Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel HET RECHT VAN DE STERKSTE
Duitse strafrechtspleging in bezet Nederland
1999
UITGEVERIJ BERT BAKKER
AMSTERDAM
INHOUD
WOORDVOORAF 9 INLEIDING 11 1
RUDIMENTEN EN NOVITEITEN. STRAFRECHTSPRAAK IN VOOROORLOGS NAZI-DUITSLAND 25
De ondermijnde Duitse rechtsstaat 26 De beknotte Duitse justitie 28 De aangepaste Duitse justitie 30 2
THEORIE EN PRAKTIJK. DUITSE STRAFRECHTSPRAAK IN BEZET GEBIED VÖÖR DE TIENDE MEI I94O 35
Recht en bezetting: een Duitse ideeengeschiedenis 36 Verovering en bestuur van Oost-Europees grondgebied 40 Maatregelen betreffende de strafrechtspraak in Oost-Europa 41 Bezetting en bestuur van Noorwegen en Denemarken 42 Maatregelen in Noorwegen op strafrechtelijk gebied 44 Afsluitend 46 3
STRAFRECHTSP1EGING IN DE VUURLINIE. DE BEZETTING VAN NEDERLAND EN HAAR EERSTE GEVOLGEN VOOR DE STRAFRECHTSPRAAK ( M E I - J U L I 1940)
48
De militaire periode 48 Seyss-Inquarts voorbereidende werk 52 De Nederlandse justitie in de zomer van 1940 54 De opbouw van een Duitse rechterlijke macht voor strafzaken 57 Afsluitend 62
4
VOOR DE STORM. DUITSE ACTIVITEITEN OP STRAFRECHTELIJK GEBIED (JULI I940-FEBRUARI 1941) 64
De relatie onder spanning 64 Nieuwe regeis voor de Nederlandse justitie 58 De bemanning van de Duitse rechterlijke instanties 76 De toelating van Nederlandse advocaten 79 De eerste kennismaking met de Duitse strafrechtspraak De zaak SG 1/41: handel in koffie en thee 85 Afsluitend 89 5
80
VAN STAKING TOT STAKING. DE STRAFRECHTER ALS BESCHERMHEER VAN DE BEZETTINGSORDE (FEBRUARI I94I-APRIL I 9 4 3 ) 92
De Februaristaking 92 Hetbezettingsbeleid: sturing, dwang en geweld 96 Nieuw strafrecht 101 Stijging van economische criminaliteit 105 Meer politieke oppositie 106 Duitse Personalpolitik en Nederlandse strafrechtspraak 108 De instelling van de vrederechtspraak 110 De komst van de economische rechter 114 Protesten van Nederlandse magistraten 116 Meer bevoegdheden voor de Sipo 122 De vrijwillige afslanking van de Wehrmachtjustitie 123 Enkele aspecten van de Duitse militaire strafrechtspraak 126 De twistappel: de vervolging van Nederlandse communisten 128 De Duitse civiele strafrechtspraak. Van periferie naar middelpunt 133 Personeelsuitbreidingen 134 De rechtspraak door het Obergericht en het Landesgericht 137 Afsluitend 146 6
DEPROCEDURE:VANOPSPORINGNAARUITSPRAAK 150
De bronnen en de verwerking 150 Deopsporing 153 Hetvoorarrest 155 Bijzondere bevoegdheden van de Duitse politie 157 De vervolging 158 Het profiel van de verdachte 160 De verdediging 162
Rechtsmiddelen 164 Plaats en openbaarheid van de zittingen 165 Buitenissigheden in de uitspraken van de Duitse instanties 166 Extensieve interpretatie en analoge wetstoepassing 167 Hoge straffen en bijzondere omstandigheden 171 Afsluitend 176 7
'TOTALER EINSATZ' VAN DE DUITSE STRAFRECHTSPRAAK
(MEI 1943-sEPTEMBER 1944) 180 De april-meistakingen 181 Bezettingsbeleid en de predominantie van de arbeidsinzet 184 Ontduiken en tegenwerken 185 De diffuse grenzen tussen politiek verzet en criminaliteit 187 Tussenbalans 188 De Nederlandse strafrech tspleging 189 Wraakoefeningen en buitengerechtelijke straffen 192 De Duitse militaire rechter 195 De opkomst van de rechtsprekende instanties van het 'ss und Polizei'-complex 197 Landesgerichten Obergericht 200 Afsluitend 209 8
RECHTSPLEGING IN DE SCHADUW VAN HET OORLOGSGEWELD (SEPTEMBER 1944-MEI I 9 4 5 ) 213
Duitse terreur 213 Feinde innen und außen 218 Strafrechtspleging na Dolle Dinsdag 220 Afsluitend 226 9
GRATIERING, STRAFEXECUTIE EN HET LEVEN IN DUITSE GEVANGENSCHAP 228
Degratiering 225 De executie van doodstraffen 233 De executie van vrijheidsstraffen en het leven in gevangenschap 235 Bevrijding en terugkeer 247 Afsluitend 252
Slotbeschouwing 254 Noten 267 Lijstvangebruikteafkortingen 304 Geraadpleegde bronnen 307 Lij st van geraadpleegde archieven en collecties 307 Lijst van geraadpleegde personen 308 Lijst van geraadpleegde periodieken 308 Bibliografie 309 Bijlagen 316 Summary 337 Register 350
