d e n t v a n h e t S c h o u t a m p t E r m e l o " . V o o r d i e n t i j d was h e t o o k a l v a a k gewoon, de b u r g e m e e s t e r v a n N u n s p e e t . Men s p r a k t o e n d u s v a n Gemeente N u n s p e e t e n Schoutampt Ermelo. Uit e e n a n d e r s c h r i j v e n b l i j k t , d a t t o t de rustende s c h u t t e r i j i nh e t k e r s p e l Elspeet behoren 2 o n d e r o f f i c i e r e n en 14 m a n s c h a p p e n . De o n d e r o f f i c i e r e n z i j n G e r r i t S m i t en A a r t v a n Z o m e r e n , t e E l s p e e t w o o n a c h t i g . Deze s c h u t t e r i j b e h o o r t t o t de z e s de c o m p a g n i e , h e t v i e r d e b a t a l j o n , z e v e n d e d i s t r i k t , was n i e t bewapend e n h i e l d t o t h e d e n o o k n o g g e e n excercitie. Bovengenoemde H.H. v a n A s s e l t was i n d i t j a a r b u r g e m e e s t e r v a n de Gemeente G a r d e r e n , w a a r t o e E l s p e e t b e h o o r d e v a n 1814 t o t 1 8 1 8 . Er werden i n d i e t i j d ook een t i e n t a l h u w e l i j k e n g e s l o t e n t e G a r d e r e n e n één d a a r v a n was d a t v a n J o h a n n e s Mouw, de z o o n v a n J a n B e e r t s e n Mouw, v r o e g e r e c o l l e g a v a n genoemde v a n A s s e l t . Van de Gemeente G a r d e r e n i s n i e t v e e l m e e r b e k e n d en o v e r g e b l e v e n d a n h e t h u w e l i j k s r e g i s t e r . Als c u r i o s i t e i t nemen we de E i s p e t e r h u w e l i j k s a k t e v a n J o h a n n e s Mouw, l a t e r m e e s t genoemd Hannes en G e r r i t j e de B r u i n h i e r o v e r . "In h e t j a a r eenduizend acht honderd z e v e n t i e n , d e n d r i e en t w i n t i g s t e n d e r maand n o v e m b e r , d e s v o o r d e m i d d a g s om e l f u r e c o m p a r e e r d e v o o r m i j : H.H. v a n A s s e l t , B u r g e m e e s t e r e n a m b t e n a a r v a n d e n B u r g e r l i j k e S t a n d d e r Gemeente v a n G a r d e r e n , P r o v e n cie G e l d e r l a n d : J o h a n n i s J a n s e n Mouw, v a n b e r o e p s c h a a p h e r d e r , o u d b i j n a n e g e n en t w i n t i g j a r e n , m e e r d e r j a r i g e B r u i d e g o m , w o o n a c h t i g t e E l s p e e t , Gemeente G a r d e r e n , op d e n n e g e n e n t w i n t i g s t e n d e r maand d e cember v a n h e t j a a r e e n d u i z e n d z e v e n h o n d e r d a c h t en t a c h t i g , v o l g e n s d o o p a t t e s t t e E l s p e e t afgegeven, ge-

1 817. b o r e n u i t h e t h u w e l i j k v a n J a n B e e r t s e n Mouw en M e t t e n H e n d r i k s , de e e r s t e i n l e v e n , wonende t e E l s p e e t , l a a t s t e o v e r l e d e n i n den j a r e eenduizend z e v e n h o n d e r d v i j f en n e g e n t i g , op d e n t i e n d e n d e r maand f e b r u a r i en G e r r i t , j e R i j k e r s de B r u i n , z o n d e r b e r o e p , oud c i r c a t w i n t i g j a r e n , m i n d e r j a r i g e b r u i d , wonende i n ' t B u u r t s c h a p V i e r h o u t e n , o n d e r E l s p e e t , gemeente G a r d e r e n , op d e n z e v e n e n t w i n t i g s t e n d e r maand j a n u a r i v a n h e t j a a r e e n d u i z e n d zevenhonderd zeven en n e g e n t i g v o l g e n s d o o p a t t e s t van E l s p e e t afgegeven, geboren u i t h e t h u w e l i j k v a n R i j k e r ! J a n s e n de B r u i n e n M a r i t j e G e r r i t s , de e e r s t e i n l e v e n wonende i n 1 t B u u r t s c h a p V i e r h o u t e n onder E l s p e e t , gemeente G a r d e r e n . L a a t s t e o v e r l e d e n i n den j a r e eenduizend achthonderd e l f , op d e n e e n e n d e r t i g s t e d e r maand j a n u a r i , v o l g e n s doodattest t e Elspeet afgegeven. De v a d e r s , b e i d e d e r B r u i d e g o m g en B r u i d v e r k l a r e n Hunne v o l k o m e n e G o e d k e u r i n g en t o e s t e m m i n g te v e r l e n e n t o t h e t H u w e l i j k d a t Johannes Jansen Mouw e n G e r r i t j e R i j k e r s de B r u i n v o o r n e m e n s z i j n a a n t e g a a n , B r u i d i g o m e n B r u i d h e b b e n ons v e r z o c h t hunne v o l k o m e n h u w e l i j k t e v o l t r e k k e n , w a a r v a n de a f k o n d i g i n g e n z i j n g e s c h i e d op d e n n e g e n d e n en z e s t i e n d e n , b e i d e d e r maand n o v e m b e r v a n h e t j a a r eenduizend achthonderd z e v e n t i e n , waartegen gene v e r h i n d e r i n g h e b b e n o p g e d a a n , zo h e b b e n de c o m p a r a n t e n n a d a t h u n de b e w i j s s t u k k e n w a r e n v o o r g e l e z e n , met l u i d e r stemmen a l s z o d a n i g t e e r k e n n e n h e b b e n w i j B u r g e m e e s t e r i n namen d e r Wet v e r k l a a r t d a t opgenoemde B r u i d e g o m en B r u i d d o o r h e t h u w e l i j k z i j n v e r b o n d e n . Van a l h e t w e l k w i j deze A c t e h e b ben o p g e m a a k t i n t e g e n w o o r d i g h e i d v a n E v e r t J o h a n nes F r e n s , s c h o o l m e e s t e r , o u d z e v e n e n v e e r t i g j a r e n , T i j s Jansen, d a g l o n e r , oud v i j f e n v i j f t i g j a r e n , J a cob P l u i j m , k l e e r m a k e r , o u d d r i e en z e s t i g j a r e n , H e l m e r t v a n A s s e l t , oud v x e r e n t w x n t x g j a r e n , a l l e wonende t e E l s p e e t . Geen d e r c o n t r a c t a n t e n v e r maagd s c h a p t z i j n d e , w e l k e d e z e a c t e n a o v e r l e z i n g b e n e v e n s o n s h e b b e n o n d e r t e k e n d a l s m e d e de compar a n t e n e n de v a d e r s d e r z e l v e n . "

^

7Jf z

X

Y

Y

>• \ ' ' •. **-. fa.

.YX.u

-SM*.

-

<* '%>cZ 'Y

cy'ó // a/t 'i< 7 Ja ;ijfst //ijk *> ' ra' .}ZiY7 JIUZY>y^,ï>u+i»

Z>~

9Y7k

A/A //

X'jYY

lA'YYAA

1817. U i t e e n b r i e f w i s s e l i n g t u s s c h e n de b u r g e m e e s t e r s v a n E r m e l o en N i j k e r k b l i j k t d a t e r n o g g e e n d i r e c t e v e r b i n d i n g s w e g e n w a r e n , v a n de ene p l a a t s n a a r de a n d e r . M o e i l i j k v o o r t e s t e l l e n , m a a r a l s een g r o e p m i l i t a i r e n dus v a n A m e r s f o o r t n a a r Z w o l l e moest,dan z o r g den de b u r g e m e e s t e r s d e r t u s s c h e n l i g g e n d e p l a a t s e n v o o r een g i d s , d i e de t r o e p d a n w e e r n a a r de v o l g e n d e p l a a t s bracht. Zo kwam op 19 en 20 j a n u a r i een g r o e p m i l i t a i r e n u i t N i j k e r k i n E r m e l o aan,met een g i d s u i t N i j k e r k , d i e hier terugging. B u r g e m e e s t e r R o l f f , n i e t met de gang v a n z a k e n op de h o o g t e , h a d n i e t d i r e c t e e n g i d s b i j de h a n d . Wat v e r o n t w a a r d i g d s c h r e e f h i j n o g d e z e l f d e d a g aan de b u r g e m e e s t e r v a n N i j k e r k o.a. d i t : " Zo v e r o o r z a a k t z u l k s v e e l m o e i t e en ongemak a a n m i j , d e w i j l de g e m e l d e g i d s n i e t s geen b e w i j s b i j z i c h h a d , d a t h i j n i e t v e r d e r d a n E r m e l o b e h o e f t roede t e gaan w a a r d o o r m i j n e i n g e z e t e n e n w e i g e r a g t i g z i j n om a l s d i d s mede t e g a a n , z e g g e n d e w i e 231 ons b e t a l e n , d i e man k a n het w e l l i e g e n . E c h t e r m o e t e n de m i l i t a i r e n g e h o l p e n , d e z e w o r d e n dan d r i f t i g en v a l l e n e r m i j h a r d l a s t i g o v e r , g e l i j k h e d e n p l a a t s h a d , t o e n i k h i e r n i e t s c h i e l i k g e h o o g een g i d s k o n b e z o r g e n en d a t was n i e t m o g e l i j k , d e w i j 1 de menschen d i e v o o r g i d s mede moeten,om h e t s c h o n e w i n t e r w e d e r , a l l e n a a r h e t v e l d werken waren. Kwam d e n commanderende O f f i c i e r b i j mi j , m i j d r e i gende a l s e r n i e t t e r s t o n d een g i d s w a s , h i j m i j z e l f mede zoude nemen, i k z e i d e h i e r o p , d a t a l s h i j z u l k s v e r k o o s , h i j maar d o e n m o e s t w a t h i j k o n d e d o e n , w a a r o p h i j inbond. E n f i n i k b e z o r g d e hem met v e e l m o e i t e e e n G i d s , w a a r d o o r i k v a n hem v e r l o s t w i e r d , m a a r d a a r z u l k s meer g e b e u r e n k a n en men a r l t o o s zo geen G i d s e n b i j de h a n d h e e f t , z o v e r z o e k i k U Ed.G.mij z u l k s v o o r a f t e doen m e l d e n op d a t i k a l l e ongemakken met de m i l i t a i r e n d i e t o c h g e h o l p e n moeten worden voorkomen k a n . " U i t h e t a n t w o o r d v a n de b u r g e m e e s t e r v a n N i j k e r k b l i j k t d a t d e z e g i d s e n d i e n s t e n nimmer w e r d e n b e t a a l d . De o v e r h e i d h a d v r o e g e r a l t i j d a l b e l a n g s t e l l i n g v o o r de m o l e n a a r s en h u n w e r k . D i t h i e l d n a t u u r l i j k v e r band met a c c i j n z e n o f h e t i n k o m e n v a n de m o l e n a a r s . Op 30 d e c e m b e r v a n h e t v o r i g j a a r v r o e g e n de Ged. S t a t e n h i e r o v e r i n l i c h t i n g e n a a n de b u r g e m e e s t e r . De 15 e j a n u a r i a n t w o o r d de b u r g e m e e s t e r d i t : "Ter b e a n t w o o r d i n g van U Ed.Gr.Achtb. m i s s i v e v a n 30 d c c . 1 8 1 6 h e b i k de e e r U e n z . t e m e l d e n , d a t a l h i e r i n deze Gemeente v a n j a r e n h e r w a a r t s , h e t g e b r u i k g e w e e s t i s , z o wanneer h e t d o o r h e t Gouvernement n i e t v e r b o d e n w i e r d , d a t men d e n m o l e n a a r v o o r h e t m a l e n v a n k o o r n , l i e t s c h e p p e n , ( z o a l s men z i c h a l h i e r u i t d r u k t e ) . Of men m o e s t l i e v e r met g e l d w i l l e n b e t a l e n , w a a r mede de q p o l e n a a r d a n o o k t e v r e d e n was, e c h t e r h a d e e r s t gemelde m a n i e r v a n b e t a l i n g h e t meeste p l a a t s . "

1817

V e r m o e d e l i j k i n verband met g e v a l l e n van b e d e l a r i j v r o e g e n Ged.Staten ook i n l i c h t i n g e n over een g e r r i t j e Cramer u i t E l s p e e t o f Ermelo. U i t h e t onderzoek d a t de burgemeester i n s t e l d e , b l e e k d a t G e r r i t j e op 6 november 1788 t e Leuvenum was g e b o r e n , a l s d o c h t e r van D.Cramer en J a p i k j e R i k s . Het e c h t p a a r was enige t i j d vóór de komst van de Franschen i n 1795 naar P u t t e n v e r t r o k k e n . De moeder van G e r r i t j e zou daar g e s t o r v e n z i j n , v o l g e n s de z e g s l i e d e n van de burgemeester,door de b e e t van een v a r k e n . Daarna zouden vader en dóchter naar Apeldoorn v e r t r o k k e n z i j n en a l s de burgemeester j u i s t was i n g e l i c h t moest e r i n E l s p e e t mog een z u s t e r van G e r r i t j e wonen. Volgens de boeren van E l s p e e t en Leuvenum was daar van b e d e l e n door de f a m i l i e Cramer n i e t s bekend. Door een zwaar onweer en een b l i k s e m i n s l a g i n de t o r e n van Ermelo,was de burgemeester zo geschrokken dat h i j d i r e c t v o o r s t e l d e om e n k e l e d i n g e n v o o r b r a n d b e s t r i j d i n g aan t e s c h a f f e n . H i j d r o e g d a t zo voor,aan de Gouverneur d e r p r o v ; " Daar W i j , i n d i e n h e t Opperwezen z u l k s n i e t g e n a d i g a f gewend h a d , i n h e t z e l f d e o n g e l u k hadden kunnen komen, w a a r i n A p e l d o o r n z i c h thans b e v i n d en w e l l i c h t had h e t d o o r de s i t u a t i e en g e s t e l d h e i d van h e t Dorp w e l l i c h t nog v e e l e r g e r kunnen u i t v a l l e n , d o o r d i e n w i j n i e t s geen r e d d i n g s m i d d e l e n a l h i e r hebben. Door h e t onweder,hetwelk woensdad 5 maart des avonds t e n 7 a f \ p l a a t s had en h e t w e l k h i e r boven i n de Toren s l o e g . Er had een g r o t e c o n s t e r n a t i e p l a a t s , i e d e r kermde en v r e e s d e v o o r h e t z i j n e en bedacht om h u l p m i d d e l e n t e e r l a n g e n ; maar niemand kon d e z e l v e bezorgen, zodat i n d i e n de b r a n d n i e t van z e l v e was u i t g e g a a n , e n door de a c t i v i t e i t van den s c h o o l m e e s t e r en den Persoon J.W. van Benthetn,die b e i d e t o e n de vlam g e b l u s t w a s , z i c h i e d e r met een n a t t e deken naar boven begaven,om h e t smeulvuur t e B l u s s c h e n . Het i s om deze r e d e n , d a t i k de v r i j h e i d neem U E.G. t e v e r z o e k e n , m i j de n o d i g e a u t o r i s a t i e t e verlenen,om t e n k o s t e d e r Gemeente,twee k o p e r e n brandtonnen om i n den T o r e n t e p l a a t s e n , b e n e v e n s h e t benodigde om h e t wat e r naar boven t e k r i j g e n , a l s een t o n en touw met Kat r o l , alsook 6 a 7 brandhaken,dewijl h i e r v o l s t r e k t niks i s , t e r r e d d i n g b e n o d i g t , i n v a l h e t o n g e l u k , h e t w e l k God verhoedde,weder eens gebeurde." Van h e t plan,met tonnen en k a t r o l , i s n i e t s gekomen De Comm.wilde h e t w e l b e v o r d e r e n maar de gemeenteraad keurde h e t a f , h o e w e l de burgemeester nog t e berde b r a c h t dat P u t t e n z e l f s twee b r a n d s p u i t e n b e z a t . Zo v e r t e l d e de burgemeester de bezwaren van de r a a d z " maar de l e d e n d e r Gemeente,dachten,dat daar,de Gemeen t e i n geene f l o r i s a n t e o m s t a n d i g h e i d z i j n d e , w a a r d o o r eene g e l d l o o s h e i d onder de inwoonders o n t s t a a t , h e t n i e t d o e n l i j k zoude z i j n een b r a n d s p u i t t o e t e s t e l l e n .

1817. D a a r t e b o v e n z o u d e men n o g n i e t met de b e h a n d e d e r z e l v e r b e k e n d z i j n , a l s ook de v e r a f g e l e g e n d e r b u u r t e n , z o u d e de b e h a n d e l i n g d e r z e l v e , o p een a l s men d i e n o d i g h a d , n i e t u i t t e o e f e n e n z i j n . Wat de t o n n e n en h a k e n b e t r e f t , h i e r o v e r was de r a a d v a n g e v o e l e n d a t men b u i t e n een b r a n d s p u i t , d a a r m e e z e e r w e i n i g n u t zou kunnen doen." ling heid tijd

Van o v e r h e i d s w e g e o n t v i n g e n de g e m e e n t e n v r o e g i n h e t v o o r j a a r s t a t e n toegezonden,waarop moest worden v e r m e l d , w e l k e s o o r t e n a a r d a p p e l s w e r d e n v e r b o u w d , hoe g r o o t de v o o r r a a d p o o t a a r d a p p e l s w a s , h o e v e e l men n o d i g h a d , h o e v e e l g r o n d men met a a r d a p p e l s b e t e e l d e e n z . V o o r ons i s n a t u u r l i j k a l l e e n i n t e r r e s s a n t w e l k e s o o r t e n t o e n v e r b p u w d w e r d e n . Het w a r e n deze : Vroegen; Fransche S t o e l e m a t t e r s . L a t e n ; Z e e u w s c h e , Roode en F r i e s c h e . V e e a a r d a p p e l s ; E e n s t a m m e r s en O n w i j z e . Een b i j z o n d e r b r i e f j e v a n b u r g e m e e s t e r R o l f i s d a t 1 3 m a a r t , a a n de G o u v e r n e u r v a n G e l d e r l a n d . " T e r v o l d o e n i n g aan A r t . 1 1 v a n U E . G e s t r . b e s l u i t d d . 1 m a a r t d e z e s j a a r s , h e b i k de e e r t e r Uwer k e i m i s s e t e b r e n g e n , d a t de B u r g e m e e s t e r s b a n N u n s p e e t en E l s p e e t a l h i e r i n de Gemeente Kamer,op d e n 10 d e z e r , t e r v o l d o e n i n g aan h e t A r t . 1 0 v a n b o v e n v e r m e l d B e s l u i t , v e r g a d e r t z i j n geweest. Na z i c h t o t e e n Raad g e f o r m e e r t t e h e b b e n en d e n Heer V i t r i n g a , B u r g e m e e s t e r van Nunspeet t o t P r e s i d e n t g e s t e l d t i s deze v e r g a d e r i n g b e s l o t e n , o m t o t h e t bekomen v a n v r i j w i l l i g e r s i e d e r B u r g e m e e s t e r i n z i j n e gem e e n t e eene P u b l i c a t i e met de n o d i g e R e n s e i g n e m e n t e n , ( i n l i c h t i n g e n ) h i e r op v o l g e n d e zoude d o e n a f k o n d i gen,op a a n s t a a n d e Z o n d a g d e n 1 6 m a a r t e e r s t k o m e n d e . Waarmede de v e r g a d e r i n g v o o r a l s t o e n g e s l o t e n i s , t o t nader o r d e r . " _ „ De B u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o . Ook d i t b r i e f j e rnunjr n i e t u i t d o o r d u i d e l i j k h e i d , maar i n i e d e r g e v a l w a r e n e r nu twee b u r g e m e e s t e r s , e e n i n N u n s p e e t en een i n E r m e l o . P r e s i d e n t b e t e k e n d e h i e r h o o f d v a n de s c h u t t e r i j i n h e t s c h o u t a m b t E r m e l o en d a a r h o o r d e E l s p e e t v e r m o e d e l i j k ook o n d e r . V e r d e r was E l s p e e t h i e r n a t u u r l i j k een v e r s c h r i j v i n g , w a n t v e l e n w i s t e n n i e t waar E l s p e e t b e s t u u r l i j k o n d e r r e s s o r t e e r d e . H e t kwam v a k e r v o o r d a t o v e r h e i d s d i e n a r e n b r i e v e n a d r e s s e e r d e n aan de B u r g e m e e s t e r v a n Elspeet. van

De G o u v e r n e u r b e r i c h t t e op 5 m e i aan de b u r g e m e e s t e r , d a t i h E r m e l o o.a.een v i c a r i e , S t . C a t h a r i n a , b e s t o n d , g e f u n d e e r d i n de k e r k a l d a a r en d a t de i n k o m s t e n o n d e r meer b e s t o n d e n u i t een e r f p a c h t g r o o t f . 8 0 , v e r s c h u l -

1817. d i g d door Jannes Bast. Deze was o v e r l e d e n , m a a r de G o u v e r n e u r h e r i n n e r d e e r aan d a t d i t b e d r a g a l s v a n ouds b e t a a l d d i e n d e t e w o r d e n en n o g n i e t b e t a a l d was. De b u r g e m e e s t e r s t a k z i j n l i c h t op b i j J a n B a s t , de z o o n en e r f g e n a a m v a n J a n n e s . J a n v e r t e l d e t e w e t e n d a t h i j d i t s c h u l d i g was en was ook w e l b e r e i d om t e b e t a l e n , m a a r d o o r h e t o n t b r e ken van c o n t a n t e n g i n g d a t n i e t . H i j v r o e g u i t s t e l , t o t h i j de w o l v a n z i j n s c h a p e n v e r k o c h t z o u h e b b e n en de o o g s t b i n n e n g e b r a c h t was. D o o r de b l i k s e m i n s l a g i n de t o r e n t e E r m e l o , d i t v o o r j a a r en de d a a r d o o r o n t s t a n e schade,kwam de v r a a g n a a r h e t e i g e n d o m v a n de t o r e n i n d i s c u s s i e , e e n k w e s t i e d i e ook i n E l s p e e t h e r h a a l d e l i j k s p e e l d e . De a r g u m e n t e n w a r e n d a a r a l l i c h t h e t z e l f d e . Wat E r m e l o b e t r e f t v o l g t h i e r een b r i e f v a n de b u r g e m e e s t e r aan de G o u v e r n e u r , v a n 8 a u g u s t u s : " I n g e v o l g e U H . E d . G e s t r . b e s l u i t v a n 27 j u n i , h e b i k de e e r h e t v o l g e n d e t e r k e n n i s s e t e b r e n g e n . D a t de k e r k t o r e n s v o o r d e n j a r e 1795 g e h e e l aan de k e r k b e h o o r d e n , d a t de B u r g e r i j e v e n w e l b i j f e s t i v i t e i t e n , a l s a n d e r z i n s , g e b r u i k v a n de k l o k k e n maken k o n d e , d a t ook h e t o n d e r h o u d v a n h e t u u r w e r k , a l s m e d e d e n K l o k k e n i s t , v a n de K e r k b e t a a l d w i e r d e n . Dat n a d e n j a r e 1811 d e n t o r e n g e h e e l v a n de k e r k i s a f g e s c h e i d e n en b e s c h o u w d a l s een eigendom v a n de B u r g e r l i j k e G e m e e n t e , u i t w e l k e n h o o f d e daarom j a a r l i j k s ook een p o s t t e r o n d e r h o u d i n g v a n den T o r e n , u u r w e r k en K l o k k e n i s t , o p h e t B u d g e t d e r gemeente g e b r a c h t w i e r , b e d r a g e n d e v o o r o r d i n a i r e o h d e r h o u d v a n de t o r e n f . 2 0 v o o r h e t u u r w e r k f . 2 0 en j a a r w e d d e d e r K l o k k e n i s t f . 1 0 . Maar d a a r e r i n v e r s c h e i d e n j a r e n geen k a p i t a l e r e p a r a t i e g e s c h i e d waa,kwam de g e m e e n t e r a a d o v e r e e n om i n d i t l o p e n d e j a a r v o o r e x t r a r e p a r a t i e een som v a n f . 5 0 aan de h e r e n S t a t e n v o o r t e d r a g e n , w e l k e som ook g a c c o r d e e r t i s , m a a r d a a r i k v a n t e r z i j d e v e r n o m e n h e b , d a t w a n n e e r de T o r e n n a a r b e h o r e n g e r e p a r e e r d z o u w o r d e n , m e n d a a r t o e meer d a n f . 6 0 0 b e n o d i g t , o m w e l k e r e d e n i k a l s n o g n i e t heb k u n n e n b e s l u i t e n een a a n b e s t e d i n g v o o r t e s t e l l e n , d a n a l v o r e n s d p p r een goed a r c h i t e k t n a d e r met de mate d e r o n k o s t e n bekend t e z i j n gemaakt . I n t u s s c h e n Uw b e s l u i t h i e r b o v e n v e r m e l d o n t v a n g e n d e , b e n i k h i e r v a n a f g e g a a n , i n a f w a c h t i n g v a n de n a d e r e d e c i s i e van U t e ontvangen. D a a r u m i j a a n s c h r i j f t om h e t z e l v e t e r k e n n i s v a n de k e r k e r a a d t e b r e n g e n en h u n a d v i e s t e n deze aan u t e doen toekomen,heb i k t e r s t o n d d i t b e s l u i t hen t o e g e z o n d e n , m e t v e r z o e k om a d v i e s , h e t w e l k d o o r h e n g e s c h i e d z i j n d e , h e b i k de e e r U d i t t o e t e z e n d e n . T e v e n s heb i k de e e r U t e m e l d e n d a t i k d i t a d v i e s ook t e r k e n n i s v a n de g e m e e n t e r a a d d e z e r p l a a t s g e b r a c h t h e b , d e w e l k e i n g e v o e l e n w a r e n , d a t i n de e e r s t e p l a a t s

1817.

d e w i j l de t o r e n vóór 1 7 9 5 aan de k e r k t o e b e h o o r d e en ook i n d e z e g e m e e n t e geen v e r s c h i l l e n d e G o d s d i e n s t i g e gemeen t e v o o r k o m e n , m e n z e e t g e v o e g e l i j k de t o r e n w e d e r aan de k e r k a l s h u n e i g e n d o m k o n d e a f s t a a n en t e n tweede d a t , d a a r de t o r e n l a n g e o f na n i e t i n d i e s t a a t i s , w a a r i n z z i j was t o e n de B u r g e r i j h a a r v a n de k e r k o v e r n a m , z i j g e r e d e l i j k i n de b i l l i j k e c o h d i t i e v a n o v e r n e m i n g d o o r h e r e n K e r k m e e s t e r e n v o o r g e s t e l d , o n d e r a p r o b a t i e van den U Ed.hunne t o e s t e m m i n g geven w i l d e n . " B u r g e m e e s t e r R o l f k r e e g p l e z i e r i n h e t maken v a n p r o c e s s e n - v e r b a a l . O p 1 7 a p r i l m a a k t e h i j e r een v a n een b u i t e n g e w o n e z i t t i n g v a n de R a a d , d i e n i e t s b e s l o o t . : Proces- v e r b a a l . " P r o v i n c i e G e l d e r l a n d , K w a r t i e r Arnhem,Gemeente E r melo, z i t t i n g van woensdag 1 7 a p r i l 1 8 1 7 » De Raad d e r Gemeente v a n E r m e l o , g e c o n v o c e e r t d o o r de H e e r B u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o , d e n w e l k e d a a r t o e o n t v a n g e n authrórisatie dus v a n d e n Hoog E d . G e s t r . H e e r Gouverneur dezer Provincie,buitengewoon vergaderd z i j n d e , t e r p l a a t s e h a r e r gewone z i t t i n g e n , t e n e i n d e t e d e l i b e r e r e n enz. enz." H e t h e l e d a b a t kwam h i e r o p n e e r d a t de s c h o o l m e e s t e r g e k l a a g d had o v e r z i j n v e r m i n d e r i n g van i n k o m s t e n . De o o r z a a k was d a t v e l e o u d e r s h u n k i n d e r e n n a a r k o r t e r b i j gelegen scholen stuurden,als Harderwijk,Putt e n en E l s p e e t . V e r d e r h i e l d e n v o o r a l z o m e r s , v e e l ouders hun k i n d e r e n t h u i s , t e r u i t w i n n i n g v a n een d a g h u u r d e r , v o o r h e t o p p a s s e n en h o e d e n v a n h e t v e e , a l s a n d e r z i n s . D a a r b i j kwam n o g d a t h e t a a n t a l e i g e n k i n d e r e n v a n de s c h o o l m e e s t e r maar s t e e d s t a l r i j k e r w e r d . T e n s l o t t e kwam de r a a d t o t de c o n c l u s i e " d a t z i j geen moment z o u a a r z e l e n om de m e e s t e r een jaarlijkse t o e l a g e v a n f . 5 0 t e g e v e n , a l s de gemeente n i e t zo k l e i n was en n i e t zo a r m . G e l e t ook de s c h a d e n d i e de i n w o o n d e r s s i n d s e n i g e j a r e n v o o r a l i n hun verbouw g e l e d e n h e b b e n , a l s ook de z w a r e b e l a s t i n g e n d i e z i j h e b b e n moet e n d r a g e n , d i t en a n d e r e a a n g e b r a c h t e b e z w a r e n n o p e n hun E d . t o t t e r u g h o u d i n g . " D i t was dus h e t r e s u l t a a t v a n de b u i t e n g e w o n e z i t t i n g v a n de Raad. Men s t e l d e n o g v o o r z i c h t i g aan de Gou v e r n e u r v o o r , d a t d e z e zou t r a c h t e n de f . 5 0 v a n r i j k s wege v e r g o e d t e k r i j g e n en a n d e r s z o u h e t p l a n m i s s c h i e n eens d o o r k u n n e n g a a n a l s d e z e gemeente eens g e c o m b i n e e r d w e r d met a n d e r e . Wat 1 j a n u a r i a . s . g e b e u r d e . De g e m e e n t e N u n s p e e t w e r d i n f e b r u a r i een b o e t e v a n f.350 opgeiegd,omdat z i j i n 1 7 9 9 n i e t voldoende soldat e n had g e l e v e r d v o o r de v i j a n d . N i e t t e b e g r i j p e n . Na p r o t e s t e n d e e l d e de G o u v e r n e u r i n m e i aan de b u r g e m e e s t e r mee j d e z e z a a k w e l t e k u n n e n l a t e n b e r u s t e n .

y n b i f i a n t

t>rr

.fttbrrïanfefn.

E X T R A C T

uit het

der RE SOL U den /'^

AMSTERDAM,

R E G I S T E R

TIEN. Februari)

18j7.

n V I C E - P R E S I D E N T V A N I , E T SJJNDIR AA T , ? E R N EDEN, heeft goedgevonden en verstaan, de Heeren' B u r - e mee s t e r en of B e s t u u r d e r en der natemeldcne Sleden en GemeenlJ ie kennen te geven, zoo als geschiedt bij deze, dat, bij de sluiting van het oude Sijndikaat, gebleken i s , dat zij n o g respektiveüjk gedebiteerd staan met de volgende Sommen ; / y / / A

BOETE wegens te min ge leverde Manschappen , aan de Armee in 1799.

V E R I' O N D1N G I AFGESTANE

o v e r 18o5 !

en

**mixAv Alm 'A*e

F O F K M T U R t S ,

vroeger, j 1

Y

y

y

Z E G G E . f / y a Ai

j

/

r

y

/e-n*

Wordende zij mitsdien verzocht en geïnferpelleerd bij deze, om de alzoo verschuldigde Sommen, binnen den tijd van ééne maand na dato dezer, opteleggen en te betalen ter T h e s a u r i e van bet S i j n d i k a a t , gevestigd binnen Amsterdam, ofte wel bij den O n t v a n g e r P a r t i k u l i e r van hun arrondissement, daarvan aan het S i j n d i k a a t rapport doende; en om, bij gebreke van dien, mede vóór expiratie van gemelden termijn, aan den Fice-P reside nt de redenen optegeven welke bun die betaling doen vertragen , en tevens den fijd ^wanneer en de wijze waarop zij zich voorstellen dezelve te zullen kunnen effeo' t heeren 5 ten einde daaromtrent als dan , naar bevind van «aken, nader te konnen worden gedisponeerd. E n zal Extract dezer aan Heeren B u r g e m e e s t e r e n of B e s t u n r d e r e a van opgeroeide Steden en Gemeenten, tot derzelver informatie en narigt, worden toegezonden. Accordeert

met roorsz.

Register,

1818.

De s c h o u t v a n E r m e l o s t u u r d e de H o o f d s c h o u t v a n o v e r V e l u w e op 29 j a n u a r i een v o o r d r a c h t t o t h e t a a n s t e l l e n v a n een v e l d w a c h t e r t e E l s p e e t , o p een j a a r l i j k s t r a c t e m e n t van f.106. A l s e e r s t e v e l d w a c h t e r w e r d d a a r n a benoemd A n d r i e s V r i j h e i d , m a a r A n d r i e s had z i j n v r i j h e i d vermo e d i T T j k " t e l i e f , z a g z e k e r n i e t v e e l i n d a t i n s t i t u u t van v e l d w a c h t e r s , w a n t h i j b e d a n k t e v o o r de e e r . De s c h o u t en z i j n twee a s s e s s o r e n s t e l d e n t o e n 1 4 m e i v o o r om A a l t Renden t e benoemdn» D i t g e b e u r d e h o e w e l de i n w o n e r s v a n E l s p e e t s c h i j n b a a r n i e t om een v e l d w a c h t e r s t o n d e n t e s p r i n g e n . De s c h o u t v a n E r m e l o k l a a g d e e r de negende j u l i ove t e g e n de h o o f d s c h o u t , d a t h i j i n E l s p e e t w e r d t e g e n g e w e r k t . A l z i j n v r i e n d e l i j k e p o g i n g e n om w o o n r u i m t e t e v i n d e n , b l e v e n t o t h e d e n v r u c h t e l o o s en v o l g e n s hem war e n e r i n h e t d o r p en o m g e v i n g v e r s c h e i d e n e d i e t e g e n een b i l l i j k e v e r g o e d i n g een p a a r k a m e r s k o n d e n a f s t a a n . K o r t d a a r n a s l a a g d e de s c h o u t e r i n om i n w o n i n g t e v i n d e n v o o r Renden. Dan was e r e v e n l a t e r n o g een j u s t i t i e k w e s t i e . De h e e r H.H.van S s s e l t , t o t v o o r k o h t b u r g e m e e s t e r v a n Gard e r e n , n u a s s e s s o r van h e t schoutampt,was i n a p r i l benoemd t o t G r i f f i e r b i j h e t G e r e c h t v a n b l o o t e p o l i t i e , i n het schoutampt Ermelo. H i j m o e s t de b e t r e f f e n d e v e r k l a r i n g i n Arnhem b i j de O f f i c i e r v a n de R e c h t b a n k v a n e e r s t e a a n l e g komen t e k e n e n , m a a r d i t v o n d v a n A s s e l t t o c h w e l een b e e t j e omslachtig. Op v e r z o e k v a n de s c h o u t , m o c h t h e t s c h r i f t e l i j k geb e u r e n en v a n A s s e l t s c h r e e f t o e n h e t v o l g e n d e briefje: " I k ondergetekende H e n d r i k H e l m e r t s e n van A s s e l t , b i j B e s l u i t v a n de R e c h t b a n k v a n e e r s t e a a n l e g , z i t t i n g h o u d e n d e t e A r n h e m , v a n den t i e n d e n m a a r t 1 8 0 0 a c h t t i e n , benoemd t o t G r i f f i e r b i j g e t G e r e c h t v a n b l o o t e i n h e t s c h o u t a m p t E r m e l o , z w e e r met d e z e n , g e h o o r z a a m h e i d aan de G r o n d w e t , g e t r o u w h e i d aan den K o n i n g en m i j v a n den m i j o p g e d r a g e n p o s t met i j v e r en n a a r g e w e t e n t e z u l l e n kwijten." E l s p e e t den april 1818. Van 1 8 1 4 t o t 1 8 1 8 b e h o o r d e h e t k e r s p e l E l s p e e t onde de g e m e e n t e G a r d e r e n en de o n t v a n g e r v a n d i e gemeente was t o e n W.vam Bommel. Op l a s t v a n g e d . s t a t e n s c h r e e f de n i e u w benoemde o n t v a n g e r v a n E r m e l o , N . G o e d b l o e d , e e n p a a r m a a l a a n v a n Bommel,om t o e z e n d i n g v a n a l l e s t u k k e n d o c u m e n t e n en g e l d e n , m e t a d m i n i s t r a t i e , d a t v a n E l s p e e t a a n w e z i g was o v e r d e z e j a r e n . E i n d e l i j k s c h r e e f de v o o r m a l i g e o n t v a n g e r t e r u g d a t er geen s t u k k e n o f d e r g e l i j k e E l s p e e t b e t r e f f e n d e , o n d e r hem b e r u s t e n d e w a r e n . E r i s dus o v e r d i e p e r i o d e n i e t v e e l aan h e t p a p i e r toevertrouwd. De 25 s t e f e b r u a r i kwam de s c h o u t met z i j n t w e e as s e s s o r e n , E , J . v a n B r o n k h o r s t , t e v e n s o n t v a n g e r , e n H.H.toan

1818. Asselt u i t Elspeet,in vergadering bijeen. Dan w o r d t h e t v o l g e n d e g e n o t u l e e r d : " I n o v e r w e g i n g genomen z i j n d e d a t h e t h o u d e n d e r j a a r m a r k t e n op Z o n d a g s t o o r n i s t o e b r e n g t a a n de p l e c h t m a t i ge v i e r i n g v a n d e z e a a n de o p e n b a r e C h r i s t e l i j k e Godsdienst toegewijde dag; I s b e s l o t e n de j a a r m a r k t e n , w e l k e i n d r i e k e r s p e l s v a n d i t S c h o u t a m p t op Z o n d a g p l e g e n p l a a t s t e h e b b e n , v o o r t a a n t e doen houden a l s v o l g t . Te E r m e l o op de 2 de d i n s d a g en w o e n s d a g i n o c t o b e r . Te N u n s p e e t op de 2 de d i n s d a g en wèensdag i n s e p t e m b e r Te E l s p e e t op de 1 s t e dinëdag en w o e n s d a g i n o c t o b e r . Er i s w i j d e r s goedgevonden d i t b e s l u i t t e r a p r o b a t i e aan Gedeputeerde s t a t e n i n t e zenden. D i t c o l l e g e was s c h i j n b a a r n i e t zo e r g z w a a r op de h a n d , w a n t z i j v o n d e n h e t n o g maar v r e e m d om de j a a r m a r k t e n op z o n d a g a f t e s c h a f f e n . D a a r d i e n d e e e r s t n o g een s over gepraat worden,vonden z i j . De H o o f d s c h o u t v a n o v e r V e l u w e , d a n w e e e r genoemd Commissaris d e r p r o v i c i e o f Gouverneur des K o n i n g s , l i e t d a t op 2 7 a p r i l a a n de b u r g e m e e s t e r w e t e n en d i t s t o n d o.a.in z i j n verslag: " V a a r o p g e d e l i b e r e e r d z i j n d e , g o e d g e v o n d e n i s om de H o o f d s c h o u t e n v a n V e l u w e , a l s m e d e de B u r g e m e e s t e r s v a n E l b u r g en H a r d e r w i j k , r e s p e c t i e v e l i j k u i t t e n o d i g e n om de I n g e z e t e n e n v a n h u n H o o f s c h o u t a m p t en d i e i n h u n n e r S t a d , o p t e r o e p e n , t e n e i n d e b i n n e n d r i e weken b i j h e t p l a a t s e l i j k b e s l u i t t e g e n de v o o r g e n o m e n e v e r p l a a t s i n g d e r j a a r m a r k t e n t e Ermelo,Nunspeet en E l s p e e t , z o d a n i g e b e d e n k i n g e n en r e c l a m e s i n t e d i e n e n a l s z i j v e r m e n e n z u l l e n t e behoren. Z u l l e n d e m e t i n z e n d i n g d e z e r r e c l a m e s t e v e n s de b e d e n k i n g e n v a n H o o f d s c h o u t e n en B u r g e m e e s t e r s v o o r n o e m d , wegens d i t o n d e r w e r p b i j H . E d . G r . A c h t b : w o r d e n t e g e m o e t gezien." I n o c t o b e r maakte n o t a r i s V i t r i n g a , t e v e n s b u r g e m e e s t e r , een a c t e o p , t e r g e l e g e n h e i d v a n de v e r k o o p v a n h e r b e r g e de Z w a a n , d o o r A a r t C o r n e l i s s e n B r o u w e r en J a n H e n d r i k B r o u w e r , a a n H e n d r i k u s Mouw,zoon v a n J a n B e e r t sen Mouw. L a t e r , i n 1 8 4 1 , v e r k l a a r t burgemeester V i t r i n g a i n een b e p a a l d s t u k , w a a r i n h e t o o k o v e r deze B r o u w e r s g i n g d a t z i j o f f i c i e e l e i g e n l i j k Mouw s i j n genaamd e n a l l e e n B r o u w e r w o r d e n genoemd i n de o m g a n g , d o o r d a t z i j i n de b i e r b r o u w e r i j w o o n d e n . De k o o p a c t e l u i d t a l s v o l g t : " C o m p a r e e r d e n v o o r d e n o p e n b a r e n n o t a r i s Mr. Camp e g r i n u s L a m b e r t u s V i t r i n g a , r e s i d e r e n d e t e Numspeet i n het schoutambt Ermelo,kanton H a r d e r w i j k , A r r o n d i s s e m e n t A r n h e m , p r o v i n c i e G e l d e r l a n d en i n t e g e n w o o r d i g h e i d d e r t w e e h i e r n a genoemde g e t u i g e n ; A a r t C o r n e l i s s e n B r o u w e r l a n d b o u w e r en J a n H e n d r i k B r o u w e r , h e r b e r g i e r , b e i d e t e E l s p e e t en h e t schoutambt Ermelo w o o n a c h t i g .

1818. Welke v e r k l a a r d e n onder v r i j w a r i n g , a l s n a a r r e c h t e n t e R e b b e n v e r k o c h t a a n ; H e n d r i k u s J a n s e n Mouw, l a n d b o u w e r en aan H e n d r i k j e K o r n e l i s s e n B r o u w e r , d e s z e l f s huisvrouw,mede t e E l s p e e t woonachtig, a l h i e r tegenwoord i g en i n k o o p a a n v a a r d e n d e de j u r e ( v a n r e c h t s w e g e ) de v r o u w t o t h e t o n t b r e n g e n d e ? d e z e r a c t e , d o o r h a r e man geautoriseerd. Hunne a a n d e l e n de j u r e , t w e e d e r d e i n een E r v e en Goed,van o u d s genaamd A l i j t A a r t s o f J u f f e r e n g o e d , b e s t a a n d e i n een h u i s , t o t een e h e r b e r g g e b r u i k t w o r d e n d e , de W i t t e Zwaan genaamd, g e m e r k t N. 44 , d r i e s c h u ren, eene B i e r b r o u w e r i j , m e t h e t t o e en a a n b e h o r e n , een h o o i o f z a a d b e r g , b e n e v e n s een j r u i n a c h t e r h e t h u i s . V o o r t s de v o l g e n d e b o u w l a n d e n met de d a a r t o e b e h o r e n d e h o u t g e w a s s e n , t e n e e r s t e de S c h o t k a m p , g r o o t o n g e v e e r z e v e n t i g s c h e p e l s g e z a a i , l i g g e n d e a c h t e r de t u i n , t e n t w e e d e Twee s t u k j e s , g r o o t o n g e v e e r één en een h a l ve s c h e p e l g e z a a i g e l e g e n aan de V i e r h o u t e r w e g , t e n d e r de de P u t j e s a k k e r s , g r o o t o n g e v e e r v i e r s c h e p e l g e z a a i , b e l e n d e n d e aan h e t E l s p e t e r b o s c h , t e n v i e r d e de J o n k e r e n k a m p , g r o o t o m t r e n t zes s c h e p e l s g e z a a i , p a l e n d e aan den D e v e n t e r v e g , t e n v i j f d e , d e Niuwe Kamp,goot o n g e v e e r v i e r en d e r t i g s c h e p e l s g e z a a i , g e l e g e n aan h e t gemene veld. Z i j n d e d i t E r v e en Goed met h e t t o e en a a n b e h o r e n , g e l e g e n i n h e t voornoemde schoutambt E r m e l o , k e r s p e l Elspeet, Het v o o r s c h r e v e n E r v e en Goed b e h o o r t aan de v e r k o p e r , i e d e r v o o r één d e r d e en v o o r h e t o v e r i g e d e r d e aan de v o o r n o e m d e H e n d r i k j e K o r n e l i s s e n Brouwer,huisvrouw.» De Zwaan b l e e f dus i n de f a m i l i e , m a a r v r e e m d i s d a t h i e r v a n de w i t t e zwaan w o r d t g e s p r o k e n . Nog een p a a r k o r t e b e r i c h t e n ; 1 9 f e b r u a r i . H o o f d s c h o u t v a n Dedem s c h r i j f t de b u r g e m e e s t e r , d a t hem i n e r v a r i n g gekomen i s " d a r d e z e en geene m e n s c h c n h u t t e n o f h u i s j e s bouwden op Domein o f Gemeentegrond,zonder consent." V o l g e n s hem g a f d a t a a n l e i d i n g t o t v e r m e e r d e r i n g v a n a r m o e d e en h o u t d i e f s t a l l e n . Van Dedem v e r z o c h t om p u b l i e a t i e t e d o e n v a n v e r b o d en a f b r a a k v a n h u t t e n en huis jes. 1 8 m a a r t . Een b e r i c h t v a n de o n t v a n g e r t e N i j k e r k , d i e m e d e d e e l t d a t D i r k v a n Rhee,oud 2 1 j a a r , g e b o r e n t e Kampen en wonende t e E l s p e e t , d a g h u u r d e r , w e g e n s het b i e t v e r s c h i j n e n v o o r de M i l i t i e r a a d t e Z u t p h e n , o p 1 1 s e p t e m b e r 1 8 1 7 , v e r o o r d e e l d i s t o t b o e t e en b e t a l i n g v a n p r o c e s k o s t e n , t o t a a l 7 G u l d e n , t a c h t i g en een h a l v e c e n t . V e r z o c h t w o r d t aan de b u r g e m e e s t e r t e z o r g e n v o o r b e t a l i n g , b i n n e n a c h t d a g e n , o f b i j o n v e r m o g e n een b e w i j s van armoede, 9 a p r i l . H e t v e r z o e k v a n de o f f i c i e r b i j de R e c h t b a n k t e A r n h e m , a a n de b u r g e m e e s t e r , o m z o n d e r v e r w i j l een getrouw b e r i c h t t e geven,over h e t gedrag der v e l d w a c h t e r s en w e l b e p a a l d e l i j k o f d e z e l v e z i c h n i e t s c h u l d i g maken

1818. aan

h e t o n m a t i g g e b r u i k van s t e r k e d r a n k . V e r d e r de w a a r s c h u w i n g , i n h e t vervólg,zoo d i k w e r f de v o o r m e l d e b e a m b t e n z i c h O n v e r h o o p t aan p l i c h t s v e r zuim o f wangedrag zouden s c h u l d i g maken,zonder enige o o g l u i k i n g t e melden. 18 april» Nog een b e r i c h t v a n de o f f i c i e r t e A r n h e m , d i e een v e r k l a r i n g t o e z o n d v a n de A u d i t e u r m i l i t a i r , t e r u i t r e i k i n g aan Harmen J a n s e n , A a l t J a c o b s e n en L u b b e r t H a n s e n , a l l e n l a n d l i e d e n i n de gemeente E l s p e e t , wegens h e t a a n h o u d e n v a n twee d e s e r t e u r s . Een s o o r t d a n k b e t u i g i n g dus v e r m o e d e l i j k . De g e m e e n t e w a a r t o e E l s p e e t b e h o o r d e l a g aan zee, de Z u i d e r z e e , e n e r kwamen dan ook s t e e d s b e p a l i n g e n b e t r e f f e n d e de s t r a n d v o n d e r i j . Een a a r d i g b r i e f j e , h i e r o p b e t r e k k i n g h e b b e n d , o n t v i n g de b u r g e m e e s t e r v a n de Hoofdschout. H i e r u i t b l i j k t tevens dat d i t n i e t d e z e l f d e i s a l s de G o u v e r n e u r . Het i s g e d a t e e r d 21 mei 1 8 1 8 en e r s t a a t boven : D o o r t o g t aan de N o o r p o o l . "De E n g e l s c h e s c h e p e n , u i t g e r u s t om een d o o r t o g t aan de N o o r d p o o l t e z o e k e n , h e b b e n v a n de l e d e n d e r A d m i r a l i t e i t van d a t R i j k b e v e l ontvangen,om van t i j d t o t t i j d , d o o r m i d d e l v a n i n de Zee ' g e w o r p e n f l e s s c h e n t i j d i n g van hun r e i d t e g e v e n , t e r w i j l , t e n e i n d e deze b e r i g t e n d e r z e l v e r b e s t e m m i n g z o u d e n b e r e i k e n , d e gez a n t e n v a n e n i g e Mogendheden z i j n u i t g e n o d i g t , o m i n hunne t a a l een v e r z o e k a f t e g e v e n w a a r d o o r hun l a n d genoten zouden kunnen weten, hoedanig b i j h e t v i n d e n v a n v o o r n o e m d e f l e s s c h e n t e h a n d e l e n , d a a r nu z o d a n i g verzoek onder andere door Z i j n e r M a j e s t e i t s gezant t e L o n d e n i s a f g e g e v e n en een a f s c h r i f t v a n h e t z e l v e m i j d o o r den H e e r G o u v e r n e u r d e z e r P r o v i n c i e i s t o e g e z o n d e n , h e b i k de e e r Uw Ed. djt s t u k b i j deze c o p i e l i j k t e c o m m u n i c e e r e n , r n e t u i t n o d i g i n g om aan d i e g e n e w e l k e i n Uw Ed. S c h o u t a r n b t met h e t t o e z i c h t o v e r de s t r a n d e n z i j n b e l a s t , h i e r v a n k e n n i s t e g e v e n , t e n e i n d e z i j op de o n t d e k k i n g d e r b e d o e l d e f l e s s c h e n , d e d a a r i n g e s l o t e n p a p i e r e n aan den Heer G o u v e r n e u r d e z e r P r o v i n c i e t e r v e r d e r e b e z o r g i n g z o u d e n k u n n e n doen t o e k o m e n . I k i n v i t e e r Uw E d . t e v e n s om de V i s s c h e r s t o t g e l i j ke b e z o r g i n g t e d o e n a a n z o e k e n , w a n n e e r s o o r t g e l i j k e f l e s s c h e n d o o r hun e v e n t u e e l i n zee m o g t e n w o r d e n o n t dekt." J.A.van Dedem. Met de l o t i n g d e r d i e n s t p l i c h t i g e n l i e p h e t ook E l s p e e t w e l eens een b e e t j e u i t de h a n d . H i e r o n d e r v o l g t een g e v a l v a n een s l e c h t e o r g a n i s a t i e d.d.13 o c t o b e r 1 9 1 8 . H e t a a r d i g e v a n d i t g e v a l i s b o v e n d i e n d a t h e t aan t o o n t hoe i n d i e j a r e n n o g een f a m i l i e n a a m k o n e n t s t a a n

in

1818. De bouwman T i j m e n J a c o b s , w o n e n d e t e E l s p e e t h a d de K o n i n g een r e q u e s t g e p r e s e n t e e r t , z o a l s de G o u v e r neur h e t u i t d r u k t e . I n d a t a d r e s p l e i t t e Jacobs e r v o o r , d a t z i j n zoon R e i j e r J a c o b s , b i j g e n a a m d V i e r k a n t , n i e t meer a l s d e s e r t e u r b e s c h o u w d z o u w o r d e n , d o c h a l s v r i j g e s t e l d e v a n de dienst. R e i j e r was i n 1 8 1 5 b i j h e t B a t t a i l l o n i n f a n t e r i e N a t , M i l i t i e no.7 i n dienst gesteld. D e s t i j d s was h i j e c h t e r a l s b o e r e n k n e c h t werkzaam t e Epe. D a a r h a d h i j ook aan de o p r o e p t o t l o t i n g d e e l genomen,maar h a d t o e n een nummer g e t r o k k e n d a t hem t o t geen d i e n s t v e r p l i c h t e . L a t e r w e r d h i j d o o r de b u r g e m e e s t e r v a n G a r d e r e n , v a n A s s e l t , v o o r de l o t i n g i n g e s c h r e v e n en o p g e r o e p e n . Zo kwam h i j , v o l g e n s de v a d e r , t e n o n r e c h t e i n de m i l i t a i r e dienst terecht. B o v e n d i e n z o u h e t b i j de l o t i n g v o o r de E l s p e t e r s vreemd t o e g e g a a n z i j n . D a t moest t e N i j k e r k g e b e u r e n , maar t i j d e n s de p l e c h t i g h e i d z o u g e b l e k e n z i j n d a t dé l x j s t e n n i e t i n o r d e w a r e n , w a a r o p de l o t i n g g e s t a a k t was,toen e r a l e n i g e , w a a r onder R e i j e r , g e l o o t hadden. üe b u r g e m e e s t e r van E l s p e e t ( G a r d e r e n ) zou daarna t. xn N i j k e r k g e l a s t z i j n om manschappen t e l e v e r e n , w a a r op de b u r g e m e e s t e r a n d e r e l o t e n gemaakt h a d , w a a r n a h i j de l o t e l i n g e n u i t z i j n h o e d , o p n i e u w l o t e n h a d l a t e n t r e k k e n " W a a r d o o r g r o t e w a n o r d e en c o n f u s i e was o n t s t a a Zoon R e i j e r was t o e n nummer 2 t e b e u r t g e v a l l e n en zo was h i j i n de p r i j z e n g e r o l d . H i e r o v e r v r o e g de G o u v e r n e u r 13 o c t o b e r i n l i c h t i n g en a a n de s c h o u t v a n E r m e l o . De s c h o u t a n t w o o r d e 2 6 o c t o b e r op deze b r i e f , d a t R e i j e r V i e r k a n t z i c h i n 1815,met o o g twee a n d e r e n , a l s v r i j w i l l i g e r had aangeboden. De G o u v e r n e u r s c h r e e f h i e r o p k november t e r u g , h o e d a t t e r i j m e n was met de k l a c h t e n v a n de s u p l i a n t : " d a t gemelde Burgemeester ( v a n A s s e l t j d e n z e l v e n op h e t o n v e r w a c h t s met e n i g e manschappen v a n d e n L a n d s t o r m v a n E l s p e e t , h e e f t l a t e n o p h a l e n en g e v a n k e l i j k d o e n v o e r e n n a a r h e t b a t a l j o n w a a r o n d e r h i j zoude moet e n d i e n e n . V o o r t s v e r z o e k i k U,mmj op t e g e v e n w i e de o v e r x g e twee v r i j w i l l i g e r s z i j n en o f d i e z i c h n o g i n actieve dienst bevinden." Met de n a a m s w i j z i g i n g was h e t i n i e d e r g e v a l a l o.k w a n t de G o u v e r n e u r s p r a k n u a l z o n d e r meer v a n R e i j e r Vierkant. Op v a n h o g e r h a n d g e s t e l d e v r a g e n b e t r e f f e n d e de a r m e n z o r g , a t w o o r d de d i a k e n H e n d r i k H e n d r i k s e n 1 3 j u n i : "het g e t a l der bedeelden bestaat i n 2 2 personen, De u i t g a v e n w o r d e n v o l d a a n d o o r c o l l e c t e p e n n i n g e n en e n i g e i n k o m s t e n van h o u t g e w a s s e n , i n v r o e g e r dagen aangekocht .

1 819. De s c h o u t , d e v o o r l o p e r v a n de b u r g e m e e s t e r , d e e d i n m a a r t h e t v e r z o e k , a a n de R e c h t b a n k , o m t o e k e n n i n g v a n een o r e m i e , v o o r het o o b r e n g e n v a n een d e s e r t e u r , aan de v e l d w a c h t e r A a l t R e n d e n t e E l s p e e t . D i t kwam v e e l v o o r e n b r a c h t ƒ.5.00 v o o r e l < e man. Onze Hannes Mouw,in 1518 i n de g e m e e n t e G a r d e r e n g e t r o u w d , w o o n d e nog b i j z i j n s c h o o n v a d e r i n V i e r h o u t e n . H i j was,met J a c o b S c h o l t e n , e e n a n d e r e l a n d b o u w e r , vanwege de s c h o u t e n de g e m e e n t e r a a d a a n g e s t e l d en beëdigd, om 00 2 m a a r t een o n d e r z o e k i n t e s t e l l e n n a a r h e t p a a r d v a n A a l t j e d a n s , d e weduwe v a n W i l l e m J a c o b s e n . E r w e r d d o o r hen v a s t g e s t e l d d a t h e t p a a r d de kwade d r o e s h a d . De w a a r d e véórdien,werd d o o r hen g e t a x e e r d 00 ƒ.200. Een p a a r v e e a r t s e n u i t H i j k e r k v e r k l a a f d e n h e t o a a r d o n g e n e e s l i j k . Z i j noemden h e t kwade d r o e s o f de s n o t , t e h e b b e n . H e t d i e r moest w o r d e n a f g e m a a k t . De s s h o u t v e r k l a a r d e a l l e h a n d t e k e n i n g e n i n z i j n t e g e n w o o r d i g h e i d g e p l a a t s t e n v e r k l a a r d e d a t deze p e r sonen o n b e s p r o k e n en g e l o o f w a a r d i g waren. Over h e t o n d e r w i j s i n E l s p e e t roemde de s c h o u t i n m a a r t ook n i e t b i j z o n d e r , t e g e n o v e r de opperschout. H i j s c h r e e f : " O m t r e n t de s t a a t van h e t P u b l i e k onderwijs i n het k e r s p e l Elspeet,kan i k U E.G.tot m i j n leedwezen,geen g u n s t i g b e r i c h t geven. Het o n t b r e e k t den s c h o o l o n d e r w i j z e r a l d a a r a a n de b e k w a a m h e i d , l u s t en i j v e r . V e r b e t e r i n g i s dus ook t e n dezen a a n z i e n w e l w e n s c h e l i j k . " I n d e z e l f d e b r i e f h a a l d e de s c h o u t ook nog e v e n de k w e s t i e v a n de b e d e l a a r s aan. V o l g e n s hem had de pol i t i e een g u n s t i g e i n v l o e d o n d e r v o n d e n , v a n de o p r i c h t i n g v a n h e t B e d e l a a r s h u i s t e H o o r n . "De ingezetenen z i j n h i e r d o o r v a n een a a n t a l v r e e m d e b e d e l a a r s , d i e hun v e i l i g h e i d en r u s t s t o o r d e n , v e r l o s t geworden." Op de v i j f d e o c t o b e r , t i j d e n s de k e r m i s , w o r d t weer een g e v a l v a n v e c h t e r i j g e m e l d , t u s s c h e n G i j s b e r t u s v a n de B r u g en H e n d r i k e n E v e r t Mouw. De s c h o o l o n d e r w i j z e r E v e r t J o h a n n e s F r e n s , d i e i n m a a r t zo w e i n i g l u s t en i j v e r b e t o o n d e , b l i j k t 15 novemb e r o v e r l e d e n t e z i j n en de s c h o o i v a c a n t . W e l l i c h t i s h e t dus zo d a t e r g e e n smet on z i j n naam b e h o e f t t e 8us tdn. G e d u r e n d e de zomer w e r d h e t n o g e r g e r met de d e s e r t e u r s . De v e l d w a c h t e r s w e r d e n e r n u a t t e n t on g e m a a k t , a l s e r w e e r c a h d i d a t e n 00 k o m s t w a r e n . De L u i t e n a n t Kol o n e l ,Kommanderende h e t G a r n i z o e n v a n H a r d e r w i j k , g a f nu het volgende s e i n t j e , a l s b l i j k t u i t onderstaande b r i e f v a n 23 j u n i ;

1 319. " Het zoude k u n n e n g e b e u r e n M i j n Heer de B u r g e m e e s t e r , d a t de m a a t r e g e l e n d o o r e n i g e s o l d a t e n v e r i j d e l d w e r d e n , d i e h i e r genomen w o r d e n t e g e n de d e s e r t e u r s . Het i s m i j u i t d i e n h o o f d e d o e l m a t i g v o o r g e k o m e n om i n d i e r g e l i j k e o m s t a n d i g h e d e n , h e t Kanon t e Hardërw i j k t e d o e n l o s s e n e n d a a r d o o r de oogeze t e n e n d e r o n d e r s c h e i d e n e p l a a t s e n i n de o m s t r e k e n t o t v i g i l a n t i e op t e w e k k e n , t e n e i n d e d a a r d o o r de g e l e g e n h e i d t e b e v o r d e r e n , h u n de premiën t e d o e n v e r d i e h e n , b i j de w e t t o e g e s t a a n oo h e t a r r e s t e r e n v a n d e s e r t e u r s . I n z o d a n i g g e v a l -wordt d r i e m a a l a c h t e r e l k a n d e r , om de 5 m i n u t e n e e n s c h o t ge l o s t , h e t g e e n t e v e n s z a l a a n d u i den d a t e r meer dan één ét t w e e v o o r t v l u c h t i g z i j n , v o o r het g e t a l v a n één é t w e e z u l l e n g e e n s e i n s c h o t e n g e d a a n w o r d e n , i k d u r f , m i j n h e e r de b u r g e m e e s t e r OD uwe medew e r k i n g r e k e n e n , i n de o n d e r s c h e i d e n e g e v a l l e n w a a r uw a s s i s t e n t i e zoude n o d i g z i j n , t o t b e v o r d e r i n g v a n h e t w e l z i j n van s K o n i n g 3 d i e n s t . " De 24 s t e d e c e m b e r r a p n o r t e e r d D s . E v e r w i j n a a n de b u r g e m e e s t e r , o p d i e n s v e r z o e k , o v e r de D i a c o n i e h e t v o l g e n d e ; "De B r o e d e r s D i a c o n e n h e b b e n on de b e w u s t e v r a g e n ons geantwoord; 1 . h e t g e t a l d e r a r m e n b e s t a a t u i t 20 p e r s o n e n , 2. zoo g r c o t i s ook h e t g e t a l d e r b e d e e l d e n , a l l e a r m e n in wier behoefte s l e c h t s g e d e e l t e l i j k v o o r z i e n wordt. 3. de i n k o m s t e n z i j n a. ƒ.224. e n b.ƒ.153. 4. de u i t g a v e n z i j n a. ƒ.30 e n b. ƒ.341. 6. op z o n e n f e e s t d a g e n 110 c o l l e c t e n én d e r z e l v e r opb r e n g s t b l i j f t b i j h e t oude." D s . E v e r w i j n v a t t e de z a a k n o g a l l a k o n i e k o p . Op 24 december kwam e r n o g e e n b r i e f j e b i j de heers c h o u t on t a f e l e n w e l v a n s c h o o l o p z i e n e r H o e f h a m e r u i t E l b u r g , b e t r e f f e n d e de s c h o o l h o u d e r t e E l s p e e t . "Den 30 s t e a a n s t a a n d e moet i k h e t v e r g e l i j k e n d e x a men d e r s o l l i c i t a n t e n n a a r de v a c a n t e p o s t v a n s c h o o l h o u d e r t e G a r d e r e n a f n e m e n . D a a r h e t nvt i n de B i j d r a g e n v a n de v o e r l e d e ne maand i s a a n g e k o n d i g d , d a t de s o l l i c i t a n t e n n a a r de v a c a n t e p o s t v a n s c h o o l h o u d e r t e E l s p e e t z i c h vóór de 20 s t e d e z e r b i j U E d . m o e t e n a a n g e v e n e n ' d e z e t e r m i j n r e e d s v e r s t r e k e n i s , z o u h e t m i j aangenaam Z i J S l l n d i e n het v e r g e l i j k e n d examen t e E l s p e e t de 29 s t e o. 3; a a n s t a a n d e , z o o a l s U E d . z u l k s h e t g e s c h i k s t e z a l v o o r k o m e n e n zoo de z i c h a a n g e m e l d hebbende s o l l i c i t a n t e n uw g o e d k e u r i n g w e g d r o e g e n , b e p a a l d w i e r d . Want d a a r i k op d i e n t i j d t o c h i n d i e o m s t r e k d n moet z i j n , w a r e m i j d e z e s c h i k k i n g g e l e g e n . " Hoefhamer.

1819.

M e v r . E v e r w i j n s c h r e e f 2 9 november 1 8 1 3 d a t een b o e r d o o r de K o z a k k e n z i j n h o r l o g e en g o u d e n o f z i l v e r e n k n o p e n was k w i j t g e r a a k t . Nu b l i j k t d a t d i t W i l l e m M e l i s s e n Mouw was,maar e r b l i j k t n u o o k d a t v e e l meer mensen h e t een en a n d e r k w i j t g e r a a k t z i j n , b i j h e t b e z o e k v a n de K o z a k k e n . Het m a a k t e v r o e g e r t o t a a l geen v e r s c h i l o f men v i j a n d i g e , b e v r i e n d e t r o e p e n o f b e v r i j d e r s o v e r de v l o e r h a d . P l u n d e r e n d e d e n ze a l l e m a a l . N u , b i j n a z e s j a a r l a t e r , k r e g e n s l a c h t o f f e r s de k a n s een d e c l a r a t i e i n t e d i e n e n , v o o r h e t g e e n v o o r h e t g e e n men op 22 n o v e m b e r o f 27 n o v e m b e r 1 8 1 3 d o o r de b e v r i j d e r s was k w i j t g e r a a k t . M o g e l i j k d a t 22 november w a t P r u i s i s c h e s o l d a t e n d o o r E l s p e e t kwamen. I n de d e c l a r a t i e s v e r k l a r e n de g e d u p e e r d e n , a l l e n e e n s l u i d e n d , d a t h e t o n t v r e e m d e h e n b i j de d o o r t o c h t en h e t v e r b l i j f d e r R u s s i s c h e en P r u i s i s c h e t r o e p e n , op een g e w e l d d a d i g e w i j z e i s a f h a n d i g g e m a a k t . Dan g e v e n z i j de w a a r d e a a n i n g u l d e n s en v e r k l a a r den d a t z i j t e n a l l e n t i j d e d e s g e v r a a g d w o r d e n d e , b e r e i d z i j n , om z o w e l h e t g e v a l z e l v e , a l s de gedane opgave ders c h a d e , met Ede t e b e v e s t i g e n . O n d e r h u n h a n d t e k e n i n g , a l l e t e E l s p e e t op 24 j u l i g e p l a a t s t , s t a a t d a n de p a r a a f v a n de S c h o u t des Ambts B a r n e v e l d , d a t h i j de h a n d t e k e n i n g v a n de b e t r e f f e n d e persoon h e e f t g e c e r t i f i c e e r d . A l l e ook d e z e l f d e datum t e E l s p e e t g e t e k e n d . W i l l e m M e l i s s e n Mouw d e c l a r e e r d e f . 6 6 . B r a n d Mouw,voor 1 s n a p h a a n , 1 j a s en 1 z a a d z a k f . 3 9 . J . P l u i m , v o o r 1 k o p e r e n k o f f i e k e t e l , 1 becldelaken, 1 beddedeken,2 k n i e p t a n g e n en 1 z a k f . 9 g l . e n 4 s t u i v e r s . F r d e r i k T e u n i s s e n d e c l a r e e r d e 4 w o l l e n dekend en 2 k o r e n z a k k e n . J a n Mom,', 5 k o r e n z a k k e n . H e n d r i k u s Mouw,4 z a k d o e k e n . Lammert Haverkamp, 1 snaphaan. R i k G e r r i t s e n , 1 beddedeken. Jan A a r t s e n 1 b e d d e d e k e n en H e n d r i k W i l l e m s e n o o k 1 d e k e n . V o o r de u i t b e t a l i n g p l a a t s h a d o v e r l e e d W i l l e m s e n .

0Y; J?L;,*$

1 S2C


» ^

* X ; ! ï'\ M

*~

t / t 2 ^ Y ^ j [ & ~ ^

tYa-XYfiéj 7u> , oJYypf-r-ï/Z ? IfrYz

*i

N v^V^y

'^k-*J>t

/ qr-7y...

9 Y&rLy

feu

YM^/ZAE^

z,->

•O y

(/7Vt4rrJ)

Yejz'f*

y

£ƒ

fZ-Z&^z&S^i&Y

Af/- y / z J / ^ ?ZZYYU^

* ETê

Xé/j0M^'ÏY3yr>Y •

, \Y ZYyi

C5~Za-Y

a-

C

£Q^AVY&EC^0

xM//^kEz^^ ZyijZ^jZ^yf'

£ £ z-*o. G-C-VV? ,

0£00^-t

¥

* yf

3 //jk>y* Fl/jrCY

&

yi^tpzxM4^f

&y YATIXAA CIMMS* xyr ^f-gy..

dXJér 'fè- ff r-iC/cYXfnN.

0Ayy y 0-rZz
'lYf

/

JA?-,

jpéx-

*^^jJ9

aZjè^e^ <&TJV~, £L&^

Q-éfy(

(£23UL£*YE YL.

Ü^^Y

téa->

0a tJnJZOPtfAxVëy

> y

A d£Zy $72

/

5°^ Z/tyi

/yf $rYX

y
r*

J2u*y y>.**>XYOTZ. CY^^JSLY

trY-' c-yr-i- ^X. .'

S
cX. , y

; ^ ^ y

A-X. &

0

zsfc syz o--y

4/-/1 /? I>7-i. 0.

r-»v y

•

/?

y )

(/ 0^XV

. V A ^

yz J ,A U „ 7 / 4 UUp;'K v ' a ^ l

/

AAS

^a^Yo--

/3Jyc3Xx!..0e-yK /Xt-o

.:> u-^

0/ j 0 k $AyyY^ <70 $A. ¥

''

y

C

00xrryy

i'y&A 7

^YhCXy 4

- !

/x

j f " ^OYAT,-^ . 7

Q


<J0*$?

~

c^yXzA0^pui^^

Y.

> 0 _ $ YJt' A^ry3^y00EjA 43yr y y yy 'ayécy-r o*-? 0$yAj^gjYx:ïX$-->

v

7

1820.

(\

Het was de h e e r P e t e r B e e l e n d i e e r w e l v o o r v o e l i n Elspeet s c h o o l o n d e r w i j z e r t e worden. H i j d e e d 31 j a n u a r i e x a m e n , v o o r de s c h o o l o p z i e n e r en d e z e b e r i c h t t e h i e r o v e r a a n de s c h o u t , d a t h e t hem was v o o r g e k o m e n d a t B e e l e n genoegzame b e k w a a m h e i d e n geschiktheid bezat. Op 2 m a a r t d a a r a a n v o l g e n d e w o r d t h i j d a n o o k met d i r e c t e i n g a n g b e n o e m d . Z o n d e r b e z o l d i g i n g u i t s'Lands k a s . O v e r z i j n v o o r g a n g e r E . J . F r e n s w a r d t d a n n i e t meer gesproken. Ruim e e n maand l a t e r , 2 0 a p r i l , k r e e g B e e l e n a l e e n e r n d t i g e v e r m a n i n g . N i e t v o o r z i j n w e r k a l s s c h o o l mees ter,maar voor z i j n werk o f n a l a t i g h e i d a l s k o s t e r . A l s z o d a n i g h a d h i j o o k de t a a k v e r s c h i l l e n d e o f f i cièèle b e k e n d m a k i n g e n z o n d a g s , n a 'de d i e n s t , b u i t e n v o o r te l e z e n o f aan t e p l a k k e n . De o n t v a n g e r d e r i n en u i t g a a n d e r e c h t e n e n a c c i j n zen t e E p e , b e k l a a g d e z i c h e r o v e r d a t B e e l e n a l d r i e maal v e r z u i m d had d i t t e doen. M i s s c h i e n ëtond de k e r k e r a a d h i e r w e l a c h t e r B e e l e n w a n t e r w a r e n b r o e d e r s d i e o o k n i e t s v o o r c e r e m o n i e op zondag v o e l d e n . de

Op 16 e n 17 j u n i k r e e g E l s p e e t , e n o o k V i e r h o u t e n , w e e r e e n i n k w a r t i e r i n g en w e l m a n s c h a p p e n v a n de 5 d.e afd.der Koloniale I n f a n t e r i e . H e n d r i k u s Mouw k r e e g 5 man, J a n B e e r t s e n Mouw, de g r o t e H o f 8 man, de weduwe J a n M a n n e s s e n Mouw 7» D i e c e mer Mouw 10. V e r d e r e e n g r o o t a a n t a l i n w o n e r s d i e e r één o f meer k r e g e n . Een p a a r g r o t e b o e r e n m o e s t e n de m a n s c h a p p e n de v o l g e n d e d a g , o p wagens met t w e e p a a r d e n b e s p a n n e n , n a a r A p e l d o o r n o f A m e r s f o o r t b r e n g e n . J a n B e e r t s e n Mouw o n t v i n g h i e r v o o r 3 g u l d e n e n 60 c e n t t o l g e l d . I n de a v o n d v a n de 2e o c t o b e r k o m t e r weer e e n e r n t i g bericht u i t Elspeet, E r b r a k t o e n b r a n d u i t i n de w o n i n g v a n de d a g h u u r d e r K o r n e l i s D r i e s s e n v a n de K o l k . Met a l h e t h u i s r a a d , k w a m e n o o k de k o e en t w e e s c h a pen i n de vlammen om. T e g e n o v e r d i t h u i s s t o n d de w o n i n g v a n de d a g h u u r d e r P e t e r Goossen v a n A s s e l t e n A a r t J a n s e n R e d e k e r , d a t o o k i n vlammen o p g i n g . H i e r werden n o g een k o e , t w e e g e i t e n en een p a a r bed den g e r e d . De s c h o u t v r o e g e e n p a a r d a g e n l a t e r a a n de p r e d i k a n t e n v a n E r m e l o , N m n s p e e t e n E l s p e e t om op z o n d a g 15 O c t o b e r e e n c o l l e c t e v o o r de o n g e l u k k i g e n t e w i l l e n h o u d e n , i n hum k e r k en t e v e n s om de m e n s c h e n op z o n d a g 8 o c t o b e r , i n de d i e n s t , t o t m e d e d e e l z a a m h e i d a a n t e s p o r e n

1 321 . . , Dl G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e had aan de g e m e e n t e l ! j é ; , f ^ ; l r e n v e r z o e n t oo t e g e v e n , o f e r o n d e r h e n o o k Amotenaren o f Bedienden van e n i g e e e r e d i e n s t b e v o l e n wex.-ce geen m o o o r l i n g e n v a n d i t R i j ie w a r e n * De s c h o u t a n t w o o r d d e oo 3 j a n u a r i , d a t ' e r w e l één •vas , name l i j
_ Een dag l a t e r , d e v i e r d e j a n u a r i , h a d v e l d w a c h t e r aenaen weer e e n o a a r d e s e r t e u r s g e p a k t . De s c h o b t t ^ t I i f e u ? 2 v , " - ? ? f h 6 t ^ o d f e n ? e v e r s l a g , g e r i c h t aan d e w i j l a i t e a r - i l i i i t a i r van Gelderland; d e a no„ J a r e a c A t t i e n h o n d e r d één e n t w i n t i g oo de n e g e n e n t w i n t i g s t e n j a n u a r i , i s v o o r o n s , Mr . C a m ^ f i S s r e J ^ r i a ? ^ è : r i n g H ' 3 ? r U t V S m h e t ambt'Erme?o^Joomoar V a n d l t 3c ïb i e E S l?sooSe ;e tr ,?wledl"aTe h ot ne s a4 i oonnnLe e e r?d^ -„e h e e f t v e r k l a»aorudtd a btt , g e s ? a a r r e s t a t i e der d e s e r t e u r s X a v i e r Franco s K o t f s e v l r g S r i g e n ? H e i n s c * i l d > z i < * oo de v o l g e n d e w i & I l o e E 1 v o o r m iW d d a*g s*

hem a fr d tr e i e ^ !f jJ aan u^ a ^r ir jr ^fU dd e s o m s t ro eoe°kdso ned le ?f dn, c

- r m o e d d e d e s e r t e u r s t e s i j n en v e r t o e f t f f ? f f

o n f r-

d a d e U nsar t f w - i k m e t dese K o r n e l i s R i k k e r s gegaan n a a r h e t hu-s v a n voornoemde Hsrmen K o s t e r v i i b ï f d a g h u u r d e r , e n had a l d a a r twee s t ? d a t e f f f t £e d e °en

bi

f

,U

f

? «

«

l i f

n 0

^

r

r

a

e

t

b S S ' 3 f e l i i r f f

e e n

3 a i e i

^ | '

i

g

e

—

«*

~ "

V ^ . T «

S f n f l e ? f f ° Ü f l f 0 f f b L : i j « J hujl adsis?f f e f l f s e a r r e s t e e r d , ontwapend en met to3ter bil f t t - J t i Wen .diE ">et K o r n e l i s K i k k e r s f f a s h t b b a t l e t e g e n w o o r d i g was,naar H a r d e r w i j k " f f

f e t f n s

gfte

C

?S"

n t

f f f I s t t r d

buursf J f e b l f b h - , ™ d 3 h s f f f j sof j f f S •weeff; f t n " f I D l n b o ° t U n g e n van h e t R i j k gev o s t k a t f r t f l j b t f b ' b b D r g t o r a l d i t jaarbeïl bouwers o f . i r t b w h b f " 3 3 l U j d twee, ge o a t t , door l a n d -

1 321 . A a l t Renden had e e n a a r d i g w i t v o e t j e b i j de schout w a n t i n z i j n j - n r o v e r z i c h t , o v e r de t o e s t a n d d e r gemeente ze pp de s c h o u t ; " A a l t Renden munt i n de w a a r n e m i n g v a n z i j n p o s t boven a l l e s u i t . " De G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e w e n s c h t e i n o c t o b e r g e i n f o r m e e r d t e worden over h e t opoerkerkmeesterschap i n ds g e m e e n t e . Het b l e e k d a t i n Nunspeet e e n z o d a n i g e comm i s s i e b e s t o n d , i n 1809 a a n g e s t e l d . I n E r m e i o en E l s p e e t b e s t a a n geen opoerkerkmeesters d o c h vóór 179b w e r d h e t o p o e r k e r k m e e s t e r s c h a p i n deze 3 o i a a t s e n u i t g e o e f e n d d o o r de A m b t s j o n k e r s , w e I k e deze hoedanigheid,met h e t v e r v a l l e n v a n -het A m b t s j o n k e r s c h a p , h e b b e n v e r l o r e n , a l d u s de s c h o u t . Postwagendiensten,bij b e s l u i t e n z i j n e r m a j e s t e i t d a a r g e s t e l d , o f nog d a a r t e s t e l l e n . Onder deze mooie k o p s c h r e e f de s c h o u t oo 31 december e e n h e e l u i t v o e r i g e s t a a t , w a a r i n h i j h e l a a s a l l e e n de r u b r i e k "Aanmerk i n g e n " i n v u l d e , m e t h e t v o l g e n d e ; "Er b e s t a a n i n d i t s c h o u t ambt g e e n p o s t w a g e n o f k a r r e v e r e n . De p o s t w a g e n s v a n H a r d e r w i j k oo D e v e n t e r en Zuthen, de p o s t k a r v a n H a r d e r w i j k op A r n h e m , d i e v a n N i j k e r k , P u t t e n , D o e t i c h e m , E l b u r g e n Epe,oo Harderwijk,doorkruisen de g e m e e n t e . V o r i g j a a r was b i j e e n b r a n d ook h e t h u i s j e v a n K o r n e l i s D r i e s s e n v a n de K o l k a f g e b r a n d . Nu v e r z o c h t e n e n k e l e i n g e t e n e n e n v a n E l s o e e t a a n de H o o f d s c h o u t t e h e e r d e , a m aan v a n de K o l k e e n s t u k gemeenteveld t o e t e s t a a n . _ Zes weken l a t e r kwam h e t b e r i c h t v a n de G o u v e r neur b i n n e n , d o t h e t v e r z o e k n i e t kon worden t o e g e s t a a n .

ZZ£ <• Z 9*i 'x/V, c rr-, /> Z'r.

.

// //AZZYPPP^ Cy

p/fkf

Pi P^pZ.

£ , Pk, Okt ik <..; < < .1 P/Zr.c ,' . P9rr 9kr .-, <, C /Z ./ 'y.. , öjb P7P~r,; <• r/, Sr ,~ c , . . / y y Z/kr., ZP.A:, .Pr... t ^ / . V b - i / f v vf^/«1 Tc Zpp/^J/

/> ^ ZZPAZ

t/

PP

P/SPP P/A / ? y ^ .

*

Z Z% p/ Vc

f

P. > - . cA/tDc

,ZZ)

£
Z//JV/ZP/ y<.,/ As -t

jV°»

ClRCl'

ioi3.

ARNHEM,

LJ I RE.

• t)PP

jLk

den

i October i 8 t i .

zie m i j d o o r den H e e r P r o k u r e u r - G e n e r a a l

L i j het H o o g G e r e g ' s l i o f

z i t t i n g h o u d e n d e te ' s G r a v e n h a g e a a n g e s c h r e v e n , o m , fel d e r i n de

Registers van

den

Burgerlijken

Begane o v e r t r e d i n g e n , de' z o o d a n i g e ,

welke

o p g e g e v e n e klassen v a l l e n , o v e r e e n k o m s t i g g e n , en o m ,

u i t het g r o o t

s t a n d van

aan-

het jaar

18,20

i n eenige n n j b e p a a l d e l i j k de w e t ,

i n r e g t e n te v e r v o l -

m e t b e t r e k k i n g tot de o v e r i g e m i n g e w i g t i g e o v e r t r e d i n g e n ,

dezelve aan de

d a a r b i j geconcerneerde

staat o n d e r h e t o o g v e r v o l g van

tijd,

te b r e n g e n ,

met

A m b t e n a r e n v a n den

Burgerlijken

eene e r n s t i g e a a n m a n i n g , o m ,

bij

z i c h v o o r g e l i j k e strafbare e r r e u r e n en o v e r t r e d i n g e n

z o r g v u l d i g te w a c h t e n . Ten

gevolge

onverminderd

van

de

deze Insfgeviög, heb i k h e t gepast g e o o r d e e l d ,

v e r v o l g i n g , welke

i k 'mij i n de

om,

v e r p l i g t i n g v i n d tegen

s o m m i g e van U l i e d e n te o n d e r n e m e n , U I . h i e r nevens een extract u i t h e t Proces - V e r b a a l v a n

o p n e m i n g der v o o r z e k l e r e g i s t e r s ,

ieder voor

zoo

v e e l z i j n e b i j z o n d e r e G e m e e n t e a a n g a a t , te doen t o e k o m e n . M i j t o t d i e e x t r a c t e n g e d r a g e n d e , heb i k e c h t e r v e r m e e n d b i j deze g e l e genheid

een

v e r z u i m , het w e l k

b i j h e t gezegde P r o c e s - V e r h a a l w e l n i e t

overal bepaaldelijk heeft kunnen w o r d e n geconstateerd, doch hetwelk

des

n i e t t c m i n i n vele. r e g i s t e r s maar- a l te zeer z i c h t b a a r i s , i n h e t b i j z o n d e r te m o e t e n Ik

aanhalen.

bemerk

n a m e l i j k , d a t , niettegenstaande de d o o r

( b i j C i r c u l a i r e v a n d e n 3 o P e c e m b e r 1818 beveling , niet

dan

zeer

zelden op

de

N. l 6 3 o a d

m i j reeds v r o e g e r 10)

gedane a a n -

k a n t v a n vroegere a k t e n d i e aan-

teekeningen w o r d e n o v e r g e b r a g t , welke het belang der p a r t i j e n

vordert,

d a t , t e n g e v o l g e v a n latere vonnissen o f a k t e n , o v e r e e n k o m s t i g h e t v o o r schrift van

a r t . 49

en

101

van

het B u r g e r l i j k

w e t b o e k , daarop

gesteld

w o r d e n ; en i k m o e t er d u s , v o o r a l ten behoeve d e r b u i t e n h u w e f i k borene d o c h op

b i j opgevolgd

aandtingen, dat men

aanbevolen

arrondissement

huwelijk gewettigde kinderen

ge-

ten ernstigste

i n h e t v e r v o l g op d i t s t u k a l l e n t w e g e i n het m i j roet

die n a a u w k e u r i g h e i d

te w e r k

ga,

welke

daar o m t r e n t i n enkele g e m e e n t e n v a n hetzelve w o r d t aan den dag

gelegd,

en d a t , zoo d i k w e r f h e t aan p a r t i j e n s t a a t , o m

kante—

zelfs de bedoelde

ke-

Aan de ïleeren Ambtenaren van den Burgerlijken Staat in liet arrondissement van A r n h e m .

b

p •? 1

^ • / W > /

. . . . . . . . . . .

P> AAP

P A /

r*> <- ^;*

M ' f f « '

.

'r/-j7//>)f p/i ///A£//^r2p£Z/^pm frrMVtw

ftiOrp-rr?*

As/r/'Prt-

/

,

y

.

•

/

...

x

pj

.

.

.

.

•

•

• - ' ..• -

A z

~*

.. .

f

u : ' "

AAJY

Z s J r / r ,

X Y r r r - e r ' * /

/ j

A

f

c

&

A

f

t

< v'

^ Z r / A k ' ' ' - *

A

^

'

P

'

;

'

£ f/r,£Zf4 / ^ /

w / f y « » v .

JAP/APS

f9yf//P<
. v APyfr/yr/-//

ff

r ^ "

r

V ^ / ¥Z/

A£Jr//SjT/Af/pZfo/j?Pe

A

s»Pss7yr/i4//'P?f

/

,.f)

////APZ/P/P -A/r/'rrfff S /S

pPA

-

///>/rssj<~/-/r

pt/^s//

PPPXYY 'YS/

y .

fr/y/f^rAA/AAApppyPy AT///fr -

•

• , is... 7. •

PrJ^^

, / ,

•

x?

/

B i j n a a l l e b r i e f e n en s t u i k e n waren v r o e g e r e r g l a n g d r a d i g , maar D s . E v e r w i j n , o u d 55 j a r e n e n 26 d a g e n ,

1 82 2 . B e g i n f e b r u a r i b r a k i n E l s u e e t e e n o n b e k e n d e er, o e s r c e t t e i i j k e z i e k t e u i t . De e l f d e v a n d i e maand v e r z o c h t de s c h o u t a a n J . J . v a n L o e n e n , S t a d s M e d i c i n a Dc-t e t e n a r d e r w i j . < , e e n o n d e r z o e k n a a r de z i e k t e i n t<=» willen stellen. De s c h o u t h o o n t e zo s o o e d i g m o g e l i j k e e n r a o o o r t ,L'e o n t v a n g e n , met a a n w i j z i n g v a n d a n a a n t e wenden"ben o e d m i d d e l e n V E e n week l a t e r h a d de s c h o u t h e t r a o n e r t Onderstaande behoedmiddelen moesten t o e n i n acht w o r a e n genomen: Ie H e t doen d e r o v e r z u u r d e z o u t z u r e b e r o k i n g e n i n d i e v e r . r e * k e n w a a r de z i e k e n z i c h b e v i n d e n , m e t d i e n v e r s t s u a e n o o n t h a n s d a t de dammen d o o r d e r z e l v e o r i k k e l i - v g e e n n a d e l i g e i n v l o e d u i t o e f e n e n öo de l i j d e r ' d o o r v e r m e e r d e r i n g d e r h o e s t , w e l k e h e n b u i t e n d i e n zee4 afmat -e v o o r z i e n i n g m h e t gebrek aan geneeskundige h u l o * en u i t r e i m m g v a n g e n e e s m i d d e l e n e n v o e d s e l e n d e k s e l g r a t i s , a a n de a r m e n . 3e D a t de l i j k e n , z o n d e r v o o r a f o n t k l e e d t e z i j n t e ^ s n o e d i g s t e worden g e k i s t . d e k i s t e n d a d e l i j k g e s l o t e en ae n j m e n oo de d e r d e dag,de s t e r f d a g h i e r o n d e r g e re K e n d , b e g r a v e n w o r d e n . Ie D a t e r g e e n d o o d m a l e n o f v e r z a m e l i n g e n v a n menschen i n h e t s t e r f h u i s , o f -andere geïnfecteerde u l a a t s e n , t e n ^jde van o v e r l i j d e n o f van begravenissen,noch ko^t v o o r o f na d e z e l v e gedoogd worden. 5e D a t v a n p e r s o n e n , a a n deze z i e k t e l i g g e n d e , o f o v e r reden,geer b e d s t e d e n o f bedden z u l l e n wofden b e s l a a t n ï n 8 e e n a e y y . g e b r u i k t , door andere onbesmette o4rsonen y n n h e t h u i s g e z i n , o f a n d e r e n , d a n na a l v o r e n s b e i O O T A A g e z u i v e r d , door voormelde b e r o k i n g e n . ^ a t geen d e r meubelen e n o f k l e d e r e n v a n iemand aan a e z e _ z i e k t e o v e r l e d e n , v o o r z o v e r deze n i e t v a n de vljn a f ? e a c h e i d e n geweest,worden v e r k o c h t , v e r d e e r o f y e r v o e r a . b i r . n e n zes wekeh na h e t o v e r l i j d e n , e n n i e t a a n n a a l v o r e n s a l s b o v e n g e z u i v e r d t» z i i n te Dat geen u i t g e s t o r v e n e o f v e r l a t e n w o n i n j e n opnieuw' z u l l e n w o r d e n b e t r o k k e n , d a n n a b e h o o r l i j k do o ™ de b e r o z m g e n g e z u i v e r d , s c h o o n g e m a a k t e°n g e w i t t l z i j n ! Dat g e e n o e r s o n e n d i e de z i e k t e h e b b e n g e h a d o f n o e s m e t t e h u i z e n mede i n w o n e n , t o t de o o e n b a r f s c h o e n --n c n t n e c h i s a t i e n z u l l e n w o r d e n t o e g e l a t e n d a n n°dat • f 1 J y a n ! C 1 0 0 1 o f c a t e c h i s e e r m e e s t e r z u l l e A AA ier band g e s t e l d , e e n b e w i j s , d o o r den h e e r S c > j t o S t " o ^ d e z e l f s g e K w a n f i c e e r d e n , m e t o v e r l e g v a n den o r a ? t i s ^ n d e n get e g e v e n ' d a a r ^ t b l i j k t d a t deze h.Sfzen S e e s ^ e -e ^l Vda e d ^e r " " ? e y e t t i n g bevrijd ëg ^ fc , h " ^ J - e b n s s c a r l a t m a s a a a8n g a a t d d a t de v e r v e i l m g geheel i s afgelooen. ' u Qe

AAeA£

AAAf

AAliAAAAA X^vrr-v-^i n , e

A

- 0 M ^ d r a zich H e e f t geopenbaard, daarvan ^ 7 ™ oen heer Schout, o f d e z e l f s g e k w a l i f i c e - r t e n n i s t e g e v e n , d i e h i e r v a n de o r a c t i z f r e n d e g e n e ^ L lr

' a.n

yreT cht

hur

h u i z e n

h

W ü r d e n

1 522.

A^AzArAA'^A • ' " ° y J y ondcrzoe.-c

n a a r d e worde g e d a a n . a a n g e g e v e n z i e k t e , . .. . O v e r i g e n s worde z o v e e l m o g e l i j k r e i n h e i d en 2 ^ d e y x y y d y ^ 0 4 d 8 r d ' d O J r è e n z o r g v u l d i g waschen v a n ^ t :Zi;9ZZiZZ v e r s c h o n i n g , m e t d r o o g l i n n e n en k l e d e n l u c n t ' n e t d ^ ü j k a afhalen en luchten -ei oeadcr. e n v e r n i e u w i n g v a n l i n n e n e n s t r o o . c

iA

£; ZZtA

*i , . u z u u a e n i n L i s n e e t 1b o e ^ l e k t 8 i c A Z ? S ^ o r v e n z i j n , maar d i t i s v r i i A6 4aïn'™oemd.de V S r 3 l a g e a ' ™ d e - K t e rfor

A A A A

S r

2 0 k l e i a e gemeente, S e n , w a 3 i e t s derge n w e i n i AZrAAZn AA i >f ° S a ^ e r s worden voor ?en w a a " 4 r " ^ Ï Ï J u c n t ^ e n z i n d e l i j k h e i d . Twee a a c -' " - i a r a " l L -iS', m e e s t a l o n t c r a k Heelmeester v a n Loenen z a l v a n h e t gebeuren d i r ^

? i t ' 3e ï o 4 ^ lij.ydiï^e^

At A Ï4ei;n

lijk cte te

n 3

e

-16i''vant ü -2 d e ^ ï r - 1 6 A

°

e g

L

b

0

2 0 d e

beïl"^en daf? ? n

Azz

??

^

^

E

° -

a

P

e n e n

^

e r

a o h r i f t e

.

t o e 3 t a

^

-^zoek

r

-

ud,aan

h e b i k de e e r UEA

2 o ; 1 f e b ^ f ^ ^ V 0 1 8 6 " 3 e 3 aangetast waren t e ^ n w o o r d d r u ^ h l S r £ e Z ^ ? ïe^rïf l ) ^ f f t ^ f f f <*• A s v r o A A n ^ f e b ges t o r n e n i s ? ^ a r i , d e t w a a l f d e dag d e r

oersoS - i

a

f e b r u a r i s c h r i j f t de m - ^ ï ' ^ r een p l a g i a a t

S c h o u t

s c h o u t ,mft d e z e ^ ^ 1 ° d

y e e id la dle .

o

^ s i s r s u ^ h ' f

vorige ziekte falsen ziekte,

u

b g e n f ï 1

A

ï ^ y 1

ft

y

n

. : ?

«

l

d

i

oonieuw

K

y

z i e k g e w o r d e n z i j n 16

-

i

-

i

-

y

?

?

v e d e b e e r a l s de o o z S d l ? ? J a r e n laboreerde, loods^eschoS?t ? i ? t "Srd^nf ° a t a r a l e s ^ r o s a , des' het r0°WIE r o o d v o n , l C o v e r v a l l e n i s , b e d r a a g t z i n n f ? ? L ? ? | f ? ? ? e ^ ? * ™ n , b e h o r e n d e t o t 8'h???g??° Aangenaam I s S e t m t ? h T A V ^ 4 ? r a ü D ° r t ^ r m e l d ! S o m t r e n t de z o v e e l 4 ttl £ Zle
AAVLA

A AAAA keleAArS

A

le voorzorgen z u l l e n i n tegenwoordige ondervinding a l reeds b e v e s t i g d worden. V o o r t g a a n d e orade sleeën twee m a a l sweeks t e benoemen, z a l dan U.E.A.van t i j d t o t t i j d e n i g b e r i c h t doen geworden." Het v e r s l a g i s e r g m o e i l i j k t e l e z e n e n i s l e t t e r r i j m m o g e l i j k n i e t helemaal j u i s t weergegeven. l-'ae weken l a t e r s c h r i j f t v a n Loenën e e n afsluit e n d r a u u o r t met deze i n h o u d : " n e t i s m i j e e n bijzónder g e n o e g e n U.E.A.te k u n n e n i m o r m e r e n d a t de t e E l s p e e t l i e e r s c h e n d e z i e k t e h e e f t o p g e h o u d e n n i j n n a d e l i g e i n v l o e d oo de i n w o n e r s v a n d a t d o r te j o e f e n e n , a l t h a n s s i n d s - m i j n l a a t s t e n , v a n den aez e r -I _ 3 " e . 9r . f e e n d o o r d e z e l v e a a n g e t a s t , en a l j-en z i j n _ h e f s t e l d , u i t g e n o m e n t w e e , d i e i n h e t b e g i n v a n m a a r t z i j n o v e r l e d e n , t e w e t e n e e n v r o u w , genaamd -Jannet j e B e r e n d s , weduwe van P r e d e r i k E i j b e r t s e n , oud 72 iaa>e n een mind v a n A a r t M a a s s e n . o u d 3 j a a r , e n een k i n d vao san cacoosen,genaamd A a l t j e , d a t a l s g e v o l g van roodvonk nog z i e k l i g t - r e d e n waarom i k v a n v e r d e r e b e z o e k e n d y y Tl °'?.Elspeet z a l a f z i e n , t e n w a r e i k mocht v e r n e men d a t de z i e m t s z i c h o p n i e u w o p e n b a a r d e , i n w e l k g e v a l xm e e r s t aan U . E . A . b e r i c h t z a l i n z e n d e n e n v a n u de n o dige orders afwachten. .„^q D a S r ? e , z f e k t e d u s 3 l s v o o r b i j g a a n d moet beschouwd r i e IA A l y m r J V O O r d a t d e genomen m a a t r e g e l e n t e n o p z . c n t e var. h e t t e r s c h o o l z e n d e n d e r k i n d e r e n z u l l e n j a n n e n w o r d e n o p g e h e v e n , t e meer d a a r h e t m o e i l i j k i s om A A ? y n o d l f e d i e f j e s a f t e g e v e n , aan de k i n d e r e nom oa^de b c a u o l t o e g e l a t e n t e w o r d e n , w e g e n s de v e r r e s.and v a n h i e r , e n e r w e i n i g k a n s i s d a t de z i e k t e h i e r -

AlAxA" V o o r + a

K l n d e r e n h e t

lorlinZAl^}

d i 3

«og

vervellen, niet

z a l h e t m i j aangenaam z i j n keo v e r i g eW±JZQ d a t E i j n e d e c l a

worden van

- ^ e

U

Ztt

- I s o ^ : e 8 ; i ; ? r . ; 7 a n i n s t r u c t i e t e Arnhem w i s t n i e t waar c e ril! t ^ u g e n l i j r c o n d e r g e b r a c h t moest w o r d e n wat bliik+ J u x t z i j n b r i e f j e 13 v a n 7 a u g u s t u s , a a n de s c h o u t : e h 3 i 3 Z r f e; . v o o e k i n g t e P u t t e n , t e n h u i z e van °rtvluchtig i s ) g e v o n d e n ; 2 g o r d i j n e n met g e o o u i l l o n e e r d e f r a n j e s en e e n s t u k t a p i j t .

lollizeAAAA AA A l Z .A koeoef^af A X e A A A -Ike

tl

A A

f

f

^

n

winter u i t

g o r i i j L n l e ^ n ^ z o ^ e H t k I T l s lf

a

T

i f t e

Ln

A l A A '

g s d a a n

l l l % A l t A A f T en1nsïec^e°genoSen ^zonden x ? J.^-.A.dan ook o f d i e s t u k k e n h e r w a a r t s TTT \ P n i j a i a i e n d i e d i e f s t a l w e l p l a a t s gehad oem

xm

u ..og, om

dat

zoo

v e e l nog

doenlijk

z a l wezen t e

1 822. verrichten. I n h e t o n z e k e r e waar o n d e r E l s p e e t b e h o o r d h«=tzii B a r n e v e l d o f H a r d e r w i j k , w a n t E r m e l o s t a a t oo de a f s t i U l i j s t o n d e r be i d e , zoo v e r z o e k i k U E . A . r a i j d a t t e S e v e n t e doen w e t e n . " 'J &eiieDe H o o f d s c h o u t v a n o v e r V e l u w e , b a r o n v a n Deden g a f v a n u i t K e e r d e op 9 a o r i l nog deze dooy '6 De H o o f d s c h o u t v a n O v e r v e l u w e b r e n g t b i i d e z - n t e r k e n n i s v a n de Heer S c h o u t van E r m e l o , d a t de EeAfcSver neur dezer P r o v i n c i e , b i j b e s l u i t van'den 4 d e n " L z e r h..c-xx e e f t, g o ee adggeeyvoonnadeenn,,t toott z e t t e r d e r D i r e c t e BBeellaasstti?n ™e ,e 'n i n n e t S c h o u t a m b t E r m e l o t e benoemen,den P e r s o o n AT'

bènoe^

r de 5 AAA AAAA°A '^T en z u i t t o m p i a a t s van

in

h e t ^ s p e l EÏsoee JacoD B r o u w e r s v e r l e d e n met vord e r v e r z o e k om b i j g a a n d e a f s c h r i f t a4n den SlSoemde ter" hand t e s t e l l e n . " H e n d r i k u s was t e v e n s h e r b e r g i e r v a n "de Zwaan".

I n h e t j a a r o v e r z i c h t w o r d t van h e t o n d e r w i j s h e t v o l g e n de g e z e g d , d o o r de s c h o u t : "De s c h o l e n t e E r m e l o en E l s p e e t , d i e i n d i e p v e r v a l w a r e n , d o o r de onbekwaamheid en o n g e s c h i k t h e i d d e r o n d e r w i j z e r s , w o r d e n nu v l i j t i g b e z o g t en de o n k o s t e n d e r s c h o o l o n d e r w i j z e r s z i j n h i e r d o o r v e r b e t e r d . De s c h o o l t e E l s p e e t h e e f t een a a n m e r k e n i j k e v e r b e t e r i n g ondergaan." I n a p r i l w o r d t ons een k i j k j e gegund i n h e t gevange n i s w e z e n , b i n n e n de g e m e e n t e . U i t de b e a n t w o o r d i n g v a n ' een g r o o t a a n t a l v r a g e n op een l i j s t , b l i j k t d a t 4 r a l l e e n i n N u n s p e e t een g e v a n g e n i s was en d a t was de g e r f k a m e r v a n de k e r k . D i e was r u i m 2 b i j 3 e l l e n , g e l i j k ~ ' v l o e r s , s t e n e n v l o e r , t a m e l i j k d r o o g en l u c h t i g . K r i b b e n één,huisraad n i e t s , v e r d e r i n goeden s t a a t . De l a a t s t e v i e r j a a r was n i e m a n d o n t v l u c h t . I n m e i b e r i c h t t e de s c h o u t aan de h o l t r i g t e r v a n het E l s p e t e r b o s , d a t de wegen i n h e t bos z i c h Én z e e r on voldoende s t a a t bevonden. A l s d i t n i e t veranderde d r e i g de de s c h o u t ze a l s gemeentewegen t e z u l l e n gaan b e s c h o u wen en ze o n d e r h e t R e g l e m e n t op de wegen t e z u l l e n o n derbrengen. De R e g t e r v a n I n s t r u c t i e t e Arnhem v r o e g b e g i n A u g u s tus i n f o r m a t i e o v e r een v r o e g e r p l a a t s g e h a d hebbende d i e f s t a l , u i t de K o e p e l v a n de p r e d i k a n t . D e s c h o u t s t u u r de een v e r b a a l v a n i n s p e c t i e v a n de k o e p e l , m a a r k o n geen i n f o r m a t i e g e v e n omdat de t o e n m a l i g e h u i s g e n o t e n v a n de domme o n b e r e i k b a a r waren. De e c h t g e n o t e was i n m i d d e l s o v e r l e d e n . d e d o c h t e r Jo h a n n a l o g e e r d e b i j h a a r b r o e r , p r e d i k a n t t e Beesd en de m e i d W i l h e l m i n a B r o u w e r , w a s v e r h u i s d n a a r Amsterdam. T e n s l o t t e m a a k t e de s c h o u t n o g d u i d e l i j k aan de Reg t e r , d a t h e t dorp E l s p e e t j u s t i t i e e l onder h e t k a n t o n B a r n e v e l d en a d m i n i s t r a t i e f ofader E r m e l o b e h o o r d e .

C|

1323.

| I n de zomer d i e n d e de s t a d s M e d i c i n a e d o e t e r , v a n L o e h e n t e H a r d e r w i j k , een' r e k e n i n g i n b i j de g e n a n t e v o o r door hem g e p r e s t e e r d e d i e n s t e n e n gedane v o o r s c h o t o e n , t i j d e n s de e o i d e m i e , g r o o t te 80.50 e n de wed.A.Huis man nad b o v e n d i e n v o o r ƒ.15.10 g e n e e s m i d d e l e n g e l e v e r d De s c h o u t v r o e g o f d i t u i t de o o s t o n v o o r z i e n e u i t gaven b e t a a l d kon worden. Twee j a a r g e l e d e n s c h r e e f de s c h o u t o v e r de v e l d w a c h t e r A a l t Renden,dat d i e i n ore s t a t i e s boven a l l e s u i t s t a k . Ook h e t v o r i g j a a r v i n g h i j n o g v e r s c h e i d e n e d e s e r t e u r d , w a t e e n h e e l mooie b i j v e r d i e n s t e was. T o c h s c h i j n t de 37 j a r i g e Renden i n j u l i o v e r w a c h t u t e E l s o e e t v e r d w e n e n t e z i j n , want b i j b e s l u i t v a n der a a d , v a n te j u l i w o r d t J o h a n Adam R i e g e r , wonende t e N i i me g e n , P r o v i s i o n e e l b e l a s t met de o o s t V a n v e l d w a c h t e r t e n i s p e e t e n w e r d hem v e r z o c h t deze f u n c t i e o n v e r w i j l d J te aanvaarden. Behalve een veldwachter,woonde e r i n E l s o e e t ook ? ? ? n ? n 4 T a n g e r 1 e r d i r e c t e b e l a s t i n g e n en a c c i j n z e n . A a n g a d u r e n d e d e avond van 4 a u g u s t u s b a l d a d i g h e i d g e p l e e g d e n de o f f i c i e r v a n j u s t i t i e te A r n hem s c h r e e f h i e r o v e r oo 9 a u g u s t u s aan'de G e t e u t e 1 paandP r - p S • D i r e c t e b e l a s t i n g e n , i n en u i t t e A r n h e r a da 1 ? tenT^T - b e e f t m i j kennis g e g e v e n , d a t 00 den 4 d e n d e z e r maand,aan h e t h u i s v°n

öAAAf ££

ATeven

% st?anSeVu?fehr^-rn ^ n * E l ^ e t , baldadigheden IfAA > i n s m i j t e n van g l a z e n en h e t d i e n t e n - e 1 e n i g e t ? A z o u d e n z i j n geoïelgS? e n n c e g t m i j t e v e n s geïnformeerd d a t de genoemde o n t t e S 8 | o e ^ H ° ? - a a a k d i G r baldadigheid te a a n tot dlen > e n i g e o e r s o n e n tem

verAete Tot

AAAAAA

ter van zekere W i l l e m woonach o x 6 .

MeltssAAAlAAAAAAt

D f t e e n e n a n d e r a a n u E . G-. me de de l e n d e moet i >u „ v e r z o e k e n om v a n deze b a l s n s u 0 -; * j- ^ 'T \ nóg n i e t d o o - u n h bi^jd na d i g h e i d v o o r z o v e e l z u l k s baal o i r i v n ? n i bewer1 kstelligd, proces-verr a p p o r t op t e 0 vel n ' ' a o h t e r , d i e de ge Dieegde '" b e s t e d g i n g 'bb'.b-' z a l h e b b'" en

rAAAenAAlAAA

teg

vo7doljbnb-d

A^A

o n t d e k k i nl gn g ene no v e t e ï

j :lb;e7t?!ajjt:dhb

b a a r z ü n en on te , i t e e e , t e t e t e " t e T s T

k Ï"K m X

! o u d e

»

,

S u

w

™ " i dienstd i n g e n in

get.Staats Oo 22 o c t o b e r o v e r l e e d Ds.Everw" i n

1

j Een

teteteteh

ted

d 7

andere B v e n e i j n . J a c o b . e t o o a

7

P P

hn^n

/

Evers. + 0 T?

P

™e~

a l s domine v a n 172S

1823.

Ü

t o t J 7 7 0 t e H o l t e n . .De E v e r w i j n s w a r e n dus z e l d z a m e r e b l i j v e r s . De E l s p e t e r d o m i n e had twee z o o n s , d i e o o k o r e a i K a n t g e w o r d e n z i j n . L a t e r , i n 1 8 3 8 , b l e e k d a t OOK d e " ' j o n g s t e zoon,Jan,geboren 1 3 - 1 1 - 1 8 0 3 , P r e d i k a n t was. Dat w a r e n dus d r i e z o o n s d i e P r e d i k a n t w e r d e n . Woensdag 2 0 a u g u s t u s w e r d weer v e r g a d e r i n g g e h o u den, d o o r de s c h o u t e n z i j n a s s e 3 o r e n . D i t w e r d " e r v a n genotuleerd: « . M f * o v e r l e g var. de K e r k e r a a d d e r H e r v o r m d e gemeende t e L l s o e e t , z i j n i n g e v o l g e b e s l u i t van te t P r o v i n c i a a l u o l Lege v a n t o e z i c h t o p de a d m i n i s t r a t i e d e r H e r v o r m de Kermen i n G e l d e r l a n d , d . d . 7 a u g u s t u s 1823,geformeerd de v o l g e n d e 3 G r o s s e n v a n l e d e m a t e n , v o o r Kerkvoogden, L o t a b e l e n en P l a a t s v e r v a n g e r s van l a a t s t g e n o e m d e n v o l r d e r z e l v e r gemeente. E e r s t e Gros v o o r Kerkvoogden. nendriK D r o s t , 'winkelier en kerkmeester H e n d r i k M u l d e r , bouwman e n k e r k m e e s t e r H e n d r i k J a n s e n v a n de Kamp, bouwman G e r u i t R i k s e n , smid. A a r t E i j b e r t s e n , bouwman. K o r n e l i s Koekkoek, d a g h u u r d e r . Tweede G r o s v o o r N o t a b e l e n . Lammert H a v e r k a m p , s c h o e n m a k e r e n o u d e r l i n g . J a n A a r t een v a n de P o l , bouwman e n oude r l i r i s . o o r n e n s Mouw, bouwman e n d i a k e n . H e n d r i k u s Mouw, bouwman e n d i a k e i . ( e n H e r b e r g i e r ) IAAA T e n n i s s e n , b o u w m a n . G e r r i t D i r k g e n , bouwman. P e . e r L u b o e r t s e n e n J a c o b W i l l e m s e n , b e i d e bouwman. Derde G r o s v o o r p l a a t s v e r v a n g e r s . K n e l i s S c h o u t e n , b o u w m a n . Hannes F r e n s , k l e e r m a k e r . Jan Jacobseri P l u i m en O t t o L u b b e r t s e n , b e i d e daghuurder. Waarna de v e r g a d e r i n g i s g e s c h e i d e n . Een h u i s j e i n E l s p e e t was e i g e n d o m v a n de Domeinen en w e r d d a a r o m D o m e i n h u i s j e genoemd. V a n a f 1818 was d i t bewoond d o o r J a n Bos. H i j h a d d i t g e h u u r d v o o r ƒ 20 o e r j a a r , o f 40 c e n t o e r week d u s . D i t was s c h i j n b a a r n o g v e e l t e v e e l v o o r J a n , w a n t h i j had n o o i t ëën c e n t h u u r b e t a a l d . W e l h a d h i i twee b o r g e n y i o d i g Gehad vóór h i j h e t k o n h u r e n , m a a r l i l a a s , a e z e _ s t e u n p i l a r e n v a n J a n Bos,genaamd A n d r i e s Baverman en n e s b e r t R i k s e n , w a r e n o o k n i e t zo k a p i t a a l k r a c h t i g d a r e r e e n d u b b e l t j e t e h a l e n was v o o r de Domeinen. De o n t v a n g e r t e H a r d e r w i j k v r o e g d a a r o m a a n de scnout,om voor p a c h t e r en beide borgen een b e w i j s v a n o n v e r m o g e n a f t e w a l l e n g e v e n , d a t h i j d a n b i j de I n s p e c t i e d e r Domeinen Kon i n d i e n e n .

1 823. Het was v r o e g e r b i j sommige o u d e r e E l s p e t e r s b e k e n d , d a t e r i n de k e r k , o n d e r de h o u t e n v l o e r , g r a f z e r k e n z o u d e n l i g g e n , m e t o p s c h r i f t e n , maar n o o i t k o n i e mand v e r t e l l e n w a t e r op d i e s t e n e n zou s t a a n . E i n d e l i j k i s n u g e b l e k e n , d a t o m s t r e e k s 1910 d o o r B l o i s van T r e s l o n g - P r i n s , i s v a s t g e l e g d welke zerken z i c h h i e r s c h u i l houden. Het z i j n e r s l e c h t s v i e r en de o u d s t e i s v a n 1612. Hierop staat het volgende : A 'i 612 d e n 3 de s e p t e m b e r i s i n d e n H e e r g e r u s t de W e l e e r w a a r d e J o h a n n e s H e s s e l s p r e d i k a n t t o t Elspeedit. S a l i c h s i j e n d i e i n den lieere s t e r v e n . Apo. 1k v s . 13. Op de t w e e d e s t a a t . a l l e e n de naam J o h a n J a n s e n en h e t j a a r t a l 1613. Deze zou v a n de v a d e r vaan G e r r i t J a n s e n Mouw,de k e r k m e e s t e r k u n n e n z i j n o f i n i e d e r g e v a l een f a m i l i e l i d , o m d a t d i t o n d e r de w e i n i g e f a m i l i e s de v o o r a a n s t a a n d e was en ook de l a a t s t e p a s t o o r d a a r u i t voortkwam. N o . d r i e d r a a g t h o t o p s c h r i f t "Anno 1653 den 23 A u g u s t i i s h i e r h e n r i c k c n G e r r i t s begraeven," Na 170 j a a r komt e r dan. n o g Sên s t e e n b i j v a n Ds. en M e v r , E v e r w i j n o v e r l e d e n 22-10-1823 en 17-12-1821»

1 323 0V2ÏÏ DE

DOMIDE DIE EN S U N

4 3 JAAR TE ELSPEET STOND FAMILIE.

B e t r e f f e n d e De,Jan E v e r w i j n b e n i k l a n g g e l e d e n i n c o r r e s p o n d e n t i e g e w e e s t met mr.A.van D o o r n i n c k , d e s t i j d s a d v o c a a t t e D e v e n t e r , d i e daar h e e t v e e l o v e r kon v e r t e l ! e n. U i t de g e s l a c h t s l i j s t , d i e h i j m i j s t u u r d e , b l i j k t d a t de E v e r w i j n s w e l een o e r o u d e H o l l a n d s e f a m i l i e z i j n De l i j s t l o o p t t e r u g t o t vóór 1 5 0 0 . V e r s c h i l l e n d e v o o r z a t e n m o e t e n i n h e t s t e d e l i j k b e s t u u r v a n Arnhem en i n h e t p r o v i n c i a a l b e s t u u r , h o g e f u n c t i e s g e h a d h e b b e n V o l g e n s v a n D o o r n i n c k w a r e n ze e c h t e r n i e t v e r w a n t aan de a d s l i j k e L e i d s c h e r e g e n t e n f a m i l i e E v e r w i j n waarv a n de p o r t r e t t e n i n h e t M a u r i t s h u i s h a n g e n . Deze f a m i l i e moet u i t g e s t o r v e n z i j n e n v o l g e n s v a n ter j £ e n ï £ g e - ? ° ° f d ; g e Everwijns af v s n ^ e Elspeu e r ATA c o m x n e . d i e ook z i j n b e t - o v e r g r o o t v a d e r was. van

BIATvAATA

g e b o r s n

2

6

december 1 7 5 5 , a l s

o v e r l e d e n 1792-1794 v . ; 0 ti«. J a n E v e r w i j n kwam 1 Jj a n uU aIr iL 1 7 ^ h i i 21 n n r , , ^ , snor E
ünnei I K , b e i d e d a a r , naar E l s p e e t . waar

kamp e n G e e r t r u i d a Elgérshuis en r t e t a ? t e d 1 i hun v i e r ? ^ : ? i e ? predikant. '

r

2 ! l i

£

e n

s t

zoon

da.ouus ocherpentabaksfabrikant-handslaar e c h t P ^ r t e Elspeet u d e r e n Z i J werden a l l e 4

s t o n l l e T o ^ ? ^ de W i j n p e r s e , a f s t a m ^ l t eö ^ AA™* -A™ E l i ^ b e t h van clj r i T? , " Jke regentenfamilie Een van h a a r v o o r r a d e r e n was g e z a n t r p - * p u t t l vï

die fa Lartzeer ~

AA:AA

"lAAyiAAAAA^A w a n t o e s t a n d e n i n ^ H ^ r llrl "

g e n s de te w e ï s t e S d g e E j S e ? h e b b e n en e f ^ t l ü b r o e r var, z i j n v r o u w . ten

v a te4°??n? ? v ? ^ L u i z e n t o t groJ e r ^ ? ^ u i J e n f b e z i t g e k a K a m s o l v a n de ongehuwde

^Hij nam dus w e l een aomme u i t de v o r i g e

h e e l b i j z o nU di eU ri ee r er o U U * < „ eeuw. ' POoitie xn,voor

AAAAAAA'AAV

re ™ d e l i ^ k een i e t s a n d e S i n ^ l s p e e t b ^ ? e ^ , ; y ? w l f : y I ? ? ? U ^ ? 0±^ n^ n O l0ni k net beroepen van z o l n s 0 r i n Elspeet hadden"geslaal. P r e d i k a n t e n d i e eens Dn.Arno 1 dus L u p s t q i ? i r - „ . > • f~ vo, en ffairac van B a r n e v e l d l e l 'burgemeester e a a n Vo ^ t e r een o i n b a r e " iShSoï? ^ °rthuizen,

AA

AA

IJ

A" ° **

T > }* »

d

1824

De K e r k v o o g d e n e n N o t a b e l e n w e r d e n i n 1824 b l i j k b a a r d o o r de g e m e e n t e r a a d benoemd,want de e l f d e f e b r u a r i v e r z o e k t de s c h o u t s c h r i f t e l i j k aan de p r e d i k a n t e n om oo z o n d a g , v i j f t i e n f e b r u a r i , n a de v o o r m i d d a g P r e d i k a t i e , aan de g e m e e n t e bekend t e maken d a t benoemd en gei n s t a l l e e r d z i j n t o t K e r k v o o g d e n ; A . D r o s t , H . M u l d e r en H . J a n s e n van d e r Kamp. T o t N o t a b e l e n : L.Haverkamp, J . A a r t s e n v a n de P o l , G.Mouw en H.Mouw. Tot p l a a t s v e r v a n g er L.Schouten. De negende o o t o b e r l a g e r a n d e r m a a l e e n b r i e f v a n de s c h o u t oo t a f e l D i j de p r e d i k a n t e n v a n E r m e l o , N u n s p e e t en E l s o e e t . Nu v a n h e e l a n d e r e a a r d en l u i d e n d e a l s v o l g t ; " I k v e r z o e k U V e l Eerw. om oo a a n s t a a n d e z o n d a g , den 10 de o c t o b e r 1 8 2 4 , b i j g e l e g e n h e i d v a n de v o o r m i d d a g ore d i k a t i e , t e r k e n n i s e v a n U E e r w . g e m e e n t e t e b r e n g e n , d a t Z i j n e M a j e s t e i t , o n d e r de w e l d a d i g e b e p a l i n g e n w e l k e Hoogstd e r z e l v e t o t v e r z a c h t i n g van h e t l o t d e r s l a c h t o f f e r s i n h e t z w a a r o n w e d e r , h e t w e l k op de 18de j u l i j . 1 . i n h e t G r o o t H e r t o g d o m L u x e m b u r g h e e f t g e w o e d , b i j b e s l u i t v a n de 5 de s e p t e m b e r , e e n c o l l e c t e b i n n e n a l l e provinciën v a n het R i j k h e e f t g e a u t o r i s e e r d e n d a t t e n g e v o l g e v a n w e l g e m e l d Z.M.s b e s l u i t de b e d o e l d e c o l l e c t e , i n de gemeente z a l g e s c h i e d e n oo o v e r m o r g e n , z i j n d e maandag 11 o c t o b e r 1 8 2 4 , d o o r de B u u r t m e e s t e r s , m e t o o e n s c h a l e n , l a n g s de h u i zen d e r i n g e z e t e n e n , v e r z o e k e n d e i k u We . E e r w . t e v e n s de g e m e e n t e , d o o r ge p a s t e r e d e n e n , t o t e e n m i l d e b i j d r a g e u i t te nodigen." A l was onze K o n i n g d e s t i j d s ook k o n i n g v a n B elgië e n G r o o t h e r t o g v a n L u x e m b u r g , h e t v a l t t o c h n i e t .aan t e nemen d a t h e t t o t de i n w o n e r s v a n E l s p e e t was d o o r g e d r o n g e n , d a t h e t oo 18 j u l i onweerde i n L u x e m b u r g . Men g e l o o f d e h e t w e l OD g e z a g v a n de K o n i n g en o f f e r de ook w e l . a l l a g de b r a n d h a a r d h i e r w e l e r g v e r weg. K o r t n a d i e n w e r d e r g e c o l l e c t e e r d v o o r de s l a c h t o f f e r s v a n een g r o t e b r a n d i n S i l v o l d e en v o o r de g e t r o f f e nen d o o r de w a t e r s n o o d . D i t s p r a k w e l l i c h t i e t s mees aan. Oo 6 j a n u a r i was a l s p r e d i k a n t b e r o e p e n Ds.J.R.Stav e m a n , o r e d i k a n t t e G a r d e r e n . H i j werd op 30 m e i b e v e s t i g d e n deed i n t r e d e met de w o o r d e n u i t J a c o b u s 1 : 21 b en 22. "Neemt met z a c h t m o e d i g h e i d h e t i n u g e p l a n t e w o o r d a a n , d a t uw z i e l e n k a n b e h o u d e n en w e e s t d a d e r s des woords e n n i e t a11ee n ho o r de r s . " H e e l t r a g i s c h i s d a t Da.Jan R e i n t S t a v e r m a n oo 7 dec e m b e r , i n de l e e f t i j d v a n 62 j a a r o v e r l e e d . H i j was ongehuwd e n g e b o r e n t e W a p s e r v e e n i n 1762. L a n g z a m e r h a n d o n t s t o n d e r een n o r m a l e gemeenteraad en g i n g men dus ook de b e h o e f t e g e v o e l e n aan énkele r e g e l s oo d i t p u n t . Het t i j d o e r k van de s c h o u t e n de a s s e s o r e n r a a k t e v o o r b i j e n a l w e r d e n de r a a d s l e d e n benoemd,via hen kwam e r t o c h e n i g e i n v l o e d van h e t v o l k , o o de gang v a n z a ken.

1 324. E r werd i n k l a d s c h r i f t een s t u k o o g e s t e l d , m e t de n o d i g e d o o r h a l i n g e n , w a a r e e r s boven s t o n d : "Reglement v a n o r d e v o o r de G e m e e n t e b e s t u r e n t e n p & a t t e n l a n d e . Het l a a t s t e werd weer d o o r g e h a a l d en d a a r v a n werd g e m a a k t ; " r a a d s v e r g a d e r i n g e n dn h e t s c h o u t a m b t E r m e l o . " Dan v o l g t o.a.; Art. 1 E r z a l g e w o o n l i j k ëê'ne R a a d s v e r g a d e r i n g 's maands worden gehouden en w e l oo de e e r s t e d o n d e r d a g , d e s m i d dags t e n t w a a l f u r e n . Deze dag oo den zon o f f e d s t d a g i n v a l l e n d e , z a l de v e r g a d e r i n g t o t daags d a a r a a n v o l g e n de w o r d e n v e r s c h o v e n . Art. 2 Het b l i j f t d i e n o n v e r m i n d e r d aan de s c h o u t v r i j g e l a t e n , om de v e r g a d e r i n g zoo d i k w i j l s t e b e l e g g e n a l s n o d i g i s , m i t s de l e d e n d a a r t o e t e n m i n s t e 24 u r e n t e v o r e n w o r d e n o n g e r o e p e n . E r z a l een R a a d s v e r g a d e r i n g d o o r d e n z e l v e m o e t e n worden b e l e g d , w a n n e e r t w e e l e d e n var de r a a d z u l k s mochtën v e r l a n g e n . Art. 3 De gewone m a a n d e l i j k s e v e r g a d e r i n g e n z u l l e n d o o r de s c h o u t kunnen w o r d e n u i t g e s t e l d . w a n n e e r d e z e l ve d o o r gemis aan werkzaamheden o v e r t o l l i g z i j n . Art. 4 De l e d e n z u l l e n t e r v e r g a d e r i n g s c h r i f t e l i j k v a n wege de s c h o u t worden o o g e r o e n e n en wanneer b i j d e z e l v e t o t de b e g e v i n g van e n i g e g e m e e n t e d i e n i n g e n o f a m b t e n z a l worden o v e r g e g a a n , z a l z u l k s i n de o o r o e p i n g s b i l j e t t e n worden i k i t g e d r j k t . Art. 5 De l e d e n z i j n v e r p l i c h t oo h e t b e p a a l d e u u r t e r v e r g a d e r i n g OP t e k o m e n , b u i t e n h e t gevan van z o d a n i g e z i e k t e , w a a r d o o r d e z e l v e aan h u i s en kamer g e b o n d e n worden en van a f w e z e n d h e i d , b u i t e n h e t ambt. K a n n e e r een l i d een h a l f u u r t e l a a t k o m t , z a l h i j v e r b e u r e n een boete van v i j f t i g c e n t s , g e h e e l w e g b l i j v e n d e , e e n b o e t e van A een g u l d e n . De h e l f t d e r l e d e n t e g e n w o o r d i g z i j n d e , z a l de v e r g a d e r i n g geopend w o r d e n . " Zo g a a t d i t dan nog even d o o r . De bewoners v a n de v e l u w e b e z a t e n i n deze t i j d m i s s c h i e n w e l v e e l v r i j h e d e n . Z i j w a r e n h e t gewend d a t n i e mand z i c h om hen bekommerde,waardoor een z e k e r e vorm v a n z e l f s t a n d i g h e i d o n t s t o n d . E r w a r e n e c h t e r ook e n k e l e z a ken d i e z i j n i e t z o n d e r meer m o c h t e n dóen. T i l d e n z i j b.v.een v a r k e n o f een koe s l a c h t e n , v o e r e i p e n g e b r u i k , o f w i l d e n z i j een zak k o r e n n a a r de m o l e n a a r brengen,omdat t e l a t e n m a l e n , d a n moest d a a r a a n g i f t e van gedaan w o r d e n en a c c i j n s b e t a a l d w o r d e n aan de p l a a t s e l i j k e ontvanger. I n E l s p e e t woonde een d e r g e l i j k iemand en w e l z e k e rs van A k e n . Het was een w e i n i g b e n i j d e n s w a a r d i g e p o s i t i e die h i j a l s a m b t e n a a r innam,want de E l s p e t e r s v e r z e t t e n z i c h h a a s t o p e n l i j k t e g e n deze m a a t r e g e l e n en f r a u d e e r den b i j h e t l e v e n a f . De G o u v e r n e u r d e r P r o v i n c i e meende d a t h e t p l e g e n v a n deze s l u i k e r i j e n . h e t h a r t en de z e d e l i j k h e i d b e d i e r -

1 824. v e n , v a n hen d i e z i c h d a a r aan o v e r g a v e n , m a a r de E l s p e t e r s w a r e n d a a r n i e t zo z e k e r van. Als v o o r n a a m s t e m i s b r u i k e n noemde de h o o f d s c h o u t , l a t e r was d a t d i s t r i c t s c o m m i s s a r i s , h e t m a l e n b i j n a c h t , het v r i j e t r a n s p o r t t o t 15 pond,de g e l d i g h e i d s d u u r v a n de g e l e i d e b i l j e t t e n , 3 d a g e n , t e n o l a t t e l a n d e , d e w e i n i g e v e r p l i c h t i n g e n van de m o l e n a a r s k n e c h t e n en h e t b u i t e n o n d e r z o e k og c o n t r o l e b l i j v e n van de b a k k e r i j e n . De h o o f d s c h o u t s t e l d e z i c h a l s d o e l , k r a c h t d a d i g e b e s t r i j d i n g van de m i s b r u i k e n en d a c h t d a t t e b e r e i k e n d o o r h e t v o o r s t e l l e n van de v o l g e n d e m a a t r e g e l e n : 1. Dat h e t m a a l l o o n en de a c c i j n s i n h a n d e n van de o n t v a n g e r werd b e t a a l d en de o n t v a n g e r dan de m o l e n a a r b e t a a l d e en geen a f g i f t e van c o n s e n t b i l j e t t e n , z o n d e r bet a l i n g van het m a a l l o o n . Een bezwaar h i e r b i j was w e l h e t b e t a l e n i n n a t u r a , b.v.meel,of> m a l e n OP c r e d i t . 2. Aan de m o l e n a a r s j a a r l i j k s een p r e m i e u i t k e r e n , b e r e k e n d n a a r de goede u i t k o m s t e n van h e t g e m a a l , i n v e r band met de consumotée -van h e t d i s t r i c t . ( D i t i s n i e t erg duidelijk) 3. Of w e l d a t aan de m o l e n a a r s w o r d t t o e g e s t a a n een p e r c e n t s g e w i j z e t o e l a g e , i n b e t r e k k i n g t o t de o p b r e n g s t van de a c c i j n s d e r b e l a s t e g r a n e n , w e l k e op hun m o l e n s z i j n gemalen. B i j a l deze zaken had men w e l de v o l l e d i g e medewerk i n g n o d i g van de m o l e n a a r s en t f f i t werd de s c h o u t dan ook z e e r a a n g e r a d e n om d i e m e d e w e r k i n g t r a c h t e n t e k r i j gen. I n d a t g e v a l zou v o l g e n s de h o o f d s c h o u t de t e g e n s t a n d en h e t ongenoegen b i j de i n g e z e t e n e n v e r m i n d e r e n en zou men i n z i e n d a t h a r t en z e d e l i j k h e i d d o o r de s c h a n d e l i j k e s l u i k e r i j e n bedierven.

d. A'«r>, H'ortll tnrzcchl , bi) bet i&Htwoortt den da 'éum en Ket nom-

K.te.te:

o V

op

l :

A^viiuEx«(! ^ C c l T c t e

W J )

,o,:,\lt

cuWiuukxtlie det Qeicvotuüc X.eAeu MI GELDERLAND,

Ontvangen hebbende eene missive van Zijne Excellentie den Heerc Staatsraad, Directeur-CenoraaJ voor de zaken der Hervormde Kerk, d. d. 36 December I. I "'• itti> h > n r 1 " ' ^ van Zijner Majesteit* besluit van den i3 te voren, n». lott, waarbij onder anderen voor de gemeente //<*
9A

KERKVOOGDEN

• £9 "r"tr J Z

Jlufc/tr

ƒ/.

A Am

TOT d« Hwren:

<üA.

NOTABELEN

iZ~lt>~V ' s ~A* ™y

Cf. JH,.,. C .

J

{ff.

TOT de Beeren :

i 4' , jjfj. in

'

vr.ys

te/^

u J

,^P.

J l f

,Ctrtnr .

PLAATSVERVANGERS \JAhov£^P

e n

waarbij *" Directeur-Generaal teven» gelast wordt, om zorg te dragen, dat "ftreding worde geregeld, en mede op dezelfde wijze de orde bestemd, waarnaar de Plaats vervangen bij tuzschentjjd* voorkomende vacatures als Notabelen zullen optreden; verzoekende Zijne Excellentie, dat door bet Provinciaal Kollegie voor de ititVoering van dit besluit de1 noodige zorg worde gedragen. Heeft

1 825.

1 825.

B e g i n m a a r t had een d i s c u s s i e p l a a t s o v e r h e t a f b r a n d e n v a n de h e i d e v e l d e n . Van o v e r h e i d s w e g e w a r e n e r r i c h t l i j n e n gegeven. De s c h o u t b e s p r a k d i t met de b u u r t m e e s t e r s dn v r o e g de mening van de g r o o t s t e s c h a o e n h o u d e r s t e E r m e l o en E l s e e e t . Z i j a l l e n vonden d a t h e i d e b r a n d e n meer n a d e l e n v o o r de s c h a p e n hadden dan v o o r d e l e n , o m d a t na v e r l o o p v a n 3 o f 4 j a r e n de a f g e b r a n d e g r o n d e n met mos t u s s c h e n de h e i de b e g r o e i d e . V e r d e r v o n d e n z i j h e t ook v e r d e r f e l i j k en w e l v o o r de h e i d e m a a i e r s , v o o r w i e de g r o v e h e i d e een wez e n l i j k m i d d e l van b e s t a a n o p l e v e r t en w i e r b e l a n g e n ook n i e t u i t h e t oog v e r l o r e n mogen w o r d e n .

E l s p e e t was dus nog s t e e d s v a n a l l e k a n t e n e r g m o e i l i j k t e b e r e i k e n . W e l l i c h t was e r d a a r d o o r b i j n a d o o r l o pend i n k w a r t i e r i n g t e l e u v e n u m ën maar z e l d e n i n E l s p e e t . T a b l e a u no. 2 v e r m e l d e de c o m m u n i c a t i e w e g e n en t a b l e a u no.3 de B u u r t w e g e n . Dat w a r e n de wegen w a a r o v e r het wat m i n d e r s n e l g i n g . Onder t a b l e a u 2 komt a l s no.59 v o o r . d e weg v a n E l - _ s p e e t , o v e r N i e r s e n . n a a r V a a s s e n . De s c h o u t maakt h i e r b i j de o p m e r k i n g "Zou a l s b i j n a n o o i t g e b r u i k t w o r d e n d e , o n der buuttwegen kunnen g e r a n g s c h i k t worden." De s c h o u t vond dus d a t deze weg n i e t h e t r e c h t had OP de a a n d u i d i n g ; cornmunicat i e w e g . Een zandweg en een and e r e zandweg was v r o e g e r nog l a n g n i e t h e t z e l f d e .

Oo 30 m a a r t werd d o o r de k e r k e r a a d beroemen Ds.H.J. S t a v e r m a n . u i t K o l d e r v e e n , 6 2 j a a r oud,was z i j n v o o r g a n g e r v o r i g jaar overleden. O p m e r k e l i j k i s d a t d i t j a a r de o p b r e n g s t v a n de z i t p l a a t s e n s t e e g v a n ƒ.75 t o t ƒ.128. E r w a r e n t o t heden o n g e v e e r 80 p l a a t s e n . I n a p r i l b e r i c h t de s c h o u t aan de h o o f d s c h o u t v a n o v e r v e l u w e . d a t ondanks z i j n aanhoudende a a n m a n i n g e n , h e t g e b r u i k v a n de n i e u w e b e n a m i n g e n d e r maten e n g e w i c h t e n v e e l t e wenschen o v e r l a a t . H i j 'wilde a l l e b e l a n g h e b b e n d e n o p n i e u w b i j p u b l i k a t i e OP h e t e r n s t i g s t aanmanen,om de aangegeven r e g e l s OP h e t n a u w k e u r i g s t OP t e v o l g e n . V e r d e r zou h i j de v e l d wachters e r n s t i g gelasten,om e l k e o v e r t r e d i n g , d i e t e r h u n n e r k e n n i s k w a m , d i r e c t t e r a p p o r t e r e n , v o o r a l b i j ner i n g o f h a n d e l doende p e r s o n e n . I n 4825 w a r e n e r nog geen a u t o b a n e n o f s n e l w e g e n , maar w e l wat men noemde " g r o o t e h e r e n w e g e n " o f h e e r b a n e n . De s c h o u t k r e e g h i e r v a n i n mei e e n " T a b l e a u " o f b e s c h r i j v i n g van de r o u t e en h e t v e r z o e k h i e r o p e v e n t u e e l a a n m e r k i n g t e maken. Onze s c h o u t deed d i t o o k . o . a . b i j no. 12,de h e e r b a a n v a n H a r d e r w i j k n a a r Z u t o h e n en D e v e n t e r . H i e r v a n z e g t de s c h o u t h e t v o l g e n d e t "De r i c h t i n g van deze weg zou i k v o o r s t e l l e n a l d u s OP t e geven- beg i n t t e H a r d e r w i j k , b u i t e n de S m e e p o o r t , g a a t door h e t d o m E r m e l o . d e b u u r t s c h a p D r i e , h e t S e e u l d e r b o s en h e t d o r n G a r d e r e n , n a a r M i l l i n g e n , v a n w a a r d e n z e l v e de K o n i n k l i j k e weg v o l g t , ( A m e r s f o o r t s e s t r a a t w e g ) en v e r d e r zo a l s het o n d e r d a t nommer s t a a t v e r m e l d . De weg d o o r den Enk n a a r Leuvenum,over o f l a n g s E l s o e e t w o r d t a l s z e e r z a n d i g en s l e c h t z i j n d e , s e d e r t v e r s c h e i d e n e j a r e n b i j n a n i e t meer g e b r u i k t en zo i s de weg o v e r e r m e l o , d o o r D r i e en h e t S p e u l d e r b o s , n a a r den s t r a a t weg i e i d e n d e , d e algemene r o u t e g e w o r d e n ; z i j n d e d e z e l v e d o o r de z o r g van h e t p l a a t s e l i j k b e s t u u r v a n E r m e l o en de b o s c h r i c h t e r s van h e t S o e m l d e r b o s c h OP de b r e e d t e v a n z e s W e d e r l . e l l e n g e b r a c h t en a a n m e r k e l i j k ' v e r b e t e r d "

De K o l o n e l , M i l i t i e c o m m i s a r i s v a n h e t 7 de d i s t r i c t d e r s c h u t t e r i j , d e e l d e 18 f e b r u a r i aan de Heer Scljout v a n E r m e l o mee,dat a l l e l e d e n v a n de s c h u t t e r i j , o p 2 m a a r t n a a r de k a n t o n n a l e h o o f d p l a a t s B a r n e v e l d m o e s t e n komen, m a r s c h e r e n , o n d e r l e i d i n g v a n een o f f i c i e r , o f a l s d i e e r n i e t was,een o n d e r o f f i c i e r . Men moest d a a r de s c h u t t e r l i j k e e e d , h o o f d e l i j k a f l e g g e n . Van deze v e r p l i c h t i n g k o n d e n a l l e e n de z i e k e n , na een s c h r i f t e l i j k b e w i j s van de b u r g e m e e s t e r , z i c h v e r s c h o n e n . Z i j de a b s e n t b l e v e n e f w e i g e r d e n om de eed a f t e l e g g e n , z o u d e n o v e r e e n k o m s t i g de i n s t r u c t i e , a a n g e z i e n w o r d e n en g e s t r a f t w o r d e n a l s o n w i l l i g e n . Z i j zouden l a t e r opgezonden d i e n d e n t e w o r d e n . B i j het s c h r i j v e n was een l i j s t g e v o e g d met 32 namen.Gezien d i e namen,waren e r v e r m o e d e l i j k geen Elspetërs b i j . V e r s c h e i d e n e n v e r s c h e n e n n i e t OP 2 m a a r t . Z i j v o e l d e n w e l l i c h t n i e t v e e l v o o r de marsch n a a r B a r n e v e l d . Hoe z i j l a t e r oogezonden z i j n i s n i e t b e k e n d . I n w o n e r s van E l s p e e t hadden z i c h weer m i s d r a g e n v o l g e n s de s c h o u t van A p e l d o o r n , i n een b r i e f v a n 29 j u l i j , aan de s c h o u t van E r m e l o : "Door b e w o n e r s d e r B u u r t s c h a p U t t e l d , o n d e r deze g e meente, z i j n b i j m i j k l a c h t e n i n g e b r a c h t . d a t door i n g e z e t e n e n van E l s p e e t , i n een w a t e r p l a s , g e n a a m d Bleekemeer, i n een v e l d o n d e r gezegde b u u r s c h a p g e s i t u e e r d , v l a s en h e n n e p t e r r o t t i n g w i e r d e g e l e g d en d a a r g e z e g d w a t e r b i j d r o g e zomers,zo a l s t h a n s h e t g e v a l i s , m o e t g e b r u i k t w o r d e n , t o t d r e n k i n g v a n h e t v e e , z o zoude h e t m i j aangenaam z i j n ( a a n g e z i e n gemeld velffl e n w a t e r aan de bewoners d i e r b u u r t s c h a p i n eigendom t o e b e h o o r t . d e i n g e z e t e n e n van E l s p e e t b i j P u b l i c a t i e t e a d v e r t e r e n , z i c h v a n v o o r zegde e i g e n d u h k l i j k e h a n d e r w i j ze t e o n t h o u d e n en a n d e r s de schade en h i n d e r , d i e z i j h i e r d o o r z u l l e n o n d e r g a a i , z e i v e n hebben t e w i j t e n . " Hoe de E l s p e t e r s aan v l a s en h e n n e p kwamen en w a a r om z i j d a t i n h e t B l e e k e m e e r l i e t e n v e r r o t t e n , i s a l l e maal n i e t e r g d u i d e l i j k . O p p e r v l a k k i g g e z i e n i s d a t geen lonend b e d r i j f .

Oo 25 f e b r u a r i werd d o o r de k e r k e r a n d , a l s e e r s t e v3.n £6n S t a l , b e r o e o e n D s . B o n z e t v a n Dehekamp,die b e d a n k t e . H i e r n a b e r i e p men 30 m a a r t D.H.J.Staverman v a n K o l d e r v e e n , b r o e r o f z o o n van de v o r i g j a a r o v e r l e d e n Ds. S t a v e r m n n . H i j nam h e t b e r o e t ) aan en w e r d 21 a u g u s t u s b e v e s t i g d d o o r D s . S l o t h o u w e r van G a r d e r e n . De b e v e s t i g d e deed z i j n i n t r e d e met de w o o r d e h v a n 2 S o r ^ . 4 v e r s 7,"maar w i j h e b b e n deze s c h a t i n a a r d e n v a t e n , o o d a t de u i t n e m e n d h e i d d e r k r a c h t z i j Godes en n i e t u i t ons." 1 825 .

B r i e f v a n de t h . s t u d e n t J . E v e r w i j n u i t L e i d e n , z o o n van de o v e r l e d e n t > r e d i k a n t van E l s o e e t , d i e een o n r o e o had o n t v a n g e n om i n Z u t n h e n v o o r de m i l i t i e - r a a d t e v e r s c h i j n e n ïen o n r e c h t e , a l s g e v o l g v a n een f o u t i n de a d m i n i s t r a t i e . H i j v r o e g 31 j a n u a r i aan de s c h o u t v a n E r m e l o om de k w e s t i e v o o r hem t e w i l l e n r e g e l e n , o n d a t h i j n i e t deze g r o o t e r e i z e behoevde t e maken. B o v e n d i e n was h e t v o o r hem m o e i l i j k i n v e r b a n d met zijn w e r k z a a m h e d e n en de f e s t i v i t e i t e n , -8 i e i n L e i d e n o l a a t s h a d d e n .

KWITANTIE VA It BETALING VOOR ÖUIS V E S T I N G . E« VOEDING.

Model N.« 16

'£/AAizxA v Z . 7 ^-v^ * 'r A

7 Gelogeerd en geeoed den «- 7 ybedragende voor t

. Manschappen

ium van

de

dag

k ,JJ . . . .

xenu pjr boord * y) , » -. 7 8 7 ' . - - "

y

(«) De naam van het korps

7

bovenaan «tellen, met verdere aanduiding van

I k ondergeteekende

de marcherende troep , indien l i j uit een onder-

/ /<

v e r k l a a r v a n te

'

T-'r'ffr tf/ie^

te

van

-

deel van een korps be-

k o m m a n d a n t v a n v o o r s c h r e v e te

staat. (4) Invullen

de kwaliteit

van den magistraat, die de betaling mort ont-

c

te h e b b e n o n t v a n g e n de

som van

• -y '1 vftc G "

vangen. . (t)

J A J

• De naam

v o o r v e r s t r e k t e h u i s v e s t i n g en v o e d i n g te

van de plaau. £/) ' en

ter

De naam kwaliteit van

kommandant,

dia

die

iie o n d e r - O Ü i c i e r e n

en verdere manschappen v a n

betaling doet. (<)

Afdee-

den £/

/A'

Te

i t e - r *

i82t/tot den / Z Z /

ling , regiment, bataillon, eskadron, Icomj.ggnie of detachement.

'm ^

ri

182

den , J > /

cr £

182^
. [>e som, ln letters geschreven. (j)

• Het getal

De

mamchappen, in letten

.Z> , &y*<

geachreven.

yt -

/

- - e^

voornoemd.

r y ^ y< '0 \

/•c

"77* r ^ , -

Certificaat omtrent het gehouden gedrag der troepen. / c /'

|:

B D e o n d e r g e t e e k e n d e v e r k l a a r t , dat tl

.'/tr^ti.d&i t

r*'

/ .

ic-

t? s'

i R i . ïkm Ewiuntfa moet fa «kytk afgegeven wordca.

z /

A- z z

te
_ x •*

sCcxtyx-4 Y y*- X*/T Py.y 'PX f ,,/ x r <X te V / Z V

/ G----te

Ï-J-'C* 7'F

M o g e l i j k was de k a s t e l e i n v a n de z w a r t e b o e r g e m a c h t i g d e v a n de b u r g e m e e s t e r .

N

Y

K

E

1

ü

der

K

G

E

M N

Stad

È U

dat , t e n g e l i g e ke len

autorisatie, gebonden

R

K

.

^^^m<^m^m^-

E

S

T

Ë

K

E

R

K

R

e n

W

m a k e n

v a n d e daartoe

alhier w o r d e n ,

jaarlijks drie

E

T

H

O

Ü

b i jdezen verleende

Ö

Ë

R

S

b e k e n d , Koninklij-

Paardenmarkten

bul-

t e weten:

Eene op Vrijdag vóór Palm-Zondag. Eene op Zaturdag vóór den eersten Maandag in Juhij* E n eene op Zaturdag vóör St. Laurensdag. Dat beide den 4 Juny respectivehjk geene welke en zal eene

laatstgemelde Markten zullen invallen op Zdtürddee* en ï AugOsttis 182S., en die geene/welke daarop de meeste Paarden te koop aanbiedt, als mede die daarop de meeste Paarden koopt, telken rcize genieb Premie van vier goude ducalen. >

De zeer voordeelige ligging en locdliteit der Stad dóen teregt P? v o ™ e n » ^ <]™ markten wederom zoo zeer bézocbt m rok aan handel zullen Worden , als zulks voor zeer Vele iaren het geval geweest is. ' ho

NU

KERK,

den 21 April

182L

Burgemeester en Wethouders voornoemd, E, E Ó n fxc-H

G. A R D E

S CH,

T e r Ordonnantie« «k ....—

F R E Z I Ei i f

|

|

|

^

T e A R N H E M , bij A< T A N Ö O O R , Provincialen D r u k t e

^

1826 Z ° ° r T / h e t o v e r l i j < 1 e n v a n H e n d r i k u s Mouw, zoon v a n J a n B e e r t s e n Mouw,van de g r o t e H o f , w e r d z i j n b r o e r B e e r t Mouw de 21 s t e m e i t o t o u d e r l i n g b e v e s t i g d raad A A A t 7?? ° ° k a a n S e z o c h t °* l i d v a n de g e m e e n t e r a a d t e worden d i t v o o r j a a r , m a a r voor h i j i n f u n c t i e kon . r e d e n o v e r l e e d n i j on 26 a n r i l , o u d 39 j a a r e n wonende in De Zwaan." H i j was dus e e n b r o e r v a n J o h a n n e s B e e r ? e n Evert De h e r b e r g was a l eeuwen b e z i t v a n de Mauwen" L a t e r w e r d h e t p e n s i o n Mouw e n d a a r n a h o t e l De" Zwaan Tweemaal m z i e g e s c h i e d e n i s i s h e t oand a f g e b r a n d n e t was e r g t r a g i s c h d a t de b e n o e m i n g v a n H e n d r i k - ? t o t l i d v a n de r a a d , d o o r Ged . S t a t e n , OP 2 8 ^ i l 9 ? twee d a g e n n a z i j n o v e r l i j d e n . On 11 a u g u s t u s werd i n ' de o - a a t s v a n H e n d r i k u s , C o r n e l i s Mouw benoemd T e n e i n d e de g e v o r d e r d e e e d a f t e leegên.werd h«m v e r z o c h t om o n woensdag 16 a u g u s t u s , t e z e V e n ' u r e v o ^ m i d a ^ g a , m n e t g e m e e n t e h u i s t e Nunsneet t e v e r s c h i j n e n . I n a u g u s t u s kwam o o k e e n K o n . B e s l u i * a f da+ a"n e oude K o u e r e n l a n d s en p r o v i n c i a l e m u n t e n i n l i t " l o ^ n d daar werden i n g e t r o k k e n en door nieuwe werden v e r v e e n A l l e s w a t de b u r g e m e e s t e r D l t

gericht

Z £ l f d e

i n handen k r e e g , d i e n d e v.i-i

V 6 r Z O e k

W 6 r d

°°k

t o t

^ Diaconie"'

Tot d r i e g u l d e n b o e t e , e n d a t was t o e n e e n k e 6 l w e r k l o o n , w e r d de s c h o e n m a k e r A n d r e a s B u i t e l a a r de 12 de oc4~ ' ber v e r o o r d e e l d "wegens h e t g a a n d o o r h e t d o m E l s ^ e t m u een branaende n i j p , z o n d e r van een don vooAzle'n^e z U p D e z e l i d e dag w e r d e n J a n Koekoek en J a n Vos 21 e , 22° ' j a a r oud, v e r o o r d e e l d t o t r e s p e c t i e v e l i j k 5 en 3 ' d a ^ r gev a n g e n i s "wegens h e t p l e g e n v a n b a l d a d i g h e d e n en h e t \ Ï L w e l x e n van crue en r u s t v e r s t o r e n d e bewegingen m b e t . . j " E i 3 p e e t , d e n d e r d e n o c t o b e r 1826." Z e k e r ^ t i f d e A i de terSis. ! v a n a r t - 6 v a n h e t r e g l e m e n t on de wegen ^ s e n t e m b e r de v o l g e n d e bekëndmaking deaaan B u r g e m e e s t e r e n A s s e s o r e n d e r gemeente E r m e l A ' g e 6 ; i 5 2 n Ó ^ l e d e r d l e 2 a l k s aangaat, dat o^denf£*g <> o c t o n e r 2~2o,een aanvang z a l w o r d e n gemaakt me+ n e t manen v a n a l l e de wegen. Zo g r o o t e a l s b i A n e " wegen, m deze gemeente e n d a t h i e r m e d e zo v a / £ l "~ A A v o o r t g e g a a n a l s de b u u r t m e e s t e r s n o o L I k U U k ? l e n o o r d e l e n j m e t de b e o a l i n g e c h t e r , d a t i e d e r e l a g A A .rS *«ra .rer A A

w

0 n

f

r 0 n d

n d

dag d e S ' b ? '

e

d

r ? w ï L

houterrot.voor

L

r

V e n U

?

3 e

r 0 t

'

h e t h u i s van E i b e r t

V

°°

r

Lo^enuA

Mulder.

er/itav???

1826. Z u l l e n d e de p l a a t s e n waarop de b i j e e n k o m s t v o o r de v o l g e n d e dagen z a l b e h o r e n P l a a t s t e h e b b e n , i e d e r dag na a f l o o p v a n h e t werk d o o r de r e s p e c t i e v e b u u r t m e e s t e r s m o n d e l i n g w o r d e n aangewezen." Ter b e s t r i j d i n g v a n de b e d e l a r i j , d i e v o o r a l i n de k l e i n e , a f g e l e g e n d o r p j e s a l s E l s p e e t . V i e r h o u t e n en d e r g e l i j k e h e t meest v o o r k w a m , s c h r e e f de D i s t r . c o m m i s s a r i s van JJedem t e Heerde.oo 2 j a n u a r i aan de b u r g e m e e s t e r : "De v e r s c h i l l e n d e a a n s c h r i j v i n g e n t o t w e r i n g v a n de b e d e l a r i j i n de p r o v i n c i e z u l l e n Uw E d . G e s t r . h e b b e n doen z i e n . d a t h e t de s t e l l i g e i n t e n t i e v a n d e n K o n i n g i s om deze P l a a g e n e r g e r e g e l d e m a a t s c h a p p i j , w e l k e a l s de b r o n v a n v e l e m i s d a d e n w o r d t aangemerkt,meer e n meer k r a c h t d a d i g u i t t e r o e i e n en de Heer G o u v e r n e u r d e z e r P r o v i n c i e v a n z i j n k a n t , h i e r t o e h a a r vermogen w i l l e n d e medew e r k e n , n e e f t z i j n a a n d a c h t meer b i j z o n d e r g e v e s t i g d OP de m e n i g v u l d i g e m i d d e l e n , w e l k e de l a n d e l i j k e gemeenten aan l i e d e n v a n d i e n s t e m o e l o v e r l a t e n , o m z i c h i n a f g e l e g e n g e h u c h t e n o f a n d e r s i n t s b u i t e n de meer g e a g l o m e e r de k r i n g v a n de g e b o u w e n , b i j de l a n d l i e d e n t e r v e r k r i j g i n g v a n n a c h t v e r b l i j f i n t e d r i n g e n en OP de bekende h u i v e r i g h e i d v a n de B o u w l i e d e n , o m z o d a n i g e v r e e m d e l i n g e n n a c h t v e r b l i j f t e weigeren. H i e r i n zoveel d o e n l i j k willende voorzien,zoo heeft Z i j n Hoog E d . G e s t r . m i j b i j m i s s i e v e v a n 27 december v e r z o c h t , on de n o d i g e a a n s c h r i j v i n g t e w i l l e n d o e n , t e n e i n de de v e l d w a c h t e r s , v a n t i j d t o t t i j d en t e n m i n s t e twee maal p u r w e e k , z i c h b i j e n i g e , d o o r de b u r g e m e e s t e r b e p a a l d e l i j k des avonds t e v o r e n h i e r t o e a a n t e w i j z e n w o n i n g e n , i n den n a c h t t u s s c h e n e l f e n één u u r a a n m e l d e n en z i c h b i j de bewoners i n f o r m e r e n , o f a l d a a r e n i g e v r e e m d e l i n g e n van v o r e n b e d o e l d e s t e m p e l n a c h t v e r b l i j f h o u d e n e n om d e zelve a l s d a n b i j de b u r g e m e e s t e r oo t e b r e n g e n , t e n e i n d e wanneer z i j z i c h n i e t v a n a l l e v e r d e n k i n g mowhten z u i v e ren k u n n e n , n a a r de V r e d e r e c h t e r t e w o r d e n v e r w e z e n . De D i s t r . O o m m . b e v e e l t b i j deze de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o n a d r u k k e l i j k aan,om aan h e t v o o r s c h r e v e n e t e v o l doen en v o o r t s i n een e x o r e s s e l i j k h i e r t o e t e h o u d e n r e g i s t e r , a a n t e k e n i n g e n t e maken,welke w o n i n g e n i n e l k e b e stemde n a c h t z u l l e n opgenomen z i j n en o f d a a r i n s u s o e c t e v r e e m d e l i n g e n z i j n gevonden. V e r d e r om de v e l d w a c h t e r s i n dezen t o t hunne p l i c h t te h o u d e n , z u l l e n d e b i j o n t d e k k i n g v a n n a l a t i g h e i d aan h u h k a n t , d e z e l v e i n h u n f u n c t i e moeten g e s c h o r s t w o r d e n . " V o o r m e n s e n , n i e t van de goede s t e m p e l , w e r d h e t dus u i t k i j k e n met hun n a c h t l o g i e s e n t o c h b l e e f deze h e e l v e r v e l e n d e t o e s t a n d n o g ongeveer h o n d e r d j a a r v o o r k o m e n . Vc56r de D i s t r , comm. j a a r l i j k s z i j n ronde deed,met de b u r g e m e e s t e r , o m de wegen t e schouwen,deed e e n c o m m i s s i e

dat en d i e s c h r e e f 23 m e i aan de b u r g e m e e s t e r v a n h e t schoutambt Ermelo: "*
1 826 . v e r e n i g e n t o t de g r o o t s t e m i s d a d e n , r e d e n e n waarom i k d i t e e n e n a n d e r heb v e r m e e n d Uw E . A . G . b i j deze t e m o e t e n aanbevelen." De P r o v i n c i a l e c o m m i s s i e v a n o n d e r w i j 3 h a d aan de g o u v e r n e u r t e r k e n n i s g e b r a c h t , d a t h e t n o o d z a k e l i j k was om xn v e r b a n d met de i n v o e r i n g b a n h e t n i e u w e s t e l s e l v a n maten e n g e w i c h t e n , v o o r e l k e s c h o o l e e n v o l l e d i g s t e l maten e n g e w i c h t e n aan t e s c h a f f e n . De D i s t r . c o m m . v o n d d i t z e e r j u i s t e n h o o p t e d a t de P l a a t s e l i j k e b e s t u r e n d a a r t o e zouden b e s l u i t e n De s e r i e z o u d a n m o e t e n b e s t a a n u i t ; E e n pond e e n once,een l o o d , e e n w i g t j e en een k o r r e l . Een e l , e e n mud,een s c h e p e l , e e n k o n e n e e n m a a t j e . , Men t r a c h t t e i n deze t i j d v e e l v r i j w i l l i g e r s t e v i n d e n , v o o r d i e n s t i n h e t l e g e r v a n Ned.Oost Indië I n e e n n a b u r i g e gemeente was h e t z e l f s zo d a t ' d e v e l a w a c n t e r a l s w e r v i n g s a m b t e n a a r d i e n s t deed e n e e n 777 17 h : 5 - k r e e ^ > a l s h i j e e n g e s c h i k t e k a n d i d a a t g e s t r i k t h a d , d i e aangenomen w e r d . Te l e z e n n u de a a n m o e d i g i n g v a n de d i s t r . c o m m . v a n z y a u g u s t u s , a a n de b u r g e m e e s t e r g e r i c h t : "De h e e r G o u v e r n e u r d e z e r f r o v i n c i e h e e f t , m i i b i i M ^ : " v e + V a n 2 1 a 9 S U 3 t , u s t e kennen g e g e v e n , d a t Z i j n e M a j e s t e i t , o p v o o r d r a c h t v a n de derartementén v o o r M a r i II 7 ^ l o n ^ e n , g o e d g e v o n d e n h e e f t t e b e p a l e n , d a t i n d e ze e n de v o l g e n d e m a a n d e n , s e p t e m b e r , o c t o b e r én november den u i0t z e n d i n g v a n m i l i t a i r e n n a a r dé I n d i e n daarom leer' b e r d e r d Z 4Z Z £ ™ m o r d e n , omdat a l s l a n niet alleen de s c h e e p s g e l e g e n h e d e n g u n s t i g z i j n . m a a r ook de v e r m o t Z 2 7 Z t i m 0 m S \ T n t r o e n e n ° a Javé,in h e t v o o r j a a r v a n 1 o 2 7 , a l l e z m s z a l k u n n e n b i j d r a g e n tét h e t o p eene L l t s t e w i j z e v e r s t e r k e n d e r m i l i t a i r e macht a l d a a r o m 3 t a n d i teirfi™ U e i d deed Z i j n Hoog E . G e s t r . n a a r a a n l e i d i n g v a n e e n v e r z o e k v a n Z.K.H.Prtes F r e d r i k der Nederlanden,Commissaris Generaal van o o r l o g b e s l u i t e n m i i d e °d£TveTm'Wflk/00r ^nfxle d i e n s t d o ^ de l o r g mlken £ p l a a t s e l i j k e commandanten g e s c h i e d t , a t t e n t t f hit t i i ' 6 7 v a n raeer d a n S e w o o n b e l a n g , u i t h o o f d e S e f f i f de c i y y n r h a n ' a r m ? r k e l i j k b i 1 d r a a g t om a o v e l l d U 3

ziin

b

7nt7S

777

!

h o o r l

t e ondersteunen, i s het w e l a l l e ^ z i c h t e n éoor t e w i l l e n s t a a n e n i k h e b m i t s d i e n de e e r U.E.S.te v e r z o e k e n d i e v e r z o e f c e n ook v a n uw k a n t b e v o r d e r l i j k t e w i l l e n z i j n > d " enn: v e r z o e k u de i n g e z e t e n e n uwer gemeente h i e r m e d e o p n i e u w bekend t e maken e n v o o r t s de w e r v i n g d o o r l l l T m o g e l i j k e m i d d e l e n t e b e v o r d e r e n , d o o r mlt I f l e Z A l t n 1ens°Ktf k m e d r e r k i n g t e d 0 e n ondervirlLI?8 ' g 6 n n x e t w e r v i l g 00° xn 77 T 7 ° ° ^ P > ^ t e m e r k e n d a t deze e r v i n g oo.< xn h e t b e l a n g d e r g e m e e n t e b e s t u r e n z e l v e moet

£

i j k

d l e n s t

i n

1826. gerekend woraen,aangezien daardoor t e r goeder u u r w e l l i c h t e n i g e o n d e r s t a n d behoevende P e r s o n e n v e r t r e k k e n b i j z o n d e r o p e e n t i j d s t i p d a t de o o g s t v r o e g i s xngl-' a n d 6 n

blvildelV 0 0

5

t o

Z l C h

3 1

S D

°

e d i g

z o n d e

^

w e r k

^ l l e n

e r

j °° ? kwam n o g e e n a a n s l u i t e n d s c h r i j v e n d e w e ten c r ° y y d Ï J e y W a C h t e r S ™ g i n te l e n e n h u n e e n p r e m i e v a n ƒ.6.te g e v e n v o o r e l k e aanve nomen c a n d i d a a t . H e t l i e o dus v e r m o e d e l i Jj k n og g nn li ee ttl oz ~o n a a r w e n s c h met c a n d i d a t e n .

'°H

11777'-

1 827. 1 827. b i j U E d . G . s . m i s s i v e , v a n den 4 den d e z e r , b e n e v e n s h e t h i e r b i j r e t o u r n e r e n d r a p o o r t v a n H . H . v . A s s e l t , i e t s kan worden ondernonen,wensehte i k v a n h e t g e b e u r d e oo den • 1 s t e n d e z e r , d o o r een meer g e d e t a i l l e e r d p r o c e s - v e r b a a l , i n g e r e g e l d e r vorm en s t i j l t e w o r d e n g e i n f o r m e e s d , w a a r i n b i j z o n d e r de m i n o f meer v e r z w a r e n d e omstandigheden w e l k e hebben p l a a t s g e h a d , z u l l e n b e h o r e n t e w o r d e n opgenomen,waarna i k m i j i n s t a a t z a l b e v i n d e n U.E.G.mijn'op i n i e mede t e d e l e n , o f w e l Uw g r i e v e n t e r g e v o r d e r d e r p l a a t s t e brengen." Ook op deze b r i e f kwam een v e r v o l g en w e l 4 j u l i . De D . C . w i j s t e r dan o p , d a t h e t ook m o g e l i j k i 3 w e l d i e n s t e n i n n a t u r a t e v o r d e r e n , i n p l a a t s van a r b e i d : "Aan den h e e r G o u v e r n e u r d e z e r p r o v i n c i e , d o o r m i j t e r k e n n i s g e b r a c h t z i j n d e uw b e r i c h t wegens de w e i g e r i n g van een a a n t a l i n g e z e t e n e n van h e t k e r s p e l E l s p e e t , t o t h e t maken d e r wegen,hebben m i j h e e r e n Gedeputeerde s t a t e n b i j d e r z e l v e r b e s l u i t van den 16 j u n i , t e kennen g e g e v e n , d a t h o e z e e r de a r t . 1 1 en 12 van h e t r e g l e m e n t OP de w e g e n , i n d u s d a n i g g e v a l v o o r z i e t , h e t e v e n w e l bet e r ware geweest d a t d o o r U.E.G.een r e g l e m e n t OP deze d i e n s t e n i n n a t u r a , i n g e v o l g e a a n s c h r i j v i n g van den 12 j a n u a r i , w a r e o p g e m a a k t , w a a r t o e U k r a c h t e n s v o o r m e l d be~ S - i u i t a l s n o g b i j deze w o r d t aangemaand." De s c h o o l o p z i e n e r H.Hoefhamer t e E l b u r g , w i l d e pog i n g e n ï.n h e t werk s t e l l e n om t e Leuvenum h e t o n d e r w i j s v a n de g r o n d t e k r i j g e n . D a a r o v e r s c h r e e ^ h i i 24 o c t o b e r aan de b u r g e m e e s t e r : "Heden heb i k aan de h e e r B o u v e r n e u r o v e r de s c h o o l t e Leuvenum g e s c h r e v e n en om een k l e i n e t o e l a g e t o t h e t b e s t a a n eens o n d e r w i j z e r s d i e r b u u r t s c h a p v e r z o c h t . Zon h e t v o o r h e t b e l a n g d e r i n w o n e r e a a l d a a r n i e t d i e n s t i g z i j n , d a t e r vanwege h e t a m b f j s b e s t u u r uwer gemeente een d e r g e l i j k v e r z o e k aan Z i j n e M a j e s t e i t werd gedaan? M i j n v e r z o e k i s , o m .'.25 é ƒ.50 vanwege deze p r o v i n c i e , v o o r de s c h o o l d e r gemelde b u u r s c h a p t e bekomen;zo e r nu ene a a n v r a g e om een g e l i j k e som vanwege h e t l a n d t e v e r k r i j g e n , a a n Z i j n e M a j e s t e i t werd gedaan en de h e e r Sandberg d a a r t o e g e l i e f d e mede t e w e r k e n , d a n zou i k , u i t h o o f d v a n de g e r i n g h e i d der som,aan een goede u i t s l a g niet twijfelen. Gaarne z a l i k , z o d i t v o o r s t e l U E d . g e v a l l i g mocht z i j n , d a a r v a n aan de H o o f d i n s p e c t e u r , v a n den E n d e , b e r i c h t doen g e w o r d e n . "

De D i s t r . c o m m . B a r o n v a n Dedem,van V o s b e r g e n u i t Heerde,was v r o e g i n h e t v o o r j a a r o v e r l e d e n en de Gouvern e u r d e r P r o v i n c i e d e e l d e 10 m a a r t aan de b u r g e m e e s t e r mee,dat de D i s t r . c o m m . v a n n e d e r V e l u w e . o o k a l een B a r o n , v a n z u i j l e n van H l e v e l t , t i j d e l i j k ook o v e r en m i d d e n Veluwe zou waarnemen. De p r e m i e OP h e t v a n g e n v a n d e s e r t e u r s werd op 5 ap r i l f o r s v e r h o o g d , b l i j k e n s h e t s c h r i j v e n van de K o l o n e l commanderende h e t a l g , d e p o t d e r l a n d m a c h t t e H a r d e r w i j k . "De b u i t e n g e w o n e d e s e r t i e b i j de 1 e D i v i s i e v a n m i j n onderhe'obend k o r o s en h e t w e i n i g a a n b r e n g e n v a n des e r t e u r s , d o e t m i j v e r m o e d e n d a t de b u i t e n l i e d e n , w e l k e v r o e g e r z i c h b e i j v e r d e n om t o t w e l z i j n v a n s 'Konings d i e n s t en h e t g e n i e t e n d e r p r e m i e , d e s e r t e u r s aan fle w i j l e n b r e b g e n , t h a n s onbewust z i j n d a t de d e s e r t i e weder zo d a g e l i j k s p l a a t s h e e f t . Daar h e t t o t w e l z i j n van de d i e n s t n o o d z a k e l i j k i s dat a l l e m i d d e l e n w o r d e n aangewend,om de d e s e r t i e t e v e r h i n d e r e n en de s c h u l d i g e n t e a r r e s t e r e n , d o e n m i j de v r i j h e i d nemen m i j aan U E.A.te a d r e s s e r e n met v e r z o e k w e l de g o e d h e i d t e w i l l e n nemen,om OP een g e s c h i k t e w i j z e aan de b u i t e n l i e d e n v a n uw o n d e r h o r i g b e s t u u r , t e l a t e n bekend maken,de d e s e r t i e w e l k e p l a a t s h e e f t en de p r e mie van ƒ.14.die aan de o p b r e n g e r , v o o r e l k d e s e r t e u r w o r d t t e goed g e d a a n . " Was g e r i c h t aan de B u r g e m e e s t e r v a n E l s p e e t . E r m e l o en N u n s o e e t . OP deze b r i e f kwam 1Q mei een v e r v o l g , d a t nog d u i d e l i j k e r l a a t z i e n hoe e r g h e t was met de l e e g l o o p . De b r i e f i s van d e z e l f d e K o l o n e l , v a n H u l s t e i j n en b e t r e f t een u i t b r e i d i n g van de k a n o n s c h o t e n c e r e m o n i e : "Om s p o e d i g de d e s e r t i e , d i e t e g e n w o o r d i g maar a l te d i k w i j l s d o o r m i l i t a i r e n van m i j n onderhebbend k o r p s w o r d t g e n l e e g d , a a n de l a n d l i e d e n bekend t e m a k e n , s u l l e n i n h e t v e r v o l g / w a n n e e r e r manschappen z i j n v e r m i s t , s c h o t e n met h e t k a n o n , t o t s e i n , w o r d e n g e g e v e n , i n voege a l s v o l g t : V o o r 1 t o t 3 man,twee s c h o t e n ) t w e e m a a l . V o o r 3 t o t o m a n , d r i e s c h o t e n , t w e e m a a l , en v o o r 6 man en meer, v i e r s c h o t e n , t w e e m a a l . I k neem de v r i j h e i d UwEd.A. t e s o l i c i t e r e n w e l de g o e d h e i d t e n e m e n , z u l k s t o t w e l z i j n v a n den d i e n s t , a a n uw o n d e r h o r i g e n bekend t e w i l l e n l a t e n maken." Zo a l s e r mensen waren d i e v a n de m i l i t a i r e d i e n s t af p r o b e e r d e n t e komen,zo waren e r i n E l s p e e t ook d i e na o p r o e p w e i g e r d e n om aan de wegen t e w e r k e n , i n h e t k a der v a n de hand en s p a n d i e n s t e n . Be A s s e s o r u i t E l s o e e t , H . H . v a n A s s e l t , h a d h i e r o v e r g e r a p p o r t e e r d en de pas benoemde D i s t r . c o m m . r e a g e e r d e e r op 5 m e i , v a n u i t , B a r n e v e l d , z o op: A l v o r e n s t e g e n de i n g e z e t e n e n van E l s p e e t , w a a r v a n

cb

/ 1 827.

|5

Een g r o o t a a n t a l p a a r d e n w i l d e i n mei t e E l s p e e t ove m a c h t e n en r u s t d a g h o u d e n , h e t w e l k bleek, u i t h s t v o l gende b r i e f j e , d a t de b u r g e m e e s t e r , 1 1 mei s o i a e e f aan de h e e r Aannemer van de f o u r a g i e v o o r s ' K o n i n g s A r m e e , i n de orovinoie.Gelderland; " B i j m i s s i e ve van den h e e r A g e n t var- de De oar t e me rit v a n O o r l o g d l . 6 mei,no 1 0 3 , b e r i c h t o n t v a n g e n hebbende, dat uo den 16 den dezen een t r a n s o o r t va,. 42 reinont«aarden, o n d e r b e h o o r l i j k g e l e i d e , t e E l s p e e t , b i n n e n deze gemeente , z u l l e n a a n k o m e n , t e n e i n d e a l d a a r t e o v e r n a c h t e n en r u s t d a g t e h o u d e n , i n v i t e e r i k u ed.oro t e z o r g e n d a t denod i e e f o u r a g e s v o o r gemeld t r a n s o o r t t i j d i g t e E l s p e e t , z i j n aangekomen." Een a n d e r e k w e s t i e deed de b u r g e m e e s t e r e r g o n t s t e m d z i j n o v e r de bewoners v a n E l s o e e t en o v e r één v a n z i j n w e t h o u d e r s . De i n g e z e t e n e n w e i g e r d e n e e n p a r i g hun medew e r k i n g t e v e r l e n e n , b i j de a a n l e g v a n een n i e u w e weg,van . Nunsoeet naar V i e r h o u t e n . De b u r g e m e e s t e r l u c h t t e z i j n h a r t , a a n de Distr.Comm. van o v e r Velawe i n deze woorden: " I k heb de e e r h i e r n e v e n s aan T J 7,'el.Ed . f f e s t r . t e doen toekomen,een r a p p o r t van de h e e r H.H.van A s s e l t ,Assesor d e z e r g e m e e n t e , t e v e n s b e l a s t met de f u n c t i e v a n B u u r t m e e s t e r van het dorp E l s p e e t , w a a r u i t U Te.Ed.Gestr.zal blijken d a t de i n g e z e t e n e n van het gemelde u o r o e e n o a r i g hebben g e w e i g e r d om aan h e t b e v e l van h e t p l a a t s e l i j k b e s t u u r t o t h e t l e g g e n v a n een nieuwe weg t u s s c h e n K u n s o e s t en V i e r h o u t e n werkzaam t e z i j n , a l s z i c h n i e t v e r p l i c h t a c h t e n d e een weg t e m a k e n , i n een v e l d d a t z i j n i e t h e t hunne noemen. Het g e b e u r d e n i e t a l s eene b l o o t e o v e r t r e d i n g v a n h e t r e g l e m e n t oo de wegen,maar a l s een o p z e t t e l i j k e wed e r s o a n n i g h e i d met s a m e n s o a n n i n g t e g e n h e t p l a a t s e l i j k b e s t u u r , u i t h o o f d e van de d a a r b i j p l a a t s g e h a d hebbende en i n h e t r a p o o r t v e r z w e g e n o m s t a n d i g h e d e n menende t e nokt e n beschouwen,heb i k m i j n a a r a a n l e i d i n g v a n a r t . 8 0 v a n h e t r e g l e m e n t oo h e t P l a t t e l a n d s b e s t u u r d e z e r p r o v i n c i e , v e r p l i c h t g e v o n d e n , a l v o r e n s i n deze i e t s t e v e r r i c h t e n , U 'Tel Ed. G e s t r . v a n h e t v o o r g e v a l l e n e k e n n i s t e g e v e n en de t u s s e h e n k o m s t en m e d e w e r k i n g d e r bevoegde autóriteit t e moeten i n r o e p e n , o o d a t hét gezag van h e t p l a a t s e l i j k bes t u u r en o r d e g e h a n d h a a f d en door e r n s t i g e en klemmende m a a t r e g e l e n , d e overmoed b e t e u g e l d , v a n de i n g e z e t e n e n v a n net d o r o E l s p e e t , d i e b i j e l k e voorkomende g e l e g e n h e i d de V h a n d e x i n g e n v a n b e t p l a a t s e l i j k b e s t u u r dwarsbomen en i n A een h a t e x i j k d a g l i c h t s t e l l e n , t w i s t en t w e e d r a c h t moren " x t e z a a i e n en een e r g e r l i j k v o o r b e e l d aan de o v e r i g e i n g e z e t e n e n , dxe z i c h s t e e d s d o o r o n d e r g e s c h i k t h e i d er/bereïdw x i l i g n e i d , a a n de b e v e l e n v a n h e t o p e n b a a r g e z a g t e v o l doen, n e b b e n o n d e r s c h e i d e n . I k v e r z o e x ook t e n e r n s t i g s t e , d a t de h e e r v a n A s s e l t t o t v e r a n t w o o r d i n g moge worden ge r o e oen,wegens h e t d o o r

1827.

II

hem b i j deze g e l e g e n h e i d gehouden g e d r a g , d a a r i k meen d a t h e t aan z i j n o n v e r s c h i l l i g h e i d en w e i n i g e f e r m h e i d moet w o r d e n t o e g e s c h r e v e n , d a t de d i e n s t p l i c h t i g e n n i e t d a d e l i j k t o t g e h o o r z a a m h e i d z i j n g e b r a c h t en d e z e l v e z i c h ooij aan p l i c h t s v e r z u i m h e e f t s c h u l d i g g e m a a k t , d o o r z i c h aan de r e g e l i n g v a n de d i e n s t , w e l k e aan hem en aan de b u u r t m e e s t e r v a n Nunsoeet was o p g e d r a g e n en w e l k e h i j OP z i c h genomen h a d , t e o n t r e k k e n en deze t a a k aan den v e l d w a c h t e r OP t e d r a g e n . " Een k l e i n b e e t j e i n s p r a a k had i r , deze k w e s t i e t o c h geen kwaad gekund en m i s s c h i e n h e e f t onze a s s e s o r daar d e s t i j d s a l e v e n v a n gedroomd. I e d e r j a a r moest i n de maand m a a r t de schouw g e h o u w o r d e n , o v e r de v e r n i e t i g i n g v a n de r u p s e n n e s t e n . D i t j a a r b l e e k d a t v e l e n aan hun v e r p l i c h t i n g n i e t h a d d e n v o l d a a n . De b u r g e m e e s t e r w i l d e d i t m a a l geen s t r a f t o e passen,omdat h e t weer en de sneeuw,die h e e l l a n g gel e g e n h a d , a l s een w e t t i g b e l e t s e l moest w o r d e n aangem e r k t . OP 16 a o r i l zou nu o p n i e u w een schouw w o r d e n gehouden. den

De 4 de j u l i n o d i g d e de b u r g e m e e s t e r z i j n c o l l e g a ' s v a n A p e l d o o r n , E p e en B a r n e v e l d u i t , o m met hem samen t e komen,op d i n s d a g 10 j u l i , d e s morgens 10 u u r , t e n h u i z e v a n de weduwe H e n d r i k u s Mouw,in de Zwaan t e E l s p e e t t e n e i n d e de opneming d e r g r e n z e n t e v e r r i c h t e n . V e l e n _ w e r d e n deze zomer weer v e r o o r d e e l d v o o r h e t f e i t d a t z i j één o f meer k o e b e e s t e n l i e t e n w e i d e n i n h a k h o u t o f l a n g s k o r e n , o f i n een w e i l a n d v a n een a n d e r , soms ook met een t r o e p schapera.Dit k o s t e a l t i j d 6 f r a n k e Zo ook aan weduwe G e r r i t A a l t e n van de Kamp,dagh u u r s t e r , oud 49 j a r e n , w e g e n s h e t w e i d e n van v e e , l a n g s h e t s t a a n d e k o r e n v a n J a n B e e r t s e n Mouw,OP 9 m e i . Het n i e t b e h o o r l i j k a f d e k k e n v a n z i j n h a a r d a s c h o f h e t p l a a t s e n v a n een p l a g g e n h o o p d i c h t aan de g r o t e weg k o s t e nog a l t i j d 3 g u l d e n . U i t een s t a a t v a n t i j en v o e r t u i g e n , t o t v e r v o e r van p a s s a g i e r s en g o e d e r e n o v e r de p e r i o d e van 1818 t o t 1827 d i e de b u r g e m e e s t e r oo 1 o c t o b e r m a a k t e , b l i j k t nauwkeur i g wat e r a l z o o v e r de V e l u w r o n d t r o k . E r b l i j k t ook u i t d a t E l s p e e t geen e n k e l e v e r b i n d i n g met de b u i t e n w e r e l d b e z a t . M o e s t o f w i l d e men v e r weg,dan moest men e e r s t i n N u n s o e e t , E r m e l o f G a r d e r e n z i e n t e komen.Door de gemeente l i e p e n de v o l g e n d e wagens 1. P o s t o f b o l d e r w a g e n , z i j n d e een r i j t u i g OP v i e r w i e l e n zonder riemen,met a c h t p l a a t s e n , v a n H a r d e r w i j k naar D e v e n t e r v i c e v e r s a , l i e p v i a E r m e l o , G a r d e r e n , M i l l i g e n en A o e l a o o r n , d a g e l i j k s . V e r t r o k u i t E r m e l o twee u u r na aankomst van h e t v e e r s c h i p v a n Amsterdam t e H a r d e r w i j k . De r e i s k o s t e n w a r e n 25§ c e n t oer u u r . O n d e r n e m e r s B.van G r o n i n g e n en G.Vermeer.

^ . y . *Z e c r ~A 7* mee

ff .

1827. 2. P o s t o f b o l d e r w a g e n , a l s boven,van A l b e r t u s A d r i a n u s Geldermon t e H a r d e r w i j k , d i e v a n H a r d e r w i j k op Z u t o h e n heen en t e r u g r i j d t , o o k e l k e d a g , t o t A o e l d o o r n steeds d e z e l f d e r o u t e . K o s t e n 24 c e n t o e r u u r . 3. K o e t s k a r , z i j n d e e e n r i j t u i g oo twee w i e l e n , m e t vier plaatsen,zonder riemen,van Hendrik V o l t e n t e Harderwijk. H i j o n d e r h i e l d een d i e n s t v a n H a r d e r w i j k oo Arnhem e l k e w o e n s d a g , v i a E r m e l o , H a r t s k a m p en O t t e r l o . K o s t e n 26 cent oer uur. 4. H u i f k a r , e e n v o e r t u i g op twee w i e l e n , z o n d e r riemen, v a n J a n b a n d e r H o r s t t e N i j k e r k . r e e d v a n N i j k e r k oo Hard e r w i j k e r t e r u g , o o woensdag en z a t e r d a g , v i a E r m e l o en Pijt t e n , 5. H u i f k a r v a n d e z e l f d e , v a n E l b u r g OD H a r d e r w i j k , v i a Nunsoeet e n D o o r n s o i j k , o o z a t e r d a g . 6. H u i f k a r , a l s b o v e n , v a n P u t t e n oo H a r d e r w i j k , v i a E r m e l o , ook oo z a t e r d a g . 7. D i l i g e n c e , o o r i e m e n , w a a r i n negen o l a a t s e n , v a n H.J. Gelderman t e H a r d e r w i j k , r e e d v a n H a r d e r w i j k oo Z u t o h e n en D e v e n t e r , o o maandag,woensdag en v r i j d a g . K o s t e n 30 cent. o e r u u r , r i j d e n v i a E r m e l o , G a r d e r e n , M i l l i g e n en Apeldoorn. Op 6 o c t o b e i kwamen met a t t e s t a t i e u i t G a r d e r e n b i j de K e r k e r a a d b i n n e n , F e u n i s L u b b e r t s e n B r i n k en H e n d r i k j e E v e r t s e n v a n de P o l . Hun namen z i j n e c h t e r k o r t e t i j d l a t e r weer d o o r g e h a a l d en D s . B S h l e r s c h r e e f e r o n d e r : "Bovenstaande menschen h e b b e n m i j v e r z o c h t h e n u i t t e schrappen,omd a t z i j n i e t l a n g e r een v e r s gezangen konden h o r e n z i n g e n i n de k e r k en z i c h deswegen b i j de zogenaamde afgescheidenen w i l d e n vervoegen. C.D.L.B. "

J

Afe.iy<.

Y*»Y;JTS / /

fi»»Uy<.

-*•* ^ ^ «K -5-

v h XI ^

u

/

2

. HN ?

rv

> n' 3

!

IA b '

A ^

I

£."X. — "JU? e /

I

Al'e u M/

N >, S s » ;,, S$' 9

x

s

P^Afafryc /Pil of^cA. I Pi A -Jansen — Ai ar ia APlo , /PAZ. Af P r> e. fy <-

N. I

'j//J~/7f'

f/ene/riks

t--^b

s >

~Ja n - /fene/r.

V/?Zl> ~/f/'e.AcrfL

yy

fPzz.

Z, 3 # r ^

&AJ
-

Afc £ / <- ~ Af
I I

//rr Yr iAy c H' e /, Ayc

C/AV

3

—

b

,

y

/ 9

J 3 - J ± ?

19 3/ . O. , rS>3S

I

f/C ^-2 <3-crriVl

/2
'

f i

f/eni/rif //e/ic/r/fy

J

— * -

1

/S3J /PafP Ze, iP-9,

_ 7 > /) Z/ftc/n

-

<£rf A/cne/r/'A

T*an£y fPo/lJ

~

/fa /
A/cnc/rjAya

, Aan ar.

i/o /9u<jcr>Aos

1 828. De B u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o p u b l i c e e r t op 24 m a a r t een s t a a t van de g e b o o r t e n , s t e r f g e v a l l e n , h u w e l i j k e n en e c h t s c h e i d i n g e n v a n 1303 t o t en met 1813. H i j v o e g t d a a r de v o l g e n d e o p m e r k i n g aan t o e ; "De a a n t e k e n i n g e n d e r h u w e l i j k e n i n ' d e k e r s p e l s E r m e l o en Nunsoeet o v e r de j a r e n 1808 en 1809 z i j n e r g o n v o l l e d i g o f o n t b r e k e n g e h e e l ; t e r w i j 1 van d i e i n h e t k e r s p e l E l s p e e t i n h e t g e h e e l geen a a n t e k e n i n g e n o v e r 1803 t . e . m . 1 3 l 3 t e r s e c r e t a r i e van de gemeente v o o r h a n den z i j n . " D i t i s vreemd,omdat e r i n d i e t i j d de H u w e l i j k s comnissrissen waren,die wel r e g i s t e r b i j h i e l d e n . I n E l s o e e t J a n B e e r t s e n Mouw en H.H.van A s s e l t . Ken deed e r s c h i j n b a a r n i e t de m i n s t e m o e i t e v o o r t e r s e c r e t a r i e om de l e e g t e OP t e v u l l e n . Jan B e e r t s e n Mouw v a n de g r o t e h o f , l e e f d e t o e n n o g . H i j o v e r l e e d oo 28 november,met a c h t e r l a t i n g v a n o n r o e r e n d e g o e d e r e n e n m i n d e r j a r i g e e r f ge.narr.en, i n w e l k e r v o o g f l i j was v o o r z i e n , a l d u s de b u r g e m e e s t e r i n z i j n a a n t e k e n i n g e n . H i j z a t e r een b e e t j e n a a s t want, e r waren geen m i n d e r j a r i g e k i n d e r e n , d e j o n g s t e was 29 j a a r en v o o r de k l e i n k i n d e r e n z a l t o c h w e l " g e e n v o o g d i j n o d i g z i j n geweest. .Oo vërzoek v a n h e t K o l l e g e vsn t o e z i c h t OP de k e r k e l i j k e a d m i n i s t r a t i e d e r Hervormden i n G e l d e r l a n d zond de B u r g e m e e s t e r 28 m e i e e n e x t r a c t u i t h e t u i t g a v e n b o e k der P a s t o r i e v a n E l s o e e t , b e t r e k k i n g hebbende OP het, d o o r h e t Domein aan de p a s t o r i e v e r s c h u l d i g d e z.r.uitgang met h e t a f s c h r i f t v a n h e t d o o r een d e r o u d e r l i n g e n a a n de M a a t s c h a p p i j v o o r V o l k s v l i j t t e B r u s s e l i n g e d i e n d a d r e s . De P a s t o r i e g o e d e r e n v i n E l s p e e t waren d a a r n i e t aan de k e r k overgegaan,maar t o t h e t o v e r l i j d e n v a n D« E v e r w i j n i n 1 8 2 3 , s t e e d s door de P r e d i k a n t e n b e h e e r d . De i n h e t j a a r 1824 b e r o e p e n p r e d i k a n t w i l d e h e t b e r o e p a l l e e n a a n n e m e n , i n d i e n h i j een v a s t t r a c t e m e n t x r e e g en met h e t beheer n i e t s t e maken h a d . S i n d s d i e n w o r d e n deze zaken door de o u d e r l i n g e n b e h e e r d en z o r g e n k e r k v o o g d e n v o o r de a a n v u l l i n g v a n het tractement. De v e r d e l g i n g d e r r u o s e n had i n m e i ook a l l e aand a c h t , 18 a n r i l was d o o r de Raad een k e u r o n t w o r p e n OP de v e r d e l g i n g . Het scheen w e l een p l a a g t e z i i n want de h e l e zomer h o r e n we e r n o g van. I n h e t v e r v o l g moeèêen e i x j a a r vóór een b e p a a l d e dag n e s t e n v a n r u n s e r i worden v e r n i e t i g d en de v e l d w a c h t e r moest d a a r c o n t r o l e OP houden. A l s h e t v o o r j a a r e r g d r o o g o f e r g n a t geweest was, dan v e r s c h o o f d i e datum i e t s . OP h e t onderhoud d e r wegen bestónd ook e e n r e g l e ment en k r a c h t e n s d a t r e g l e m e n t konden h o o f d e n v a n g e zonnen, aar. d i e weg w o n e n d , v e r p l i c h t w o r d e n t o t o n d e r h o u d .

1 828. Een 63 j a r i g e i n w o n e r v a n E l s p e e t , m e t maar één arm, meende d a t h i j t o t d i e a r b e i d n i e t v e r d i c h t was. De b u r g e m e e s t e r d a c h t daar e c h t e r a n d e r s o v e r e n meende d a t iemand v a n 63 j a a r , d i e nog één arm h a d , d a t b e s t k o n d o e n , g e t u i g e h e t v o l g e n d e leu&e b r i e f j e a a n de D i s t r . c o m m i s s a r i s v a n o v e r en midden v e l u w e v a n 9 december 1828. " I k h e b de e e r h i e r b i j aan U E d . G e s t r . t e r e t o u r n e r e n , d e s t u k k e n d o o r TJ E d . G e s t r . b i j m i s s i v e v a n den 5 d e z e r aan m i j t o e g e z o n d e n e n d a a r o p t e b e r i c h t e n ; dat H e n d r i k V i e r k a n t , b o s c h w a c h t e r van h e t E l s o e t e r b o s c h d a a r d o o r w i l a a n t o n e n d a t h i j den ouderdom v a n r u i m 63 j a r e n h e e f t b e r e i k t en u i t d i e n hoofde door h e t p o l i t i e g e r e c h t t e Ermelo t e n onrechte i n boete o f p o l i t i e g e v a n g e n i s i s verwezen,wegens w e i g e r i n g om de wegen t e h e l n e n maken. I k v e r k l a a r n i e t t e b e g r i j p e n OP w e l k e g r o n d deze man z i c h wegens de v o o r m e l d e ouderdom o n t s l a g e n a c h t , v a n de v e r p l i c h t i n g , o m aan de wegen t e h e l n e n w e r k e n . Het p l a a t s e l i j k r e g l e m e n t g e e f t h i e r t o e even w e i n i g a l s h e t p r o v i n c i a l e , a a n l e i d i n g . En schoon h i j ééneu arm h e e f t , i s h i j t o t h e t v a n hem g e v o r d e r d e z e e r w e l i n s t a a t , d a a r h i j nog d a g e l i j k s zware l i c h a m e l i j k e a r b e i d v e r r i c h t en z e l f s v o o r n a m e l i j k door h e t hakken v a n h o u t den k o s t w i n t . Het s t o n d hem d a r e n b o v e n v r i j , o m z i c h door een a n der t e l a t e n v e r v a n g e n . " Het b o s w a c h t e r z i j n werd s c h i j n b a a r ook n i e t r u i m b e t a a l d en was dus maar een b i j b a a n t j e . I n d i t j a a r v a n de éénarraige w e g w e r k e r , w e r d door de gemeente b e s l o t e n de wegen i n h e t d o r p t e v e r b e t e r e n en t e v e r b r e d e n . H i e r t o e moest men g r o n d aankopen v a n enkele eigenaren. D i t w a r e n ; v o o r de weg n a a r N u n s o e e t , J a n Mouw, Goossen van do B e r g , G e r b r a n d Mouw en de k e r k v a n E l s p e e t . Voor de weg n a a r Z w o l l e ( V i e r h o u t e r w e g ) , v a n S t i j n t j e Mouw,Gerbrand Mouw, v a n O o r d t ( H a r d e r w i j k ) , v a n de V i c a r i e en H e n d r i k Groeneveld. Voor de weg n a a r A p e l d o o r n , v a n G e r r i t S m i t , h o e f s m i d , A.Gslenkamo,ook h o e f s m i d , G e r b r a n d Mouw,wed.Poster en v a n Lambert W i j n b e r g e n , w i n k e l i e r , V o o r de weg n a a r G a r d e r e n , v a n K o r n e l i s v a n de K o l k , d a g h u u r d e r , B e s s e l F r e n s e n P e t e r v a n de Kamp. V o o r de weg n a a r U t t e l d , ( U d d e l ) v a n A a r t B r o u w e r , winkelier. D i t j a a r werd e e n p l a t t e l a n d s - h e e l m e e s t e r benoemd, d i e de z o r g v o o r de g e h e l e gemeente OP z i c h moest nemen en i n E l s p e e t moest w o n e n , a l s meest c e n t r a a l g e l e g e n e p u n t . Het was de h e e r C o r n e l i s J a n B r o e k h u i s e n , g e n e e s , h e e l e n v r o e d m e e s t e r t e B a l k . H i j nam d i t b e r o e p aan en k r e e g s o o e d i g t o e s t e m m i n g om i n Nunsoeet t e wonen,daar \ h i j i n E l s p e e t geen w o n i n g k o n v i n d e n . • \

1828.

1828.

N u n s o e e t b e l e e f d e e r t r o u w e n s ook n i e t v e e l n u t van.Het v o l g e n d j a a r moest de d o k t e r z i c h aan een e x camen o n d e r w e r p e n . M o g e l i j k d u r f d e h i j d a t n i e t a l t e goed a a n , h i j w e i g e r d e a l t h a n s e n v e r t r o k w e e r .

z i l v e r e n s l o t e n , e e n z i l v e r e n t a s b e u g e l e n h a a k , e e n gouden h a l s s l o t met c o r a l e n , e e n gouden s l o t , e e n z i l v e r e n p u n t h a a k met knoop,een p a a r gouden h o o f d k r u l l e n , z e v e n vrouwensokken,tien vrouwenrokken,negen,zowel w i t t e a l s k a t o e n e n h a l s d o e k e n , e n i g e o n d e r m u t s e n e n boordmouwen, een z i l v e r e n r e u k d o o s j e , e e n n a a r v r o u w e n k o u s e n , t w e e lappen l i n n e n ( r o l l e n ) . Bsn n o t e n b o m e n h o u t e n klederkast. d a a r o p een D e l f t s o f e s t e l v a n v i j f e n e n i n de k a s t v o l g t dan weer een h e e l r e l a a s v a n m a n n e n k l e r e n . Dan v o l g t de k e l d e r k a m e r , m e t a l l e r l e i k e u k e n g e r i e f , de d e e l e n de s c h u r e n met inhoud.De n o t a r i s Hermannus M e i j M e t t e n b r i n c k was dagen l a n g i n E l s p e e t , v o o r a l l e s goed oo p a p i e r s t o n d . Jan B e e r t s e n was v o o r de tweede maal g e t r o u w d . V a n z i j n k i n d e r e n t r a d niemand i n h e t m a a t s c h a p p e l i j k l e v e n OP de v o o r g r o n d . D e o u d s t e z o o n , B e e r t , t r o u w d e met een me i s j e d a t t i e n j a a r ouder was dan h i j en v e s t i g d e z i c h t e U d d e l , b l e e f k i n d e r l o o s . E e n ander,Evert,woonde i n Vierhou-yt e n e n i s a l l e e n bekend d o o r z i j n v e e l v u l d i g e d r o n k e n - / \ schap.De j o n g s t e , H e n d r i k , m a a k t e ook m i s b r u i k b a n de d r a n k en H e n d r i k u s , d e e i g e n a a r v a n "de Z w a a n , o v e r l e e d OP 39 j a r i g e l e e f t i j d , a l twee j a a r vóór z i j n v a d e r . J o h a n n i s h e e f t e v e n a l s B e e r t h e e l v e e l v o o r de k e r k w n E l s o e e t gedaan. Met de t o o n a a n g e v e n d e r o l v a n de Mouwen was h e t a f g e l o p e n . E e n p a a r e r v a n w e r d e n nog g e m e e n t e r a a d s l i d , m a a r v e r d e r waren ze a l l e e n o p v a l l e n d door h u n a a n t a l , a l t r o k ken e r deze eeuw ook v e e l weg. Z i j t r o k k e n b i j n a u i t s l u i t e n d n a a r A p e l d o o r n , m e t Uddel en Amerika. I n 1347 waren e r v o l g e n s een s t a t i s t i e k i n de gemeente E r m e l o 1 0 2 . I n de gemeente A p e l d o o r n ook 102 en e e n o n g e v e e r even g t o o t a a n t a l bekend i n A m e r i k a , a l l e n v a n o o r s p r o n g u i t K l s n e e t a f k o m s t i g en n a k o m e l i n g e n v a n G e r r i t J a n s z o o n Mouw. I n andere gemeenten komen e r maar e n k e l e voor.

Met h e t r e e f i s gememoreerde o v e r l i j d e n v a n J a n ,, B e e r t s e n Mouw,op 28 november,was de i n v l o e d i ' j k t e o e r - X soon u i t E l s p e e t heengegaan. I n de v e r o o n d i n g s r e g i s t e r s , \ w o r d t h i j vaak a a n g e d u i d a l s e i g e n a a r v a n h e t Mouwengoed. Dat goed o m v a t t e een g r o o t d e e l v a n E l s o e e t , v e r der b e z a t h i j g r o n d e n o n d e r de gemeenten H a r d e r w i j k , P u t t e n , D o o r n s o i j k , A p e l d o o r n en Ene. De b o e d e l s c h e i d i n g , t w e e j a a r na z i j n d o o d , b e s l a a t meer dan v i j f t i g b l a d z i j d e n . De i n v e r t a r i s v a n de G r o t e H o f , z e s t i e n p a g i n a ' s . De n o t a r i s u i t B a r n e v e l d b l e e f e n k e l e dagen i n E l s o e e t , o m a l l e s t e r e g e l e n . Als v o o r b e e l d van wat e r b i j een f l i n k e veluwse b o e r i n h u i s t e v i n d e n w a s , i n d i e d a g e n , h a l e n we h i e r een d e e l aan v a n h e t g e e n z i c h i n h e t w o o n g e d e e l t e bevond en z o a l s h e t i n de l i j s t , v a n de n o t a r i s v o o r k o m t : I n de g o o t ( b i j k e u k e n ) een b a k t r o g , e e n g r o t e k o o e r e n a k e r k e t e l , e e n d i t o k l e i n , nog twee k o p e r e n ketelê,wen w a s t o b b e , t w e e m e l k t o n n e n , een m e l k k a n met t o e b e h o r e n , e e n d i t o , v i j f m e l k v l o t e n , d r i e w a t e r e m m e r s , d r i e d i t o (var. m i n d e r k w a l i t e i t ) , een m e n g v a t . e e n b l i k k e n g i e t e r , e e n i j z e r e n hakmes. I n de k e l d e r . een t o n met bonen,een t o n met z u u r k o o l , e e n t o n n e t j e met zeep,een t o n n e t j e , e e n koperen k r a a n . OP de h e e r d ( k a m e r ) een p a r t i j g e r o o k t spek,een p a r t i j g e r o o k t v l e e s ( i n de wimme),een F r i e s c h e k l o k . e e r ; r e k met t w a a l f t i n n e n l e p e l s , e e n d i t o met h o g e n ( ? ; , e e n k o n e r e n b l a k e r , e e n s p i e g e l met b r u i n e l i j s t , e e n r e k met t w a a l f t i n n e n l e p e l s , e e n k o p e r e n lamp,een k o p e r e n t r o m m e I t j e , e e n r e k met z e s t i n n e n s c h o t e l s , e e n d i t o met zeven s c h o t e l s , negen D e l f t s c h e b o r d e n om de s c h o o r s t e e n , e e n k a t o e n e n s c h o o r s t e e n k l e e d , e e n v u u r h a a r d met v u u r h a a k j e , t w e e k o peren kaarsen o i j o e n ( ? ) , d e r t i e n D e l f t s c h e borden voor de b e d s t e d e , e e n r e k met z e s en r e k met negen d i t o b o r den,een l a d d e r , v i e r D e l f t s c h e b o r d e n , t w i n t i g p e r c e l e i n s c h o t e l t j e s , m e t d i t o koooen,een bed,een p e l u w en v i j f k u s s e n s , e e n w o l l e n e n e e n k a t o e n e n deken,twee g r o e n e b e d s t e e g o r d i j n e n , m e t i j z e r e n r o e , e e n bed,een p e l u w , twee k u s s e n s , e e n bed en e e n deken,een p a a r oude g o r d i j nen met r o e , z e v e n s t o e l e n met m a t t e n z i t t i n g e n , d r i e s t o e l e n , e e n s t r i j k i j z e r , e e n k l e d e r k a s t en d a a r o n e e n D e l f t s c h s t e l v a n v a z e n en e e n k o p e r e n k o p , v i j f t a f e l s , twee s p i n n e w i e l e n . I n de k a s t . v e e r t i e n vrouwenhemden,achtentwintig beddelakens,negent i e n k u s s e n s l o p e n , z e s b o e z e l a a r s , e e n k e r k b o e k met twee

Over de b e d e l a r i j o n t v i n g de b u r g e m e e s t e r 27 J u l i nog h e t v o l g e n d e v a n de Comm.Sloet; De G o u v e r n e u r , k l a c h t e n bekomende hebben,dat i n m i j n d i s t r i c t OP de openbare wegen g e b e d e l d w o r d t en d i k w e r f r i j d t u i g e n d o o r de b e d e l e n d e k i n d e r e n worden gevolgd', zo verzoek i k U Ed.Gestr.: 1 om twee a c h t e r e e n v o l g e n d e zondagen t e l a t e n a f l e z e n , dat n i e t a l l e e n a l l e b e d e l a a r s , m a a r ook a l l e k i n d e r e n , die onder w e l k e v o o r w e n d s e l s o o k , b e d e l e n d e OP wegen,of b i j r i j t u i g e n gevonden worden,zonder e n i g e t o e g e v e n d h e i d z u l l e n g e a r r e s t e e r d e n n a a r H o o r n , o f w e l n a a r de Ommerschans v e r v o e r d w o r d e n , t e n ware e r t e r m e n waren om d e z e l ve a a n de gewone r e c h t e r o v e r t e geven. 2 om de v e l d w a c h t e r s t e g e l a s t e n , v a n s t i n t e l i j k h i e r op t e l e t t e n en z i c h t e b e i j v e r e n om t e n v o o r b e e l d e , e n i g e be-

1828_ d e l e n d e k i n d e r e n oo t e v a t t e n , w e l k e dan ook zonder c o n s i d e r a t i e b e h o r e n oogezonden t e w o r d e n , "

j

1 828.

enige

De D i a c o n i e van E l s p e e t g a f , i n o u d r a c h t o f oo v e r zoek, een l i j s t van o e r s o n e n u i t E l s p e e t , a a n hét gemeent e b e s t u u r , d i e b e d e e l d werden,dus o n d e r s t e u n i n g o n t v i n g e n . De l i j s t b e v a t 29 namen,met r u b r i e k e n v o o r ambacht, b e r o e o o f b e d r i j f en v o o r mannen,vrouwen en k i n d e r e n . V e r d e r i s het,om v e r s c h i l l e n d e r e d e n e n , e e n h e e l z o n d e r l i n g e l i j s t . Er komen maar zeven mannen oo v o o r , a l l e n a r b e i d e r s , i e t s wat n a t u u r l i j k n i e t zo w o n d e r b a a r l i j k i s . V e r d e r v i j f t i e n v r o u w e n , a l l e a r b e i s t e r s en zeven kinderen,ook a l l e n a r b e i s t e r s , d u s meisjes. Dan de namen;er komt maar één e c h t e E l s o e t e r naam oo v o o r , d e r e s t i s a l l e s o a t r o n i r a i o a , b i j v o o r b e e l d J a n s e n , Diessc-r., H e n d r i k s e n , B e r n s e n , Harmsen, O o r n e l i s s e n , A r n s e n enz Het moet h a a s t een l i j s t z i j n v a n vóór h e t j a a r 1811 want n a d i e n b e s t o n d E l s o e e t n i e t meer u i t D i r s e n en J a n sens. K i e r i s h e l a a s geen v e r k l a r i n g v o o r t e v i n d e n , n o g a f f e c t e n van d i e o n m o g e l i j k e v e r h o u d i n g van 7 mannen en 2? v r o u w e n o f m e i s j e s , a r b e i s t e r s ! u i t de t i j d d a t nog geen e n k e l e v r o u w b u i t e n h e t g e z i n w e r k t e .

D i e n s t p o s t v o o r de b u r g e m e e s t e r uit

1828.

van

cb

1829.

I

A l s men b e k i j k t wat e r a l z o i n E l s p e e t p l a a t s h a d op a l l e r l e i t e r r e i n , d a n z i e n we d a a r a l s een r o d e l i j n d o o r l o p e n en t e l k e n s t e r u g k o m e n , b a l o r i g h e i d , b a l d a d i g h e i d , v e r z e t , v e r n i e l i n g e n , d r o n k e n s c h a p en b r a n d s t i c h t e n . Het s c h i j n t h i e r h e l a a s v e e l e r g e r geweest t e z i j n dan oo andere o l a a t s e n van de v e l u w e . We l a t e n de b u r g e m e e s t e r aan h e t w o o r d , i n een b r i e f aan de Distr.Comm. v a n o v e r en m i d d e n v e l u w e , v a n 2 3 f e b r " I k acht m i j v e r p l i c h t t e r kennisse van U Ed.Gestr t e b r e n g e n . d a t oo woensdag de 18 de d e z e r , i n h e t d o r p E l s p e e t ' e r n s t i g e o n g e r e g e l d h e d e n en v e r r e g a a n d e t o n e l e n van wanorde hebben p l a a t s gehad. Een g r o o t a a n t a l d e r i n g e z e t e n e n i s t e g e n de door mij aldaar p r o v i s i o n e e l gestationneerde veldwachter, H e n d r i k Jan B e s t s a m e n g e r o t , o m d a t h i j , z i j n p l i c h t bet r a c h t e n d e ,een m e n i g t e v o l k s u i t de h e r b e r g van Lambert W i j n b e r g e n , a l w a a r v e l e r l e i b a l d a d i g h e d e n g e p l e e g d weréd e n , h e e f t g e d r e v e n , h e b b e n hem oo de s c h a n d e l i j k s t e w i j ze g e i n s u l t e e r d , g e s l a g e n , g e s t o k e n , o n d e r de v o e t g e t r a p t en met messen gesneden en gewond,zo d a t h e t , n a a r m i j t o e s c i j n t , a a n een t o e v a l i s t o e t e s c h f i j v e n , d a t h i j n i e t i s vermoord geworden. I k heb van d i t a l l e s een b r e e d o r o o e s - v e r b a a l ongemaakt , h e t w e l k i k aan de heer o f f i c i e r b i j de r e c h t bank t e Arnhem zend en i k v l i j e m i j met de hoop d a t i n deze een s t r e n g v o o r b e e l d aan de b e l h a m e l s z a l worden g e s f e f u e e r d en klemmende m a a t r e g e l e n z u l l e n worden genomen, om de overmoed d e r i n g e z e t e n e n v a n E l s o e e t , d i e b i j e l k e g e l e g e n h e i d z i c h t e g e n h e t ooenbaar gezag v e r z e t t e n Ó P een k r a c h t d a d i g e w i j z e t e f n u i k e n . I k heb d a g e l i j k s met deze t e g e n s t a n d t e w o r s t e l e n en van de 62 o o i i t i e - v o n n i s s e n d i e h e t v o r i g e j a a r gewezen z i j n , z i j n e r 34 a l l e e n t e g e n i n g e z e t e n e n van E l s o e e t A l de v e l d w a c h t e r s welke a l d a a r ge s t a t i o n n e e r d gew e e s t z i j n , h e b b e n z i c h s t e e d s oo de b i t t e r s t e w i j z e bek l a a g d o v e r de v e r n e d e r i n g e n en b e l e d i g i n g e n d i e z i j m o e s t e n o n d e r g a a n , e n m i j menigmaal om een o v e r p l a a t s i n g gebeden, s H i j k s b e l a s t i n g e n worden a l d a a r oo een s c h a n d e l i j k e w i j z e o n t d o k e n , w a a r v a n de a d m i n i s t r a t i e g e t u i g e n kan. Wanneer geen e r n s t i g e m a a t r e g e l e n t o t b e t e u g e l i n g worden genomen,zal geen p o l i t i e b e a m b t e i n d i t d o r p meer van n u t kunnen z i j n , n o c h h e t a l d a a r k u n n e n u i t h o u d e n . " I n een v e r s l a g o v e r h e t g e m e e n t e o e r s o n e e l van 29 j a n u a r i v o r i g j a a r , l i e t de b u r g e m e e s t e r z i c h w a a r d e r e n d u i t o v e r de t e E l s p e e t g e s t a t i o n n e e r d e v e l d w a c h t e r J.A. R i e g e l . m a a r een j a a r l a t e r , o p 17 j a n u a r i 1 9 2 8 , b e r i c h t de b u r g e m e e s t e r aan de O f f . v . j u s t . t e Arnhem; " I k a c h t m i j v e r p l i c h t aan U E d . G e s t r . t e doen t o e k o n e n , d e door den h e e r c o n t r o l e u r d e r d i r e c t e b e l a s t i n g e n , i n de d i v i s i e H a r d e r w i j k , b i j m i s s i v e v a n 4 j a n u a r i aan m i j t o e g e z o n -

kop!

1 829.

V

dene v e r k l a r i n g e n , w a a r b i j de t e Eïspaet g e s t a t i o n n e e r d e v e l d w a c h t e r J o h a n Adam R i e g e r w o r d t b e s c h u l d i g d f r a u d e d e r wet op h e t g e s l a c h t , t o t w e l k e r w e r i n g h i j g e r o e p e n was en z i c h v e r b o n d e n h a d , t e h e b b e n b e v o r d e r d , b e n e v e n s de depositiën d e r d o o r m i j g e h o o r d e g e t u i g e n . " R i e g e r w e r d d i r e c t g e s c h o r s t en b i j b e s l u i t v a n de G o u v e r n e u r d e r R r o v i n c i e , v a n 23 j a n u a r i , " f i n a a l " o n t slagen. H i e r n a i s t o t v e l d w a c h t e r benoemd H.J.Best,maar OD 14 mei k r e e g d i e ook a l een b f i e f j e t h u i s g e s t u u r d met de v o l g e n d e i n h o u d : "De Burg. van E r m e l o b r e n g t h i e r m e d e t e r k e n n i s van H e n d r i k Jan B e s t , d a t de h e e r G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e G e l d e r l a n d , b i j b e s l u i t v a n den zesden dez e r , h e e f t goedgevonden hem u i t h o o f d e van g e p l e e g d e m i s h a n d e l i n g e n , i n de n a c h t van de 18 de f e b r u a r i 1.1. u i t d e s z e l f s b e t r e k k i n g van v e l d w a c h t e r d e r gemeente E r m e l o f i n a a l te ontslaan." D i e middag en avond hadden de o n g e r e g e l d h e d e n t e E l s p e e t p l a a t s , w a a r de b u r g e m e e s t e r zo bewogen was met het l o t van de v e l d w a c h t e r s . D i t o n t s l a g v a l t n i e t t e r i j m e n met h e t v e r h a a l v a n de b u r g e m e e s t e r . Wat e r p r e c i e s gebeurd i s d i e n a c h t w o r d t n i e t d u i d e l i j k . Ken s p r e e k t a l l e e n van h e t g e b e u r d e t u s o h e n J a n B e s t en e n i g e i n g e z e t e n e n . De r e c h t e r t e Arnhem had de i n f o r m a t i e g e k r e g e n d a t de p r e d i k a n t van E l s o e e t w e l i n l i c h t i n g e n kon geven,maar d i e h i e l d z i c h v e r m o e d e l i j k wijselijk stil. Door h e t o v e r l i j d e n van Jan B e e r t s e n Mouw,van de G r o o t e H o f , w e r d OP 10 a u g u s t u s a l s h o u t r i c h t e r aanges t e l d A.van O o r d t , t e H a r d e r w i j k , d i e een d e e l v a n h e t j a a r i n o f o n d e r E l s o e e t woonde. De weg van E l s D e e t o v e r G a r d e r e n , t o t de s t r a a t w e g b i j ïülligen,scheen n o g a l b e l a n g r i j k t e z i j n i n d i e dagen en i n o n d e r h o u d b i j R i j k s w a t e r s t a a t . De i n g e n i e u r v s n d i e d i e n s t s c h r e e f n . 1 . 27 a p r i l h e t v e r z o e k aan d° b u r g e m e e s t e r , o m hem t e l a t e n w e t e n wat e r b i n n e n deze gemeente,aan deze weg zou moeten g e b e u r e n . De D i s t r . C o m m i s s a r i s van o v e r en midden Veluwe r e s i d e e r d e i n V o o r s t en r e g e l d e van d a a r u i t a l z i j n c o r r e s p o n d e n t i e . Over ds v e i l i g h e i d o f o n v e i l i g h e i d v a n h e t ooenbaar v e r v o e r , l i e t h i j 11 mei een c i r c u l a i r e aan de burgemeesters u i t g a a n . Daarin zegt h i j : "Ongemerkt hebbende d a t d o o r de v o e r l i e d e n i n h e t algemeen en d i e d e r o o e n b a r e r i j t u i g e n i n h e t b i j z o n d e r zeer v e e l a l l e r l a a k b a a r s t e o n v o o r z i c h t i g h e d e n gepleegd w o r d e n , w a a r d o o r de s c h r o o m l i j k s t e o n g e l u k k e n kunnen w o r den v e r o o r z a a k t en d i k w e r f h e t l e v e n d e r p a s s a g i e r s i n g e v a a r g e b r a c h t w o r d e n . Zo v e r z o e k i k U E d . G e s t r . om d o o r

1829 de p o l i c i e b e d i e n d e n met de meeste z o r g h i e r t e g e n t e l a t e n waken. B i j z o n d e r b e h o o r t e r g e l e t t e worden d a t geen voerman b i j een H e r b e r g h e t r i j d t u i g v e r l a t e , t e r w i j l e r p a s s a g i e r s i n h e t z e l v e z i j n ; v e e l m i n d e r nog d a t h i j i n de onen l u c h t de p a a r d e n hunne s t a n g e n u i t de bek d o e , o f z i c h b i j h e t r i j d t u i g b e v i n d e n d e , o n a c h t zaam de l e i d s e l s wegwe r o e , w e l k e h i j s t e e d s i n de hand, o f t e n m i n s t e b e h o o r l i j k v a s t g e b o n d e n b e h o o r t t e hebben I k v e r z o e k U E d . G e s t r . a l l e de v o e r l i e d e n v a n openbare t i j t u i g e n v o o r z o v e r d e z e l v e d o o r uw gemeente pass e r e n , e r n s t i g h i e r v a n t e doen waarschuwen en i n a l l e s t a l l e n waar z i j ophouden,een g e p a s t e w a a r s c h u w i n g op de d e u r t e l a t e n a a n p l a k k e n en t e z o r g e n d a t d e z e l v e a a n g e p l a k t b l i j v e . En d a a r t e g e n deze en d e r g e l i j k e ov e r t r e d i n g e n genoegzaam v o o r z i e n i s , d o o r h e t t h a n s nog i n v i g e u r z i j n d e S t r a f w e t b o e k en w e l s p e c i a a l b i j a r t . 475-7, zo b e h o r e n e r t e g e n o v e r t r e d i n g , z o n d e r de m i n s t e o o g l u i k i n g d o o r de d a a r t o e bevoegde Personen,processenv e r b a a i opgemaakt t e w o r d e n , t e n e i n d e deze zaken v o o r de p o l i o i e g e r e c h t e n v e r v o l g d w o r d e n . " Met b e t r e k k i n g t o t de a f s c h e i d i n g v a n de b e g r a a f p l a a t s e n , n u n i e t meer i n de k e r k b e g r a v e n mocht w o r d e n , waren b i j K o n . b e s l u i t v a n 50 a p r i l en 19 j u n i v o o r s c h r i t e n g e g e v e n . H i e r i n de gemeente b e s t o n d d a a r i e t s m i s v e r s t a n d o v e r en n a a r a a n l e i d i n g d a a r v a n wees de D i s t r . Comn.de b u r g e m e e s t e r OP a r t . 4 u i t h e t b e s l u i t v a n Ged. 3 t . ; "Het g e m e e n t e b e s t u u r v a n E r m e l o t e doen opmerken, d a t een a f s l u i t i n g v a n de b e g r a a f p l a n t s , m e t h a k h o u t , i n g e v o l g e de i n h e t h o o f d dezes a a n g e h a a l d K o n . b e s l u i t , n i e t genoegzaam i s ; maar d a t een o n r i n g i n g met o a l l i s a den o f r a s t e r w e r k , o f a l t h a n s een d a a r s t e l l i n g v a n een s l o o t o f g r a c h t g e v o r d e r d w o r d t , t o t d a t de g e p l a a t s t e o f v e r d e r t e p l a a t s e n d o o r n e n h e g , t o t een genoegzame hoogte z a l z i j n opgegroeid." De Comm.verzocht t e n s p o e d i g s t e t e w i l l e n bewerks t e l l i g e n d a t h i e r a a n werd v o l d a a n . B e t r e f f e n d e de b o d e d i e n s t e n en p o s t r i t t e n t u s s c h e n A m e r s f o o r t en H a r d e r w i j k , k w a m J l j u l i h e t v o l g e n d e a f : "De G o u v e r n e u r d e r P r o v i n c i e G e l d e r l a h d , G e l e t OP d v o o r w a a r d e n v o l g e n s w e l k e , t e r e k e n e n v a n 1 O c t o b e r aans t a a n d e , d e na t e noemen P o s t r i t t e n en b o d e d i e n s t e n z u l l e n w o r d e n waargenomen a l s v o l g t : D i e n s t v a n A m e r s f o o r t o v e r N i j k e r k en P u t t e n n a a r H a r d e r w i j k , d a g e l i j k s heen en w e d e r , w e l k e b e d i e n i n g tep a a r d z a l kunnen g e s c h i e d e n . Vertrek; van A m e r s f o o r t t e n 1-| u u r sraorgens. van H a r d e r w i j k t e n 3 i u u r savonds. Aankomst: t e H a r d e r w i j k t e n 44 u r e smorgens. t e A m e s s f o o r t t e n 6|- u r e des avonds.

1

829.

D i e n s t v a n H a r d e r w i j k o v e r Nunspeet n a a r E I B u r g , d s w e l i j k s heen e n weder en w e l k e d i e n s t t e v o e t z a l kunnen g e s c h i e d e n . Vertrek; v a n H a r d e r w i j k t e 5 u u r smorgens. v a n E l b u r g t e 1 0 u u r smorgens. Aankomst: t e E l b u r g t e n 9?ure smorgens. t e H a r d e r w i j k t e n 2-§ u r e savonds. H e e f t g o e d g e v o n d e n h i e r v a n aan de b e t r e f f e n d e b e s t u r e n t o t d e z e l v e r n a r i c h t k e n n i s t e g e v e n en z a l g e z o n d e n w o r d e n aan de d i s t r i c t s c o m m i s s a r i s s e n v a n o v e r en midden V e l u w e en n e d e r Veluwe en Veluwezoom en aan B u r g e m e e s t e r s van H a r d e r w i j k , N i j k e r k , P u t t e n , E r m e l o en E l b u r g . " Na h e t o n t s l a g v a n v e l d w a c h t e r H i e g e l werd h e t nog n i e t b e t e r met h e t f r a u d u l e u s s l a c h t e n i n E l s p e e t . De c o n t r o l e u r t e H a r d e r w i j k v e r z o c h t OP 21 november d i t aan de b u r g e m e e s t e r : "Ten e i n d e de m e n i g v u l d i g e s l u i k e r i j e n d i e e r on h e t m i d d e l v a n h e t G e s l a c h t i n uw g e m e e n t e , d o c h s p e c i a a l onder h e t K e r s p e l E l s o e e t p l a a t s hebben,zoo v e e l m o g e l i j k t e g e n t e gaan en t e b e l e t t e n , a c h t i k h e t v a n z e e r g r o o t b e l a n g d a t de v e l d w a c h t e r s mochten g e k w a l i f i c e e r d kunnen worden,om i n g e v a l v a n n o o d z a k e l i j k h e i d de commies d e r bel a s t i n g e n i n hnjn d i e n s t nu en dan t e a s s i s t e r e n , t e r w i j l m i j n s i n z i e n s aanhoudende v i s i t a t i e i n de w o n i n g e n z e l v e , o n d e r a s s i s t e n t i e v a n een door h e t B e s t u u r g e k w a l i f i c e e r d p e r s o o n , h e t meeste z a l a f d o e n om de f r a u d e s ' o o h e t ges l a c h t , zoo n i e t g e h e e l , t e n m i n s t e v e e l t e b e l e t t e n . "

! d I n d i t j a a r w o r d t een o v e r z i c h t g e g e v e n o v e r de s t a n d v a n h e t o n d e r v i j s i n de g e m e e n t e . H i e r u i t b l i j k t d a t i n de zomermaanden 50 k i n n e r e n de s c h o o l b e z o e k e n en i n de w i n t e r 80. Deze k i n d e r e n v a l l e n dan weer t e v e r d e l e n i n d r i e g r o e n e n . Z i j d i e a l l e e n maar l e d e n l e z e n , z i j d i e l e z e n en s c h r i j v e n l e r e n , e n een k l e i n g r o e p j e a l - r o u n d e r s , d i e d a a r n a a s t ook nog r e k e n e n w i l d e n l e r e n . Dat w a r e n e r t r o u w e n s maar 3. De g r o o t s t e g r o e p b e s t o n d u i t 40 k i n d e r e n , d i e i n de w i n t e r l e z e n en s c h r l ven w i l d e n l e r e n . We k u n n e n l u s n i e t z e g g e n d a t de j e u g d v a n E l s p e e t en massa w e r d k l a a r g e s t o o m d v o o r h e t A t h e n e u m t e H a r d e r w i j k. Het s c h o o l g e l d b e d r o e g ; v o o r l e z e n 5 c e n t , l e z e n en s c h r i j v e n 7%- c e n t e n v o o r r e k e n e n d a a r b i j één dubbelt j e per'week.

a o ai

O v e r t r e d i n g e n , d i e ook d i t j a a r v e e l v o o r k w a m e n , z i j n de v o l g e n d e : h e t s p r o k k e l e n v a n h o u t , h e t l a t e n l o p e n v a n vee ox> een a n d e r s g r o n d , h e t n i e t b e h o o r l i j k b e r g e n v a n z i j n haa.rdasch en h e t h a n g e n v a n l i n n e n aan de p u b l i e k e weg. D i t was v e r m o e d e l i j k v e r b o d e n om h e t s c h r i k k e n van p a a r d e n , v o o r wanoerende l a k e n s t e g e n t e gaan. V o o r zo een o v e r t r e d i n g w e r d 11 f e b r u a r i ook b e k e u r d Hannes Mouw ( J o h a n n e s ) . Z i j n l e e f t i j d w e r d o p g e g e v e n a l s 38 j a a r , m a a r onze b e t o v e r g r o o t v a d e r was t o e n 41 e n de e n i g e d i e g e w o o n l i j k met Hannes w e r d a a n g e d u i d V e r d e r voorkomende o v e r t r e d i n g e n waren,het l o s l a oen l o p e n v a n e e r h ' s t e r k a a n v a l l e n d e h o n d " , e n h e t n i e t opkomen,na e e n o n r o e p Lot maken v a n de wegen. Ondanks d i t p o l i t i e o p t r e d e n w e r d e n a l l e d r i e v e l d w a c h t e r s v a n ds g e m e e n t e , n a e n k e l e o n g e r e g e l d h e d e n ögel i j k ontslagen. • I n E l s p e e t kwam n u L u b b e r t u s J a n s e n h e t g e z a g u i t oefenen. I n d i t j a a r o v e r z i c h t v a n 2 9 j a n u a r i , k w a m men ook PJJ «yen t e r u g 00 h s t o p r o e r d a t v o r i g j a a r i n E l s o e e t had o i a - t s g e v o n a e n . A l d u s : "De s t i c h t e r s d e r i n de' maand f e b r u a r i t e E l s o e e t p l a a t s g e h a d hebbende o p r o e rxge _ b e w u g x n g e n , z i j n xn r e g t e n v e r v o l g d en g e s t r a f t ^r yiJI,1,biJ h c t v o ü t i e g e r e g t 1C - o n n i s s e n gewezen,mer e n d e e l s * wagens r u s t en o r d e v e r s t o r e n d e b e w e g i n g e n . " I n _ deze j a r e n w e r d e n h e e l v a a k m i l i t a i r e n i n g e k r / a r , ±n üe o u u r t s c h a o a e n S t a v e r d e n en Leuvenum e n om-

t l e r a

1 7 7 V i $ ? '1 ^ r a 'e n i r ? r £ E l s p e e t ' F u k w a r a e n e r i n a u g u s t u s ™ Z*' G r e n a d i e r s en J a g e r s i n E l s p e e t , v o o r één n -u. D a a r v o o r w e r d b e t a a l d 35 c e n t o e r man. De !

weduwe Hendr M o u w , t a o s t e r t e E l s p e e t , k r e e g omae j a a r w i s s e l i n g , b c z ó e K v a n a m b t e n a r e n d e - a c n , 4 l J t r o n e n d a a r e n i g e k a n n e n b r a n d e w i j n aan

l f e c A S

"

I 1

'

i c

cb kopie

2

1?30.

^

w a a r o p volgen:: Kon n i e t do " i j f t i g o p c e n t e n b e t a a l d r a r c u . b c t i w i l "ulgcn:: het H c g l . 0 0 h e t g e d i s t e l i e e r d gehev e n moest w o r d e n . E r werd p r o c e s - v e r b a a l opgemaakt,maar dc o f f . v . j u s t . s t e l d e de b u r g e m e e s t e r v o o r , d a t i e gemeente n a a r een minn e l i j k e s c h i k k i n g zou t r a c h t 3 1 1 t c komen met de wed.Mouw, omdat v o l g e n s hem h e t b e w i j s n i e t kon w o r d e n g e l e v e r d , d o o r v i s i t a t i e s en p e i l i n g v a n de v o o r r a a d . Het moest v o l g e n s hom i n f l a r a n t i e w o r d e n g e c o n s t a t e e r d . D i t z a l wel betekenen b i j uankoco,vervoer,of ontv a n g s t v a n de d r a n k . B a r o n S l o o t , d e D i s t r . C o m m . v a n o v e r en midden Veluwe s c h r e e f o n d e r h e t h o o f d " v e r v o e r m i d d o l e n " i n f e r u a r i aan de b u r g e m e e s t e r , d a t v e e l v r a c h t w a g e n s , k a r r e n , d i l i g a n c e s o f andere openbare r i j t u i g t n , r e d e n v o o r h e t v e r v o e r v a n g o e d e r e n en p e r s o n e n v a n e n n a a r b e p a a l d e p l a a t s e n . De b u r g e m e e s t e r werd v e r z o c h t v o l l e d i g e i n l i c h t i n g en t e ge v e i l , o v e r deze zaken en na t e gaan d o o r w i s o o n o e s s i t was v e r l e e n d , v o o r een g e r e g e l d e d i e n s t . Na een d o o r hem gehouden i n s p e c t i e s c h r e e f B a r o n S I o e t i n s e p t e m b e r , a a n do b u r g e m e e s t e r : "Oo Uw E d . G e s t r . z o v w e l i n g e r i c h t B u r e a u , z a g i k met genoegen h e t n i e u w a a n g e l e g d e a l p h a b e t i o c h r e g i s t e r op het I n d i c a t e u r r e g i s t e r . E e n r e g i s t e r dïr gedane Koepoki n e n t i n g , , v o o r g e s c h r e v e n b i j P r o v . b l a d r.o.75 v a n 1 3 2 4 , b l i j f t nog een v c r e i s c h t e . Zoo w e l de v e r b e t e r i n g b i j h e t d o r p N u n s p e e t , a l s de nieuwe weg v a n d a a r t o t Epe,heb i k met genoegen g e z i e n . T ,Hte nog o n v o l t o o i d e g e d e e l t e des wegs v a n E l s p e e t 00 E p e , z a l , d a a f h e t v a k v a n Epe r e e d s i n o r d e i s , o o k g e wis e e r l a n g door Ei spoot a f g e w e r k t worden. Hoe z e e r Je d o r p e n v a n Uw E d . G e s t r . g e m e e n t e s c h a a r s van w a t e r v o o r z i e n z i j n , z o o l e v e r e n z i j " t o c h genoegzaam v o o r h e t g e b r u i k v a n h a n d b r a n d s p u i t e n , v o l g e n s h e t model var v e U u r u m ? t e Zatphem,voor f . 1 5 & f.5Ö t e bekomen. Het n u t d a a r v a n i s d o o r de o n d e r v i n d i n g b e v e s t i g d . Uw E d . G e s t r . g e m e e n t e zoude dus met v r u c h t t e n m i n s t e een naar dezer s p u i t j e s , i n i e d e r der dorpen kunnen g e b r u i k e n Do o n v o o r z i e n e u i t g a v e n , o f a n d e r e o o s t e n d e r B e g r o t i n g z u l l e n w a a r s c h i j n l i j k b i j h e t e i n d e dos j a a r s b a t i "c a a l d o o s o p l e v e r e n , wa«>Tiiit e n i g e d e z e r s p u i t j e s z o u d e n r u n n e n a a n g e k o c h t worden. I k z a l dus deswegens uw e d . G e s t r . n a d e r e v o o r d r u k0 t ver-wachten. " ... . ? t e e i g e n d o m s r e c h t van de t o r e n t e E l s p e e t h e e f t d i A w i j l s een p u n t v a n d i s c u s s i e u i t g e m a a k t , d e l a a t s t e j a r - c u . i n 1Ö30 was h e t geen s t r i j d v r a a g , g e z i e n d i t b r i e f ^ e , v a r de G o u v e r n e u r van G e l d e r l a n d , a a n ds D i s t r . c o m m . v a n V e l u w e . 'De G o u v e r n e u r d e r P r o v i n c i e G e l d e r l a n d gej " * ° 6 6 n 9 m i s s i v e v a n den h e e r D i s t r . c o m m . v a n Over e n w-idden V e l u w e van 13 d e z e r , d a a r b i j mededelende een v o o r s t e l v a n den Buggaaestèervan E r m e l o , om de d r i e k e r k t o r e n s

1833. in

z i j n gemeente t e g e n b r a n d s c h a d e t e v e r w a a r b o r g e n . Heeft goedgevonden h i e r t o e a u t o r i s a t i e t e v e r l e n e n en B u r g e m e e s t e r en A s s e s o r e n v a n E r m e l o t e v e n s t e macht i g e n , o m de k o s t e n d a a r v a n , v o o r d i t j a a r , o p de p o s t v a n o n v o o r z i e n e u i t g a v e n aan t e w i j z e n . A f s c h r i f t dezes z a l w o r d e n g e z o n d e n aan D i s t r . C o m m . v a n V e l u w e . " D i e D i s t r . E o m m . t r a c h t e zo v e e l a l s m o g e l i j k was,om v e r d a c h t e p e r s o n e n h e t l e v e n z u u r t e maken. Op z i c h z e l f , o o k t o e n a l , e s n h e e l goed s t a n d p u n t . H i j s c h r e e f i n de h e r f s t aan de b u r g e m e e s t e r v o l g e n d e s : "De t e g e n w o o r d i g e t i j d s o m s t a n d i g h e d e n maken h e t b i j zonder v e r p l i c h t , o m t e r b e v e i l i g i n g van personen en goed e r e n , e e n z e e r waakzame p o l i c i e t e doen p l a a t s g r i j p e n . I k heb d i e r h a l v e g e p a s t g e a c h t de a a n d a c h t d e r H.H. B u r g e m e e s t e r s h i e r op t e v e s t i g e n , m e t u i t n o d i g i n g om aan de v e l d w a c h t e r s b i j z o n d e r hunne v e r p l i c h t i n g d a a r o m t r e n t v o o r t e h o u d e n en hun t e g e l a s t e n v a n d o o r h e t doen v a n d a g e l i j k s e r o n d e n , z i c h t e v e r z e k e r e n d a t e r z i c h geen v r e e m d e , v e r d a c h t e p e r s o n e n i n de Gemeente ophouden; en d e z e l v e o n t d e k k e n d e , d a d e l i j k op t e b r e n g e n . Ten d i e n e i n d e z a l h e t ook n o d i g z i j n d a t z i j d i k w e r f de h u i z e n , w a a r d i t v o l k z i c h g e w o o n l i j k s n a c h t s ophouden,te v i s i t e r e n , e n van t i j d t o t t i j d , g e z a m e n t l i j k n a c h t e l i j k e r o n d e n doen. A l l e s wat v e r d e r t o t h a n d h a v i n g e n e r goede p o l i c i e k a n strekkén,aanbevelende,zo v e r z o e k i k b i j h e t o n v e r hoopt aanranden der p u b l i e k e v e i l i g h e i d , d a a r v a n aanstonds k e n n i s t e geven." Aan h e t e i n d v a n h e t j a a r b r a c h t E . M u l d e r ( z e k e r een d i a k e n ) v e r s l a g u i t , b e t r e f f e n d e de t o e s t a n d v a n de a d m i n i s t r a t i e d e r " h u i s z i t t e n d e " armen i n E l s p e e t . H i e r dus z i j n v e r s l a g o v e r h e t j a a r 1 8 3 0 ; Inkomsten; 1c h e t b e l o o p der v a s t e goederen en u i t g e z e t t e k a p i t a l e n t e zanmen 303 2e hét b e d r a g d e r c o l l e c t e n 1275 - 3e h e t b e l o o p d e r u i t g a v e n en w e l a f z o n d e r l i j k a De l a s t e n e n k o s t e n v o o r a d m i n i s t r a t i e , w a a r o n d e r b e g r e p e n z i j n de b e t a a l d e g r o n d l a s t e n , k o s t e n v a n r e p a r a t i e en v e r b e t e r i n g v a n de v a s t e g o e d e r e n 16-30 b De b e d e l i n g v a n a l l e r l e i a a r d 550 - 50 4e h e t g e t a l d e r b e d e e l d e armen b e d r a a g t samen 2 8 a v o o r meer dan de k e l f t twee en t w i n t i g b v o o r de h e l f t z e s . c v o o r m i n d e r dan h e l f t h e e f t h i e r geen p l a a t s . 5e h e t b e l o o p van h e t g e t a l welke o n d e r w i j s g e h i e t e n van bedeelde k i n d e r 12-20 6c: h e t g e t a l der bedeelde k i n d e r e n welke o n d e r w i j s gegenieten z i j n acht."

cb

i

183®.

J

y

1831.

d r a g e n had.De b u r g e m e e s t e r w e r d v e r z o c h t om Mouw v a n een e n ander i n k e h h i s t e s t e l l e n . Twee d i n g e n v a l l e n op,«rn w e l de b r i e f was g e r i c h t aan de B u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o , t e H a r d e r w i j k e n t e n t w e e d e , w i e was C o r n e l i s B r a n d s e n Mouw e i g e n l i j k ? V o l g e n s m i j was h e t C o r n e l i s , h e t r a a d s l i d e n zoon v a n B r a n d Mouw.

Op de i t e r k e r a a d s v e r g a d e r i n g v a n 27 m a a r t s t e l d e de p r e d i k a a t v o o r , o m de d o o p p l e c h t i g h e i d i n h e t v e r v o l g éénmaal o e r maand t e doen p l a a t 3 v i n d e n . De v e r g a d e r i n g k e u r d e d i t v o o r s t e l goed en s t e l d e d a a r v o o r v a s t i e d e r e l a a t s t e zondag d e r maand. OolTTrTHe maand a u g u s t u s kwam weer h e t B e s l u i t a f v a n de K o n i n g , i n h o u d e n d e d a t de d a n k d a g , o f g o d s d i e n s t i ge v i e r i n g d e r o v e r w i n n i n g v a n W a t e r l o o op de d e r d e zondag d e r maand j u n i , v a n e l k j a a r , z o u w o r d e n h e r d a c h t .

Over de o p e n b a r e v e i l i g h e i d s t u u r d e b a r o n S l o e t de d i s t r . c o m m . v a n V e l u w e , o p 13 j a n u a r i , d e z e b r i e f a a n burgemeester: " B i j deze h e b i k de e e r Uw Ed G e s t r u i t t e nodigen,om t o t b e v o r d e r i n g d e r openbare v e i l i g h e i d , d i e d o o r o n d e r s c h e i d e n e d i e f s t a l l e n i n deze P r o v i n c i e v e r s t o o r d w o r d t , o p z a t e r d a g . d e 22 s t e d e z e r ene d a g w a c h t m uwe gemeente t e doen p l a a t s h e b b e n l h i e r i ^ bestaande,om v a n smorgens 9 t o t s m i d d a g s 2 u r e d o w de d a a r t o e g e s c h i k t e e n d o o r uw e d . G e s t r . t l d e z e n e i n d e

De b u u r t s c h a p S t a v e r d e n b e h o o r d e k e r k e l i j k , e v e n a l s V i e r h o u t e n e n U d d e l , t o t E l s p e e t . A a n de b u u r t s c h a p Staverden verleende a l l e e n het k a s t e e l enige betekenis H e t b e h o o r d e v a n 1651 t o t 1 8 3 1 t o e a a n de fam.van H a e r s o l t e . D i t j a a r werd h e t g e k o c h t d o o r de Amsterdammer J a n R u d o l f Kemper. H i j l i e t h e t a f b r e k e n e n s t i c h t t e e e n l a n d h u i s op de f u n d a m e n t e n . D a t werd i n 1905 weer a f g e b r o k e n Kemper was de man v a n de K o p e r m o l e n t e Vaassén e n v a n de l a t e r e s t e e n b a k k e r i j , a c h t e r de b o e r d e r i j K i i k J J over,dicht b i j het kasteel.

S 7 7 Z ^ ^ " l T X T £ i

^ n i a ° g e f a r a d e u V 0 0 r m ! , e g r o n d e i g e n a r e n , vonden d a t e r o n v o l d o e n d e op h u n b e z i t t i n g e n g e o a s t wérd. De D i s t r . C o m m . l i e t d a t 9 j u l i OP de v o l g e n d e w i j z e 6 v r e t e n , aan de b u r g e m e e s t e r : ko n a a n 3 neur'Sï7?^ £ ? S ^ r i j v i n g d e H e e r G o u v E r _ J E d •t li • - ^ n o d i g e n , om de a l s b u i t e n g e w o n e j a c h t o p z i e n e r s . g e c o m m i s s i o n e e r d e v e l d w a c h t e r s te Te l a s n

t l j l + ±t

£ )

e

w a a r n e m

i n g

b i j m i j ook t e l k e n d

3 d e H e e r e n t e r s i n dezen h u n P l i c h t U 7 d a a r d oBurgemeesor 11 dere k l a c h t e n X ^ T O Ï L ? ™ ™ * ? verm e d a a r TOl l i c h t e l i j k beaeffeS d a t de f f ' A i m ee n Zt eo lc vh e de ze p e r s o l e n t o t teveUteiS n b e z o l d i g e n ook de dunner b e z i t t i n g e n helpen

*" 7 ?

^

aan m e / d e ^ S e l 6 i f Z e Y Z o l l l £ 7 7 7 7

^,aa,rer

t

"

C o r n e l i s B r a n d s Mouw had b i j de o f f i c i e r J ? i i r 5 m è ™ S ? f ^ e d i : a a ^ « e a o r i n i t t e B a r n e v e l d . Deze n o t a r i s ?e e „d 0n g£e S d? n

r o n £ ^

c

h S b b e n

z o u v o l g e n s Mouw t e hn

b e k e n d , b i j door

£ ^ 7 r j £ 7 y i j 7

van just ü t 3 én-

heZleLaHT0ll0£

e 3 t e l d

raa had

r

air

I S S

U

1

?

8

~

»

t

«

»

i

a

( w u m .L t ; ™ -

1832. T i e n j a a r g e l e d e n h e e r s c h t e e e n vreemde z i e k t e i n E l s p e e t en d i t v o o r j a a r b r a k e n e r de pokken u i t , i n f e b r u a r i en maart. Ongeveeer 20 g e v a l l e n werden g e c o n s t a t e e r d , p l u s e e n p a a r i n U d d e l e n Leuvenum. Twee o f d r i e p e r s o n e n o v e r l e d e n a a n de k w a a l w a a r o n d e r h e t b i j n a v i j f j a r i g d o c h t e r t j e v a n J o h a n n e s Mouw A a l t j e , z u s j e d u s v a n J a n Mouw. De g e n e e s h e e r r a p p o r t e e r d stan d e b u r g e m e e s t e r , i n f e b r u a r i , n a b e s p r e k i n g v a n een paar g e v a l l e n : " A l l e deze l i j d e r s wenschten vooralsnog zonder behandeling t e b l i j ven,ik heb hun e c h t e r een doelmatige l e e f r e g e l voorges c h r e v e n en t e v e n s de h e e r A s s e s s o r , v a n A s s e l t , v e r z o c h t mij b i j verdere v e r s p r e i d i n g dezer z i e k t e welke m i j t o e s c h e e n v a n e e n kwade e n e p i d e m i s c h e k a r a k t e r t e z i j n , d a d e l i j k k e n n i s t e geven." E e n maand l a t e r r a p p o r t e e r d e de d o k t e r w e e r o v e r de z i e k t e . E e n h e e l b e l a n g r i j k e n m e r k w a a r d i g r a p p o r t , w a a r u i t b l i j k t d a t a n d e r h a l v e eeuw t e r u g i n E l s p e e t a l d e z e l f d e o p v a t t i n g e n over z i e k t e en voorzorgsmaatregel e n h e e r s c h t e n a l s nu n o g zo h i e r en d a a r . Het i s de m o e i t e waard d i t r a p p o r t i n z i j n g e h e e l o v e r t e nemen : A p r i l 1832. " I k h e b d e e e r Uw E d e l A c h t b a r e h i e r mede R a p p o r t te doen,dat volgens m i j n b e s t e weten zedert m i j n v o r i g i n g e d i e n d b e r i c h t , z i c h e l f n i e u w e l i j d e r s a a n de k i n d e r z i e k t e o n d e r h e v i g , h e b b e n opgedaan,waarvan één i s o v e r l e d e n , z i j n d e e e n k i n d v a n v i e r j a r e n , v a n H a n n e s Mouw te E l s p e e t , n i e t g e v a c i n e e r d e n ook n i e t o n d e r b e h a n d e l i n g geweest. Ik z e gvolgens mijn beste weten,daar i k U E d e l a c h t b a r e d i t b e r i c h t b l o o t op l o s s e g e r u c h t e n m o e t d o e n t o e k o m e n , d a a r men z i c h i n h e t K e r s p e l E l s p e e t n i e t m e e r v e r w a a r d i g t m i j t e doen w e t e n , a l s e r z i c h l i j d e r s v a n d i e n a a r d opdoen, gedurende den t i j d v a n v i j f o f z e s weken h e b i k m i j , n a g e n o e g d a g e l i j k s , n a a r gemeld k e r s p e l begeven,om a a n de z i e k t e l i j d e n d e n t e b e z o e k e n e n d e s v e r k i e z e n d e , m i j n e h u l p t e v e r l e n e n , d o c h men h e e f t h i e r v a n g e e n g e b r u i k w i l l e n maken e n b e s l o o t m i j n e b e z o e k e n daar naar t e staken. Daar i k e l k e d a g o n v e r i c h t e r z a k e moest t e r u g k e r e n , h e t a l g e m e e n gezegde en g e v o e l e n i s , a a n de pokken i s n i e t s t e d o e n , d e n D o k t e r mag w e l komen z i e n m a a r m e d i c i j n e n k a n h i j v o o r geen h a l v e c e n t a a n ons k w i j t r a k e n . E c h t e r b e z o e k i k n o g é é n m a a l d e s w e e k s genoemd Kerspel,teneinde aan mijne v e r p l i c h t i n g t e voldoen," De G e n e e s H e e l e n V r o e d m e e s t e r v a n h e t ambt E r m e l o . J.R.F.List. T e r z e l f d e r t i j d o n t v i n g de Burgemeester nog e e n b r i e f , v a n g e h e e l a n d e r e a a r d , v a n de Distr.Comm.van o v e r en m i d d e n V e l u w e , B a r o n S l o e t , H i j h a d h e t v o l g e n d e op t e m e r k e n o v e r d e s l o r d i g heid d e rveldwachters :

1832.

J

"Het i s m i j g e b l e k e n d a t i n e n i g e gemeentens w a a r j a a r l i j k s g e l d v o o r de k l e d i n g d e r v e l d w a c h t e r s g e g e v e n w o r d t , d e z e k l e d i n g door de v e l d w a c h t e r s n i e t , o f maar z e e r z e l d e n g e d r a g e n w o r d t e n de v e l d w a c h t e r s d i k w e r f h e e l armoedig g e k l e e d gaan. D a a r d i t g e h e e l s t r i j d i g i s met h e t oogmerk w a a r t o e d e z e g e l d e n g e g e v e n w o r d e n e n t e v e n s s t r i j d i g met e e n goede p o l i c i e , z o v e r z o e k i k de B u r g e m e e s t e r de toeldwach t e r s t e w i l l e n g e l a s t e n , d e hun gegeven k l e d i n g t e dragen en a a n d e z u l k e n w e l k e d a a r n i e t s t i p t a a n gehoorzamen hun t o e l a g e v o o r de k l e d i n g i n t e t r e k k e n . Ook g e b e u r t h e t d i k w e r f d a t z i j o n g e w a p e n d g a a n , d i t i s e v e n z e e r s t r i j d i g met h u n b e s t e m m i n g e n goede o r de z i j n d e , z o n o d i g i k U u i t om h e n o o k a a n h u n p l i c h t t e houden." Op 11 m a a r t o v e r l e e d n a e e n s l e p e n d e z i e k t e D s . H e n d r i k J a n S t a v e r m a n , g e h u w d met E l i z a b e t h R a d i j s . E e n zoon v a n h e n was A l b e r t u s S t a v e r m a n , g e b o r e n 19-8. 1812 t e Meppel.van b e r o e p s c h r i j n w e r k e r . H i j v r o e g i n 1845 e e n c e r t i f i c a a t v a n v o l d o e n i n g a a n de N a t i o n a l e M i l i t i e a a n e n woonde t o e n w a a r s c h i j n l i j k i n E l s p e e t , o f i n i e d e r g e v a l i n d e g e m e e n t e E r m e l o t.

cb kopie

1833.

;

Op d e N i e u w j a a r s d a g w a r e n e n k e l e j o n g e n s op h e t veld aan h e t nieuwjaarsschieten,met een p i s t o o l . Een zoon v a n de l a n d b o u w e r D i j k g r a a f werd h i e r b i j i n h e t g e z i c h t g e r a a k t , m a a r d e wond w e r d n i e t g e v a a r l i j k bevonden, dus e e n s t r a f b a a r f e i t was s c h i j n b a a r n i e t gepleegd l I n h e t b e g i n v a n h e t j a a r werd a l s p r e d i k a n t b e roepen,de cahdidaat v a n h e t prov.kerkbestuur v a n Zuid H o l l a n d , C , D . L o u i s B a h l e r , d i e d i t b e r o e p aannam. Op p a a s m a a n d a g d e e d h i j z i j n i n t r e d e . H e t a a n t a l l i d m a t e n b e d r o e g t o e n 1 3 2 i n t o t a a l , d u s met V i e r h o u t e n , en U d d e l . T o t d e z e j a r e n g r o e i d e h e t a a n t a l m a a r h e e l langzaam. De D i s t r . C o m m . v a n o v e r e n m i d d e n V e l u w e l i e t d e b u r g e m e e s t e r w e t e n d a t h i j v o o r n e m e n s was 30 j u l i zijn i n s p e c t i e d o o r de gemeente t e h o u d e n . Ten d i e n e i n d e , z o s c h r e e f h i j , w a s m i j n voornemen om m i j s m o r g e n s v a n E p e op E l s p e e t t e r i g t e n e n d a a r om t i e n u u r a a n t e k o m e n , w a a r i k U E d . G e s t r . d a n h o o p t e v i n d e n , t e n e i n d e v a n E l s p e e t op E r m e l o o n v a n d a a r , door de b u u r t s c h a p p o n V e l d w i j k en T e l g t , n a a r H a r d e r w i j k te rijden. " I k moet Uw E d . G e s t r . d u s u i t n o d i g e n om d e z e t e p a s s e r e n wegen,zodanig i n orde t e l a t e n brengen a l s h i j eene scho.w v o l g e n s h e t r e g l e m e n t b e p a a l d i s . " De b u r g e m e e s t e r z a l z i c h z e k e r v<5ór t i e n u u r w e l e r g e n s op d e w e g o p g e s t e l d h e b b e n , o m z i c h t e l a t e n v i n d e n . De Comm.Baron S l o e t , s c h e e n o r w e l v a n o v e r t u i g d te z i j n d a t de wegen n i e t a l t e b e s t w a r e n , a n d e r s was de u i t n o d i g i n g n i e t n o d i g . De h e l e i n s p e c t i e s c h e e n o v e r i g e n s n i e t v e e l om het l i j f t e hebben. De b u r g e m e e s t e r h a d b i j d e G o u v e r h e u r o f Comm,der p r o v i n c i e geïnformeerd n a a r de k w e s t i e v a n b e t a l i n g d e r g r o n d l a s t e n , v a n d e h e i d e v e l d e n op d e V e l u w e . Dé a d m i n i s t r a t e u r d e r D o m e i n e n a n t w o o r d d e d e comm. daarop,dat h i j z i c h thans voldoende gemachtigd vond, t o t a f d o e n i n g d e r k w e s t i e v a n de g r o n d l a s t e n o v e r t e gaan,die tengevolge d e r g e d e e l t e l i j k e i n v o e r i n g v a n het kadaster z i j n aangeslagen. Verder v e r z o c h t d i eambtenaar,de nodige o r d e r s t e w i l l e n s t e l l e n , o p d a t de b i l j e t t e n o v e r de l a a t s t e d r i e maanden v a n 1832 e n h e t l o p e n d e j a a r , m e t de e x t r a c t e n u i t d e É É g e n d o m s l i j s t e n a a n hem w e r d e n ingezonden. Een en ander werd a a n de b u r g e m e e s t e r medegedeeld. De E l s p e t e r v e l d e n w o r d e n n i e t s p e c i a a l gefaoemd. h e t i s allemaal niet erg duidelijk. B i j K o n . b e s l u i t w a r e n e e n a a n t a l o f f i c i e r e n benoemd b i j de r u s t e n d e s c h u t t e r i j . V o o r E l s p e e t w a r e n d i t : t o t K a p i t e i n ; C.Mouw, 1e L u i t e n a n t H.Mouw e n 2 d e L u i t e nant L.Bonestroo en A.Pluim.

1834.

13

B l i j k e n s e e n s c h r i j v e n v a n de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o , a a n de beambte v a n de B u r g e r l i j k e S t a n d t e s-Her t o g e n b o s c h , m a a k t e h e t k e r s p e l E l s p e e t i n 1812 d e e l u i t v a n d e g e m e e n t e B a r n e v e l d e n b e r u s t e n de r e g i s t e r s ov e r d i e t i j d b i j de s e c r e t a r i e i n B a r n e v e l d . Er waren nieuwe v o o r s c h r i f t e n verschenen over taak en k l e d i n g v a n de v e l d w a c h t e r s . H i e r o n d e r v o l g e n e n k e l e bepalingen daar u i t : " I n sommige g e m e e n t e n i s h e t g e b r u i k e l i j k a a n d e v e l d w a c h t e r e e n v a s t e j a a r l i j k s e som u i t t e r è r k e n , t e gen h e t genot v a n welke h i j z e l f i n z i j n k l e d i n g v o o r ziet • E l d e r s w e d e r w o r d t hem d a a r v o o r n i e t s g o e d g e d a a n , en i n b e i d e d i e g e v a l l e n d r a a g t de v e l d w a c h t e r v e e l a l g e e n a n d e r e d a n gewone b u r g e r k l e d i n g . Hierdoor gaat d i e z e d e l i j k e k r a c h t v e r l o r e n , w e l k e ^ n d e r s z o o w e r k d a d i g e n i n d r u k m a a k t op l i e d e n v a n d i e mindere en z e d e l o z e k l a s s e , o v e r welke d i e bediende v a n p o l i c i e t o e z i c h t t e houden h e e f t . De v e l d w a c h t e r s b e h o r e n v a n e e n o n d e r s c h e i d e n d e k l e ding voorzien t e zijn,welke hetdienstig is,eenvormig v o o r de g e h e l e p r o v i n c i e t e b e p a l e n . Wanneer d u s de t e g e n w o o r d i g e k l e d i n g vernieuwd z a l moeten w o r d e n , v e r z o e k i k d a t de g e m e e n t e b e s t u r e n dezelv e r e s p e c t i e v e l i j k doen v e r v a a r d i g e n o v e r e e n k o m s t i g h e t volgend v o o r s c h r i f t ; Zwart lederen,ronden,opgetoornden hoed,met o r a n j e l e d e r e n c o c a r d e op z i j d e . Voor d a g e l i j k s gebruik ene donkergroene,lakense p e t met e e n r o o d b i e s j e , l e d e r e n k l e p e n k l e i n e l e d e r e n o r a n j e c o c a r d e v a n v o r e n . Twee z w a r t e d a s s e n . Een donkergroen,lakens buis,met lange panden,een rood b i e s j e , r o d e o p s t a a n d e k r a a g en twee r i j e n b l a n k e w i t t e ronde knppen. Twee l a n g e b r o e k e n , v a n h e t z e l f d e l a k e n , m e t e e n r o o d b i es j e. Het z a l de v e l d w a c h t e r v r i j staan,om v o o r e i g e n r e k e n i n g , d e s zomers w i t t e l i n n e n broeken t e dragen. Een paar zwart l a k e n s e en een paar g r i j s l i n n e n s l o b k o u s e n . E e n p a a r hoge s c h o e n e n , Deze k l e d i n g s t u k k e n worden i e d e r j a a r v e r n i e u w d , u i t genomen d e h o e d , d i e d r i e j a a r g e d r a g e n w o r d t . W i j d e r s bekomen z i j , o m de twee j a a r , e e n d o n k e r b l a u w e , k o r t e l a k e n s e j a s , m e t rode o p s t a a n d e k r a a g e n twee r i j e n k n o p e n , v a n h e t z e l f d e model a l s a a n de r o k . D e z e j a s mag n i e t a n d e r s d a n b i j r u w , k o u d w e d e r g e dragen worden. De w a p e n s v a n d e v e l d w a c h t e r s z u l l e n b e s t a a n i n e e n korte hertsvanger,aan een zwarte,blinkende,leder riem, over de schouder gedragen. D e z e r i e m z a l op d e b o r s t m e t e e n k o p e r e n p l a a t v e r s i e r d z i j n , w a a r o p z u l l e n g e g r a v e e r d z i j n de woorden : V e l d w a c h t e r d e r gemeente Wijders z a l ieder veldwachter voorzien z i j n van 2 p e r c i s s i o n p i s t o l e n en e e n b l i k k e n k r u i t en k o g e l t a s .

1834. De p i s t o l e n z u l l e n i n e e n g o r d e l , v a n h e t z e l f d e l e a l s de s a b e l k o p p e l , o m h e t l i j f g e d r a g e n worden. H e t w o r d t d e v e l d w a c h t e r s u i t d r u k k e l i j k e n op h e t e r n s t i g s t e g e l a s t , o m a l t i j d de v o o r s c h r e v e n e k l e d i n g t e d r a g e n e n z i c h nimmer z o n d e r h e r t s v a n g e r t e v e r t o n e n . Z i j z u l l e n , z o d i k w e r f de d i e n s t d i t v e r e i s c h t , v a n hun p i s t o l e n moeten v o o r z i e n z i j n . B i j o v e r t r e d i n g h i e r v a n z a l hen t e l k e n s f . l . v a n hun t r a c t e m e n t , t e n p r o f i j t e v a n de armen,afgehouden worden. Z i j z u l l e n d a g e l i j k s r o n d e n i n de gemeente m o e t e n doen,op d i v e r s e p l a a t s e n . Ten einde hun d i e n s t v e r r i c h t i n g e n g e r e g e l d b l i j k e n mogeniji z u l l e n z i j v e r p l i c h t z i j n , d a a r v a n d a g s t a t e n t e h o u d e n , i n g e r i c h t volgens bijgevoegd model. Z i j z u l l e n i e d e r e dag aan een d e rvoornaamste i n g e z e t e n e n v a n de b u u r t waar z i j z i c h b e v i n d e n , h u n s t a a t aanbieden,met verzoek dien t e w i l l e n tekenen. G e e n v e l d w a c h t e r z a l e n i g Einder b e d r i j f o f a m b a c h t mogen u i t o e f e n e n , o f d a g l o n e r mogen z i j n , g e e n t a p p e r i j , w i n k e l o f l a n d b o u w mogen h e b b e n , d a n v o o r z i j n t u i n g r o e n ten v e r e i s c h t wordt. H e t w o r d t hem e v e n e e n s v e r b o d e n om d o o r b i j hem i n wonende p e r s o n e n e e n w i n k e l o f t a p p e r i j t e l a t e n houden Zo w e r d d e v e l d w a c h t e r op d i e m i n d e r e e n z e d e l o z e klasse losgelaten. Dat de v e l d w a c h t e r n i e t o v e r b o d i g w a s , b l i j k t u i t een b r i e f v a n de Distr.Comm.van midden en o v e r Veluwe, de B a r o n S l o e t , v a n 3 a p r i l , d i e s c h r e e f : "De b u i t e n g e w o n e - n v e i l i g h e i d e n i n b r a k e n d i e e r s e d e r t e n i g e dagen i n d e z e s t r e k e n p l a a t s hebben,maakt h e t t e n p l i c h t om m e t d e m e e s t e z o r g e e n g o e d e J i o l i c i e u i t t e oefenen. I n d e e e r s t e p l a a t s n o d i g i k uw e d . G e s t r . u i t , o m op maandag d e n 7 de d e z e r , e e n algemene dagwacht t e l a t e n houden. De m e e s t e z o r g e n v l i j t z i j h i e r om v a a r t a a n b e v o l e n en de Burgemeesters worden v e r z o c h t z i c h persoonl i j k v a n h e tw e l v o l v o e r e n v a n hun orders t e v e r z e k e r e n A l l e maar e i n i g s z i n s v e r d a c h t e v r e e m d e l i n g e n moeten aangehouden en g e v i s i t e e r d worden. Z i j d i e v a n s l e u t e l s , b o r e n en andere breekinstrumen t e h mochten v o o r z i e n z i j n , m o e t e n d a d e l i j k opgezonden worden. De u i t s l a g v a n d e z e w a c h t w e n s c h t e i k t e w e t e n . W i j d e r s i s h e t n o o d z a k e l i j k d a t de v e l d w a c h t e r g e r e g e l d i e d e r e a v o n d , a l l e b e d e l a a r s i n h u i z e n waar z i c h vreemd v o l k ophoudt,bezoeken en v i s i t e r e n , " T e r z e l f d e r t i j d s c h r e e f Baron S l o e t nog een b r i e f j e a a n de b u r g e m e e s t e r o v e r de wegen,met o . a . d e z e o p m e r k i n g en : " H e t b e s t e j a a r g e t i j d e t o t h e r s t e l l i n g en v e r b e t e r i n g d e r w e g e n d a a r z i j n d e , z o mag i k v e r w a c h t e n d a t d e heeren Burgemeesters d i t b e l a n g r i j k e werk,zo n i e t v o l t o o i d , t e n minste reeds aangevangen hebben en i k v l e i m i j i n de l o o p d e r maand a p r i l , d e v e r z e k e r i n g t e z u l l e n o n t der

v a n g e n , d a t a l l e gewone h e r s t e l l i n g e n z i j n a f g e l o p e n en de wegen z i c h i n e e n b e s t e s t a a t z u l l e n bevinden. Met b e t r e k k i n g t o t d e n i e u w a a n g e l e g d e h e i d e w e g e n m o e t i k op e e n g e h e l e u i t r o e i n g v a n d e z i c h d a a r o p n o g bevindende heideplanten aandringen." De Comm. w i l d e d u s w e l d u i d e l i j k k u n n e n z i e n d a t h e t geen h e i d e v e l d meer w a s .

1835. Zo a f e n t o e , a l s i e m a n d d e d i e n s t b i j d e s c h u t t e r i j v e r l i e t , b l e e k w a t h i j moest i n l e v e r e n en d i t was d a n de volgende l i j s t v a n goederen : K a t o e n e n s c h a k o t , v e s t met m o u w e n , l a k e n s e p a n t a l o n , paar lakense slobkousen,kwartiermuts,halsdas,ransel, hemden,paar schoenen,paar sokken,onderbroeken,paar hand schoenen,slaapmuts,linnen pantalon,paar l i n n e n slobkous e n , l i n n e n broodzak en een zakboekje. D i t a l l e s w e r d d a n i n g e n o m e n d o o r de e e r s t e l u i t e nant k w a r t i e r m e e s t e r . De t w e e d e m a a r t w e r d K e r k e r a a d s v e r g a d e r i n g g e h o u d e n , om t e d e l i b e r e r e n o v e r d e v o l g e n s b e s l u i t d e S y n o d e d . d . 1 2 j u l i 1832,om d e t i e n j a a r p l a a t s m o e t e n d e h e b b e n o p z e t t e l i j k e t e l l i n g v a n de l i d m a t e n d e r Herv.gemeenten z o a l e h e t w e r d genoemd. D o o r d e v e r g a d e r i n g w e r d b e s l o t e n d e z e t e l l i n g op t e dragen a a n ; A a r t E i b e r s , G e r r i t Smit,Jan Mouw,Bessel F r a n s e n A a r t Haverkamp,om d i e t e E l s p e e t t e h o u d e n . B e e r t Mouw w e r d o p g e d r a g e n h e t t e U t t e l t t e d o e n e n T e u n i s G r o e n e v e l t z o u h e t t e V i e r h o u t e n op z i c h neme.i Z i j n d e h e t r e s u l t a a j r d i e r t e l l i n g zo t e E l s p e e t z e l v e , a l s i n voornoemde Buurtschappen,bevonden,zo v a n gehuwde a l s ongehuwd,zo v a n h e t m a n n e l i j k a l s h e t v r o u w e l i j k g e s l a c h t , e e n g e t a l v a n 132 p e r s o n e n . De t w e e d e K e r s t d a g , 2 6 d e E e m b e r , w e r d s a v o n d s w e e r v e r g a d e r i n g gehouden,tot benoeming en v e r k i e z i n g v a n een o u d e r l i n g en e e n d i a k e n . D i e v o l g e n s de w e t m o e s E t e n a f t r e d e n waren; A a r t van de B e r g , o u d e r l i n g e n J a n Bakker,diaken. Nadat de v e r g a d e r i n g , a l l e l e d e n tegenwoordig z i j n de,met gebed was g e o p e n d , i s i n p l a a t s v a n A a r t v a n de Berg,ouderling,dezélfde p e r s o o n met algemene toestemm i n g , t e n t w e e d e n m a l e g e k o z e n , v o o r de t i j d v a n v i e r a c h tereenvolgende jaren. En i n p l a a t s v a n J a nBakker,diaken,met algemene stemmen O t t o Lubbertsen. De b e n o e m d e n w e r d e n n a d r i e o n v e r h i n d e r d e zondags p r o c l a m a t i e n b e v e s t i g d . d e t i e n d e j a n u a r i 1836, Aart van den Berg,is dezelfde a l s Aart E i b e r t s e n v a n d e B e r g , d e v r i e n d v a n J a n B e e r t s e n Mouw, e n z e e r w a a r s c h i j n l i j k ook d e z e l f d e a l s bovengenoemde A a r t Eibers.

1836.

1836.

G e d u r e n d e h e t n a j a a r woedden e n k e l e zware s t o r m e n o v e r de V e l u w e , w a a r b i j v o o r a l E l s p e e t n o g a l z w a a r i s getroffen.

tie met

De b u r g e m e e s t e r r a p p o r t e e r d e op v e r z o e k v a n d e G o u v e r n e u r , o v e r de s c h a d e a a n de k e r k e n en p a s t o r i ë n . De k e r k v o o g d e n v a n E l s p e e t g a v e n de s c h a d e a l s v o l g t op+ Aan de k e r k , l e i e n en r u i t e n f . 3 0 . A a n h e t p a s t o r i e h u i s v o o r p a n n e n , l a t t e n e n z . f . 2 0 . S c h u u r b i j de p a s t o r i e ingewaaid,dak f . 5 0 . E e n h u i s j e , a a n de k e r k t o e b e h o rende , g r o t e n d e e l s ingewaaid f.250. Kosten aan a r b e i d s l o o n f . 1 8 1 . Samen f . 5 3 1 . O n d e r de u i t g a v e n d e r k e r k komt d i t j a a r ook f.30 v o o r , t o t h e t a a n k o p e n v a n e e n v e t t e k o e , v o o r de n r e d i kant Ds.Bahler. Het s c h i j n t d a t i n m a a r t v a n d i t j a a r i n E l s p e e t e e n man a a n de g e v o l g e n v a n e e n z w a r e m i s h a n d e l i n g was o v e r l e d e n , b l i j k e n s e e n b r i e f v a n 1 m e i , a f k o m s t i g v a n de o f f i c i e r b i j de R e c h t b a n k v a n e e r s t e a a n l e g t e A r n h e m , g e r i c h t a a n de b u r g e m e e s t e r en l u i d e n d e a l d u s ; " H i e r n e v e n s h e b i k de e e r a a n u E d . g . e e n a f e e k * s c h r i f t t e d o e n t o e k o m e n , v a n e e n op h e d e n b i j m i j o n t vangen naamlooze d e n u n c i a t i e ( k e n n i s g e v i n g ) . v o l g e n s wel ke z e k e r e Lammert K i l l e m s e n . u i t H a r s k a m p , m i j v a n e l d e r s b e k e n d , a l s i e m a n d d i e e n i g e r m a t e g e k r e n k t was i n z i j n v e r s t a n d e l i j k e v e r m o g e n s en op z i j n o m z w e r v i n g e n n u e n d a n k l e i n e d i e v e r i j e n p l e e g d e , i n de maand m a a r t d e z e s j a a r s . t e E l s p e e t , i n uwe g e m e e n t e , d o o r Ot J a n s s e n , u i t G a r d e r e n , o p een zoo v e r r e g a a n d e w i j z e zoude z i j n m i s h a n deld.dat daardoor d e s z e l f s spoedig gevolgd overlijden zoude z i j n v e r o o r z a a k t . N a a r a a n l e i d i n g v a n d e z e k l a g t e heb i k de e e r ü E d G . t e v e r z o e k e n , o m z o s p o e d i g d o e n l i j k en met o m z i c h t i g h e i d , d i e n a a n gaande h e t v e r e i s c h t e v o o r l o p i g o n d e r z o e k i n t e s t e l l e n en de u i t s l a g v a n h e t z e l v e , v o o r z o v e e l daartoe termen z u l l e n z i j n , b i j p r o c e s - v e r b a a l geconstat e e r d , o n d e r b i j v o e g i n g v a n uw E d . G e s t r e n g e s c o n s i d a r a t i e n , t e m i j n e r kennis te brengen. M o c h t h e t a a n U E d . G . i n de lopjb v a n d a t o n d e r z o e k voorkomen d a t een d a d e l i j k e m e d e w e r k i n g van U E d . G e s t r . a m b t g e n o t e n t e B a r n e v e l d o f Ede v a n b e l a n g k a n z i j n t o t ontdekking der waarheid,zo verzoek i k V Ed.Gestr. die medewerking,zonder mijn tusschenkomst,voor zoveel nodig o n d e r m e d e d e l i n g v a n de i n h o u d v a n d e z e b r i e f , w e l t e w i t len inroepen," Onze E d e l G e s t r e n g e l i j k t d o o r d e z e b r i e f n i e t zo v r e s e l i j k g e s c h o k t t e z i j n , w a n t we h o r e n n e r g e n s m e e r over d i t onderzoek. I n a j i r i l g i n g e r e e n s c h r i j v e n u i t v a n de a d m i n i s t r a t i e d e r D o m e i n e n , a a n de C o m m i s s a r i s d e r P r o v i n c i e o v e r de o n z e k e r e e n v e r w a r r e n d e t o e s t a n d b e t r e f f e n d e de h e i d e v e l d e n op de V e l u w e .

R e e d s v o o r g e r u i m e t i j d h a d men g e t r a c h t d e z e k w e s i n g a n g t e z e t t e n en haitt men e e n b e s p r e k i n g g e h a d de b u r g e m e e s t e r v a n Ermelo. De b u r g e m e e s t e r w i l d e g e h e e l n a a r w e n s c h m e e w e r k e n , v o l g e n s de a d m i n i s t r a t e u r , m a a r e r w a r e n n o g a l m o e i l i j k h e d e n e n de b u r g e m e e s t e r was m t t v e e l z a k e n b e l a s t . I n t u s s c h e n v o n d men n u w e l d a t de k w e s t i e d r i n g e n d om a f d o e n i n g v r o e g . De a a n v r a g e n om h e i d e g r o n d e n i n e r f p a c h t t e k r i j g e n n a m e n d a g e l i j k s t o e e n i n sommige g e m e e n t e n w e r d e n v e l den door o n b a a t z u c h t i g e l i e d e n v e r g r a v e n . D i t was r e e d s g e b e u r d i n de g e m e e n t e n H a t t e m , H e e r d e en Oldebroek. I n h e t s c h r i j v e n werd t e v e n s g e s t e l d , d a t het geensz i n s de b e d o e l i n g w a s v a n h e t D o m e i n b e s t u u r om de l a n d b o u w e n d e k l a s s e op d e V e l u w e de g r o n d e n t e o n t n e m e n , d i e z i j v o o r de u i t o e f e n i n g v a n h u n b e d r i j f b e h o e v e n . T e n s l o t t e w e r d de h o o p u i t g e s p r o k e n d a t de Commise s a r i s met e e n i n i t i a t i e f z o u k o m e n . A l s h e t o v e r de S c h u t t e r i j g a a t , s p r e e k t men altijd de r u s t e n d e s c h u t t e r i j . Op 16 o c t o b e r w e r d t e H a r d e r w i j k e e n i n s p e c t i e g e h o u d e n e n t h a n s s p r e e k t men v a n de e e r s t e afdeling,Mobiele Geldersche Schutterij. U i t E l s p e e t b e h o r e n h i e r t o e dan; J a n v a n Logchem, C o r n e l i s Mouw, P e t e r v a n Kampen, J a c o b u s K o e k o e k , H e n d r i k B e r k h u i z e n , G e r r i t v a n de S t e e g e n J a c o b V a a g s . van

1837.

f

Op de b e g r o t i n g d o r g e m e e n t e , v o o r I 8 3 7 , w a s een p o s t v a n f . 3 5 0 t o e g e s t a a n v o o r h e t h e r s t e l v a n de t o r e n te Elspeet. De a a n b e s t e d i n g moest ook i n n a b u r i g e g e m e e n t e n b e k e n d gemaakt w o r d e n on d r i e m a a l p e r a d v e r t e n t i e , i n de Arnhcmschc Courant. H e t w e r k w e r d aangenomen d o o r U i l l e m U i e b e r d i n k t e ) E l s p e e t , v o o r f . 2 8 6 . 6 0 en de b u r g e m e e s t e r s c h r e e f hem: ' _ _ " G i j w o r d t d i o n s v o l g o n s e r n s t i g aangemaand d i t w e r k i j v e r i g on o n a f g e b r o k e n v o o r t t c z e t t e n , z o d a t h e t z e l v e b i n n e n dc b i j h e t b e t c k b e p a a l d e t i j d , b e h o o r l i j k a f g e w e r k t kunne worde o p g e l e v e r d . " ° De s c h a d e was h e t g e v o l g van de s t o r m op 2° november v o r i g j a a r . Op 1 0 a p r i l o v e r l e e d II.TI. v a n A s s e l t , a s s c s o r v a n dc g e m e e n t e , o u d m a i r o v a n C a r d c r c n en oud v r i e n d v a n J a n B e e r t s e n houw. I n z i j n p l a a t s w o r d t a l s r a a d s l i d op 2 5 m e i bciiocm c H e n s r i k Nouw t c E l o p c c t . I n dc zomer w e r d t e C a r d e r e n een b e s p r e k i n g g c h o u den o v e r dc a a n l e g v a n ecu n i e u w e weg,van E l o p c c t op a a r d e r e n , d o e r de b u u r t s c h a p U d d c l . Een p a a r d a g c i i l a t e r s c h r o e f dc b u r g e m e e s t e r v a n I k i r d c r v . i j k O M b e s p r e k i n g u i t v o o r 28 a u g u s t u s , i i i dc M o r i aan t c A p e l d o o r n } o v e r dc weg v a n dc r r i n s e n d i j k b i j D i e r e n , o v e r L o c n c n , B e e k b e r g e n on E l s p e e t op H a r d e r w i j k c i i o v e r dc s t r a a t w e g t o n w e s t e n v a n h e t L o o , ( A m e r s f o o r t e c w e g j o v e r E l s p e e t en Leuvenum op H a r d e r w i j k . D o o r T.J.dc B r u i n en J . v a n Logchcm was een r e q u e s t i n g e d i e n d b i j dc K o n i n g , o m e n i g e o n d e r s t a n d . U i t h e t a d v i e s v a n de b u r g e m e e s t e r b l e e k d a t de w o n i n g v a n d e z e m c i i s c h c n d o o r de o r k a a n v a n 2 9 november v o r i g j a a r g r o t e n d e e l s was v e r n i e l d en d a t z i j n i e t i n s t a a t w a r e n d i e weer i n bewoonbare s t a a t t e brengen. De s c h a d e was b e g r o o t op f . 3 6 3 . 0 P 9 a p r i l d e e l d e D s . B a h l c r aan dc g e m e e n t e mee, d a t h i j h e t op hem. u i t g e b r a c h t e b e r o e p n a a r Oosterwolde had aangenomen. 0 P h j u n i nam h i j a f s c h e i d met de w o o r den

u i t 1 Cor.2 v e r s . 1 - 5 .

H i j moet e r g g e l i e f d z i j n g e w e e s t , w a n t 1 5 j a a r l a h o e x t men n o g t w e e m a a l g e t r a c h t hem i n E l s p e e t t c r u L t c 1:rx j c c n . m a a r t e v e r g e e f s .111 j s t o n d t o e n i n A n d e l s t . Be 2 c a u g u s t u s b e r i e p men nu Ds. S.II. S i j p k e n s v a n l d s i g a n u i z c n . H i j b e d a n k t c , m a a r d i r e c t na o n t v a n g s t v a n do ze m o d e d e l i n g , o p 7 s e p t e m b e r , b e s l o o t men met a l g e m e n e stemmen,hem o p h i e u w t e b e r o e p e n en v i e r d a g e n l a t e r was e r a l b e r i c h t , d a t h i j h e t b e r o e p aannam. Zo deed Sypko H a j o Sypkous i n de maand n o v e m b e r z i t ; intrede te Elspeet. ter

uit

Do 11» o j a n u a r i g a f de Commandant v a n G e l d e r l a n d , h e t H o o f d k w a r t i e r t e A r n h e m , s c h r i f t e l i j k k e n n i s aan

1837e de h e e r B u r g e m e e s t e r v a n E l s p e e t J d a t op 2 0 j a n u a r i t e E l s p e e t z u l l e n overnachten; 2 pf f ixrieren, 2 sergeanten 4 k o r p o r a a l s , 2 t a m b o e r s en 113 s o l d a t e n v a n h e t 2e en 3 e b a t a l j o n I n f a n t e r i e en op hun r e t o u r , n a a r de g a r n i z o e n s p l a a t s G o r i n c h o m . o p 3 f e b r u a r i , o p n i e u w één n a c h t . Te E l s p e e t kwam d i t z e e r z e l d e n v o o r , t e Leuvenum soms w e k e l i j k s . Do h e e r S t a a t s r a a d , G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e G e l d e r l a n d , d e e l d e 2 1 o c t o b e r aan b e l a n g h e b b e n d e b u r g e m e e s t e r s m e d e , d a t mdn een b i j e e n k o m s t v i l d e beramen,om t c o v e r l e g g e n o v e r de d o o r h e t D o m e i n b o s t u u r v o o r g e d r a g e n a f s t a n d der heidevelden. De b u r g e m e e s t e r w e r d v e r z o c h t z i c h op 26 o c t o b e r , t e e l f u u r , t e w i l l e n doen v i n d e n i n h e t g r o o t e logement op he t Lo o. Mochten z i j v o l s t r e k t b u i t e n s t a a t z i j n , d a n wefden de h e r e n a s s e s s o r e n v e r z o c h t .

& ü •g

H e t moot g e z e g d w o r d e n d a t de b u r g e m e e s t e r cn de Raad v a n H a r d e r w i j k z i c h s t e e d s z e e r b e i j v e r d e n v o o r goede wegen d o o r hun a c h t e r l a n d . D i t i s b e g r i j p e l i j k , o m d a t z i j goede v e r b i n d i n g e n o v e r zee b e z a t e n , k a t do wegen b e t r e f t , d a a r v o o r h a d d e n z i j u i t e r a a r d de m e d e w e r k i n g v a n d i v e r s e g e m e e n t e n n o d i g . M i n d e r d u i d e l i j k i s waarom z i j z o v e e l b e l a n g s t e l l i n g h a d d e n v o o r de weg,van h u n s t a d n a a r E l s p e e t , B c o k bergen,Loencn,tot de P r i n s e n d i j k b i j D i e r e n . Op 16 a u g u s t u s s c h r e e f men aan do b e t r o k k e n b u r g e m . " A a n g e z i e n h e t b i j een o n l a n g s p l a a t s g e h a d h e b b e n d e o n t m o e t i n g , v a n de h o e r D i s t r . C o m m . v a n e v e r en m i d d e n V o l . ons d o e l m a t i g i s v o o r g e k o m e n , d a t h e r e n g e c o m m i t e e r d e n , l e d e n d e r B e s t u r e n van Rhoden,Drummen,Apeldoorn,Ermelo en H a r d e r w i j k , b i j h e t P r o v . b l a d v a n dc 1'le j u l i v o o r k o mende a l s b e l a n g h e b b e n d e b i j de weg,van de F r i n s e n d i j k b i j D i e r e n , o v e r L o o n e n , B e e k b e r g e n en E l s p e e t op H a r d e r w i j k , z i c h v o o r a f b i j een d a a r t o e t e h o u d e n v e r g a d e r i n g o n d e r l i n g t r a c h t e n t o v e r s t a a n , o m t r e n t do v e r b e t e r i n g e n w e l k e aan d i e weg b e h o r e n t c w o r d e n d a a r g e s t c - l d , a l s m e de o m t r e n t dc d a a r t o e aan t c wenden k o s t e n , a l v o r e n s dc gecombineerde v e r g a d e r i n g van d i e gecommitoerdens onder v o o r z i t t i n g v a n dc D i s t r . C o m m . w o r d e b e l e g d c n i k op m i j genomen heb d c s c l v c g c c o m m i t c c r d c n t o t d a t e i n d e t c cou° v o c c r c n , h c b i k dc e e r d i e v a n uw gemochte u i t t o n o d i g e n t o t d i e p r i m i t i e v e v e r g a d e r i n g op.maandag 22 a u g u s t u s , des v o o r m i d d a g s t e n e l f u r e n , i n h e t l o g e m e n t "De M o r i a a n t c A p e l d o o r n , c n cm des t c b e t e r t o t h e t v o o r z c i d c t e ge r a k e n , v o o r a f de t e g e n w o o r d i g e s t a a t des wc g e , v o o r z o v e r d r c d o o r uw gemeente l o o p t , o p t e nemen,dc v e r b e t e r i n g e n t c n o t e r e n cn dc k o e t e n t c b e g r o t e n . "

7

1 8 3 S

-

£

Na een z i i t i n g s p o r i o d e v a n t w a a l f j a a r t r a d B e e r t Mouw a f a l s o u d e r l i n g . H i j was de z o o n v a n J a n B e e r t s e n Mouw,woonde t e U d d e l en z i j n h u w e l i j k b l e e f k i n d e r l o o s . fggg

<

O v e r h e t B r a n d w e z c n z e i de b u r g e m e e s t e r i n z i j n nieuwjaarsboodschap d a t d i t nog steeds g e b r e k k i g b l e e f . A l l e e n b e h o o r l i j k e pompen, i n do dorpexx,zou h i e r i n v e r b e t e r i n g kunnen brengen. I n h e t d o r p N u n s p o o t i s m i e r m e e een b e g i n g e m a a k t . O v e r de B e d e l a r i j : Aan h o t wezen d e r b e d e l a r i j w o r d t k r a c h t d a d i g do h a n d g e h o u d e n on men h e e f t z i c h d a a r o v e r i n d e z e gemeente n i e t t e b e k l a g e n . T e n s l o t t e d e e l t h i j n o g mee,dat e r een n i e u w e d o e l m a t i g e p o l i t i o g e v a n g c n i s i n do t o r e n t c N u n s p o o t d a a r g e s t e l d i s . T o t h e d e n was d a t do g e r f k a m o r v a n de k e r k . De k e r k v a n N u n s p e e t was a a n m e r k e l i j k v e r g r o o t en de t o r e n v a n D i s p e e t o n d e r g i n g een a a n z i e n l i j k e v e r b e t e r i n g , m a a r d i t z a l w e l r e p a r a t i e geweest z i j n . Van de z a n d v e r s t u i v i n g e n op de V e l u w e h a d deze g e meente i n deze j a r e n n i e t v e e l l a s t , m a a r d i t j a a r h a d d e n t o c h de l a n d b o u w e r s B e r g h u i s un de B r u i n , i n V i e r h o u t e n , n o g a l schade g e l e d e n . I n t o t a a l was r u i m v e e r t i g r o e d e b o u w l a n d o n b r u i k b a a r g e w o r d e n . De b u r g e m e e s t e r r a p p o r t e e r t d a n a a n de D i s t r . C o m m . v a n V u l u w e : " H o e z e e r d e z e g e l e d o n schade v a n g e e n g r o o t b e l a n g k a n ..orden g e r e k e n d ; k o m t h o t m i j w e l n o o d z a k e l i j k v o o r d a t e r b i j t i j d s m a a t r e g e l e n t o t bóteu g e l i n g d e r zanden i n d i e b u u r t s c h a p worden genomen,verm i t s e r z i c h van t i j d t o t t i j d nieuwe z a n d h e u l e n openb a r e n c n de z a n d v e r s t u i v i n g e n z i c h r o o d s v a a k o v e r v e r scheidene bunders bouwland hebben u i t g e b r e i d . I k verzoek d i e n s c o l g e n s dat er voor p r o v i n c i a l e r e k e n i n g één o f meer d e s k u n d i g e n mogen w o r d e n g e z o n d e n om do t o e s t a n d d e r a a n w e z i g e z a n d e n op t e nemen en z o d a n i ge m i d d e l e n beramen a l s g e s c h i k t . " De r a a d d o r gemeente benoemde 1j november t o t de vroedvrouw over h e t k e r s p o l Elspo : t , M a r i a Johaima P l e i j h u i s v r o u w v a n J a n Hevolam,wonende t e Gard e r e n , p e r 1 j a n u a r i 1 8 3 9 . H o t g e z i n was b e r e i d n a a r E l s p e e t t o komend I n de Loop v a n d i t j a a r o n t v i n g e n do w o m o o n t e b o s t u u i t g e b r e i d e t a b e l l e n . , w a n r o i de L c o h m d op dn moest w o r d e n \ a r : . a i d . 7 m i E l s p e e t w o r d t g e z e g d ; "Hot s c h o o l g e b o u w i s o n d o e l m a t i g , a l s t e l a a g v a n vo d i e p i n g on v a n geen gono egzaata l i c h t v o o r z i e n . E r i s geen onder;, i j z e r s w o n i n g . H i j b e w o o n t h e t k o s t e r s h u i s o f k o x t e r i j o . De w d i o o l b e k o o r t aan de ketek. I s l a n g S.62 e l , b r o e d 5 e l en l a a g 2.30 e l . H o t m e u b i l a i r b e t a a t u i t 3 b a n k e n , m o t l e s s e n a a r en 11 b ank en zo nd o r . A a n t a l l e e r l i n g e n ; 1e k l a s 3 0 , 2 e k l a s 2 0 on 3 c 2 0 . H u l p m i d d e l e n , eon l e e s m a c h i n e , e e n b o r d , 11 ^ t u k s d r o g e m a t o n , 7 s t u k s v o c h t m a t e n , 12 s t u k s g e w i c h t e n , - 5 éne c l . " ren Ion

1859

iql

I n h e t o v e r z i c h t v a n h e t w e l en wee d e r gemeente v a n h e t a f g e l o p e n j a a r w o r d t o n d e r h e t h o o f d s t u k Algemene W e l v a a r t o.a. o p g e m e r k t , d a t de g r a a n , b o t e r en v e e p r i j z e n hoog z i j n ; d r u k k e n d v o o r de g e r i n g e k l a s s e n , maar o e f e n e n een w e l d a d i g e i n v l o e d u i t op de a n d e r s k w i j n e n d e s t a a t v a n de landman. De r o g i s dun v a n h e t l a n d gekomen en k a n op n i e t meer dan de h e l f t v a n een gewoon goed gewas g e r e k e n d w o r d e n . De b o e k w e i t i s d a a r e n t e g e n v r i j g u n s t i g u i t g e v a l l e n . De a a r d a p p e l e n z i j n t a m e l i j k g e l u k t . De v r u c h t b o m e n hebben d o o r de b u i t e n g e w o o n h a r d e w i n t e r v e e l g e l e d e n en hebben b i j n a geen v r u c h t e n g e d r a g e n , v e e l j o n g p l a n t s o e n h e e f t d o o r de g e w e l d i g e v o r s t g e l e d e n . H e t g r o o t h o u t , i n z o n d e r h e i d beuken, w o r d t t o t een ongekend hoge p r i j s op stam v e r k o c h t . Het v e r v o e r n a a r H o l l a n d , i n z o n d e r h e i d Amst e r d a m , i s a a n m e r k e l i j k en g e e f t v e e l v e r t i e r i n een g e meente, w a a r i n z o v e e l b o s s e n en h o u t g e w a s s e n b e s t a a n . H e t akkermaalshout i s buitengewoon duur. I n v e r b a n d met de i n v o e r i n g v a n de n i e u w e N e d e r l a n d s e w e t g e v i n g komt E l s p e e t a l s d e e l d e r gemeente E r m e l o t h a n s j u s t i t i e e l o n d e r h e t 7e k a n t o n H a r d e r w i j k . T o t b e r e k e n i n g der g e r e c h t s k o s t e n m o e s t e n de a f s t a n d e n w o r d e n opgegeven. Gezegd w o r d t dan de a f s t a n d v a n E l s p e e t t o t H a r d e r w i j k i s 1 M i r i a m e t e r 7 k i l o m e t e r . Van V i e r h o u t e n n a a r H a r d e r w i j k 1 Miriameter 6 kilometer. B i j de D i s t r . Comm. v a n Veluwe was i n s e p t e m b e r een v e r z o e k ingekomen v a n iemand d i e z i c h q u a l i f i c e e r d e a l s a d m i n i s t r a t e u r v a n de E l s p e t e r Mark en d i e een v e l d - o f b o s w a c h t e r a a n g e s t e l d w i l d e z i e n v o o r de h e i d e v e l d e n v a n de Mark. De b u r g e m e e s t e r moest a d v i e s g e v e n , maar v e r k l a a r d e d a t de b e d o e l d e g r o n d e n , h o e z e e r d i e b i j de Kad a s t r a l e o p m e t i n g t e n name v a n h e t d o r p E l s p e e t z i j n g e s t e l d en de i n g e z e t e n e n d a a r v a n o n d e r l i n g de g r o n d l a s t e n betalen, moeten worden g e a c h t ( t e n ware men v a n een b e t e r r e c h t mogt kunnen doen b l i j k e n ) met de o v e r i g e i n de gemeente g e l e g e n h e i d e v e l d e n g e l i j k t e s t a a n , op w e l k e r b e h e e r geen v a s t e b e p a l i n g e n w o r d e n d a a r g e s t e l d , z o l a n g de t u s s e n de gemeente en h e t d o m e i n o m t r e n t d e r z e l v e r e i gendom o f g e n o t b e s t a a n d e g e s c h i l l e n z i j n u i t de weg g e r u i m d , riet e i g e n d o m s r e c h t v a n v e e l g r o n d e n s t o n d dus n o g niet vast. L a t e r b l e e k , d a t C. Mouw a l s a d m i n i s t r a t e u r h e t r e q u e s t had i n g e d i e n d en d a t h i j L u b b e r t Hannessen t o t b u i t e n g e woon v e l d w a c h t e r o v e r de ,mrk benoemd w i l d e z i e n . H e t v e r z o e k werd a f g e w e z e n omdat h e t e i g e n d o m s r e c h t n i e t b e wezen was. L u b b e r t Hannesen v . Logchem. B e g i n december k r e e g de K e r k e r a a d een z e e r v e r v e l e n d en e r n s t i g g e v a l t e b e h a n d e l e n . Een l i d d e r gemeente, i i e n d r i k E.G., i n E l s p e e t b e t e r bekend a l s H e n d r i k L u c a s , was gehuwd met riermina ,\. en z i j hadden een ongehuwde meid M a r i a , .ra was de v e r s t a n d h o u d i n g t u s s e n M a r i a en h a a r baas zo i n n i g , d a t moeder de vrouw d i t n i e t met de m a n t e l d e r l i e f d e wenste t e b e d e k k e n .

1 8 5 9

|L|n

I n t e g e n d e e l . Nu i s h e t n o o i t m o e i l i j k geweest om v o o r I d e r g e l i j k e v e r h a l e n g e h o o r t e v i n d e n en h i e r was h e t dan ook z o , d a t i n k o r t e t i j d h e t g e h e l e d o r p op de h o o g t e was. B e s l o t e n w e r d , d a t Ds. B i j p k e n s b e i d e p e r sonen op h e t e r n s t i g s t z o u o n d e r h o u d e n . D i t o n d e r h o u d s c h i j n t w e l e n i g e u i t w e r k i n g gehad t e h e b b e n en iemand met de b i j n a a m L u c a s i s i n E l s p e e t z i j n l e v e n n i e t op h e t s c h a v o t beëindigd. Z i j n b i j n a a m Lucas l e v e r d e b i j z i j n o v e r l i j d e n i n 1869 nog m o e i l i j k h e d e n . De b u r g e m e e s t e r moest t o e n aan een i n s t a n t i e b e r i c h t e n , d a t H e n d r i k G r o e n e v e l d d e z e l f d e was a l s de a l g e m e e n bekend s t a a n d e H e n d r i k L u c a s s e n Groeneveld . Op v o o r d r a c h t v a n de o n t v a n g e r d e r d i r e c t e b e l a s t i n g e n en a c c i j n z e n , v a n Eeden N i e r h o f f t e E r m e l o , was per 20 j a n u a r i v a n h e t v o r i g j a a r benoemd a l s z i j n g e m a c h t i g d e v o o r E l s p e e t , P e t e r B e e l e n , de b o v e n m e e s t e r . D i t g o l d dan i n h o o f d z a a k v o o r de a f g i f t e v a n a c c i j n s en c o n s e n t b i l j e t t e n v o o r h e t gemaal en h e t g e s l a c h t . V o o r d i e n was A a r t B r o u w e r d i t g e w e e s t , doch d i e was o v e r l e d e n , i n v e r b a n d met deze f u n k t i e t r e f f e n we i n a u g u s t u s v a n d i t j a a r h e t v o l g e n d e r e l a a s aan d a t s c h i j n b a a r g e z a m e l i j k d o o r de m e e s t e r B e e l e n en de v e l d w a c h t e r L. J a n s e n werd opgemaakt, o n d e r h e t h o o f d : P r o c e s - v e r baal. "Op heden de z e s en t w i n t i g s t e a u g u s t u s des j a a r s Een d u i z e n d a c h t h o n d e r d negen en d e r t i g i s m i j b e r i c h t , d a t i n de n a c h t v a n de v i e r e n t w i n t i g s t e op de v i j f e n t w i n t i g s t e a u g u s t u s , b i j i n b r a a k , u i t de kamer a a n de r e c h t e r z i j d e v a n de w o n i n g v a n m i j , g e m a c h t i g d e v a n den R i j k s o n t v a n g e r t e Ermelo, u i t m i j n e woning van P e t e r B e e l e n t e E l s p e e t , z i j n g e s t o l e n : v i j f zakken r o g g e , v a n C o r n e l i s de b o e r o f i v o l k , G e r r i t W i g g e r s , A a r t Boonen, R e i j e r A a r t z e en J a n Kok - z o n d e r i e t s g e h o o r d o f g e r u c h t vernomen t e h e b b e n , - h e t v e n s t e r a a n de r e g t e r z i j d e i s g e h e e l u i t g e b r o k e n en zo h e t s c h i j n t d a a r n a h e t raam o p e n g e b r o k e n , h e t v e n g s t e r aan h e t h u i s hangende gevonden en h e t o n d e r s t e h e n g s e l d a a r b i j l i g gende en h e t a n d e r e h a l f l o s g e b r o k e n - w e l k e zakken door de R i j k s a m b t e n a r e n v a n den molenaar B . K r u k l o n d t e E l s o e e t , op z a t e r d a g j o n g s t l e d e n b i j een a a n h o u d i n g waren gedeDoneer d (inbeslaggenomen). B i j a a n g i f t e dezes,aan de R i j k s o n t v a n g e r v a n E l s o e e t bovenvermeld,in dato a l s boven,omstreeks v i j f u r e n , z i j n door de v e l d w a c h t e r A.Jansen t e E l s p e e t t e r u g g e b r a c h t , twee z a k k e n ongemalen r o g g e , g e m e r k t R.A. en R.T.eene z a k gemalen r o g g e m e e l , g e m e r k t J.K.welke d o o r m i j z i j n v e r z e geld." was g e t e k e n d P,Beelen. L.Jansen. De b e i d e E l s p e t e r t a a l g e l e e r d e n konden samen t o c h een k o s t e l i j k s t u k j e p r o z a i n e l k a a r k n u t s e l e n . Jammer a l l e e n d a t h e t zo w e i n i g l i c h t v e r s c h a f t o v e r d a t g e n e wat e r e i g e n l i j k p r e c i e s g e b e u r d was.

1839.

i

Ua-

Aan b r a n d b e s t r i j d i n g was t o t heden n i e t s gedaan i n de gemeente. De d i s t r i c t s c o m m i s s a r i s , B a r o n S l o e t , vond d i t t o c h e i g e n l i j k t e gek. H i j s c h r e e f op 8 j u n i a a n de b u r g e m e e s t e r h e t nu volgende p l e i d o o i , o n d e r het hoofd B r a n d w e z e n . "Naar mate de gebouwen i n een dorp toenemen i n aanz i e n en a a n z i e n l i j k e r w o r d e n , r i j s t de b e h o e f t e a a n de b r a n d b l u s c h i n ^ t e n m i n s t e . D a a t i n uw Ed.Gestr.gemeente nu n i e t s v a n d i e n a a r d i s , z o zou i k U E d . i n bedenking g e v e n , o f h e t n i e t v a n b e l a n g zou z i j n , t e n m i n s t e eene goede b r a n d s p u i t t e Nunspeet aan t e s c h a f f e n . Na b i j ü E d . G e s t r . g e w e e s t t e z i j n , h e b i k een z e e r goede g r o o t e b r a n d s p u i t z i e n beproeven t e V o o r s t , n i e u w gemaakt t e T w e l l o , b i j de smid Wemerman,voor de b i j n a ong e l o o f l i j k e g e r i n g e som v a n ƒ.200,met een l e d e r e n s l a n g v a n 16 e l l e n . I n a l l e de dorpen waar geen beken z i j n of d o o r l o p e n i s geen meer w a t e r dan t e N u n s p e e t , d a a t h e t e l d e r s zo w e l a l s d a a r , u i t p u t t e n en pompen moet g e h a a l d worden. ïïw E d . g e s t r . antwoord z o l i k h i e r o p t g gernoet z i e n . " Van zo een k o o p j e was de b u r g e m e e s t e r n i e t zo e r g o n d e r s t e b o v e n en dan met 16 e l l e n l e d e r e n s l a n g I I n de maand a u g u s t u s had de Distr.Comn.de wegen i n d i v e r s e gemeenten weer g e i n s n e c t e e r d . I n P u t t e n bekeek h i j ook de weg v a n d a a r door het P u t t e r b o s c h n a a r E l s p e e t . H i j o n t d e k t e dat de weg maar u i t één sooor b e s t o n d . V o l g e n s de hem v e r g e z e l l e n d e b u r g e m e e s t e r v a n P u t t e n , kwam de weg b u i t e n h e t bosch a l v r i j gauw op E l s p e t e r gebied te liggen. De comm.constateerde dat e r n i e t de m i n s t e v e r b e t e r i n g aan de weg had p l a a t s gehad,noch on h e t g e b i e d v a n P u t t e n , n o c h op dat v a n E l s p e e t . H i j s c h r e e f dan ook de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o aan, om d a a r wat a a n t e gaan d o e n . V o l g e n s hem was deze weg v a n v e e l b e l a n g v o o r E l s p e e t " a l s een der n a a s t e en v e e l g e z o c h t e communicatie n a a r de z e e . " Wat de E l s p e t e r s n u aan de k u s t e n van de Z u i d e r z e e zouden z o e k e n i s n i e t e r g d u i d e l i j k , h e t h o o i kwam t o c h v a n E l b u r g . K o r t e t i j d l a t e r u i t t e de eomn.ocn z i j n b e d e n k i n g e n o v e r de weg E l s p e e t - A p e l d o o r n . Het s c h i j n t d a t e r e i g e n l i j k nog n a u w e l i j k s v a n een weg s p r a k e was,men l i e s w e i s t e - d s zo o n g e v e e r i n d e z e l f d e r i c h t i x i g ,mu.ar h e t s c h e e n hier en daa-*- w e i eens wat a f t e w i j k e n " De comm.lèet de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o w e t e n d a t A p e l d o o r n , w a t de r i e n t i n g b e t r e f t , d e a a n g e l e g d e b r a n i f r a zou v o l g e n , t o t h e t e i n d e van A n e l d o o r n s g e b i e d . D a t zou, b u i t e n h e t b o s c h nog 360 e l l e n z i j n , m a a r vulpens de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o z o u d a t 800 e l l e n z i j n . h e n was h e t dus wat de g r e n s b e t r o f , l a n g n i e t samen e e n s . De comm.hoopt d a t de weg z a l u i t k o m e n OP h e t p u n t v a n de b e s t a a n d e weg on E l s p e e t s g e b i e d , m a a r r a a d aan om z i c h w e l n a a r A n e l d o o r n t e s c h i n k e n , o m d a t de weg v a n z o v e e l belang i s voor E l s p e e t . V e r d e r v e r z o c h t h i j ' b e i d e burg e r v a d e r s om de z a a k t e r p l a a t s e samen t e b e s p r e k e n .

cb kopie

1840 I n een b e s c h o u w i n g o v e r h e t o n d e r w i j s m e r k t e de b u r g e m e e s t e r b i j de a a n v a n g v a n h e t j a a r op, d a t h e t s c h o o l w e z e n t e E r m e l o en E l s p e e t b i j v o o r t d u r i n g v e e l t e wenschen o v e r i g l i e t , doch h i e r i n was geen v e r b e t e r i n g t e b r e n g e n , z o n d e r v e r a n d e r i n g van p e r s o n e e l en d a t was ook weer aan g r o t e m o e i l i j k h e d e n o n d e r h e v i g , a l d u s de B u r g e r v a d e r . E r g v l e i e n d was h e t n i e t v o o r de o n d e r w i j z e r s . Be financiële t o e s t a n d d e r gemeente had b o v e n d i e n n i e t t o e g e l a t e n om i n h e t a f g e l o p e n j a a r m a a t r e g e l e n t e nemen t o t h e t bouwen v a n een n i e u w e s c h o o l t e E l s p e e t . Maar de b e d e l a r i j en l a n d l o p e r i j wordt z o v e e l m o g e l i j k geweerd. K o r t na de b e v r i j d i n g , de zesde m a a r t 1816, was reeds, een s t u k u i t g e g a a n van de G o u v e r n e u r t e g e n h e t b e s t a a n d e v o o r o o r d e e l om geen d r e n k e l i n g e n g e h e e l u i t h e t w a t e r t e hal e n , a n d e r s dan i n a a n w e z i g h e i d v a n een M a g i s t r a a t s p e r s o o n , 'riet s t u k b e v a t t e t e v e n s de o p d r a c h t aan de p r e d i k a n t e n e l k j a a r i n december v a n a f de p r e d i k s t o e l t e g e n d i t v o o r o o r d e e l t e waarschuwen. Op 3 j a n u a r i h e r i n n e r t de b u r g e m e e s t e r n o g eens aan d i t s t u k en de o p d r a c h t v a n de G o u v e r n e u r v a n 27 december 1839- h i j v e r z o e k t dan aan de p r e d i k a n t e n om, a l s d i t xn december n i e t mocht z i j n g e b e u r d , a l s n o g o n v e r w i j l d h i e r a a n te v o l d o e n . l i e t i s v r i j w e l z e k e r , d a t de v o o r g a n g e r s met deze opd r a c h t de hand g e l i c h t h e b b e n , want t o t i n onze dagen kwam h e t v o o r , d a t mensen meenden, d a t men een d r e n k e l i n g met de v o e t e n i n h e t w a t e r moest l a t e n l i g g e n . H e e l m e r k w a a r d i g , d a t deze m e n i n g zo'n t a a i l e v e n g e l e i d h e e f t en wanneer k a n d i t z i j n ontstaan? Men w i l d e d i t j a a r weer eens f l i n k wat gaan v e r b e t e r e n aan de wegen r o n d E l s p e e t om h e t d o r p een b e e t j e u i t z i j n i s o l e m e n t t e h a t e n , h e t begon met een k e n n i s g e v i n g v a n de A p e l d o o r n s e b u r g e m e e s t e r , d i e t e k e n n e n g a f , d a t de v e r b e t e r i n g van de weg van de G a b e l ( t o l h u i s ) i n h e t S o e r e n s e b o s t o t aan riet E l s p e t e r g r o n d g e b i e d zou w o r d e n a a n b e s t e e d . Ermel o r e a g e e r d e n i e r o p d o o r t e v e r k l a r e n , d a t h e t g e d e e l t e ond e r E l s p e e t ook s p o e d i g zou w o r d e n a a n b e s t e e d . V e r v o l g e n s r a p p o r t e e r d e de b u r g e m e e s t e r i n m a a r t , d a t de weg v a n Nunsp e e t op E l s p e e t d o o r h e t zand a a n m e r k e l i j k i s v e r b e t e r d en v e r k o r t . Op een a n d e r e p l a a t s z e g t de b u r g e m e e s t e r , d a t de weg d o o r h e t zand o n b e g a a n b a a r was. Nu h i j ook v e r k o r t i s moet d i t w e l b e t e k e n e n , d a t een n i e u w e weg w o r d t g e b r u i k t . Eu was de a a n l e g n i e t zo m o e i l i j k . D i t z a l w e l i n h o o f d z a a k b e s t a a n hebben u i t h e t omhakken v a n bomen d i e i n de weg s t o n d e n . Hoe meer men v e r d e r i n h e t zand g i n g w e r k e n , hoe s l e c h t e r h e t w e r d . Ook een n i e u w e weg w e r d a a n g e l e g d van Nunspeet op Leuvenum, a a n s l u i t e n d op d i e v a n Leuvenum op P u t t e n , en aan v e r b e t e r i n g v a n de weg E l s p e e t - L e u v e n u m werd gewerkt.

1840

x, + «, ? M l 7 S l J P k e n s maakte 19 j u l i aan de gemeente h e k e n d d a t h i j h e t b e r o e p n a a r ' s - G r e v e l d u i n - C a p e l l e had aangenomen en op 27 s e p t e m b e r h i e l d h i j z i j n a f s c h e i d s r e d e u i t Handel i n g e n 20 : 26 en 27. "Daarom b e t u i g i k U l i e d e n op d e z e n h u l d i g e n dag, d a t i k r e i n ben v a n h e t b l o e d v a n U a l l e n w a n t i k heb n i e t a c h t e r g e h o u d e n d a t i k U n i e t zoude v e r k o n d i g d h e b b e n a l de r a a d Gods." I n hun " W a n d e l i n g e n o v e r de Veluwe" i n 1840 maken O.G. H e l d r i n g en H a a s l o o p Werner ook e n k e l e o p m e r k i n g e n o v e r E l s p e e t , d i e h i e r n i e t mogen o n t b r e k e n : "Op onze ondernomen w a n d e l i n g n a a r E l s p e e t , b e v o n d e n w i l ons w e l d r a aan de t w e e s p r o n g d e r twee n i e u w a a n g e l e g d e v e l d wegen n a a r E l s p e e t en Leuvenum, dus l e e s t men op een b o r d aan de g e e l - g e s c h i l d e r d e h a n d w i j z e r en s l o e g e n de e e r s t g e melde weg i n . De s t r e e k b l i j f t h i e r een g r o o t u u r l a n g éénzaam, o v e r een u i t g e s t r e k t deugdzaam h e i d e v e l d , t o t d a t de i n h e t b e g i n d e z e r eeuw g e h e e l v e r n i e u w d e k e r k t o r e n , v a n een i j z e r e n l e u n i n g om de t r a n s , een s i e r l i j k e s p i t s en een u u r w i j z e r b o r d v o o r z i e n , z i c h aan ons oog o p d o e t , en r e c h t s v a n deze een m o l e n en de G a r d e r e n s e t o r e n z i c h s c h i l d e r a c h t i g v e r t o n e n . M i j n p l a n i s g e e n s z i n s m i j n l e z e r s op a l d i e p l a a t sen r o n d t e l e i d e n , w e l k e i k b i j m i j n d o o r t o c h t v a n E l s p e e t l i e f g e k r e g e n heb. I k r a d e hem e c h t e r deze p l a a t s z e l f i n ogenschouw t e nemen, hem v e r z e k e r e n d e z i j n m o e i t e d u b b e l bel o o n d t e z u l l e n v i n d e n , wanneer h i j z i c h s l e c h t s o v e r de Hoogeweg n a a r h e t a a n g r e n z e n d e E l s p e t e r b o s , v r o e g e r S t e v e r e w o l d genaamd, t e n Z.0. v a n E l s p e e t b e g e e f t . Oud en e e r w a a r d i g mag d i t bos genoemd w o r d e n . Nog v i n d t men i n h e t N.0. ged e e l t e de s p o r e n van b e g r a a f p l a a t s e n d e r o v e r o u d e b e w o n e r s i n h e t K a t t e - g a t , ook de n i e u w e b r a n d genaamd, waar deze de h o u t s t a p e l s v a n hun dooden o p r i c h t e n , waar u r n e n v a n de ruws t e s o o r t en e n i g e mensenbeenderen en h o o f d s c h e d e l s , benev e n s g e s l e p e n s t e n e n g e r e e d s c h a p p e n g e v o n d e n z i j n . D i t bos h e e f t t h a n s nog een o p p e r v l a k t e v a n 500 b u n d e r s en b e v a t t e aan de z u i d z i j d e de g r a v e l i j k e w i l d b a a n v a n den Hof t e S t a v e r d e n , w a a r v a n de naam nog bewaard w o r d t b i j de w o n i n g v a n G. v a n E g t e r e n , w e l k e b i l d b a a n i n 1134 t e n behoeve v a n h e t a d e l i j k k l o o s t e r t e E l t e n was a a n g e l e g d . I n de kom van h e t d o r p E l s p e e t , d a t 81 h u i z e n en 580 i n w o n e r s b e v a t , v i n d t men een h e c h t e en s i e r l i j k e k e r k met t o r e n . Wat de p l a a t s b e t r e f t , z i j i s d i k w e r f h e r s t e l d en nu en dan v e r n i e u w d . Een d o r p s s c h o o l en o n d e r w i j z e r s w o n i n g , een b i e r b r o u w e r i j en h e r b e r g "de Zwaan", e e r t i j d s de gewone p l e i s t e r p l a a t s d e r wagens, w e l k e v a n H a r d e r w i j k op D e v e n t e r r i j d e n , benevens e n i g e s t e nen h u i z e n , w a a r v a n v e r s c h e i d e n e met pannen g e d e k t z i j n , beh o r e n t o t de n i e u w e r e gebouwen.

cb kepie

|f[

1840

Doch o v e r i g e n s hebben de met s t r o e n h e i d e a f w i s s e l e n d g e dekte

b o e r e n w o n i n g e n , op w e l k e men h i e r en d a a r n o g een

p a a r d e k o p t e g e n de n a c h t m e r r i e v a n h e t v e e g e p l a a t s t z i e t , h i e r i e t s e i g e n a a r d i g s V e l u w s . Vóór de h u i z e n , d i e d o o r e e n moestuin

omringd

zijn,

z i e t men n o g e e n w i p p u t , b e s t a a n d e i n

een n a a r h e t a n t i - d e l u v i a a n s e s t e l s e l v a n aan

een l a n g e h o u t e n

waterweegkunde,

e v e n a a r hangende, met mos b e g r o e i d e ,

emmer boven een k o e l e s t e n e n p u t , ook soms e e n r o l p u t ,

wel-

ke d o o r e n i g e oude l i n d e n beschaduwd w o r d t . W i j t r a d e n

enige

d e z e r w o n i n g e n b i n n e n en vonden e r o v e r h e t a l g e m e e n d e z e l f de

s c h i k k i n g van h u i s r a a d . Daarna v e r v o l g d e n w i j onze weg i n

de r i c h t i n g S t a v e r d e n ,

l a n g s de w i n d k o r e n m o l e n , de V i c t o r i e -

b e r g a a n onze r e c h t e r hand en d a a r t e g e n o v e r

de K i e k o v e r , e e n

h e r b e r g met g r o t e l i n d e n omgeven. Op de h e i d e v l a k t e zag men b e d r i j v i g e plaggenmaaiers

en v r o u w e n , w e l k e met e e n krom

heetmes b e z i g waren h e t j o n g e h e i d e g r o e n te

s n i j d e n . Kén v a n hen,

t o t beestenvoeder

d i e i k de weg v r o e g , v e r h a a l d e m i j ,

d a t men des avonds en v o o r a l h i j w o e s t w e e r , i n de r i c h t i n g van h e t E l s p e t e r h o s een l i c h t j e

z i e t v e r s c h i j n e n , dat

g e l d d e s z e l f s l o o p v a n d a a r n a a r h e t h u i s de K i e k o v e r dan

gereneemt,

z e l f s d o o r d i t h u i s h e e n t r e k t e n z i c h i n de Leuvenumsche

bossen v e r l i e s t . "

Z i j e i n d i g e n d a n met de b e s c h r i j v i n g v a n

het E l s p e t e r binnenhuis i n dichtvorm aldus: Een g r o o t v e r t r e k met w i t t e wanden, de g l a z e n p r o n k k a s t i n een h o e k , v e r s i e r d met u i t g e s l a g e n r a n d e n , daarnaast het S t a t e n - B i j h e l b o e k . Aan de o v e r z i j d e v a n h e t b e d , het eikenhouten k a b i n e t , gende p l a n Vmet waarop En Twat hoe iZDan de dan en een f ioejiseorga r uwwand ba hboven 'ueiln vd rs'a trnjiNunspeet oa pGenoveva o tn lljegdalg iekdibrz de vojtbelmet igeen e o ktarneaan ir u sanimet v ro Bnerta e aan iuanjk d iezwaren p'a r n hed ibeusntn usham werd eeen n r ide ltneilkh b w de enn ssde oa e aruervt na ide a sntmuur komen s r nheen cznc gieen e rkhoheja een lron ligve wrszoia dsregokeeen jroetn erabtigstromehssreide eb st ,ieranctnana e glihegnn pdegrzaneEdd ,on wtpgar st. ,tw aorlemthpa ,n odreui, n darelinld .ticotg, deh.taegan enkgEoelmssecpnhe.aeftt, maar e n ded iv otl -

1840 Door de b u r g e m e e s t e r w e r d d i k w i j l s g e k l a a g d o v e r de s c h o o l t e E l s p e e t e n o v e r de o n d e r w i j z e r v a n d i e s c h o o l . B i n n e n e n k e l e j a r e n zou d a n ook een n i e u w e s c h o o l w o r d e n g e bouwd. De s c h o o l o p z i e n e r w i s t h i e r n i e t v a n en vond de t o e s t a n d n o g n i e t zo s l e c h t , z o a l s b l i j k t u i t z i j n b r i e f a a n de b u r g e m e e s t e r v a n 2 3 a p r i l . H i j s c h r e e f o.a. h e t v o l g e n d e : " B i j h e t opmaken v a n e e n j a a r l i j k s v e r s l a g v a n de s t a a t d e r s c h o o l l o k a l e n i n d i t d i s t r i c t , w a a r i n opgegeven moet w o r den w e l k e l o k a l e n v o o r v e r b e t e r i n g v a t b a a r z i j n en o f e r e n i ge w a a r s c h i j n l i j k h e i d b e s t a a t d a t d i e e e r l a n g z a l p l a a t s v i n den, b e n i k e n i g s z i n s o n z e k e r o m t r e n t de s c h o o l t e E l s p e e t . V o o r z o v e r i k w e e t , b e s t a a t e r n o g geen p l a n t o t herbouw v a n d e z e l v e en o f s c h o o n g e e n s z i n s met de o v e r i g e s c h o l e n i n Uw Ed.'s gemeente kunnende w e d i j v e r e n , i s d e z e l v e t o c h n o g w e l te gebruiken. Intusschen i s m i j , b i j m i j n jongste schoolbezoek v o o r e t t e l i j k e dagen, i n h e t b i j z o n d e r o p g e v a l l e n , d a t e r w e l l i c h t met w e i n i g e m o e i t e en k o s t e n een v e r b e t e r i n g i n de v e r l i c h t i n g v a n d a t l o k a a l k a n d a a r g e s t e l d w o r d e n , d a a r h e t m i j voorkwam d a t i n de w i n t e r r e e d s vóór h e t e i n d i g e n d e r n a m i d d a g s c h o o l , een a a n m e r k e l i j k e d u i s t e r n i s d a a r i n h e e r s c h e n moet, en d i t werd m i j ook d o o r d e n o n d e r w i j z e r , op m i j n v r a a g d i e n a a n g a a n d e , v o l k o m e n b e v e s t i g d . Door h e t h o o g e r maken d e r ramen en v o o r a l d o o r t u s s c h e n de h e i d e z i j ramen, na d i e een w e i n i g v a n e l k a n d e r v e r w i j d e r d t e h e b b e n , een d e u r t e p l a a t s e n , z o u i n d i t g e b r e k genoegzaam v o o r z i e n worden." Aan de s c h o o l o p z i e n e r g a f de b u r g e m e e s t e r k e n n i s v a n z i j n p l a n om n o g d i t j a a r een v o o r d r a c h t t e w i l l e n doen t o t h e t bouwen v a n een n i e u w s c h o o l l o k a a l t e E l s p e e t , w a a r d o o r dan v e r b e t e r i n g van h e t oude l o k a a l en v e r b e t e r i n g v a n de v e r l i c h t i n g kon v e r v a l l e n . De D i s t r . Comm., B a r o n U l o e t , b e i j v e r d e z i c h b i j z o n d e r v o o r h e r s t e l , a a n l e g o f v e r b e t e r i n g v a n de wegen r o n d E l s p e e t . We zagen r e e d s , d a t de b u r g e m e e s t e r e r d i t j a a r ook f l i n k w a t a a n w i l d e d o e n . Toch v e r k l a a r d e de Comm. i n één z i j n e r b r i e v e n a a n h e t e i n d v a n h e t j a a r , d a t d o o r de meeste b u r g e m e e s t e r s t e w e i n i g z o r g werd g e d r a g e n v o o r h e t a f t a p p e n v a n h e t w a t e r u i t d i e p e s p o r e n o f g a t e n i n de wegen. D i t was hem op z i j n l a a t s t e r o n d r e i s g e b l e k e n . H e t i s een h e e l n u c h t e r e o p m e r k i n g , d i e z e l f s t e g e n w o o r d i g n o g g e l d t v o o r de b e s t a a n d e zandwegen. Ook o v e r de s t a a t , w a a r i n de h a n d w i j z e r s v e r k e e r d e n , o f o v e r h e t g e h e e l o n t b r e k e n d a a r v a n , was de Comm. s l e c h t t e s p r e k e n . U i t een a n d e r s c h r i j v e n v a n hem b l i j k t , d a t de k a r r e n v a n D e v e n t e r e n Z u t p h e n op H a r d e r w i j k v r o e g e r o v e r E l s p e e t r e d e n . H i j s c h r e e f i n een b r i e f o.a. d i t : "De weg v a n A p e l d o o r n op E l s p e e t v o l t o o i d z i j n d e , d a n zou h e t z e k e r v e e l k o r t e r z i j n , om v a n Z u t p h e n o f D e v e n t e r op H a r d e r w i j k t e r i j d e n d e , weder a l s v a n ouds o v e r E l s p e e t

1840 en n i e t meer o v e r G a r d e r e n t e gaan. Van g r o o t b e l a n g z o u d i t v o o r h e t g e i s o l e e r d e r i s p e e t z i j n . Dan, on deze w a a r s c h i j n l i j k h e i d t o t z e k e r h e i d t e b r e n g e n en om dus met g r o n d d i t t e kunnen b e v o r d e r e n , zou h e t van b e l a n g z i j n om j u i s t de a f s t a n d t e w e t e n v a n de Gabel JM 12 ( t o l b o o m ) i n h e t S o e r d e r bosch, o v e r M i l l i g e n en G a r d e r e n n a a r E r m e l o ; en v a n deze Gabel op E l s p e e t en v a n d a a r op E r m e l o . I k n o d i g U Ed. G e s t r . u i t om b e i d e deze a f s t a n d e n eens d o o r de v e l d w a c h t e r s t e l a ten a f t r e d e n en m i j h e t r e s u l t a a t mede t e d e l e n . Op de l a a t s t e weg zou t e v e n s een t o l m i n d e r z i j n . " Jammer, d a t w i j dan weer n i e t h o r e n , o f de v e l d w a c h t e r ook op t o u r n e e geweest i s . I n e l k g e v a l kwamen de k a r r e n en de postwagens n i e t i n E l s peet. Het i s o n t e g e n z e g g e l i j k w a a r , d a t b u r g e m e e s t e r V i t r i n g a v e e l v o o r de gemeente h e e f t b e t e k e n d en d a t h i j d a a r h e e l v e e l v o o r h e e f t gedaan. A l l e e n a l s a m b t e n a a r v a n de B u r g e r l i j k e Gtand was h i j n i e t n a u w k e u r i g genoeg. D i t b l i j k t o.m. u i t een p r o c e s - v e r b a a l v a n v e r i f i c a t i e d e r r e g i s t e r s v a n a a n g i f t e n v a n g e b o o r t e , o v e r l i j d e n o f h u w e l i j k e n o v e r 1839. Het i s i n z o v e r r e een E l s p e t e r a a n g e l e g e n h e i d d a t ook mensen u i t E l s p e e t i n h e t r e g i s t e r v a n k l a c h t e n voorkomen. De v o l g e n d e onvolkomenheden werden de b u r g e m e e s t e r dan o n d e r h e t oog g e b r a c h t : 1. I n no. 10 d o e t iemand a a n g i f t e , d a t z i j n s c h o o n d o c h t e r , weduwe van , i s bevallen t e n haren h u i z e , tien m e r k t op, d a t h i e r de a a n g i f t e had behor e n t e g e s c h i e d e n d o o r de v r o e d m e e s t e r o f v r o e d vrouw en e e r s t b i j v e r h i n d e r i n g v a n deze d o o r de s c h o o n v a d e r d e r k r a a m v r o u w , doch a l s b i j de g e b o o r t e t e g e n w o o r d i g geweest z i j n d e . Ook m i s t men i n de a k t e de v e r m e l d i n g s e d e r t wanneer de moeder v a n h e t k i n d weduwe was geworden, h e t w e l k n o o d z a k e l i j k i s om t e w e t e n o f h e t k i n d i n o f b u i t e n e c h t i s gebor e n . De l a a t s t e a a n m e r k i n g g e l d t ook n o . 21 en 32. 2. O m t r e n t no. 46 m e r k t men op, d a t wanneer, a l s v e r m o e d e l i j k de moeder v a n h e t k i n d a l s d i e n s t m e i d woonde b i j P e t e r v a n A s s e l t , e r had b e h o r e n t e s t a a n d a t z i j b e v a l l e n was " t e r h a r e r w o o n s t e d e , t e n h u i z e van Zoo n i e t , d a t a l s d a n P e t e r v a n A s s e l t de a a n g i f t e had m o e t e n doen. Z i e ook de no.'s 87, 99 en 127. 3. I n no. 70 i s a c h t e r de naam d e r k r a a m v r o u w v e r zuimd b i j t e voegen " z i j n h u i s v r o u w " , h e t w e l k h e t g e v a l s c h i j n t t e wezen, d a a r op de k a n t d e r a k t e het k i n d de g e s l a c h t s n a a m d e r a a n g e v e r s d r a a g t . I n d i e n h e t z i j n n a t u u r l i j k k i n d ware en h i j h e t zelve i n persoon erkende, diende z u l k s u i t d r u k k e l i j k v e r m e l d t e z i j n , alsmede h e t b e r o e p d e r k r a a m vrouw en d a t z i j b e v a l l e n was t e r h a r e r w o o n s t e d e ten z i j n e n huize.

1840 4. I n no. 111 h e e t de tweede g e t u i g e H e n d r i k v a n de Beek en t e k e n t H. v a n Beek. I n n o . 122 w o r d t de kraamvrouw gezegd b e v a l l e n t e z i j n op D o n d e r d a g de d e r t i e n d e December, t e r w i j l de d e r t i e n d e December een v r i j d a g i s g e w e e s t . 5 . I n n o . 117 komt a l s voornaam v a n h e t k i n d v o o r C a s i , i n no. 121 M u i j n en i n 130 Zwerus. Men g e e f t i n b e d e n k i n g o f d i t w e l b r u i k b a r e voornamen z i j n . 6. I n de g e b o o r t e n a k t e n komt m e n i g m a l e n a l s g e t u i g e o f a a n g e v e r v o o r de p e r s o o n g e h e t e n Emaus met a, d i e s t e e d s t e k e n t met Emous, met o. 7. I n no. 74 w o r d t v a n de b r u i d gezegd " o n l a n g s gewoond hebbende t e H a a r l e m " . Moest z i j n "vóór m i n d e r dan 6 maanden." 8. I n no. 1 w o r d t de b r u i d e g o m gezegd g e b o r e n t e z i j n t e B a r n e v e l d , t e r w i j l u i t de b i j l a g e n b l i j k t , d a t h i j g e b o r e n i s t e E l s p e e t , t o e n m a a l s gemeente Barneveld. 9. I n n o . 18 i s v a n de b r u i d e g o m v e r m e l d , d a t h i j o n l a n g s t e Ede gewoond h e e f t . K o e s t z i j n "vóór m i n d e r dan 2 maanden." Zo ook no.'s 25 en 30. 10. I n no.'s 19 en 20 i s v e r z u i m d i n h e t h o o f d d e r a k t e de g e b o o r t e p l a a t s v a n de b r u i d e g o m t e v e r m e l den. 11. O m t r e n t de v e r k l a r i n g voorkomende i n n o . 19 nopens de v e r g i s s i n g i n de g e b o o r t e - a k t e d e r b r u i d b e t r e k k e l i j k de f a m i l i e n a a m h a r e r moeder, m e r k t men b i j g e v o l g t r e k k i n g u i t a r t . 127 v a n h e t B u r g . Wetboek d a t deze v e r k l a r i n g o n d e r eede had b e h o r e n t e z i j n afgelegd. 12. Met o p z i c h t t o t de no.'s 43, 50, 56, 68, 69, 75 en 79 w e l k e de l e v e n l o o s aangegevene k i n d e r e n i n h o u den en v a n d e z e l v e gewagen a l s v a n - aan den a m b t e n a a r v e r t o o n d e l e v e n l o z e k i n d e r e n , m e r k t men op d a t de v e r t o n i n g i n de r e g e l n i e t meer t e pas komt en d a t e r dus b l o o t e l i j k had m o e t e n z i j n gewaagd v a n l e v e n l o o s aangegeven k i n d e r e n , z o n d e r meer. T o t z o v e r dan de O f f . v a n J u s t . t e Arnhem. H i e r u i t b l i j k t dus t e v e n s , d a t i n één j a a r 7 l e v e n l o z e k i n d e r e n w a r t g e b o r e n i n de gemeente.

cb kopie

r x 1841 . Door h e t v e r t r e k van D s . S y p k e n s , i n s e p t e m b e r v a n h e t v o r i g j a a r , w e r d op 2 m e i b e v e s t i g d Ds.R.A.Benthem Sypkens maar op 13 j u l i maakte deze l e e r a a r aan de gemeente d u i d e l i j k d a t h i j h e t b e r o e o n a a r G a r i j p had aangenomen. Over deze vreemde gang van z a k e n werd v e r d e r geen en k e i woord g e r e p t . U i t andere b r o n b l i j k t d a t h e i d e n b r o e r s waren.De tweede kwam van l u t j e g a s t , o o k i n F r i e s l a n d . De gemeente v a n E l s p e e t o n d e r s c h e i d d e z i c h v o l g e n s d e b u r g e m e e s t e r d o o r een zeer g o d s d i e n s t i g e z±wt m a a r gemeen t e en v o o r g a n g e r z u l l e n e l k a a r t o c h n i e t b e v a l l e n z i j n . De k e r k t e E l s p e e t had h e t a f g e l o n e n j a a r een aanmer k e l i j k e u i t b r e i d i n g o n d e r g a a n . H e t a a n t a l zitplaatéen kwam v a n 100 op 220 en ae v e r p a c h t i n g s t e e g n a v e n a n t v a n ƒ.185 i n 1 3 4 0 , t o t ƒ.409 i n 1841,doch d a a r n a z a k t e h e t weer. I n s e p t e m b e r d i e n d e de b u r g e m e e s t e r b e s t e k , t e k e n i n g en b e g t o t i n g i n , v o o r een n i e u w s c h o o l l o k a a l , m a a r aan h e t e i n d van h e t j a a r kwam h e t t o t een c o n f l i c t met de H o o f d i n g e n i e u r v a n de W a t e r s t a a t . De i n g e n i e u r maakte bezwaar t e g e n de t e k e n i n g . H i j s t e l d e de gemeente voor,om een on bekende,met name g e n o e m d e , a r c h i t e k t t e nemen.Het gemeent e b e s t u u r w i l d e daar n i e t aan v o l d o e n . Z i j w i l d e n alleen e n k e l e k l e i n e w i j z i g i n g e n a a n b r e n g e n en v o n d e n o v e r i g e n s dat men z e l f h e e l goed i n s t a a t was om z i j n h u i s h o u d e l i j ke zaken z e l f t e r e g e l e n . Op de k e r m i s d r a a i d e h e t ook d i t j a a r weer u i t opde g e b r u i k e l i j k e r u s t v e r s t o r e n d e b e w e g i n g e n en v e s h t e r i j e n . V e r d a c h t e n ; A a r t M u l d e r , G e r r i t van de Zande, M e l i s Mouw. De e e r s t e s t o n d bekend door s l e c h t zeöelijk g e d r a g de b e i d e a n d e r e n door d r a n k m i s b r u i k .

y ƒ

I n v e r b a n d met een p l a a t s g e h a d hebbende d i e f s t a l i n E l s p e e t , g e e f t de b u r g e m e e s t e r een b e l a n g r i j k e i n f o r m a t i e d o o r , a a n ' d e r e c h t e r c o m m i s a r i s en z e g t d a a r i n : " I k heb de e e r ü E d . A c h t b . t e k e n n e n t e geven d a t MOUW en BROUWER de z e l f d e p e r s o o n z i j n , w o r d e n d e d e z e l v e i n de w a n d e l i n g ook C o r n e l i s B r o u w e r genoemd,omdat z i j n v a d e r d i e b i j n a a m i n E l s p e e t d r o e g , a l s daar b i e r b r o u w e r geweest z i j n d e . " H i e r u i t b l i j k t nu d a t de Mouwen,die i n de h e r b e r g , de Zwaan,woonden,ook d i k w i j l s Brouwer w e r d e n genoemd,het w e l k ook d i k w i j l s werd v e r m o e d . H o u t r i c h t e r en Maatmannen van h e t E l s p e t f e r b o s en de U d d e l e r h e e g d e v r o e g e n b i j r e q u e s t om benoeming v a n eenen b u i t e n g e w o n e n b o s w a c h t e r , i n de o e r s o o n v a n W.Mulder. De b u r g e m e e s t e r o n d e r s t e u n d e d i t v e r z o e k . De D i s t r . C o m . van Veluwe had de b u r g e m e e s t e r b i j een g e h e i m s c h r i j v e n g e v r a a g d om z i j n m e n i n g , o v e r de oas opge r i c h t e M a r e c h a u s s e e , a a n hem kenbaar t e maken en d i e deed dat a l d u s : .... •• _ u_+ -,,,+• "Dat niemand meer dan i k o v e r t u i g d kan z i j n v a n h e t n u t

1841 t i g e en d o e l m a t i g e d e r i n s t e l l i n g van h e t wanen de m a r e c h a u s see en v u r i g e r k a n w e n s c h e n d a t d e z e l v e ook i n deze n r o v i n c i e mocht k u n n e n w o r d e n t o t s t a n d g e b r a c h t . H i e r d o o r zou on een be h o o r l i j k e w i j z e , v o o r a l i n de p l a t t e l a n d s g e m e e n t e n . d e t h a n s zo g e b r e k k i g e n o l i t i e g e h a n d h a a f d . d e b e d e l a r i j en l a n d l o n e r i j gew e e r d en de v e i l i g h e i d d e r wegen v o o r z i e n i n de h e l a a s meer eh meer toenemende s t r o n e r i j e n en h o u t d i e v e r i j e n b e t e u g e l d kunnen w o r d e n . De o n d e r v i n d i n g l e e r t meer en meer h e t g e b r e k k i g e van de d i e n s t d e r v e l d w a c h t e r s . Deze b e a m b t e n , a l l e e n en oo z i c h z e l v e s t a a n d e , k u n n e n i n de U i t g e s t r e k t e p l a t t e l a n d s g e m e e n t e n de p o l i t i e n i e t g e l i j k h e t b e h o o r t h a n d h a v e n , w o r d e n op de d u u r met de i n g e z e t e n e n t e gemeenzaam,door g e r i n g e b e z o l d i g i n g van v e l e n a f h a n k e l i j k en d a a r d o o r g e n o o p t om v e l e o v e r t r e d i n g e n d o o r de v i n g e r s t e z i e n o f o o g l u i k e n d tóe t e s t a a n . Het z a l i n t u s s c h e n de v r a a g z i j n o f de gemeenten i r s t a a t z i j n om de k o s t e n d i e d o o r deze i n r i c h t i n g t e h a r e n l a s t e z u l l e n komen t e d r a g e n . Het i s t e v r e z e n d a t d e z e l v e v o o r a l v o o r de l a n g s de Z u i d e r z e e g e l e g e n gemeenten,welke j a a r l i j k s o n d e r de zo en a a n m e r k e l i j k e q u o t a ' s v o o r den s t r a a t w e g g e b u k t g a a n , t e bezwar e n d z u l l e n z i j n . Men z a l dus v o o r a f n o o d z a k e l i j k een nauwkeur i g e b e r e k e n i n g d e r k o s t e n moeten maken;nagaan h o e v e e l e l k e ge meente d a a r i n zou moeten d r a g e n en o n d e r z o e k e n i n h o e v e r r e de middelen zodanige u i t g a v e n z u l l e n t o e l a t e n . E r z a l ook aan de i n f u n c t i e z i j n d e v e l d w a c h t e r s moeten worden g e d a c h t . Degenen w e l k e d a a r t o e de n o d i g e g e s c h i k t h e i d m o c h t e n hebben zouden i n de marechaussee kunnen w o r d e n i n g e l i j f d , m a a r d i e d a a r t o e n i e t bekwaam z i j p , zouden oo p e n s i o e n moeten w o r d e n g e s t e l d , h e t g e e n ook a l weer een n i e u w bezwaar v o o r de gemeenten zou kunnen o o i e v e r e n . Het s t a t i o n n e m e n t i s ook een p u n t d a t e r n s t i g e o v e r w e g i n g v e r d i e n t . I n v e r h a n d met andere P l a a t s i n g e n zou w e l l i c h t een b r i g a d e t e E l s o e e t van n u t k u n n e n z i j n , m a a r a n d e r s zou i k e r aan denken d a t d e z e l v e d o e l m a t i g e r i n een meer b o s c h r i j k e en aan g r o t e wegen g e l e g e n gemeenten zouden worden g e s t a t i o n n e e r d . Ook zou i k menen de de marechaussee zo w e i n i g m o g e l i j k i n steden,mijns inziens b i j voorkeur i n plattelandsgemeenten waar z i j v e e l meer n u t kan doen en b e t e r b i j de hand i s , z a l behoren t e worden g e l e g d . " De b u r g e m e e s t e r g e e f t h i e r b l i j k v a n een j u i s t en n u c h t e r o o r d e e l o v e r deze k w e s t i e . Een p r a c h t i g e s t a t i s t i e k w e r d door de b u r g e m e e s t e r k l a a r gemaakt o v e r de h e i d e v e l d e n i n de gemeente E r m e l o . De t o t a l e o p p e r v l a k t e b e d r o e g 9705 b u n d e r s . Over h e t e i g e n d o m s r e c h t z e i de b u r g e m e e s t e r : " I n g e s c h i l t u s s c h e n de gemeente en h e t dom e i n , "en "De ingezetenén z i j n i $ h e t g e n o t e r v a n . " Van d i t r e c h t s t o n d dus b l i j k b a a r n i e t v e e l v a s t . Van h e t t o t a a l a a n t a l b u n d e r s was 1250 b u n d e r a l s t o t a a l o n g e s c h i k t beschouwd v o o r o n t g i n n i n g , f l o o r z a n d v e r s t u i v i n g e n ,

1841 . h o o g t e n , moerassen a l s a n d e r s z i n s . De l a a t s t e j a r e n waren 100 b u n d e r s o n t g o n n e n t o t s p a r r e n b o s en 50 b u n d e r s t o t bouw- en w e i l a n d . V e r d e r g a a t h e t o v e r de o p b r e n g s t v a n de h e i d e . E r werden 30 k o e i e n op g e w e i d , b e r e k e n t op f . 1,50 p e r k o e , i s f . 45, — . H e t a a n t a l schapen b e d r o e g 4500, p e r schaap f . 0,30 i s f . 1440, — . Aan p l a g g e n v o o r mest werden g e h a a l d 14700 v r a c h t e n k f . 0,20 i s f . 1440, — . Aan t u r f en schadden v o o r h e t v u u r 1770 v r a c h t e n k f . 0,50, maakt f . 885, — . Dan v o l g t de g e maarde h e i d e , 1050 vimmen a f . 0,60 de v i m (100) i s f . 630, — . A l s d e k h e i d e 100 v i m van f . 0 , 4 0 , — i s f . 40, — . V o o r bezems 800 v i m a f . 1,40, maakt f . 1120, — . Voor s t r o o i e n i n (3e s t a l 200 v r a c h t e n k f . 0,60 i s f * 1-20» — • v ° l g t n o g a a n s t a a n g e l d v a n b i j e n k o r v e n 3575 k o r v e n k f . 0,05 p e r k o r f i s f . 178,75. T e n s l o t t e komt e r n o g b i j f . 1 0 9 , — v o o r v r a c h t e n z a n d , k e i e n tn i ^ 5 ' 1 0 e n 3 0 c e n t Per v r a c h t . T o t a l e o p b r e n g s t f . 7507,75. Wie deze g e w e l d i g e a d m i n i s t r a t i e b i j zouden moet e n h o u d e n , i s n i e t d u i d e l i j k . O p v a l l e n d i s h e t enorm a a n t a l schapen en k o r v e n met b i j e n . B e t r e f f e n d e de algemene v e i l i g h e i d s c h r e e f de D i s t r . Comm. op 10 november a a n de b u r g e m e e s t e r : "De r e e d s z i c h op sommige p l a a t s e n o n z e r p r o v i n c i e o p e n b a r e n d e o n v e i l i g h e i d d e r wegen en p l a a t s g e had hebbende d i e f s t a l l e n , maken h e t p l i c h t m a t i g om b i j de d u u r t e d e r l e v e n s m i d d e l e n en s c h a a r s t e v a n w e r k , a l l e m o g e l i j k e v o o r de v e i l i g h e i d d e r goede i n g e z e t e n e n t e nemen v o o r z o r g e n . Het d o e l m a t i g s t e z a l w e l z i j n , h e t houden v a n goede n a c h t w a c h t e n en h e t l a t e n s u r v e i l l e r e n d e r wegen, v o o r a l v a n a f h e t o n d e r g a a n d e r z o n , t o t 10 k 11 u u r 's n a c h t s , i n w e l k t i j d s t i p h e t meest g e v a a r v o o r aanranding z a l bestaan. H o o g s t m o e i l i j k i s h e t e c h t e r om de n a c h t w a c h t e n goed i n t e r i c h t e n . De o n d e r v i n d i n g h e e f t g e l e e r d d a t , z u l l e n d e z e l v e goed en geen kwaad doen, a a n h e t h o o f d v a n i e d e r e w a c h t een v e r t r o u w d p e r s o o n d i e n t t e z i j n . ue v e l d w a c h t e r s komen h i e r v o o r h e t e e r s t i n a a n m e r k i n g maar deze kunnen n i e t a l l e n a c h t e n gaan e n h e t zou d u s ' goed z i j n om v o o r e n i g e maanden v e r t r o u w d e p e r s o n e n namens h e n a l s commandanten d e r w a c h t a a n t e s t e l l e n . D o e l m a t i g komt h e t m i j ook v o o r om a a n de armen z o v e e l m o g e l i j k werk t e v e r s c h a f f e n , h e t z i j d o o r v o o r g e m e e n t e r e k e n i n g zoo v e e l h e t t e r r e i n d i t t o e l a a t , aan wegen, w a t e r l e i d i n g e n enz. t e l a t e n w e r k e n , h e t z i j d o o r de gegoede i n g e z e t e n e n t o t h e t zo m o g e l i j k g e v e n van w e r k a a n h e n d i e d a t v e r z o e k e n . M i j n g e d a c h t e n o v e r deze b e l a n g r i j k e zaak a a n U E d e l g e s t r . medegedeeld hebbende, zoo z a l het. m i i enr,-o_

1841 . m a a t r e g e l e n i n dezen d o o r U genomen z i m . V o o r z o v e r h i e r k o s t e n mede v e r g e z e l d m o c h t e n gu.un, z a l "het n o HenTe ToZT™ °™ — r a a g op 7 o n v o o r z 771-

ai

s

£ £ l £

r

£ 7 7 £ £

r K t ?

d e Kfeêen 0 0 k

I n o k t o „„ * ? e r w e r d berend W i l l e m k i k k e r s u i t n l s p e e t m a a 1777 777 o g n o m e n i n het ziekenhuis t u t r e c h t , h e t G e m e e n t e o e s t u u r van U t r e c h t b e r i c h t d a a r n a op 1 november a a n de b u r g e m e e s t e r v a n E l s p e e t ! ! d a t de

5

G

P r

e tlai L7rZT7 V f f d a g b e d r a g e n en d a t het t o t a a l b e d r a g b i n n e n k o r t z a l worden g e d e c l a r e e r d .

De b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o s c h r e e f t e r u g en v r o e * v e r m i n d e r i n g van de k o s t e n , omdat de d i a o o n i f van ï.tepeet v a n 5 0 e o n i n k o n + b e 1 ; a d e n - ^ P ^ J s werd t o e n v e r l a a g d * v a n 50 op 30 c e n t . H e t werd dan v o o r 137 dagen f . 41 10 het z?ekfnhlen £ f 7 " " f l e e r d e , ^ PrSfessér van h e t z i e k e n h u i s , b e s l o t e n d a t de v e r d e r e v e r p l e g i n g g r a t i s zou g e s c h i e d e n . p i - g i n g gra

-vnkene 27,7 7 b l s P e t i b e v e s t i g d Ds. H.A. Denthem 6 * S ? i wee Ta b r ° r ° f Z 0 0 n V a n d e v o r i S e Predikant, S W"" 6 door- d \ i d 0 0 r d e ' t e r k e r a a d b e r o e p e n , maar werd l n g van o b e n °veamnd 26 ' Z f° eablr su a br il .i d k t u i t d e m e d e d e l i n g v a n de de Dhi s t?r . Comm. K i n k l i k x-i 7 7 °5 J b e s l u i t van 7 febr. aangesteld t e Elspeet" a l d u s d i t b e r i c h t . Ds. h i e l d b i j z i j n i n t r e d e een p r e d i c a t i e o v e r 1 C o r r . 1 v e r s 23-24. Het i s h e e l vreemd maar r e e d s op 1 8 * j u l i d e e l d e de Ds. a a n z i j n gemeente mede, d a t h i j een beroep h a d aangenomen n a a r üarrijp i n f r i e s l a n d . Hoe d i t m o g e l i j k was, d a a r o v e r w o r c t met geen woord g e r e p t . I n november werd d a a r n a b e r o e p e n D.U.H. T a a t s , K a n d i d a a t b i j h e t T r o v . k e r k b e s t u u r van Arnhem.

1842 I n november v o r i g j a a r was a l s o r e d i k a n t b e r o e p e n de c a n d i d a a t b i j h e t o r o v i n c i a a l k e r k b e s t u u r v a n Arnhem B . J . H . T a a t s . H i j i s 6 f e b r u a r i b e v e s t i g d door p o f i f f e s s o r H.E.Vinke v a n ' U t r e c h t . D s . T a a t s a a n v a a r d e z i j n ambt t e E l s p e e t met de woorden v a n I C o r . 5 : 7 - 9 " Zo i s dan noch h i j d i e p l a n t i e t s , n o c h h i j d i e n a t maakt,maar God d i e de wasdom g e e f t . E n d i e o l a n t en die n a t maakt z i j n e e m m a a r een i e g e l i j k z a l z i j n l o o n ontvang» en n a a r z i j n a r b e i d . W a n t w i j z i j n Gods m e d e a r b e i d e r s , G o d s akk e r w e r k , Gods gebouw z i j t g i j . " E n k e l e dagen l a t e r werd dankbaar m e l d i n g gemaakt v a n een s c h e n k i n g van mevr.de wed.van O o r d t , b e s t a a n d e u i t e e n o r a c h t i g t a f e l l a k e n met k o o r d , t o t g e b r u i k b i j h e t H.Avondmaal. Door de toenemende armoede i n de gemeente werd door de geh e l e k e r k e r a a d b e p a a l d d a t v o o r t a a n s c h a l e n t o t i n z a m e l i n g den l i e f d e g a v e n zouden s t a a n on de n a c h t m a a l s t a f e l . /D s . T a a t s maakte z i c h t e E l s o e e t z e e r bemind. H i j was f e l g e k a n t t e g e n de G r o n i n g e r v r i j z i n n i g e r i c h t i n g en s c h r e e f v e r s c h e i d e n e b r o c h u r e s en a r t i k e l e n . I n de k e r k e l i j k e p o l e m i e k i n die dagen was h i j e e n geducht t e g e n s t a n d e r .

«

I n de t o r e n w e r d e n t e r v e r s t e r k i n g i j z e r e n a n k e r s aangeb r a c h t , door v a n d e r H o r s t , d e smid v a n E l s o e e t . Wat de bouw v a n de s c h o o l b e t r e f t , h i e l d de gemeente h a a r poot s t r a k . Z i j d i e n d e a l l e e n een door h a a r g e w i j s i g d e t e k e mng m en h i e l d zo de a a n b e s t e d i n g , d i e i n mei door Ged.St. werd g o e d g e k e u r d . De b u r g e m e e s t e r s c h r e e f d a a r o o de aannemer J a n van W i e l m k h u i z e n om zo s n e l m o g e l i j k t e b e g i n n e n en de bouw o n a f g e b r o k e n v o o r t e z e t t e n . Het k a r w e i was a a n b e s t e e d v o o r de p r i j s v a n ƒ.2680. ' ^ E r b e s t o n d s c h i j n b a a r een v e r o r d e n i n g oo h e t w e r e n van sommige oude voornamen en de o f f i c i e r van j u s t i t i e h e r i n i e r de m e e n r o n d s c h r i j v e n de b u r g e m e e s t e r aan h e t b e s t a a n e r v a n . De b u r g e m e e s t e r antwoordde h i e r o o d a t h i j zoteeel mogel i j k w i l d e meewerken,maar dat h e t t o c h w e l e r g m o e i l i j k was om namen a l s E e r l a n d , Wiechman,Nuy e n z . t e weren,omdat z o d a n i ge voornamen s e d e r t o n h e u g l i j k e t i j d e n v a n v o o r o u d e r s oo k i n d e r e n o v e r g e g a a n z i j n . V e e l l a n d l u i d e n w i l l e n d i e i n hun ges l a c h t e n bewaren. De b u r g e m e e s t e r z a g geen k a n s h i e r s n e l een e i n d e aan t e maken. Ten a a n z i e n van de g e t u i g e n b i j een h u w e l i j k merkte de b u r g e m e e s t e r oo d a t de b o e r e n i n deze s t r e k e n n i e t gewoon en g e b r u i k e l i j k v i n d e n ombij hun h u w e l i j k voor de B u r g e r l i j k e ambtenaar v e e l omslag t e maken en z e l d e n b l o e d v e r w a n t e n of v r i e n d e n a l s g e t u i g e n meebrengen,maar d a a r t o e s l e c h t s o e r s o n

e n e

rt

d a ? lllTf Lil £ / ? £ J V a n h e t g e m e e n t e h u i s wonen.Vandaar dat meest a l t i j d d e z e l f d e g e t u i g e n b i j a c t e n g e b e z i g d worden. H i e r i n i s t o c h m e t s s t r i j d i g s met de wet g e l e g e n aldus U r 3 3 e ve e S f ? ? t ' ^ J was h i j genegen om d i t g f b m i k z o ! v e e l mogelijk te vermijden.

Zondag de z e s t i e n d e o k t o b e r wurea e r weer o n g e r e g e l d h e d e n geweest i n h l s p e e t , w a a r b i j k w e t s u r e n waren toegebracht. b l i j k e n s h e t o n d e r z o e k " v a n de b u r g e m e e s t e r was de o o r z a a k h i e r v a n v r i j e r i j t u s s e n z e k e r e J a s p e r s , b a k k e r s k n e c h t t e H a r d e r w i j k en J e . c n i p j e i d s e e r s u i t H l s peet. U i t een o v e r z i c h t van de p o l i t i e b l i j k t , d a t Lubb e r t u s J a n s e n , 3 8 j a a r oud, v e i d w a e n t e r , o n l a n g s weer h e r t r o u w d i s en 4 k i n d e r e n h e e f t , d a t h e t t r a k t e m e n t van a l l e 3 v e l d w a c h t e r s d e i ' gemeente v o l l e d i g u i t de gemeentekas w o r d t b e t a a l d en f . 1 8 2 , — p e r j a a r b e d r a a g t . De b u r g e m e e s t e r v i n d t d a t h e t e i g e n l i j k f . 5 u 0 , — zou moeten z i j n , maar kan n e l a a s n i e t s aan deze k w e s t i e veranderen. U i t een o v e r z i c h t v a n de gewassen i n d i t j a a r , b l i j k t wat e r a l z o i n de gemeente verbouwd w e r d . Dat was dan: A a r d a p p e l e n 284 b u n d e r , B o e k w e i t 785 b u n d e r , Tarwe 47 b u n d e r , P a a r d e b o n e n 22 b u n d e r en Rogge 810 b u n d e r . Het r o g g e l a n d werd b i j n a g e h e e l g e b r u i k t v o o r een tweede gewas, n . 1 . 510 b u n d e r s v o o r s p u r r i e en 258 b u n d e r tevens voor k n o l l e n . Onder h e t b e r o e p v a n P i e t e r 'Beelen, o n d e r w i j z e r , wordt tevens vermeld k o s t e r , voorzanger, doodgraver, k l o k k e n i s t en a f l e z e r . B i j de o n d e r w i j z e r s i n E r m e l o en N u n s p e e t i s d i t p r e c i e s h e t z e l f d e . P i e t e r B e e l e n o n t v i n g h i e r v o o r per j a a r : s c h o o l g e l d der l e e r l i n g e n f . 1 4 0 , — . U i t de g e m e e n t e k a s f . 2 5 , — . T r a k t e m e n t a l s k o s t e r en v o o r z a n g e r f . 6 3 , — , b e n e v e n s 3 1/2 u e d . mudden r o g g e , maakt samen f . 8 4 , — . T r a k t e m e n t a l s d o o d graver f . 35,—, a l s klokkenist f . 15,—, a l s aflezer d e r p u b l i c a t i e n f . 1 2 , — , maakt i n t o t a a l f . 3 1 1 , — en v r i j e w o n i n g . De meesters u i t E r m e l o en N u n s p e e t kwamen nog r u i m f . 1 0 0 , — h o g e r . Z i j v e r d i e n d e n dus v e e l meer dan de v e l d w a c h t e r . E n k e l e m a l e n w e r d d i t j a a r weer een s c h a a l c o l l e c t e gehouden v o o r de s l a c h t o f f e r s v a n g r o t e b r a n d e n , w a a r o n d e r een t e Hamburg. E r l e e f d e n i n de v o r i g e eeuw v e e l mensen t e E l s p e e t met de naam M u l d e r , a l l e m a a l d a g h u u r d e r s en k l e i n e k e u t e r b o e r t j e s . Een v a n hen S t e v e n , was t u i n m a n op J t a v e r den. H i j b e z a t een b l a u w e d u f f e l s e j a s , w a a r v a n h i j h e t e i g e n d o m s r e c h t m o g e l i j k w e l b e w i j z e n k o n , maar t o c h z a t het n i e t h e l e m a a l s n o r met d i e j a s , a l t h a n s v o l g e n s de commissaris van P o l i t i e t e A m e r s f o o r t . D i e s c h r e e f aan de b u r g e m e e s t e r van de s t a d H a r d e r w i j k , het volgende: "8 november 1842. Op de 17de o f de 18de o k t o b e r i s a l h i e r u i t h e t Logement en n e r b e r g , h e t Wapen v a n G e l d e r l a n d , weggenomen, een a u f f e i s e j a s , g e h e e l a l s ook i n de

1842. mouwen g e v o e r d met b o m b a z i j d e , met p a t e n t k n o p e n en k a t o e n - f l u w e l e n k r a a g en i s i n de p l a a t s gehangen een oude b l a u w e j a s . Op d i e n dag z i j n a l d a a r geweest 2 p a a r d e k o p e r s , z i j n d e v a d e r en zoon, bekend o n d e r de naam v a n de " A a r d a p p e l " , d i e met blauwe j a s g e k l e e d zoude z i j n g e w e e s t en i n o f n a b i j Uwe s t a d w o o n a c h t i g z i j n . Op w e l k e p e r s o n e n e n i g vermoeden i s g e v a l l e n , omdat v o l g e n s i n f o r m a t i e , deze o f een d e r g e l i j k e j a s , zou v e r k o c h t z i j n n a b i j H a r d e r w i j k aan ene U t e v e n M u i d e r , t u i n man t e S t a v e r d e n . I k neem d e r h a l v e de v r i j h e i d U E d e l a c h t b . t e v e r z o e k e n gemelde S t e v e n M u l d e r t e w i l l e n doen a f v r a g e n o f h i j een d u f f e l s e j a s h e e f t g e k o c h t , zo j a , v a n w i e n en i n d i e n opgegevene k e n t e k e n s o v e r e e n k o m e n , d e z e l v e t e r h e r k e n n i n g aan m i j t e w i l l e n o p z e n d e n , z u l l e n d e d e z e l v e i n a l l e g e v a l d o o r m i j aan U w o r d e n t e r u g g e z o n d e n , met opgave o f de j u s t i t i e n a d e r o v e r d e z e l v e zal beschikken." Het i s n i e t bekend o f S t e v e n nog l a n g p l e z i e r v a n z i j n j a s gehad h e e f t . Werd de Ds. v o r i g j a a r b i j Kon. B e s l u i t a a n g e s t e l d , d i t j a a r g e b e u r d e h e t , b i j Ds. Taats k r a c h t e n s goedk e u r i n g d o o r de M i n i s t e r v a n E r e d i e n s t .

cb kopie

]L ^

1843

1843

I n v i e r h o u t e n was w o o n a c h t i g z e k e r e h e e r V i s s e r , d i e v o o r d i e n o r g a n i s t was geweest t e H a r d e r w i j k , maar d o o r z i j n w a n g e d r a g was o n t s l a g e n . Op zondag, 5 f e b r u a r i , g i n g h i j v o o r i n een g o d s d i e n s t i g e samenkomst. E e n p a r i g w e r d d o o r de b r o e d e r e n b e s l o t e n h i e r i n n i e t t e b e r u s t e n . S c h r i f t e l i j k werd hem d r i n g e n d vermaand z i c h h i e r v a n t e o n t houden. Er waren a l g e r u i m e t i j d p l a n n e n t o t o p r i c h t i n g v a n een s c h o o l t j e t e V i e r h o u t e n e n g e l i j k t i j d i g w e r d e e n n i e u w s c h o o l t j e g e s t i c h t t e Nunspeet. v o o r Nunspeet werd benoemd H.E. Spek e n v o o r V i e r h o u t e n was maar één s o l l i c i t a n t : R i j k e r t Jongman, d i e n a e n i g g e h a r r e w a r t u s s e n liem. b e s t . en Ged. S t . z o n d e r v e r g e l i j k e n d examen werd benoemd. Na z i j n b e n o e m i n g s t u u r d e Jongman o n d e r s t a a n d e d a n k b e t u i g i n g a a n de b u r g e m e e s t e r : V i e r h o u t e n , d e n 14 A u g u s t u s 1843 Wel E d e l e A c h t b a r e Heer! Ontvangen hebbende eene m i s s i v e v a n Uwe E. A c h t b a r e d.d. 9 d e z e r , n o . 250 houdende t o e z e n d i n g m i j n e r a a n s t e l l i n g a l s o n d e r w i j z e r t e V i e r h o u t e n . Zoo i s deze d i e n e n d e , d a t i k de e e r h e b genoemde b e t r e k k i n g a a n t e nemen. Uw E. A c h t b a r e h a r t e l i j k d a n k b e t u i g e n d e v o o r h e t t e n m i j n e n v o o r d e e l e genomen b e s l u i t , en z a l d o o r een m i j n e r r o e p i n g w a a r d i g g e d r a g U met een d a n k b a a r h a r t b l i j v e n v e r e r e n , m i j t e v e n s b i j v o o r t d u r i n g i n Uw. E. A c h t b a r e s g u n s t a a n b e v e l e n de, t e r w i j l i k de e e r h e b m i j met de meeste h o o g a c h t i n g en e e r b i e d t e noemen. Wel E d e l e A c h t b a r e Heer! U. Ed. V a a r d i g e e n Onderd. D i e n a a r R. Jongman Het i s b e s t m o g e l i j k , d a t Jongman n o g v e l e j a r e n z i j n d a n k b a r e v e r e r i n g v o o r de b u r g e m e e s t e r h e e f t b e h o u den, maar w e d e r k e r i g was h e t v e r m o e d e l i j k n i e t , want b i n nen één j a a r kwamen de e e r s t e k l a c h t e n b i n n e n o v e r d r o n k e n schap, e r g e r l i j k w a n g e d r a g enz. De gemeenteraad had h e t p l a n o p g e v a t om een b e l a s t i n g op h e t houden v a n honden i n t e s t e l l e n . De D i s t r . Comm. v a n de Veluwe, Baron S l o e t t e V o o r s t , g a f de b u r g e m e e s t e r op 14 december een p a a r o p m e r k i n g e n i n o v e r w e g i n g , a l v o r e n s d a a r t o e o v e r t e gaan. Van w i e de o p m e r k i n g e n a f k o m s t i g war e n b l i j k t n i e t . B u i t e n d i e n w a r e n b u r g e m e e s t e r en Raad e r ook n i e t v a n o n d e r s t e b o v e n . De b e l a s t i n g kwam t o c h en h a d een zo t a a i l e v e n , d a t ze heden n o g b e s t a a t .

I

j U

H i e r d a n n u wat de Comm. t e b e r d e b r a c h t : "Op de b e l a s t i n g op de h o n d e n , d o o r h e t gemeentebes t u u r v o o r g e s t e l d , z i j n de v o l g e n d e b e d e n k i n g e n g e v a l l e n . Ten e e r s t e . H e t v e r m o e d e n (de h o o p ) d a t d o o r de i n v o e r i n g d e z e r b e l a s t i n g h e t a a n t a l h o n d e n z a l v e r m i n d e r e n , i s geen g e l d i g e r e d e n d a a r v o o r . V o l g e n s a r t . 155 d e r Grondwet moet de b e h o e f t e v o o r i e d e r e n i e u w e b e l a s t i n g v o l k o m e n b l i j k e n en bewezen w o r d e n . Ten t w e e d e . N i e t d a n i n u i t e r s t e nood moet h e t a a n t a l b e l a s t i n g e n v e r m e e r d e r d worden.. Ten d e r d e . H e t i s d e n k b e e l d i g , d a t h i e r d o o r de massa d e r i n g e z e t e n e n v e r l i c h t zou w o r d e n , d e z e l f d e , zoo n i e t g r o t e r e som, z a l e r m o e t e n w o r d e n o p g e b r a c h t , s l e c h t s a n d e r s , g e w i j z i g d , maar d o o r d e z e l f d e i n g e z e t e n e n , want a l l e n d i e i n de p e r s o n e l e o m s l a g b i j d r a g e n , z u l l e n ook w e l i n de h o n d e n b e l a s t i n g v a l l e n . D i e g e n e n d i e geen p e r s o n e l e o m s l a g k u n n e n b e t a l e n , k u n n e n d i t ook n i e t v o o r de honden d o e n . Ten v i e r d e . H e t i s b i j n a o n m o g e l i j k om h i e r e e n goede c o n t r o l e op t e h o u d e n . Van de armen k a n men geen b o e t e k r i j gen. Hen v a s t z e t t e n o f de honden d o o d s l a a n , d a t i s w a t e r g . Ten v i j f d e . De v e r m i n d e r i n g v a n h e t a a n t a l honden z o u de d i e f s t a l l e n v e r m e e r d e r e n . Hoe v e e l w o n i n g e n , w a a r v a n de e i g e n a r e n op h e t l a n d gaan w e r k e n , w o r d e n n i e t a l l e e n a a n de waakzaamheid v a n e e n hond t o e v e r t r o u w d . Ten z e s d e . Zoo w e l de arme a l s de r i j k e k a n een g r o t e g e n e g e n h e i d v o o r een hond h e b b e n . I s h e t d a n n i e t h a r d v o o r de e e r s t e , d a t hem d i t genoegen ontnomen w o r d t . Ten z e v e n d e . Men g e l o o f d n i e t , d a t e r p r o p o r t i o n e e l op de b e v o l k i n g meer honden z i j n d a n t e v o r e n en ware d i t z o , d a n zou d i t j u i s t de g r o t e n u t t i g h e i d d a a r v a n b e w i j z e n . " Deze l a a t s t e o p m e r k i n g v a l t m o e i l i j k a l s de meest j u i s t e t e zien. A l g e r u i m e t i j d w a r e n e r o n d e r h a n d e l i n g e n gaande t u s sen h e t R i j k en de u-emeente o v e r de h e i d e v e l d e n , ook w e l R e k e n k a m e r v e l d e n genoemd. H e t bekend worden v a n de o n d e r h a n d e l i n g e n l o k t e o n d e r de b o e r e n v a n E l s p e e t n o g a l h e f t i ge r e a c t i e s u i t . Z i j hadden a l t i j d b e h o o r d t o t h e t s c h o u t ampt B a r n e v e l d , d a t n o o i t n a a r deze g r o n d e n omkeek. Zo meenden de b o e r e n d a a r a l o v e r o u d e r e c h t e n op t e h e b b e n . Door de m i n i s t e r v a n Financiën was de h e e r v r a n e k e n (moet v e r m . F r a n c k e n z i j n ) , h o o f d c o m m i e s b i j z i j n D e p a r t e m e n t , g e m a c h t i g d om met de g e m e e n t e b e s t u r e n t e o n d e r h a n d e l e n o v e r de v o o r w a a r d e n . I n J u l i was d o o r de h e e r v r a n e k e n t e A p e l d o o r n een v e r g a d e r i n g b e l e g d , waar de b e t r o k k e n b e s t u u r d e r s d e r gemeenten a a n w e z i g w a r e n . H i e r werd e e n r e g e l i n g v o o r g e s t e l d , d i e d o o r Ermelo n o g n i e t werd a a n v a a r d . I n m i d d e l s was de K o n i n g een r e q u e s t aangeboden d o o r P. Kok, a n k e r s m i t t e A p e l d o o r n , w a a r i n werd t e kennen g e g e v e n , d a t h e t voornemen b e s t o n d om o n d e r z i j n d i r e c t i e e e n M a a t s c h a p p i j t o t o n t g i n n i n g v a n w o e s t e g r o n d e n op de Veluwe op t e r i c h t e n .

1843 f i e n w i l d e d a n aankopen 12.000 b u n d e i _ o n d e r Epe, H e e r d e , H a t t e m , O l d e b r o e k e n D o o r n s p i j k e n 8.000 b u n d e r s o n d e r H a r d e r w i j k , Nunspeet e n P u t t e n . U i t e n k e l e b r i e v e n was de D i s t r . Comm. g e b l e k e n , d a t de M i n i s t e r s v a n F i n a n c i e n e n B i n n e n l a n d s e Zaken w e l g e n e gen waren op d i t v o o r s t e l i n t e g a a n , omdat h e t meer p e n n i n g e n op zou b r e n g e n e n de kans op e e n s p o e d i g e i n c u l t u u r brenging g r o t e r zou z i j n . De D i s t r . Comm. d i t vernemende, s c h r e e f a a n de b u r g e m e e s t e r v a n E r m e l o deze w a a r s c h u w i n g : "Het e n i g s t e m i d d e l om deze o n b e r e k e n b a r e ramp v o o r de gemeenten t e v e r h i n d e r e n , b e s t a a t d a a r i n , d a t a l l e de gemeenten g a a f en z o n d e r e n i g e de m i n s t e a a n m e r k i n g o f n a d e r e v o o r w a a r d e n v a n w e l k e a a r d o o k , de v o o r g e s t e l d e c o n d i t i e s v a n de h e e r V r a n e k e n a a n t e nemen. E r m e l o v e r l a n g t de b e t a l i n g i n 30 j a a r i n p l a a t s v a n 20 t e doen. D i t moet d u s v e r v a l l e n . I k n o d i g U Ed. G e s t r . u i t om h i j o n t v a n g s t d e z e r , d a d e l i j k een g e m e e n t e r a a d t e b e l e g g e n en d a a r i n d i e g e e s t e e n n i e u w r a a d s b e s l u i t t e provoceren. Men bedenke w e l w e l k een s c h r o m e l i j k e v e r a n t w o o r d i n g men op z i c h zou nemen wanneer d o o r k l e i n g e e s t i g e b e s c h o u w i n g e n deze zaak kwam t e m i s l u k k e n , want de w e i g e r i n g v a n één g e meente z o u de zaak v o o r de h e l e V e l u w e dpen v e r v a l l e n , d a a r men n i e t p a r t i e e l met één e n k e l d e gemeenten w i l bande len. I k v e r z o e k U Ed. G e s t r . om m i j h e t b e s l u i t v a n de ge m e e n t e r a a d p e r e x p r e s s e t e zenden, d a a r de zaak d r i n g e n d is." De 2 9 s t e J u l i d e e l d e de D i s t r . Comm. a a n de b u r g e m e e s t e r mede, d a t de G o u v e r n e u r d e s K o n i n g s hem h a d b e r i c h t , dat krachtens art. 8 v a n de w e t op h e t N o t a r i a a t , de b u r g e m e e s t e r s , d i e t e v e n s n o t a r i s z i j n , b e i d e b e t r e k k i n g e n n i e t kunnen behouden, t e n z i j z i j , om z e e r b i j z o n d e r e r e d e n , o n t h e f f i n g v a n de K o n i n g k r e g e n . Daarom v r o e g de Comm.

V E R O R D E N I N G op

in

liet houden v a n

ë& gemcenic

K f I Ifl Ë

L&.

9h> Raad Gezien de artikelen 10(2 en 19.7 der Gcnieeniewét. Gezien het 1'. en 9'. Artikel der ten gevulde daarvan, op heden vastgestelde verórdening regelende den aard en dmir der persoonlijke diensten waartoe dfc ingezetenen tijdelijk kunnen worden opgeroepen. B V. SI.U1 T Art. 1. BURGEMEESTER cn WETHOUDERS hcpalen de tijden waaróp Nüchtwafchten gehouden worden, zij maken de roosters van venleeling, regelen het gètal personen die

gelijktijdig de wacht waarnemen cn henoenien de hoofden of aanvoerders, in zóó-

danig getal als in overeenstemming met omstandigheden en plaatselijke gelegenheid^ meest doelmatig zal voorkomen. Art. 2. Uit ieder huisgezin wordt niet meer dan één persoon gelijktijdig tol do vracht geroepen. Art. o. De wachten gaan in stilte rónd. Art. 4. Het schrijven op muren, deuren en VCIISUTS is vevbodert. Art. 5. De wachthehbenden voorzien zieh van pieken , stokken of dergelijke wapenen.

1.

o f de b u r g e m e e s t e r b e i d e b e t r e k k i n g e n zou w i l l e n b l i j v e n behouden, zoo j a 2. w e l k e g r o n d e n h i e r v o o r zouden k u n n e n w o r d e n a a n g e v o e r d en 3. h e t g e v o e l e n v a n h e t g e m e e n t e b e s t u u r o v e r deze z a a k , b i j w i j z e v a n een e x t r a c t u i t de n o t u l e n . T e n s l o t t e v e r z o c h t h i j h e t g e v r a a g d e zo s p o e d i g mogel i j k t e mogen o n t v a n g e n . De 2 5 s t e o k t o b e r moest de b u r g e m e e s t e r z i c h weer l a ten v i n d e n op de weg, o m t r e n t de g r e n s s c h e i d i n g met P u t t e n De Comm. w i l d e dan weer i n s p e k t i e gaan houden, de n i e u w e s c h o o l i n E l s p e e t b e z i c h t i g e n e n de weg op A p e l d o o r n . A l s g e w o o n l i j k moest de b u r g e m e e s t e r e e r s t de k a s opnemen b i j de g e m e e n t e o n t v a n g e r en h e t p r o c e s - v e r b a a l d a a r v a n meeb r e n g e n en t e n s l o t t e moesten de v e l d w a c h t e r s v o o r de i n s p e k t i e t e E l s p e e t ontboden worden.

Dc aanvoerder der wacht kan zich voorzien van geweer of pistool.

Ook aan de ovengS

wachthehbenden is dit, na bekomen verlof van den aanvoerder, toegestaart. Art. C. De aanvoerder regelt de le doene, rondes, zorgt voor de aanzeggingen, irt geWone gevallen minstens 24 uren voor liet uur der opkomst, en doet aan den Rurgemccstet schriftelijke opgave van alle verzuimde of te late opkomst, van alle weerspannigheid of begane ongeregeldheden. Art. 7. De lot aanzeggingen gebezigde personen kunnen

in Zoo ver van het wachthouden

worden vrijgesteld als eene billijke compensatie toelaat. Art. 8. Op overtredingen van deze verordening wordt gesteld geldboete van één tot vijf gulden, of gevangenstraf van één tot drie dagen. Art. 9. De, op den 29 September 1845 op dit onderwerp gearresteerde keur is vervallen op den derden dag na de afkom.iging van de tegenwoordige verordening. Aldus vastgesteld door den Gemeenteraad, in deszelfs openbare Vergadering vatl den 20 April 1852. Zijnde deze verordening aan de Gedeputeerde Staten van Gelderland, volgens hun berigt van den 27 April 1852, in afschrift medegedeeld» En is hiervan afkondiging geschied waar het behoort, den 9 Mei 1862.

1344 I n j a n u a r i w a r e n e r a l weer k l a c h t e n u i t de h u u r t s c h a o V i e r h o u t e n . Ou 6 j a n u a r i v e r s c h e e n v o o r de k e r k e r a a d de o n d e r w i j z e r R . J o n g m a n , l i d m a a t d e r gemeente,om z i c h t e v e r a n t w o o r d e n aangaande z i j n gehouden w a n g e d r a g , o u d o n d e r d a g 4 j a n u a r i . "Daar z i j n g e t u i g e n i s n i e t g e h e e l s t r o o k t e met de l o e n d e ge r u c h t e n , b e s l o o t men n a d e r e g e t u i g e n i s s e n i n t e w i n n e n e n g e l a s t e men hem twee dagen l a t e r weer t e v e r s c h i j n e n . I n d i e v e r g a d e r i n g v e r s c h e n e n ook: H e n d r i k B o o n e n , J a n n e t j e B o n e s t r o , j o n g e d o c h t e r en de v r o u w e n v a n G e r r i t v a n P u t t e n e n l i j m e n Kroes,om g e t u i g e n i s d e r w a a r h e i d a f t e l e g g e n o v e r h e t g e d r a g v a n de s c h o o l m e e s t e r . H i e r u i t en u i t h e t g e t u i g e n i s e n de b e k e n t e n i s v a n Jongman,die ook v e r s c h e n e n w a s , b l e e k d a t de beklaagde z i c h w e r k e l i j k aan v e r r e g a a n d wangedrag had s c h u l d i g g e m a a k t , h o e w e l n i e t bewezen was de v o o r n a a m s t e b e s c h u l d i g i n g , d i e d o o r h e t l o n e n d g e r u c h t werd u i t g e s t r o o i d e n . l . d a t h i j bovengenoemde j o n g e d o c h t e r had w i l l e n v e r k r a c h t e n . Hij beleed overigens z e l f zich dien dag,bij gelegenheid van een e r f e n i s , s c h a n d e l i j k t e hebben gedragen. H i j toonde e r v e e l s u i j t v a n t e hebben.Het b l e e k v e r d e r d a t h i j r e e d s e e r der om z i j n g e d r a g gewaarschuwd was. Hem werd n u e e n h a l f jaagde t i j d gegeven om z i j n l e v e n t e b e t e r e n . I n a u g u s t u s g i n g ook de i n 1842 b e r o e p e n D s . T a a t s weer weg d o o r e e n b e r o e u h a a r H a r d e r w i j k . Een v r i e n d v a n hem de o a n d i d a a t J . J . v a n T o o r e n e n b e r g e n werd i n s e p t e m b e r b e r o e D e n e n 17 november b e v e s t i g d d o o r Ds. T a a t s . L a a t s t g e n o e m d e w e r d d o o r de g e m e e n t e l i j k e o v e r h e i d z e e r geprezen,om z i j n g r o t e i n z e t v o o r z i j n gemeente e n v o o r h e t o n d e r w i j s . V i e r h o u t e n s t o n d t o t heden a l t i j d t e boek a l s e e n b u u r t schap o n d e r E l s p e e t . E r s t o n d e n ook maar e n k e l e h u i z e n . De k i n d e r e n d e r b e w o n e r s g i n g e n , s o m s , i n E l s p e e t t e r schoo). h o e w e l h e t h a a s t o n d o e n l i j k was. V o r i g j a a r was d a n o o k i n de b u u r t s c h a u , v o o r b i j z o n d e r e r e k e n i n g , e e n k l e i n l o k a a l gebouwd, w a a r v a n de i n r i c h t i n g n o g v e e l t e wenschen o v e r l i e t , z o a l s de b u r g e m e e s t e r z e i . E e n o n d e r w i j z e r werd a a n g e s t e l d . Z i j n naam h e b b e n w i j a l l e e n u i t k e r k e l i j k e b r o n , z o a l s we h i e r v o o r zagen. H i j begon z i j n l o o p b a a n n i e t a l t e beét. O n g e v e e r 2 0 k i n d e r e n b e z o c h t e n de s c h o o l . L a t e r kwamen e r n o g o n g e v e e r 15 u i t G o r t e l b i j . T o t o m s t r e e k s 1892.De gemeente Epe b e t a a l d e d a a r v o o r ƒ. 3 o e r k i n d Het l a n g d u r i g e g e s c h i l t u s s o h e n h e t Domein e n de gemeente over h e t e i g e n d o m s r e c h t d e r h e i d e v e l d e n en woeste g r o n d e n i s e i n d e l i j k t o t e e n b e s l i s s i n g g e b r a c h t . De gemeente E r m e l o i s h e t e i g e n d o m s r e c h t v e r l e e n d . D i e nam z i c h v o o r de o n t g i n n i n g op a l l e m o g e l i j k m a n i e r e n t e b e v o r d e r e n e n h o o p t e n u de n o g b e s t a a n d e m o e i l i j k h e d e n e n v o o r o o r d e l e n , v e r b a n d houdende met de e i g e n d o m , t e b o v e n t e komen. D i t j a a r w i l d e men o o k de weg v a n Nunsneet n a a r E l s p e e t , d i e z e i men v o o r de gemeente v a n e r g g r o o t b e l a n g i s en door h e t Nunsoeterzand l i e p , s t e r k v e r b e t e ren.

1844.

[ j, "i

I D i t d o o r m i d d e l v a n d e k k i n g met a a r d z o d e n , p l a g g e n o f h e i a a r d e . Daarmee genomen p r o e v e n h a d d e n een g u n s t i g e u i t s l a g o p g e l e v e r d . Fondsen w a r e n aangewezen om daarmee d o o r t e kunnen gaan. Op 25 a p r i l w e r d e n 24 p e r s o n e n a l s l i d m a a t v a n de g e meente b e v e s t i g d . Vreemd en o n g e b r u i k e l i j k i s , d a t 26 J u l i , een p a a r weken vóór h e t a f s c h e i d v a n D s . T a a t s , n o g 8 p e r sonen b e l i j d e n i s d e d e n . D a a r o n d e r M e l i s Mouw en G r i e t j e Mouw. D s . T o o r e n e n b e r g e n a a n v a a r d e 17 november z i j n d i e n s t met 2 C o r r . 4 v e r s 6: "Want de God d i e g e s p r o k e n h e e f t ; L i c h t s c h i j n e u i t h e t d u i s t e r , h e e f t h e t doen s c h i j n e n i n onze h a r t e n om ons t e v e r l i c h t e n met de k e n n i s d e r h e e r l i j k h e i d Gods." Ds.van T o o r e n e n b e r g e n werd l a t e r - p r o f e s s o r a a n de U n i v e r s i t e i t v a n Amsterdam. B i j K o n . B e s l u i t v a n 18 o c t o b e r was z i j n b e r o e p i n g t e E l s p e e t weer goedgekeurd. V e r d e r h a d h e t Z.M.behaagd de b u r g e m e e s t e r o n t h e f f i n g t e v e r l e n e n v a n a r t . 8 d e r w e t op h e t N o t a r i a a t , z o d a t h i j weer zes j a a r k o n b l i j v e n z i t t e n . Aan z i j n n a u w k e u r i g h e i d a l s a m b t e n a a r v a n de B u r g e r l i j k e s t a n d h a d h i j h e t n i e t v e r d i e n d , w a n t de O.v.J.had weer een b r i e f g e s t u u r d met v e e l a a n m e r k i n g e n .

itrÖ. 1845 I n de k e r k e r a a d s v e r g a d e r i n g v a n 18 j u l i kwam h e t toenemend d r a n k m i s b r u i k t e r s o r a k e . B e s l o t e n werd de l e d e n d e r gemeente H.Móuw t e E l s o e e t en E v e r t Mouw t e V i e r h o u t e n b i j h e r h a l i n g t e vermanen,vanwege h u n d r o n k e n s c h a p . E v e r t was e e n b r o e r v a n de d i a k e n Johannes Mouw en v a n de e e r d e r g e n o e m d e o u d e r l i n g e n de b r o e r s B e e r t en H e n d r i k u s , z o n e n v a n J a n B e e r t s e n Mouw.Johanneë was m deze v e r g a d e r i n g n i e t a a n w e z i g . De p r e d i k a n t d r o n g e r b i j de b r o e d e r s oo aan hem b i j t e s t a a n i n de v e r m a n i n g en b o v e n a l i n h e t geven v a n e e n goed v o o r b e e l d . Oo één december werd e r b e r a a d s l a a g d o v e r w a t are t e doen was t o t v o o r k o m i n g i n de v e r m e e r d e r d e b e h h e f t e o n d e r de armen a l s g e v o l g v a n de hoge P r i j z e n , d o o r h e t m i s l u k k e n v a n de aaii'a o o e l o o g s t . B e s l o t e n werd de vermogende l e d e n d e r gemeente u i t te n o d i g e n t o t h e t l e v e r e n v a n een buitengewone b i j d r a g e a l s b.v .aan de armen i n deze w i n t e r u i t d e l i n g t e doen v a n l e v e n s middelen. De o v e r d a c h t v a n de h e i d e g r o n d e n a a n de gemeente g a f n o g a l wat b e r o e r i n g . De g r o o t g r o n d b e s i t t e r s , d i e meenden d a t z i j ook a l t i j d nog r e c h t e n h a d d e n , w a r e n e r g t e l e u r g e s t e l d e n de k l e i n e landman begon nu t e p a k k e n v a n de v e l d e n wat ze maar g e b r u i k e n k o n d e n , h e t i s h e t a a r d i g s t en d u i d e l i j k s t d i t ook maar i n de e i g e n w o o r d e n v a n de b u r g e m e e s t e r weer t e geven. De negende i u m s c h r e e f h i j a a n de o f f i c i e r v a n j u s t i t i e : H i e r n e v e n s heb i k de e e r U E d . o p n i e u w t e d o e n toekomen een r a p p o r t v a n de v e l d w a c h t e r T i j m e n Doopenberg,wegens i n dé v e l d e n g e p l e e g d e d i e v e r i j . S r l i g t de gemeente g r o t e l i j k s aan g e l e g e n d a t deze d i e v e r i j e n en s t r o p e r i j e n w e l k e d a g e l i j k s e n d o o r o n r u s t e n v e r w a r r i n g s t o k e n d e e n beoogende P e r s o n e n w e l i n h e t b i j z o n d e r d o o r z e k e r e t e E l s o e e t wonende G e r r i t v a n ƒ Logchem w o r d e n a a n g e z e t , z o s t r e n g m o g e l i j k w o r d e n v e r v o l g d e f i g e s t r a f t , t e r w i j l e r a n d e r s g e e n e i n d e a a n deze zaak t e v i n d e n i s e n de v e r w o e s t i n g e n en v e r n i e l i n g e n i n de v e l d e n d a g e l i j k s d r e i g e n t o e t e nemen. De gemeente h e e f t na l a n g d u r i g e g e s c h i l l e n , deze v e l d e n , s p e c i a a l o o k de E l s o e t e r v e l d e n b i j e e n OP d e n b o c t o b e r 1843 met h e t D o m e i n b e s t u u r g e t e k e n d c o n t r a c t , v o o r een b e p a a l d e som e n a l z o i n e i g e n d o m v e r k r e g e n e n d e z e l v e z i j n t e n g e v o l g e d a a r v a n , O P de k a d a s t r a l e l e g g e r s , t e n name v a n de gemeente E r m e l o g e b r a c h t . H e t d o r p E l s p e e t , o f de zogenaamde V e l d g r a v e n . h e b o e n d a a r o p geen b i j z o n d e r r e c h t , h o e o o k genaamd A l l e p o g i n g e n w e l k e z i j b i j a d m i n i s t r a t i e v e e n rechterlijé ke a u t o r i t e i t e n h e b b e n aangewend,om a l s e i g e n a r e n t e worden e r k e n d . o f d a a r o v e r e n i g beheer u i t t e o e f e n e n , z i j n s t e e d s a f g e wezen en h e t gezag v a n he:t p l a a t s e l i j k b e s t u u r i s i n d e z e n on g e k r e n k t g e h a n d h a a f d . Meermalen v e r v o e g d e n z i j z i c h b i j den Heer S t a a t s r a a d G o u v e r n e u r met v o o r d r a c h t e n v a n v e l d w a c h t e r s o v e r d i e v e l d e n , m a a r z i j n Hoog E . G e s t r . h e e f t e r nimmer op g é : r e a g e e r d . ü E d . A c h t b . h e e f t z e l f b i j m i s s i e v e v a n • 2 december 1 8 4 2 , b i j e e n v o o r g e k o m e n g e v a l , m i j medegedeeld,dat:ërtaaatde

1845 r e l a z e n v a n de zogenaamde o p z i c h t e r s geen g e v o l g k o n worden g e g e v e n . Her v o o r n a a m s t e a r g u m e n t d a t d o o r de zogenaamde V e l d graven voor hun b i j z o n d e r r e c h t wordt aangevoerd,is d a t sedert de i n v o e r i n g v a n h e t k a d a s t e r , t e r w i j l de h e i d e g r o n d e n d o o r de g e s c h i l l e n t u s s c h e n h e t d o m e i n en de gemeen t e , o v e r d e n e i g e n dom, o n b e h e e r d l a g e n , d e onder E l s p e e t g e l e g e n v e l d e n , t e n name v a n h e t d o r p z i j n g e b r a c h t e n z i j u i t b i j z o n d e r e f o n d s e n de d a a r o p g e l e g d e g r o n d l a s t e n hebben b e t a a l d , m a a r i k z a l w e l n i e t n o d i g h e b b e n t e b e t o g e n d a t z o d a n i g e OP n a a m s t e l l i n g w i l l e k e u r i g d o o r de l a n d m e t e r s o f c o n t r o l e u r s v a n h e t K a d a s t e r gedaan, g e e n g r o n d t o t a a n s p r a a k , h o e ook genaamd,kan o o i e v e r e n . Z u l k e a b b u s i v e oo n a a m s t e l l i n g e n t r o u w e n s z i j n i n g r o t e ge t a l e op de k a d a s t r a l e r e g i s t e r s t e v i n d e n en h e t z o u e r ongel u k k i g u i t z i e n i n d i e n iemand d a a r d o o r z o u k u n n e n worden geacht, benadeeld t e z i j n " De o f f i c i e r v a n j u s t i t i e had a a n h e t b o v e n s t a a n d e n i e t g e noeg en dus k l o m de b u r g e m e e s t e r 25 j u n i weer i n de oen en l e verde h e t volgende e p i s t e l ; " Naar a a n l e i d i n g v a n enz.heb i k de e e r e n z . t e doen t o e k o men: t e n e e r s t e , A f s c h r i f t v a n l e t c o n t r a c t t u s s c h e n h e t Domein en h e t g e m . b e s t u u r , b e t r e k k e l i j k de h e i d e v e l d e n . t e n tweede,Een e x t r a c t u i t de K a d a s t r a l e l e g g e r b e t r e k k e l i j k de o n d e r E l s o e e t g e l e g e n h e i d e v e l d e n , t e n derde,Twee e x t r a c t e n u i t de n o t u l e n v a n ds g e m e e n t e r a a d , w a a r u i t Ü.Ed.Achtb.zal c o n s t a t e r e n de de b u g g e m e e s t e r t o t h e t s l u i t e n v a n h e t k o o p c o n t r a c t met E e t Dom e i n , i s bevoegd geweest en i n h e t b i j z o n d e r d a t C o r n e l i s Mouw, l i d v a n de g e m e e n t e r a a d . w e I k e b i j a l w a t v o o r v a l t T é r a d d r a a i er i s e n G e r r i t v a n Edgchem,benevens Hannes Mouw,tot z i j n werk t u i g e n g e b r u i k t ; i n de v e r k o o p t e n behoeve d e r gemeente E r m e l o h e e f t t o e g e s t e m d , w a a r o m d e z e l v e z e k e t , t o e n h i j b i j de r e c h t z i t t i n g met de twee l a a t s t g e n o e m d e n t o t g e t u i g e d d e c h a r g e ge roeoen i s , n i e t h e e f t durven o f w i l l e n v e r s c h i j n e n . t e n v i e r d e , A f s c h r i f t e n e r a f k o n d i g i n g / w e l k e b u r g e m e e s t e r en a s s e s o r e n i n de d r i e d o r p e n d e r gemeente hebben l a t e n a f l e z e n , w a a r u i t H E d . z a l z i e n d a t e r r e e d s OP 19 j a n u a r i j . 1 . b e h o o r l i j k e b e k e n d h e i d aan de zakke gegeven i s . t e n v i j f d e ; A f s c h r i f t e n e r p u b l i c a t i e w e l k e i k nog t e n o v e r v l o e d e i n de b u u r t s c h a p K i e r d e n ' h e b l a t e n doen. I k h o o p d a t deze s t u k k e n u genoegzaam z u l l e n i n l i c h t e n en g r o n d o p l e v e r e n om de P e r s o n e n t e g e n w e l k e p r o c e s s e n - v e r b a a l z i j n i n g e z o n d e n , t e v e r v o l g e n . De v r i j s p r a a k v a n A a r t V l i j m h e e f t a a n l e i d i n g gegeven t o t e r g e r l i j k e h a n d e l i n g e n , w e l k e i k d o o r h e t d a g e l i j k s zenden v a n v e l d w a c h t e r s i n de h e i d e v e l d e n e n h e t aannemen v a n een d r e i g e n d e h o u d i n g , h e b moeten b e t e u g e l e n . E r h e b b e n s a m e n s c h o l i n g e n p l a a t s gehad en smaadredenen t e g e n h e t b e s t u u r g e b e z i g d . I n g e z e t e n e n van Nunspaet,du3 van d e z e l f d e gemeente,welke sedert onheugelijke t i j d e n het gebruik der E l s p e t e r v e l d e n h e b b e n g e h a d , z i j n d o o r G e r r i t v a n Bogchem

1845

Hannes Mouw en a n d e r e n a a n g e r a n d , b e l e d i g d en v a n de p l a g g e n o f de t u r f d i e z i j i n de v e l d e n g e s t o k e n h a d d e n , b e r o o f d e n h e t i s i n d e r d a a d t e v r e z e n d a t i n d i e n e r d o o r de r e c h t e r l i j k e macht geen v e r o o r d e l i n g v a n de b e k l a a g d e p e r s o n e n k a n w o r d e n u i t g e s p r o k e n , e r t o n e l e n v a n o p r o e r en g e w e l d z u l l e n w o r d e n aanger i c h t , w e l k e t o t buitengewone m a a t r e g e l e n a a n l e i d i n g z u l l e n en moeten g e v e n . " De zaak t e g e n A a r t V l i j f c kwam i n h o g e r b e r o e p en z o u op 1 a u g u s t u s v o o r h e t P r o v i n c i a a l G e r e c h t s h o f b e h a n d e l d worden.De b u r g e m e e s t e r l i e t t o e n on 28 j u l i n o g even aan de o f f i c i e l v a n j u s t i t i e w e t e n , d a t h i j had vernomen d a t e r dan b u i t e n de g e meente w o o n a c h t i g e g e t u i g e n zouden v e r s c h i j n e n , d i e zouden w i l l e n b e w i j z e n d a t e r t e E l s p e e t t e n a l l e n t i j d e e e n e i g e n beheer of zogenaamd e e n b o e r e n g e r e o h t o v e r de v e l d e n h e e f t b e s t a a n . De b u r g e m e e s t e r h e r h a a l t dan nog e e n 3 , d a t e r n o o i t een e i gen b e s t u u r i s geweest en d a t de G o u v e r n e u r s t e e d s g e w e i g e r d h e e f t de d o o r z i c h noemende B o e r r i c h t e r s v o o r g e d r a g e n e v e l d w a c h t e r s t e benoemen. T e n s l o t t e w a a r s c h u w t h i j v o o r de p a r t i j d i g h e i d v a n g e t u i g e n , z o a l s o n l a n g s b i j een r e c h t b a n k g e b l e k e n w a s , t o e n deze p e r s o n e n , w e l l i c h t l e d e n o f beambten v a n h e t boer e n g e r e o h t geweest zouden z i j n . D i t i s n i e t e r g d u i d e l i j k . Het k a n t o c h m o e i l i j k e e n g e heim genootschap z i j n geweest. Z i j d e l i n g s v e r b a n d houdende met deze k w e s t i e s , s c h r e e f de b u r g e m e e s t e r OP 20 a u g u s t u s aan de o . v . j . : H i e r n e v e n s heb i k de e e r U E d . t e doen toekomen e e n p r o c e s - v e r b a a l v a n d o o r E v e r t Mouw,landbouwer t e V i e r h o u t e n , j e gens de b u r g e m e e s t e r d e z e r gemeente g e b e z i g d e b e l e d i g e n d e u i t d r u k k i n g e n en aan e e n l i d v a n de g e m e e n t e r a a d t o e g e b r a c h t e s l a g e n , w e t e n d e v a n d o o r h e t p l a a t s e l i j k b e s t u u r voorgenomen / verkoping van enige percelen heideveld. Deze E v e r t Mouw i s e e n z e e r s l e c h t voorwerp,éen man d i e \ g r o o t m i s h r u i k maakt v a n s t e r k e d r a n k , s c h i e r d a g e l i j k s d r o n k - \ en i s en d a n n i e t s o n t z i e t en niernadd s p a a r t . H e t i s én één / woord,een door en door g e v a a r l i j k s u j e t , e e n r e c h t e l u i p e r d , / z o a l s men i n h e t gemene l e v e n z o u z e g g e n . Denzelve h e e f t op m i j n oproeping,om gehoord t e w o r d e n , n i e t v e r k i e z e n t e v e r s c h i j n e n

'

Zo d a a r k o n d i t v o o r w e r p h e t v o o r l o p i g w e l mee doen. E v e r t nam e c h t e r e e n v e r d e d i g e r e n d i e s c h r e e f e e n r e q u e s t aan de r e c h t b a n k , w a a r o p de b u r g e m e e s t e r weer op moest a n t w o o r d e n . H i j deed d i t 20 o c t o b e r a l s v o l g t ; Het i s v o o r m i j e e n k i e s c h e en m o e i l i j k e t a a k om o p h e t door U E d . A c h t b . b i j m i s s i e v e v a n d e n 14 d e z e r i n m i j n handen g e s t e l d e r e q u e s t v a n E v e r t Mouw t e b e r i c h t e n , u i t h o o f d e d a t i k p e r s o o n l i j k b i j deze zaak b e t r o k k e n b e n . Daar i k n o c h t a n s a m b t s h a l v e g e r o e p e n w o r d t om m i j n g e v o e l e n t e z e g g e n , z a l i k b e r i c h t e n zo a l s i k m i j i n g e w e t e n v e r p l i c h t a c h t en met a f l e g g i n g v a n a l l e v o o r o o r d e e l en p a r t i j d i g h e i d .

De v e r o o r d e e l d e h e e f t v o o r g e g e v e n en h e t i s d o o r z i j n v e r d e d i g e r a l s e e n voorname g r o n d v a n v e r o n t s c h u l d i g i n g n a a r vo r e n g e b r a c h t , d a t h i j b i j m i j z o u gekomen z i j n OP e e n b e s c h e i dene w i j z e , o m o v e r z i j n b e l a n g e n t e n a a n z i e n d e r h e i d e v e l d e n t e s p r e k e n . D i t i s g e h e e l en a l b e z i j d e n de w a a r h e i d . H i j i s , t e r w i j l i k m i j a l l e e n c o m i j n k a n t o o r b e v o n d , o n s t u i m i g , m e t ee s t o k i n de h a n d , i n een d r e i g e n d e h o u d i n g i n g e k o m e n , h e e f t t o e n m i j , z o n d e r d a t i k i n de g e l e g e n h e i d was hem z i j n o n g e l i j k on4 der h e t oog t e brengen,met v e l e r l e i smaadredenen t e r z a k e v a n de v e r k o o p d e r h e i d e g r o n d e n , m i j b e j e g e n d en h e e f t t o e n i k hem b i j e e n arm genomen en b u l t e n de deur g e d r o n g e n had,met zijn s t o k t e g e n de g l a z e n g e s l a g e n , o n d e r h e t u i t e n d e r v s r n e d e r e n s t e s c h e l d w o o r d e n . Nadat d i t t e n m i j n e h u i z e g e b e u r d was beg a f h i j z i c h n a a r h e t d o r p en z i j n daar de b e l e d i g i n g e n a l s mede m i s h a n d e l i n g e n v o o r g e v a l l e n , t e r z a k e v a n w e l k e h i j v e r o o r d e e l d i s . I n d i e n h i j i n t u s s c h e n v r o e g e r g e t o o n d had e e n r e d e l i j k mensch e n r u s t i g b u r g e r t e z i j n , z o u e r v o o r z i j n i n deze géhouden g e d r a g e n i g e v e r o n t s c h u l d i g i n g t e v i n d e n z i j n omdat h e t w e l s c h i j n t d a t h i j d o o r a n d e r e n i s a a n g e h i t s t en t o t e e n w e r k t u i g v a n snode b e d o e l i n g e n g e b e z i g d , m a a r h e t t e g e n d e e l i s o n g e l u k k i g waar. Het i s o v e r b e k e n d en kan d o o r honderde g e t u i g e n b e v e s t i e d w o r d e n , d a t de man immer,zo vaak h i j v a n h u i s i s , z i c h a a n onma t i g g e b r u i k v a n s t e r k e d r a n k s c h u l d i g maakt,dan n o r s , v o l wrev e l e n overmoed i s , n i e m a n d o n t z i e t , m e t i e d e r t w i s t z o e k t , h e t v o o r a l OP h e t b e s t u u r g e l a d e n h e e f t , w e l k s h a n d e l i n g e n h i j i n h e t h a t e l i j k s t d a g l i c h t p o o g t t e s t e l l e n : t e r w i j l h i j d o o r OP r o e r i g e g e s p r e k k e n t w e e d r a c h t z o e k t t e z a a i e n en o r d e e n r u s t t e s t o r e n . H e t s c h i j n t n o c h t a n s d a t de v e r o o r d e l i n g w e l c e h h j n u o n d e r g a a n h e e f t , h e m t o t berouw en i n k e e r h e e f t g e b r a c h t . I n d i e n h i e r d o o r z i j n v e r b e t e r i n g , z o n d e r v e r d e r e t u c h t i g i n g zo mocht kunnen w o r d e n t e w e e g g e b r a c h t , z o u i k w e l wenschen d a t om z i j n h u i s e l i j k e o m s t a n d i g h e d e n en v o o r a l om z i j n v r o u w en k i n d e r e n , d i e ook a l v e e l v e r d r i e t v a n hem hebben o n d e r v o n d e n , v a n de hem o p g e l e g d e g e v a n g e n i s s t r a f o n t h e v e n w i e r d , m e e n i k meer d o o r h e t a a n g e v o e r d e U Ed.genoegzaam on de h o o g t e t e hebben g e b r a c h t , o m t e kunnen b e o o r d e l e n i n h o e v e r r e h e t a l dan n i e t raadzaam i s , h e m g e h e e l o f g e d e e l t e l i j k , v a n de o n g e l e g d e s t r a f te ontheffen." De t o t a l e o p p e r v l a k t e van de aan de gemeente gekomen h e i d e v e l d e n b e d r o e g 24148 b u n d e r s . De a a r d a p p e l o o g s t v a n 1844 was d o o r h e t t e v e e l aan -water, v o o r e e n g r o o t d e e l i n de g r o n d v e r r o t . De o o g s t van 1845 was h e e l s l e c h t , d o o r een z i e k t e v a n h e t gewas. I n m a a r t nam de g e m e e n t e r a a d h e t b e s l u i t d a t de d r i e v e l d w a c h t e r s i n de gemeente v a n s t a n d p l a a t s moesten w i s s e l e n v o o r een o n b e p a a l d e t i j d . L u b b e r t u s Jansen moest v a n E l s p e e t n a a r

1845.

Ermelo en l i j m e n Doppenberg g i n g van Ermelo n a a r E l s p e e t . De v e r h u i z i n g van hen,naar de nieuwe s t a n d p l a a t s e n zou moeten p l a a t s hebben t u s s c h e n 30 maart en 7 a p r i l . D i t l i j k t w e l een z w a r e s t r a f m a a t r e g e l maar e r w o r d t n i e t d u i d e l i j k gemaakt wat de reden i s geweest. Een onlangs gemaakte b e p a l i n g , d a t e r b u i t e n v o l s t r e k t e n o o d z a k e l i j k h e i d geen v r e e m d e l i n g e n t o t p u b l i e k e werken mochten worden g e b e z i g d , z o u naar men meende h e i l z a a m werken b i j de w e r i n g van b e d e l a r i j en l a n d l o p e r i j , w a a r v a n de ingezetenen,ondanks de v e r o r d e n i n g e n , v a n t i j d t o t t i j d n o g a l v e e l l a s t en h i n d e r ondervonden.Dus geen g a s t a r b e i ders. Ondanks h e t f e i t d a t de k e r k e l i j k e b e s t u r e n k l a a g d e n o v e r de toenemende armoede,was de burgemeester nog van g e v o e l e n d a t dgge gemeente b i j h e t aanwenden van gepaste m i d d e l e n , t o t een hoge t r a p van b l o e i en w e l v a a r t kon worden opgevoerd. H i j z e g t v e r d e r d a t de aanvragen om gronden i n e i g e n dom o f e r f p a c h t t e k r i j g e n , d a g e l i j k s toenemen en d a t h e t met de voornaamste t a k van h a n d e l , h e t a k k e r m a a l s h o u t , w e l h e e l goed g i n g . De s c h o r s b l e e f p r i j s h o u d e n d , e v e n a l s de h a n d e l i n h e i d e , v o o r de b a k k e r i j e n en bezemmakerijen. b o o r de gemeenteraad was een r e g l e m e n t o p g e s t e l d v o o r de d i e n s t der nachtwachten,maar de Gouverneur had e n k e l e bezwaren en daarom s c h r e e f de Distr.comm.Baron S l o e t , a a n de b u r g e m e e s t e r , h s t v o l g e n d e b r i e f j e : "Op h e t ingezonden r e g l e m e n t v o o r de n a c h t w a c h t e n z i j n de v o l g e n d e bedenkingen g e v a l l e n , d i e de Gouverneur wenscht v e r a n d e r d , o f voldoende o p g e h e l d e r d t e h e b b e n , a l v o r e n s d i t s t u k t e r t a f e l van Ged.Staten t e brengen. A r t . 3 ;ook ongetrouwde vrouwen en weduwen,hoofden van h u i s g e z i n n e n z i j n d e , z u l l e n een p l a a t s v e r v a n g e r op de wacht zenden. Zo algemeen a l s d i t h i e r s t a a t , z o u d e n e r ook t o e v e r p l i c h t z i j n ; arme n a a i s t e r s , s p i n s t e r s e n z . d i e a l l e e n i n een kamer wonen en dus hoofden van een g e # i n z i j n , j a z i j d i e door de a r m b e s t u r e n bedeeld worden,zouden n i e t v r i j z i j n , d i t kan n i e t b e d o e l d worden. A r t . 6 b e p a a l t de twee e n i g s t e v e r s c h o n i n g e n . A r t . 1 0 ; I e d e r t o e t e s t a a n om z i c h met een geweer t e wapenen,om h e t even o f z i j e r a l dan n i e t mede weten om te gaan en o f h e t goede o f s l e c h t e geweren z i j n , a c h t men te g e v a a r l i j k . Waarom de manschappen n i e t met p i e k e n gewapend?die eens v o o r a l door de gemeente worden a a n g e s c h a f t en door enen commandant d e r wacht aan den anderen worden overgegeven. A r t . 1 1 ; H i e r w o r d t a a n de onvermogenden,die n i e t op de^ wacht v e r s c h i j n e n , d e s t r a f o p g e l e g d om d r i e n a c h t e n a c h t e r e e n op de w a c n t t e t r e k k e n , d i t a c h t men t e h a r d en o n u i t v o e r l i j k . E r i s g r o o t o n d e r s c h e i d t u s s c h e n een bez o l d i g d k l e p p e r m a n , - . i e c e s n a c h t s o v e r s t r a a t g a a t en

1845.

!

IJ

m e e s t a l i n z i j n h u i s j e r u s t en dan daags g a a t s l a p e n en een b u i t e n w a c h t d i e op ongebaande wegen,de g a n s c h e n a c h t moet l o p e n en des daags w e r k e n . Eén dag p o l i c i e g e v a n g e n i s v i n d t meti b e t e r . " De S t a a t r a a d , G o u v e r n e u r der P r o v i n c i e Gelderland, k e u r d e w e l de v o o r d r a c h t v a n B u r g e m e e s t e r en A s s e s o r e n goed,om t o t v e l d w a c h t e r d e r gemeente E r m e l o t e benoemen: G e r r i t D i j k g r a a f ' , op een j a a r w e d d e v a n f . 1 8 2 , u i t de gemeentekas te voldoen. B i j h e d . S t . w a s deze zomer een v o o r d r a c h t b i n n e n g e k o men om aan d r i e o n d e r w i j z e r s i n G e l d e r l a n d een gratificat i e t e g e v e n u i t de p r o v i n c i a l e f o n d s e n , w a a r o n d e r ook was Peter Beelen u i t Elspeet. H i e r o v e r o n t s t o n d n o g a l e n i g e v e r b a z i n g b i j de gemeent e en de o n d e r w i j s a u t h o r i t e i t e n . Ken v r o e g n a d e r op t e g e v e n hoe B e e l e n d a a r t o e i n a a n m e r k i n g had k u n n e n komen, d a a r e r v o l g e n s b e r i c h t v a n de P r o v . C o m m i s i e v a n o n d e r w i j s ' / z i j n s c h o o l een d e r s l e c h t s t e i s en i n d i e n d a a r i n n i e t e e r l a n g v e r b e t e r i n g worde b e s p e u r d , w a a r s c h i j n l i j k z e l f s op z i j n s c h o r s i n g z a l w o r d e n a a n g e d r o n g e n . "

1846 A l s e r t e E l s p e e t sorake i s van vergadering,dan b e t r e f t dat v a n z e l f s p r e k e n d de k e r k e r a a d . Andere v e r g a d e r i n g e n kende men t o e n nog n i e t . I n de v e r g a d e r i n g dan v a n 24 j a n u a r i v e r s c h e e n D r e e s j e v a n de K o l k , d a a r g e r o e n e n om e e n k e r k e l i j k e b e s t r a f f i n g t e ondergaan,wegens g e o l e e g d e o n t u c h t , w a a r u i t i n d i t g e v a l e e n k i n d geboren w a s . D a a r n a v e r s c h e e n G r i e t j e L e u s i n k g a l s a l g e m e e n ( ? ) i n hoog zwangere t o e s t a n d . Z i j l e g d e d i e o e d r o e f h e i d a a n de dag. De d a d e r s waren n i e t v e r s c h e n e n . Eén e r v a n , E v e r t v a n Molen,kwek e l i n g ( ? ) d e r g e m e e n t e , v e r s c h e e n on 26 j a n u a r i . D e a n d e r e R. P l u i m , w e i g e r d e medewerking en l i e t z i c h h e l e m a a l n i e t z i e n . E e n v e r g a d e r i n g on 4 mei was belegd,om t e p r a t e n over het wangedrag v a n de bekende E v e r t Mouw, d r o n k e n s c h a p e n e r g e r l i j k e o n t h e i l i g i n g , o n zondag 26 a o r i l g e n l e e g d . E r werd b e s l o t e n om hem 11 mei t e ontbieden.Om b i j z o n d e re r e d e n l a t e r u i t g e s t e l d t o t 12 m e i . J o h a n n e s Mouw,zijn oudere b r o e r dus,was n i e t a a n w e z i g . U i t h e t o n d e r z o e k , d a t begon n a d a t E v e r t e i n d e l i j k v e r s c h e nen w a s , b l e e k door e i g e n b e k e n t e n i s , d a t h i j zondag 26 a p r i l , o n e n i g h e i d had gehad met z i j n vrouw. Naar E l s p e e t gekomen e n na on v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n j e n e v e r g e d r o n k e n t e hebben,was h i j , n a h e t e i n d e v a n de k e r k d i e n s t , d e t o r e n b i n n e n g e d r o n g e n en h a d h i j de k l o k k e n ge l u i d , t o t g r o t e e r g e r n i s v a n v e l e n . De v o o r l o p i g e b e s t r a f f i n g door de p r e d i k a n t , v e r m o c h t hem n i e t t o t ootmoed t e stemmen. H i j z o c h t a l l e r l e i v e r o n t s c h u l d i g i n g , v o o r a l i n z i j n onvermogen t e n goede. H i j d r e i g d e met a f s c h e i d i n g v a n de g e m e e n t e , i n d i e n men hem i n h e t onenbaar zou b e s t r a f f e n . V i j f dagen l a t e r werd h i e r o v e r onhieuw v e r g a d e r d e n werd e e n p a r i g b e s l o t e n hem de toegang t o t h e t H e i l i g Avondmaal t e o n t z e g g e n . V e r d e r werd b e s l o t e n ook h e n t e b e s t r a f f e n e n t e v e r m a n e n , d i e hand o f h u i s g e l e e n d hadden t o t konen o f v e r k o pen v a n de s t e r k e drank OP zondag. I n de v e r g a d e r i n g v a n 10 december o n t b r a k J o h a n n e s Mouw, d a a r h i j OP 2b november was o v e r l e d e n , 5 7 j a a r oud. H i j werd h e e l P l e c h t i g h e r d a c h t . H a d v e e l g e l e d e n , n a a r men z e i , o o k door het v e r d r i e t o v e r z i j n b r o e r E v e r t . I n deze e n de komende j a r e n t r a d een k l e i n d e e l v a n de Mouwen OP,die b e n a a l d n i e t t o t de crème de l a crème v a n h e t dorn b e h o o r d e n e n E v e r t , d i e t e V i e r h o u t e n woonde,kon b e s l i s t n i e t t o t de b e s t e n g e r e k e n d w o r d e n . A l l e e n i n d r o n k e n s c h a p was h i j e e n u i t b l i n k e r . Z i j n s c h o o n z u s t e r , d e weduwe v a n Hend r i k u s , z e t e l d e i n de Zwaan. V e r m o e d e l i j k h e e f t z i j h e t ook m o e i l i j k gevonden e n hem e e n paar b o r r e l s t e w e i g e r e n . I e d e r j a a r s c h r e e f de b u r g e m e e s t e r i n j a n u a r i e e n o v e r z i c h t v a n h e t a f g e l o p e n j a a r . H i e r i n komt ook e l k j a a r e e n t a b e l v o o r , w a a r i n p r e c i e s i s a f t e l e z e n op w e l k e l e e f t i j d

1846 op w e k e l e e f t i j d de mensen i n de gemeente g e s t o r d e n w a r e n D i t i s e l k j a a r o n g e v e e r g e l i j k e n g o l d dus ook v o o r E l s p e e t in h e t e e r s t e l e v e n s j a a r o v e r l e d e n 17 P e r s o n e n , t u s s c h e n 1 ên 3 j a a r o v e r l e d e n e r 10, i n de g r o e p v a n 3 t o t 10 j a a r was h e t dn d i t j a a r 19 k i n d e r e n , t u s s c h e n 10 en. 20 j a a r o v e ? ï e d e T m a l ? 2 p e r s o n e n e n v a n 20 t o t 30 j a a r 6, t u s s c h e n 30 e n 40 k a r war.n h e t e r 7. Van 40 t o t 50 j a a r o v e r l e d e n e r 3. T ? L ? h e n 50 en SO j a a r 6 e n v a n 60 t o t 70 j a a r ook 6, t u s s c h e n 70 In I S j L r 9 s t u k s e n t u s s c h e n 80 e n 90 j a a r w e e r 6. E r b l i j k t dus u i t d a t vóór h u n t i e n d e j a a r o v e r l e d e n was e e n a a n t a l v a n 46 k i n d e r e n e n n a h u n t i e n d e j a a r 45 o e r s S n ^ De g r o o t s t e h e l f t was d u s vóór h u n t i e n d e ]dr a l overleTel I n h e t z e l f d e j a a r v e r s l a g l u c h t de b u r g e m e e s t e r ook weer z i j r y g e m o e d o v e r de E l s p e t e r s , i n deze w o o r d e n : Het s m a r t m i j t e m o e t e n v e r m e l d e n , d a t , t e r w i j 1 de i n g e z e t e n e n v a n E r m e l e en Nunspeet z i c h s t e e d s door z u c h t t en o n d e r w o r p e n h e i d aan de b e s t a a n d e w e t e n r e g l e m e n t e n nnLr s c h e i d e n , d i e v a n Elspéet d a a r e n t e g e n z i c h d " ? e e n g l e s t ? a l o n r o e r , w e e r s p a n n i g h e i d en m i s k e n n i n g v a n h e t gezag i9 f h e e ^ k l t ^ S ± £ X l r S ke™erken,welke t o t o n a a ^ g e f a ^ b o L i n ï f ' / é t T B n g e M a t ï'g'h^/^^dÏÏf?^ 11 ^ ^ e ^ ' ^ *>ete2£- / Deze g e e s t h e e f t z i j n o o r s o r o n g i n g e s c h i l l e n o v e r i» o n h e i a e tZefnTTTlltrX - l d e f e n woeste g r o n d " , ^ ™ de g e m e e n t e , u i t k r a c h t v a n e e n met h e t Domein g e s l o t e n n v e ™ v Komst d e n e i g e n d o m h e e f t v e r k r e g e n , d o c h w?a??? zi?£

£ 3 £ a S e - ^ | n - f t f 7 ^ S l t - ^ - i è £ r S :
reTTTTlTelTmeTTl

kosten kunnen t e n g e v o l g ven i e T T ^ T f T

T l ; T L T r h

e

s c h l k

-

^

^ L t dl™ | ? ^ " n " r T m l'^rt.U de o b z a u k 1 + 77 ' / e a - r 3 P a n n - G h t L d v a n de E l s p e t e r s t e z o e k e n i n de prr s t i g e g e s c h i l l e n y o v e r h e t e i g e n d o m s r e c h t - v a n de h e i d e v e l d ^ s c n i K K i n g , b i i j K t OOK d u i d e l i j k d a t h i j e r t o c h n i e t vnnr i n o

strn°??ntnV?n,°Vert?igd i s d a t d e gemee^fhle? i ? a " H o l t lltl ; i ? ? / dKe a r e c h to e" l lbJe z a t d i e o v e r t u i g i n g n i e t / a ? ; L z e sï™k Set ? ? ï ? ; ? t o t e e n ^ t a P r a s k e n soms t o t " i j val t t o c h 0 0 k n i , e t t e o n t k e n n e n , d a t de m e n s e l i n E l o p e e t eeuwen l a n g o v e r de h e i d e v e l d e n en de b o s c h e r E l L li«£S £ T J J d € l e r h ^ g d e , k o n d e n b e s c h i k k e n , z i j k o z e n i f t Sm m £ E h U 5 b o e r n c h t e r s e n H o l t r i c h t e r s . d i e h e t attLd daa?

ïas£!^ £77LuStnUnb?rottviny S T S 7 Harderwijk,moest

immengeld worden b e t a a l d . Ging

*

k ï s o m s een

1846 b e e t j e m o e i l i j k o f n i e t v r i j w i l l i g , d a n v e r l e e n d e de o n d e r s c h o u t z i j n medewerking. B i j de o n a f h a n k e l i j k e houding der E l s p e t e r s s p e e l d e ook een r o l , d a t z i j nimmer een s o o r t o v e r h e i d s g e z a g g e v o e l d hadd e n , w a a r n a a r z i j z i c h d a g e l i j k s t e r i c h t e n hadden. I n de P r a n s c h e t i j d keek h e l e m a a l niemand n a a r E l s p e e t om en vóór 1 7 9 5 maakte E l s p e e t d e e l u i t van h e t schoutambt B a r n e v e l d . D i t s t e l d e ook n i e t s voor. B a r n e v e l d l a g v e r weg en c o n t a c t e n waren e r n a u w e l i j k s . V e r d e r waren e r a l l e e n nog de Ambtsjonkers,waarmede men nog i e t s r e k e n i n g diende t e houden. I n de p r a c t i j k kwamen z i j e c h t e r maar eenmaal oer j a a r , om de k e r k e n r e k e n i n g t e c o n t r o l e r e n . D i t h i e l d dan i n h o o f d z a a k i n , d a t z i j i n ëen paar dagen enorme v e r t e r i n g e n maakten i n de h e r b e r g en wat r o n d k e k e n of e r ook e h k e l e knapoe s t r u i se b o e r e n d o c h t e r s r o n d l i e p e n . Het e r g s t e was dat d e ' k e r k d i e r e k e n i n g e n moest b e t a l e n . Zo kwam E l s o e e t e e r s t i n 1818 onder een g e m e e n t e l i j k e ov e r h e i d . Men zag n i e t d i r e c t de n o o d z a a k , o f de v o o r d e l e n e r van i n . Het g e m e e n t e l i j k a o o a r a a t vond de v e r p e r s o o n l i j k i n g i n de s c h o u t , l a t e r b u r g e m e e s t e r . De mening van hem was b i n dend. De n a a r menschen d i e i n de gemeenteraad z a t e n , k o n d e n araoer l e z e n e n s c h r i j v e n . A l l e e n h e t r a a d s l i d u i t E l s o e e t C o r n e l i s Mouw,durfde de b u r g e m e e s t e r t e g e n s o r e k e n i n de a l l a n g s l e p e n d e k w e s t i e van de h e i d e v e l d e n . De b u r g e m e e s t e r s p r a k a l t i j d z i j n t w i j f e l s u i t , i n v o o r komende g e v a l l e n , b e t r e f f e n d e h e t r e c h t der E l s p e t e r s oo de h e i d e v e l d e n . Wel e r k e n d e h i j h e t r e c h t oo h e t E l s o e t e r b o s c h . I n 1843 werd h e t e i g e n d o m s r e c h t over de v e l d e n a l s een o n v e r w a c h t e b u i t i n de s c h o o t van de gemeente geworpen. Z i j begon a l v r i j s n e l met de v e r k o o o v a n v e r s c h i l l e n d e s t u k k e n , m a a r l i e t de omstreden E l s o e t e r v e l d e n v o o r l o o i g ona a n g e r o e r d . De v e l d e n onder E r m e l o en Nunsoeet gaven u i t e r aard geen m o e i l i j k h e d e n . We h o r e n i n deze j a r e n n i e t v e e l meer over de d e s e r t e u r s , maar i n j u n i v i n g de v e l d w a c h t e r e r nog weer twee n . 1 . C h r i s - ' t i a a n Harms P l a s en A r i e K r a a n . Z i j waren gaan l o p a n van h e t w a c h t s c h i p "de S c h e l d e " t e H e l l e v o e t s l u i s . D e v o l g e n d e morgen v r o e g werden ze n a a r H a r d e r w i j k o v e r g e b r a c h t . I n seotember v o e r t de b u r g e m e e s t e r een c o r r e s p o n d e n t i e ov e r e e h p r o c e s - v e r b a a l , w a a r i n een G e r r i t Mouw wordt genoemd, t e w i e n s n a d e l e n i e t s bekend b l i j k t t e z i j n . V e r d e r z e g t de b u r g e m e e s t e r h i e r i n : " Het E l s o e t e r b o s c h i s een gemeenschappel i j k eigendom,van een groot a a n t a l p e r s o n e n , w e l k e r e c h t op een z e k e r a a n t a l bomen i n h e t z e l v e hebben. Het s t a a t onder b e h e e r van H o u t r i c h t e r s , v a n welke C o r n e l i s Mouw,landbouwer t e E l s p e e t , h e t hoofd i s . "

1847 We vangen d i t j a a r aan met een v e r m a k e l i j k e en lachwekkende g e s c h i e d e n i s , a l t h a n s i n onze ogen, voor de b e t r o k k e n was h e t d e s t i j d s een droeve en e r n d t i g e z a a k . l e n hïstoïïsSh b e l a n g r i j k e z a a k i s h e t ook n i e t , m a a r a l s g e b e u ? ? e n t e i ? Te omhouw % a n een t i j d b e e l d i s h e t w e l b e l a n g r i j k Wat was h e t g e v a l . Z o a l s i e d e r e e n wtret w a s ' e l k e E l s p e t e r v r o e g e r een s t r o o e r . D i t kon ook h a a s t n i e t a n d e r ? ? w a n t j e E l s p e t e r ondervond O O K de o v e r l a s t en schade v a n het vrii o v e r a l l o s l o o e n d w i l d . Hoe kan men h e t de mensen k w a l i T k n e men dat z i j de b e e s t e n v i n g e n d i e hun k o o l of kolen wra

i y £ l l e e £ d e J a c h t £ e e r d i e mogen e t e n ? Toeh was s t r o o e n a l J T i ? J r ? J ï a r? ro fS Vd £l t e n t 0 e W e r d e r o o k i e m a n d gebakt

, v o o r j a a r ook J a n Kamoer. H i j werd v e r ^ t h » i s s t r a f - Z i j n moeder,de w e d . K a m ^ r w e l l i c h t g e h o l o e n d i e n d e een r e q u e s t ij> b i j ' d e P r o c u r ? u ? ? g e n e r a a l m G e l d e r l a n d en d i e s t u u r d e dat n a a r de b u r g e m e e s t e ? om b e r i c h t . Die b e g a f z i c h n a a r de P r e d i k a n t v a ? f o ^ I n e n ? b e r g e n om i n l i c h t i n g e n . De domine v e r k l a a r d e d a t ffiSSer i n de gemeente g p n s t i g bekend s t o n d en dat h i j z i e ? z e ? ? ? ? d e r s c h e i d e door l i e f d e en z o r g v o o r z i j n o n g e l u k k i g e mieter n n

7

ttl^

i i ? 1A

1

*^

t u

tea7^t°etirSt?n

A

T

T

'

He b u r g e m e e s t e r voegde daar ook nog e n k e l e woorden t e n g u n s t e van J a n aan toe,maar g e h o l o e n h e e f t h e t h e l a a s n i e t . E n K e l e weken l a t e r t r o k R i k Kamoer,broer v a n J a n met een v r i e n d n a a r Arnhem,om z i j n b r o e r zo m o g e l i j k t e bezoeken. D i t i s hem e c h t e r n i e t g e l u k t . E e n E d e l Groot A c h t b a re u i t Arnhem,die v e r m o e d e l i j k i e t s gehoord had v a n R i k en d i e n s w e d e r v a r e n , s c h r e e f h i e r o v e r aan de burgemeester.Dan v o l g t h e t g e e n R i k aan de b u r g e m e e s t e r v e r k l a a r d e : . ó ? R a k ? a m ? e r H e e f t m i j v e r k l a a r d , d a t h i j oo donderdag, de 1 7 de j u n i j . l . i n de h e r b e r g van z e k e r e H e n d r i k s , " H e t w i t t e o a a r d " genaamd,te Arnhem,aan t a f e l h e e f t v i n d e n z i t t e n , een hem onbekend o e r s o o n , d i e h i j naderhand h e e f t v e r nomen genaamd t e z i j n Witmond,het b e r o e o v a n zaakwaarnemer u i t o e f e n e n d e , d a t deze man,welke r e e d s door de k a s t e l e i n met z i j n behangen s c h i j n t bekend gemaakt t e z i j n geweest met de man een g e s o r e k h e e f t aangeknooot o v e r z i j n gevangen b r o e r en hem h e e f t gezegd,dat h i j wel kans z a g om z i j n b r o e r l o s t e ^ r i j g e n , m a a r dat d i t g e l d zou moeten k o s t e n , d a t h i j oo z i j n v r a a g h o e v e e l dat w e l wezen m o e s t , t e n antwoord heeft g e g e v e n . , . 1 3 . 8 0 , e r b i j v o e g e n d e , d a n kunt g i j v e r z e k e r d z i j n d a i h i j a a n s t a a n d e zondag v r i j en f r a n k , b i j u aan h u i s z i t . h i j z a l dan d a a r n a nog wel een week o f z e s moeten z i t -

tl£TaT

i£TUa£Br

ï A J D g e h e e l v r i j . Dat h i j , g e t u i g e , daarop a a n deze Witmond ƒ . 1 3 . 8 5 , i n o l a a t s van ƒ.13^80 h e e f t gege-' ven,omdat d i t met h e t g e l d zo uitkwam. De g e t u i g e , R i k ? v e r k l a a r d e w i j d e r s , d a t h i j met deze Witmond ook g e s p r o k e n had o v e r een b r i e f , d i e h i j v o o r z i j n b r o e r b i j z i c h had,doch en w a a r v a n h i j geen kans zag hem d i e t e b e z o r g e n , d a t d i e onbe-

"0

i

1 847 kende Witmond gezegd h a d , d a t h i j d a a r t o e ook w e l g e l e g e n h e i d w i s t en d a a r o p de b r i e f , d i e h i j hem t o e r e i k t e , b e v o e l e n d e , g e v r a a g d h a d , " z i t e r geen g e l d i n 9 " d a t on z i j n ontkennend antwoord,Witmond hem h e e f t g e z e g d , " i k z o u e r t o c h i e t s i n doen",dat h i j hem d a a r o p een g u l d e n , d i e h i j t o e n van z i j n kameraad,Hanne s v a n Logchem leende,omdat h i j geen g e l d meer b i j z i c h h a d , b i j de b r i e f h e e f t t e r hand g e s n e l d en d a a r b o v e n nog t i e n c e n t s , v o o r de o p p a s s e r i n de gevangen i s , v o o r de b e z o r g i n g v a n de b r i e f , m a a r dat h i j naderhand vernomen h e e f t , d a t z i j n b r o e d e r noch g e l d , n o c h b r i e f h e e f t ontvangen. R i k Kamper v e r k l a a r d e d a t d i t a l l e s iis v o o r g e v a l l e n i n t e g e n w o o r d i g h e i d v a n de k a s t e l e i n , H e n d r i k s en z i j n kammar a a d , H a n n e s v a n Logchem,zoon van J a n v a n Logchem,wonende t e Elsoeet." Ondanks de k r o n k e l i g e s t i j l en de v e l e f o u t e n , b l i j f t h e t e o i s t e l toch het leukst i n het i r i g i n e e l . Die z a t e r d a g h e e f t men i n E l s p e e t u i t e r a a r d t e v e r g e e f s op J a n gewacht en de o p p a s s e r h e e f t h e t d u b b e l t j e n i e t v e r d i e n d , a l l e e n Witmomd werd er,omgerekend i n onze v e r h o u d i n g , een maandloon b e t e r v a n . Tegen de w i n t e r z a t J a n nog s t e e d s i n Arnhem.De domine d i e n d e toen een r e q u e s t i n b i j de Koning,om k w i j t s c h e l d i n g van s t r a f t e v e r k r i j g e n . Ook d i t werd weer a a n de burgemeest e r gezonden v o o r a d v i e s . OP nieuw d r i n g t de b u r g e m e e s t e r oo v r i j l a t i n g a a n e n h i j z e g t dan,dat h i j s t e e d s meer h e t g e v o e l k r i j g t d a t Kamoer h e t s l a c h t o f f e r i s geworden v a n v e r k e e r d e r a a d en m i s l e i d i n g . Dat e r de l a a t s t e t i j d o n d e r E l s p e e t geen b u i t e n s p o r i g h e d e n v a n f e i t e l i j k e w e e r s p a n n i g h e i d O P h e t s t u k d e r j a c h t hebben p l a a t s g e h a d , z o d a t e r ook z i j n i n z i e n s , g e e n termen b e s t a a n om u i t d i e n h o o f d e , i n h e t b e l a n g d e r goede orde,de a a n deze o n g e l u k k i g e man opgelegde s t r a f verder u i t t e voeren. H i e r u i t b l i j k t e n i g s z i n s d a t R i k h i e r o n r e c h t v a a r d i g en m o g e l i j k o n v e r d i e n d , h e e f t moeten b o e t e n v o o r a l h e t g e e n de l a a t s t e j a r e n OP h e t g e b i e d van s t r o p e r i j h e e f t p l a a t s g e h a d . I n september werden de k e r k e r a a d weer g e v a l l e n v a n hoer e r i j gemeld u i t U d d e l . Weer waren twee j o n g e d o c h t e r s daar i n zwangere t o e s t a n d g e r a a k t . E l i z a b e t h B o s c h e n B e e r t j e Kamerman waren h e t s l a c h t o f f e r . D e e e r s t e m e d e p l i c h t i g e zoude z i j n M a r t i n u s ^ a n ' t E i n d e , d i e w e l voor h e t forum v e r s c h e e n , maar a l l e s ontkende.De a n d e r e , H e n d r i k v a n den Hoek was n i e t v e r s c h e n e n . Het waren z a k e n d i e de b r o e d e r s weer v e e l zorgen maakten. OP e e n a n d e r e v e r g a d e r i n g werd b e s l o t e n de m e d e v i e r i n g van h e t avondmaal t e v e r b i e d e n aan O t t o Redeker,omdat deze algemeen bekend s t o n d a l s z i c h nu e n dan v e r g r i j p e n d e a a n g o e d e r e n , d i e n i e t z i j n eigendom waren.

j j ; j <

1847. Nog maar een p a a r weken l a t e r z a t men i n z o r g e n over h e t g e z i n Boonen. De man, Hendrik,had z i c h om o n d e r s t a n d t o t de D i a c o n i e gewend. G e z i e n . d e t o e s t a n d van z i j n gezin,vermoedel i j k was man of vrouw n i e t t o t werken i n s t a a t , b e s l o o t men e e n p a r i g p o g i n g e n aan t e wenden ora h e t g e z i n , m e t twee k l e i n e kinderen,opgenomen t e k r i j g e n i n een k o l o n i e v a n w e l d a d i g heid. I n v e r s c h i l l e n d e v e r g a d e r i n g e n van h e t c o l l e g e was d i k w i j l s g e s p r o k e n over m i s s t a n d e n , b e t r e f f e n d e h e t s c h o o l o n d e r w i j s , van de k i n d e r e n dergenen d i e o n d e r s t e u n i n g van de D i a c o n i e k r e g e n . E e n andere o n d e r s t e u n i n g b e s t o n d n i e t . Armenzorg was u i t s l u i t e n d werk van de d i a k e n e n . Wat nu d i t o n d e r w i j s b e t f e f t , w e r d e n i n de v e r g a d e r i n g van 3 osrfcob e r de v o l g e n d e b e p a l i n g e n v a s t g e s t e l d : 1e De k i n d e r e n d i e v o o r r e k e n i n g van de D i a c o n i e s c h o o l g a a n , s t a a n v o o r z o v e r h e t s c h o o l o n d e r w i j s a a n g a a t , o n d e r onmiddel i j k t o e z i c h t van p r e d i k a n t en d i a k e n e n . 2e Geen k i n d mag O P de s c h o o l voor r e k e n i n g v a n de Diafennie worden opgenomen,zonder s c h r i f t e l i j k b e w i j s van P e r m i s s i e , g e t e k e n d door de p r e d i k a n t , w e l k b e w i j s door de m e e s t e r z a l moeten worden o v e r g e l e g d b i j h e t i n z e n d e n van z i j n r e k e n i n g . 3e I e d e r e maand z a l door de m e e s t e r , b i j p r e d i k a n t en d i a k e nën,moeten worden i n g e l e v e r d een n a u w k e u r i g e ongave v a n het gedrag.de v l i j t en h e t a l of n i e t g e t r o u w b i j w o n e n v a n h e t onderwijs. 4e Tweemaal i n h e t j a a r , O P een t e l k e n s door h e t d i a c o n i e b e s t u u r t e b e p a l e n t i j d , z a l i n een der s c h o l e n , d o o r genoemd b e s t u u r , i n t e g e n w o o r d i g h e i d van de o n d e r w i j z e n d , e e n onderzoek v a n de d i a c o n i e k i n d e r e n worden gehouden. 5e De s c h o o l b e h o e f t e n z u l l e n door de o n d e r w i j z e r s b i j de ad m i n i s t r e r e n d e d i a k e n worden aangevraagd en deze z a l d i e , o f z e l f v e r s c h a f f e n , o f de m e e s t e r m a c h t i g e n ze t e l e v e r e n . De o n r u s t o n t s t a a n rond de h e i d e v e l d e n , b e g o n a f t e nemen. Y a n de k l o k k e n l u i d e r ijjit V i e r h o u t e n h o r e n we n i e t meer en Hannes ( J o h a n n e s ) Mouw was e i n d v o r i g j a a r o v e r l e d e n . E r waren ook g e e n mensen meer d i e de s t r i j d met de gemeente OP v e r a n t w o o r d e w i j z e konden a a n b i n d e n . Door de a a n z i e n l i j k e v e r k o p i n g e n v a n h e i d e g r o n d e n kwam de g e m e e n t e k a s i n goede doen. De s c h u l d e n waren a f g e l o s t en men h i e l d nog ƒ.9600 o v e r . Met de i n g e z e t e n e n van E l s p e e t werd een s c h i k k i n g g e t r o f f e n , o v e r h e t g e b r u i k v a n de v e l d e n . De b u r g e m e e s t e r v e r w a c h t t e dat de e r n s t i g e b o t s i n g e n nu voorgoed t o t h e t v e r l e d e n zouden b e h o r e n en flat v e e l p r o c e d u r e s voorkomen w a r e n . Wat nu p r e c i e s b e r e i k t werd,door de w e d e r z i j d s c h e t o e g e v e n d h e i d , z o a l s h e t werd genoemd,is n i e t bekend,maar had de g o e d k e u r i n g van de hogere i n s t a n t i e s . E e n o n d e r d e e l van

4

1 847. O v e r e e n k o m s t was ook h e t b e s l u i t Van de g e m e e n t e r a a d b e t r e k k e l i j k de h e i d e v e l d e n o n d e r E l s o e e t , d a t de g r o n d en v e r d e r e l a s t e n v a n de t e n g e b r u i k e v a n E l s p e e t b l i j v e n d e h e i d e v e l d e n d o o r de i n g e z e t e n e n v a n d a t d o r p z u l l e n worden g e d r a g e n en d a t z i j j a a r l i j k s b o v e n d i e n i n de g e m e e n t e k a s m o e t e n s t o r t e n een som v a n ƒ . 7 5 , e l k j a a r b i j v o o r s c h o t oo de 2 e j a n u a r i . Om aan deze g e l d e n t e komen k o n d e n z o v e e l g r o n d e n i n e r f n a c h t w o r d e n g e g e v e n a l s n o d i g was t e r v e r k r i j g i n g v a n ƒ. 1 -50. E r kwamen wat n i e u w e r i c h t l i j n e n b e t r e f f e n d e de i n k w a r t i e r i n g . Door i n w o n e r s d i e k l e i n b e h u i s d w a r e n , i n h e t a l g e m e e n d i e geen b o e r d e r i j b e w o o n d e n , werd v a a k g e t r a c h t h u n i n k w a r t i e r i n g weer o v e r t e d o e n aan a n d e r e n . H i e r v o o r n o e s t e n z i j dan al.-, r e g e l een g u l d e n oer 24 u u r b e t a l e n , t e r w i j 1 35 c e n t o e r s o l d a a t , o e r dag w e r d b e t a a l d . Een b e d r a g waar de boe r e n , v o l g e n s de b u r g e m e e s t e r , i n gewone t i j d e n r u i m mee u i t k o n d e n . Met de v o o r h a n d e n r u i m t e zotr' i n h e t v e r v o l g moer r e k e n i n g worden gehouden.

e "5. o

I n z i j n r a p o o r t o v e r de z a n d v e r s t u i v i n g e n z e g t de b u r g e m e e s t e r i n december h e t v o l g e n d e : " d a t h e t d e n n e n z a a d t u s s c h e n de k r i b b e h , w e l k e t o t net b e l e t t e n der v e r s t u i v i n g e n i n het V x e r h o u t e r z a n d z i j n a a n g e l e g d , i s g e o o o t l a n g s een l i j n , m e t een gewone s t o k , w a a r i n een d w a r s h o u t , l a n g d r i e palmen,voorzien v a n v i j f h o u t e n pennen en e v e n r e d i g v e r d e e l d , d u s op e e n a f s t a n d v a n zes d u i m e n v a n e l k a n d e r . d e Dennen l a n g , e e n h a l v e p a l m , z o d a t h e t z a a d e e n h a l v e ' D a i m d i e n i n de a a r de v a l t . I n e l * g a t d r i e k o r r e l s z a a d . Men moet de o o t i n g b i j v o c h t i g w e d e r v e r r i c h t e n , o m d a t h e t zand moet s t a a n . TI e t z a a d waarmede de o o t i n g i s v e r r i c h t i s mmeeK o - h t b i j de h o e r C K . B & l e k , n e g o c i a n t t e Arnhem. " '43.Joy.an J x s t u s v a r T o o r e ne nbs ree n /rem e i n d 1847 £/;i;£ 1 °4 ; j e j v ^ £ 9 a a r n.aar Vlïso.Eree n . I I I j b e b o o r v r : . 1 " ':-è ü v o o r r e n ~ t uon:]e ü r G a r e x , h o v a n z i i r . — re "• Pcao " r e : vre.ere v a n 7 - o t i , v a r P - resta- ->- -ret R oi,aert£.::r.-h re" " r e , 0 rere U t r e , Da O o s t s a U i t n e t program, d e r C o n f e s s i o n e l e p a r t i j , s c h r e e f ook v e r a.x/xende b o e r e n rei v / , i S v a n i l> C x L i -Oilii ~yr' £ J i n J S l s p e e t kwam,of k o r t e r .na, v e s t i g de z i c h naar co.a o o.aan J a c o b v a n To ore ne n be r g.- r, r e l t e 7T t>*e ">*•• * ' 1 -iJb.e*».. j o n g e r e broe r var, de d o m i n e . H i j s t c m d " b i j de ge'meerte t e reek a l y

7

c

1u 84 9_: t r o u w d e h i j met" K a n s j e Have raam n ^ g e U 11 2 l 0 - 1 K ~ "T7 .uo-a!,. D'-ie _ va-1 re reihrer 're •- i e ; .re--;-,. . . . . . P.,o ..... a •. e ; o >v t e x J.M..£ r

i i . A . o cao

u te a .

wa d ., . . . ge uuwa met E l i sa Mar i e P e t r o a e l ' ore.ULt. Het e c h t p a r e v e r l o o r 22 j u l i een z o o n t j e van 3 aten/men. D x t ove r l e e d t e U t r e c h t .

X

1848 I n a p r i l werd h e t door de k e r k e r a a d n o d i g g e o o r d e e l d om h e t l i d d e r gemeente H e n d r i k Mouw,daar h i j b i j h a r h a l i n g v r u c h t e l o o s vermaand was om z i j n v e r r e g a a n d e onmatig h e i d i n h e t g e b r u i k v a n s t e r k e d r a n k , e n h i j t e l k e n s i n be s c h o n k e n t o e s t a n d i n h e t ooenbaar g e z i e n werd,het h e i l i g avondmaal t e o n t z e g g e n , v o o r onbepaalde t i j d . H i j was v e r m o e d e l i j k de bewoner van de " g r o t e h o f " en h a l f b r o e r van J o h a n n e s , B e e r t en E v e r t . De b u r g e m e e s t e r was dan w e l z e e r t e v r e d e n o v e r de f i nancieéle t o e s t a n d der gemeente,maar de armoede onder de i n g e z e t e n e n werd de l a a t s t e j a r e n s t e e d s e r g e r . D e burge meester z e i der d i t v a n , i n z i j n j a a r o v e r z i c h t : " B e h a l v e de d r i e k e r k e l i j k e diaconiën,bestaan e r i n de gemeente g e e n i n r i c h t i n g e n v a n l i e f d a d i g h e i d . H e t g e t a l der armen neemt s c h r o m e l i j k t o e en i s i n deze gemeente a l 217c V r o e g e r werd s t e e d s i n h e t onderhoud der armen i n en u i t de d i a c o n i e f o n d s e n v o o r z i e n , m a a r de k e r k e l i j k e armbez o r g e r s b e g i n n e n z i c h meer en meer aan de v a n ouds op hen g e r u s t hebbende v e r d i c h t i n g e n t e o n t r e k k e n en s c h u i v e n de l a s t on de gemeente,die geen m i d d e l e n v a n v e r h a a l k e n t . U i t deze s t a a t van z a k e n o n t s t a a t g r o t e v e r w i j d e r i n g , n i e t a l l e e n t u s s c h e n h e t g e m e e n t e b e s t u u r en de armenver z o r g i n r i c h t i n g e n i n de gemeente,maar ook de goede v e r s t a n d h o u d i n g mét n a b u r i g e gemeenten wordt door de g e s c h i l l e n ov e r h e t o n d e r s t a n d s d o m i c i l i e g e s o o r d . Het i s t e hopen e r komt door een d o e l m a t i g e armenwet,spoedig e e n e i n d e aan." E l k e week werden deze w i n t e r een p a a r mensen ooge p a k t , d i e h i e r r o n d z w i e r v e n zonder middel van b e s t a a n . Z i j werden dan o e r k a r g e b r a c h t n a a r de gemeente v a n h e r k o m s t . Aan d i e gemeente werd dan ƒ.2.35,of v o o r h e e l verweg ƒ.285 i n r e k e n i n g g e b r a c h t . I n d i e n een b u r g e m e e s t e r d a a r o m t r e n t i n l i c h t i n g e n v r o e g , d a n k r e e g h i j v a n de hurgemees t e r v a n E r m e l o , e e n b r i e f t e r u g , a l s de v o l g e n d e , d i e was ge r i c h t aan B u r g . e n E t h . van. de s t a d I J s s e l s t e i n , 24 j a . 1 8 4 8 " Op II Ed . A c h t b . m i s s i v e v a n de 21 s t e . j a n u a r i no. 35 heb i k de e e r t e antwoorden,dat de o e r s o o n van J . W i l d s c h u t v a n h i e r met k a r en paard i s g e t r a n s p o r t e e r d , o m d a t h i j i n z o d a n i g v o e r t u i g van E l b u r g i s a a n g e b r a c h t . H e t i s de toe g e o a s t e gewoonte om h e t > t r a n s o o r t 0 0 d e z e l f d e w i j z e a l s i n a n d e r e gemeenten g e s c h i e d , v o o r t t e z e t t e n , z o n d e r onder zoek t e doen h a a r de r e c h t m a t i g h e i d , o f een g e n e e s k u n d i g o n d e r z o e k t e l a t e n doen.De 0 0 deze w i j z e i n deze gemeente aangekomen t r a n s n o r t e n , i s z e e r g r o o t en geen gemeentebes t u u r h e e f t t o t nogtoe g e w e i g e r d om de d a a r v o o r v e r o o r z a a k t e v o o r s c h o t t e n t e b a t e l e n . I k v e r t r o u w dat deze i n l i c h t i n g genoegzaam z a l z i j n . "

1 349. B i j de aanvang v a n te t j a a r was he-t de D i s t r .'Gom. t e r ore gekomen,dat v e e l vreemde k o o o e l p a a r d e n door E l s o e e t en omgeving t r o k k e n . H i j v r o e g de b u r g e m e e s t e r i n l i c h t i n g e n en d i e antwoorde a l s v o l g t : 1e Dat e r van t i j d t o t t i j d vreemde k o o o e l o a a r d e n p a s s e r e n door E l s p e e t , V i e r h o u t e n en Leuvenum en sommigen ook w e l i n die domen o v e r n a c h t e n . 2e Dat z i j o o r s o r o n k e l i j k u i t Oost F r i e s l a n d komen. 3e Naar België en F r a n k r i j k t r e k k e n . 4e Dat e r n i e t de m i n s t e a a n t e k e n i n g i s gehouden van het g e t a l d a t vóór 1330 p a s s e e r d e , n o c h van h e t g e e n i n 1847 of 1848 i s doorgekomen en men w e l meent dat e r t e g e n w o o r d i g minder d o o r t r e k k e n dan v r o e g e r , m a a r de r e d e n onbekend i s . 5e Dat door ons z a l gezorgd worden,dat h i e r o m t r e n t v o o r t a a n a a n t e k e n i n g gehouden worde." I n f e b r u a r i zond de b u r g e m e e s t e r e e n p r o c e s - v e r b a a l i n , p l u s d r i e r a p o o r t e n , b e v a t t e n d e h e t r e l a a s v a n v e c h t nar t i j e n en v e r n i e l i n g e n , g e p l e e g d t e n h u i z e van de daghuur der J a n V i e r k a n t . H i e r i n werden o.a.de namen genoemd van G-errit en J a n v a n Logchem, o n r u s t s t o k e r s v a h g e n s de burgem e e s t e r . Oo d r i e mei v r o e g de o f f i c i e r van j u s t i t i e nadere i n l i c h t i n g e n o v e r deze zaak,omdat h i j d a a r o v e r eok een b r i e f ontvangen had v a n J . J . v a n T o o r e n e n b e r g e n . De burge m e e s t e r antwoord dan,dat deze o e r s o o n e e n b r o e r i s v a n de p r e d i k a n t en t e E l s o e e t van de landbouw z i j n beroet) maart. V e r d e r s c h r i j f t de b u r g e m e e s t e r dan; "Deze o e r s o o n s t a a t i n geen b e t r e k k i n g t o t de k w e s t i e v a n J a n V i e r k a n t , m a a r i s de v e l d w a c h t e r , D i j k g r a a f , behult) zaam g e w e e s t , i n h e t opmaken z i j n e r o r o c e s s e n - v e r b a a l , o m d a t h i j , e v e n a l s e l k a n d e r i n g e z e t e n e van E l s o e e t , v e r o n t w a a r digd geweest i s o v e r de g e w e l d p l e g i n g e n en v e r n i e l i n g e n , t e n h u i z e v a n J a n V i e r k a n t g e o l e e g d en de s m a d e l i j k e behan d e l i n g e n deze man aangedaan.Het z a l U E d . u i t de moeite w e l ke i k ^ m i j g e g e v e n heb,om het gebeurde i n h e t ware d a g l i c h t t e s t e l l e n , w e l g e b l e k e n z i j n dat i k v e e l b e l a n g s t e l d e b i j het v e r v o l g e n d e z e r p e r s o n e n . Het kon m i j dan o o k , u i t den a a r d d e r z a a k , n i e t aangenaam z i j n , d a t deze z a a k o n v e r v o l g d b l e e f en h e t moest m i j n a t u u r l i j k g r i e v e n d a t e e n i e d e r e e n mij v e r d a c h t h i e l d , v a n aan de k l a c h t e geen g e v o l g gegeven te hebben,maar d a a r de b u r g e m e e s t e r s , o f s c h o o n h u l p o f f i c i e r e n van j u s t i t i e , n i m m e r k e n n i s bekomen v a n de a f l o o p vande door hen a a n g e r a c h t e aaken,heb i k gemeend,het o n v e r d i e n d e 0 0 m i j r u s t e n d v e r d e n k e n , w e l t e móeten v o o r l i e f nemen." Toch maar goed dat v a n T o o r e n e n b e r g e n zo v e r o n t w a a r digd w a s , a n d e r s ' w a s e r m i s s c h i e n van de o r o c e s s e n - v e r b a a l n i e t v e e l terechtgekomen.

1849 de g e m e e n t e k a s v a n f . 1 0 0 , — . Deze b e t r e k k i n g w e r d a a n g e b o d e n a a n J.ü. K r o p f t e N u n s p e e t , omdat h i j 2b j u n i h e t v o o r s t e l h a d g e d a a n d i t d o r p op g e z e t t e t i j d e n t e b e z o e k e n , v o l g e n s de r a a d z o u d i t t o c h n i e t i n de b e h o e f t e v o o r z i e n . Eén o f meer mensen h a d d e n a a n de D i s t r . Comm. v a n O v e r V e l u w e g e s c h r e v e n en g e k l a a g d o v e r de s l e c h t e t o e s t a n d v a n de zandwegen i n de g e m e e n t e . De g e b e l g d e b u r g e m e e s t e r s c h r e e namens hem en de a s s e s o r e n h e t v o l g e n d e : "Wij h e b b e n de e e r t e a n t w o o r d e n , d a t h e t ons a a n g e naam z o u z i j n de p e r s o n e n t e mogen k e n n e n , d i e , b u i t e n h e t g e m e e n t e b e s t u u r om, b i j U Ed. G e s t r . k l a g t e n i n l e v e r e n o v e r de s l e c h t e s t a a t d e r wegen i n d e z e g e m e e n t e . W i j z i j n ons b e w u s t d a t w i j a l l e s w a t i n ons v e r m o g e n i s i n h e t w e r k s t e l l e n om de wegen i n b r u i k b a r e s t a a t v a n o n d e r h o u d t e h o u d e n , zo z e l f s d a t w i j a a n h o u d e n d t e n d o e l s t a a n a a n v e r w i j t e n v a n de i n g e z e t e n e n d i e h e t n i e t v l e i t om i e d e r o g e n b l i k u i t h u n b e d r i j f t o t h a n d en s p a n d i e n s t e n a a n de b u u r t w e g e n t e worden opgeroepen, wenschen d i e d a g e l i j k s o v e r s p o o r - s t r a a t en g r i n d w e g e n r e i z e n , z i j n n i e t r e d e l i j k g e n o e g v a n t e b e g r i j p e n d a t h e t n i e t m o g e l i j k i s s l e c h t e zandwegen, d i e d a g e l i j k s b e r e d e n worden d o o r m e n i g v u l d i g e h o u t en v r a c h t k a r r e n , gewoon om a l t i j d h e t z e l f d e s p o o r t e h o u d e n , g l a d , e f f e n en z o n d e r k n i p p e n t e h o u d e n . W i j h e b b e n n o g t a n s o p n i e u w l a s t g e g e v e n om de d o o r u genoemde wegen n a t e z i e n en om de g e b r e k e n , d i e e r aan z i j n mogten, z o v e e l m o g e l i j k t e h e r stellen." 8 m e i 1849. De g e b r o e d e r s d.H. en J a n n e s P o e l m a n w a r e n i n de zomer g e p a k t v o o r v e r m o e d e l i j k d i e f s t a l u i t h e t bos en w e r d e n v e r o o r d e e l d v o o r een n o g a l f l i n k e s t r a f . D e r h a l v e r i c h t t e n z i j e e n r e q u e s t t o t de K o n i n g , om k w i j t s c h e l d i n g v a n s t r a f . D i t kwam v a n z e l f s p r e k e n d b i j de b u r g e m e e s t e r t e r e c h t v o o r het a d v i e s . Die vond, d a t h e t w a n b e d r i j f waaraan z i j s c h u l d i g w a r e n n i e t zo e r n s t i g was, maar de o m s t a n d i g h e d e n en v r o e g e r e v o o r v a l l e n i n a a n m e r k i n g nemende w i l d e h i j t o c h n i e t i n gunstige z i n adviseren. H i j gewaagde v a n de o n b e s c h e i d e n en onbetamende w i j z e w a a r o p b e i d e p e r s o n e n , d i e a l gemeen a l s b r u t a a l b e k e n d s t a a n , z i c h b i j de a a n h a l i n g v a n deze zaak j e g e n s h e t h o o f d v a n h e t g e m e e n t e b e s t u u r hebben g e d r a g e n . ïen l a s t e v a n h e n k o n de b u r g e m e e s t e r v e r d e r a a n v o e r e n d a t eerstgenoemde i n a p r i l 1844 i s a a n g e h o u d e n v o o r h e t s t e l e n v a n p l a n t s o e n u i t h e t z e l f d e bos en d a t z i j s c h u l d i g z i j n g e w e e s t a a n v e r r e g a a n d e b a l d a d i g h e i d w e l k e met s c h e n n i s d e r e e r b a a r h e i d v a n een j o n g m e i s j e i s g e p l e e g d t e E l s p e e t i n o k t o b e r 1 8 4 7 , maar h e l a a s n i e t v e r o o r d e e l d . V e r d e r hebben b e i d e n nog o n l a n g s b e w i j z e n gegeven van m i s k e n n i n g v a n h e t o p e n h a a r g e z a g , d o o r z i c h t e g e n de b e s t a a n de v e r o r d e n i n g , w i l l e k e u r i g e a f g r a v i n g i n h e t E l s p e t e r v e l d

1849 t e v e r o o r l o v e n , t e r w i j l o o k de a c h t i n g w e l k e h u n v a d e r o n d e r | de d o r p s g e n o t e n z o u g e n i e t e n n i e t zo g r o o t i s a l s z i j z i c h v e r h e e l d e n - en d a n z e g t de b u r g e m e e s t e r n o g : " H i e r b i j komt d a t h e t i n h e t algemeen b e l a n g en t o t b e v e i l i g i n g d e r eigendommen t e E l s p e e t , a l w a a r men z i c h o n d e r v o o r w e n d s e l v a n oude v e r k r e g e n r e c h t e n , v e l e r l e i h i n d e r l i j k e aanmatigingen v e r o o r l o o f t , n o o d z a k e l i j k i s d a t door enige i n d r u k m a k e n d e s t r a f , de m e n i g v u l d i g e m i s b r u i k e n w e l k e a l d a a r p l a a t s hebben worden tegengegaan." U i t e e n g e m e e n t e l i j k e l i j s t b l i j k t w i e e i g e n a a r was v a n de a a n d e l e n i n h e t E l s p e t e r b o s . C o r n e l i s Mouw 4 a a n d e l e n , E.A. M u l d e r 7/8 a a n d e e l , G. v a n de B e r g 1 7 / 8 , B. F r e n s 1 , E. Mouw 7/8, H. Mouw 2, G.R. S m i t 2 1/2, P a s t o r i e v a n E l s p e e t 7 1/2, K e r k v a n E l s p e e t 3» D i a c o n i e v a n E l s p e e t 3 1/8, D i a c o n i e v a n G a r d e r e n 1 3/4, H.F. v a n M e u r s v a n H u l s h o r s t 5 1/4, H.F. v a n M e u r s N z n . 1 , S.J. S a n d b e r g 2 1/2, H.R. B o o n e n 1 1/2, o .R. Kemper 2, L. T o p 1 , H.W.A. S a n d b e r g 1 , J.H. S c h o r e r 1 , O.H. S c h o r e r 1/2, Wed. H. M u l d e r 1 , D. Mouw 3 / 4 , e r v e n «J . B o e r s e n 3/4, e r v e n L. B o s c h 1/2, G. R e i j e r s e n 1 1/2, Wed. v a n O o r t 5, D. R i n s e n 1/4. Z o a l s t e z i e n , w a r e n v e r s c h e i d e n e g e e n i n w o n e r v a n E l s peet. De b u r g e m e e s t e r C o m p e g r i n u s L a m b e r t u s V i t r i n g a , g e b o o r t i g u i t E l b u r g , was 63 j a a r g e w o r d e n e n b l e e f maar s t i l z w i j gend op z i j n p o s t z i t t e n , h o e w e l h e t R e g l e m e n t o p h e t p l a t t e l a n d s b e s t u u r v a n 23 j u l i 1825 b e p a a l d e , d a t b e n o e m i n g v a n een b u r g e m e e s t e r v o o r z e s j a a r g e s c h i e d d e . B u i t e n d i t was de b u r g e m e e s t e r o o k a l d i e t i j d n o g n o t a r i s . A l s b u r g e m e e s t e r v e r d i e n d e h i j f . 6 5 0 , ™ en a l s n o t a r i s - v o l g e n s e i g e n o p g a v e - f . 1 . 8 0 0 , — . H i j z a t d u s w e l op r o z e n . Op 11 a u g u s t u s k r e e g h i j e e n s c h r i j v e n v a n de D i s t r . C o m m i s a r i s v a n O v e r V e l u w e , w a a r i n hem op d e z e f e i t e n g e w e z e n w e r d . Op deze b r i e f a n t w o o r d e V i t r i n g a a l s v o l g t : "Dat m i j n b i j z o n d e r e en h u i s e l i j k e omstandigheden v o o r t d u r e n d v a n d i e n aard z i j n , d a t i k z o u w e n s c h e n de b e t r e k k i n g e n v a n B u r g e m e e s t e r en N o t a r i s v o o r e e r s t nog v e r e n i g d t e behouden. Dat h e t m i j a l t i j d t w i j - _ _ f e l a c h t i g i s voorgekomen en n o g t w i j f e l a c h t i g b l i j f t t o e s c h i j n e n o f de b e p a l i n g v a n a r t . 17 v a n h e t R e g l e m e n t op h e t p l a t t e l a n d s b e s t u u r i n deze p r o v i n c i e d . d . 23 j u l i 1825 v o l g e n s h e t w e l k de b e n o e m i n g v a n B u r g e m e e s t e r s s l e c h t s v o o r e e n t e r m i j n v a n zes j a r e n g e s c h i e d t , w e l v a n t o e p a s s i n g k a n worden g e a c h t op d i e B u r g e m e e s t e r s , w e l k e z o a l s i k , b i j Z. fis. b e s l u i t v a n 27 n o v e m b e r 1817, o n v o o r w a a r d e l i j k e n d u s z o a l s het m i j v o o r k o m t v o o r hun l e v e n , a l s h o o f d e n v a n gemeentebes t u r e n z i j n a a n g e s t e l d . D a t i k i n a l l e n g e v a l l e meen i n o v e r w e g i n g t e m o e t e n g e v e n , o f t o t de p o s t v a n B u r g e m e e s t e r _ i n deze g e m e e n t e , w e l k e s l e c h t s e e n i n k o m e n v a n f . 6 5 0 , — i n h e t j a a r o p l e v e r t , w e l i e m a n d de n o d i g e g e s c h i k t h e i d b e z i t t e n d e zou t e v i n d e n z i j n , d i e z i c h z o n d e r a n d e r e m i d d e l e n v a n b e s t a a n , deze m o e i l i j k e en v e r a n t w o o r d e l i j k e p o s t v a n B u r g e m e e s t e r d e z e r gemeente w e l a l s z o d a n i g b e g e e r l i j k o f i n c r a -

1849 t i e f k a n a a n m e r k e n , d a t daarmede g e e n a n d e r e b e t r e k k i n g zou j mogen v e r e n i g d z i j n . D a t h e t a n d e r s , m i j n s i n z i e n s , w e l o v e r w e g i n g v e r d i e n t , o f h e t i n een t i j d s t i p a l s h e t t e g e n w o o r d i ge, w a a r i n de b e p a l i n g e n d e r g r o n d w e t op de g e m e e n t e b e s t u ren i n w e r k i n g s t a a n t e worden g e b r a c h t , wel i n h e t belang d e r gemeente k a n z i j n , een a m b t e n a a r t e v e r w i j d e r e n , d i e meer dan d e r t i g j a r e n a a n h a a r h o o f d g e s t a a n h e e f t en d a a r d o o r z o n d e r e n i g e a a n s p r a a k op b i j z o n d e r e v e r d i e n s t e n t e maken, moet w o r d e n g e a c h t h a r e b e h o e f t e n g r o n d i g t e k e n n e n . Dat i k m i j n o g t a n s b l i j f v o o r b e h o u d e n om, w a n n e e r de b e t r e k k i n g v a n B u r g e m e e s t e r - N o t a r i s i n deze gemeente v o l s t r e k t o n v e r e n i g b a a r mogt w o r d e n v e r k l a a r d , z o d a n i g e k e u z e u i t t e b r e n g e n a l s m i j i n dat g e v a l geraden z a l voorkomen." H i j b l e e f nog 2 j a a r . V e r g e l e k e n b i j z i j n v e l d w a c h t e r met n e g e n k i n d e r e n en f . 1 8 2 , — k o n de b u r g e m e e s t e r z i c h n o g w e l e e n s een b o k k e sprongetje veroorloven. H e t was een v a s t s t a a n d e r e g e l , d a t mensen d i e g i n g e n v e r h u i z e n b u i t e n de g e m e e n t e g e e n r e c h t meer h a d d e n op p l a g gen o f t u r f v a n de h e i d e v e l d e n , maar om n a b u r i g e g e m e e n t e n t e g e m o e t t e komen, m o c h t e n i n w o n e r s v a n G a r d e r e n b . v . w e l d i e p r o d u k t e n h a l e n u i t de H o u t d o r p e r v e l d e n , t e g e n een v e r goeding van f . 3 , — per j a a r voor houders van v o e r t u i g e n met één p a a r d . De weduwe Bouwman was v e r h u i s d n a a r ü-arderen. Z i j w i l d e , a l s e n i g e a n d e r e i n w o n e r s v a n de p l a a t s , o.a. Hannes H u i s m a n , d i e f . 3,— n i e t b e t a l e n en z i j b e r o o f d e n , v o l g e n s de b e r i c h t e n , d a g e l i j k s en op s c h a n d e l i j k e w i j z e , de v e l d e n v a n t u r f en p l a g g e n , o n d e r h e t oog d e r p o l i t i e d i e n a r e n , d i e z i j o p e n l i j k t r o t s e r e n en t a r t e n . V o l g e n s de b u r g e m e e s t e r g a f d i t a a n l e i d i n g t o t v e e l o n g e n o e g e n en gemor ond e r de i n g e z e t e n e n en z o u h e t met onaangename b o t s i n g e n e i n d i g e n . H i j v e r z o c h t d a a r o m de O f f . v . J u s t . d r i n g e n d om gev o l g t e g e v e n a a n de t h a n s i n g e d i e n d e k l a c h t e n . H o e w e l de d a g e l i j k s e b e r i c h t e n en k o n f l i k t e n o v e r h e t armwezen i n de l o o p v a n d i t j a a r m i n d e r w e r d e n was e r i n j u l i r. j g een k o n f l i k t t u s s e n de d i a c o n i e v a n E l s p e e t en d i e t e N u n s p e e t o v e r de o n d e r s t e u n i n g v a n C a t h a r i n a B r o s t . E l s p e e t b e t a a l d e en w i l d e d i t v e r h a l e n op N u n s p e e t . De l a a t s t e v o n d d i e s t e u n i n h e t t e g e n w o o r d i g j a a r s a i s o e n n i e t zo d r i n g e n d . B o v e n d i e n had b e d o e l d e v r o u w v r o e g e r wegens h a a r g e d r a g en l e v e n s w i j z e a l r e e d s v e e l g e l d g e k o s t en v o n d e n de b r o e d e r s d a t d a a r e e r s t maar eens o v e r g e p r a a t m o e s t w o r d e n . Ook met k o n f l i k t . Op G a r d e r e n een t a t i e tussen

de K e r k e r a a d v a n G a r d e r e n o n t s t o n d een e r n s t i g 26 m a a r t 1800 h a d d e n de b r o e d e r s v a n E l s p e e t en overeenkomst g e s l o t e n van w e d e r z i j d s e a l i m e n de a r m e n d e r b e i d e n g e m e e n t e n . E l s p e e t s c h r e e f

1849 /->

G a r d e r e n a a n om d i t oude k o n t r a k t op t e z e g g e n . De b r o e d e r s J KJ v a n G a r d e r e n w a r e n h i e r o v e r zo v e r o n t w a a r d i g d , d a t z i j de |7 k w e s t i e v o o r de b u r g e r l i j k e r e c h t e r w i l d e n b r e n g e n . O v e r d i e h a n d e l w i j z e was de K e r k e r a a d v a n E l s p e e t w e e r z e e r o n t s t i c h t . Men b e g r e e p n i e t , w a t de b u r g e r l i j k e r e c h t e r met d e ze k e r k e l i j k e k w e s t i e t e maken h a d . E r w a r e n b i j de K e r k e r a a d w e e r k l a c h t e n i n g e k o m e n o v e r de s c h o o l m e e s t e r v a n V i e r h o u t e n , R. Jongman. Hen h a d d a a r , w a t genoemd w e r d , een z a t e r d a g a v o n d v e r e n i g i n g . Op e e n b i j e e n k o m s t d a a r v a n z o u de o n d e r w i j z e r z i c h op e r g e r l i j k e w i j z e g e d r a g e n hebben. I n b e s c h o n k e n t o e s t a n d zou h i j d a a r een p r e d i k a t i e v o o r g e l e z e n h e b b e n , w a a r o v e r de a a n w e z i g e n z e e r o n t s t i c h t z o u d e n z i j n . B e s l o t e n w e r d om hem t e v e r b i e d e n op d e ze b i j e e n k o m s t e n v o o r t e g a a n . Nog een p a a r l o s s e o p m e r k i n g e n u i t h e t j a a r v e r s l a g v a n de B u r g e m e e s t e r . Ook h i j z e g t : " E r o n t s t a a n t e l k e n s g e s c h i l l e n t u s s c h e n h e t g e m e e n t e b e s t u u r en de d i a c o n i e n o v e r de v e r p l e g i n g v a n p e r s o n e n d i e g e e n l e d e m a t e n z i j n . Ook h e t s t e l s e l van t e r u g v o r d e r i n g van e l d e r s v e r s t r e k t e o n d e r s t a n d g e e f t a a n l e i d i n g t o t m e n i g v u l d i g e g e s c h i l l e n tusschen b e s t u r e n van a a n e l k a n d e r grenzende gemeenten, d i e e l k a n d e r s h u l p , onders t a n d en m e d e w e r k i n g i n b e l a n g r i j k e z a k e n zo v a a k n o d i g h e b ben. " V e r d e r v e r n e m e n we n o g e e n s , d a t t e E l s p e e t een b i e r b r o u w e r i j a a n w e z i g i s , w e l k e i n de b e h o e f t e n d e r o m s t r e k e n voorziet. I n de s t e e n o v e n v a n de h e e r J.R. Kemper t e S t a v e r d e n z i j n v o r i g j a a r 35000 stenen gebakken. D i t j a a r e c h t e r h e e f t d e z e l v e s t i l g e s t a a n , w a a r v a n de v o o r n a a m s t e o o r z a a k i s , d a t e r g e e n g e s c h i k t e o p z i c h t e r i s t e v i n d e n en omdat de t u r f u i t de o m g e v i n g n i e t e r g v o l d e e d . I n h e t Leuvenumse bos b e v o n d z i c h v e r d e r n o g een p a p i e r m o l e n en een z a a d m o l e n v a n S m i e n k . De e e r s t e v e r w e r k t j a a r l i j k s 24000 Ned. p o n d e n l o m p e n en s n i p p e r s , 1800 r i e m e n p a p i e r opl e v e r e n d e . I n d e z e f a b r i e k e n v i n d e n 8 p e r s o n e n w e r k . De l o m pen w o r d e n u i t A m e r s f o o r t , de s n i p p e r s u i t A m s t e r d a m a a n g e v o e r d . De a f z e t v a n h e t p a p i e r , d a t m e e s t i n A m s t e r d a m g e s c h i e d t , g a a t t r a a g d o o r de m e n i g v u l d i g e k o n k u r e n t i e en d o o r d i e n d i t s o o r t , d a t v r o e g e r v e e l t o t behang g e b e z i g d werd, d a a r t o e d o o r h e t z.g. p a p i e r s a n s f i n v e r d r o n g e n i s . V o l g e n s de b u r g e m e e s t e r i s e r g e e n g e m e e n t e op de V e l u we w a a r i n de g r o n d p r i j z e n zo v e e l v e r s c h i l b e t o n e n a l s t e E r m e l o . H i e r i s b o u w l a n d , d a t f . 7, — , f . 14, — , f . 2 8 , — en f . 3 5 , — j a a r l i j k s a a n p a c h t o p b r e n g t . Dan v o e g t h i j e r aan t o e : " I n de V i e r h o u t e r en E l s p e t e r b o s s c h e n g r o e i e n v e e l bos- o f blauwbessen, d i e i n g r o t e h o e v e e l h e i d n a a r Amsterdam worden verzonden."

1 349.

De h e e r Kemper b r e i d t z i j n g r o n d e n t e S t a v e r d e n a a n m e r k e l i j k u i t d o o r o n t g i n n i n g e n e n de h e e r v . T o o r e n e n b e r g e n , de j o n g e r e b r o e r v a n de d o m i n e , d o e t a l d a a r i n de h e i d e v e l e o r o e v e n , w a a r toe h i j n i e u w u i t g e v o n d e n g e reedschappen b e z i c h t . H e l a a s w o r d t n i e t gezegd wat h e t voor s o o r t w e r k t u i g e n o f gereedschappen z i j n . Ds.van T o o r e n e n b e r g e n z e g e n d e 11 a p r i l h e t h u w e l i j k i n van z i j n b r o e r Justus Cornelis,met Jacoba Maria van Kempen e n oo 24 j u n i d a t v a n z i j n b r o e r J o h a n J a c o b , d e landbouwer,met Maart je Haverkamp,jongedochter u i t E l s o e e t . V e r d e r was e r n o g e e n b r o e r , A l b e r t , g e b o r e n i n h e t j a a r 182 5 , l a t e r p r e d i k a n t t e S r o n i n g e n e n o v e r l e d e n i n 1 886.

O v e r de g e z o n d h e i d s z o r g t e E l s p e e t s c h r e e f de D i s t r comm.het v o l g e n d e a a n de b u r g e m e e s t e r : "Men h e e f t m i j g e k l a a g d , d a t oo d i t o g e n b l i k E l s o e e t geheel en a l v a n geneeskundige h u l o v e r s t o k e n i s . S l e c h t s e n k e l d e m a l e n w o r d t d i t d o r p d o o r d e n Med. d o c t o r v a n N u n s o e e t b e z o c h t . Daar d i t d o r p , h o e k l e i n dan ook,wegens z i j n a f g e l e g e n h e i d , e e n v r o e d v r o u w b e h o e f t zoo i s de w e n s c h o n t s t a a n , o m i n p l a a t s d a a r v a n e e n p l a t t e l a n d s h e e l m e e s t e r en v r o e d m e e s t e r t e hebben. Eene w e n s c h d i e m i j b i l l i j k t t o e s c h i j n t , e n d i e i k g e l o o f , d a t b i j enige v e r m e e r d e r i n g van tractement,anders aan e e n v r o e d v r o u w t e b e t a l e n , w e l u i t v o e r b a a r z o u z i j n . D o o r t e g e l i j k met de v r o e d k u n d e , d e p r a k t i j k u i t t e o e f e n e n , z o u h e t dan e e n b e t e r b e s t a a n o o i e v e r e n en t o t meer n u t d e r i n g e z e t e n e n k u n n e n v e r s t r e k k e n . Het i s daarom d a t i k U E d . G e s t r . v e r z o e k om deze z a a k a a n h e t o o r d e e l v a n de G e m e e n t e r a a d t e w i l l e n o n d e r w e r p e n e n m i j de u i t s l a g mede t e d e l e n . " De h e e r Goossen v a n de B e r g , l a n d b o u w e r t e E l s p e e t , r e c l a m e e r d e b i j de Raad v a n E r m e l o , t e g e n de a a n s l a g i n de P e r s o n e l e b e l a s t i n g . H i j p r o t e s t e e r d e e r t e g e n d a t h i j i n de z e s d e k l a s se was i n g e d e e l d , t e r w i j l K a n Mouw e n R e i j e r v a n de l a n d e i n de d e r d e k l a s s e w a r e n i n g e d e e l d e n h i j a c h t t e h u n b e d r i j f n i e t s m i n d e r dan h e t z i j n e . Toch w e r d z i j n v e r z o e k afgewezen. Oo 1 0 j a n u a r i was e r e e n s t u k u i t g e g a a n v a n de M i n . v a n j u s t i t i e , D o n k e r V u r t i u s , w a a r a a n de g r o o t s t m o g e l i j k e b e k e n d h e i d moest worden gegeven. De m e e s t e E i s o e t e r s z u l l e n e r e c h t e r w e l n o o i t v a n g e h o o r d h e b b e n , a l i s h e t s c n r i j v e n w e l de m o e i t e w a a r d , om z e l f s n u n o g eens r u s t i g d o o r t e l e z e n . Het i s d u i d e l i j k mede i n g e g e v e n d o o r de r e v o l u t i o n n a i r e w o e l i n g e n i n E u r o p a v a n 1948 e n 1 9 4 9 . A l s a a n l e i d i n g t o t de u i t g i f t e w e r d e c h t e r genoemd de komende v e r k i e z i n g v a n de P r o v . S t a t e n e n l u i d t a l s volst:

1 849.

S /] \ 7

" Een n i e u w t i j d v a k o p e n t z i c h v o o r N e d e r l a n d . 3e gegoede b u r g e r i j h e e f t t h a n s de V e r t e g e n w o o r d i g e r s d e r N a t i e benoemd. Y/eldra z a l z i j ook t o t de o n m i d d e l l i j k e v e r k i e z i n g der P r o v i n c i a l e S t a t e n worden geroepen,en z a l een nog v e e l g r o o t e r g e t a l k i e z e r s d a n t h a n s w e r d g e r o e p e n , d e l e d e n d e r p l a a t s e l i j k e b e s t u r e n benoemen. De band t u s s c h e n h e t v o l k en h e n d i e v o o r z i j n b e langen zorgen i s d a a r g e s t e l d . Het b e h o o r t e e n band v a n l i e f d e , v a n b e s c h e r m i n g en eenoarige medewerking t e z i j n . Het i s m i j n e b e d o e l i n g n i e t a l de g e v o l g e n , d i e h i e r u i t v o o r h e t w e l z i j n v a n den S t a a t k u n n e n v o o r t v l o e i e n , t e s c h e t s e n , m a a r i k a c h t m i j v e r p l i c h t de i n v l o e d aan t e w i j z e n , w e l k e deze n i e u w e t o e s t a n d o n z e r M a a t s c h a p p i j OP de J u s t i t i e moet u i t o e f e n e n . De z e k e r h e i d v a n P e r s o n e n e n e i g e n d o m m e n m a a r t de g r o n s l a g u i t van g e h e e l het m a a t s c h a p p e l i j k v e r k e e r der m e n s c h e n . De mensch v e r v a l t t o t den s t a a t v a n h e t g e d i e r t e , zodra h i j d i t miskent. _ Het i s de p l i c h t v a n a l l e n , d a a r w a a r h e t nas g e e f t deze w a a r h e d e n i n t e p r e n t e n , e n de a r m e n de o v e r t u i g i r g ' t e g e v e n , d a t z i j den e i g e n d o m v e r n i e t i g e n , z o o z i j hem aantasten,omdat a l l e eigendom z i j n waarde v e r l i e s t zod r a de z e k e r h e i d v a n h e t b e z i t oohouét. ' Wie t o c h z a l de a a r d e , d o o r God a a n d e n mensch g e g e v e n , v r u c h t d r a g e n d m a k e n , i n d i e n h i j n i e t v e r z e k e r d i s de v r u c h t e n van z i j n a r b e i d t e z u l l e n p l u k k e n ? En de o n t g i n n i n g en v r u c h t b a a r m a k i n g d e r a a r d e i s het e e r s t e b e g i n s e l van a l l e r i j k d o m . De m i n k u n d i g e b e v a t , i n den z a m e n g e s t e l d e toestand d e r m a a t s c h a p p i j , d e ze w a a r h e i d soms n i e t . g e h o e g ; h e t moet hem a a n s c h o u w e l i j k w o r d e n g e m a a k t . De a r m s t e h e e f t b e l a n g b i j de e e r b i e d i g i n g van. den e i g e n d o m , w a n t z o n d e r z e k e r h e i d v a n der. e i g e n d o m i s e r g e e n v e r d i e n s t e meer v o o r h e m , i s e r g e e n h u l p b e t o o n meer v o o r hem i n den n o o d . Het i s de p l i c h t d e r J u s t i t i e de h a n d h a v i n g d e z e r waarheid n a d r u k k e l i j k t e verzekeren,maar tevens i s het de p l i c h t v a n a l l e goede i n g e z e t e n e n h a a r d a a r t o e de hand te lenen. E l k e a a n r a n d i n g d e r v e i l i g h e i d v a n P e r s o n e n en e i g e n dommen i s w a n o r d e , e n i n een v r i j l a n d , w a a r h e t v o l k t o t de R e g e r i n g m e d e w e r k t , i s een i e d e r v e r p l i c h t h e t z i j n e t o t w e r i n g van wanorde b i j t e dragen. Om h i e r t o e t e g e r a k e n m o e t e n a l l e d i e n a r e n d e r ger e c h t i g h e i d , hoe h o o g o f l a a g ook g e p l a a t s t , d i t a a n m o e d i gen en d o o r g e m a t i g d h e i d en z a c h t z i n n i g h e i d den g e e s t d e r b u r g e r s t o t m e d e w e r k i n g stemmen. I s e r een m i s d a a d g e p l e e g d , z i j moet n i e t v e r b o r g e n b l i j v e n , z i j moet zo v e e l m o g e l i j k , v o o r a l i n de P l a a t s w a r e _ z i j i s gepleegd,met a l l e omstandigheden,die t o t ontd e k k i n g der s c h u l d i g e n kunnen l e i d e n , o o e n b a a r worden gemaakt ;een i e d e r moet w o r d e n u i t g e n o d i g d d a a r o m t r e n t i n l i c n t i n g e n t e g e v e n . A l l e n m o e t e n m e d e w e r k e n om den s c h u l

1 849. d i g e u i t t e v i n d e n . Zoo w o r d t b i j n a k o s t e l o o s de v e i l i g h e i d v a n o e r s o n e n en g o e d e r e n v e r z e k e r d . Z o o b e w a a r t een v e r s t a n d i g en v r i j v o l k de o r d e , e n t o o n t h e t z i c h z i j n e r v r i j h e i d waardig. Deze o p e n b a a r h e i d h e e f t een d r i e v o u d i g v o o r d e e l z i j i s dc s c h r i k d e r s c h u l d i g e n , z i j maakt de i n g e z e t e n e n ' b e h o e d z a a m en waakzaam,en z i j w e k t den i j v e r v a n d° O f f i c i e r e n v a n J u s t i t i e en o o l i c i e O P . _ _ De g e r e c h t i g h e i d d i e s t r a f t , m o e t g e e n g e b e l g d e macht z i j n , d i e w r a a * v r a a g t . Z i j s t r a f t om t e b e t e u g e l e n , o m de b o z e n t e b e d w i n g e n en de g o e d e n t e b e s c h e r m e n . Z i j h e e f t een a f s c h u w v a n w r e e d h e i d en s p r e e k t g e e n z w a a r d e r s t r a f f e n u i t , d a n de v e i l i g h e i d v a n P e r s o n e n en g o e d e r e n v o l st r e * t eischen. _ _ S t r a f f e n d e v e r g e e t z i j n i e t , d a t h e t zwakke menschen z i j n , d i e z i j t r e f t , m a a r z i j i s ook o n v e r s c h r o k k e n i n de t o e p a s s i n g der w e t , a l s het belang der m a a t s c h a p p i j d i e m a l haar g e s t r e n g h e i d v e r d e r t . Wanneer O P deze v o e t de g e r e c h t i g h e i d w o r d t u i t g e o e f e n d en h a a r d i e n a r e n s t e e d s met w e l w i l l e n d h e i d en b e r e i d v a a r d i g n e i d de k l a c h t e n én i n l i c h t i n g e n d e r i n g e z e t e n e n o m v a n g e n , z u l l e n deze t h a n s , n u z i j a l s S t a a t s b u r ? r e 3 n i Z 1 r e r k e n d > d e n s l i c h t g e v o e l e n d i e O P hen rust,om met a l hun v e r m o g e n mede t e w e r k e n , t e n e i n d e de j u s t i t i e xn de g e l e g e n h e i d t e s t e l l e n de h a r e t e v e r v u l l e ? U S X l t l e z i j n?etmM?ref n ° 6 ^ n i 6 t on§estraft blijvenjmaar'opdat m j n i e t b l i j v e , m o e t z i j m e t onbekend z i j n , i n b e h o o r t e e n i e d e r mede t e w e r k e n e n i n l i c h t i n g e n t e glven nree £ b u r g e r d e u g d en b u r g e r p l i c h t . H e t g e z a i s t a a t m e t meer t e g e n o v e r de i n g e z e t e n e n , h e t b e s t a a t 2 r L w e l w i l l e n d v i n d t h e t o n d e r s t e u n i n g e n h e t w r e d t In het o e l a n g van a l l e n , k r a c h t i g , d o o r d i l o n d e r s t e S ? i n g ? De i n g e z e t e n e n m o e t e n n i e t a l l e e n aangemaand maar a a n g e m o e d i g d w o r d e n d e r j u s t i t i e , d i e hen b e s c h e r m t beh u l n z a a n y t e z i j n . Voldoen z i j daaraan,dan wordt i e s t r a f f e l o o s h e i d o n m o g e l i j k en d o o r de z e k e r h e i d d e r s t r a f k a n de g e s t r e n g h e i d d e r s t r a f v e r m i n d e r e n en d o o r de v e r m i n d e r d e g e s t r e n g h e i d d e r s t r a f z a l e r w e d e r meer b e r e i d v a a r d i g h e i d t o t h e t a a n g e v e n b a n m i s d a d e n en t o t h e t a a n w i j z e n d e r m i s d a d i g e r s g e v o n d e n 'gorden. Het e e n w e r k t b i e t h e t a n d e r e i n de h a n d en zo k a n er,wanneer e l k z i j n P l i c h t beseft,zonder g r o o t e kosten n o stSaZ - ^ o e o n g e k e n d e z e k e r h e i d i n de m a a t s c h a p p i j be-

d e re6!??28 J ? k l ? S ? l d e n e n i n z i c h t e n aan a l l e m a g i s t r a t e n t e m o e t e n m e d e d e l e n en d a a r a a n de meest m o g e l i j k e t e m o e t e n g e v e n . I k w e n s c h ze v o o r a l aan a l l e b e s t u r e n y a n g e m e e n t e n en aan a l t e n d i e met de P o l i c i e z i j n b e l a s t s

t

r

. y £

; n ? r 4 e ü ' 0 ° d f ' Z i j l n t o e ^ s s i n g S ^ i ï ï ^ o r d i n ge £ 1 £ £ £ ° v e b u i g i n g b i j a l l e n l e v e n d worde gehouden d a t de b e s t e b e s c h e r m i n g i s , d i e v a n a l l e e e r l i j k ! l i e d e n en goede b u r g e r s o n d e r l i n g . I k zend d a a r o m a f d K u k dlzer

1 850 Op 1 m a a r t s t u u r d e de b u r g e m e e s t e r h e t v o l g e n d b r i e f - |t n a a r de O f f . v a n J u s t . " H i e r n e v e n s h e b i k de e e r i n t e z e n d e n e e n p r o c e s v e r b a a l , h o u d e n d e a a n k l a c h t e t e g e n H e n d r i c u s iiouw e n twee d a g h u u r d e r s d i e hem h e b b e n b i j g e s t a a n , wegens d i e f s t a l v a n r i j z e n , w e l k e d o o r d e n h e e r Kemper i n h e t o p e n b a a r zijn v e r k o c h t en n a a r i k nader gehoord heb, door E l b e i ^ t ^ ^ e k m a i i , l a n d b o u w e r t e S t a v e r d e n , z o u d e n g e k o c h t z i j n . D i t wanbed r i j f i s i n de p e r s o o n v a n H e n d r i c u s Mouw t e m i n d e r t e v e r s c h o n e n omdat h i j de z o o n i s v a n e e n w e l g e z e t e n e l a n d b o u w s t e r t e E l s p e e t , b i j w e l k e h i j i n w o o n t e n d u s n i e t d o o r nood gedwongen i s . D e z e l f d e p e r s o o n i s v r o e g e r t w e e m a a l a a n g e h a a l d wegens h e t l a t e n l o p e n v a n s c h a p e n op eens a n d e r s g r o n d . P e t e r v a n de P o l s t a a t o n g u n s t i g b e k e n d g e l i j k o o k b l i j k e n k a n u i t e e n t e g e n hem opgemaakt e n h i e r b i j i n g e z o n d e n w o r dend p r o c e s - v e r b a a l . De z o o n v e r g e z e l t s t e e d s de v a d e r op dezelfs strooptochten." Met de z o o n w o r d t h i e r d u s b e d o e l d v a n de P o l . H e n d r i cus i s de z o o n v a n w e d . H e n d r i k u s Mouw e n k l e i n z o o n v a n J a n B e e r t s e n Mouw. H e n d r i c u s v a d e r was e n i g e j a r e n g e l e d e n v o o r g e d r a g e n a l s l i d v a n de Raad, maar o v e r l e e d t o e n p l o t s e l i n g . Z i j woonden i n de Zwaan. je

De b u r g e m e e s t e r was v e r p l i c h t i e d e r j a a r e e n o v e r z i c h t o v e r h e t w e l e n wee d e r g e m e e n t e i n t e z e n d e n a a n Ged. S t a t e n v a n de p r o v i n c i e . H i j k l a a g d e e r w e l eens o v e r , d a t d i t een moeizaam w e r k w a s , omdat e r zo w e i n i g v e r a n d e r d e e n e r n o o i t schokkende g e b e u r t e n i s s e n p l a a t s vonden. G e l u k k i g h e e f t h i j h e t w e l a l t i j d t r o u w g e d a a n e n b e s c h i k k e n we zo o v e r v e e l g e g e v e n s , v a n b e l a n g om h e t l e v e n o n z e r v o o r o u d e r s en h u n o m s t a n d i g h e d e n b e t e r t e k e n n e n . V e e l z o r g e n h a d de b u r g e m e e s t e r a l t i j d o v e r de t o e s t a n d v a n de wegen. De e n i g e goede weg was de Z u i d e r z e e s t r a a t w e g t u s s e n A m e r s f o o r t e n Z w o l l e . A l l e a n d e r e wegen w a r e n z a n d wegen. D i t j a a r k l a a g d e de b u r g e m e e s t e r e r o p n i e u w o v e r , d a t z o v e e l w e r k g e d a a n was a a n de weg v a n N u n s p e e t n a a r E l s p e e t , d a t h e t o p b r e n g e n v a n z w a r t e g r o n d i n de zomer w e l g e s c h i k t was, maar d a t i n de w i n t e r de p a s s a g e zo m o e i l i j k was d o o r " s l i j k e r i g h e i d " . Een v e r s c h i j n s e l , d a t w i j h o n d e r d j a a r l a t e n o g d a g e l i j k s o n d e r v o n d e n . Dan m i j m e r t de b u r g e m e e s t e r v e r der: Aan e e n b e h o o r l i j k e gemeenschap met de h o o f d p l a a t s d e r p r o n i n c i e o n t b r e e k t h e t t e n e n e n m a l e ; om h a a r t e b e r e i k e n m o e t e n u r e n w o r d e n o m g e r e d e n . T e n e i n d e de d o r p e n d e r g e m e e n t e a a n e l k a n d e r t e v e r b i n d e n e n e e n v o o r de h e l e gemeent e n u t t i g e e n goede gemeenschap d a a r t e s t e l l e n , z o u e e n g r i n d - o f s t r a a t w e g v a n E r m e l o d o o r Leuvenum o f o t a v e r d e n n a a r E l s p e e t en v a n Nunspeet n a a r E l s p e e t en v a n d a a r n a a r de gabel 1 * i n h e t S o e r e n s e b o s op de D e v e n t e r s e s t r a a t w e g g e v o r d e r d w o r d e n , d o c h de h i e r t o e v e r e i s t e som v a n f . 80.000 zou w e l n i e t b i j e e n t e brengen z i j n . tolhuis

1850. Met de v r o e d v r o u w e n w i l d e h e t i n E l s o e e t n i e t v l o t De e e r s t e t r o k na de s a l a r i s v e r m i n d e r i n g d i r e c t weg. De t w e e d e , A . M . S i j b e l u i t E l b u r g , s o l l i c i t e e r d e i n j u n i n a a r E l s o e e t . De b u r g e m e e s t e r s c h r e e f d a t h a a r v e r z o e k i n z e e r g u n s t i g e o v e r w e g i n g "/as genomen e n r a a d d d e h a a r aan om t e z o e k e n n a a r h u i s v e s t i n g t e E l s p e e t . Z i j kwam o e r 1 augustus,maar v e r t r o k 1 a p r i l van het volgend j a a r naar Oldebroek.

ten.

ren mud

De o r i j z e n v a n de v o o r n a a m s t e v o e d i n n g s m i d d e l e n wad i t j a a r : een oond r o g g e b r o o d 6 c e n t , a a r d a o o e l e n oer ƒ.1. r o g g e ƒ.4.0 4 . 2 0 , b o e k w e i t ƒ.4.20 oer mud.

De pas g e t r o u w d e v a n T o o r e n e n b e r g e n b e g o n z i j n c o r r e s p o n d e n t i e met de b u r g e m e e s t e r om v r i j d a m , v a n v e r m o e d e l i j k belasting,aldus: E d e l A c h t b a a r H e e r ! "De e e r h e b b e n d e om aan h e t E d e l A c h t b . g e m e e n t e b e s t u u r de e e r s t e a a n g i f t e i n d u o l o t o t v r i j dam e n z . o v e r t e l e g g e n , z o o mag i k v a n U E d . A c h t b . w e l w i l l e n d h e i d h o pen, d a t d o o r U E d . A c h t b . t e g e b r u i k e n v e e l v e r m o g e n d e med e w e r k i n g , e r voor m i j een g u n s t i g e b e s c h i k k i n g v o l g e n a a l . Hopende e e n e x e m p l a a r s p o e d i g met h e t n o d i g e v i s a v o o r z i e n , t e r u g t e o n t v a n g e n , o m d a t t e r r e g i s t r a t i e aan t e b i e d e n , h e b i k de e e r m i j met de h o o g a c h t i n g en e e r b i e d t e n o e m e n , d i e i k aan U E d . A c h t b . v e r s c h u l d i g d b e n . " Uw gehoorzame D i e n a a r . J . J . v. T . "Een k l e i n v e r z o e k 9 n a m e l i j k een g e c a c h e e r d e ( v e r z e g e l d e ) e n v e l o p p e om h e t t e o n t v a n g e n s t u k h e e n t e s l a a n . Sommige menschen z i j n v r e s e l i j k s m o e s l i g en bemorden a l l e s wat z i j l e z e n o f i n de h a n d e n k r i j g e n . " De s c h r i j v e n i s i n deze b r i e f n i e t e r g d u i d e l i j k , a l l e e n b l i j k t , e r w e l u i t d a t h i j geen hoge n e t on had v a n de t o e n m a l i g e k o e r i e r s , b o d e s o f o o s t b e s t e l l e r s . Na z i j n h u w e l i j k g i n g h i j m o g e l i j k t i j d e l i j k b i j de schoonouders o f z i j n nasgetrouwde b r o e r inwonen,maar i n november v r a a g t h i j v e r g u n n i n g t o t h e t bouwen v a n e e n won i n g . Het b l i j k t dan d a t h i j een n a a r o e r c e l e n g r o n d bez i t aan o f b i j de Oude G a r d e r e n s c h e w e g , t e n z u i d e n v a n S t a v e r d e n , nog j u i s t b i n n e n de g r e n z e n ' v a n E l s o e e t . D a a r woonde dan v e r m o e d e l i j k ook A a r t H a v e r k a m p , z i j n s c h o o n v a d e r . Hier volgt z i j n verzoek; " P l a a t s e l i j k b e s t u u r d e r gem.Ermelo Johan Jacob van Toorenenbergen,Landbouwer,wonende te E l s o e e t , g e m e e n t e E r m e l o , g e e f t m i t s deze met g e o a s t e e e r b i e d t e kennen aan h e t E d e l A c h t b a a r p l a a t s e l i j k b e s t u u r v a n E r m e l o ; Dat h i j v o o r n e m e n s i s om met b e g i n v a n h e t a a n s t a a n d e j a a r , t e bouwen een w o n i n g t o t L a n d h u i s h o u d e l i j k

1

850.

b e d r i j f i n g e r i c h t , o o z i j n o e r c e l e n , g e l e g e n i n de gemeente E r m e l o , i n de n a b i j h e i d v a n h e t Landgoed S t a v e r d e n , o n d e r het ^ o r o E l s o e e t , k a d a s t r a a l gemerkt,Nunspeet s e c t i e F de nommers 1 2 7 8 e n 1 2 8 0 . V e r z o e k e n d e t e v e n s , g e l i j k h i j v e r zoeKt b i j d e z e , d a t aan hem v e r g u n n i n g mag w o r d e n v e r l e e n d d a t h i j h e t a c h t e r h u i s v a n gemelde w o n i n g mag d e k k e n met r i e t , a l l e s i n v e r b a n d met d a a r v o o r b e s t a a n d e w e t t e l i j k e v e r o r d e n i n g e n oo h e t b r a n d w e z e n i n de gemeente E r m e l o . E l s o e e t 15 november 1 8 5 0 . " J . J . v. T . De s c h o o l m e e s t e r s van S t a v e r d e n en van V i e r h o u t e n s c h r e v e n b e i d e een b r i e f j e aan de o v e r h e i d . H i e t v o l g t e e r s t d a t v a n S c h o o n h o v e n u i t S t a v e r d e n . Het b e g i n t ere i n d i g t met; Wel E d e l e A c h t b a r e Heer. " G e e f t met e e r b i e d en met de l e v e n d i g s t e g e v o e l e n s v a n d a n k b a a r h e i d t e kennen,uwe w e r k z a m e n i j v e r o m t r e n t de h e r s t e l l i n g en v e r b e t e r i n g m i j n e r s c h o o l ; a l s m e d e v o o r de v r i e n d e l i j k e b e s c h i k k i h g v a n h e t g e l d d e r gratificat i e . W o o r d e n Kunnen h e t z u i v e r e g e v o e l v a n d a n k b a a r h e i d n i e t u i t d r u k k e n , d a t nimmer i n m i j n h a r t z a l v e r s t e r v e n . I k b e v e e l m i j b i j v o o r t d u r i n g i n Uwe toegenegenheid en v e r z o e k uw de v e r z e k e r i n g d e r o n b e g r e n s d e h o o g a c h t i n g aan t e nemen,waarmede i k de e e r heb t e z i j n , enz. G.Schoonhoven. Dat volgt ; a o X£

v a n Jongman was v a n 20 s e p t e m b e r en l u i d t Aan den Baad d e r gemeente E r m e l o .

als

" G e e f t met g e c a s t e e e r b i e d t e kennen;de onde g e t e kende R i j k e n d J o n g m a n , o n d e r w i j z e r der j e u g d i n de b u u r t schap Vierhouten,gemeente Ermelo; dat h i j t e n v r i e n d e l i j k s t e n v e r z o e k t om e v e n a l s de o v e r i g e o n d e r w i j z e r s , deze 1 * g e m e e n t e , i n h e t g e n o t t e mogen w o r d e n g e s t e l d v a n e n i g e t u r f , t o t v e r w a r m i n g v a n z i j n s c h o o l g e b o u w en t e r b e v o r d e r i n g v a n h e t o n d e r w i j s i n koude' dagen, t e mogen ontvangen. " t we I K zoende R i j K e n d Jongman O n d e r d i t v e r z o e k s t a a t " a f g e w e z e n " en d a t met de w i n t e r v o o r de d e u r . Het i s w e l aan t e nemen d a t de d a n k b a a r h e i d i n h e t h a r t v a n Jongman een m i n d e r g r o t e o l a a t s h e e f t i n g e n o m e n dan i n da" van S c h o o n h o v e n .

X' r.cr

ƒ te- f^ac

X

'tex * Xee>

X.

/ Y t Y ~ - X £ y r z c 7 X T

£
yrc**

OX -te

zXo e.j? X Z r

// x Z *

er/9

/7'e 4. Xc>

X7o~z'X<

XXr^X

XZ«.z>/„

/

£

j £ * X * . ACee.

M

£

<

x

XyXX/S.

SOA,/-

X

^zz s*± x rzfzr.

zs-zX

X*0 0f/ XZ-

Z*

/fzk. / X o e ^ s P

Xc z, X.

/ & J -

X

I

£

/

£

«

x

xx x .

t? 3

£ f / / « .

—

(ZCfAsic £>a ZZ S~ov£„

X X j X a t

.

o

X

S

X

Xt£ e X.

//x

x

AZZYX*,

XXo

X

w

X

?

Xf

j

f

/ y Xoi'

2o^eZrs-

X ,

X*.

/ ƒ

g Xy

a

v / X * f/'//

Zet

, .

Xyjo/*. ^ t e ö t e c
Zte"?te*X

zZi
Z XSf X« »

XX/XA

^ S ' V ' e

X.Y

/ X o Z

Z

X

£

X t » .

Zc^ee/;

//& z X«.

Xyja

z . / f

X^

X
-

cX* X

—

e

XX0

3 :

X

X

/

/

X

o

AX

y r /

Zhc

Xe.

~~ / /

fcyXX

xzz 'CA

Zf fXe / X*A

y f X s r

X X—TZ>ex- z>a> .) ee* z-* X

YZ Xe.

ye -*,c Xr^

6-A *e

/ X f

Z Ze

eOe^AZs.

X,

Xa^-

~

y o AC, fi/£ 0 2 ZS"'e Z' /j" ƒ - V - S&'^XXXZ

X ? X X f ;

Tc—z />.o e fr

zéro. X

XrcXsZy Xe>Z

Ó

Z*7'

2

Xe> °X ys

Z^

eZe .-cZ~<

X Xz

jAf* * Xe^o arte*,ycyc/9 XeeeA^,

Ai» CJC

r

J

> Z Z ,

zXt f

A

Xe

XXe> X

Xeee /o <=srec

X yZ X Xa

/'ey

C

c

C-A

X

Z *

*e

XXe

XkcyeteCX

J

X

7. X

x,

£XX<-f

S y k

y

yjz

Z

Xs

: £y

XX*,. zz^ Xy

te re

y<

Z Xz

<~

X e z —

Xs ,

X

/&CO cXe XXAc

Zf.A-Cr.-

Xs 'c AZXr £y ZXs

Xx_X3

y e

<-

<sZ.^?

zXoee c Ze

yXy

eZts- Z X C** e*Z. A*e,

X

9/ XS~ 'Xy

/»

Xf

Z>

Cfey

X *~

.V

y ZXs y*c .zXy

Xo

Z £Z*

e*e

Sf zXyrTr

3
X

-y . . cr

J

£XyAe>cyr~

AseeAeeSL-

/£

X^a

X

Z>

y

CZe

£y

XX

y


.00. .
(Xe Z Z* •

2-y/t x * c4

cy

Z X

Xe, Ac

Z4

Xof

Ze,

£f A& XereXf

A a/Z

xX

Xer-

eXs^

CyZX X^ fc

éZ*..X>X*e

tej-

Xe

0*0,

zX"~ X

t/Cf

X''x* tree*

c«r

cZe

cZe e 0 oa o <

Ze ee e^c i,y •

f<-<-

X,

.<Xcx,.yXr

~ .. y<e rXe SeZ y

Xy

k ea.

•Zou

Xy /t^OszXc+r

Zy**

~ Y* 1 4 •,

A"d
,.

/ *

<^"X*-

xiz

yxzs

y.<SteceZr te

zZépAfXs

«z

s~

Sirene*

Xxt

XN

^

.

£

z^z^-^

&fs?

cZè X ^ ' /JTy* e *. OyZ~ / x<e y<>+f,r,s ^^ XXXXJLZLL.

xéyx**^, o Z f A e e T

ft.

£j/ /ZZ

zAey.r, £c

e,f,0.

/XACX

Z'

7Ss X

Z^uc

XlX

X

Zfcecs-

X

X

Af. o t^v e-, Z

X ' / / At*

*

Zc/ZeelZé

C>Z>/< Z A<-' X

/*^ /s Z*0

X

X

/??

Z<*>

A

«

Z?A0

Z C O A

XjZsjr

Z<_

CX

CA/PA.**^

XeeZ,^,,^.

0ZO0Z00S.

f X

0X00 Art*

A/00 z/7c /

Xczbc*. ) eZs Z

X/ c- 0 X, <, Z~Cf Z^/ryeeS-

ZiSI 0 e-Zr~

J

C AS

cXo $ 0

X XX* X/ * e /.

X yo
ZJ

eXfc*.

proefperk

proefp e r k nr.

Opnemer 1 2

3

4 !

5 i

6 I 7

O

opname nr.

£jpk f cfiff /tv

ligging o - in

K a o r l b l a d 1 : 25.000 en c o ö r d i n a t e n

houtsoort l

oppervlakte

?n ? ! 22

13 1 4 ; 1 5 ; 1 6 17:18 interval

datum !

• i

* 1

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

37; 38 c o d e nr.

X

;

leeftijd

|B/K

j

X

47

1/2

R i j k s i n s t i t u u t v o o r o n d e r z o e k in de bos- en landschapsbouw „ D e D o r é c h k a m p " afd. G r o e i - en O p b r ê n g s t o n d e r z o e k Opmet kingen:

Paul P. Th. M. Maessen

Bosrandwsg 20, 8704PH Wagsnlngsn Postadres: Postbus 23, 6700 AA Wsgeningsn Tslsloon: 08370-19050

Trekvalk 18 |3905RD VEENENDAAL (Utrecht) HOLLAND Tetefon (0031) 08385 -12917

proefperk

punt-opnam

volgnr.

aantal

grondvlak

ntflinmpn

3

(dm)

4

N

5

G

6 7 8 9

O t

10

o

11

4

12 13 14 15 16

5 6 7 g

17 18 19 20 21

p- V

y

m

9 10 11 12

22 23

13

"24

14

25

15

26

16

27 28

17

29

18

30

19

31

20

32 33

34

21 22 23

36 I

':)

ii

24

,/ /

I

''dom

houisoon |

2

|

|

Bitterlich" : houtsoort

ILfc

ixy>ad-TKfiw?'f.

l i t a

T m 1 m f H

E c c c e d u n e veldeQQome

bcftioyeofconiaefcie

Voor h e t l o c e l i s e r e n v a n de t e bemonsteren o p s t a n d e n w o r d t gemaakt

v a n de meest r e c e n t e

boswachterijkaart

schaal

gebruik

1:10.000.

Op g r o n d v a n d e z e i n f o r m a t i e worden de b o s d r a g e n d e v a k k e n e n a f delingen

geselecteerd; hierop

Afwijkingen genoteerd,

tussen

richt

Kaartbeeld

z i c h de en

inventarisatie.

terreinsituatie

worden

de a c t u e l e s i t u a t i e wordt b e s c h r e v e n .

Mogelijkheden: #

Situatie

onveranderd:

vak-, a f d e l i n g s i n d e l i n g e n

a a n g e g e v e n z o a l s op g e b r u i k t e #

Situatie

anderd,

veranderd:

beplanting

wel

beplanting

bedrijfskaart.

v a k - en a f d e l i n g s i n d e l i n g veranderd.

waarop d i t h e e f t p l a a t s g e v o n d e n

i sniet

Afhankelijk van

de

verschaal

i s de n o t a t i e a l s v o l g t :

- v a k e n a f d e l i n g e n v e r m e l d met de dan nieuwe

beplantingsgegevens

- a f d e l i n g ( e n ) v e r m e l d met de dan nieuwe b e p l a n t i n g s g e g e v e n s - afdeling(en) verdeeld

i n sub-afdelingen,

a f d e l i n g een nieuwe b e p l a n t i n g

dragen.

indien delen

Notatie

naar

van een

subafdeling

en boomsoort e t c . - vak en a f d e l i n g dragen

i n h e t geheel

geen b e p l a n t i n g .

a f d e l i n g e n worden v e r w i j d e r d u i t h e t b e s t a n d

Vak- e n

z i j n d e geen bos-

d r e g e n d element.

De metiDgeD worden u i t g e v o e r d

i n opstanden d i e voldoen aan:

1

- g e m i d d e l d e hoogte g r o t e r don 6 mtr. - g e m i d d e l d e d i o m e t e r g r o t e r don 6

cm.

De yeldoeoatne H e t t o e k e n n e n v a n de Er

cirkelplots.

w o r d t g e b r u i k gemaakt

v a n c i r k e l v o r m i g e m e e t v e l d e n met e e n

p e r v l a k t e van 2 o f 7 a r e . Deze z i j n s t a n d s m e t e r van de B l u m e - L e i s s s t r a l e n van deze c i r k e l s z i j n

Van

op-

u i t g e z e t met b e h u l p v a n de a f -

hoogtemeter,

8 en 15 meter

de

respectievelijke

(7. 88 e n 14. 83 mtr. ) .

i e d e r t e o n d e r s c h e i d e n e e n h e i d op h e t n i v e a u v a n h e t vak e n /

de a f d e l i n g , worden.

moet 10% van h e t a a n w e z i g e

Hiertoe

bQ&QBBËrvdlfik gemeten

wordt e e n k e u z e gemaakt

o p p e r v l a k van 2 o f 7 a r e . De c r i t e r i a

t u s s e n c i r k e l s met

b i j deze keuze

een

zijn:

- H e t s t a m t a l en de g e m i d d e l d e d i a m e t e r v a n de o p s t a n d ; /ffj/a..A

S t a m t a l g r o t e r dan 1500, >>>

- De

/ , r x f r * '

g e m i d d e l d e d i a m e t e r k l e i n e r dan 15 cm. ,

o p p e r v l a k v a n de p l o t 2 a r e .

Stamtal >>>

j

l a g e r dan 1500,

g e m i d d e l d e d i a m e t e r g r o t e r dan 15 cm. ,

o p p e r v l a k van de p l o t 7 a r e . l e n g t e / b r e e d t e v e r h o u d i n g v a n h e t vak e n / o f de

Indien,

g e l e t op h e t s t a m t a l

afdeling;

en de d i a m e t e r , h e t g e w e n s t

e e n p l o t van 7 a r e benut wordt eo de m a a t v o e r i n g v a n de stand d i t niet toelaat, van

i s -bereikt.

I n d i e n deze

t o e w i j z i h p van 2 a r e p l o t s ,

situatie zich

10 mtr.

wordt b i j j ^ o r k e u r

oppervlakterepresenvoordoet b i j een

wordt h e t g e h e e l gemeten.

De p l o t s worden op een s y s t e m a t i s c h e w i j z e Aangevangen

i n de o p s t a n d g e l e g d .

i n de z u i d - w e s t hoek v a n de o p s t a n d ,

u i t de o p s t a n d s r a n d . h e t b e h u l p van een kompas

v o l g e n s op een r e c h t e l i j n

op-

wordt e r o v e r g e g a a n t o t h e t a a n l e g g e n

m e e r d e r e 2 a r e p l o t s t o t d a t de g e w e n s t e

tatie

i s dat

op v a s t e a f s t a n d e n ,

wordt

afhankelijk

ver-

v a n de

3üe

l e n g t e / b r e e d t e v e r h o u d i n g v a n de o p s t a n d , de p l o t s u i t g e z e t .

Uit-

g a n g s p u n t moet z i j n d o t h e t g e m i d d e l d e o p s t o n d s k o r o k t e r i n de gegevens weerspiegeld

ge-

wordt.

B o s o p s t o n d e n met e e n a f w i j k e n d e r o n d s t r u c t u u r moeten a f w i j k e n d n a d e r d worden. H i e r d o o r i s h e t g e w e n s t de kenmerken v a n de op t e nemen. H i e r t o e w o r d t

be-

ronden

i n h e t " c e n t r a l e " d e e l v a n de o p s t a n d de

n o r m a l e p r o c e d u r e a f g e w i k k e l d . De r o n d e n worden b e n a d e r d a l s e e n o f z o n d e r l i j k e s u b a f d e l i n g en b e m o n s t e r d vlak afgeleide 2 are plots.

met e e n a a n t a l v a n h e t opper-

D i t i m p l i c e e r t voor h e t t o t a a l

v a n deze

o p s t a n d een g r o t e r e b e m o n s t e r i n g s d i c h t h e i d .

B o s o p s t a n d e n met e e n d i v e r s k a r a k t e r , samenstelling, dat

z o w e l qua s t r u c t u u r a l s s o o r t

d i e n e n b e n a d e r d t e worden met

een e v e n t u e l e e q u i v a l e n t van 7 a r e p l o t s ,

Door de u i t

p r a k t i s c h e overwegingen

2 a r e p l o t s e n wel zo minimaal behaald i s .

gekozen m e e t p e r k o p p e r v l a k t e

van 2 o f 7 ere, o n t s t a a t e r b i j — t o e p a s s i n g van 7 a r e perken een overmaat

i n v e r h o u d i n g t o t de s t e e k p r o e f o m v a n g .

vlakte

van

de

bezwaar

te zijn,

gemiddelde

G e z i e n de

opper-

Nederlandse opstand behoeft d i t

e c h t e r b i j o p s t a n d e n met

meer dan g e m i d d e l d e

geen om-

vang k a n h i e r een d i s c r e p a n t i e o n t s t a a n t u s s e n de g e l e v e r d e i n s p a n n i n g en de v e r k r e g e n gegevens. zen

U i t deze overweging

i s e r geko-

v o o r h e t v a s t h o u d e n v a n de 10% norm v o o r h e t t o t a l e vak,

L d i e n v e r s t a n d e d a t v a k k e n t o t en met Tworden met

3 ha.

met

o p p e r v l a k t e benaderd

de s t a n d a a r d p r o c e d u r e . D. w. z. 2 m e e t p e r k e n

van 7 a r e per

h e c t a r e b o s o p p e r v l a k . B i j g r o t e r e o p s t a n d e n w o r d t de 10%-norm geh a n t e e r d en v e r v o l g e n s v e r d e e l d o v e r h e t a a n t a l perken. He.

Bijvoorbeeld:

t e bemonsteren

d e e l d door 0. 07

dan aan t e l e g g e n

o p p e r v l a k o p s t a n d 5. 23 Ha. , 10%-norm

oppervlak, aantal

(piotoppervlak)

aan t e l e g g e n p l o t s :

= 7. 47 p l o t >> 6 p l o t s .

i s 0. 523 0. 523

ge-

Ee

gevonden u i t k o m s t wondt a l t i j d n a a r boven a f g e r o n d , e e n p l o t i s

er

wel o f n i e t !

L e r i

öngévee-F

g e l i j k e ordening over het oppervlak i s

b i j h e t gebruik van 2 a r e p l o t s . lijn".

In

de

toegestaan

Z i e d a a r t o e de "algemene

onderhavige boswachterij i s

consequent

richteen

10%

r e p r e s e n t a t i e van t o e p a s s i n g .

Het u i t z e t t e n ven bet meeteeck Het c e n t r u m van h e t m e e t p e r k wordt g e m a r k e e r d door e e n s j a l o n

met

d a a r o p b e v e s t i g d de a f s t a n d s b a k e n v o o r de B l u m e - L e i s s boomhoogtemeter,

Ion

h e t b e h u l p v a n de o p t i s c h e a f s t a n d s m e t e r w o r d t r o n d de s j a \/ 0 I

een c i r k e l

lijk

u i t g e z e t met e e n s t r a a l

van de gewenste o p p e r v l a k .

kelbegrenzing

den g e m a r k e e r d met k r i j t de

buitenring

verder plot).

D e

n,e

dan

v a n 7 o f 15 tórwj a f h a n k e -

In twijfel

ingemeten met e e n

g e v a l l e n w o r d t de

(snel)meetband.

De grensbomen

o f v e r f ; de grensbomen

Deze worden

dus n i e t

cirwor-

z i j n de bomen d i e

vormen v a n de ingemeten c i r k e l

de l e n g t e v a n de s t r a a l

. ƒ

(ze staan

vanuit het

vandaar

midden

van_ h e t

gemeten.

•*>y

y???^_i£_^Ë^J5!Ë5^?9^*- GDaeachfc de Q B P e r ^ i a k k e Ü S D h e t Beek»

Van a l l e

a a n w e z i g e bomen wordt de d i a m e t e r op b o r s t h o o g t e b e p a a l d ƒ

met e e n omtrekband. / Deze g e g e v e n s worden

£

per s o o r t genoteerd.

ZJe , te,, / '

Per

boomsoort

vlak. .

wordt e e n o p p e r h o o g t e gemeten

De o p p e r h o o g t e w o r d t gemeten

meter.

met de B l u m e - L e i s s boomhoogte0jPJ(re /« rl« Zt / l"

»"

^

per a r e meetperkopper

/

De n o t a t i e v i n d t p e r - s o o r t p l a a t s

t

X* f

t

/

«Vr

f

o

e

re••>-**

/

/

*

fA

0 s


f te*„

In

o p s t a n d e n met e e n i n t e n s i e v e menging,

leeftijd, aan

wordt h e t a a n t a l

h e t voorkomen v a n de

lijst

t e meten opperhoogtebomen

gerelateerd

i n d i v i d u e n u i t de e e r d e r s a m e n g e s t e l d e

van diametenmetingen.

v a s t g e h o u d e n worden

z o w e l qua boomsoort a l s

B i j de dominante s o o r t o f k l a s s e moet

a a n h e t p r i n c i p e "een OHboom/are". 4

o

I n d i e n de l e e f t i j d

v a n de b o o m s o o r t ( e n ) n i e t o n t l e e n d k a n

aan b e d r i j f s K a a n t e n e n / o f l e g g e r s , wordt deze b e p a a l d

worden

d o o r a a n de

v o e t v e n de boom e e n b o o r s p a a n t e nemen. H i e r b i j moet de k e r n r a a k t worden.

B i j h e t g e t e l d e a a n t a l j a r e n moeten e r t w e e

voegd worden;

men

h e e f t dan de l e e f t i j d

b

vanaf

kiemjaar.

ge-

bijge-