Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Informatief gedeelte Zwalm April 2012

Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan – Informatief gedeelte

Zwalm

April 2012

Studiebureau Adoplan Ruimtelijke Planning en Stedenbouw Milieu en Mobiliteit

Opdrachtgever:

Opdrachthouder:

Gemeentebestuur Zwalm Zuidlaan 36 9630 Zwalm

Adoplan bvba Vaartlaan 28/1 9800 Deinze Tel: 09/241.53.70 Fax: 09/241.53.79 [email protected] www.adoplan.be

Studiebureau Adoplan Ruimtelijke Planning en Stedenbouw Milieu en Mobiliteit

GEZIEN EN VOORLOPIG VASTGESTELD DOOR DE GEMEENTERAAD IN ZITTING VAN ………… OP BEVEL: ………………….

……………..

DE VOORZITTER

DE SECRETARIS

ROGER VANDENMEERSSCHAUT

LUC VAN DER BEKEN

ZEGEL DER GEMEENTE

HET COLLEGE VAN BURGEMEESTER EN SCHEPENEN BEVESTIGT DAT ONDERHAVIG PLAN TER INZAGE VAN HET PUBLIEK OP HET GEMEENTEHUIS WERD NEERGELEGD

VAN: ……… TOT:………. OP BEVEL: ………………….

……………..

DE BURGEMEESTER

DE SECRETARIS

BRUNO TUYBENS

LUC VAN DER BEKEN

ZEGEL DER GEMEENTE

GEZIEN EN DEFINITIEF VASTGESTELD DOOR DE GEMEENTERAAD IN ZITTING VAN ……….. OP BEVEL: ………………….

……………..

DE VOORZITTER

DE SECRETARIS

ROGER VANDENMEERSSCHAUT

LUC VAN DER BEKEN

ZEGEL DER GEMEENTE

GEZIEN EN GOEDGEKEURD DOOR DE DEPUTATIE VAN DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN OP ……….. …………… DE GEDEPUTEERDE, VERANTWOORDELIJK VOOR RUIMTELIJKE ORDENING

VOOR STUDIEBUREAU ADOPLAN BVBA. ……………….. SANNE VERVALLE RUIMTELIJK PLANNER

Informatief gedeelte

0

GRS ZWALM

INHOUD

0

Inhoud................................................................................................................................................... 1

1

Inleiding ................................................................................................................................................ 4

2

Situering van de gemeente................................................................................................................. 10

3

Planningscontext ................................................................................................................................ 11 3.1

Ruimtelijk beleid en de planningsinitiatieven op Vlaams niveau ............................................... 11

3.1.1 Zwalm binnen het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) ................................................ 11 3.1.2 Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos – regio Vlaamse Ardennen ........................... 13 3.1.3 Het gewestplan .......................................................................................................................... 17 3.1.4 Beschermde monumenten en landschappen ........................................................................... 19 3.1.5 Natura 2000 en VEN-gebieden .................................................................................................. 21 3.1.6 Bijzonder oppervlaktedelfstoffenplan Vlaamse Leemstreek .................................................... 22 3.1.7 Landinrichtingsproject Leie en Schelde ..................................................................................... 22 3.1.8 Ruilverkavelingen ...................................................................................................................... 24 3.1.9 Bovenlokaal functioneel fietsnetwerk ....................................................................................... 24 3.2

Plannen op provinciaal niveau ................................................................................................... 25

3.2.1 Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan Oost-Vlaanderen............................................................. 25 3.2.2 Streefbeeld N46 ......................................................................................................................... 29 3.2.3 Het Scheldevalleiproject ............................................................................................................ 31 3.2.4 Provinciaal fietsroutenetwerk ................................................................................................... 31 3.2.5 Goedgekeurde ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s) ............................................................ 32 3.3

Plannen op gemeentelijk niveau ................................................................................................ 33

3.3.1 Mobiliteitsplan........................................................................................................................... 33 3.3.2 GNOP ......................................................................................................................................... 33 3.3.3 Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen van buurgemeenten .......................................... 34 3.3.4 Aanzet tot categorisering van de zonevreemde bedrijven in de gemeente Zwalm ................. 34 4

De gemeente binnen haar ruimere omgeving ................................................................................... 40 4.1

Situering op macro-niveau ......................................................................................................... 40

4.1.1 Zwalm in de regio Kortrijk-Gent-Brussel: bovenregionaal niveau............................................. 40 4.2

Situering op meso-niveau ........................................................................................................... 41

1


GRS ZWALM

4.2.1 Zwalm in de regio Gent-Ronse-Geraardsbergen ....................................................................... 41 5

Bestaande ruimtelijke structuur van de gemeente ............................................................................ 43 5.1

Basisstructuur van de gemeente ................................................................................................ 43

5.1.1 Fysisch-geografisch basisweefsel .............................................................................................. 43 5.1.2 Cultuurhistorische evolutie ....................................................................................................... 45 5.2

Structuurbepalende elementen van de gemeente .................................................................... 46

5.3

Uitwerking van de bestaande structuur aan de hand van deelstructuren................................. 49

5.3.1 Bestaande natuurlijke structuur ................................................................................................ 49 5.3.2 Bestaande agrarische structuur................................................................................................. 51 5.3.3 Bestaande nederzettingsstructuur ............................................................................................ 57 5.3.4 Bestaande ruimtelijk-economische structuur ........................................................................... 61 5.3.5 Bestaande verkeers- en vervoersstructuur ............................................................................... 66 5.3.6 Bestaande toeristisch-recreatieve structuur ............................................................................. 76 5.3.7 De landschappelijke structuur ................................................................................................... 80 5.4

Uitwerking van de bestaande structuur aan de hand van deelruimten .................................... 83

5.4.1 De deelruimte Munkzwalm-Hundelgem ................................................................................... 83 5.4.2 De deelruimte Zuidelijk Zwalm .................................................................................................. 85 5.4.3 De deelruimte vallei van de Bovenschelde ............................................................................... 87 5.4.4 De deelruimte vallei van de Munkbosbeek ............................................................................... 89 5.5

Kwaliteiten, knelpunten en kansen ............................................................................................ 91

5.5.1 Kwaliteiten, knelpunten en kansen per deelstructuur .............................................................. 91 6

Behoeften en prognoses .................................................................................................................... 98 6.1

Demografische ontwikkelingen .................................................................................................. 98

6.1.1 Algemeen ................................................................................................................................... 98 6.1.2 Leeftijdsstructuur .................................................................................................................... 101 6.1.3 Gezinsgrootte .......................................................................................................................... 105 6.1.4 Bevolkings- en gezinsprognoses .............................................................................................. 106 6.2

Bepaling van het woonaanbod ................................................................................................. 111

6.2.1 Sociale woningen ..................................................................................................................... 111 6.2.2 Rusthuizen en service-flats ...................................................................................................... 112 6.2.3 Potentiële woningvoorraad ..................................................................................................... 113 6.2.4 Inschatting van de reële bouwmogelijkheden ........................................................................ 115 6.2.5 Confrontatie behoefte en aanbod........................................................................................... 117 6.3

Behoefte voor bedrijven........................................................................................................... 119

2


GRS ZWALM

6.3.1 Vraag naar bijkomende ruimte voor bedrijvigheid ................................................................. 119 6.3.2 Aanbod aan bedrijventerreinen .............................................................................................. 124 6.3.3 Confrontatie van vraag en aanbod aan bedrijventerreinen .................................................... 127 6.4

Behoefte voor voorzieningen ................................................................................................... 128

6.4.1 Potentieel zonevreemde voorzieningen ................................................................................. 128 6.4.2 Woon- en zorgcentrum ........................................................................................................... 128 6.4.3 Behoeftebepaling zorgvoorzieningen voor ouderen............................................................... 130 6.4.4 Behoefte aan ruimte voor sport en jeugd. .............................................................................. 137

3


1

GRS ZWALM

INLEIDING Begin 2010 werd tussen het gemeentebestuur van Zwalm en studiebureau Adoplan een overeenkomst gesloten met het oog op de opmaak van een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Dit plan zal kaderen binnen de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening en latere wijzigingen. De opmaak van een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan is een gezamenlijke taak van de gemeente, haar bevolking, de ontwerper, de sectoren en de bovengemeentelijke overheden. Het structuurplan, dat de basis zal vormen voor het gemeentelijk ruimtelijk beleid van de komende jaren, wordt voorbereid door een extern ontwerper, studiebureau Adoplan, in nauwe samenwerking met de werkgroep GRS (Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan) en het gemeentebestuur. Zij worden hierbij bijgestaan door de Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening (GECORO 1).

DE OPGAVE VAN STRUCTUURPLANNING In het zeer dicht bebouwd Vlaanderen, draagt de ruimte duidelijk de sporen van het menselijk ingrijpen vanuit de verschillende maatschappelijke behoeften. Tijdens de laatste decennia is de schaal van het menselijk ingrijpen danig vergroot en is het veranderingsproces van onze bebouwde en nietbebouwde omgeving in een stroomversnelling terecht gekomen. Om dit proces controleerbaar en beheersbaar te houden en er op die manier voor te zorgen dat de behoeften van de toekomstige generaties niet in het gedrang komen, is het noodzakelijk een goed gestructureerd ruimtelijk beleid te voeren. Dit veronderstelt een rationele en planmatige aanpak. Planners en stedenbouwkundigen hebben gezocht naar een aantal instrumenten en methodes om aan een planningsproces gestalte te geven, m.a.w. om tot een efficiënte planning te komen. Aldus ontstond het begrip structuurplanning. Kern van stuctuurplanning is het op elkaar afstemmen van sectorale aanspraken op de ruimte en hier een gewenste en evenwichtige samenhang in te vinden. Het is een planningsmethodiek die het mogelijk maakt om de hoofdlijnen van sectorale belangen in een samenhangend toekomstperspectief te zetten. Structuurplanning draagt volgende karakteristieken: •

• •

• •

1

Een integrale vorm van planning: het louter analytisch en pragmatisch niveau (FRAGMENTEN) dient overstegen te worden om te zoeken naar de samenhang (STRUCTUREN) tussen de dingen. Dit dient zich te vertalen in een geïntegreerd in plaats van een gefragmenteerd ruimtelijk beleid. Een procesmatige vorm van planning: structuurplanning komt stap voor stap tot stand. Een continu en cyclisch proces: het kan niet de bedoeling zijn van structuurplanning om de toekomstige ruimtelijke structuur concreet vast te leggen. Structuurplanning is dan ook nooit af, dit in tegenstelling tot de klassieke eindtoestandsplannen (BPA, gewestplannen). Een actiegerichte vorm van planning: structuurplanning is geen luchtledig begrip, het moet realiseerbaar zijn. Een vorm van planning op lange termijn.

De GECORO is een officiële adviesraad ingesteld bij art. 1.3.3. van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening.

4


•

GRS ZWALM

Een flexibele vorm van planning: het dient in zich het vermogen te dragen om verschillende interpretaties op te nemen zonder dat daarvoor het proces dreigt te ontsporen. Door deze flexibiliteit is structuurplanning beter in staat om te kunnen inspelen op de maatschappelijke dynamiek.

Hoe verhoudt een structuurplan zich nu ten aanzien van dit proces? Het tot stand komen van een structuurplan vormt in feite een moment in dit proces waarop belangrijke uitspraken gedaan worden. Een structuurplan is immers tijd- en plaatsgebonden. Het geeft namelijk voor een bepaalde periode en voor een bepaald gebied (in dit geval de gemeente) de ruimtelijke visie weer, een concept over de gewenste structuur en de maatregelen om deze te realiseren. Daarmee waarborgt dit plan de inhoud, de doelgerichtheid, doorzichtigheid en controleerbaarheid van het ruimtelijk beleid. Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Zwalm vormt dus voor de gemeente een zeer belangrijke leidraad voor het voeren van een goed ruimtelijk beleid. Het structuurplan geeft het bestuur een lange termijn-visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. Een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan wordt geconcipieerd vanuit een dubbel referentiekader: •

•

enerzijds vanuit de eigen gemeentelijke visievorming inzake ruimtelijk beleid die een soort synthese vormt van de diverse sectorale aanspraken op de ruimte (landbouw, wonen, natuur, werken, verkeer en vervoer en recreatie). Het vormt een beleidsplan van en voor de gemeente; anderzijds vanuit de inhoudelijke doorwerking van structuurplannen op hogere schaalniveaus (in casu het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen en het provinciaal ruimtelijk structuurplan).

STRUCTUURPLANNING OP DRIE NIVEAUS Om het centralistisch karakter van het ruimtelijk beleid uit het verleden tegen te gaan, moeten er volgens de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO) zowel op het gewestelijk, provinciaal als het gemeentelijk niveau structuurplannen worden gemaakt. Art. 2.1.1 bepaalt dit expliciet: het Vlaams Gewest stelt voor het Vlaams grondgebied het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen op; een provincie voor haar grondgebied het provinciaal ruimtelijk structuurplan; de gemeente voor haar grondgebied het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Daarbij wordt het subsidiariteitsbeginsel volwaardig toegepast. In een structuurplanningsproces worden regelmatig momenten van intens overleg en mechanismen voor terugkoppeling binnen en tussen de verschillende beleidsniveaus voorzien. De VCRO legt tevens een coördinatie tussen de verschillende niveaus over het eindresultaat op. De bindende bepalingen van het provinciaal ruimtelijk structuurplan mogen niet afwijken van die van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Het richtinggevend gedeelte ervan mag enkel na uitvoerige motivering afwijken van dat van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Op dezelfde manier moet een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan zich richten naar het provinciaal ruimtelijk structuurplan of bij ontstentenis ervan, naar het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.

5


GRS ZWALM

EEN RUIMTELIJK STRUCTUURPLAN BESTAAT UIT DRIE DELEN Conform de VCRO wordt het structuurplan vertaald naar de drie delen waaruit het structuurplan moet bestaan, namelijk een informatief gedeelte, een richtinggevend gedeelte en een bindend gedeelte. Informatief gedeelte: brengt de bestaande toestand van de gemeente in kaart. Hierin worden tevens prognoses gemaakt en wordt de relatie aangegeven met bestaande plannen en projecten (planningscontext). Richtinggevend gedeelte: is het belangrijkste deel: het geeft aan waar de gemeentelijke overheid naartoe wil en welke (ruimtelijke) keuzes ze maakt. Het geeft bijvoorbeeld aan waar de gemeente een lokaal bedrijventerrein wil inplanten, in welke zones ze het wonen wil stimuleren en hoe ze eenzelfde beekvallei anders gaat inrichten binnen een woongebied, een landbouwgebied of een natuurgebied. Concrete overheidsbeslissingen mogen niet tegen dit richtingegevend gedeelte ingaan, tenzij daar een grondige motivering wordt voor gegeven. Bindend gedeelte: geeft de taakverdelingen en concrete engagementen waarvan de desbetreffende overheid niet mag afwijken. Hier geeft de gemeente bijvoorbeeld aan voor welke gebieden of knelpunten ze in de eerste plaats een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) zal opmaken. Het ruimtelijk structuurplan is geen basis voor het verlenen of weigeren van vergunningen. Het heeft geen verordenende kracht ten aanzien van de burgers. Uitvoeringsinstrumenten hebben wel verordenende kracht. De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening geeft de ruimtelijke uitvoeringsplannen van de drie overheidsniveaus een juridische basis.

STRUCTUURPLANNINGSPROCES Een helder planproces is van belang voor de juiste inbreng van informatie en kennis, creativiteit, communicatie en middelen in het plan. Het planvormingsproces is het geheel van initiatieven dat wordt opgezet en uitgevoerd om te komen tot een deskundig onderbouwd en afgewerkt structuurplan. In dit overleg vinden een aantal overlegmomenten plaats met de GECORO, het projectteam, overheidsinstanties, bevolking, deskundigen, …

OVERLEG EN COMMUNICATIE In een goed proces van structuurplanning is een goede communicatie en voorlichting van grote waarde. Enerzijds om belanghebbenden te laten meedenken, participeren in het planproces, anderzijds om draagvlak te creëren voor het toekomstig ruimtelijk beleid dat in de gemeente zal gevoerd worden. Communicatie verhoogt het bestuurlijk, ambtelijk en maatschappelijk draagvlak voor structuurplanning. Het is evenwel van belang aan te geven dat de communicatie geen doel op zich is, maar dat ze een bijdrage moet leveren tot een kwaliteitsvol en gedragen eindproduct.

6


GRS ZWALM

ORGANISATIE VAN HET PLANNINGSPROCES IN DE GEMEENTE In een structuurplanningsproces is een geslaagde combinatie van drie afzonderlijke processen inzake deskundigheid, betrokkenheid en besluitvorming van essentieel belang. Zowel de deskundige, als de bevolking en het beleid hebben op bepaalde momenten hun eigen logica, ritme, gevoeligheden en finaliteiten in een plan. Zo vragen zij alle drie op bepaalde momenten tijd voor zich en die momenten liggen ten dele verschillend: • • •

voor de ontwerper: wanneer er onderzoek moet gebeuren en inzichten op papier gezet voor de bevolking : wanneer er ervaringen moeten worden ingebracht en wanneer voorstellen moeten bezinken en worden afgewogen; voor de beleidsmensen : wanneer er aan de hand van – soms uiteenlopende – conclusies van de bevolkingsinbreng, samenhangende keuzes moeten worden vastgelegd in beslissingen.

SAMENWERKINGSVERBAND EN OVERLEGSTRUCTUREN De ervaring leert dat het aangewezen is om in het kader van een ruimtelijk structuurplan nieuwe instanties zoals een werkgroep op te richten. Het structuurplan wordt opgemaakt in nauwe samenwerking met de werkgroep en het gemeentebestuur. Elke partner heeft een eigen rol en bevoegdheid in het structuurplanningsproces. Tijdens het proces varieert ook de wijze waarop en de intensiteit waarmee de betrokken partners betrokken worden. Onderstaand worden de taken van de verschillende instanties toegelicht: Werkgroep GRS: De werkgroep GRS bestaat uit personen die beroepshalve bij de opmaak van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan betrokken zijn. Ze maakt afspraken en doet voorstellen voor de procedure en de concrete aanpak van het hele proces. Daarnaast bespreekt ze de verschillende voorstellen en brengt extra informatie aan. De werkgroep is als volgt samengesteld: -

de schepen voor ruimtelijke ordening en leefmilieu de gemeentesecretaris de gemeentelijk stedenbouwkundige ambtenaar het hoofd van de technische dienst twee vertegenwoordigers van de ontwerper al naargelang het onderwerp kan de werkgroep tijdelijk versterkt worden met een externe deskundige en/of schepen bevoegd voor het desbetreffende beleidsdomein

GECORO: Met de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordeningwordt elke gemeente met meer dan 10.000 inwoners verplicht een GECORO te installeren. Gemeenten met minder dan 10.000 inwoners kunnen door middel van een gemotiveerd verzoekschrift vanuit de gemeenteraad een verzoek richten aan de Vlaamse Regering om vrijgesteld te worden van de verplichting om een gemeentelijke commissie voor

7


GRS ZWALM

ruimtelijke ordening op te richten. Zonder de vrijstelling is de gemeente ertoe gehouden een GECORO op te richten en de leden hiervan te benoemen. De samenstelling is decretaal bepaald, doch de gemeente beschikt over een zekere vrijheid om de mandaten in te vullen. In de GECORO zetelen de vertegenwoordigers van de voornaamste maatschappelijke geledingen binnen de gemeente: de economische sector, de socio-culturele sector, landbouworganisaties en milieuverenigingen en deskundigen op het vlak van de ruimtelijke ordening. Opdrachten en taken: -

De commissie speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Ze geeft voorafgaandelijk advies aan de gemeenteraad voor de voorlopige vaststelling van het plan. Zij bundelt en coördineert de reacties van het openbaar onderzoek en van de adviesronde over het ontwerp. Zij geeft gemotiveerd advies aan de gemeenteraad die het plan definitief vaststeld op basis van al die gegevens. De GECORO zorgt voor inhoudelijke adviezen over de planvoorstellen naar het beleid toe. De commissie kan ook zelf door de gemeenteraad om advies gevraagd worden over alle vraagstukken i.v.m. ruimtelijke ordening binnen de gemeente.

De Gecoro verkreeg toelichting van het informatief gedeelte op 23 juni 2010. Het eerste voorontwerp is toegelicht aan de Gecoro op 23 maart 2011. Hierop formuleerde de Gecoro op 20 en 27 april 2011 een advies dat verwerkt is in het tweede voorontwerp. Daarnaast heeft de Gecoro enkele beleidsopties uitgewerkt die eveneens in het tweede voorontwerp zijn opgenomen. Deze beleidsopties zijn voorgesteld op de Gecorovergadering van 9 juni 2011. De aangepaste versie is vervolgens doornomen door het College die in juli-augustus haar opmerkingen heeft geformuleerd waarop het uiteindelijke document is vastgesteld. Op basis van de adviezen van de plenaire vergadering is het voorontwerp aangepast in samenspraak met de Gecoro en het College. Structureel overleg tussen de verschillende planniveau’s Op belangrijke momenten in het planningsproces wordt een structureel overleg georganiseerd met het Vlaams Gewest en de provincie. Een eerste structureel overleg vindt plaats wanneer het informatief gedeelte is afgewerkt. Dit overleg ging door op 8 juli 2010. Het richtinggevend en bindend gedeelte is voorgelegd voor structureel overleg op 8 februari 2011. De plenair vergadering van een definitief voorontwerp heeft plaatsgevonden op 22 november 2011. Informatie en inspraak voor de hele bevolking In dit punt wordt ingegaan op hanteerbare formules voor het betrekken van de hele bevolking bij het structuurplanningsproces, ruimer dan de groep van belangstellenden die intensief meewerkt. Het betreft informatiedoorstroming, ruimere inspraak, alsook vorming en sensibilisering. Een goed georganiseerde ruimere inspraak bezorgt de structuurplanning en het ruimtelijk beleid zijn grootste maatschappelijk draagvlak.

8


GRS ZWALM

Besluitvormingsproces In het besluitvormingsproces worden de momenten aangegeven waarbij de gemeenteraad en de provinciale of gewestelijke overheid hun formele goedkeuring geven aan bepaalde documenten in het structuurplanningsproces. Deze zijn: -

Beslissing van de gemeenteraad tot de opmaak van een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Beslissing van het college tot aanstellen van een ontwerper. Toelichting van het eerste voorontwerp aan het college op 8 januari 2011. Bespreking van het voorontwerp aangepast aan de opmerkingen van de Gecoro door het College op 25 augustus 2011. Vaststelling van het voorontwerp in de zitting van het College van 3 oktober 2011.

9


2

GRS ZWALM

SITUERING VAN DE GEMEENTE De gemeente is gelegen in het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen. De buurgemeenten van Zwalm zijn Brakel, Gavere, Horebeke, Oudenaarde, Zingem en Zottegem. De gemeente maakt deel uit van het arrondissement Oudenaarde. Zwalm vormt het centrum van de Zwalmstreek, met een lagere bebouwingsgraad en een sterk golvend landschap. De bedrijvigheid en voorzieningen hebben een voornamelijk lokale uitstraling. Via de N46 is Zwalm verbonden met de stedelijke kernen van Zottegem en Oudenaarde. Via Zottegem en via Gavere sluit de gemeente aan op de hoofdwegen E40 en E17. De gemeente Zwalm is een conglomeraat van 12 kleinere dorpen, namelijk Beerlegem, Dikkele, Hundelgem, Meilegem, Munkzwalm, Nederzwalm-Hermelgem, Paulatem, Roborst, Rozebeke, SintBlasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel en Sint-Maria-Latem. De deelgemeente Munkzwalm is het grootste dorp en bevat het gemeentehuis. De fusiegemeente ontstond in 1977 uit de samenvoeging van Groot-Munkzwalm en Nederzwalm-Hermelgem. De deelgemeente Nederzwalm-Hermelgem ontstond halverwege de 19de eeuw toen Nederzwalm en het kleinere Hermelgem samensmolten. In SintDenijs-Boekel ligt nog het kleine gehucht Wijlegem. De gemeente heeft een oppervlakte van 3.382 ha en telt 8.062 inwoners wat resulteert in een bevolkingsdichtheid van 238inw/km². Dit is iets lager dan de bevolkingsdichtheid in het arrondissement Oudenaarde (282 inw/km²), maar heel wat lager dan in de provincie (472 inw/km²) en het Vlaams Gewest (472 inw/km²). 2

2

Bron: NIS, toestand op 01/01/2010

10

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Zwalm - Administratief Sint-Martens-Latem

Gent

Wichelen

Melle

De Pinte

Deinze

Wetteren

Gewest Provincie

Lede

Merelbeke

Nazareth

Legende

Arrondissement

Zulte

Gemeente Zwalm

Oosterzele Sint-Lievens-Houtem

Gavere Kruishoutem

Erpe-Mere Zingem

Zwalm

Haaltert Herzele

Zottegem

Oudenaarde Wortegem-Petegem

Horebeke

Ninove

Anzegem

Avelgem

Brakel

Lierde

Maarkedal Geraardsbergen Kluisbergen

Ronse (Bron: AGIV)

datum: mei 2010 schaal: 1:150.000 Ronse

Ellezelles

Flobecq

Galmaarden

0 7001 400

2 800

4 200

5 600

7 000 Meter

±


GRS ZWALM

3 PLANNINGSCONTEXT 3.1 RUIMTELIJK

BELEID EN DE PLANNINGSINITIATIEVEN OP

VLAAMS

NIVEAU 3.1.1 Zwalm binnen het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen is herzien in 2010. De Vlaamse Regering heeft op 17 december 2010 een tweede herziening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen definitief vastgesteld. De bindende bepalingen zijn op 25 februari bij decreet bekrachtigd door het Vlaams Parlement. De vaststelling en de bekrachtiging zijn gepubliceerd in het Staatsblad op 18 april 2011. Artikel 2.1.14 van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening geeft aan dat het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan (GRS) zich moet richten naar het RSV en het provinciaal ruimtelijk structuurplan(PRS). Het GRS kan enkel in het richtinggevend gedeelte afwijken van de hogere planniveaus op grond van een aantal motieven, nl. tenzij omwille van onvoorziene ontwikkelingen van de ruimtelijke behoeften van de verschillende maatschappelijke activiteiten of van dringende sociale, economische of budgettaire redenen. Van onderdelen in het bindend gedeelte kan niet worden afgeweken. De gewenste ruimtelijke structuur uit een structuurplan (Vlaams, provinciaal of gemeentelijk) kan enkel worden gerealiseerd door ruimtelijke uitvoeringsplannen op Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau evenals door het opstellen van verordeningen op de verschillende niveaus. Het is dus aangewezen bij de opmaak van een GRS de bepalingen (vooral de bindende bepalingen) die opgenomen zijn in het RSV en het PRS niet uit het oog te verliezen. Elementen uit het RSV die richtinggevend of bindend zijn voor de gemeente Zwalm: Zwalm behoort tot een groot aaneengesloten gebied van het buitengebied. Dit is een gebied waar op Vlaams niveau de open (onbebouwde) ruimte overweegt. Zwalm is niet opgenomen als economisch knooppunt, noch bevinden er zich enige delen van het hoofdwegennet zich op het Zwalmse grondgebied. De Bovenschelde, evenals de hoofdspoorlijn tussen Brussel en Kortrijk zijn structuurbepalende elementen op Vlaams niveau. Hieronder wordt verder ingegaan op de visie met betrekking tot de regio van Zwalm, evenals de taakstelling die o.a. betrekking heeft op Zwalm. 3.1.1.1 Het buitengebied In het RSV formuleert men volgende doelstellingen voor het buitengebied. Het is van belang deze in gedachten te houden, daar gemeenten van het buitengebied hun beleid dienen af te stemmen op deze doelstellingen. • •

Het buitengebied vrijwaren voor de essentiële functies; Tegengaan van versnippering van het buitengebied;

11

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Zwalm in RSV

Legende Gemeentegrens van Zwalm Hoofdweg

Grootstedelijk gebied Gent

Primaire weg I Primaire weg II Spoorweg Waterweg

Stedelijk gebied

Kleinstedelijk gebied Tielt Kleinstedelijk gebied Deinze

Economisch knooppunt buiten stedelijke gebieden en buiten economisch netwerk

Kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau Wetteren

Buitengebied

Regionaalstedelijk gebied Aalst Economisch knooppunt Nazareth

Economisch knooppunt Meulebeke

Economisch knooppunt Wielsbeke Kleinstedelijk gebied Waregem

Kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau Zottegem Economisch knooppunt Anzegem Kleinstedelijk gebied Oudenaarde Kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau Ninove

Regionaalstedelijk gebied Kortrijk

Economisch knooppunt Kluisbergen Economisch knooppunt Avelgem Kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau Geraardsbergen

Kleinstedelijk gebied Ronse


• • • • •

GRS ZWALM

Het bundelen van ontwikkeling in kernen van het buitengebied; Landbouw-, natuur- en bosfunctie in goed gestructureerde gehelen; Het bereiken van gebiedsgerichte ruimtelijke kwaliteit; Het afstemmen van het ruimtelijk beleid met het milieubeleid op basis van het fysische systeem; De bufferfunctie van het buitengebied.

De gewenste visie en ontwikkelingen van de open ruimte functies in het buitengebied zijn in latere fase vormgegeven in de ruimtelijke visie landbouw, natuur en bos en de afbakening van de VENgebieden. Het wonen en het werken moet worden geconcentreerd in de kernen van het buitengebied. De behoefte aan bijkomende woningen moet in de bestaande kernen worden opgevangen, gezien de huidige aanlegplannen zoals het gewestplan en BPA’s voldoende ruimte bieden. Het is de bedoeling om zo de open ruimte te beschermen en tegelijkertijd de centrumfunctie en de leefbaarheid van de kernen te versterken. Om de reële woonbehoeften van diverse doelgroepen op te vangen in een context van de demografische trends van migratie, vergrijzing en gezinsverdunning zal voldoende differentiatie in de kwantitatieve taakstelling voor wonen noodzakelijk zijn. De lokale bedrijventerreinen mogen enkel worden opgericht in de kernen van het buitengebied, meer specifiek aansluitend op de hoofddorpen, woonkernen of aansluitend bij bestaande bedrijventerreinen. Het bereikbaar houden van voorzieningen. Om kernen van het buitengebied en in het bijzonder de kleinere kernen leefbaar te houden zonder disproportionele groei en onverantwoord ruimtebeslag op nieuwe gebieden voor wonen en werken, moet een specifiek sociaal-cultureel en economisch beleid worden uitgestippeld. De bereikbaarheid, zeker voor de minst mobielen, is voor die voorzieningen het belangrijkst. Het aanbieden van een vorm van collectief vervoer aangepast aan het niet geconcentreerd voorkomen van de vervoersvraag is daarbij een mogelijk instrument. Behoud en verhogen van de kwaliteit van de kleine kernen betekent dat niet zomaar nieuwe bouwlocaties mogen worden aangesneden, maar dat in de eerste plaats bestaande huisvestingsmogelijkheden in de kern via inbreiding, renovatie en vernieuwbouw moeten worden gebruikt. De verdere groei van linten en verspreide bewoning wordt stopgezet. In het RSV wordt de nederzettingsstructuur van het buitengebied in volgende beleidscategorieën onderverdeeld: kernen (hoofddorpen en woonkernen), de linten, de bebouwde perifere landschappen en verspreide bebouwing. Het is de taak van de provincie in haar structuurplan de hoofddorpen en woonkernen te selecteren. 3.1.1.1.1 Economische structuur In de gemeenten die niet als economisch knooppunt geselecteerd werden zoals Zwalm, blijven voor de bestaande economische activiteiten zoals KMO’s en/of familiale bedrijven, ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden gegarandeerd ondermeer door de volgende maatregelen. •

Voor lokale bedrijven kan een lokaal bedrijventerrein worden voorzien: Voorgaande principes van lokalisatie en inrichting voor nieuwe lokale bedrijventerreinen, worden als volgt geoperationaliseerd:

12


GRS ZWALM

De oppervlaktemaat dient geïnterpreteerd op basis van de terreinconfiguratie en de aangetoondelokale behoefte. Om voor voldoende aanbod te zorgen, kunnen gemeenten in het buitengebied meer dan vijf hectare ontwikkelen. o De bijkomende bestemming van lokale bedrijventerreinen zal op Vlaams niveau worden gemonitord om de ruimtebalans te bewaken. o Er is een goede ontsluiting, bij voorkeur ook ten aanzien van het openbaar vervoer. o Bij voorkeur sluit de zone aan bij een hoofddorp. Het kan ook aansluiten bij een woonkern, zo mogelijk bij een bestaande kmo-zone of bij een bestaande grote harde ontsluitingsinfrastructuur in de mate dat dit verzoenbaar is met de zorg voor het behoud van de open ruimte. o Om ruimtelijke spreiding tegen te gaan, wordt intergemeentelijke samenwerking gestimuleerd om meerdere lokale bedrijventerreinen samen te voegen op één locatie die voldoet aan de lokalisatieprincipes. De opmaak van een “sectoraal BPA” of RUP’s voor de ontwikkeling en uitbreiding ter plaatse van bestaande zonevreemde bedrijven. o

•

3.1.1.1.2 Lijninfrastructuur Hier worden enkel de lijninfrastructuren aangegeven die te Zwalm aanwezig zijn en waarvoor er een uitspraak wordt gedaan in het RSV. a) Wegeninfrastructuur Het Vlaams Gewest selecteert de hoofdwegen en primaire wegen in het RSV. Binnen het grondgebied van Zwalm bevinden zich geen hoofdwegen of primaire wegen. b) Spoorinfrastructuur Het Vlaams Gewest selecteert het hoofdspoorwegennet voor personenvervoer en goederenvervoer. De lijn Kortrijk-Brussel die over het grondgebied van de gemeente Zwalm loopt, behoort tot het hoofdspoorwegennet voor personenvervoer. De halten te Zwalm worden echter wel enkel gebruikt voor lokaal verkeer. c) Waterwegeninfrastructuur Het Vlaams Gewest selecteert de bestaande waterwegen die als hoofdwaterwegennet in aanmerking komen. De Bovenschelde die een gedeelte van de gemeentegrens van Zwalm vormt, behoort tot het hoofdwaterwegennet.

3.1.2 Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos – regio Vlaamse Ardennen In uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen stelde de Vlaamse overheid in 2008 een ruimtelijke visie op landbouw, natuur en bos op voor de regio Vlaamse Ardennen. Hierbij is een gebiedsgerichte en geïntegreerde ruimtelijke visie op de natuurlijke én agrarische structuur uitgewerkt in overleg met de gemeenten en de provincies. Uit de algemene doelstellingen en ontwikkelingsperspectieven uit het RSV worden volgende ruimtelijke beleidsdoelstellingen voor de open ruimte in de buitengebiedregio Vlaamse Ardennen geformuleerd: • • • •

Vrijwaren van samenhangende landbouwgebieden voor de beroepslandbouw; Behoud en versterking van de bestaande natuurcomplexen binnen een netwerk; Behoud en versterking van de bestaande bosstructuur; Behoud en versterken van valleistructuren voor het natuurlijk overstromingsregime;

13


• •

GRS ZWALM

Behoud van gave cultuurlandschappen en structurerende landschapselementen; Toeristisch-recreatieve ontsluiting van de open ruimte.

Binnen de gewenste ruimtelijke structuur wordt de gemeente Zwalm nagenoeg volledig opgenomen in de deelruimte Zwalm. Visie Globaal genomen heeft de vallei van de Zwalm met haar steile valleiflanken een hoge ecologische waarde. Ze is structuurbepalend voor de natuurlijke structuur op Vlaams niveau. Het volledige stroomgebied van de Zwalm is van belang voor de migratie en behoud van populaties van Europees en gewestelijk beschermde soorten in brongebieden die als habitatrichtlijngebied beschermd zijn. Een aantal beekvalleien zoals de Perlinckbeek en de Munkbosbeek met hun valleiflanken zijn structuurbepalend voor de natuurlijke structuur van deze deelregio. In de valleien heeft natuur meestal de hoofdfunctie. Soms is natuur een nevengeschikte functie naast landbouw. Deze valleien slingeren zich als groene linten door een landschap van grote aaneengesloten samenhangende landbouwgebieden met karakteristieke open kouters. Landbouw speelt een cruciale rol voor het behoud van de open ruimte op de kouters en kan plaatselijk via verwevingsgebieden aangespoord worden om de waardevolle graslanden in de beekvalleien te behouden. Op deze wijze wordt het gemengd landbouwsysteem dat kenmerkend is voor de Vlaamse Ardennen ook in de toekomst behouden. De zeer waardevolle oud-boscomplexen met karakteristieke flora en fauna worden behouden, versterkt en ingebed in een samenhangend geheel. Gewenste ruimtelijke structuur De gewenste ruimtelijke structuur van de deelruimte Zwalm wordt weergegeven door middel van een structuurschets. Deze is opgebouwd uit een aantal ruimtelijke concepten. Volgende concepten zijn van toepassing op de gemeente Zwalm: •

• •

•

•

•

• •

Ruimtelijk-functioneel samenhangende gebieden vrijwaren voor de landen tuinbouw met grondgebonden landbouw als drager van de open ruimte; Gebieden 1.1 en 1.2 Behoud en versterking van het (kleinschalige-halfopen) agrarische landschap; Behoud en versterking van uitgesproken natuurwaarden in beekvalleien en op valleiflanken met ruimte voor herstel van het natuurlijke systeem; Gebieden 2.1, 2.2, 2.3, 2.5 en 2.11 Behoud en versterking van gevarieerde (open/halfopen) valleien inclusief hun flanken met ruimte voor een natuurlijk overstromingsregime; Gebieden 3.2, 3.3 en 3.10 Behoud en versterking van gevarieerde valleien met ruimte voor een natuurlijk overstromingsregime Gebieden 4.1, 4.2 en 4.3 Samenhangende complexen van zéér waardevol historisch bos behouden, verbinden en versterken als structuurbepalende natuur- en/of landschapselementen Gebieden 5.2 en 5.3 Ontwikkeling van landschappelijk en ecologisch waardevolle lineaire elementen; Vrijwaren en versterken van waardevolle landschappen en erfgoedwaarden; Gebieden: 9.1, 9.2, 9.3 en 9.10

14


• •

GRS ZWALM

Vrijwaren van markante plateauranden/steilranden; Gebieden 10.1 en 10.2 Behoud en versterken van parken en kasteeldomeinen; Gebieden 11.1 en 11.2

Het noordwesten van de gemeente, met name de rechteroever van de Schelde ter hoogte van Nederzwalm-Hermelgem, maakt geen deel uit van de ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos van de regio Vlaamse Ardennen, maar van deze van de regio Leiestreek. Deze zone is echter eveneens behandeld in de visie voor de Vlaamse Ardennen. Dit in de deelruimte “Vallei van de Bovenschelde met relatie tot Leiestreek”. Visie De vallei van de Bovenschelde is structuurbepalend voor de natuurlijke structuur op Vlaams niveau. Binnen dit natuurcomplex wordt gestreefd naar een afwisseling van meersen, verspreide moerassige delen en kleine landschapselementen en bos, die in bepaalde delen verweven voorkomen met de landbouw. De hoger gelegen delen van de deelruimte worden erkend en gevrijwaard voor de landen tuinbouw. Gewenste ruimtelijke structuur De gewenste ruimtelijke structuur van de deelruimte “Vallei van de Bovenschelde met relatie tot Leiestreek” wordt weergegeven door middel van een structuurschets. Deze is opgebouwd uit een aantal ruimtelijke concepten. Volgende concepten zijn van toepassing op de gemeente Zwalm: •

•

• •

Behoud en versterken van uitgesproken natuurwaarden in valleien met ruimte voor waterberging; Gebieden 1.4 Behoud en versterken van gevarieerde (open/halfopen) valleilandschappen met ruimte voor waterberging; Gebieden 2.3 Ruimtelijk-functioneel samenhangende gebieden vrijwaren voor de landen tuinbouw als drager van de open ruimte; Gebieden 3.3

Herbevestigde agrarische gebieden Bovendien zijn verschillende agrarische gebieden te Zwalm herbevestigd, met name de gebieden met nrs. 1 Landbouwgebied van Meilegem-Beerlegem, 2 Landbouwgebied tussen Nederzwalm en Balegem, 5 Landbouwgebied van Horebeke, 6 Landbouwgebied van Sint-Denijs- Boekel –Roborst Michelbeke en 7 Landbouwgebied van Strijpen. Planningsinitiatieven naar aanleiding van de ruimtelijke visie landbouw, natuur en bos Het Vlaams Gewest wenst op termijn volgende uitvoeringsacties op te starten binnen de visie op de regio Vlaamse Ardennen te Zwalm:

15

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Herbevestigde agrarische gebieden Legende

herbevestigde agrarische gebieden

datum: mei 2010 schaal: 1:55,000 0

(Bron: AGIV)

300 600

1,200

1,800

2,400

±

3,000 Meter


-

-

GRS ZWALM

Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied StampkotbeekMunkbosbeek-Schaapsveldbeek, Munkbos en Bos van Beerlegem-Paulatem-Meilegem met volgende doelstellingen: o Het versterken van de bos- en natuurlijke structuur in de vallei en de valleisteilrand van de Stampkotbeek-Munkbosbeek, het nader uitwerken van de verweving van landbouw, natuur en bos in deze valleien met hun valleisteilrand, de mogelijkheden voor het versterken van de bosstructuur nabij het Munkbos en het Bos van BeerlegemPaulatem-Meilegem en aanduiding als erfgoedlandschap in samenhang met de erfgoedwaarden na definitieve vaststelling van de ankerplaats “Vallei van de Munkbosbeek met het kasteeldomein van Beerlegem”. o Het hernemen van de agrarische bestemming op de gewestplannen. Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Middenloop Zwalm en zijbeken tussen de Passemarebeek en Michelbeke (Berendries) met volgende doelstellingen: o Versterken van de natuurlijke structuur in de vallei en de valleisteilrand van de Zwalm inclusief de zijlopen tussen de Passemarebeek en Michelbeke (Berendries) en de zijlopen Passemarebeek, Strijmeersbeek, Molen en Bettelhovebeek, mondingsgebied van de Traveinsbeek en versterken van de bosstructuur ter hoogte van het Bertelbos en het bronbos Nieuwwege. o Het hernemen van de agrarische bestemming op de gewestplannen.

Na bijkomend onderzoek voorziet het Vlaamse Gewest nog volgende uitvoeringsacties: -

-

-

Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Benedenloop Zwalm tussen Nederzwalm en de Passemarebeek en zijlopen met volgende doelstellingen: o Versterken van de natuurlijke structuur in de vallei en de valleisteilrand van de Zwalm inclusief de zijlopen tussen Nederzwalm (ter Biestmolen) en de Passemarebeek, versterken van de bosstructuur van het Gaverbos en het Vijverbos, het nader uitwerken van delen ervan en de vallei van de Meesterbazenloop met de verweving landbouw, natuur en bos. o Het hernemen van de agrarische bestemming op de gewestplannen ondermeer voor het behoud van de landbouwbedrijfszetels aan de Steenstraat en voor behoud van de landbouwkouters. Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Benedenloop van de Perlinckbeek tot Krombeek en Hoge Berg-Mattenbos met volgende doelstellingen: o Het differentiëren van de vallei en de valleisteilrand van de PerlinckbeekMoldergembeek-Peerdestokbeek met de Calderberg-Molenberg en de Krombeek met agrarisch gebied, natuur, bos en natuurverweving. o Het differentiëren van de omgeving van Hoge Berg – Mattenbos als ruimtelijk verweven agrarisch gebied, natuurverwevingsgebied, natuurverwevingsgebied, natuur, groen- of bosgebied. Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Wijlegemsebeek en zijloop met volgende doelstelling: o Het differentiëren van de vallei en de valleisteilrand van de Wijlegemsebeek met agrarisch gebied, natuur, bos en/of natuurverweving.

16


-

-

GRS ZWALM

Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Bovenloop van de Perlinckbeek en zijlopen met volgende doelstellingen: o Versterken van de natuurlijke structuur in de vallei en de valleisteilrand van de Perlinckbeek tussen Zegelsem en Sint-Blasius-Boekel en zijlopen. o Het differentiëren van de valleien en valleisteilranden van de bovenloop van de Perlinckbeek en de Roebeek met agrarisch gebied, natuur, bos en/of natuurverweving; o Het hernemen van de agrarische bestemming op de gewestplannen. Het opmaken van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor het gebied Scheldevallei tussen Nederzwalm en Gavere met volgende doelstelling: o Het differentiëren van de Scheldevallei tussen Gavere en Zwalm met agrarisch gebied, natuur en natuurverweving.

3.1.3 Het gewestplan De wet van 1962 voorzag in het opmaken van plannen op nationaal, regionaal, gewestelijk en gemeentelijk niveau. Uiteindelijk is er nooit een nationaal plan opgemaakt, noch enige streekplannen. Enkel door de opmaak van gewestplannen heef het ganse grondgebied van België een bodembestemming gekregen. Deze gewestplannen dateren van het eind van de jaren ’70. Het gewestplan Oudenaarde, waarvan Zwalm een deel van uitmaakt, werd goedgekeurd op 24 februari 1977. De meeste gewestplannen zijn nadien (meermaals) gewijzigd. Het gewestplan Oudenaarde is gewijzigd in 1999. Tot op heden is het gewestplan juridisch-planologisch bepalend voor de gemeente Zwalm. Volgens het gewestplan beschikt de gemeente Zwalm over een zeer groot agrarisch areaal, al dan niet met wetenschappelijke waarde. Naast deze agrarische gebieden hebben de meeste beekvalleien of gedeelten ervan als bestemming ‘natuurgebied’ of ‘valleigebied’ gekregen. Een derde belangrijke bestemming die voorkomt op dit gedeelte van het gewestplan zijn de woongebieden met landelijk karakter. Bijna alle dorpen van Zwalm zijn duidelijke woonlinten met uitzondering van het centrale dorp, Munkzwalm, dat trouwens gedeeltelijk woongebied is. Buiten deze drie functies komen er amper nieuwe bestemmingen voor: drie kleine gebieden voor ambachtelijke bedrijven of KMO’s (te Munkzwalm, Sint-Blasius-Boekel en Hundelgem); twee ontginningsgebieden (te Beerlegem en te Roborst) en drie gebieden voor dag- of verblijfsrecreatie. Te Nederzwalm-Hermelgem en te Munkzwalm zijn er nog een aantal woonuitbreidingsgebieden niet aangesneden, maar ingenomen door de landbouw; dit geldt eveneens voor de gemeente Rozebeke. Onderstaande tabel geeft de verdeling naar gewestplanbestemmingen te Zwalm weer. Indien we deze verder opdelen naar bestemmingscategorieën, valt op dat het grondgebied Zwalm voornamelijk een agrarische bestemming heeft (79%). Dit wordt gevolgd door de bestemming wonen (12%) en groen (8%).

17

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Gewestplan Legende gemeentegrens

datum: mei 2010 schaal: 1:55.000 0 262.5525

(Bron: AGIV)

1 050

1 575

2 100

2 625 Meter

±


GRS ZWALM

Opdeling Zwalm in gewestplanbestemmingen: Gewestplanbestemming

Oppervlakte (in ha)

Woongebied Woongebied met cultureel, historische en/of esthetische waarde Woongebied met landelijk karakter Woonuitbreidingsgebied Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut Gebieden voor dagrecreatie Gebieden voor verblijfsrecreatie

33,74 2,77 315,25 50,05 15,78 2,60 8,51

Parkgebieden Bufferzones Natuurgebied Gebied met natuureducatieve infrastructuur Bosgebieden Agrarische gebieden Landschappelijk waardevolle agrarische gebieden Agrarisch gebied met landschappelijke waarde (vallei- of brongebieden) Ambachtelijke bedrijven en kmo's

13,13 1,59 239,05 4,35 15,83 1.812,22 707,88 138,26 4,91

Ontginningsgebieden

16,49

Bestaande waterwegen

7,14

Totaal Totaal zonder de Schelde

3.389,55 3.382,41

Tabel 1: opdeling Zwalm in gewestplanbestemmingen (Bron: eigen bewerking, op basis gegevens AGIV)

Opdeling Zwalm in bestemmingscategorieën: Oppervlakte (in Gewestplancategorie ha) Wonen Openbaar nut Recreatie Groen Landbouw Bedrijvigheid Ontginningsgebied

401,81 15,78 11,11 273,95 2.658,36 4,91 16,49

Tabel 2: opdeling Zwalm in bestemmingscategorieën (Bron: eigen bewerking, op basis gegevens AGIV)

18


GRS ZWALM

Bestemmingscategorie - verdeling naar oppervlakte in ha 4.91; 0%

16.49; 1%

401.81; 12%

15.78; 0% 11.11; 0% Wonen

273.95; 8%

Openbaar nut Recreatie Groen Landbouw

2658.36; 79%

Bedrijvigheid Ontginningsgebied

Grafiek 1: bestemmingscategorie (Bron: eigen bewerking, op basis gegevens AGIV)

3.1.4 Beschermde monumenten en landschappen Zwalm heeft meerdere beschermde monumenten en landschappen op haar grondgebied. Deze zijn belangrijk om na te gaan of bepaalde initiatieven inzake nieuw- of vernieuwbouw mogelijk zijn. De beschermde monumenten, landschappen en dorpsgezichten in de gemeente zijn: Landschappen: Omschrijving Saxenboom Kerkhofmuur – Kerkhof OnzeLieve –Vrouwekerk Kapel Wijlegem en omgeving Paddestraat

Deelgemeente Meilegem Rozebeke

Besluit KB 25/07/1942 KB 12/04/1974

Munkzwalm Roborst

KB 22/10/1974 KB 02/04/1981

Deelgemeente Dikkele Munkzwalm Hundelgem Nederzwalm-Hermelgem Nederzwalm-Hermelgem

Besluit KB 24/12/1980 KB 12/04/1974 KB 23/10/1981 KB 28/07/1983 KB 14/06/1985

Sint-Denijs-Boekel

MB 17/02/1994

Sint-Maria-Latem

KB 14/06/1985

Tabel 3: beschermde landschappen

Dorpsgezichten: Omschrijving Dorpskom Dikkele Kerkhof Onze-Lieve-Vrouwekerk Pede’s molen en omgeving Ter Biest molen en omgeving Vanderlindens molen en omgeving Molderghem molen en omgeving Ijzerkotmolen

19


Omschrijving Bostmolen en omgeving Zwalmmolen Sint-Amanduskerk en omgeving Kasteeldomein Roborst Dorpskom Roborst Biestmolenstraat 5: hoeve Molenberg (kasseiweg) Brouwerijstraat (kasseiweg) Voormalige pastorie Omgeving Alle Heiligenkerk

GRS ZWALM

Deelgemeente Roborst Munkzwalm Hundelgem Roborst Roborst Nederzwalm-Hermelgem Sint-Denijs-Boekel Dikkele Sint-Blasius-Boekel Nederzwalm-Hermelgem

Besluit MB 17/07/2000 MB 07/03/1994 MB 30/07/1998 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 KB 25/11/1985 MB 03/07/1995 MB 03/07/1995 MB 09/11/1994 MB 12/10/1994

Monumenten: Omschrijving Sint-Gangullfuskerk Onze-Lieve-Vrouwekerk Saxenboom

Deelgemeente Paulatem Rozebeke Meilegem

Onze-Lieve-Vrouwekerk Sint-Andreaskerk (toren) Sint-Denijskerk Orgel in de kerk Alle Heiligen Kapel Wijlegem Orgel in de Sint-Amanduskerk Orgel in de Sint-Martinuskerk Orgel in de Sint-Blasiuskerk Alle Heiligen kerk Pastorie (Paalweg 1) Molenberg (kasseiweg) Brouwerijstraat (kasseiweg) Pastorie Pastorie Pastorie Pastorie Pastorie Pastorie Pastorie Pastorie Sint-Amanduskerk Ruïne vroegere kasteel Koetshuis Voormalige dienstgebouwen Kasteel van Roborst Inkompartij Motte nabij kasteeldomein Kerkhofmuur met pijlers Pede’s molen Kerkhof en kerkhofmuur Schandpaal Wijlegemhoeve

Sint-Maria-Latem Beerlegem Roborst Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Hundelgem Meilegem Sint-Blasius-Boekel Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Sint-Denijs-Boekel Dikkele Munkzwalm Meilegem Paulatem Sint-Denijs-Boekel Beerlegem Sint-Maria-Latem Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Hundelgem Roborst Roborst Roborst Roborst Roborst Roborst Roborst Munkzwalm Sint-Denijs-Boekel Sint-Denijs-Boekel Sint-Denijs-Boekel

Besluit KB 28/12/1936 KB 16/07/1938 KB 25/07/1942 (gerooid in 2003 wegens ouderdom) KB 20/07/1943 KB 04/11/1943 KB 13/07/1945 KB 20/12/1974 KB 22/10/1975 KB 04/03/1980 KB 04/03/1980 KB 04/03/1980 MB 12/10/1994 MB 09/11/1994 MB 30/031995 MB 30/03/1995 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 12/12/2002 MB 30/07/1998 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 MB 19/11/1996 KB 23/10/1981 MB 10/06/1999 MB 10/06/1999 MB 10/06/1999

Tabel 4: beschermde dorpsgezichten

20

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Juridisch vastgesteld erfgoed Legende gemeentegrens beschermde monumenten !

inventaris bouwkundig erfgoed definitef vastgestelde ankerplaats beschermd dorpsgezicht beschermd landschap beschermd stadsgezicht


(Bron: AGIV)

300 600

1,200

1,800

2,400

±

3,000 Meter


Omschrijving Hof te Wijlegem Tweelaags woonhuis Zwalmmolen Vanderlindensmolen Watermolen Ter Biest Biestmolenstraat 5 (hoeve) Sint-Denijskerk Moldergemmolen Ijzerkotmolen Voormalige smidse Borstekouterstraat Kerkplein met 4 linden Bostmolen

GRS ZWALM

Deelgemeente Sint-Denijs-Boekel Roborst Munkzwalm Nederzwalm-Hermelgem Nederzwalm-Hermelgem Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Sint-Denijs-Boekel Sint-Maria-Latem Dikkele Roborst Roborst Roborst

Besluit MB 10/06/1999 MB 17/07/2000 MB 07/03/1994 KB 30/10/1985 KB 28/07/1983 KB 25/11/1985 KB 13/07/1945 MB 17/02/1994 KB 14/06/1984 MB 11/06/2004 MB 27/04/2001 MB 27/04/2001 MB 04/12/2003

Tabel 5: beschermde monumenten

Bovendien is de “Vallei van de Munkbosbeek met het kasteeldomein van Beerlegem” aangeduid tot definitieve ankerplaats bij MB van 25/07/2008.

3.1.5 Natura 2000 en VEN-gebieden Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden op het grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie. Dit netwerk vormt de hoeksteen van het beleid van de EU voor behoud en herstel van biodiversiteit. Natura 2000 is niet enkel ter bescherming van gebieden (habitats), maar draagt ook bij aan soortenbescherming. Het netwerk omvat alle gebieden die zijn beschermd op grond van de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992). Binnen het grondgebied van Zwalm bevindt zich één habitatrichtlijngebied, de “Bossen van de Vlaamse Ardennen en andere Zuid-Vlaamse bossen”. De natuurlijke structuur in Vlaanderen bestaat in de eerste plaats uit de gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en de natuurverwevingsgebieden en natuurverbindingsgebieden van het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON). Het VEN vormt met haar grote aaneengesloten gebieden de ruggengraat van de toekomstige natuurlijke structuur (netwerken) in Vlaanderen. Het bestaat uit de Grote Eenheden Natuur (GEN) en Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling (GENO). Er zijn twee procedures voor de aanduiding van het VEN en het IVON: eentje volgens het Natuurdecreet en eentje volgens de regels van de ruimtelijke ordening. Op dit moment wordt enkel nog de procedure volgens de ruimtelijke ordening toegepast. De procedure volgens het Natuurdecreet werd éénmaal toegepast in de periode 2001-2003 voor de bulk van de afbakening van het VEN, waarvoor geen wijziging van de onderliggende bestemming nodig was. De totale oppervlakte VEN en IVON bedraagt op 1 januari 2009 87.073 ha, respectievelijk 1.529 ha. De afbakening en invulling van de natuurverbindingsgebieden (= het IVON) is de verantwoordelijkheid van de provincies. Binnen Zwalm zijn volgende VEN-gebieden aangeduid: • •

GEN: Midden- en Benedenloop van de Zwalm, Vallei van de Perlinkbeek GENO: Midden- en Benedenloop van de Zwalm, Vallei van de Perlinkbeek

21

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Natura 2000 - VEN - natuurverbindingsgebied Legende

gemeentegrens natuurverbindinsgebied provincie Habitatrichtlijngebieden Vogelrichtlijngebieden Grote eenheid natuur Grote eenheid natuur in ontwikkeling Natuurverwevingsgebied


(Bron: AGIV)

300 600

1,200

1,800

2,400

±

3,000 Meter


GRS ZWALM

3.1.6 Bijzonder oppervlaktedelfstoffenplan Vlaamse Leemstreek Een bijzonder oppervlaktedelfstoffenplan (BOD) heeft als doelstelling om per samenhangend oppervlaktedelfstoffengebied te komen tot een afbakeningsproces waarbij op basis van een goed onderbouwde behoeftebepaling en op basis van geologische, ruimtelijke, ecologische en economische afwegingen ontginningsgebieden en nabestemmingen worden vastgesteld. Het vormt mee de basis voor de opmaak van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan met betrekking tot het behandelde oppervlaktedelfstoffengebied. Met betrekking tot het ontginningsgebied te Roborst stelt het BOD het volgende voor: Het deel ontginningsgebied dat behouden wordt (13,88 ha), krijgt als voorstel de nabestemming natuurgebied te behouden. Voor het deel ontginningsgebied dat geschrapt wordt (1,79 ha), wordt voorgesteld de effectieve nabestemming van natuurgebied in voege te laten treden. Dit betreft het gedeelte ontginningsgebied op het gewestplan ten zuiden van de landbouwweg.

3.1.7 Landinrichtingsproject Leie en Schelde Bij het landinrichtingsproject Leie en Schelde zijn 13 gemeenten betrokken waaronder Zwalm. Het richtplan van het landinrichtinsgproject werd door de Vlaamse regering goedgekeurd op 30 juni 1998. Het richtplan geeft de grote opties van de landinrichting en een overzicht van de maatregelen, handelingen en werken die daarvoor nodig zijn. De uitvoering van al deze maatregelen en werken voor het geheel van het projectgebied kan moeilijk via een enkel plan gerealiseerd worden. Daarom werd voorzien in inrichtingsplannen. Deze hebben betrekking op de concrete uitwerking van een deel van de in het richtplan voorziene maatregelen of werken die afzonderlijk kunnen gerealiseerd worden. Het inrichtingsplan omvat ook een uitvoeringsprogramma waarbij de partners voor de uitvoering worden aangewezen en de taken op elkaar worden afgestemd. Aan het inrichtingsplan wordt een financieringsplan toegevoegd. 3.1.7.1 Meilegem-Zingem Het inrichtingsplan Meilegem-Zingem kadert in de realisatie van de richtplanopties van het landinrichtingsproject Leie en Schelde voor de Scheldevallei. Het betreft een gebied van 443 ha gelegen in de vallei van de Bovenschelde op het grondgebied van de gemeenten Gavere, Zingem en Zwalm. Het inrichtingsplan omvat maatregelen van landschapsherstel, natuurontwikkeling, recreatief medegebruik en milieukwaliteitsverbetering. Op het grondgebied van Zwalm gaat het om het gebied waarvan de grens gevormd wordt door de Schoolstraat-Peperstraat-Lindestraat-MeilegemstraatBareelstraat-Paepstraat en de Schelde, die wel centraal ligt in het studiegebied van het inrichtingsplan. In het richtplan werden volgende doelstellingen naar voor geschoven met betrekking tot de vallei van de Bovenschelde: • • •

Versterken en herstellen van het open valleikarakter met grondgebonden landbouw en grote entiteiten grasland; Herstel van de relatie rivier en vallei door het verhogen van de natuurwaarden in de oeverzones; Uitvoeren van herstelmaatregelen voor baggerslibstorten en ontginningen met meekoppeling voor natuur en recreatie;

22


• • •

GRS ZWALM

Inrichting van oude Scheldemeanders met ruimte voor natuur, bebossing en diverse vormen van recreatie; Mogelijkheden scheppen voor recreatief medegebruik; Verbeteren van de landschapsecologische infrastructuur, gekoppeld aan de mogelijkheden voor de introductie van beheerslandbouw.

Voor het inrichtingsplan Meilegem-Zingem werd volgende doelstelling naar voor geschoven: “In de toekomst dient het plangebied een voorbeeldfunctie te vervullen inzake natuureducatie, natuurontwikkeling en natuurgericht landbouwbeheer door de bestaande ruimtelijke kwaliteiten en gebiedsfuncties te valoriseren en de potenties te ontwikkelen. Daarbij dienen de ruimtelijke inrichtingsmaatregelen te worden gestroomlijnd, rekening houdend met het feit dat de landbouw als functionele ruimtelijke drager wordt behouden. De vooropgestelde maatregelen hebben betrekking op landschapsherstel, natuurontwikkeling, recreatief medegebruik en milieukwaliteitsverbeteringen”. 3.1.7.2 Neerwelden Het inrichtingsplan Neerwelden kadert eveneens in de realisatie van de richtplanopties van het landinrichtingsproject Leie en Schelde voor de Scheldevallei. Het betreft een gebied van 116 ha gelegen in de vallei van de Bovenschelde op het grondgebied van de gemeenten Oudenaarde en Zwalm dat het mondingsgebied van de Zwalm insluit. Op het grondgebied van Zwalm gaat het om het gebied waarvan de grens gevormd wordt door het inrichtingsplan Meilegem-Zingem in het noorden, de N435 en N46 in het oosten en de gemeentegrens gevormd door de Zwalm en de Schelde in het zuiden en het oosten. Voor dit gebied, gelegen in de Scheldevallei zijn de volgende richtplanopties van toepassing: • • • • •

Behoud en herstel van graslandcomplexen en behoud van hoger gelegen akkerland met voortzetting grondgebonden landbouw; Verhoging natuur- en milieukwaliteit waterlopen; Inrichting Scheldemeanders voor natuur en/of recreatie Landschappelijke integratie en natuurontwikkeling van kunstmatige gronden met aandacht voor recreatief medegebruik; Verbetering voorzieningen voor zachte recreatie en uitbouw infrastructuren voor watergebonden recreatie.

Voor de periferie van de Scheldevallei zijn de volgende algemene en lokale richtplanopties van toepassing: • • •

Openhouden van de agrarische ruimte; Verhoging van de natuur- en milieukwaliteit van de waterlopen; Verhoging van de natuurwaarde van de laatglaciale meander in Neerwelden.

Voor het inrichtingsplan Neerwelden werd volgende doelstelling naar voor geschoven: “Streven naar een verbeterde inrichting op vlak van ecologie, landschap en zachte recreatie. Bepalend bij deze inrichting is het onderscheid tussen de open field landbouwgebieden en de valleigebieden waarbij de hydrologische structuren als verbinding functioneren. Met: •

Uitbouw van een ecologische verbindingsstructuur o Versterken natuurwaarden in valleigebied;

23


• •

•

GRS ZWALM

o Verbeteren ecologische connectiviteit; Versterking compartimentenlandschap met behoud grondgebonden landbouw; Uitbouw zachte recreatieve verbindingsstructuren o Optimalisatie recreatieve ontsluiting en verkeersveiligheid; o Mede-inrichting voor zachte recreatie; Saneren van afvalwater.”

3.1.8 Ruilverkavelingen Ruilverkaveling is een instrument voor de structurele inrichting van gebieden met in hoofdzaak een agrarische bestemming. Landbouw-economische doelstellingen liggen aan de basis van een ruilverkaveling. Ruilverkaveling beoogt een structurele verbetering van de productieomstandigheden van de landen tuinbouw in het landelijke gebied. Ruilverkaveling gaat tevens gepaard met het erkennen en valoriseren van andere dan zuivere landbouwbelangen die aanwezig zijn in het landelijk gebied. Voorbeelden daarvan zijn natuurbehoud, de landschapszorg en de openluchtrecreatie. Op het gebied ten zuiden van Sint-Blasius-Boekel na, werd nagenoeg al het landelijk gebied in de jaren ’70-’80 ruilverkaveld. Deze zijn gekend als de ruilverkavelingen Munkzwalm, Velzeke, Welden en Dikkelvenne. Dit had vooral landschappelijke gevolgen voor het gesloten bouwland op de beekvalleiflanken. Veel randbegroeiing sneuvelde en akkers werden ontwaterd door middel van buizendrainage. Poelen en drinkwaterputten werden verwijderd. In de kouters verdwenen nagenoeg alle aardwegen, paden en kerkwegels. Verschillende holle wegen werden geëgaliseerd en vele hoogstamboomgaarden verdwenen.

3.1.9 Bovenlokaal functioneel fietsnetwerk Volgende wegen werden opgenomen in het bovenlokaal functioneel fietsnetwerk: Functionele routes: •

Hoogstraat, Latemdreef, Dikkelsebaan, Hundelgemsebaan, Beerlegemsebaan, Gaverstraat, Munkbosstraat, Noordlaan, Zuidlaan, Hooglaan, Boekelbaan, Zottegemsesteenweg, Koedrevestraat, langsheen de spoorlijn Zottegem-Oudenaarde, Veldstraat, Spoorweglaan, Stationsstraat

24


GRS ZWALM

3.2 PLANNEN OP PROVINCIAAL NIVEAU 3.2.1 Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan Oost-Vlaanderen Vanaf 1996 is de provincie Oost-Vlaanderen definitief van start gegaan met de opmaak van een provinciaal ruimtelijk structuurplan. Het PRS werd definitief goedgekeurd op 18 februari 2004 door de Vlaamse regering. Op 24 maart 2004 is het PRS in werking getreden. Het provinciaal ruimtelijk structuurplan is gedeeltelijk herzien met als doel een provinciaal beleidskader voor windturbines aan het document toe te voegen. Het beleidskader werd door de minister goedgekeurd op 25 augustus 2009, hetgeen gepubliceerd is in het Belgisch Staatsblad dd 8 september 2009 waardoor het 14 dagen nadien in werking is getreden. Bij de hierna volgende bespreking wordt er voornamelijk het accent gelegd op beslissingen die betrekking hebben op de gemeente Zwalm en omgeving. 3.2.1.1 Algemeen De principes die worden gehanteerd in het RSV worden door het PRS onderschreven en gehanteerd als vertrekbasis en beleidskader. Daarnaast staat ook in het PRS het begrip duurzame ontwikkeling centraal. In het voeren van een duurzaam ruimtelijk beleid zijn elementen als de ruimtelijke draagkracht en de ruimtelijke kwaliteit basisbegrippen om tot de duurzame ruimtelijke ontwikkeling te komen. De ruimtelijke ontwikkeling van de provincie Oost-Vlaanderen wordt uitgewerkt volgens verschillende deelruimten; de gemeente Zwalm bevindt zich in het “zuidelijk open ruimtegebied”. Het zuidelijk open ruimtegebied maakt deel uit van een groot aaneengesloten buitengebied dat doorloopt in VlaamsBrabant, West-Vlaanderen en Henegouwen. Het beleid voor het zuidelijk open ruimtegebied is complementair aan het ruimtelijk verdichtingsbeleid voor de Dendersteden en de Gentse Grootstedelijke Actieruimte. Het zuidelijk open ruimtegebied ziet men als landelijk landschap en groene long van bovenregionaal belang. Het ruimtelijk beleid is erop gericht om het gebied opnieuw leefbaar te maken als open ruimtegebied en verdere verstedelijking te voorkomen. De globale visie specifiek voor deze deelruimte wordt verder uitgewerkt in volgende principes: • • • •

Het fysisch systeem als kapstok voor de landschapsvormende functies bos, natuur en landbouw; Behoud en versterking van het hiërarchisch spreidingspatroon en de cultuurhistorische waarde van de nederzettingen; De kleine steden als ontwikkelingspolen voor de regio; Een ontsluitingssysteem gericht op de leefbaarheid van de stedelijk-economische structuur en op het vrijwaren van het rustig karakter van het buitengebied.

Hierna gaan we verder in op de visies die voor de verschillende deelstructuren worden geformuleerd en die betrekking hebben op de deelruimte waar Zwalm in gelegen is, zijnde het zuidelijk open ruimtegebied.

25


GRS ZWALM

3.2.1.2 Ruimtelijke nederzettingsstructuur Het PRS onderscheidt twee categorieën buitengebiedkernen op basis van de verschillen in ontwikkelingsmogelijkheden voor wonen en lokale bedrijvigheid: woonkernen en (meerkernige) hoofddorpen. Voor de selectie van de buitengebiedkernen werd gewerkt in twee grote stappen. Eerst worden de woonkernen geselecteerd. Zij staan in voor het opvangen en bundelen van de eigen groei van de kern en (een deel van) de bijkomende woonbehoeften die in de verspreide bebouwing van de gemeente ontstaat. Daarna worden uit deze woonkernen de hoofddorpen geselecteerd, waardoor bijkomend ook een groeipotentie inzake lokale bedrijvigheid wordt aangegeven. Enkel kernen die door het NIS als nederzettingskern zijn aangegeven komen in aanmerking om als woonkern of hoofddorp geselecteerd te worden. Woonkernen hebben een woonfunctie binnen de gemeente. Zij staan in voor het opvangen en bundelen van de eigen groei van de kern en (een deel van) de bijkomende woonbehoeften die in de verspreide bebouwing in de gemeente ontstaat. In de woonkernen kunnen echter geen nieuwe lokale bedrijventerreinen ontwikkeld worden, tenzij in aansluiting van een bestaand (regionaal of lokaal) bedrijventerrein. Hoofddorpen zijn deze kernen van de nederzettingsstructuur van het buitengebied, waar de lokale groei inzake wonen, voorzieningen en lokale bedrijvigheid gebundeld wordt. Hoofddorpen onderscheiden zich van woonkernen omdat zij als een mogelijke locatie voor een lokaal bedrijventerrein beschouwd worden. Inzake wonen en voorzieningen is er geen verschil in de taakstelling tussen hoofddorpen en woonkernen. De kernen Sint-Denijs-Boekel, Nederzwalm en Hundelgem werden als woonkernen geselecteerd daar zij meer dan 250 inwoners hebben en over 6 of meer winkels beschikken. Sint-Denijs-Boekel heeft bovendien een treinhalte terwijl Hundelgem over een school met minstens 10% van de bevolking beschikt. Munkzwalm daarentegen werd als hoofddorp geselecteerd. In kernen die noch als hoofddorp, noch als woonkern geselecteerd zijn, kan geen bijkomend juridisch aanbod aan woonmogelijkheden of bijkomende mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijven gecreëerd worden. De leefbaarheid van deze kernen zal ondersteund worden door sanering, renovatie, verbetering van de woonomgeving,… 3.2.1.3 De openruimtestructuur Algemeen doelt men op maximale ontwikkelingsmogelijkheden voor de open ruimtestructuren evenals vormgeving aan een kwalitatief landschap. Daarin worden volgende componenten, die betrekking hebben op Zwalm en omstreken onderscheiden: • •

Versterking van de landschappelijke waarde van het heuvellandschap Riviervalleien als groene vingers

De gewenste visie omtrent de open ruimte is later vormgegeven in de ruimtelijke visies landbouw, natuur en bos. De provincie heeft evenwel in haar structuurplan enkele selecties opgenomen met betrekking tot de landschappelijke en natuurlijke structuur. Binnen de agrarische structuur zijn geen selecties opgenomen in het PRS.

26


GRS ZWALM

De gewenste landschappelijke structuur De gewenste landschappelijke structuur wordt gerealiseerd aan de hand van ontwikkelings- en valorisatieperspectieven voor de verschillende landschapseenheden binnen de provincie en door een specifiek beleid te voeren ten aanzien van de ruimtelijke structurerende landschapselementen en – componenten van provinciaal niveau. Met betrekking tot het landschap stelt men tot doel: • •

Om de morfologische verschijningsvorm, de cultuurhistorische, sociaal-culturele en natuurwetenschappelijke waarde te verbeteren daar waar er gebreken worden ervaren; De landschappelijke waarden te behouden, daar waar deze als kwaliteitsvol worden ervaren.

Een aantal landschapselementen en –componenten in de ruimere omgeving van Zwalm werden geselecteerd op provinciaal niveau: 1. Structuurbepalende reliëfselementen • De Vallei van de Bovenschelde en de Zwalmvallei • De heuvelruggen tussen Oudenaarde en Zottegem, evenals de heuvelruggen iets verder van Zwalm verwijderd zoals die tussen Ronse en Oudenaarde, ten zuiden van Zottegem, … • De steilranden aan de Bovenschelde o.a. te Oudenaarde, Meilegem. 2. Structuurbepalende hydrografische elementen • De Bovenschelde en de Zwalmbeek 3. Andere structuurbepalende elementen • Markante terreinovergangen: tussen de Scheldevallei en de Zwalmstreek 4. Landschapsrelicten • De Vlaamse Ardennen en de Zwalmstreek • Het complex van de relictzones van de vallei van de Bovenschelde van Kluisbergen tot Gent • Het complex van de relictzones van het Land van Wetteren-Lede (Beerlegem, Stampkotbeek, Munkbosbeek, Land van Molenbeken, …) • … 5. Relictzones • Beerlegem, Stampkotbeek, Munkbosbeek, Blauw Kasteel • Scheldevallei van Oudenaarde tot Gavere • Zwalmstreek 6. Ankerplaatsen • Zwalmvallei tussen Nederbrakel en Munkzwalm • Vallei van de Perlinckbeek • Zwalmvallei tussen Munkzwalm en Nederzwalm • Scheldevallei tussen Welden en Gavere • Vallei van de Munkbosbeek met het kasteeldomein van Beerlegem Er werden per landschapsregio, zoals de Zwalmstreek, valorisatieperspectieven uitgeschreven. Voor deze landschapsregio opteert men om lintbebouwing te vermijden en nieuwe woningen te doen aansluitend bij de bestaande kernen. Daarnaast is het van belang om visuele vervuiling te vermijden

27


GRS ZWALM

om de kwaliteit van de open ruimte te kunnen vrijwaren, naast het bestrijden van bodemerosie en het herstellen en intact houden van de kleine landschapselementen en het bocagekarakter in de valleien. De gewenste natuurlijke structuur Met betrekking tot de gewenste natuurlijke structuur heeft de provincie als taakstelling het aangeven van gebiedseigen ontwikkelingsperspectieven voor natuurverbindingsgebieden 3, dit als verfijning van het RSV. Het Vlaams Gewest duidt immers de grote eenheden natuur, de grote eenheden natuur in ontwikkeling en de natuurverwevingsgebieden aan. De provincie heeft bovendien de taak een selectie uit te voeren van ecologische infrastructuur van bovenlokaal niveau. Hypothese GENGENO Stampkotbeek – Munkbosbeek Zwalm Moldergembeek – Boekelbeek

Elementen die de verbinding schragen (knot)bomenrijen, bosjes

Natuurverbindinsgebied Elementen die de verbinding schragen Heuvelend Bomenrijen, akkerbouwgebied van (bron)bosjes, Zwalm natte Overgangsgebied graslanden Leemstreek – Zandleemstreek

Bovenlokale ecologisch infrastructuur Stampkotbeek – Munkbosbeek Zwalm Peerdestokbeek Boekelbeek

Tabel 6: natuurlijke structuur PRS Oost-Vlaanderen

3.2.1.4 De toeristisch-recreatieve structuur De provincie dient een visie uit te werken op de toeristisch-recreatieve infrastructuur, evenals het aanduiden van toeristische knooppunten of netwerken en gebieden van primair toeristisch-recreatief belang. Er werd een typologie opgesteld van verscheidene beleidscategorieën die deel uitmaken van de gewenste toeristisch-recreatieve structuur op provinciaal niveau. Elementen die voor Zwalm van belang zijn, zijn de volgende: • • •

Toeristisch-recreatieve netwerken: Vlaamse Ardennen (waaronder ook de Zwalmstreek) Toeristisch-recreatief hoofdroutenetwerk en transferia: De Schelde Natuur- en landschapsknooppunten: De Kaaihoeve te Zwalm

3.2.1.5 De ruimtelijk-economische structuur In het zuidelijk openruimtegebied werden naast de kleinstedelijke gebieden Zottegem, Oudenaarde, Ninove, Geraardsbergen en Ronse, geen economische knooppunten geselecteerd op Kluisbergen en Nazareth na.

3

Natuurverbindingsgebieden zijn gebieden waar • De natuurfunctie ondergeschikt is aan andere functies • Kleine landschapselementen en kleinere natuurkernen de natuurfunctie vorm geven • De natuurfunctie kan verbeteren en toenemen door ontwikkeling van die elementen zodat de verbindingsfunctie kan geoptimaliseerd worden.

28

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Provinciale selecties: natuur, nederzetting, lijninfrastructuur

Legende Natuuraandachtszones Bossen Ecologische infrastructuur Natuurverbindsgebied Hoofddorp Woonkernen Bevaarbare waterloop Secundaire wegen type II Overige gewestwegen


GRS ZWALM

Buiten de economische knooppunten kunnen er geen nieuwe regionale bedrijventerreinen ontwikkeld worden. Toch moeten er in het buitengebied voldoende mogelijkheden zijn voor de ontwikkeling van lokale bedrijventerreinen, zowel voor nieuwe bedrijven als voor het herlokaliseren van bestaande bedrijven. 3.2.1.6 De mobiliteit en lijninfrastructuren Wegverkeer: Uitgaande van de algemene doelstellingen betreffende het mobiliteitsvraagstuk, is het van belang aan te geven dat men opteert voor een functionele categorisering om tot een optimalisatie van de wegeninfrastructuur en haar gebruik te komen. Dit uit zich in de taakstelling die de provincie in het kader van de gebiedsgerichte mobiliteitsvisie heeft gekregen, zijnde het aanduiden van wegen met bovenlokale verzamelen/of verbindingsfunctie, zijnde de secundaire wegen. Zij onderscheidt hierin drie types. Type I: verbindende functie op bovenlokaal niveau: geen in de omgeving van de gemeente Zwalm. Type II: verzamelende functie op bovenlokaal niveau: de N46 tussen Oudenaarde, Zottegem en Aalst via Nederzwalm, Sint-Maria-Latem en Hundelgem en de N415 tussen de N46 en de N444. Type III: verzamelen en verbinden op (boven)lokaal niveau met openbaar vervoer en fiets. Openbaar vervoer De lijn Kortrijk-Oudenaarde-Zottegem-Denderleeuw-Brussel behoort tot het hoofdspoorwegennet. De stations van Zwalm op deze lijn (Munkzwalm en Sint-Denijs-Boekel) worden beschouwd als stations met een (boven)lokaal karakter. Fietsverkeer: Op provinciaal niveau worden een aantal bovenlokale fietsassen voorzien, die zich richten op verplaatsingen van bovengemeentelijk belang (woon-werkverplaatsingen, woon-schoolverkeer, … ). Alle openbaarvervoersknooppunten worden meegenomen bij de opbouw van de netwerken. Fietswegen die in dit netwerk kunnen worden opgenomen zijn fietswegen langsheen kanalen of rivieren zoals de Bovenschelde; langsheen oude spoorwegbeddingen zoals de verbinding ZottegemFlobecq (over het grondgebied van o.a. Zwalm), … .

3.2.2 Streefbeeld N46 Voor de secundaire weg type II geselecteerd in het PRS, de N46, heeft de provincie een streefbeeld laten opstellen. Dit streefbeeld bevat een geheel aan maatregelen en acties om de verschillende knelpunten en probleemsituaties langsheen de N46 aan te pakken. Zo worden acties gepland aan de doortochten van Nederzwalm, Sint-Maria-Latem en Hundelgem. Tevens worden verschillende kruispunten geanalyseerd zoals het Hoofd. In oktober 2006 is het streefbeeld voorgelegd voor de N46. Volgend voorstel met doortochten werd uitgewerkt voor Zwalm: a. Visie deelgebied Welden-Nederzwalm-Sint-Maria-Latem Op het hier en daar verlinte wegvak tussen Welden en Nederzwalm is de maximumsnelheid 70 km/h. Het waardevolle open karakter van de Scheldevallei wordt behouden (geen bomen). Het fietspad

29


GRS ZWALM

wordt ontdubbeld binnen de bestaande rooilijn zodat een continuïteit in fietsvoorzieningen ontstaat. Op de doorsteek in Nederzwalm liggen langs beide zijden vrijliggende fietspaden. De kruising van de Zwalm- en Boekelbeek is landschappelijk een bijzondere plek. De inrichting wordt dan ook best aangepast. Ook tussen Nederzwalm en Sint-Maria-Latem wordt het fietspad best ontdubbeld. Er wordt uitdrukkelijk voor geopteerd geen bomen te voorzien, teneinde het prachtige zicht op/vanaf de dorpskern van Sint-Maria-Latem te vrijwaren.

Verkeersstructuurschets Welden-Hundelgem

b. Visie deelgebied Hundelgem De meervoudige aansluiting van de N415 richting Beerlegem, Dikkelsebaan en N415 richting Zwalm wordt als één knooppunt ontworpen. In Hundelgem wordt gezocht naar een manier om de snelheid in de hand te houden (70 km/h), de oversteekbaarheid te vergroten en het brede schrale profiel een meer landschappelijk karakter te geven. Het op regelmatige afstand inbrengen van een groene middenberm/afslagstrook kan hierop een antwoord zijn. De (tijdelijke) zone 30 aan de school moet ingepast worden in een logische verkeersstructuur: zone 50 begrensd door poorten en tijdelijke zone 30 ter hoogte van school. Door het aanleggen van een overrijdbare middenberm en het voorzien van accentverlichting ter hoogte van de tijdelijke zone 30 wordt de oversteekbaarheid verbeterd en de snelheid gedrukt. Verkeersstructuurschets Hundelgem

30


GRS ZWALM

3.2.3 Het Scheldevalleiproject Het provinciebestuur liet in het begin van de jaren '90 voor het uniek rivierlandschap van de Scheldevallei een gebiedsvisie opmaken. De Vlaamse overheid (met name de VLM) zette er zijn schouders onder, en ontwikkelde in dit gebied verschillende natuur- en landinrichtingsprojecten, geïnspireerd door het provinciale project. De provincie werkte intensief samen met de Vlaamse Landmaatschappij voor de uitvoering van de verschillende landen natuurinrichtingsprojecten in het gebied: • • • • •

landinrichtingsproject Ename landinrichtingsproject Gaverse Scheldemeersen landinrichtingsproject Heurne landinrichtingsproject Meilegem-Zingem: reeds volledig uitgevoerd natuurinrichtingsproject Merelbeekse Scheldemeersen

De uitwerking van de landinrichtingsprojecten is reeds hogerop bespreken bij de plannen op Vlaams niveau.

3.2.4 Provinciaal fietsroutenetwerk Volgende fietsroutes worden aangeduid in het provinciaal fietsnetwerk: Vanuit Munkzwalm naar … • • • • • • •

Sint-Denijs-Boekel: Decoenestraat, Sportlaan, Spoorweglaan, Rozenlaan, Terweeënstraat Roborst: Zwalmlaan, Veldstraat, Borstekouterstraat Velzeke-Ruddersvoorde: Molenpad, Rekegemstraat, Krekelstraat Hundelgem: Molenpad, Rekegemstraat, Krekelstraat, Kerkstraat of Noordlaan, Hundelgemsebaan Dikkele: Noordlaan, Hoofdbaan, Dikkelsebaan Beerlegem: Noordlaan, Hoofdbaan, Beerlegemsebaan Sint-Maria-Latem: Noordlaan, Hoofdbaan, Latemdreef

Vanuit Sint-Maria-Latem naar … • • • •

Beerlegem:Paulatemstraat (met het dorp Paulatem), Beerlegemsebaan Sint-Denijs-Boekel:Bergstraat, Gaverbosdreef, Galerijpad, Wafelstraat, Neerkouter, Heufkensstraat Nederzwalm-Hermelgem:Latemdreef, Neerstraat of Langemunte, Langemuntstraat, Lindestraat (of Peperstraat, Groenze, Scheldestraat) Dikkelvenne: Langemunte, Langemuntstraat, Lindestraat, Meilegemstraat (met het dorp Meilegem), Bareelstraat

Vanuit Beerlegem naar … • •

Dikkelvenne: Gaverstraat, Saksenboomstraat Dikkele: Oudenweg, Boechoutestraat, Brouwerijstraat

31

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Fietsnetwerk Legende

N4 35

bevaarbare waterlopen Bovenlokaal Functioneel Fietsroutenetwerk Provinciaal Fietsnetwerk spoorwegen

N4

35

N4 N4 6

gewestwegen

15

gemeentegrens

N415

N462

6 N4

54 N4

1 N44 (Bron: AGIV)

N462 N

2 46

datum: mei 2010 schaal: 1:55.000 0 250 500

1 000

1 500

2 000

2 500 Meter

±


GRS ZWALM

Vanuit Nederzwalm-Hermelgem naar … • • •

Zingem: Schoolstraat Nederename: Hoogstraat Sint-Denijs-Boekel: Stationsstraat, Heufkensstraat

Vanuit Sint-Denijs-Boekel naar … • •

Sint-Blasius-Boekel: Franskouterstraat Sint-Maria-Horebeke: Moldergem, Molenberg

Vanuit Sint-Blasius-Boekel naar … • • • •

Sint-Maria-Horebeke: Boekelbaan Elst: Marlboroughstraat (afslag op Armekleie voor richting Sint-Kornelis-Horebeke) Rozebeke: Boekelbaan, Hooglaan, Vijflindenlaan Roborst: Boekelbaan, Zottegemsesteenweg, Huttegemstraat

Vanuit Rozebeke naar … • • •

Roborst: Vijflindenlaan, Sint-Annastraat, Huttegemstraat Elst: Rekelberg Michelbeke en Sint-Goriks-Oudenhove: Boembeekstraat, Langendries

Vanuit Roborst naar … • •

Strijpen: Machelgemstraat, Zottegemsesteenweg Velzeke-Ruddersvoorde: Borstekouterstraat

3.2.5 Goedgekeurde ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s) Binnen het grondgebied van de gemeente Zwalm bevindt zich slechts één RUP opgesteld door de provincie Oost-Vlaanderen. Dit RUP is opgesteld voor de realisatie van een RWZI (RioolWaterZuiveringsInstallatie) te Zwalm en is goedgekeurd bij MB van 10 februari 2005.

32


GRS ZWALM

3.3 PLANNEN OP GEMEENTELIJK NIVEAU 3.3.1 Mobiliteitsplan Het gemeentelijk mobiliteitsplan is op heden in opmaak. Het mobiliteitsplan bestaat uit drie stappen: de oriëntatiefase, de opbouw van het plan en het beleidsplan. Momenteel zit het mobiliteitsplan in de tweede stap, de opbouw van het plan, met een synthesenota. Deze nota is erop gericht om meerdere scenario’s duurzame mobiliteit te ontwikkelen. Deze scenario’s duurzame mobiliteit moeten de begeleidingscommissie in staat stellen om voorstellen van beleidskeuzen te formuleren. Die voorstellen moeten een antwoord bieden op de probleemstelling in de oriëntatienota en de voorbereiding vormen van de beleidskeuze in het beleidsplan.

3.3.2 GNOP De gemeente is gestart met de opmaak van een GNOP in 1994. Deze is uiteindelijk gefinaliseerd onder de vorm van een actieprogramma (december 1996 - januari 1997). In het kader van de opmaak van een gemeentelijk structuurplan is het van belang even nader in te gaan op de doelstellingen die in het GNOP omtrent natuurontwikkeling, … worden vooropgesteld en de concrete maatregelen, actiepunten die worden aangegeven. Een aantal van deze doelstellingen en maatregelen hebben een ruimtelijke impact zodat met deze elementen moet worden rekening gehouden in het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. De algemene doelstellingen van het GNOP van Zwalm worden als volgt gesteld: “In de gehele gemeente wordt minstens een basismilieukwaliteit nagestreefd. De beken worden als de ecologische slagaders gevrijwaard en versterkt. De landschappelijk waardevolle open kouters worden gevrijwaard van visuele verstoringen.” Verder wordt er een onderscheid gemaakt tussen prioriteiten/doelstellingen op korte termijn (1 à 2 jaar) en prioriteiten op lange termijn (2 à 5 jaar). Een aantal doelstellingen op korte termijn, die gelinkt kunnen worden aan de ruimtelijke problematiek zijn: •

•

De sterkte-zwaktematrix van natuur- en landschapswaarden moet door het gemeentebestuur van Zwalm als beleidskader gebruikt worden voor beleidsbeslissingen met een ruimtelijke, landschappelijk en/of ecologische impact; Tenslotte is een van de belangrijkste opdrachten voor het gemeentebestuur de sensibilisering van de bevolking met betrekking tot de natuur- en landschapswaarden die in hun gemeente aanwezig zijn.

Prioriteiten op langere termijn, waarvoor er dus wat meer tijd en voorbereiding voor nodig is, zijn: • • •

Opstellen van een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan; De realisatie van kleinschalige waterzuiveringsprojecten te Meilegem voor woningen die niet worden aangesloten op de voorziene riolering; De realisatie van een natuurontwikkelingsproject op de terreinen van de steenbakkerij van Roborst;

33


• •

GRS ZWALM

De verdere uitvoering van de regeling voor beheersovereenkomsten in de geselecteerde landschapseenheden; De verdere uitvoering van de beleidsvisie met betrekking tot de landbouwgronden in de geselecteerde landschapseenheden.

Maatregelen en acties kunnen worden ingezet ter realisatie van de vooropgestelde doelstellingen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillende types van maatregelen en acties: •

• •

Juridische: zoals de opmaak van een gemeentelijk structuurplan, de erkenning van natuurreservaten, nauwkeurig opvolgen van het vergunningenbeleid, de opmaak van groene BPA’s, … Informatieve maatregelen (deze hebben niet zozeer een ruimtelijk impact): aanleggen van een natuurleerpad, het houden van een jaarlijkse natuurdag, uitbouwen van de Kaaihoeve, … Ingrepen op het terrein: verantwoord beheer van holle wegen, verantwoord beheer van waterlopen, natuurontwikkelingsproject op de gronden van de steenbakkerij van Roborst na een gewestplanwijziging tot nabestemming natuurontwikkeling, …

3.3.3 Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen van buurgemeenten Op de buurgemeenten Brakel en Horebeke na, hebben alle buurgemeenten van Zwalm een definitief goedgekeurd gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. Op heden (dd. 16/03/2012) is de stand van zaken als volgt: • • • • • •

Brakel: goedgekeurd op 26 mei 2011; Gavere: goedgekeurd op 9 februari 2006; Horebeke: openbaar onderzoek van 26 augustus 2010 tot 23 november 2010; Oudenaarde: goedgekeurd op 23 juni 2005; Zingem: goedgekeurd op 10 september 2009; Zottegem: goedgekeurd op 22 april 2004.

De ruimtelijke visies van de buurgemeenten worden van naderbij bekeken met aandacht voor de contactzones met het grondgebied van Zwalm. Gezien deze contactzones bestaan uit beekvalleien, de Schelde of open kouters, is deze visie nagenoeg gelijklopende over alle buurgemeenten. Zo wordt aandacht besteed aan de ecologische waarde van de beekvalleien die verder versterkt dient te worden. Een tweede belangrijk aandachtspunt is het verder vrijwaren van de open kouters van bebouwing en deze te reserveren voor grondgebonden landbouw.

3.3.4 Aanzet tot categorisering van de zonevreemde bedrijven in de gemeente Zwalm In 2004 heeft de gemeente Zwalm het initiatief genomen tot de opmaak van een sectoraal BPA zonevreemde bedrijven. Naar aanleiding hiervan werd het WES aangesteld voor de opmaak van een aanzet tot categorisering van de zonevreemde bedrijven te Zwalm. Alhoewel in de periode 19981999 al een eerste enquête gehouden werd naar de bedrijven te Zwalm door de Universiteit Gent, is bij deze studie een nieuwe lijst opgesteld voor de selectie van potentieel zonevreemde bedrijven. Het is belangrijk om aan te geven dat deze studie is opgenomen op basis van de informatieve waarde. De opgenomen indeling is gebaseerd op de toenmalige aanwezige kennis en standpunten. Het uiteindelijk gevolgde beleid in verband met de zonevreemde bedrijven zal uitgewerkt worden in het

34


GRS ZWALM

richtinggevend gedeelte. De uiteindelijke afweging van elk zonevreemd bedrijf zal pas gemaakt worden bij een sectoraal RUP die gebruik maakt van het afwegingskader dat voorgesteld wordt in het richtinggevend gedeelte. De bedrijven opgenomen in de lijst, zijn deze die in aanmerking komen voor het sectoraal BPA zonevreemde bedrijven. Het betreft industrie, ambacht, kleinbedrijf, agrarisch verwerkend en toeleveringsbedrijf. Landbouwbedrijven en bedrijven met recreatieve activiteit worden uit de lijst van potentieel zonevreemde bedrijven geschrapt. Het WES heeft vervolgens aan de hand van een stappenplan en een nieuwe enquête de lijst steeds verder verfijnd tot het kwam tot een lijst van 52 bedrijven die zonevreemd zijn of bij uitbreiding zonevreemd worden. Deze bedrijven zijn vervolgens gecategoriseerd in zes categorieën. Categorie 0: bedrijven die niet kunnen worden gehandhaafd op de huidige locatie. Kenmerken: • •

Het bedrijf ligt in ruimtelijk zeer kwetsbaar gebied 4; Het bedrijf heeft manifest geen bouwvergunning voor gebouwen opgetrokken na 1962, of het bedrijf heeft indien wettelijk nodig (na 1984) geen vergunning voor functiewijzigingen; • Hoewel nodig heeft het bedrijf niet de nodige vergunningen voor de vergunningsplichtige activiteiten of de milieuvergunning is verlopen. Een bedrijf wordt tot categorie 0 gerekend als tegelijkertijd aan alle drie de kenmerken is voldaan. Categorie 1: bedrijven die niet mogen uitbreiden. De bedrijven kunnen in principe verder werken binnen de bestaande gebouwen. Alleen instandhoudingswerken binnen hetzelfde bouwvolume zijn toegelaten. Er worden geen nieuwe (bouw- en/of milieu-) vergunningen, noch verlenging van vergunningen voor zonevreemde bedrijfsactiviteiten afgeleverd. Bij calamiteit of stopzetting van de activiteiten worden geen nieuwe zonevreemde bedrijvigheden toegelaten. Kenmerken: • • •

Het bedrijf ligt in ruimtelijk zeer kwetsbaar gebied; Het bedrijf heeft een bouwvergunning of het bedrijf heeft een eventuele vergunning voor wijziging van functie (na 1984) of het bedrijf heeft de nodige milieuvergunningen; Aan het bedrijf werd niet recent een milieuvergunning of een bouwvergunning afgeleverd.

4

De categorisering in deze studie van het WES maakt gebruik van een onderscheid in zeer kwetsbare, kwetsbare en weinig kwetsbare gebieden. Deze indeling is niet dezelfde als de ruimtelijk kwetsbare gebieden zoals bedoeld in de VCRO. • Zeer kwetsbare gebieden zijn: groengebied (natuurgebied en natuurgebied met wetenschappelijke waarde of natuurreservaat), natuurontwikkelingsgebied (in de zin van artikel 1, §2, van het KB van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van de ontwerp-gewestplannen en de gewestplannen), overstromingsgebied, bosgebied en valleigebied/agrarische gebieden met bijzondere waarde. • Kwetsbare gebieden zijn: waterwingebieden, landschappelijk waardevol agrarisch gebied, biologisch zeer waardevolle gebieden in agrarisch gebied en archeologisch patrimonium in agrarisch gebied. • Weinig kwetsbare gebieden: de overige gebieden.

35


GRS ZWALM

Een bedrijf wordt tot categorie 1 gerekend als aan alle drie de kenmerken is voldaan. Indien het bedrijf voldoet aan de eerste twee kenmerken en het bedrijf heeft recent een vergunning gekregen, behoort het categorie 2. Categorie 2: bedrijven waarvan de huidig in gebruik zijnde bedrijfsoppervlakte niet mag uitbreiden. Verbouwingen worden toegestaan. Beperkte uitbreiding van gebouwen of verharding kan enkel op de bestaande bedrijfsterreinen. Bij stopzetting van de activiteit kunnen soortgelijke activiteiten opgestart worden. Eventuele nieuwe activiteiten moeten qua milieuhinder in principe minder storend zijn dan de bestaande, zowel wat de dynamiek als de aard van de activiteit betreft. Kenmerken: • • • • •

De vergunningsplichtige activiteiten zijn behoorlijk vergund; Het bedrijf ligt in kwetsbaar gebied; Het bedrijf ligt in open ruimte dat weinig kwetsbaar is; Het bedrijf mag er zich beleidsmatig niet ontwikkelen of slechts in (zeer) beperkte mate; Het bedrijf ligt aan de rand van de open ruimte en mag zich er beleidsmatig niet ontwikkelen.

Categorieën 3A en 3B: Bedrijven met beperkte uitbreidingsmogelijkheden van gebouwen en/of verharding. Verbouwingen en beperkte uitbreidingen van de totale bedrijfsoppervlakte zijn mogelijk. Een echte schaalvergroting van deze bedrijven is niet toegelaten. De randvoorwaarden voor de uitbreiding moeten vastgelegd worden per bedrijf in functie van de omgeving. Kenmerken: • • •

De vergunningsplichtige activiteiten zijn behoorlijk vergund; Het bedrijf ligt aan de rand van de open ruimte en: o Mag er beleidsmatig beperkt uitbreiden; Het bedrijf ligt in het woon- en werkweefsel en: o Het bedrijf mag er zich beleidsmatig beperkt uitbreiden of, o Het bedrijf mag er zich beleidsmatig verder ontwikkelen maar:  Het mobiliteitsprofiel is min of meer of niet afgestemd op het bereikbaarheidsprofiel en de schaal van het bedrijf sluit aan bij de schaal van de omgeving of,  Het mobiliteitsprofiel is afgestemd op het bereikbaarheidsprofiel maar de schaal van het bedrijf sluit min of meer of niet aan bij de schaal van de omgeving.

Categorieën 4A en 4B: Bedrijven die zich verder kunnen ontwikkelen. De randvoorwaarden voor uitbreiding moeten vastgelegd worden per bedrijf in functie van de omgeving. Kenmerken: • •

De vergunningsplichtige activiteiten zijn behoorlijk vergund; Het bedrijf ligt in het woon- en werkweefsel en: o Het bedrijf mag zich beleidsmatig verder ontwikkelen of uitbreiden en, o Het mobiliteitsprofiel is in overeenstemming met het bereikbaarheidsprofiel en, o De schaal van het bedrijf sluit min of meer aan bij de schaal van de omgeving.

36


GRS ZWALM

Naast een gedifferentieerde categorisering volgens uitbreidingsmogelijkheid wordt voor de bedrijven die beperkt mogen uitbreiden (categorie 3) en bedrijven die zich verder mogen ontwikkelen (categorie 4) nog een onderscheid gemaakt in de mate dat andere activiteiten op het desbetreffende activiteitenadres worden toegelaten. Dit resulteert in subcategorieën A en B. Categorie A: De toegelaten activiteiten worden beperkt. De nieuwe activiteit moet qua milieuhinder in principe minder storend zijn dan de bestaande, zowel wat de dynamiek als de aard van de activiteit betreft. Kenmerken: •

•

De vooropgestelde grootste milieuafstand volgens VNG 5 is 50m: o Het bedrijf is niet kleinschalig; o Er zijn hindergevoelige bestemmingscategorieën of objecten binnen een straal van 50m; De vooropgestelde grootste milieuafstand volgens VNG is 100m en o Het bedrijf is kleinschalig met hindergevoelige bestemmingscategorieën of objecten binnen de 50m; o Het bedrijf is niet kleinschalig met hindergevoelige objecten binnen 100m.

Categorie B: de toegelaten activiteiten worden niet beperkt. Nieuwe activiteiten mogen niet meer hinder veroorzaken dan de huidige. Kenmerken: • • •

•

De vooropgestelde milieuafstand is 30m of minder; De vooropgestelde milieuafstand is 50m en het bedrijf is kleinschalig; De vooropgestelde milieuafstand is 50m en: o Het bedrijf is niet kleinschalig maar, o Er zijn geen hindergevoelige bestemmingscategorieën of objecten binnen 50m; De vooropgestelde milieuafstand is 100m en: o Het bedrijf is kleinschalig, o Er zijn geen hindergevoelige bestemmingscategorieën of objecten binnen 50m, o Het bedrijf is niet kleinschalig, o Er zijn geen hindergevoelige bestemmingscategorieën of objecten binnen de vooropgestelde milieuafstand.

Bedrijven die enkel zonevreemd zijn en voorlopig niet wensen uit te breiden, vormen categorie 5. Categorie 6 zijn bedrijven die geen deel uitmaken van voorgaande categorieën of deze waarvoor te weinig gegevens voorhanden waren voor een categorisering onder voorgaande categorieën.

5

Vereniging van Nederlandse Gemeenten: deze heeft in 1999 een bedrijven- en milieuzonering uitgewerkt die enige houvast biedt bij het objectief inschatten van de mogelijk veroorzaakte hinder van bedrijfsactiviteiten ten opzichte van hun omgeving.

37


GRS ZWALM

Resultaten Zodoende kwam de studie van het WES tot een categorisering van 52 bedrijven. Van deze bedrijven is/zijn er: • • • • • • •

1 dat deel uitmaakt van categorie 1 14 die deel uitmaken van categorie 2 4 die deel uitmaken van categorie 3 A 18 die deel uitmaken van categorie 3 B 2 die deel uitmaken van categorie 4 A 12 die deel uitmaken van categorie 4 B 1 dat deel uitmaakt van categorie 6

Lijst zonevreemde bedrijven: Naam bedrijf Vanderhaeghen Nico Carton Roby Michiels Willy Charles Van Twembeke Armand en zoon Tronquo Gabriël Paul Van De Wiele Hilde Alice EG Maes De Smedt Geert Ghijs Simon Cyriel Alois J Firma Van Den Noortgate DCU Potatoes Ockerman Andy Algemene bouwwerken Eeckhout De Cooman Roland Urbain Ceuterick Guy De Bock Eric Stoepel Franky Gilbert Merchiers Bart Gaston De Pauw Pascal De Schepper Marc Theophiel Glorieux Kristof Paul Bouw Landrie Johan Bauwens Geert Joseph Bonne Patrick Polimpex-Zwalm Vermeulen Marc Armand Labaere Stefan Tuinen & Vijvers De Smet Patrick Beeckman Guido Gilbert Fr VD Gereedschappen Hoebeke Willy Modest Schepens Bierhalle De Bleecker Johan Michel Pede Wim

Adres Stationsstraat 27/48 Beekmeersstraat 10 Biestmolenstraat 33 Boekelbaan 2 Borstekouterstraat 13 Borstekouterstraat 5 Dikkelsebaan 2 Herpelstraat 50 Heufkensstraat 35 Hundelgemsebaan 127 Huttegemstraat 52/2 Huttegemstraat 54 Kamperstraat 33 Kerkstraat 6 Kerkstraat 42 A Krekelstraat 16 Krekelstraat 96 Langemunte 32 Latemdreef 27 Latemdreef 46 Latemdreef 48 Lindestraat 75 Lindestraat 87 Zuidlaan 114/1 Marlboroughstraat 7/4 Meilegemstraat 6 Moldergem 138 Molenpad 3 Noordlaan 28 Noordlaan 80 Noordlaan 86 Paulatemstraat 42 Paulatemstraat 75 S.V.D. Veldestraat 16

Categorie 3B 2 2 2 3B 1 2 3A 3B 2 3B 3B 3B 4B 4B 2 4B 2 4B 4B 4B 3B 3B 2 2 3B 4B 2 3B 3B 3B 3B 2 4B

38


Naam bedrijf De Visscher Eric Bouwwerken Eeckhout De Clercq Heribert Gerard Vanden Meerschaut Marnix Marcel Bouwwerken Jozef De Naeyer & Zoon De Smet Ronny Alois Julien Debo Professional Computer Systems Van De Velde Johan Steenbakkerij van Roborst Confectie Flandria Delbeke Luc Meersschaut Johan Vennootschap De Muynck & zonen Houtbouw MG Vanstaen Liban Van de Velde Dirk De Raeve Koen

GRS ZWALM

Adres S.V.D. Veldestraat 54 Schoolstraat 17 Sint-Annastraat 8 Stationsstraat 8 Veldstraat 4 Wafelstraat 23 Zottegemsesteenweg 40 Zuidlaan 9 Zuidlaan 99 Zuidlaan 238 Zwalmlaan 1 Hooglaan 5 Latemdreef 4 Latemdreef 43 Neerstraat 37 Paepstraat 21 Paulatemstraat 7 Stationsstraat 59

Categorie 3B 3A 4B 4B 3A 4B 3B 4B 3A 6 3B 2 2 3B 4A 2 4A 3B

Tabel 7: categorisering zonevreemde bedrijven 2004 (Bron: WES)

39


GRS ZWALM

4DE GEMEENTE BINNEN HAAR RUIMERE OMGEVING

4.1 SITUERING OP MACRO-NIVEAU 4.1.1 Zwalm in de regio Kortrijk-Gent-Brussel: bovenregionaal niveau De beschrijving van de regio Gent-Kortrijk-Brussel is van belang voor het begrijpen van het functioneren van ruimtelijke structuren die te Zwalm voorkomen en die niet enkel van lokaal belang zijn, maar eveneens van regionaal – nationaal of zelfs van internationaal belang zijn, zoals de Schelde. Zwalm ligt ongeveer centraal in de regio Kortrijk-Gent-Brussel, centraal in het meer open ruimtegebied dat zich tussen deze stedendriehoek bevindt. Deze regio wordt gekenmerkt door een diversiteit aan infrastructuren, stedelijke gebieden, economische polen en open ruimtegebieden. We hebben aandacht voor een aantal belangrijke structuurbepalende elementen als de infrastructurele corridors, stedelijke gebieden, … om het geheel meer te duiden, te situeren. •

•

•

Zwalm ligt excentrisch, zowel van de stedelijke as Kortrijk-Gent als van de as Gent-Brussel. Kortrijk bevindt zich in het spanningsveld van de metropool Rijsel (Lille). Gent kent een vrij concentrische groei met accenten op het havengebeuren. Brussel kent eveneens een vrij concentrische groei, maar deze is het sterkst gericht op de as Antwerpen-Brussel. Deze stedelijke gebieden en de kleinstedelijke gebieden als Oudenaarde en Zottegem hebben een uitstraling die zeker reikt tot in Zwalm. De uitstraling varieert naar mate van de belangrijkheid van het stedelijk gebied. Zo heeft Brussel uiteraard een sterkere uitstraling dan Kortrijk en Oudenaarde. De invloed van Kortrijk is kleiner, daar deze stad door de nabijheid van Rijsel al enigszins afgestemd is op Rijsel en zelf een minder grote uitstraling heeft. Op een lager schaalniveau zijn steden als Oudenaarde en Zottegem van belang voor Zwalm. De aantrekking situeert zich voornamelijk op gebied van tewerkstelling wat Brussel, Gent, Oudenaarde en Zottegem betreft. Voor meer gespecialiseerde voorzieningen, richt men zich eerst tot Zottegem en Oudenaarde en dan pas tot Gent en Brussel. Dit geldt zowel voor culturele voorzieningen, onderwijsvoorzieningen, …. De corridor Gent-Kortrijk tussen de Leie en de E17 vormt een belangrijke economische en infrastructurele as die van belang is voor het zuiden van Oost-Vlaanderen zowel op het gebied van tewerkstelling als ontsluiting. Dit geldt ook zo voor de as Gent-Brussel over Aalst, die enkel gelinkt is aan de autoweg E40. Zowel langsheen de E17 als langsheen de E40 (Waregem, Deinze, Wetteren, Ternat) bevinden zich grote industrieterreinen. Deze hoofdwegen zijn te bereiken via wegen van lagere categorie, zijnde N-wegen als de N60, N42, N435, …

40

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Situering op macro-niveau

Legende Grootstedelijk gebied Kleinstedelijk gebied Corridors Hoofdrivieren Ondersteunende assen Zwalm

N42

N60

Le

ie

G

nd De

ld he Sc

K

e

O

er

Z

B


•

•

GRS ZWALM

In deze driehoek komt ook een diversiteit aan verschillende landschappen voor: o De Dendervallei, Scheldevallei en Leievallei vormen belangrijke structuurbepalende elementen op Vlaams niveau, zeker in deze regio. Zowel de Schelde als de Leie zijn rivieren die gekenmerkt worden door kanalisatie. Er zijn wel nog duidelijke sporen terug te vinden van deze meanderende rivieren, al dan niet in afgesneden oude rivierarmen. Ze worden bovendien gekenmerkt door de aanwezigheid van meersen. De Dendervallei en de Leievallei zijn minder gericht op scheepvaart. Alle drie vormen zij een belangrijke component in het natuurlijk systeem van Vlaanderen. o Daarnaast zijn er de interfluvia:  Het gebied tussen Leie en Schelde bestaat enerzijds uit het zandgebied gekenmerkt door heel wat kasteelparken en het Leie en Scheldeinterfluvium dat voornamelijk bestaat uit een open golvend akkerlandschap.  De Zwalmstreek, de Vlaamse Ardennen en een deel van het verstedelijkte gebied tussen Gent en Aalst vormen het interfluvium tussen Schelde en Dender.  Het Pajottenland en delen van het verstedelijkte gebied tussen Gent-Aalst en Brussel bevinden zich ten oosten van de Dendervallei. Algemeen kan men stellen dat dit gebied als een duidelijk landelijk gebied kan worden beschouwd, t.o.v. het kerngebied (Gent-Brussel-Antwerpen) en de verstedelijkte corridor GentKortrijk waar het langs Vlaamse kant door omgeven wordt. Wel komt er ook hier in deze driehoek vrij veel versnippering voor onder de vorm van bebouwing, bosfragmenten, ….

4.2 SITUERING OP MESO-NIVEAU 4.2.1 Zwalm in de regio Gent-Ronse-Geraardsbergen Dit gebied heeft als belangrijkste centra Gent, Oudenaarde, Ronse, Geraardsbergen en Zottegem. De nederzettingsstructuur bestaat uit een mengeling van kleine steden en dorpen. In de regio rond de Vlaamse Ardennen en Zwalmstreek komen naast een aantal kleine steden zoals Oudenaarde, Ronse en Zottegem hoofdzakelijk gemeenten voor met heel wat kleine dorpen. Voorbeelden hiervan zijn Horebeke, de dorpen van Kluisbergen, de dorpen van Zottegem, de dorpen van Brakel, grote delen van Zwalm, … Deze dorpen zijn vaak niets anders dan langgerekte linten vergezeld van heel wat verspreide bewoning. De steden oefenen hier een belangrijke functie uit voor de kleine gemeenten. De meeste kleine kernen hebben weinig voorzieningen, weinig industrieterreinen, … omdat ze er geen draagvlak voor kunnen aanbieden. Daarom moeten mensen uit deze kleine dorpen zich richten tot deze stedelijke gebieden zowel voor de voorzieningen gaande van commerciële voorzieningen tot culturele, educatieve, medische, … voorzieningen. Vele inwoners van Zwalm pendelen dagelijks tot in Gent of Brussel en vooral naar de nabijgelegen kleinstedelijke gebieden Oudenaarde en Zottegem. Ook voor de stedelijke functies, zoals onderwijs, richten de Zwalmenaren zich tot Zottegem, Oudenaarde of Gent. De economische concentraties zijn gelegen in de stedelijke gebieden en langsheen de belangrijkste verbindingsassen als de N60 en N42. Tussen deze twee assen komen er maar weinig grote bedrijventerreinen voor.

41

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Situering op meso-niveau

Legende Grootstedelijk gebied

G

Kleinstedelijk gebied Corridors Hoofdrivieren Ondersteunende assen Spoorlijnen Zwalm

ld he Sc

N60

e

N42

Z O N8 der

Den

R

G


GRS ZWALM

Centraal door de gemeente loopt de spoorlijn die Kortrijk met Brussel verbindt. Naast deze belangrijke spoorlijn, bevinden de spoorlijnen tussen Gent en Oudenaarde – Ronse en Zottegem – Geraardsbergen zich in de onmiddellijke nabijheid; Naast de spoorinfrastructuur zijn er nog tal van gewestwegen die het grondgebied doorkruisen. Deze gewestwegen die van subregionaal belang zijn, verbinden de gemeente met andere centra of belangrijkere bovenlokale verbindingswegen zoals de N60, de N42 en de N8. Deze streek is ook op vlak van landbouw belangrijk. Meer dan 70% van de oppervlakte van de gemeente Zwalm bestaat uit agrarisch gebied, de omliggende landelijke gemeenten kennen ook een hoog percentage landbouwoppervlak. Het landbouwareaal bestaat voornamelijk uit kleinere percelen in de nabijheid van de dorpen en grotere percelen in de open ruimte. In de beekvalleien treft men voornamelijk weilanden aan, op de hellingswanden een mengeling van akkerlanden en weilanden en op de hoger gelegen kouters zijn het voornamelijk akkerlanden. Opvallend in deze regio zijn de typische (traditionele) landschappen gevormd door een historisch gegroeid onderscheid door de verschillen in het fysisch systeem (bodem, reliëf, hydrografie): • • •

de Vlaamse Vallei; de Vlaamse Ardennen (inclusief de Zwalmstreek); het Pajottenland.

De Zwalmstreek is een open golvend akkerlandschap gekenmerkt door asymmetrische valleien met karakteristieke brongebieden. De Zwalmstreek ligt op de rand van zowel de Vlaamse Vallei, als het land van Zottegem-Oosterzele als het Pajottenland. Bovendien is de Zwalmstreek een onderdeel van de Vlaamse Ardennen. De ruimtelijke structuur van de Zwalmstreek en de aangrenzende landschapsstreken wordt beïnvloed door de aanwezigheid van verschillende beek- en riviervalleien: de Bovenschelde en de Dender die het ganse gebied beïnvloeden, de Zwalmbeek, een aantal Molenbeken, de Munkbosbeek, de Markebeek, … Samen met de beboste beekvalleien wordt de ruimtelijke structuur ook beïnvloed door de hoger gelegen kouters. Dit typische landschap van afwisselend beekvalleien en hoger gelegen kouters domineert de gehele regio rond Zwalm in zuidelijke richting. In noordelijke richting overwegen de zachte glooiingen gelegen in de Vlaamse Vallei waar o.a. tal van meanders en meersen voorkomen. De natuur heeft in dit gebied nog vrij veel te bieden: de groene beekvalleien en bosfragmenten vormen de belangrijkste natuurlijke componenten in deze regio; daarnaast komen er ook talrijke kleine landschapselementen voor als poelen, holle wegen, … Tot slot oefent deze streek, de Vlaamse Ardennen, waarvan de Zwalmstreek een onderdeel is, een attractieve invloed uit op dagtoeristen die het gemunt hebben op enerzijds cultuur en anderzijds natuur. Cultuur is vooral terug te vinden in de stedelijke gebieden als Oudenaarde, Geraardsbergen, Zottegem, … en op een aantal plaatsen waar vroeger o.a. Romeinse invloeden zijn geweest zoals te Velzeke, in de pittoreske dorpen met hun typische eigenheid en kleinschaligheid., … . Het natuurlijke aspect uit zich vooral in de talrijke beekvalleien, de landschappelijke panorama’s, de bossen, ….

42


5BESTAANDE

GRS ZWALM

RUIMTELIJKE STRUCTUUR VAN DE

GEMEENTE

5.1 BASISSTRUCTUUR VAN DE GEMEENTE Vooraleer dieper in te gaan op de verschillende deelstructuren van het ruimtelijk onderzoek, is het van belang om de basisstructuur van de gemeente toe te lichten. Hierbij stellen we ons de vraag welke dominante processen aan de basis liggen van het huidig uitzicht van de gemeente.

5.1.1 Fysisch-geografisch basisweefsel Het fysisch-geografisch basisweefsel van de gemeente is van belang geweest bij de ontwikkeling en de groei van de gemeente. Bodem en reliëf beïnvloeden namelijk verschillende factoren zoals natuur, landbouw en nederzettingspatroon. •

Bodem

De Zwalmstreek ligt in het vruchtbare leemgebied van Midden-België. In het noorden sluit het gebied aan op de zandlemige overgangszone van Binnen-Vlaanderen. Zoals overal in de Vlaamse Ardennen, is de bodem in de Zwalmstreek bedekt met een vruchtbare kwartaire leemlaag, aangevuld in de valleien met alluviale afzettingen. De dikte van deze laag varieert van meer dan 20m in het hoofddal van de Zwalm tot tussen 0 en 10m daarbuiten. Ze is het dikst op de oostelijk geëxposeerde hellingen. Op steile hellingen (meer dan 8%) is ze dun of zelfs niet aanwezig. Deze leemlaag rust op een horizontaal gelaagde ondergrond van afwisselend zand- en kleilagen, die hier door de zee in het tertiaire tijdperk werden afgezet. De bovenste van deze lagen bestaat in de Zwalmstreek uit Bartoonklei. Ze komt enkel voor op de toppen van de hogere heuvels, boven 90m, in de buurt van Elst. Daaronder ligt een laag fijn lediaanzand dat soms, zoals in de streek van Balegem (Zottegem), verhard is tot steen (Balegemse steen). Het lediaan rust op een dikke laag kleiig zand, het paniseliaan-D, dat dagzoomt op 50m en dat zelf op een laag van zware klei ligt, het paniseliaan-C. Beneden 40m boven de zeespiegel vindt men Ieperiaan zand, dat zelf rust op een zeer dikke laag Ieperiaan klei, die tot 70m onder de zeespiegel wordt aangetroffen. Nog dieper in de ondergrond steekt dan nog het landeniaan zand, uit de oudste periode van het tertiair, het paleoceen. In de Zwalmstreek steken geen secundaire zeeafzettingen; de diepliggende rotssokkel (-90m) komt uit het primaire tijdperk. Het afwisselend voorkomen van waterdoorlatend zand, op een laag van ondoordringbare klei, gaf het ontstaan aan talrijke bronnen. Het zijn meestal zogenaamde sijpelingsbronnen. Het water stapelt zich

43

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bodem Legende gemeentegrens

17. Klei-complexen

01. Antropogeen

18. Natte Zware Klei

03. Nat zand

19. Vochtige Zware Klei

04. Vochtig zand

19. Zware Klei-complex

05. Droog zand

26. Veen

05. Zand-complex

27. Landduin

06. Nat zand antr

28. Hoge kustduin

07. Vochtig zand antr

29. Kustduingrond

08. Droog zand antro

30. Moeren

09. Nat zandleem

31. Geul polders

10. Vochtig zandleem

32. Poelgrond polders

11. Droge zandleem

33. Schor polders

11. Zandleem-complex

34. Dekklei polders

12. Natte leem

35. Kleiplaat polders

13. Vochtige leem

36. Kreekrug

14. Droge leem

37. Overdekt Pleistoceen

14. Leem-complexen

38. Bronnen

15. Natte klei

39. Krijt

16. Vochtige klei

40. Mergel

17. Droge klei

datum: mei 2010 schaal: 1:55.000 0 250 500

(Bron: AGIV)

1 000

1 500

2 000

2 500 Meter

±


GRS ZWALM

op bovenop de kleilaag (de watertafel) en waar de zandlaag de kleilaag snijdt, sijpelt het traag naar buiten. De bronnen liggen daardoor gewoonlijk op éénzelfde hoogtelijn, de bronnenlijn. •

Reliëf

Bij het aanschouwen van de grote morfologische eenheden, merkt men op dat de Zwalmstreek gelegen is op de grens tussen de zuidelijke uitloper van de Vlaamse Vallei en het interfluvium tussen Schelde en Dender. Het behoort tot het grote heuvelige interfluvium. Dit interfluvium dat zich uitstrekt van aan de kust tot aan de Maas, is versneden door de grote consequente rivierdalen. Het interfluvium tussen Schelde en Dender is vrij diep ingesneden en de plateaus liggen hoog in vergelijking met de gemiddelde hoogte van het interfluvium. De dalen van het Scheldebekken zijn op enkele uitzonderingen na, uitgeschuurd in losse tertiaire en quartaire sedimenten. Tussen Ronse en Geraardsbergen wordt het interfluvium van west naar oost doorkruist door de oostelijke voortzetting van de kamlijn van de Vlaamse heuvelen die bestaat uit versneden getuigenheuvels. Ten noorden van deze kamlijn bestaat het interfluvium uit een cuestarug die noordwaarts afhelt en die, alhoewel diep versneden door een dicht dalnet, toch talrijke en geëtageerde ruggen draagt. Het zijn meestal resten van terrasniveaus (zoals de rug van Rozebeke) of structurele vervlakkingen bepaald door zandsteenbanken of kleiige passages in het tertiair substraat. Door de grote erodeerbaarheid van deze sedimentlagen zijn de morfologische terrassen minder goed bewaard gebleven. Het terrasniveau van Rozebeke behoort tot de interfluviumterrassen daterend van het oud-pleistoceen. De reliëfvormen zijn ten dele ontstaan door actuele processen. Toch wordt het uitzicht van onze landschappen in sterke mate bepaald door overgeërfde vormen, ontstaan door processen die hier nu niet meer inwerken zoals bodembewegingen, klimaatsveranderingen, erosie, … Het landschap te Zwalm is overwegend glooiend met een hoogte tussen de 10m in de Scheldevallei aan de Schelde en 90m op de hoogste toppen van de Kouters (Sint-Blasius-Boekel). Centraal in de gemeente ligt de lager gelegen asymmetrische Zwalmbeekvallei. Minder uitgesproken beekvalleien zijn de valleien van de Munkbosbeek, Peerdestokbeek, Wijlegembeek, … Het reliëf en de bodemsamenstelling in Zwalm zorgt voor een verhoogd risico op bodemverschuivingen. In het landschap zijn sporen hiervan terug te vinden. De Vlaamse Overheid – Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Dienst Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen heeft de risicozones voor grondverschuivingen in kaart gebracht. •

Waterlopen

Het waterlopenstelsel vindt zijn oorsprong in bronnen op de kouters. Allen monden zij rechtstreeks of onrechtstreeks uit in de Bovenschelde. Deze Bovenschelde vormt de westelijke grens van de gemeente Zwalm. Onder meer te Zwalm treft men nog de meanders aan die verwijzen naar de natuurlijke loop van de Bovenschelde, die gekanaliseerd werd. De Bovenschelde is de enige rivier te Zwalm die bevaarbaar is. Van de overige waterlopen is de Zwalmbeek de belangrijkste beek. Deze beek stroomt Zwalm binnen ter hoogte van Rozebeke en stroomt verder via Roborst, Munkzwalm en Nederzwalm tot in de Bovenschelde. Ondertussen verzamelt zij water van de Boembeek, Molenbeek, Zwedebeek, Wijlegembeek, Peerdestokbeek, … en vele andere kleine waterloopjes. De rivier vormt een brede en diepe asymmetrische vallei die verbreed wordt door deze vele kleine zijvalleitjes. Verder loopt vanaf

44

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Gevoeligheidskaart voor grondverschuivingen en gekarteerde grondverschuivingen Legende

gekarteerde grondverschuivingen Complexe GV met ondiep schuifvlak Grote GV met diep schuifvlak Hobbelige topografie Oeververglijdingen

gevoeligheidskaart voor grondverschuivingen lage gevoeligheid matige gevoeligheid hoge gevoeligheid zeer hoge gevoeligheid


(Bron: afdeling Land en Bodem-bescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen)

300 600

1,200

1,800

2,400

±

3,000 Meter


GRS ZWALM

DIkkele over Beerlegem en Herlegem de Munkbosbeek-Stampkotbeek die rechtstreeks in de Schelde uitmondt. In tegenstelling tot de Zwalmbeekvallei is dit een symmetrische vallei. De vele waterlopen en hun beddingen zijn gevoelig aan overstromingen bij periodes van intense neerslag. Deze gevoelige gebieden zijn terug te vinden op de watertoetskaarten van de VMM. •

Landschap

De structuur van de bodem en de grilligheid van het reliëf weerspiegelt zich in het landschap. Op de glooiing van de heuvels strekt zich een dambord van de akkers uit, zonder afsluitingen van hagen en zonder bomenrijen. In de beekdepressies daarentegen liggen groene weilanden, omzoomd door wilgen, hagen of houtkanten en duiden populierenrijen het kronkelend verloop van de rivieren aan. Er zijn minder bossen dan in de hoger gelegen gedeelten van de Vlaamse Ardennen. Er zijn wel talrijke, kleine populierenbosjes, hetgeen kenmerken is voor een beeklandschap. Overal verspreid in het landschap liggen min of meer grote hoeven en opvallen talrijk zijn de dicht bij elkaar gelegen kerktorens, waarrond de bevolking geconcentreerd woont in de even talrijke kleine dorpen. De meeste van deze dorpjes zijn ontstaan in de Merovingische en Karolingische tijd. Toen bouwden de monniken hier kerkjes op de kleine, door waterlopen of moerassen gescheiden eilandjes, ten bate van de mensen die er in dienst van de heren of de abdijen als ontginners werkzaam waren.

5.1.2 Cultuurhistorische evolutie 6 De streek moet reeds zeer vroeg door mensen bewoond geweest zijn. In Nederzwalm vond men gepolijste silexbijltjes en pijlpunten waarvan de oorsprong teruggaat tot ver voor onze tijdrekening. Eén van de oudste geschreven documenten over de Zwalmstreek gaan over de deelgemeente “Dikkele”. In 822 wordt ze voor het eerst vermeld onder de naam “Decla” in een charter, waarbij de Duitse keizer Lodewijk aan de Gentse St.-Amandsabdij verscheidene goederen schenkt. In de annalen van 820 van de Sint-Pietersabdij wordt “Laethem” vermeld. Algemeen wordt aangenomen dat de kerstening vanaf de 8ste eeuw op gang is gekomen. Monniken van de Gentse Sint-Baafsabdij hadden vanaf die tijd een nederzetting te Munkzwalm. Ze bouwden er als eerste in de streek een watermolen. Bij de afschaffing van de oude kasselrijen en heerlijkheden, tijdens de Franse Overheersing (17941815), kregen de verschillende gemeenten, hun eigen zelfstandigheid, onder het gezag van een burgemeester. Daarna werden vier fusies uitgevoerd. In 1808 werden Wijlegem en Sint-Denijs-Boekel samengevoegd. In 1850 smolten Nederzwalm en Hermelgem samen tot Nederzwalm-Hermelgem. Vrij recenter zijn de zogenaamde algemene fusies van 1971, waarbij alle huidige deelgemeenten behalve Nederzwalm-Hermelgem bij Munkzwalm werden ondergebracht. De laatste algemene fusie dateert van 1977 toen (groot) Munkzwalm en Nederzwalm-Hermelgem werden samengevoegd tot het huidige Zwalm. Wanneer men zich nader toespitst op het cultuurlijke-morfologische, merkt men volgende elementen op te Zwalm. Centraal door de gemeente loopt de Zwalmbeek. Dwars op deze beek stromen er tal van bijriviertjes waarvan de Peerdestokbeek de belangrijkste is. In het noorden stroomt nog een andere beek, 6

Documentatie over Zwalm, ww.zwalm.be

45


GRS ZWALM

namelijk de Stampkotbeek-Munkbosbeek. Langs de Schelde situeerden zich vooral open meersgebieden. Deze gronden werden gebruikt als hooiland. Behalve de natste stukken werden de gronden na de hooisnede beweid. Ook de Zwalmmeers tussen Rozebeke en Roborst had een open karakter. Alle beekvalleien hadden een gesloten karakter door de perceelsrandbegroeiing. Het waren complexen van meersen en nat bos. De flanken van de beekvalleien bestonden hoofdzakelijk uit een gesloten bulkenlandschap. Ze vormden een complex van akkertjes en weiden. Bronzones kunnen ook tot die complexen gerekend worden. De meeste bewoning situeert zich in deze zones. De droge leem- en zandleemgronden waren grote open kouters, zijnde akkerland. Het kasteelpark van Beerlegem was reeds voor een groot stuk bebost en behoorde tot een gesloten bosmeerscomplex. Verder ware er geen andere aaneengesloten bossen aanwezig, wel twee kleinere bossen te Maalbroek en te Meilegem. Juist buiten het huidige grondgebied van Zwalm lag het Munkbos ( ten noordoosten van Dikkele). De bewoning te Zwalm was verspreid over talrijke kleine gehuchtjes, een echt dorp met centrum bestond niet. Toch kan de bebouwing in verschillende categorieën worden ingedeeld. Naast enkele aaneengesloten dorpskernen zoals Dikkele, Beerlegem, Paulatem, Sint-Maria-Latem, Sint-DenijsBoekel, Sint-Blasius-Boekel, Kouteren en Roborst, kende de Zwalmstreek vooral verspreide bebouwing. De ruimtelijke structuur van de gemeente Zwalm is het meest gewijzigd in de voorbije twintigste eeuw. In tegenstelling tot heel wat andere gemeenten is het aantal wijzigingen beperkt: • •

• • • •

De Bovenschelde die vroeger een meanderend verloop kende , werd gekanaliseerd; de afgesneden meanders doen nu dienst als visvijvers; De aanleg van de spoorweg tussen Kortrijk en Brussel (opengesteld in 1868) die over het grondgebied van de gemeente Zwalm loopt en bovendien twee haltes heeft te Sint-DenijsBoekel en Munkzwalm. Tot 1984 was er ook een halte te Roborst; De aanpassing van het wegennet: een aantal gewestwegen zijn rechtgetrokken en verbreed zoals te Nederzwalm; De verdere uitbreiding van de bewoning o.a. door verdere verlinting en toenemende verspreide bewoning; De aantasting van het bosbestand; Door de ruilverkaveling van een groot deel van de gemeente Zwalm zijn er heel wat hagen, bosjes, beekjes, … verdwenen. Ook het wegenpatroon in de open ruimte moest hierdoor worden aangepast. Doch zijn er sinds 1980 ook nieuwe aanplantingen gebeurd waardoor het bomenareaal aanzienlijk is toegenomen.

5.2 STRUCTUURBEPALENDE ELEMENTEN VAN DE GEMEENTE De bestaande ruimtelijke structuur kan beschreven worden aan de hand van een aantal ruimtelijke structuurdragers. De fysisch-geografische basisstructuur en de cultuurhistorische evolutie zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van deze structuurbepalende elementen. Een beschrijving van deze elementen geeft een goed beeld van hoe de gemeente ruimtelijk is opgebouwd.

46

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Structuurbepalende elementen

Legende Beekvalleien

N415

Hoofdbossen Kouters Hoofdbeken

Sc

he

lde

Zijbeken Gewestwegen Bebouwing Afgesloten meanders

N46 N46

Markante reliëfovergangen

N415

N415

N454 N415


GRS ZWALM

De oorspronkelijke ruimtelijke structuur van de gemeente Zwalm werd in grote mate bepaald door de aanwezigheid van natuurlijke elementen als de beekvalleien die ook gezorgd hebben mede dankzij de ondergrond (zandleem-, leem- en kleigronden) voor het golvend heuvellandschap. De bebouwing lag eerder verspreid in kleine clusters. De huidige ruimtelijke structuur van Zwalm bestaat uit een tweetal hoofdcomponenten zijnde de open ruimtestructuur (beekvalleien en kouters) en de nederzettingsstructuur gelinkt door infrastructuren. In Zwalm komen de twee componenten niet vaak gescheiden voor, maar eerder verweven. De duidelijkste voorbeelden hiervan zijn de verspreide bewoning evenals de lintbebouwing in de open ruimte zoals ter hoogte van de Noordlaan, Marlboroughstraat, …. Open ruimte De open ruimte is in Zwalm nog zeer dominant aanwezig. Zwalm vormt een grote open ruimte met verspreide eilanden van bebouwing, de dorpen, en een aantal snijdende lijninfrastructuren zoals de spoorlijn Kortrijk-Brussel, de gewestwegen en enkele woonlinten. De open ruimtestructuur kunnen we onderverdelen in een aantal deelcomponenten op basis van het opvallend morfologisch onderscheid tussen de beekvalleien en de hoger gelegen kouters. De Zwalmstreek is gelegen op de grens tussen de zuidelijke uitloper van de Vlaamse Vallei (Vallei van de Bovenschelde) en het interfluvium tussen de Schelde en de Dender. Het behoort tot het grote heuvelige interfluvium. De dalen van het Scheldebekken zijn op enkele uitzonderingen na, uitgeschuurd in losse tertiaire en quartaire sedimenten. Drie beekvalleien, gelegen in het Scheldevalleigebied, vormen de basis van de open ruimtestructuur: • • •

Beekvallei van de Zwalm Beekvallei van Stampkotbeek-Munkbosbeek Beekvallei van de Peerdestokbeek-Moldergembeek-Boekelbeek (mondt uit in de Zwalm ter hoogte van Nederzwalm)

Aan de beken zijn te Zwalm een veelvoud aan oude hoeve en watermolens gelegen die de streek karakteriseren. De reliëfkaart geeft aan dat Zwalm geen homogeen reliëf kent. Steile vaak asymmetrische hellingen wisselen af met eerder vlakke hoger gelegen kouters. De vallei van de Bovenschelde, ter hoogte van Nederzwalm en Hermelgem vormt een lager gelegen vlak gebied met meersen nabij de Schelde. De beekvalleien van de Peerdestokbeek en de Zwalm worden gekenmerkt door steile hellingswanden, ook de vallei van de Bovenschelde kent ter hoogte van Meilegem steile hellingswanden. De grote open kouters bevatten vaak bronnen die aanleiding geven tot een secundair net aan beken die op de drie hoofdbeken uitmonden. Samen met de hoofdbeken vormen deze de dragers van de open ruimtestructuur. Niet alleen zijn ze structurerend op ecologisch vlak, maar ook op de ruimtelijke ontwikkeling hebben ze een invloed uitgeoefend. Zo zijn de valleien met natte graslanden grotendeels gevrijwaard van grote concentraties bebouwing, met uitzondering van Munkzwalm. De beekvalleien worden landschappelijk geaccentueerd door de aanwezigheid van groenelementen zoals populierenbosjes aansluitend op de beek. Dit geldt in grotere mate voor de Zwalmvallei en de Munkbosbeekvallei. Buiten de beekvalleien komen slechts weinig bosjes voor te Zwalm. Het enige

47


GRS ZWALM

grotere bosoppervlak te Zwalm wordt gevormd door het kasteelpark ten Bieze te Beerlegem dat niet toegankelijk is voor het publiek. Dit park sluit aan op de vallei van de Munkbosbeek. De aanwezigheid van de bossen in de beekvalleien is te verklaren door de nattere alluviale gronden (voornamelijk klei en leem). Deze gronden zijn eerder geschikt voor permanent grasland of bos. Op de noordelijke of oostelijke hellinggronden van de assymmetrische beekvalleien dagzomen op verschillende plaatsen tertaire substraten (voornamelijk klei). Deze gronden zijn hoofdzakelijk bebost ofwel ingenomen door graslanden. Brongebieden worden aangetroffen op de steilrand van beekdepressies en zijn grotendeels bebost. Het afwisselend voorkomen van waterdoorlatend zand, op een laag van ondoordringbare klei, gaf het ontstaan aan talrijke bronnen. Het zijn meestal zogenaamde uitsijpelingsbronnen. Het water stapelt zich boven op de kleilaag - de watertafel - en waar de zandlaag de kleilaag snijdt, sijpelt het traag naar buiten. Bronnen liggen daardoor gewoonlijk op eenzelfde hoogtelijn, een zogenaamde bronnenlijn. Tussen de beekvalleien rijzen relatief vlakke kouters uit. Deze drogere gronden bestaan voornamelijk uit leem- en zandleemgronden. Deze kouters zijn geschikt voor de landbouw, met name voor de akkerteelt. Deze kouters kennen een open structuur met weinig tot geen groenelementen die de percelen begrenzen. De twaalf dorpen aan elkaar gelinkt door infrastructuren De basisnederzettingsstructuur van Zwalm wordt gevormd door de twaalf dorpscentra van de deelgemeenten. Van deze twaalf is Munkzwalm het grootste dorp die het grootste deel van de voorzieningen (administratief, socio-cultureel en commercieel, …) in Zwalm bevat. In dit dorp is ongeveer één op de vier inwoners van Zwalm gevestigd. Hoewel de dorpen zich enigszins verdichten, heeft de uitbreiding van de bebouwing voornamelijk plaatsgegrepen via de bestaande woonlinten, zijnde de woongebieden met landelijk karakter op het gewestplan. Deze woonlinten zijn gelegen aan de infrastructuur die de twaalf dorpen met elkaar verbindt. De basis hiervan zijn de gewestwegen N46, N415, N454 en N435 samen met de spoorlijn. Dit net wordt verder aangevuld met (inter)lokale wegen van verschillende types. Langsheen deze infrastructuurlijnen ontwikkelde de bebouwing zich verder in lineaire vorm. Dit gebeurde in zulke mate dat dorpen als het ware aan elkaar groeien zoals Hundelgem en Munkzwalm. Zwalm heeft geen groot bedrijventerrein. Langsheen de infrastructuren zijn anderzijds talrijke bedrijven verspreid aanwezig.

48


5.3 UITWERKING

GRS ZWALM

VAN DE BESTAANDE STRUCTUUR AAN DE HAND

VAN DEELSTRUCTUREN De bestaande ruimtelijke structuur wordt nu verder uitgediept via een aantal deelstructuren per sector van de ruimtelijke ordening, met name natuur, landbouw, wonen, bedrijvigheid, verkeer en vervoer, sport en recreatie en landschap.

5.3.1 Bestaande natuurlijke structuur Het begrip ‘natuurlijke structuur’ wordt in haar ruimtelijke betekenis gehanteerd. Onder natuurlijke structuur verstaan we 7: -

-

Het samenhangend geheel van de rivieren beekvalleien, de natuur- en boscomplexen en de andere gebieden waar de voor de natuur structuurbepalende elementen en processen tot uiting komen. De ecologische infrastructuur, gevormd door de lijn-, punten vlakvormige natuurelementen, door geïsoleerde natuur- en bosgebieden en door parkgebieden.

Bossen De aanwezige boselementen te Zwalm komen vooral verspreid en versnipperd voor in de beekvalleien (Roborst, Rozebeke, Munkzwalm (Gaverbos), bos omheen het Ten Bieze kasteel te Beerlegem, steilrand Moldergembeek). Een aantal bosfragmenten komen ook voor op de heuveltoppen, o.a. nabij de Vijflindenkapel. Hoofdzakelijk treft men populierenaanplantingen aan, al dan niet aangevuld met andere loofboomtypen. Naaldhoutaanplantingen zijn zeer gering. Deze hoger gelegen bosfragmenten hebben een duidelijk te herkennen landschappelijk-visuele impact. Andere types boomsoorten treft men alleen aan in de kasteelparken van Beerlegem en Roborst. Te Zwalm is het bosareaal de laatste anderhalve eeuw vrij stabiel gebleven, de grootste bosfragmenten zijn altijd al de kasteelparken geweest. Structurerende beekvalleien De ruimtelijke structuur van Zwalm wordt sterk beïnvloed door de aanwezige beekvalleien. Alle beken maken deel uit van de vallei van de Bovenschelde die in het noordwesten de grens vormt van de gemeente Zwalm met Zingem (ter hoogte van Nederzwalm-Hermelgem). De vallei van de Bovenschelde is structuurbepalend op Vlaams niveau. De andere beekvalleien worden gevormd door de Zwalmbeek en de Munkbosbeek-Stampkotbeek. Deze twee beken monden uit in de Bovenschelde. De Zwalmbeek heeft nog een structuurbepalende beekvallei die uitmondt in de Zwalmbeek, namelijk de vallei Peerdestok- Boekel- Moldergembeek. De grootste gedeelten van deze beekvalleien zijn gevrijwaard van bebouwing. Enkel te NederzwalmHermelgem, waar de hoofdbeken uitmonden in de Bovenschelde, komt bebouwing voor tot bijna aan de oeverwand van de beek. Het landschap is bovendien nog verder doorsneden door tal van kleinere zijbeekjes zoals de Wijlegembeek, Meierbolwaterloop, de Zwedebeek, … Zowel natuurlijk als landschappelijk bevatten 7

Bron: Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, 1997. Deel 1A Bestaande ruimtelijke structuur, p. 65

49

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bestaande natuurlijke structuur

Legende Beekvalleien Bossen Hoofdbeken

Kasteel Ten Bieze

lde

Zijbeken N4

Sc

he

15

Structurerende bomenrijen

ek

bo

nk

Mu

e sb

N46

Holle wegen

N4

6

N4

15

Afgesloten meanders Lokalisatie boomgaarden Erkend natuurreservaat

6

N4

Zwalm

beek

estok

Peerd

5

N41 N4

15

N454


GRS ZWALM

deze beken waardevolle elementen, bv. de meersen, de meanders (aan de Kaaihoeve te Meilegem), … Bij het aanschouwen van de biologische waarderingskaart, valt direct op dat deze beekvalleien ecologisch zeer waardevolle gebieden zijn dankzij de specifieke bodemgeschiktheid. Het water van de Zwalmbeek en de overige beken en zijbeekjes dient enkel voor viswater. Te Roborst werd reeds een waterzuiveringsinstallatie gebouwd. Volgens het gewestplan zijn delen van deze beekvalleien als natuurgebied ingekleurd, delen zijn als agrarisch waardevol landschap aangeduid en andere delen zijn gewoon als agrarisch gebied gezoneerd. In het GNOP wordt geopteerd om de beken als ecologische slagaders te vrijwaren en te versterken. Heuvelruggen - hellingswanden Samen met de beekvalleien hebben de heuvelruggen zowel visueel-landschappelijk als morfologisch een belangrijke impact op de ruimtelijke structuur. Deze beekvalleien en heuvelruggen maken deel uit van het groter geheel van valleien en heuvelruggen van de Vlaamse Ardennen. Er zijn drie structuurbepalende heuvelruggen: twee noordelijke Meilegem-Beerlegem (tussen de vallei van de Bovenschelde en de Munkbosbeek), Hundelgem (tussen de Munkbosbeek en de Zwalmbeekvallei) en de zuidelijke heuvelrug met o.a. Roborst, Rozebeke en Sint-Blasius-Boekel (tussen de Zwalmbeekvallei en de Peerdestok-Boekelbeekvallei). De kleine beekjes die ontspringen op deze heuvelruggen lopen allemaal af naar het Scheldebekken. Op de hogere plateaus bevinden zich ook een aantal brongebieden. De twee noordelijke heuvelruggen hebben een hoogte tot 50 meter, de zuidelijke heuvelrug tot 90 meter. Bovenop de heuvelruggen treft men vooral grote akkerlanden aan waarop granen, maïs, bieten, … en dergelijke worden gekweekt. Deze akkers worden in het GNOP niet als ecologisch waardevolle gebieden aangeduid. Ecologische infrastructuur De ecologische infrastructuur wordt gevormd door strook-, lijn-, punten kleine vlakvormige natuurelementen, en kan bestaan uit lage begroeiing van voornamelijk kruiden of waterplanten (stelsel van bermen, wegen, spoorwegen, slootkanten) en uit opgaande begroeiing (houtsintels, bomenrijen, hagen). Ook bosjes, moerasjes, poelen en holle wegen behoren tot de ecologische infrastructuur. Ecologisch gezien zijn deze elementen van groot belang. Enerzijds als verbinding tussen verschillende zones met een grote ecologische waarde. Anderzijds zijn het de belangrijkste elementen om voldoende biodiversiteit te garanderen. De lijnvormige elementen zoals populieren, knotbomenrijen, houtkanten, kaphagen, … komen voornamelijk voor langsheen de beekvalleien, met name de Peerdestokbeek en de Zwalmbeek. Daarnaast zijn er ook langsheen een aantal wegen belangrijke bomenrijen: Noordlaan, Zuidlaan, Latemdreef, Boekelbaan, Hooglaan, Hundelgemsebaan, Zottegemsesteenweg, Beerlegemsebaan en Schoolstraat. De vlakvormige elementen zijn bv. bossen, parken en grote tuinen, hoogstamboomgaarden, poelen, … De bossen of bosfragmenten, zijn vaak gelinkt aan de beekvalleien. De meeste hoogstamboomgaarden zijn terug te vinden in Meilegem.

50


GRS ZWALM

Holle wegen en taluds zijn veelvuldig terug te vinden te Zwalm, voornamelijk op de hellingswanden (Dikkele, Munkzwalm, …). Zwalm bevat bovendien twee erkende natuurgebieden. Aan Nederzwalm is het mondingsgebied van de Zwalm opgenomen in het Vlaams natuurreservaat de “Weiput”. Het tweede erkende natuurgebied is de “Middenloop Zwalm”.

5.3.2 Bestaande agrarische structuur Landbouw is een structurerende functie voor de open ruimte. Het belang van de landbouw als structurerende functie wordt aangetoond aan de hand van de omvang, ruimtelijke spreiding en de aard van de bedrijven en de cultuuroppervlakte, de mate en de ruimtelijke spreiding van de grondgebondenheid, het opvolgingspatroon, de dynamiek en de productiestructuur. A. Ruimtelijke opbouw Zwalm maakt deel uit van de zandleemstreek van zuidelijk Oost-Vlaanderen. Dit is een landschappelijk waardevol gebied waar akkerbouw en rundveehouderij ruimtelijk structuurbepalend zijn. De bodems zijn over het algemeen zeer geschikt voor akkerteelten, maar ook voor groenteteelt, fruitteelt en boomkwekerij. Het gebied heeft een goede landbouwkundige structuur, wat nog versterkt is door de diverse ruilverkavelingen die in het gebied al gerealiseerd zijn. De totale landen tuinbouwoppervlakte in gebruik door eigen landen tuinbouwoppervlakte in gebruik door eigen landen tuinbouwers bedraagt 1.928 ha cultuurgrond volgens de NIS-telling van 2010, wat ongeveer 57% van de totale kadastrale oppervlakte van Zwalm vertegenwoordigd. De cijfers hebben betrekking op bedrijven waarvan de maatschappelijke zetel te Zwalm is gevestigd. Bedrijven waarvan de zetel in Zwalm is gelegen, maar waarvan de grond in een van de buurgemeenten is gelegen zijn dan ook in rekening gebracht en vice versa. Voor Zwalm zijn de gronden in handen van eigenaars met een bedrijfszetel in een andere gemeente niet opgenomen. De landbouw is voornamelijk gericht op de akkerbouw, gezien slechts 405 ha in gebruik is als weiden (permanent + tijdelijk). Algemeen kan gesteld worden dat de landbouwruimte te Zwalm gekenmerkt wordt door hogergelegen open kouters en gesloten beekvalleien. De agrarische structuur van de gemeente wordt gekenmerkt door een aaneenschakeling van open landbouwruimtes die ruimtelijk van elkaar gescheiden worden door natuur-, reliëf- of bebouwingselementen. De bestaande landbouwruimte kan opgedeeld worden in: -

-

Open kouters: de hogergelegen delen worden gekenmerkt door hun open karakter. Er komt weinig bebouwing voor. Bebouwing komt vooral voor langs de rand van de kouters of op de overgang naar de lager gelegen beekvalleien. Op de open kouters primeert vooral de akkerbouw. Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de goed gedraineerde gronden. Gesloten beekvalleien: de beekvalleien zijn diep ingesneden in het landschap. De valleien worden gekenmerkt door hun gesloten karakter (bebossing, bomenrijen). Ook op de steile hellingen die minder interessant zijn voor de landbouw komen bossen voor (bv. het Gaverbos). Het bodemgebruik bestaat voornamelijk uit weiland of boomgaarden (bv. te Meilegem).

51

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bestaande agrarische structuur

Legende Gemengde landbouw in beekvalleien Bossen Hoofdbeken

3 Sc

he

lde

Open kouters

4

A

Aaneengesloten landbouw in valleien Landbouwbedrijven

1

Hermelgem

Lokalisatie boomgaarden Hu

nd

elg

C

A

em

2

Nederzwalm

B

Munkzwalm

St

.-D

en

ijs

-B

oe

ke

l

5


GRS ZWALM

De landbouwbedrijven komen verspreid over de gemeente voor. De meeste bedrijven sluiten aan op de bebouwing in de dorpen en woonlinten of aan de rand van de open kouters op de hellingen of beekvalleien. Het meerendeel van de agrarische bedrijven zijn zone-eigen gelegen, doch enkele worden gekenmerkt door een (gedeeltelijk) zonevreemde ligging in ruimtelijk kwetsbaar gebied. Samenhangende landbouwruimtes op de kouters Verspreid over het grondgebied komen een aantal – relatief uitgestrekte – deelgebieden voor waar de agrarische functie nog zeer duidelijk aanwezig is. Ruimtelijk kan een onderscheid gemaakt worden tussen: Bestaande uit voornamelijk een zandleembodem: 1. Kouter tussen Paulatem, Sint-Maria-Latem en de Noordlaan 2. Kouter tussen Hundelgem en Munkzwalm 3. Kouter tussen Meilegem en Beerlegem Bestaand uit een combinatie van zandleem- en leembodem: 4. Kouter tussen Dikkele en Hundelgem Bestaande uit voornamelijk leembodem: 5. Kouter tussen Sint-Denijs-Boekel, Sint-Blasius-Boekel, Roborst, Rozebeke en Heuvelgem Aaneengesloten landbouw in de beekvalleien Bestaande uit voornamelijk zandleembodem: A. Vallei van de Bovenschelde B. Vallei van de Zwalm tussen Munkzwalm en Nederzwalm. C. Vallei tussen Nederzwalm-Hermelgem en Sint-Maria-Latem In de andere beekvalleien komt er gemengd landbouw voor, veelal bestaande uit weiland.

B. Kenmerkende elementen en trends

•

Aantal bedrijven

Er zijn 71 landbouwbedrijven te Zwalm (NIS, 2010). Van deze bedrijven wordt 44% uitgebaat in hoofdberoep en 56% in nevenberoep. Het aantal bedrijven is de laatste dertig jaar sterk gedaald te Zwalm. Dit ging gepaard met een minder uitgesproken daling van het landbouwareaal, welke de laatste tien jaar zich terug heeft gestabiliseerd en toeneemt.

52


GRS ZWALM

Evolutie van het aantal bedrijven tussen 1980 en 2010 8. 1980 Aantal 233 landbouwbedrijven Totale oppervlakte 2285,85 ha Tabel 8: evolutie aantal bedrijven 1980-2010

Aantal bedrijven

1980 Cultuuroppervlakte

Aantal bedrijven

1988

2000

2010

176

105

71

2091,18 ha

1773,47 ha

1928,41 ha


Aantal bedrijven


Zonder 8 6 2 teelt 0,01 – 47 33, 93 14 10,78 10 1 ha 1 – 5 ha 16 21,41 7 10,72 19 5 – 10 27 85,48 35 117,86 16 ha 10 – 20 31 223,48 23 163,67 25 ha 20 – 30 66 939,57 52 734,73 16 ha 30 – 50 28 648,7 32 780,15 12 ha 50 – 80 10 333,27 6 214,47 4 ha 80 – 1 58,8 1 100 ha >100 ha Totaal 233 2285,84 176 2091,18 105 Tabel 9: evolutie aantal bedrijven 1980-2010 naar cultuuroppervlakte

11,8

Aantal bedrijven


16

onbekend

112,2

10

onbekend

352,9

15

onbekend

416,8

11

onbekend

491,6

6

onbekend

86,6

13

onbekend

1773,4

71

1928,41

66,6

234,6

De schaalvergrotingstendens in de Vlaamse landbouw laat zich ook deels voelen te Zwalm. De gemiddelde bedrijfsgrootte is van 9,8 ha per bedrijf in 1980, over 16,9 ha in 2000 gestegen tot 27,2 ha in 2010. (Gemiddelde bedrijfsoppervlakte te Oost-Vlaanderen in 2010 is 19,9 ha.) De landbouwbedrijven kunnen verdeeld worden in drie categorieën: toekomstbedrijven, bedrijven in afbouw en beëindigde bedrijven of bedrijven die overgeschakeld zijn naar gelegenheidslandbouw (hobby, eventueel bijberoep). De beëindigde bedrijven zijn moeilijk te detecteren. Wanneer de oppervlakte van de beëindigde bedrijven gerelateerd wordt aan het aantal beëindigde bedrijven, dan blijkt het vooral om bedrijven met een kleine bedrijfsoppervlakte te gaan. •

Bedrijfsopvolging

Heeft het bedrijfshoofd ouder dan 50 jaar een opvolger?9 Opvolger? Ja Neen Weet niet

1980 18 89 39

1988 4 64 56

2000 9 46 16

2010 7 30 10

Tabel 10: bedrijfsopvolger

8 9

Bron: NIS: landbouwtellingen Bron: NIS, landbouwtellingen

53


GRS ZWALM

Een van de grote problemen die zich voor de landbouw stellen in de nabije toekomst, is de bedrijfsopvolging. Steeds meer landbouwers hebben geen opvolger die hun bedrijf wil overnemen. •

Grondgebruik en grondgebondenheid - Akkerbouw en weiland 10

Weiden en grasland Granen Tarwe Andere graangewassen Nijverheidsgewassen Voedergewassen Peulvruchten Wortelen knolgewassen Groenvoedergewass en (vnl. maïs) Aardappelen Bomen en heesters Fruitteelt in open lucht Groententeelt in open lucht Installaties onder glas of plastiek

Groenten Bloemen Fruit Overige

Bewerkte, tijdelijke teeltvrij gelaten grond Totale oppervlakte cultuurgrond Tabel 11: evolutie grondgebruik 1980-2010

1980 866 838 417 421

Absolute cijfers in ha 1988 2000 703 452 687 471 374 358 313 112

2010 405 525 257 268

1980 37,9 36,7 18,3 18,4

Relatieve cijfers (in%) 1988 2000 33,6 28,9 32,9 32,8 17,9 18,3 14,9 14,5

2010 21,0 27,2 13,3 13,9

134 206 0 81

184 237 0 55

173 216 0 25

95 257 9 10

5,9 9,0 0 3,6

8,8 11,3 0,0 2,6

10,7 10,2 0 1,4

4,9 13,3 0,47 0,52

125

182

216

197

5,5

8,7

12,1

10,2

227 0 4,3 3,2

254 0 0,7 16,2

312 4 0,01 112

273 20 0 345

9,9 0 0,2 0,1

12,1 0 0 0,8

13,5 0,2 0 6,3

14,2 1,04 0 17,9

0,6 0,15 0,17 0,27 0 0

1,85 0 1,65 0 0,2 2,56

5,1 0 3,9 0,09 0,4 4,4

0,13 0 0 0,13 0 0

0,026 0,007 0,007 0,012 0 0

0,1 0 0,1 0 0 0,1

0,3 0 0,2 0 0,02 0,25

0,01 0 0 0,01 0 0

2286

2091

1773

1928

100

100

100

100

De oppervlakte landbouwgrond is op ongeveer 30 jaar met 358 ha gedaald. Deze daling is voornamelijk te merken bij de weiden en graslanden, die absoluut en procentueel gezien zelfs sterker dalen (-18%). Bij de teelten valt de stijging op van groententeelt die op 10 jaar tijd zelfs verdrievoudigd is (periode 2000-2010). De oppervlakte aan teelt van tarwe en aardappelen is in deze periode gedaald. Na een opbloei in 2000 is de serreteelt te Zwalm teruggevallen naar een dieptepunt 2010. De cijfers met betrekking tot de cultuurgronden zijn echter met enige nuances te bekijken. Zo is het aandeel boomgaarden te Zwalm volgens de cijfers slechts 20 ha. Dit klopt echter niet met vaststellingen op het terrein. De boomgaarden zijn echter eigendom van bedrijven met hun zetel buiten Zwalm, waardoor deze gronden niet in de statistieken van Zwalm zijn opgenomen.

10

Bron: NIS, landbouwtellingen

54


-

GRS ZWALM

Veestapel 11

Paarden Landbouwpaarden Nietlandbouwpaarden Runderen Melkkoeien andere Schapen Varkens Pluimvee Leghennen Ander pluimvee Geiten Konijnen Bijen (korven) Totaal aantal dieren Totaal zonder pluimvee Tabel 12: evolutie veestapel 1980-2010

1980 85 72 13

1988 34 21 13

1994 37 1 36

2000 24 3 13

2010 13 -

4.770 1.618 3.152 90 5.909 66.769 50.116 16.653 19 297 29 77.968

4.032 1.315 2.717 72 5.465 35 35 0 2 150 0 9.780

3.320 690 2.630 0 6.570 0 0 0 0 0 0 9.927

2.998 673 2.325 59 5.774 20.015 15 20.000 0 0 3 28.865

2.179 192 1.987 185 4.491 60.000 0 60.000 0 66.686

11.199

9.745

9.927

8.850

6.868

Bij de veestapel zijn de dieren niet bijgeteld die door gezinnen zijn gekweekt voor zuiver eigen gebruik. Het gaat hier louter om dieren die mee functioneren in de landbouwcyclus. Bij het pluimvee is vast te stellen dat de kweek hiervan na 1980 tijdelijk volledig uit Zwalm is weggetrokken. Na de opstart van een nieuw bedrijf in 1999 is de kweek van pluimvee opnieuw aanwezig te Zwalm en sterk gegroeid, de leghennen zijn echter volledig verdwenen. Als we abstractie maken van de cijfers van het aantal pluimvee, dan merken we in globo een daling van de veestapel te Zwalm. Deze daling was in de periode 1988-1994 eventjes gestabiliseerd maar nadien verder doorgezet. Tussen 1980 en 2010 betekende dit een daling van 39%. Het aantal runderen volgt een sterk dalende trend doorheen de jaren. Hun aantal is op 30 jaar met 54,3% gedaald. Deze trend is voornamelijk zichtbaar bij de melkkoeien (daling van 88%). De varkensteelt kent een minder sterke daling, maar is de laatste 10 jaar toch ook met 22,2% gedaald. •

Indeling naar L-gebieden

Ook in de structuur van de landbouwgebieden is er een ruimtelijke differentiatie. Ondermeer op basis o.a. van de principes van de Studie Landelijk Gebied provincie Oost-Vlaanderen., kunnen we een ruimtelijke differentiatie van de agrarische structuur in de gemeente Zwalm. Er kunnen vier landbouwgebieden onderscheiden worden: L5-gebied: landbouwgebieden met versnipperde structuur: Deze gronden zijn gelegen in de nabijheid van dorpen. Deze gebieden worden gekarakteriseerd door een relatief dichte bebouwing en een hoge graad van versnippering. Deze gebieden zijn onderhevig aan een sterke bebouwingsdruk.

11

Bron: NIS, landbouwtellingen

55


GRS ZWALM

L3/4-gebied: landbouwgebieden met diverse bebouwing en/of specifieke agrarische geschiktheden. Het gaat om landelijke gebieden met verspreide bebouwing. Naast boerderijen komen hier residentiële bebouwing alsook talrijke éénmans- en kleine KMO bedrijven voor. L2-gebied: open landbouwgebieden met een goede bodemgeschiktheid. Het zijn open landbouwgebieden met verspreide bedrijfszetels en weinig andere bebouwing. Het gaat om gebieden waar het grondgebruik in hoofdzaak agrarisch is en die landbouwkundig een goede structuur hebben: grote(re) kavels, beperkte versnippering, minder afstandsregels, … Omwille van de goede bodemgeschiktheid is in deze gebieden de akkerbouw, de extensieve groenteteelt en de fruitteelt belangrijk naast grasland en maïs. Grote delen van de zeer geschikte zandleemgronden in het zuiden van Oost-Vlaanderen, zoals Zwalm behoren tot deze categorie. Naast de landbouwkundige waarde hebben deze gebieden een belangrijke rol te vervullen in het vrijwaren van de open ruimte. L1-gebied: open landbouwgebied met een bepaalde natuurwaarde, waardoor ze specifiek mogelijkheden hebben voor verweving. Wanneer we dit toepassen op de gemeente Zwalm, kunnen we stellen dat er geen L5-gebieden voorkomen. Het grootste dele van de gemeente bestaat uit L3/4-gebieden daar er in heel wat delen van het landelijk gebied verspreide bebouwing voorkomt. L2-gebieden zijn gebieden waar minder residentiële bebouwing voorkomt, maar wel nog agrarische bedrijvigheid. L1-gebieden leunen meestal aan bij de beekvalleien en zijn vaak aangeduid als valleigebied op het gewestplan.

56

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Indeling in L-gebieden

L-gebied

4

4 lde he

1

ek

o nkb

1

3 4 1

2

Landbouwbedrijven

3

Mu

2

Hoofdbeken

3

sbe

Sc

Bossen

4 2

1

Legende

3

3

2

4

4 3

3

2

Zwalm

3

3 3

3 Zw

2

3

k

kbee

desto

Peer

4 3 1 3

alm

1

4 3

3 4

3

2

4 3

2

3 1

4 4 1 3


GRS ZWALM

5.3.3 Bestaande nederzettingsstructuur A. Ruimtelijke opbouw Te Zwalm is ongeveer 80,6% van de kadastrale percelen onbebouwd 12. Van de bebouwing bestaat ongeveer 85% uit huizen en hoeven. •

Dorpskernen

De gemeente Zwalm kent twaalf kernen, ontstaan uit de fusie in 1977 van Nederzwalm-Hermelgem en Munkzwalm. Op basis van voorzieningen en van de omvang van de kernen, kunnen wij deze twaalf kernen eigenlijk in drie categorieën onderverdelen. Hoofdplaatsen: Tot de eerste categorie behoort Munkzwalm. Dit is het enigste dorp met meer dan 1.000 inwoners, meer dan 2.000 zelfs. Dit is bovendien ook het enige dorp waar men naast heel wat detailhandelszaken voor dagelijkse behoeften ook de meeste niet-commerciële diensten zoals gemeentehuis, scholen, bibliotheek, recreatieve terreinen, postkantoor, … terugvindt, zijnde wel op de maat van Zwalm. Munkzwalm is ook het enigste dorp van Zwalm die geselecteerd is als hoofddorp volgens het PRS en bevat als enige volwaardig woongebied. Op een lager niveau bevinden zich de dorpen van Nederzwalm-Hermelgem, Sint-Denijs-Boekel en Hundelgem. Dit zijn alle redelijk grote dorpen van omvang en met (op Hundelgem na) meer dan 700 inwoners. Deze dorpen zijn in het PRS geselecteerd als woonkernen. Hierbij is echter bij NederzwalmHermelgem enkel het dorp Nederzwalm geselecteerd. Alhoewel gefusioneerd in 1850 en de sterke ruimtelijke en functionele verbinding, is Hermelgem niet mee geselecteerd als woonkern. Voor het onderdeel van Hermelgem gelden dan ook de bepalingen van een niet-geselecteerde kern. Roborst is eveneens een dorp van grote omvang en met meer dan 700 inwoners. Dit dorp heeft echter in vergelijking met de bovenstaande dorpen niet zoveel basisvoorzieningen (met uitzondering van het enige rusthuis te Zwalm) en is dan ook niet geselecteerd als woonkern in het PRS. Deze vijf dorpen bevatten meer dan 64% van de bevolking. Hier komt ook de meeste gesloten en halfopen bebouwing voor, evenals de meeste bedrijven (vaak in woongebied met landelijk karakter). Verder kan er nog een onderscheid worden gemaakt tussen deze vijf dorpen naar functie toe. Munkzwalm, Nederzwalm-Hermelgem en Hundelgem kunnen beschouwd worden als dorpen van de gemeente waar bedrijvigheid en economische activiteiten van groter belang zijn dan in de overige kernen. In deze dorpen komen er reeds heel wat bedrijven voor, in de Noordlaan, Zuidlaan, Hundelgemsebaan en centrum Nederzwalm. De vrij goede bereikbaarheid van deze dorpen langsheen de N46 en N415 bepaalt mee deze functie. Dit geldt niet voor de dorpskernen van Roborst en Sint-Denijs-Boekel. Wat de functie wonen betreft, kan men stellen dat alle vijf de hoofdplaatsen een rol hebben te vervullen in Zwalm. Munkzwalm en Nederzwalm zijn als dorp vooral bestemd als woongebieden en beschikken bovendien over woonuitbreidingsgebieden.

12

Bron: lokale statistieken: bodembezetting kadaster, toestand op 01/01/2010

57


GRS ZWALM

Landelijke dorpen: De overige dorpen van Zwalm: Rozebeke, Sint-Maria-Latem, Sint-Blasius-Boekel, Beerlegem, Meilegem, Dikkele en Paulatem. In deze dorpen komen ofwel geen, ofwel zeer weinig voorzieningen voor. Deze dorpen zijn zeker afhankelijk van andere dorpen of omliggende gemeenten als Zottegem, Oudenaarde, Brakel. De bebouwing die hier voorkomt bestaat hoofdzakelijk uit open bebouwing. Deze dorpen hebben nog het karakter van een plattelandsgemeente en zijn bestemd als woongebied met landelijk karakter. Woonconcentraties: Naast de bebouwing in de twaalf dorpskernen, die vaak ook lintvormig zijn, zijn er nog een aantal woonlinten evenals gehuchten, onder één noemer woningconcentraties, te Zwalm. Op basis van een aantal criteria werden de bestaande woongroeperingen geclassificeerd in 4 categorieën. Volgende criteria werden gehanteerd: -

-

De historiciteit van de woongroeperingen werd nagegaan. Onder historisch verstaan we dat de helft van de huidige bebouwing te herkennen is op de 19de eeuwse kaart. Het aantal woningen werd geteld. We spreken van een gehucht indien dit meer dan 25 woningen telt. Een woongroepering dient meer dan 5 woningen te tellen. Er is sprake van een woonlint als er meer dan 10 woningen naast elkaar komen te liggen langs één of beide kanten van de weg. De vorm van de woongroepering is belangrijk. Er werd een onderscheid gemaakt tussen woongroeperingen en woonlinten. Er werd nagegaan of er landbouwbedrijven aanwezig zijn in de woongroepering/linten. Dit bepaalt namelijk de dichtheid en transparantie van de woongroepering.

Aan de hand van deze criteria kwam men tot volgende categorieën: -

Historisch gegroeide gehuchten Woonlinten als uitloper van de kern Kleine woongroepering Linten los van de dorpskernen

Historisch gegroeide gehuchten Typevoorbeeld:

Gehuchten zijn grotere woongroeperingen (méér dan 25 woningen) die een soort clustermodel met een eerder polaire gerichtheid vertonen. Zowel in de toponymie als ruimtelijk manifesteren deze gehuchten zich als een afzonderlijke entiteit. Ze zijn evenwel nooit uitgegroeid tot een volwaardige dorpskern. Kerngebonden functies en bebouwing ontbreken er dan ook.

58


-

GRS ZWALM

Kouteren: dit gehucht is reeds zichtbaar op de Ferrariskaart en is sedertdien steeds verder uitgegroeid tot aan de dorpskern van Sint-Denijs-Boekel Moldergem: gehucht ontstaan aan het “Hof Te Moldergem”, een hoeve dat reeds vermeld is in 1562

Woonlint als uitloper van de dorpskern Het betreft hier voornamelijk middelgrote tot grote (min. 10 woningen), lintvormige woongroeperingen die nog een ruimtelijk-functionele relatie hebben met de dorpskern. In de vrij dense en geordenende bebouwing dagen hier en daar reeds ambachtelijke activiteiten of activiteiten van commerciële aard op. Typevoorbeeld:

Volgende woonlinten behoren tot deze categorie: Sint-Annastraat, Rekelberg, Noordlaan, Stationsstraat, Lindestraat, Herpelstraat, Borstekouterstraat, Knokstraat, Hoofd, Beerlegemsebaan Kleine woongroeperingen Deze woongroeperingen bestaan uit 5 tot 25 woningen. Ze zijn meestal gesitueerd op een kruispunt van wegen. Kleine woongroeperingen: Machelgem, Steenstraat, Armekleie, Marlboroughstraat, Steenstraat, Bergstraat, Gaverbosdreef, Langemunte, Hemelrijk, Oudenweg, Makkegem, Wafelstraat, Huttegemstraat, Eesstraat, Molenberg, Beekmeersstraat, Oude Scheldestraat, Zavelputstraat Linten los van de dorpskern Het betreft hier middelgrote tot grote, lintvormige woongroeperingen die géén ruimtelijk-functionele relatie hebben met de dorpskern. Er bevinden zich minimum 10 woningen in deze linten waarvan de woningen gesitueerd zijn langs één of beide zijden van de weg. Typevoorbeelden :

Volgende woongroeperingen behoren tot deze categorie: Dries Te Latem, Bruul, S.V.D. Veldestraat, Gaverbosdreef, Bergstraat, Saksenboomstraat, Zuidlaan, Zottegemsesteenweg-Machelgemstraat, Beerlegemsebaan, Heuvelgem, Krekelstraat.

59


GRS ZWALM

Verspreid liggende bebouwing Naast de bewoning in de dorpskerne, die hoofdzakelijk als bestemming woongebied met landelijk karakter hebben meegekregen, en woonconcentraties, bevindt er zich heel wat bewoning verspreid over het Zwalmse grondgebied. Volgens cijfers van het NIS (2009) blijkt bijna de helft van de inwoners van Zwalm verspreid te wonen. Deze spreiding is bepaald op basis van de cijfers per statistische sector waarbij de sectoren van de dorpscentra zijn afgesplitst van de overige statistische sectoren. In deze statistische sectoren niet horende tot een dorpscentrum, zijn evenwel de bebouwing van de meeste linten en gehuchten inbegrepen. Daarnaast zijn er nog heel wat losstaande woningen. Deze verspreid liggende bewoning bevindt zich voor de helft in agrarisch gebied of agrarisch waardevol gebied en een aantal woningen in natuurgebied. De meeste woningen zijn reeds oud (met weinig comfort). Het zijn voornamelijk woningen aansluitend bij boerderijen, doch er zijn ook heel wat gewone woonhuizen die niet gelinkt zijn aan een landbouwbedrijf.

60

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bestaande nederzettingsstructuur

Legende Hoofdkernen Landelijke kernen

Dikkele

Meilegem Beerlegem

Gehuchten Linten als uitloper van de kern

N415 k

lde

e be

Kleine woongroeperingen

he

os

kb

Sc

un

M

Hermelgem

Linten los van de kernen

Paulatem

St.-Maria-Latem

Verspreid liggende bebouwing

N46

Hundelgem

N46 Nederzwalm

N415 N46 Zw

alm

Munkzwalm

St.-Denijs-Boekel

N415 Roborst Moldergem

Pe

er

de

Kouteren

sto

kb

St.-Blasius-Boekel

ee

Rozebeke

k

N454

N415


GRS ZWALM

5.3.4 Bestaande ruimtelijk-economische structuur •

A. Ruimtelijke opbouw Bedrijvigheid

De kleine ambachtelijke bedrijventerreinen Te Zwalm zijn een drietal kleine zones voor ambachtelijke bedrijvigheid of KMO’s aangeduid op het gewestplan: 1) Hundelgem: aan de Hundelgemsebaan is een kleine KMO-zone gelegen van ca. 0,46 ha. Deze is slecht ontsloten naar de N46 toe en bevat vandaag geen zichtbare economische activiteit. 2) Munkzwalm: aan de Noordlaan, juist ten noorden van de Zwalm, bevindt zich een KMO-zone van ca. 1,87 ha. Deze zone is volledig bezet door grootschalige detailhandel met bijhorende parkeergelegenheid. Deze handelsactiviteit ligt ten dele in het aangrenzende landschappelijk waardevolle agrarisch gebied. 3) Sint-Blasius-Boekel: aan de kruising tussen de N415 en de N454, de zogenaamde Os, is een derde KMO-zone gelegen van ca. 2,59 ha. Op deze site zijn enkele oudere loodsen gelegen, alsook een woning. Binnen deze loodsen wordt geen economische activiteit uitgevoerd. De loodsen zijn te huur als opslagruimte. Deze loodsen en bijhorende grond nemen ongeveer 1 ha in van de bedrijfszone. De resterende gronden zijn niet aangewend. Ontginningsgebieden Zwalm bevat twee ontginningsgebieden, namelijk te Roborst en te Beerlegem. Het ontginningsgebied te Beerlegem betreft echter slechts een klein deel van een groter gebied dat voornamelijk op het grondgebied van Gavere is gelegen. Het ontginninsgebied aan de Zavelputstraat te Beerlegem heeft een nabestemming landbouw en is ca. 1 ha groot binnen Zwalm. Het ontginningsgebied aan de Zuidlaan te Roborst is deze van de vroegere steenbakkerij van Roborst. De activiteiten van de steenbakkerij zijn vandaag stopgezet, maar de ontginning wordt nog steeds uitgebaat. Het ontginningsgebied op het gewestplan is ca.15,67 ha groot en heeft als nabestemming natuurgebied. Sedert de start van de ontginning in de jaren ’60 is reeds 10 ha ontgonnen. De huidige ontginner heeft een vergunning voor het opvullen van de leemgroeve over een oppervlakte van 7,49 ha. Daar waar de ontginning en opvulling heeft plaatsgevonden, is de nabestemming van toepassing. Verspreide bedrijvigheid Buiten de bedrijventerreinen volgens het gewestplan, situeren zich verspreid in de gemeente nog tal van kleine ambachtelijke bedrijfjes. Het gaat in hoofdzaak om activiteiten verwant aan de landbouw, loonwerk, auto-verwante bedrijven, bouwbedrijfjes, … . Een aantal van die bedrijven die niet in een ambachtelijke zone gelegen zijn, kan men onderbrengen onder de zonevreemde bedrijven.

61


•

GRS ZWALM

Zonevreemde bedrijven

De verspreide bedrijvigheid te Zwalm kent vaak een (potentieel) zonevreemde ligging in de open ruimte. Naar aanleiding van de opmaak van het structuurplan zijn de bedrijven te Zwalm meerdere malen opgeroepen (onder meer in het gemeentelijk infoblad de ‘Zwalmse Post’) om zich kenbaar te maken indien ze geconfronteerd worden met planologische problemen zoals zonevreemdheid of zonevreemdheid bij uitbreiding. De gegevens die op deze wijze zijn verzameld zijn gecombineerd met de gegevens uit de studie van het WES met betrekking tot de aanzet van categorisering van zonevreemde bedrijven (zie 3.3.4). •

Lokaal bedrijventerrein Zwalm

Gezien het niet voor alle zonevreemde bedrijven opportuun zal blijken om deze op hun huidige locatie te behouden, of dat de ruimtevraag van de bedrijven de draagkracht van hun respectievelijke omgevingen kan overstijgen, is het opportuun om een alternatief voor deze bedrijven te kunnen aanbieden. Dit alternatief kan worden gevormd door de realisatie van een lokaal bedrijventerrein dat deels is ingericht voor de herlokalisatie van lokale bedrijven te Zwalm en deels als aanbod voor nieuwe startende ondernemingen te Zwalm. •

Handel

De handel is voornamelijk gevestigd in de dorpskern van Munkzwalm. Daarnaast is de belangrijkste handelsconcentratie aanwezig aan de N46 in Hundelgem, met o.a. de reconversie van het vroegere transportbedrijf Petit naar detailhandel. Doch ook in andere dorpen als Nederzwalm en Sint-DenijsBoekel komen er een aantal detailhandels voor. Te Munkzwalm zijn enkele grootschalige detailhandels gevestigd op de KMO-zone aan de Zwalm. Deze zijn in feite zonevreemd (ook gedeeltelijk binnen landschappelijk waardevol agrarisch gebied). •

Andere economische activiteiten

De economische activiteiten, op uitzondering van de landbouw, zijn beperkt te Zwalm. De landbouwactiviteiten zijn besproken in de bestaande agrarische structuur. Verspreid komen enkele zonevreemde landbouwbedrijven voor. Deze zijn bv. gelegen in recreatiegebied. •

Diensten

De gemeenschapsvoorzieningen te Zwalm zijn beperkt, met name in het aanbod aan dienstverlenende activiteiten. De meeste diensten als politie, gemeentelijke administratie, sport en culturele voorzieningen zijn gevestigd te Munkzwalm. De onderwijsvoorzieningen zijn gevestigd in de dorpen Munkzwalm, Sint-Blasius-Boekel, Hundelgem en Sint-Maria-Latem. De zorgvoorzieningen zijn beperkt te Zwalm, met een rusthuis te Roborst en een instelling voor volwassen gehandicapten te Beerlegem. Deze laatste is echter evenwel de belangrijkste werkgever te Zwalm. Roborst bevat het gemeentelijk containerpark op de vroegere terreinen van het station van Roborst. Het containerpark heeft echter een nijpend plaatstekort en heeft een moeilijk bereikbare ligging met name voor het zwaarder wegverkeer. Een aantal diensten worden te Zwalm geconfronteerd met een zonevreemde ligging. Hieronder volgt een niet-limitatieve lijst van enkele zonevreemde voorzieningen te Zwalm.

62

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bestaande economische structuur

Legende KMO-zone Ontginningsgebied

MPI

Grootschalige detailhandel Concentraties handel

ek

lde

be

he

s bo

N415

nk

Sc

u

M

N46

S

N415

S

Scholen

G

Gemeentehuis

B

Station Postkantoor

S

N46 N46

RWZI

Waterzuiveringsstation

Zw

alm

Containerpark S G B

Rusthuis S

MPI

B

MPI Mariaheem

RWZI

Zw

alm

OCMW Zonevreemde horeca Zonevreemde bedrijven

N415

ek

be

ok

st

de

er

Pe

S N454 N415


GRS ZWALM

Dienst/activiteit Begraafplaats Rozebeke School Sint-Maria-Latem Huize Ten Berg (bijzondere jeugdzorg) ’t Roborstje (Kind- en gezinsgerichte begeleiding) Huize Roborst (rusthuis)

Ligging Sint-Annastraat Latemdreef 77 Latemdreef 77

Huidige bestemming Agrarisch gebied Agrarisch gebied Agrarisch gebied

Kloosterstraat 3

Containerpark

Borstekouterstraat

Woongebied met landelijk karakter / agrarisch gebied Woongebied met landelijk karakter / agrarisch gebied Woongebied met landelijk karakter / vallei- of brongebied

Kloosterstraat 1

Tabel 13: lijst zonevreemde activiteiten

•

Horeca

De horecazaken zijn vaak gelegen in het centrum van het dorp of meer excentrisch. Zij bevinden zich vaak in de nabijheid van of in toeristische attractieve elementen als de beekvalleien of gebouwen als watermolens. Deze buiten de dorpskern zijn vaak gekenmerkt door een zonevreemde ligging. B. Sociaal-economische situatieschets •

Gemiddeld inkomen per inwoner 13

Zwalm Oudenaarde Gent Arrondissement Oudenaarde Provincie Oost-Vlaanderen Vlaams Gewest

Gemiddeld inkomen inwoner (2008) in euro 17.030 16.888 16.100 15.927 16.533 16.323

per Procentueel vergeleken Vlaams Gewest 104,3 103,5 98,6 97,6 101,3 100,0

met

Tabel 14: gemiddeld inkomen per inwoner

Het gemiddeld inkomen is licht hoger dan dat van de rest van het arrondissement Oudenaarde en het Vlaamse gewest. •

Activiteitsgraad en werkgelegenheidsgraad 14

Zowel de activiteitsgraad als de werkgelegenheidsgraad worden vertolkt middels een procentuele verhouding met telkens de bevolking op actieve leeftijd (dus van 20 tot 64 jaar) als relativeringsnoemer. Voor de berekening van de activiteitsgraad wordt uitgegaan van het aantal beroepsactieven (werkenden plus werkzoekenden, loontrekkenden plus zelfstandigen) wonend binnen een vooropgestelde omschrijving, ongeacht de werkplaats. Voor de berekening van de werkgelegenheidsgraad wordt uitsluitend uitgegaan van de lokaal aanwezige werkgelegenheid, dus het aantal beschikbare arbeidsplaatsen (voor loontrekkenden plus zelfstandigen, ongeacht de woonplaats). 13 14

Bron: Lokale statistieken Bron: Lokale Statistieken, steunpunt WSE

63


GRS ZWALM

De activiteitsgraad is bondig te karakteriseren als de graad van arbeidsgereidheid van de plaatselijke bevolking. Deze laat geen opvallende afwijkingen optekenen.. Zwalm Oudenaarde Gent Arrondissement Oudenaarde Provincie Oost-Vlaanderen Vlaams Gewest

Activiteitsgraad (2010) 77,8 77,6 74,6 76,7 76,0 74,6

Werkgelegenheidsgraad (2007) 30,3 96,9 106,5 60,8 63,8 68,2

Tabel 15: activiteitsgraad (gegevens 2010) en werkgelegenheidsgraad (gegevens 2007).

De werkgelegenheidsgraad is een graadmeter die aangeeft in hoeverre een gemeente er in slaagt werk te verschaffen. De cijfers tonen aan dat 30% van de beroepsbevolking in de eigen gemeente aan een job kan geraken. Dit geeft aan dat de beroepsbevolking binnen Zwalm voornamelijk op pendel gericht is om werk te vinden. •

De werkgelegenheid 15

De werkgelegenheid in bijgaande tabel (2007) refereert naar de lokaal aanwezige arbeidsplaatsen (werknemers plus zelfstandigen). Louter illustratief is er een kolom toegevoegd waarin de omvang van de werkende beroepsbevolking, wonende in de gemeente is vermeld, ongeacht de plaats van tewerkstelling. Aantal beschikbare arbeidsplaatsen Aantal Zelfstandigen (op Totaal werknemers (op 31/12/2007)

Zwalm Oudenaarde Gent Vlaams Gewest

833 14.914 145.914 2.139.878

31/12/2007)

757 2.299 18.375 498.861

1.590 17.213 164.289 2.638.739

Werkende beroepsbevolking wonende in de gemeente 3.646 13.194 100.458 2.664.283

Tabel 16: werkgelegenheid in 2007

Zwalm telt 833 werknemers en 757zelfstandigen. Het aantal zelfstandigen dat nagenoeg 90% van het aantal werknemers bedraagt vormt een belangrijke uitschieter. Dit wijst niet alleen op het initiatiefnemende karakter van de Zwalmse bevolking, maar ook op het beperkte aantal beschikbare arbeidsplaatsen binnen de gemeente. Hierdoor is de bevolking voornamelijk aangewezen tot pendel naar andere gemeenten voor het vinden van werk. Bij de zelfstandigen is een aandeel van 13% van zelfstandigen actief in de landbouw.

15

Bron: Lokale Statistieken

64


•

GRS ZWALM

Indeling werkgelegenheid naar economische sector 16

De sectorale opdeling gebeurt als volgt: -

Primaire sector: landbouw en visserij Secundaire sector: industrie, nutsbedrijven en bouw Tertiaire sector: handel en commerciële diensten Quartaire sector: niet-commerciële diensten (overheidsdiensten, onderwijs en gezondheidszorg)

In absolute cijfers (toestand op 31/12/2007)

Primaire sector

Secundaire sector

Tertiaire sector

Quartaire sector

6 22 380 15.490

119 5.554 32.731 544.562

255 4.901 50.195 846.834

453 5.247 62.608 732.992


Tabel 17: werkgelegenheid naar sector in 2007 absoluut

Relatief in % (toestand op 31/12/2007)

Primaire sector

Secundaire sector

Tertiaire sector

Quartaire sector

0,7 0,1 0,3 0,7

14,3 37,2 22,4 25,4

30,6 32,9 34,4 39,6

54,4 35,2 42,9 34,3


Tabel 18: werkgelegenheid naar sector in 2007 relatief

De gemeente heeft een hoog percentage werkgelegenheid in de quartaire sector, in vergelijking met het Vlaams gemiddelde. Het percentage in de secundaire en tertiaire sector is dan ook beduidend lager. De werkgelegenheid in de primaire sector is gelijk met het Vlaams gemiddelde. De quartaire tewerkstellingssector vormt de belangrijkste tewerkstellingssector te Zwalm. Met name de subsector gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening is hierbij belangrijk met 308 arbeidsplaatsen (37% van het totaal aantal werknemers te Zwalm). Verder is de subsector onderwijs (93 arbeidsplaatsen) en openbaar bestuur en defensie (46 werknemers) van belang. Binnen de tertiaire sector zijn de subsectoren handel en toerisme van belang met respectievelijk 119 en 27 arbeidsplaatsen. De secundaire sector wordt bijna volledig vertegenwoordigt door de bouwnijverheid met 113 arbeidsplaatsen. Hieruit valt af te leiden dat Zwalm een beperkt aanbod aan ambachtelijke activiteiten bezit. Dit valt te verklaren door de meer excentrische ligging van de gemeente ten opzichte van de bovenlokale infrastructuren.

16

Bron: Lokale Statistieken

65


•

GRS ZWALM

Grootte van bedrijven 17

Aan de hand van de omvang van de bedrijven kunnen we een verdere typering van de economische structuur doorvoeren. In onderstaande tabel wordt een analyse gemaakt van de grootte van de bedrijven gemeten naar het aantal werknemers. Toestand 31/12/2006 Aantal bedrijven Aantal werknemers

Van 1 tot 19 werknemers 130 93%

Van 20 tot 99 werknemers 9 6%

Meer dan 99 werknemers 1 1%

140

100%

355

304

183

842

100%

42%

36%

22 %

Totaal

Tabel 19: bedrijven naar aantal werknemers

Het grootste aantal bedrijven heeft minder dan 20 werknemers. Dit staat echter slechts voor 42% van de werkgelegenheid. De 10 grotere bedrijven (een beperkt aantal) staan tesamen garant voor 58% van de werkgelegenheid. •

Werkloosheid 18

De werkloosheidscoëfficiënt in de gemeente ligt lager dan zowel in het arrondissement, provincie als in het Vlaamse Gewest.

Zwalm Oudenaarde Arrondissement Oudenaarde Gent OostVlaanderen Vlaams Gewest

Niet werkende werkzoekenden Mannen Vrouwen Totaal 78 86 164 380 367 747

Werkloosheidscoëfficiënt Mannen Vrouwen totaal 4,0 5,0 4,5 5,4 5,8 5,6

1.673

1.694

3.367

5,6

6,7

6,4

7.249

5.367

12.616

11,8

10,3

11,1

22.821

21.004

43.825

6,4

6,8

6,8

97.216

92.266

189.481

6,3

7,1

6,9

Tabel 20: aantal werkzoekenden en werkloosheidscoëfficiënt in 2009

5.3.5 Bestaande verkeers- en vervoersstructuur19 De lijninfrastructuur is mede bepalend voor de bestaande ruimtelijke structuur. Het structurerend karakter van de lijninfrastructuur wordt bepaald door de morfologische impact (o.a. begrenzingen, door- en versnijdingen), door het functioneren ervan, met name in het aantrekken en ondersteunen van economische activiteiten op de knooppunten of door specifieke uitrustingen en het genereren van personen en goederenmobiliteit 20. De sterke toename van mobiliteit heeft geleid tot problemen van bereikbaarheid en leefbaarheid.

17

Bron: Sociaal-economische situatieschets van Oost-Vlaanderen 2009 (POMOV) Bron: Lokale Statistieken 19 Bron: Mobiliteitsplan Zwalm, 2009 20 Bron: Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Deel 1A: Bestaande ruimtelijke structuur, p. 173 18

66


•

GRS ZWALM

A. Ruimtelijke opbouw Verkeersstructuur

Zwalm wordt gekenmerkt door voornamelijk interlokaal verkeer, verkeer dat zich in de regio Oudenaarde-Zottegem-Gavere-Brakel verplaatst. Binnen de gemeente zijn dan ook geen hoofdwegen of primaire wegen geselecteerd. Secundaire wegen type II Het hoogste niveau van wegen geselecteerd te Zwalm, zijn secundaire wegen type II. De hoofdfunctie van de weg is verzamelen op bovenlokaal niveau. Dit type heeft slechts in tweede instantie een verbindende functie. De functie toegang geven neemt hier een belangrijkere plaats in dan in type I. Het betreft de gewestweg N46 Aalst – Oudenaarde (Hundelgemsebaan – Hoofd – Latemdreef – Hoogstraat) en de gewestweg N415 Oosterzele – Brakel tussen de gemeentegrens met Merelbeke en de N46 (Beerlegemsebaan). De N46 kent ter hoogte van Zottegem een aansluiting op de N42 Wetteren – Geraardsbergen. Andere gewestwegen De overige gewestwegen zijn niet geselecteerd als secundaire weg in het PRS. In Zwalm komen volgende gewestwegen voor: • •

de gewestweg N454 Ronse – Zottegem (Boekelbaan – Zottegemsesteenweg); de gewestweg N435 Kruishoutem – Zwalm (Schoolstraat);

Deze wegen verbinden de gemeente met de nabije steden Oudenaarde, Ronse en Zottegem. De N454 kent ter hoogte van Zottegem een aansluiting op de N42 Wetteren – Geraardsbergen. De N435 kent ter hoogte van Zingem een aansluiting op de N60 Gent –Ronse. Gemeentelijke wegen De gemeentelijke wegen maken de verbinding tussen de verschillende dorpen van de gemeente en de buurgemeenten. Ze bieden ook aansluiting op het wegennet van bovenlokaal niveau. Het betreft de volgende wegen: • • • • • • • • • • • •

Lindestraat – Meilegemstraat tussen Nederzwalm-Hermelgem en Meilegem; Meilegemstraat – Saksenboomstraat tussen Meilegem en Dikkelvenne; Gaverstraat – Saksenboomstraat tussen Beerlegem en Dikkelvenne; Blokstraat – Brouwerijstraat tussen N415 en Dikkele; Dikkelsebaan tussen N46 en Dikkele; Paulatemstraat tussen Sint-Maria-Latem en Beerlegem; Stationstraat – Heufkenstraat tussen Nederzwalm-Hermelgem en Sint-Denijs-Boekel; Stationstraat – Spoorweglaan tussen Nederzwalm-Hermelgem en Munkzwalm; Franskouter tussen Sint-Denijs-Boekel en Sint-Blasius-Boekel; Knokstraat vanuit Sint-Denijs-Boekel richting Mater (Oudenaarde); Marlborougstraat tussen Sint-Blasius-Boekel en Elst; Huttegemstraat – Sint-Annastraat tussen Roborst en Rozebeke;

67

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Lijninfrastructuren Asper

N4 35

Legende

bevaarbare waterlopen Meilegem

Beerlegem

hoogspanningsleiding 70kV

Dikkele

Zingem

N4 35

Paulatem

N46

spoorwegen

N4 15

secundairewegen bushaltes De Lijn busroutes De Lijn

Sint-Maria-Latem

Hundelgem

gewestwegen

Elene Nederzwalm-Hermelgem

gemeentewegen hoofdleidingen Fluxys

Velzeke-Ruddershove

gemeentegrens Welden

6 N4

Zottegem Strijpen Sint-Denijs-Boekel

Roborst

Sint-Blasius-Boekel

54 N4

N462

Ename

Munkzwalm

Sint-Goriks-Oudenhove

Mater

N44

Volkegem

1

Sint-Maria-HorebekeSint-Kornelis-Horebeke

N4 15

Rozebeke

Michelbeke

62 4 N Sint-Maria-Oudenhove

(Bron: AGIV)


300 600

1,200

1,800

2,400

±

3,000 Meter


• • • •

GRS ZWALM

Boembeekstraat tussen Rozebeke en Michelbeke; Borstekouterstraat vanuit Roborst naar de N415; Machelgemstraat vanuit Roborst naar de N454; Vijflindenlaan vanuit Rozebeke naar de N415.

Buurtwegen Binnen Zwalm komt een dicht netwerk van buurtwegen voor. Deze voorzien in de ontsluiting van de verschillende woongebieden, bedrijventerrein en landbouwgronden. •

Openbaar vervoer

Treinverkeer Dwars door Zwalm loopt de spoorlijn 89 Denderleeuw-Kortrijk, met twee treinhaltes; één te Munkzwalm en één te Sint-Denijs-Boekel. Geen enkel station beschikt over loketten. Wel zijn er gratis fietsstallingen en gratis parkeerplaatsen. In de week is er om het uur een rechtstreekse verbinding naar Zottegem en naar Kortrijk. In de ochtendspits zijn er een aantal bijkomende rechtstreekse treinen naar Brussel. De stations van Sint-Denijs-Boekel en Munkzwalm zijn evenwaardig wat betreft het aantal halterende treinen. Busvervoer Op het netplan van De Lijn is te zien dat verschillende buslijnen de gemeente Zwalm bedienen. Het gaat om volgende lijnen: Buslijn 23- Zottegem – Michelbeke – Ronse 24 Zottegem – Michelbeke – Vloesberg – Ronse 41 Zottegem – Oudenaarde

46 Baaigem – Gavere – Oudenaarde 48 Gent – Gavere – Zottegem Met variante via Nederzwalm en SintMaria-Latem 81 Zottegem – Gavere – Deinze (*)

Belbus 20 Zwalm – Zottegem Belbus 45 Horebeke – Oudenaarde

Gemeenten Rozebeke Roborst Roborst Sint-Blasius-Boekel Sint-Denijs-Boekel Nederzwalm Beerlegem Hundelgem Beerlegem Meilegem Hundelgem Beerlegem

Weekdagen Basisfrequentie: 120’ Spits: 30’ Basisfrequentie: 60’ Spits: 30’

Zaterdagen 120’

Zondagen 120’

VM: 120’ NM: 60’

120’

VM: 120’ NM: 60’

120’

Schoolritten Spitsuurritten

Basisfrequentie: 60’ Spits: 30’ 60’ 60’

Grondgebied Zwalm 60’ 60’ Nederzwalm 60’ 120’ Sint-Denijs-Boekel Belbus 40 Oosterzele – Zottegem Dikkele 60’ 60’ 60’ Hundelgem Tabel 21: aanbod De Lijn te Zwalm (*) aansluiting met buslijn 47 Oudenaarde - Gavere - Gent UZ te Gavere Warande

68


•

GRS ZWALM

Fietsers

De knelpunten uit het oogpunt van de fietsers zijn meestal te wijten aan een gebrek aan veilige infrastructuur. Aan de zuidzijde van de spoorlijn verbindt een vrijliggend dubbelrichtingsfietspad beide stations van Zwalm. De meeste gewestwegen N415, N454 en N46 worden gekenmerkt door 2x1-rijstroken en een gemarkeerd fietspad afgescheiden door een doorlopende parkeerstrook. Sommige wegvakken op het grondgebied van Zwalm zijn voorzien van een enkelzijdig dubbelrichtingsfietspad, nl. N415 te Beerlegem, N46 tussen Sint-Maria-Latem en Nederwalm - Hermelgem en Stationstraat. De fietsvoorzieningen langsheen de Meilegemstraat voldoen niet aan de vooropgestelde breedte in het Vademecum Fietsvoorzieningen. Het fietspad is er zo smal dat de fietsers gebruik maken van de rijweg. •

Voetgangers

In de gemeente Zwalm lopen vier toeristische wandelroutes: • • • • •

Wandelen langs de Zwalmbeek Wandelen van Heuvel tot vallei… Roborst en Rozebeke De Boekels van Zwalm Wandelen tussen de Zwalm en Scheldevallei

Scheepvaart

De Bovenschelde is de enige bevaarbare waterloop te Zwalm. Ze behoort tot het hoofdwaterwegennet volgens het RSV. •

Leidingen

Op het grondgebied van Zwalm bevindt zich één 70 kv-hoogspanningslijn dat de gemeente van west naar oost doorkruist ter hoogte van Sint-Denijs-Boekel en Roborst. De hoogspanningslijn heeft een sterke impact op het landschap. In het zuiden van Zwalm bevindt zich een ondergrondse hoge druk gasleiding van Fluxys. Gezien deze ondergronds is, heeft deze weinig ruimtelijke effecten, behalve dat er een bouwvrije strook boven de leiding is voorzien. •

B. Kenmerkende elementen en trends Intensiteiten op de weg

Aan de hand van de intensiteiten kunnen we nagaan langs welke wegen het verkeer zich het meest verplaatst. Bij het opstellen van het mobiliteitsplan van Zwalm, werden tellingen uitgevoerd in 2006 en 2008, daar er te Zwalm geen permanente telposten aanwezig zijn. Deze tellingen werden uitgevoerd op:

69


• • •

GRS ZWALM

N46 kmpt. 20,5 ter hoogte van Hoofd (uitgedrukt in pae 21) N454 kmpt. 15,2 ter hoogte van Sint-Blasius-boekel (uitgedrukt in voertuigen) N454 kmpt. 18,8 ter hoogte van Roborst (uitgedrukt in voertuigen)

N46 Uit het dagverloop (maandag tot zondag) van de verkeersintensiteiten op de N46 in de nabijheid van de kruising met de N415, valt in de richting van de N415 een piek gedurende zowel de ochtend als de avondspits op. Tijdens het avondspitsuur wordt een piekintensiteit van ca. 290 pae geregistreerd t.o.v. 150 in het ochtendspitsuur. In de richting van Oudenaarde behalen de ochtend- en avondintensiteiten nagenoeg dezelfde waarden die variëren rond 180 pae. De verkeersintensiteiten voor werkdagen ligt gemiddeld iets hoger. De ochtendspitsintensiteiten bereiken pieken van 190 pae en de avondspitsintensiteiten lopen op tot 270 pae in de richting van de N415. In de andere richting wordt tijdens de ochtend de maximale intensiteiten bereikt met ca. 225 pae. Tijdens een zondag ziet er dagverloop er anders uit. De intensiteiten overschrijden de 200 pae per uur niet. Een piekmoment wordt vastgesteld rond 17u-18u in de richting van de N415. In de richting van Oudenaarde wordt een piek van 185 pae geregistreerd rond 14uur. N454 ter hoogte van Sint-Blasius-Boekel Voor de N454 Boekelbaan te Sint-Blasius-Boekel (maandag tot zondag) is in de richting van Zottegem de avondspits opvallend, met slechts 150 voertuigen. De ochtendspits is iets minder uitgesproken met amper 120 voertuigen. In de andere richting worden zowel tijdens het ochtend- als avondspitsuur ca. 140 voertuigen geregistreerd. In de daluren worden minder dan 100 voertuigen geteld. Voor een werkweek wordt een gelijkaardig dagpatroon als voor de maandag tot zondag verkregen. De intensiteiten liggen net iets hoger en bereiken een piek van 160 voertuigen in de avondspits in de richting van Zottegem. In de richting van Oudenaarde worden ’s morgens bijna 190 voertuigen geteld. De intensiteiten zijn in de richting van Zottegem tussen 9u en 16 gelijkaardig, met een terugval om 12. Een uitgesproken piek valt op rond 17u. Uiteindelijk blijven de intensiteiten beperkt tot 140 voertuigen. In de richting van Oudenaarde worden de hoogste pieken bereikt om 12u en 16u. Deze overschrijden de 130 voertuigen per uur niet. N454 ter hoogte van Roborst Het dagverloop op de N454 Zottegemsesteenweg ter hoogte van Roborst (maandag tot zondag) wordt gekenmerkt door een ochtend- en avondpiek in de richting van Zottegem. De avondspits is iets

21

Het aantal voertuigen werd eveneens uitgedrukt in personenwagenequivalenten (pae) rekening houdend met volgende omzettingscoëfficiënten: • 1 personenwagen = 1 pae • 1 lichte vrachtwagen = 1,5 pae • 1 zware vrachtwagen = 2,5 pae

70


GRS ZWALM

sterker uitgesproken dan de ochtendspits. Er werden resp. 284 en 309 voertuigen geteld. In de andere richting valt enkel het avondspitsuur op die oploopt tot 350 voertuigen. De verkeersintensiteiten van maandag tot vrijdag vertonen in de richting van Zottegem een ander beeld met een hogere ochtendspitspiek t.o.v. de avondspits. De ochtendspits bereikt een piek van 350 voertuigen t.o.v. 320 in de avondspits. Er is een sterke terugval van het verkeer rond 10 en 11 uur. In de richting van Oudenaarde valt een lichte spits op in de ochtend met 230 voertuigen, rond 11 en 12u met 200 voertuigen en in de avondspits 380 voertuigen. Tijdens een zondag liggen de intensiteiten richting Zottegem, lager dan 250 voertuigen. Enkel tijdens het avondspitsuur loopt het aantal voertuigen op tot 300. In de richting van Oudenaarde schommelen de intensiteiten rond 230 tussen 10u en 17u met een terugval tussen 13u en 14u. In het kader van het streefbeeld voor de N46 werden verkeerstellingen georganiseerd ter hoogte van volgende kruispunten zowel tijdens het ochtendspitsuur als tijdens het avondspitsuur: • •

Knooppunt ‘t Hoofd - kruispunt N46 Latemdreef – N415 Beerlegemsebaan Knooppunt ’t Hoofd – kruispunt N46 Hoofd – N415 Noordlaan

Op het grondgebied van Zwalm is de drukste weg het wegvak N46 Hundelgemsebaan met een 1.000-tal motorvoertuigen (mvt) voor beide richtingen samen. In de avondspits is de hoofdstroom in de richting van Zottegem in tegenstelling tot de ochtendspits. Ter hoogte van kruispunt N46 Latemdreef – N415 Beerlegemsebaan is de relatie Latemdreef – Hoofd en Hoofd – Beerlegemsebaan evenwaardig. Uit de verkeerstellingen kan het volgende afgeleid worden: Locatie N415 – doortocht Munkzwalm N415 – doortocht Beerlegem N46 – doortocht Nederzwalm Centrum Dikkele N46 – bebouwingsconcentratie Hundelgem

Intensiteiten beide richtingen samen (mvt 22) 500 à 775 500 à 700 500 à 600 30 à 50 750 à 1.050

Tabel 22: intensiteiten N46

Conclusie: De doortochten langs de gewestwegen tellen elk 500 à 700 mvt per spitsuur. Het drukste wegvak is het wegvak N46 tussen het kruispunt ’t Hoofd en de gemeentegrens. Tijdens het spitsuur rijden er 750 à 1050 mvt.

22

motorvoertuigen

71


•

GRS ZWALM

Parkeerbezetting

Parkeerbezetting aan de startplaatsen wandelroutes Op zondag 28 juni 2009 (uitzonderlijk warm en zonnig weer) werd door het gemeentebestuur van Zwalm op diverse locaties een beperkt parkeeronderzoek verricht ter hoogte van de startplaatsen van de wandelroutes. Aantal aanwezige auto’s 3

Aantal parkeerplaatsen (ca.) 11

Percentage

Hoogstraat tussen rond punt en Terbiestmolen Parking Terbiestmolen

0

20

0%

53

60

88%

Parking Ijzerkotmolen

12

20

60%

5 10

20 25

25% 40%

Parking Zwalmmolen

49

60

82%

Rozebeke

5

20

25%

Kaaihoeve

Parking Klein Zwitserland

Sint7 Blasius/DenijsBoekel Tabel 23: parkeerbezetting

Opmerking

27%

Nog 8 auto’s langs de Biestmolenstraat, oplossing: parkeerplaatsen markeren. Er kunnen veel meer auto’s staan.

Toeristische routes Bezoek Kaaihoeve, AVS Zwalmroute Wandelroute Zwalmbeek, AVS Zwalmroute Wandelroute Zwalmbeek, AVS Zwalmroute

Wandelroute Zwalmbeek, AVS Zwalmroute

Weide wordt gebruikt om parkeergelegenheid te creëren

voldoende

Wandelroute Zwalmbeek, AVS Zwalmroute Wandelroute Zwalmbeek, waterkersgrachten wandelroute, AVS Zwalmroute Wandelen van heuvel tot vallei Roborst en Rozebeke De boekels van Zwalm

De meeste geparkeerde voertuigen worden aangetroffen ter hoogte van Terbiestmolen (88%) en Zwalmmolen (82%). Ook in Roborst dorp (start Waterkersroute) staan slechts een aantal voertuigen geparkeerd, alsook aan de site van “Klein Zwitserland” en aan de Biestmolen, op de private taverneparkings. Op bepaalde tijdstippen gaat een georganiseerde wandeling door, waarbij een twintigtal wagens gelijktijdig toekomen op de parkeerplaatsen en in de straten in de onmiddellijke omgeving. Deze voertuigen blijven één tot drie uren staan. Touringcars zijn uitzonderlijk. Parkeerbezetting stationsomgeving Munkzwalm en Sint-Denijs-Boekel De stationsparking telt 200 parkeerplaatsen, 8 parkeerplaatsen waar de parkeerschijf verplicht is en 3 parkeerplaatsen voor mindervaliden. Meer dan de helft van de parkeerplaatsen is nog beschikbaar.

72


GRS ZWALM

Er is nog voldoende restcapaciteit. Het station van Sint-Denijs-Boekel telt 118 parkeerplaatsen, waarvan 53 of 45% ingenomen worden. •

Openbaar vervoer

Iedereen die in Vlaanderen in een woongebied woont, heeft recht op een gegarandeerd aanbod aan openbaar vervoer. Dat staat zo in het decreet basismobiliteit dat het Vlaams parlement in 2001 heeft goedgekeurd. Met de uitvoering van dit decreet wil de Vlaamse overheid iedereen die in Vlaanderen woont de garantie geven op mobiliteit. Het decreet bepaalt hoe vaak De Lijn moet rijden, hoe vroeg en hoe laat, en wat de maximale afstand tot een halte mag zijn. Zwalm maakt deel uit van het buitengebied. De Vlaamse basismobiliteit werd gekenmerkt door drie criteria: • • •

Dit recht geldt in alle woongebieden op werkdagen tussen 6u00 en 21u00 en op zater-, zonen feestdagen tussen 08u00 en 23u00 Een bepaalde frequentie moet verzekerd worden, afhankelijk van het moment van de dag (spitsuur, daluur of laatavonduur). De maximale afstand tot de meest nabije halte wordt vastgesteld, afhankelijk van de locatie van het woongebied. Voor het buitengebied bedraagt dit maximaal 750m loopafstand.

Alle woongebieden, binnen het gewestplan (GWP) worden bediend met het openbaar vervoer. Zij liggen binnen een wandelafstand van 750 m. De belbus bedient het volledige grondgebied. Enkel de reguliere buslijn laat niet toe om alle deelgemeenten te bereiken. •

Fietsverplaatsingen

Relatie fietsroutenetwerken en oversteekbaarheid N415 (alle fietsroutes kruisen de N415). De voornaamste knelpunten zijn: • •

• •

De meeste gewestwegen N415, N454 en N46 worden gekenmerkt door 2x1-rijstroken en een gemarkeerd fietspad afgescheiden door een doorlopende parkeerstrook. Sommige wegvakken op het grondgebied van Zwalm zijn voorzien van een enkelzijdig dubbelrichtingsfietspad, nl. N415 te Beerlegem, N46 tussen Sint-Maria-Latem en NederwalmHermelgem en Stationsstraat. Nadeel bij dubbelrichtingsfietspaden is het feit dat fietsers uit een onverwachte richting komen, ter hoogte van kruispunten en inritten, wat gevaarlijke situaties oplevert. De fietsvoorzieningen langsheen de Meilegemstraat voldoen niet aan de vooropgestelde breedte in het Vademecum Fietsvoorzieningen De fietsvoorzieningen zijn niet afgestemd op de categorisering van het wegennet en de richtlijnen van het Vademecum Fietsvoorzieningen.

73


•

GRS ZWALM

Verkeersongevallen

Naar aanleiding van een overeenkomst met het Vlaams Gewest heeft de Provincie Oost- Vlaanderen een ongevallen-GIS gemaakt voor de genummerde wegen. Voor de ongevallenanalyse van de Provincie Oost-Vlaanderen werden de NIS-ongevallenbestanden (ongevallen met gewonden of doden) voor de periode 2000-2002 gebruikt. Jaarlijks levert het provinciebestuur de gemeenten een aantal kaarten met de gevaarlijke punten voor hun grondgebied. Een gevaarlijk punt is een locatie waar de laatste drie jaar drie of meer ongevallen zijn gebeurd. De prioriteitswaarde is een factor die toegekend wordt aan de hand van het aantal ongevallen, het type ongeval en het aantal lichtgewonden, zwaargewonden en doden. Het ‘gewicht’ of de ‘prioriteit’ wordt bepaald door volgende formule: “Prioriteit = aantal lichtgewonden + 3 x aantal zwaargewonden + 5 x aantal dodelijke slachtoffers” Wanneer de prioriteitswaarde minstens 15 bedraagt en er in 3 jaar tijd drie of meer ongevallen gebeurd zijn, spreekt men van een gevaarlijk punt. Een gevaarlijk punt voor fietsers ontstaat wanneer er minimum drie letselongevallen met fietsers zijn gebeurd over drie jaar en de prioriteit voor fietsers minimum 4 bedraagt. In het ongevallen-GIS spreekt men van een aggregatie van ongevalgegevens. Alle ongevallen binnen een zoekafstand van 50 meter worden naar één punt geaggregeerd en vormen een geaggregeerd ongeval. De geaggregeerde fietsongevallen werden nog eens in een afzonderlijk bestand opgenomen. Conclusie Op de figuur valt op dat er geen gevaarlijke punten binnen het studiegebied zijn. Ook werden ongevallen geregistreerd met fietsers. Eveneens opvallend is dat de ongevallenlocaties niet steeds voorkomen ter hoogte van kruisende wegen. Uit de analyse van de ongevallen, blijkt dat de ongevallenconcentraties binnen het studiegebied verspreid zijn over de diverse genummerde wegen. Het doorgaande verkeer rijdt hoofdzakelijk langs voorvermelde wegen. In het algemeen rijdt het doorgaande verkeer over het algemeen sneller op zulke wegen waardoor het risico op ongevallen toeneemt. De hoogste prioriteitswaarden vindt men terug op: • • • • • • • •

N454 Boekelbaan – N415 Zuidlaan N415 Zuidlaan – Borstekouterstraat N415 Zuidlaan – Zuidlaan N415 Zuidlaan – wegvak tussen Hembeke – Bruul N46 Hundelgemsebaan – Steenweg N415 Beerlegemsebaan – Paulatemstraat N415 Beerlegemsebaan – Koornbloemstraat N46 Latemdreef – Sylvain Van de Veldestraat

74


GRS ZWALM

Ongevallen met fietsers vonden hoofdzakelijk plaats langs de N46. Verder waren fietsers slachtoffer op volgende locaties : • • • •

N415 Zuidlaan – wegvak tussen Hembeke – Bruul het kruispunt N454 Boekelbaan – N415 Zuidlaan N454 Boekelbaan – wegvak N415 Zuidlaan – Kouteren N454 Boekelbaan – wegvak gemeentegrens Mater - Kouteren

(Bron: Mobiliteitsplan Zwalm)

75


GRS ZWALM

5.3.6 Bestaande toeristisch-recreatieve structuur

•

A. Recreatieve aantrekkingspolen in Zwalm Recreatief medegebruik van de open ruimte

Zwalm (en de Zwalmstreek) maakt deel uit van de Vlaamse Ardennen die behoren tot de Vlaamse Heuvelstreek. De Vlaamse Ardennen is een uitgestrekte streek van beboste heuvels, verrassende panorama’s, afwisselend open ruggen met weidse gezichten en gesloten beekdepressies. De streek heeft grote landschappelijke en natuurlijke waarden zoals zichten op molens, kastelen en valleien. De regio nodigt uit om te wandelen en te fietsen. Volgende routes zijn uitgestippeld om de Zwalmstreek te verkennen: •

•

•

Te voet: o Oude Schelde - Meilegem: Natuurverkenning, 5km o Wandelen langs de Zwalmbeek, 11 km o Wandelen van heuvel tot vallei... Roborst en Rozebeke, 12 km o De Boekels van Zwalm, 6km o Wandelen tussen de Zwalm en de Scheldevallei, 10 km o Molenroute in de Zwalmvallei, 22 km Met de fiets: o De AVS-Zwalmroute, 50 km o De Watermolenroute, 40 km o De Schelde- en Zwalmvallei: Landschapverkenning, 40 km Met de auto: o Vlaamse Ardennenroute o Hoeveroute

Zwalm heeft een aantal elementen die het recreatieve medegebruik van de streek ondersteunt. Zo is er een relatief groot aanbod aan verblijfsmogelijkheden binnen de gemeente, waaronder een camping van 4 ha groot. Binnen ditzelfde gebied voor verblijfsrecreatie zijn tevens een twintigtal weekendverblijven opgericht. De landschappelijk sterke streek wordt tevens ondersteund door tal van eetgelegenheden die zich hebben gevestigd op de meest pittoreske plaatsen in de dorpskernen en beekvalleien. Een aantal van deze horecazaken zijn echter zonevreemd gelegen. •

Musea en cultureel erfgoed

Zwalm bevat geen musea. Wel zijn er te Zwalm verscheidene expositieruimtes aanwezig en worden regelmatig kunstwerken in het landschap tentoongesteld. Als bekendste expositieruimte is er de Kaaihoeve, welke een provinciaal natuur educatiecentrum is. Zwalm heeft verder een gevarieerd cultureel erfgoed. Dit aanbod bestaat niet alleen uit een aantal beschermde kerken en kapellen, maar daarnaast zijn er ook een tweetal kastelen (te Beerlegem en Roborst), oude villa’s en historische boerderijen (bv. Wijlegem), een aantal archeologische sites zoals in de nabijheid van de Kaaihoeve, vele watermolens langsheen de beekvalleien en gewone molens.

76


GRS ZWALM

Van het stromend water van de Zwalmbeek, werd reeds heel vroeg gebruik gemaakt voor de bouw van watermolens. De meeste watermolens bleven in werking tot de jaren zestig. Daarna raakten ze ofwel in verval of werden ze ingericht als ‘zonevreemde’ horeca. Niet alle molens zijn toegankelijk voor het publiek. Een uitgebreide lijst van het cultureel erfgoed is opgelijst bij de beschermde monumenten en landschappen. •

B. Verblijfsmogelijkheden Hotels

’t Blaffend Konijn, Machelgemstraat 27 te Roborst, 10 kamers De Brouwerij, Machelgemstraat 29 te Roborst, 8 kamers De Landshoeve, Kamperstraat 32 te Rozebeke, 3 kamers •

Bed en Breakfast

De Wingerd, Dikkelsebaan 3 te Dikkele, 6 kamers De Notelaar, Biestmolenstraat 14 te Nederzwalm, 2 kamers Kloosterhoeve, Rozebekeplein 11 te Rozebeke, 4 kamers Latemberg, Steenstraat 6 te Sint-Maria-Latem, 3 kamers ’t Latemsdal, Paulatemstraat 33 te Paulatem, 3 kamers ’t Schoon leven, Borstekouterstraat 49 te Roborst, 5 kamers ’t Heufke, Vredesplein 26 te Sint-Denijs-Boekel, 5 kamers Riverside Guesthouse, Oude Scheldestraat 15 te Meilegem, 2 kamers Johans' Lodge, Boekelbaan 73 te Sint-Blasius-Boekel, 7 kamers Sint-Blasiushof, Boekelbaan 114C te Sint-Blasius-Boekel, 3 kamers •

Vakantiewoning

Het Cederhuis, Armekleie 6 te Sint-Blasius-Boekel Het Huisje van Palmyre, Dries 8 te Zwalm •

Jeugdverblijf

’t Oud Klooster, Brouwerijstraat te Dikkele, capaciteit van 50 personen, in oprichting •

Camping

Camping Canteclaer, Rekegemstraat 12 te Munkzwalm, 197 standplaatsen, 7 trekkersplaatsen

77

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Bestaande toeristisch-recreatieve structuur

Legende Sportcomplex Watermolen B I

Kasteel

B

Windmolen

k

lde

ee

he

sb

Sc

o kb

un

N415

M

Camping

B

Jeugdverblijf

N46

Hotel

N415 B

N46

B N46

B

Bed & Breakfast

Zw

alm

Vakantiehuis I

Jeugdbeweging

Zw

alm

B

N415

B

ek

be

ok

st

de

er

Pe B

B

N454 B

N415

Natuureducatiecentrum

Concentratiezone weekendverblijven


•

GRS ZWALM

Weekendverblijven

In het gebied voor verblijfsrecreatie ter hoogte van de Rekegemstraat, bevinden zich een dertigtal weekendverblijven. Binnen een aantal van deze weekendverblijven wordt evenwel aan permanente bewoning gedaan. Uit bovenstaande lijsten kunnen we afleiden dat Zwalm al een zeker aanbod aan verblijfsgelegenheid bezit. C. Sportterreinen en andere ontspanningsmogelijkheden De gemeente Zwalm heeft slechts een beperkt aanbod aan sportterreinen en andere infrastructuren voor lokale ontspanningsmogelijkheden. Als overdekte sportinfrastructuur is er enkel de gemeentelijke sporthal aan de Sportlaan. De buitensportaccommodatie is wat breder uitgebouwd. Deze bestaat uit: -

De terreinen aan de sporthal die als grasveld zijn aangelegd;

Het terrein is gelegen in het centrum van het hoofddorp Munkzwalm en kent een goede ontsluiting naar de Zuidlaan(N415) via de Sportlaan met parkeermogelijkheden aan de stationsomgeving. Het terrein wordt in het oosten afgezoomd door een voetweg tussen de Sportlaan naar de Decoenestraat. De zone is grotendeels bestemd als gebied voor gemeenschapsvoorzieningen. -

De voetbalterreinen van SK Munkzwalm (Rekegem);

78


GRS ZWALM

Deze voetbalterreinen ontsluiten via de Rekegemstraat en de Zwalmlaan naar de Zuidlaan (N415). De terreinen zijn gelegen in het NO van het centrum van het hoofddorp Munkzwalm en zijn gelegen in een gebied voor gemeenschapsvoorzieningen. Het gebied is gekenmerkt door een sterke overstromingsgevoeligheid. De sportclub bezit drie voetbalvelden, maar stelt daartegenover slechts weinig parkeerruimte ter beschikking. -

-

De voetbalterreinen van WIK Boekel (Kouteren).

Het voetbalterrein van WIK Boekel bevat een kleiner oefenveld en één matchveld. Het terrein is door middel van een losweg ontsloten naar de Boekelbaan (N454) en bevat weinig parkeerruimte. Het terrein is zonevreemd gelegen binnen herbevestigd agrarisch gebied en vormt de overgang van het woonlint horende tot het centrum van Sint-Blasius-Boekel en het open agrarisch gebied op de kouter. Het vroegere veld van de voetbalvereniging te Nederzwalm: hierop is vandaag een hondenschool gevestigd.

Dit terrein is gelegen op de grens van het centrum van de woonkern van NederzwalmHermelgem. Het terrein is zonevreemd gelegen binnen herbevestigd agrarisch gebied en wordt omzoomd door een bosstructuur. Het terrein wordt ontsloten via de Bieststraat naar de N46 en heeft een beperkt aanbod aan parking. Buitensportgelegenheid voor niet aangesloten jeugd is zeer beperkt te Zwalm door het ontbreken van buurtsportpleintjes. Zwalm heeft verder twee jeugdverenigingen; de scouts gelegen in de Schoolstraat 12 te Nederzwalm en de Chiro in de Zuidlaan 60 te Munkzwalm.

79


GRS ZWALM

5.3.7 De landschappelijke structuur De landschappelijke structuur is een volwaardige deelstructuur die ontstaat uit de nauwe samenwerking van de verschillende deelstructuren. Het uitzicht of beeld kenmerkt een landschap. A. Traditionele landschappen Zwalm wordt ingedeeld in drie traditionele landschappen: De Zwalmstreek Dit traditioneel landschap bedekt het grootste deel van de gemeente. De landschapsregio wordt in het noorden begrensd door de Zwalmbeek. Structurele hoofdkenmerken: een open, sterk golvend heuvelland begrepen tussen de Zwalm, de Schelde en de Vlaamse Ardennen. De landschapsregio wordt soms gerekend als deel van de Vlaamse Ardennen. Identiteitsbepalende elementen: parallelle structuren van asymmetrische valleien met karakteristieke brongebieden. Bronzones op contact van tertiaire zand- en kleilagen met geassocieerde rijbewoning. Erfgoedwaarden: talrijke natuur- en cultuur(historische) monumenten (watermolens). Knelpunten: grote residentiële druk, bodemerosie

De Scheldevallei van Gent tot Doornik Dit traditioneel landschap is gelegen in het noordwesten van Zwalm aan de Schelde. Het gaat voornamelijk over het meersengebied aan de Bovenschelde. Structurele hoofdkenmerken: vormt samen met de Leie de zuidelijke uitloper van de Vlaamse Vallei en is een van de belangrijkste landschappelijke structurerende eenheid (cultuurhistorische en fysisch geografische grenszone; belangrijke verbindingsas). Identiteitsbepalende elementen: relicten van de Scheldemeersen; door kanalisatie: afgesneden meanders met oeverwallen; (vooral oostelijke) steile dalwand. Erfgoedwaarden:belangrijke historische betekenis als grens: historische grens graafschap Vlaanderen; overwegend zand en zandleemgronden ten westen en leemgronden ten oosten. Knelpunten: bebouwing komt zowel verspreid als gegroepeerd voor en is plaatselijk ruimtebegrenzend Land van Zottegem Dit traditioneel landschap is gelegen in het noorden van Zwalm. Het gaat over het gebied ten noorden van de Zwalm, met de dorpen Beerlegem, Dikkele en Paulatem. Structurele hoofdkenmerken: sterk verstedelijkt gebied langs de overgang tussen zandleem- en leemstreek. Identiteitsbepalende elementen: sterk verstedelijkte (slaap)gemeenten in de forenzenwoonzones van Brussel en Gent met Zottegem als verkeersknooppunt. Erfgoedwaarden:talrijke geïsoleerde (soms gerangschikte) monumenten. Knelpunten: complexe verweving van open ruimte en bebouwing, bebouwing dikwijls begrenzend.

80

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Traditionele landschappen Legende gemeentegrens Land van Zottegem Scheldevallei van Gent tot Doornik Zwalmstreek

Land van Zottegem

Scheldevallei van Gent tot Doornik

Zwalmstreek

datum: mei 2010 schaal: 1:55.000 0 250 500

(Bron: AGIV)

1 000

1 500

2 000

2 500 Meter

±


GRS ZWALM

Deze landschappen zijn te Zwalm nog relatief goed bewaard ten opzichte van de rest van Vlaanderen. Toch wordt het landschap ook steeds verder bedreigd door steeds toenemende bebouwingsdruk. Binnen de landschapsatlas werden volgende elementen geselecteerd: •

Relictzones:

Dit zijn gebieden met een grote dichtheid aan punten lijnrelicten, zichten en ankerplaatsen, zichten en ankerplaatsen en zones waarin de samenhang tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering. o o o •

Scheldevallei van Oudenaarde tot Gavere Beerlegem, Stampkotbeek, Munkbosbeek, … Zwalmbeek

Ankerplaatsen:

Dit zijn gebieden of plaatsen waar complexen bewaard zijn van verschillende erfgoedelementen die een genetische samenhang vertonen. Ze hoeven daarom niet typisch de kenmerken te vertonen van het traditionele landschap waartoe ze behoren, maar ze bezitten een uitgesproken identiteit. Algemeen zijn dit de meest waardevolle landschappen. o o o o o

•

Vallei van de Munkbosbeek met het kasteel van Beerlegem Zwalmvallei tussen Munkzwalm en Nederzwalm Scheldevallei tussen Welden en Gavere Zwalmvallei tussen Nederbrakel en Munkzwalm Vallei van de Perlinckbeek

B. Punt- en lijnelementen Lijn- en puntrelicten:

Lijnrelicten worden gevormd door lijnvormige landschapselementen die drager zijn van een cultuurhistorische betekenis. Het kunnen allerhande wegtracés zijn, dijken, militaire verdedigingslinies en ook natuurlijke verschijnselen wanneer die het bindend element zijn tussen erfgoedwaarde of landschappelijke structuren. De lijnrelicten te Zwalm worden gevormd door de Zwalm, de Schelde en de Oude Spoorweg Strijpen – Opbrakel. Puntrelicten bestaan uit afzonderlijke objecten met hun onmiddellijke omgeving. Het zijn dikwijls bouwkundige elementen met een bijzondere erfgoedwaarde, zoals monumenten. Daarnaast kan het gaan om bijzondere landschapselementen, bv. een solitaire boom. o o o o

Saksenboom Beerlegem (ondertussen gerooid) Dorpskern Paulatem De Kaaihoeve Dorpskern Meilegem

o o o o o

Dorpskern Beerlegem Kasteel ter Biezen Dorpskern Dikkele Arch Beerlegem Veldoven Dikkele

81

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Landschapsatlas Legende gemeentegrens

% puntrelicten lijnrelicten ankerplaats relictzone

datum: mei 2010 schaal: 1:55.000 0 250 500

(Bron: AGIV)

1 000

1 500

2 000

2 500 Meter

±


o o o o o o o o o o o o

Onze Lieve Vrouwkerk Sint-MariaLatem Sint-Amanduskerk Hundelgem Pedesmolen Zwalmmolen Ijzerkotmolen Terbiestmolen Vanderlindensmolen Alle Heiligenkerk, kerkomgang en huis Hof Ter Schelde Riddersput Crekelstratehoeve Dorpskern Roborst

GRS ZWALM

o o o o o o o o o o o o

Oude Moldergemmolen Kapel en hoeve Wijlegem Onze Lieve Vrouwkerk Rozebeke Sint-Blasiuskerk en pastorie SintBlasius-Boekel Kasteel van Roborst Hof ten Dale Dorpskern Sint-Denijs-Boekel Toetsmolen of Bastmolen Sint-Annakapel Rozebeke Molenromp Rozebeke Vijflindekapel Motte Roborst

C. Nieuwe landschappen Nieuwe landschappen zijn ontstaan daar waar de bestaande traditionele landschappelijke kenmerken zeer sterk gewijzigd zijn. Kenmerkend was de grootschalige aanpak, met ingrijpende veranderingen in de bestaande structuren en een sjabloonaanpak die sterk bijdroeg bij de uniformisering van het landschap en tot een verlies aan regionale diversiteit. De nieuwe landschappen te Zwalm zijn voornamelijk gevormd door ruilverkavelingen en uitbreiding van de woonlinten door verkavelingen.

82


5.4 UITWERKING

GRS ZWALM

VAN DE BESTAANDE STRUCTUUR AAN DE HAND

VAN DEELRUIMTEN In dit hoofdstuk worden een aantal deelruimten van Zwalm in detail bekeken. Deze indeling is deels gesteund op de fysische structuur van de gemeente en deels op de ruimtelijk-functionele banden tussen bepaalde dorpskernen. Zodoende komen we aan 4 deelruimten: 1) De deelruimte Munkzwalm-Hundelgem; Deze deelruimte wordt gevormd door de twee dorpen Hundelgem en Munkzwalm die een intense morfologisch-ruimtelijk band hebben via de N415. 2) De deelruimte Zuidelijk Zwalm; De deelruimte Zuidelijk Zwalm wordt in het noorden begrensd door ca. de spoorlijn KortrijkBrussel en behelst het hoger gelegen terrein in het interfluvium tussen de Peerdestokbeek en de Zwalm. 3) De deelruimte vallei van de Bovenschelde; Deze deelruimte is begrensd door de steile hellingswand van de vallei van de Bovenschelde met de dorpen Meilegem en Munkzwalm. Binnen de vallei bevindt zich het dorp NederzwalmHermelgem, alwaar de hoofdbeken van Zwalm in de Bovenschelde monden. 4) De deelruimte vallei van de Munkbosbeek; Deze laatste deelruimte wordt gevormd door de symmetrische vallei van de Munkbosbeek die enkele grotere erfgoedelementen verbindt: het kasteelpark Ten Biezen en Dikkele. Deze deelruimten zijn, gezien het globaal karakter, schetsmatig in beeld gebracht en moeten dus niet strikt gezien worden. Per deelruimte worden de hoofdelementen aangegeven die van belang zijn voor de verdere ruimtelijke ontwikkeling ervan.

5.4.1 De deelruimte Munkzwalm-Hundelgem De structuurbepalende elementen binnen deze deelruimte zijn: • • • •

De gewestwegen als bebouwingsassen; De dorpen Munkzwalm en Hundelgem als polen van handel en diensten; De oost-west gerichte asymmetrische Zwalmvallei als natuurlijke as; De spoorlijn Brussel-Kortrijk.

Het dorp Munkzwalm Munkzwalm was één van de afhankelijke dorpen die bij het begin van de 15de eeuw een keure kreeg, die niet alleen strafrechterlijke, maar ook politieke bepalingen inhield. De dorpskern van Munkzwalm is ontstaan uit een klein gehucht gelegen ter hoogte van de Zwalmbeek en verder ontwikkeld op de linkeroever van de Zwalmbeekvallei. De rechteroever is immers de steile wand van de asymmetrische vallei. Momenteel is de dorpskern niet meer gericht op de Zwalmbeek, die ter hoogte van de Noordlaan zelfs enigszins wordt verdrongen door o.a. de ambachtelijke zone welke enkele grotere detailhandelszaken kent. De bebouwing te Munkzwalm is voornamelijk noord-zuid gericht: de lintbebouwing langsheen de Noord- en Zuidlaan vormt de

83

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Indeling in deelruimten

Legende 1

4

3 1

2

Deelruimte Munkzwalm-Hundelgem

2

Deelruimte Zuidelijk Zwalm

3

Deelruimte vallei van de Bovenschelde

4

Deelruimte vallei van de Munkbosbeek


GRS ZWALM

uitlopers van de kernbebouwing. De bebouwing aan de Noordlaan loopt zodanig door, dat een ruimtelijke band is ontstaan tussen Munkzwalm en Hundelgem. Het woningbestand te Munkzwalm is hoofdzakelijk daterend van de periode 1965-1985, toen de verkavelingen grotendeels gerealiseerd zijn. In de dorpskern doet zich een verweving voor tussen handelszaken en woonhuizen evenals een aantal kleine bedrijfjes, iets buiten het centrum bestaat de verweving hoofdzakelijk uit boerderijen en woonhuizen. Het merendeel van de handelsfuncties te Zwalm zijn gevestigd te Munkzwalm. Dit geldt eveneens voor de openbare functies. Zo bevinden zich te Zwalm de politie, gemeentehuis, OCMW, bibliotheek, de post, sportaccommodatie en scholen. Voor gespecialiseerde voorzieningen zoals medische verzorging, hoger onderwijs, … moet men zich richten tot Zottegem, Oudenaarde of andere steden. Munkzwalm is een van de weinige dorpen waar er in het centrum echt gesloten bebouwing voorkomt. De gewestweg heeft naast een verblijfsfunctie ook een verbindingsfunctie, dit heeft tot gevolg dat het dorpsplein ter hoogte van de kerk niet als centrum fungeert. Verder zijn de meeste centrumfuncties gelegen langsheen deze gewestweg. Binnen Munkzwalm zijn grosso modo vier lobben te onderscheiden: •

•

De woonlobben in het zuidwesten en noordoosten van het centrum; de Rozenlaan en de Zwalmlaan: Deze woonlobben zijn gecreëerd met de aanleg van nieuwe verkavelingen aan respectievelijk de Rozenlaan en de Zwalmlaan. De eerste verkaveling is gerealiseerd binnen een woonuitbreidingsgebied, de tweede binnen volwaardig woongebied. De verkaveling aan de Rozenlaan is in het oosten begrensd door de Wijlegembeek die aan de spoorlijn ingebuisd verder loopt tot aan de monding in de Zwalm. De recreatielobben aan de Decoenestraat en aan de Rekegemstraat: In het noordwesten van de dorpskern, aan de Decoenestraat is recentelijk een sporthal aangelegd binnen de zone voor gemeenschapsvoorzieningen. Het groene plein dat erop aansluit, zal in de toekomst verder uitgerust worden met sportvoorzieningen zoals een piste. De recreatielob aan de Rekegemstraat is ouder en bevat eveneens verblijfsrecreatie, onder de vorm van een camping en een tweetal verkavelingen voor weekendverblijven. Deze verblijven sluiten aan op de dorpskern van Munkzwalm, doch permanent verblijf is er niet toegelaten. Daarnaast komen wat verder sportvoorzieningen zoals de voetbalvelden van SK Munkzwalm voor (dit in de zone voor gemeenschapsvoorzieningen).

Het dorp Hundelgem De steenweg, langswaar de bebouwing in Hundelgem is ontstaan, dateert van uit de Romeinse tijd toen het de heirbaan was tussen de Romeinse sites van Merelbeke en Velzeke. De bebouwing is er ontstaan aan de Steenweg, maar door het verleggen van de weg is er een parallelle structuur ontstaan, zijnde de Hundelgemsebaan (N46). Een tweede parallelstructuur is verderop gelegen, waar een parallelweg aan de steenweg, de Kerkstraat een soort centrum van Hundelgem vormt. De meeste handelszaken, alsook de kleuter en lagere school is gelegen aan de N46, verweven tussen de woningen.

84

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Deelruimte 1

Legende Beekvallei Bos Aaneengesloten landbouwgebieden Bebouwing Centrumbebouwing Sportterrein

S

Sporthal Camping Verkaveling

S

Markante reliëfovergang Gewestwegen Gemeentelijke wegen Spoorlijn Zwalm Beken Kerk

G

Gemeentehuis

S

School

T

Station

P

Post Handelsconcentratie

S G S

T P

Landbouwbedrijf Woning

S

Watermolen Windmolen RWZI

RWZI

Waterzuiveringsstation


GRS ZWALM

Hundelgem is hoger gelegen op een kouter tussen de beekvalleien van de Zwedebeek, de Zwalm en de Munkbosbeek. De oostelijke grens, met Velzeke, wordt gevormd door de Zwedebeek met Pede’s molen. Hier zijn ook een aantal waterkersvelden 23 en brongebieden gelegen. De beekvallei van de Zwalm De beekvallei van de Zwalm wordt in Munkzwalm gekenmerkt door een asymmetrische structuur. De linkeroever was licht hellend tot vlak en gaf aanleiding voor de verdere uitgroei van het dorp. Deze aangroei naar het zuiden werd later versterkt door de aanleg van het station. De rechteroever heeft een klein vlak plateau ter hoogte met de kruising met de N415 met erna een sterke helling. Dit plateau vormt de KMO-zone te Zwalm die echter volledig is ingepalmd door detailhandel. Verder stroomafwaarts is een grotere boseenheid van Zwalm gelegen, het Gaverbos. De Zwalm geeft het rustieke beeld aan Munkzwalm door de aanwezigheid van watermolens in een groene omkadering van populierenbosjes. Buiten de Zwalmvallei liggen de hoger gelegen kouters waar vooral akkers worden aangetroffen. De boerderijen bevinden zich voornamelijk ter hoogte van Rekegem. Dit rustieke beeld wordt vandaag echter slechts aan de randen van het centrum ervaren. Binnen de dorpskern van Munkzwalm is er geen oriëntatie is op of beleving met de Zwalm. Dit komt voornamelijk doordat het huidige contactvlak met de beek, deze aan het zicht onttrekt ter hoogte van het centrum van Munkzwalm.

5.4.2 De deelruimte Zuidelijk Zwalm De structuurbepalende elementen zijn: • • • • •

De landelijke dorpen Sint-Blasius-Boekel, Sint-Denijs-Boekel, Roborst en Rozebeke; De beekvalleien van de Peerdestokbeek en de Zwalm als groenassen; De stationsomgeving van Sint-Denijs-Boekel; De open kouters aan de Boekels en Roborst; Het ontginningsgebied van Roborst.

Het dorp Sint-Denijs-Boekel Sint-Denijs-Boekel is ontstaan op de kouters tussen de Zwalmbeekvallei en de Peerdestokvallei. De huidige bebouwingstoestand is ontstaan door het aaneengroeien van de bebouwing ter hoogte van de kerk en de bebouwing ter hoogte van de Heufkensstraat (met inbegrip van het station). Nu bestaat de bebouwing te Sint-Denijs-Boekel uit een langgerekt lint met aan beide uiteinden een concentratie van woningen aangevuld met een aantal woningen in dwarse straten zoals de Knokstraat en verspreid liggende boerderijen. Buiten de dorpskern zijn nog een aantal woonlinten en gehuchten gelegen bv. te Moldergem en Dries te Latem. Het centrum van Sint-Denijs-Boekel wordt verder gekenmerkt door het ontbreken van de aanwezigheid van een gewestweg. De lokale verbindingswegen met de andere dorpen wordt gevormd door de Spoorweglaan (met Munkzwalm), de Stationsstraat (met Nederzwalm) en Franskouter (met Sint-Blasius-Boekel). Het centrum bevat evenwel een station aan de spoorlijn Brussel-Oudenaarde, deze wordt in het weekend echter niet bediend. 23

Waterkers wordt gekweekt in sloten. De kweek is niet wijdverspreid en kent een concentratie te Hundelgem en te Roborst.

85

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Zwalm Deelruimte 2 Legende

Beekvallei Bos

T

RWZI

Aaneengesloten landbouwgebied Bebouwing KMO-zone Sportterrein

C

Ontginningsgebied Markante reliëfovergang Gewestwegen Gemeentelijke wegen

R

Spoorlijn Hoofdbeken Beken Kerk

C

Containerpark

S

School

T

Station

R

Rusthuis Kasteel

S

Landbouwbedrijf Woning Watermolen Windmolen RWZI

Waterzuiveringsstation Begraafplaats


GRS ZWALM

Sint-Denijs-Boekel bezit een basisaanbod aan handelsvoorzieningen, maar ontbreekt het aan onderwijsvoorzieningen. Het toeristisch-recreatief aanbod is beperkt, maar beschikt over een aantal cultuurhistorische troeven zoals de Hoeven van Wijlegem en de molen en het Hof van Moldergem. Het dorp Roborst De dorpskern van Roborst is ontstaan nabij het kasteel van Roborst, het Hof ten Daele en de SintDenijskerk op de flank van de Zwalmvallei. Ter hoogte van de Bostmolen-Machelgemmolen is ook een kleine woonconcentratie ontstaan. Roborst heeft een voornamelijk open bebouwing, wat het landelijk karakter van het dorp weerspiegelt. Het is één van de weinige dorpen te Zwalm met een duidelijk centrum aangegeven door een rustig dorpsplein. Het dorp bevat een basisaanbod aan handelszaken en horeca, alsook het enige aanbod aan bejaardenopvang te Zwalm. Overige verzorgende, administratieve, socio-culturele voorzieningen ontbreken te Roborst. Ook de spoorlijn Brussel-Oudenaarde loopt over Roborst. Tot de jaren ’80 van de vorige eeuw, was er nog een halte te Roborst. Vandaag is op het vroegere stationsterrein het gemeentelijk containerpark gevestigd. Deze locatie bereikbaar via kleinere straten, geeft regelmatig aanleiding tot mobiliteitsproblemen in de dorpskern van Roborst. Naast het kasteeldomein en een aantal oude hoeven, komen een aantal belangrijke kleine landschapselementen voor zoals bomenrijen, een oude beboste heuvel dat een restant vormt van een motte, waterkersvelden, …. Het dorp Sint-Blasius-Boekel Het centrum van Sint-Blasius-Boekel is een langgerekt woonlint aan de N454, dat door steeds verdere uitbreiding contact heeft gemaakt met het gehucht Kouteren. Ondanks de kleine dorpskern, bevat Sint-Blasius-Boekel nog enkele functies waaronder een school en een zonevreemd voetbalveld. Op het grondgebied van Sint-Blasius-Boekel, ter hoogte van het kruispunt van de N454 en de N415 bevindt zich geïsoleerd in het landschap een klein lokaal bedrijventerrein en aan de overzijde een zonevreemde garage. Het lokaal bedrijventerrein bevat loodsen die vandaag louter voor opslag worden aangewend. Het dorp Rozebeke De dorpskern bestaat voornamelijk uit de bebouwing langs de vijf invalswegen (Rekelberg, Boembekestraat, Vijflindenstraat, Kamperstraat en Sint-Annastraat) die samenkomen aan de kerk. Aan het centrum van Rozebeke komt gesloten bebouwing voor, maar het merendeel van de bebouwing bestaat uit open bebouwing. Het centrum is op een afstand gelegen van de gewestwegen N415 en N454, wat zich vertaald in een rustige ligging van het dorp. Het dorpscentrum heeft slechts weinig handelszaken, maar kent de laatste jaren een opmars van hoevetoerisme. De open kouters Op de kouter van Sint-Blasius-Boekel ontspringen ook een aantal zijriviertjes van de Zwalm met aanpalend kleine bosfragmenten. Ter hoogte van Makkegem en Wijlegem worden heel wat taluds aangetroffen. De kouters bevatten voornamelijk akkers met verschillende teelten naar gelang de

86


GRS ZWALM

vochtigheidsgraad van de gronden. Het weiland is er gesitueerd op de nattere gronden. Verspreid over de kouters komen kleine landbouwgehuchten of oude boerderijen voor zoals te Wijlegem, Makkegem, Moldergem, Heuvelgem, …. De kouters zijn de hoogst delen van Zwalm. Met bv. een opvallend panorama op de ganse Zwalmstreek vanaf de Vijflindenkapel te Rozebeke. Aan de kouter van Roborst bevindt zich ook het ontginningsgebied van de vroegere Steenbakkerij van Roborst. Aan de Sint-Annastraat bevindt zich tevens een zonevreemde begraafplaats binnen het agrarische gebied. Binnen de open kouters, aan de kruising van de N415 en de N454, is ook een KMO-zone gelegen dat vandaag enkel als opslagloods is aangewend. De beekvalleien De vallei van de Peerdestokbeek (ook gekend als de Moldergembeek) heeft een zeer asymmetrische vallei met een steile hellingswand op het grondgebied van Sint-Denijs-Boekel. Ter hoogte van de Molenberg bevinden zich een aantal bosfragmenten in deze beekvallei. Te Sint-Blasius-Boekel is de vallei weinig bebost. De bebossing beperkt er zich tot een aantal kleine populierenbosjes ter hoogte van Caldenberg, Armekleie en Bosseveld. De smalle vallei van de Peerdestokbeek bestaat voor de rest voornamelijk uit weilanden. De Zwalmvallei heeft ter hoogte van Rozebeke een eerder gesloten karakter door opgaande rijen van populieren. De Boembeek mondt in het zuiden van Rozebeke uit in de Zwalm. Noordelijker is ter hoogte van de Moriaanhoeve een moerassig bosgebied gelegen op het grondgebied van Roborst.

5.4.3 De deelruimte vallei van de Bovenschelde De structuurbepalende elementen zijn: • • • • •

Het dorp Nederzwalm-Hermelgem; De landelijke dorpen Sint-Maria-Latem en Meilegem; De N46 als bebouwingsas; De Scheldevallei met meanders; De beken met watermolens;

Het dorp Nederzwalm-Hermelgem In 1847 werden de parochies Nederzwalm en Hermelgem samengevoegd, twee jaar later gebeurde de samenvoeging ook op gemeentelijk vlak. Nederzwalm is ontstaan aan de samenvloeiing van de Zwalmbeek met de Peerdestokbeek; Hermelgem is ontstaan in de nabijheid van de Stampkotbeek die te Hermelgem in de Schelde vloeit. De twee dorpen zijn aan elkaar gegroeid langsheen de Schoolstraat en vooral langsheen de Lindestraat. Te Hermelgem is de enige brug op het grondgebied van Zwalm over de Schelde gelegen. De bewoning is denser in het centrum van Nederzwalm (vooral in de Neerstraat en de Hoogstraat) dan te Hermelgem dat een meer open bebouwing kent. De bebouwing te Hermelgem verdringt op bepaalde plaatsen de Stampkotbeek, hetzelfde grijpt plaats ter hoogte van de N46 aan de Zwalm. Ter hoogte van de Stationsstraat bevindt zich nog een concentratie woningen die deel uitmaken van het grondgebied van Nederzwalm, maar die ruimtelijk meer aansluiten tot de stationsomgeving van Sint-Blasius-Boekel.

87


Legende Beekvallei Bos Aaneengesloten landbouwgebied Concentratie hoogstamboomgaarden Meanders Bebouwing Hondenschool

I

Markante reliëfovergang Gewestwegen Gemeentelijke wegen Schelde

eld

e

Hoofdbeken Sch

Beken Kerk

k bee

os

nkb

Mu

I

Natuureducatiecentrum De Kaaihoeve

S

School en jeugdbegeleidingscentrum Landbouwbedrijf Woning Watermolen Begraafplaats

N46 N435

S

Zwalm

Zwalm N46 Peerdestokbeek


GRS ZWALM

Een belangrijke ingreep te Nederzwalm was de rechttrekking van de N46 tussen de rotonde aan de Stationsstraat-Hoogstraat en het kruispunt aan de Neerstraat-Latemdreef-Biestmolenstraat. Zo werd het doorgaand verkeer uit de dorpskern (dat dan enkele korte bochten diende te nemen) geweerd. Hoewel Nederzwalm-Hermelgem een basisaanbod aan handelsvoorzieningen kent, is er op het vlak van dienstverlening weinig aanwezig. Zo bevat het dorp geen onderwijsaanbod. De bedrijven zijn er wegens het ontbreken van een ambachtelijke zone, verweven met het woongebied. Het aanbod aan intensieve recreatie is beperkt met enkel één zonevreemd voetbalveld aan de Latemdreef, thans in gebruik als hondenschool. Nederzwalm bevat tevens twee watermolens aan respectievelijk de Zwalm en de Peerdestokbeek. Het dorp Sint-Maria-Latem Sint-Maria-Latem is gelegen tussen de vallei van de Stampkotbeek in het noorden en de Zwalmvallei in het zuiden. Gezien de hogere ligging heeft het dorp belangrijke zichtrelaties met de omgeving. Door de ligging van het centrum aan de N46, welke voornamelijk een verbindingsfunctie heeft, heeft het kerkplein moeite om zich als centrum van activiteiten te ontwikkelen. De dorpskern van Sint-Maria-Latem heeft onvoldoende handelszaken om in de dagelijkse behoeften te voorzien, maar bevat evenwel enkele belangrijke functies zoals een kleuter- en lagere school en een centrum voor bijzondere jeugdzorg. Het dorp Meilegem De dorpskern van Meilegem is gelegen op de hogergelegen kouter tussen de vallei van de Bovenschelde en de vallei van de Stampkotbeek. Meilegem heeft echter een niet echt als dusdanig te onderscheiden centrum. De bebouwing situeert zich voornamelijk langsheen de Meilegemstraat en de Bareelstraat met als hoofdplaats de kruising van beide straten. Naast deze bebouwing komen er verspreid nog veel woningen en boerderijen voort. Ondanks de kleine dorpskern heeft Meilegem nog enkele horecazaken en een provinciaal natuureducatief centrum, de Kaaihoeve. De vallei van de Bovenschelde De alluviale vallei van de Bovenschelde kent geen belangrijke niveauverschillen ter hoogte van Nederzwalm-Hermelgem en wordt doorlopen door verschillende beken, namelijk de Zwalm, de Peerdestokbeek en de Stampkotbeek. De vlakke valleibodem wordt in het noorden begrensd door de steile hellingswand van Meilegem, in het oosten door de hellingswanden van de valleien van de Munkbosbeek en de Zwalm en in het zuiden door de boekel van Sint-Denijs-Boekel (begrensd door de spoorlijn Oudenaarde-Brussel). In de alluviale vallei van de Bovenschelde komen nog een aantal ecologisch waardevolle oude Scheldemeanders voor die als visvijvers worden benut. De meander te Meilegem bevindt zich “De Kaaihoeve”. Ze is gelegen in het drassige gebied van de Bovenschelde, omringd door populierenbossen en boomgaarden. Ten zuiden van deze meander bevinden zich sporen van een Romeinse site. Langsheen de Scheldeoever en op de hellingswanden komen boomgaarden voor. Wat verderop eerst weilanden en vervolgens akkers. Binnen de vallei van de Bovenschelde monden enkele beken uit. De Stampkotbeek mondt uit in de Bovenschelde ter hoogte van Hermelgem. De Zwalm mondt uit in het meeste westelijke punt van

88


GRS ZWALM

Zwalm, op de grens met Oudenaarde, in de Bovenschelde. Het mondingsgebied van de Zwalm bevat voornamelijk weilanden door de vochtige ondergrond. De Peerdestokbeek mondt uit in de Zwalm ter hoogte van Nederzwalm. Ten oosten van de as van de Peerdestokbeek komt een verwevenheid van hoofdzakelijk akkerlanden met weilanden voor. De Zwalmvallei De Zwalm krijgt zijn asymmetrische valleivorm ter hoogte van Sint-Maria-Latem. De rechteroever, met de steile hellingswand bevat een belangrijk woonlint, de S.V.D. Veldestraat-Gaverbosdreef. De wijde relatief vlakke vallei naar de Peerdestokbeek en de Boekels toe, kent een meer agrarisch gebruik bestaande uit weilanden en akkers. Aan de Zwalm bevindt zich ten zuiden van het woonlint, een watermolen en stroomopwaarts een waterreservoir dat respectievelijk gekend staat als de “Ijzerkotmolen” en “Klein Zwitserland”.

5.4.4 De deelruimte vallei van de Munkbosbeek De structuurbepalende elementen zijn: • • • • •

De landelijke dorpen Beerlegem, Dikkele en Paulatem; De vallei van de Munkbosbeek als groenas; Het kasteeldomein Ter Bieze; De bebouwingsas aan de N415; De open kouters van Dikkele en Paulatem.

Het dorp Beerlegem Het centrum van Beerlegem bestaat uit het samenkomen van drie invalswegen waarlangs de bebouwing is gesitueerd: de Gaverstraat en de Beerlegemsebaan (de N415, welke bestaat uit een noordelijke en een zuidelijke tak). Te Beerlegem komen nagenoeg geen handelsvoorzieningen, noch gemeenschapsvoorzieningen voor. Langsheen de Beerlegemsebaan bevinden zich wel enkele restaurants (o.a. aan de Munkbosbeek). In de kern is het Vzw dienstencentrum Mariaheem - Ter Wilgen gevestigd, een instelling voor de verzorging van volwassen gehandicapten. Het dorp Dikkele Dikkele was vroeger grotendeels bebost en gekend als het Munkbos, tegen 1800 was dit bos bijna volledig verdwenen ten voordele van de akkerbouw. De laatste restanten waren in 1880 gerooid. Dikkele is de dorpskern waar de bebouwing het meest geconcentreerd zit in het centrum. Er is amper lintbebouwing aanwezig. Buiten het centrum komen dan ook vooral verspreid liggende hoeven voor. De excentrische ligging ten opzichte van grote wegen en gewestwegen, maakt dat de dorpskern zijn historisch karakter in grote mate heeft kunnen behouden. De dorpskern vormt dan ook een beschermd dorpsgezicht en maakt deel uit van een definitief vastgestelde ankerplaats. Het handelsapparaat in het centrum is voornamelijk gericht op toerisme. Verdere handelsvoorzieningen of gemeenschapsvoorzieningen zijn afwezig in Dikkele.

89


Legende Beekvallei Bos Aaneengesloten landbouwgebied Bebouwing Kasteeldomein

N415

Kasteeltuin Kasteelvijvers Markante reliëfovergang Gewestwegen MPI

J

Gemeentelijke wegen Munkbosbeek Beken Kerk Kasteel Ten Bieze Grootschalige detailhandel

J

Jeugdverblijf Landbouwbedrijf Woning

MPI

N415

N46

MPI Mariaheem


GRS ZWALM

Belangrijke beeldelementen in de omgeving zijn holle wegen, kasseibaan met groenaanplanten, oude hoeven, … . Het dorp Paulatem De meeste bebouwing van Paulatem is gelegen ten noorden van de N46, in een groot woonlint langsheen de Paulatemstraat. Dit woonlint kan dan ook als het centrum van Paulatem worden aanzien. Verder bevat Paulatem nog enkele verspreid liggende boerderijen, o.a. ter hoogte van Hemelrijk en Hembeke. Naar het noorden toe bevindt zich het domein van de kasteelheren van Beerlegem, met een belangrijke zichtrelatie vanaf de Latemdreef naar het kasteeldomein toe. Paulatem bevat nagenoeg geen handelsvoorzieningen of andere voorzieningen. De vallei van de Munkbosbeek De vallei van de Munkbosbeek, die in tegenstelling tot de vallei van de Zwalm niet asymmetrisch is, wordt gedomineerd door de aanwezigheid van loofbos, weilanden en het kasteel Ten Bieze met bijhorend kasteelpark. Dit domein vormt zowel landschappelijk als natuurecologisch een belangrijk element. De Beerlegemsebaan, N415 die de Munkbosbeekvallei doorsnijdt, heeft een storende invloed op het ecologisch functioneren van deze vallei (barrièrewerking). Langsheen zijvalleitjes van de Munkbosbeek, treft men eveneens bosfragmenten aan. De dorpskern van Beerlegem is gelegen op de grens tussen de beekvallei en de hoger gelegen kouters. De dorpskernen van Paulatem en Dikkele zijn gelegen op de zuidelijke valleiwand van de Munkbosbeek. De open kouters De kouters gelegen tussen de dorpskernen van Paulatem, Dikkele, Hundelgem en Munkzwalm zijn relatief onbebouwd. De belangrijkste doorsnijdingen worden gevormd door de N46 en de N415. Op de kouters wordt voornamelijk uitgestrekte akkerlanden aangetroffen. De boerderijen bevinden zich aan de rand van het woongebied van Dikkele of in enkele verspreide losstaande eenheden zoals Hembeke of Hemelrijk aan de randen van de kouters. Hembeke met aansluitend het Gaverbos, vormt de grens tussen de open kouter en de deelruimte Munkzwalm-Hundelgem. Ten noorden van de Munkbosbeek, is een tweede kouter gelegen. Deze loopt verder naar het noorden en het westen tot aan Meilegem, Dikkelvenne (Gavere) en Boechoute (Gavere) in het oosten. Deze kouter kent tevens een hoofdzakelijk akkergebruik. In het noordoosten van Beerlegem bevindt zich een deel ontginningsgebied dat een onderdeel vormt van een grotere ontginning op het grondgebied van Gavere. Op de zone aangeduid te Zwalm is vandaag een landbouwbedrijf gelegen.

90


GRS ZWALM

5.5 KWALITEITEN, KNELPUNTEN EN KANSEN In dit deel wordt een evaluatie gemaakt van de bestaande ruimtelijke structuur voor de gemeente in zijn geheel. Deze evaluatie zal gebeuren aan de hand van drie trefwoorden: kwaliteiten, knelpunten en kansen.

5.5.1 Kwaliteiten, knelpunten en kansen per deelstructuur A. De natuurlijke structuur 1. Kwaliteiten (A) Ecologisch waardevolle beekvalleien De beekvalleien van de Zwalm, Munkbosbeek en Peerdestokbeek bevatten de meeste biologisch waardevolle en zeer waardevolle percelen van Zwalm. De biologische waarden zijn meestal gesitueerd op de laagste nattere gronden en op de steilere hellingswanden die minder geschikt zijn voor landbouw. Ook de zijbeekjes met bijhorende brongebieden bevatten belangrijke ecologische waarden. (B) Kasteelpark ten Bieze Het kasteelpark bevat het grootste boscomplex van Zwalm met grote verscheidenheid aan biologische waarden. (C) Oude Scheldemeanders Door het rechttrekken van de Schelde zijn afgesneden meanders ontstaan. Deze worden te Zwalm aangewend als visvijvers. Deze meanders worden omgeven door biologisch waardevolle natte graslanden en boscomplexen. (D) Kleine natuurelementen Doorheen de gemeente komen verspreid kleinere natuurelementen voor zoals bomenrijen, holle wegen, poelen en kleine bosjes. Deze fungeren als stepping stones en vormen micro-habitats. 2. Knelpunten (A) Fysische barrières bemoeilijken ecologische uitwisseling De grote gewestwegen vormen barrières binnen de ecologische structuur, bv. door de N415 op de Munkbosbeekvallei te Beerlegem. Ook de lintbebouwing met bijhorende vertuining zorgt voor barrièrewerking voor de verspreiding van bepaalde flora. (B) Verlies aan ecologische diversiteit De grote ruilverkavelingen, samen met de opkomst van de moderne landbouwvoering gaven aanleiding tot een sterk toegenomen menselijk ingrijpen op het ecologisch functioneren. Zo werd de bodem op veel plaatsen aanzienlijk verrijkt met meststoffen wat een ecologische verarming van de landbouwgronden en hun omgeving tot gevolg heeft gehad. Ook de vertuining heeft een steeds verder verschralend effect op de ecologische diversiteit. Een tweede verlies aan ecologische diversiteit heeft betrekking tot het visbestand in de beken. De verscheidene watermolens aan de beken zorgen namelijk voor problemen voor de migratie van bepaalde vissoorten.

91


GRS ZWALM

3. Kansen (A) Landbouw als natuur- en landschapsbeheerder Het grootste deel van de open ruimte binnen de gemeente wordt gebruikt door de agrarische sector. De landbouw vormt dan ook een belangrijke partner in het streven naar ecologische en landschappelijke diversiteit. Diverse instrumenten (bv. beheersovereenkomsten) bieden ze de kans op een rol als landschaps- of natuurbeheerder op te nemen. B. De agrarische structuur 1. Kwaliteiten (A) Ruilverkavelingen De schaalvergrotingen binnen het agrarisch gebied door de ruilverkavelingen in de jaren ’70 en ’80 hebben de landbouwstructuur van Zwalm geoptimaliseerd. (B) Goede bodemgeschiktheid voor verschillende teelten De hogere droge kouters zijn uitermate geschikt voor de akkerbouw. Naar gelang de vochtigheid van de bodem, is deze beter geschikt voor bepaalde gewassen. De meer vochtigere gronden in de beekvalleien of op de hellingen zijn dan weer meer geschikt als weiland of voor boomgaarden. 2. Knelpunten (A) Daling van het aantal agrarische bedrijven Door het gebrek aan opvolging, zal het aantal landbouwers in de toekomst verder afnemen. Dit zal leiden tot verdere schaalvergrotingen. Tevens zullen een aantal boerderijen en bijhorende gronden hierdoor verdwijnen. Het is belangrijk om voldoende aandacht te geven aan de invulling die mogelijk is voor deze vrijgekomen landbouwgronden en boerderijen. (B) Beperkingen door de ligging in valleigebied De landbouw in valleigebieden wordt vaak geconfronteerd met beperkingen voor de bedrijfsvoering naar aanleiding van de potenties in deze gebieden voor natuurontwikkeling. Het is van belang dat niet alleen vanuit het standpunt van de natuurzorg, maar ook vanuit het standpunt van een rendabele landbouwvoering wordt gekeken. (C) Erosie Het golvend heuvellandschap van de Zwalmstreek is sterk gevoelig aan erosie door het afstromen van hemelwater. Door deze erosie wordt de vruchtbare toplaag afgespoeld zodat de bodem verarmd. 3. Kansen (A) Agrarische verbreding De vrijgekomen landbouwbedrijven bieden kansen om aan agrarische verbreding te werken. Nieuwe richtingen binnen de agrarische sector kunnen op die manier het licht zien. Tevens kan gedacht worden aan boerderijverkooppunten en hoevetoerisme.

92


GRS ZWALM

(B) Financiële ondersteuning voor landschaps- en natuurbeheer Het groeiend bewustzijn inzake behoud van de ecologische diversiteit zorgt ervoor dat de landbouw ook financieel de kans krijgt om hun rol als landschaps- of natuurbeheerder op te nemen. C. De nederzettingsstructuur 1. Kwaliteiten (A) Aantrekkelijke woonomgeving De aantrekkingskracht van Zwalm is een aantrekkelijke groene, rustige omgeving met een sterke landschappelijke beleveniswaarde. De gewestwegen en de spoorlijn zorgen voor een goede ontsluiting naar de omliggende steden met een hoger voorzieningenaanbod. 2. Knelpunten (A) Gebrek aan leefbaarheid van de dorpskernen. Sommige dorpskernen van Zwalm bestaan uit langgerekte woonlinten of bevatten geen dorpsplein dat de functie van activiteitencentrum kan vervullen. Bovendien zijn veel dorpen gelegen langsheen drukke gewestwegen, waar de verblijfsfunctie in conflict komt met de verbindingsfunctie van deze wegen. Dit geeft aanleiding tot een bedreigde verkeersleefbaarheid en een dalende gevoelsmatige leefbaarheid. Dit wordt verder in de hand gewerkt door het ontbreken van groenelementen in de dorpskernen. Ondermeer in Munkzwalm komt hierdoor de centrumfunctie van de publieke ruimte nabij de kerk in het gedrang. In elke dorpskern wordt het gebrek aan publieke ruimte onder de vorm van een dorpsplein ervaren. (B) Beperkt sociaal aanbod. Zwalm heeft slechts een beperkt aanbod sociale woningen. De nood dringt zich op om een inhaalbeweging te maken op de sociale woningmarkt.Deze inhaalbeweging dient voldoende diversiteit aan te brengen van type sociale woningen. Deze diversiteit gaat ruimer dan de opsplitsing huur- en koopwoningen. Zo kunnen sociale woningen ingericht worden specifiek voor de noden van ouderen, of kan er in een aanbod bescheiden wonen voorzien worden gericht op de eigen jongeren uit de gemeente. 3. Kansen (A) Ruimte voor kernversterking. Aan de kern van Munkzwalm is voldoende ruimte aanwezig in het bestaand woonweefsel en binnen woonuitbreidingsgebied om voldoene huisvestingsmogelijkheden te bieden. Dit kan door verdichting van bestaande bebouwing en door het invullen van de inbreidingsgebieden binnen het woongebied. Het woonuitbreidingsgebied kan op zich ingevuld worden met een mix van sociale huisvesting en andere voorzieningen gericht op de behoeften van Zwalm.

93


GRS ZWALM

D. De ruimtelijk economische structuur 1. Kwaliteiten (A) Bedrijvigheid op maat van het buitengebied De bedrijvigheid te Zwalm bestaat voornamelijk uit kleinere bedrijven op lokaal niveau. In tegenstelling tot grote regionale bedrijven (die een groter ruimtebeslag innemen) hebben deze bedrijven een beperkte impact en bieden zij meer mogelijkheden tot integratie in de omgeving. Waar dit op basis van verdere analyse aanvaardbaar wordt geacht kan door begeleidende maatregelen een evenwicht worden gevonden tussen de activiteiten en hun omgeving. Dit aanbod aan lokale bedrijvigheid dient worden gekoesterd, daar deze mee instaat voor het behoud van dynamiek binnen de gemeente. 2. Knelpunten (A) Planologische onzekerheid De vele lokale bedrijven te Zwalm zijn vaak geconfronteerd met een (potentieel) zonevreemde ligging. Dit belemmert de toekomstperspectieven van bedrijven die willen groeien en kan ze doen wegtrekken uit de gemeente. Een planologisch beleidskader kan duidelijkheid scheppen in de mogelijkheden voor de bedrijven naar de toekomst. 3. Kansen (A) Revitalisering KMO-zone De bestaande KMO-zone ‘den OS’ is slechts in beperkte mate ontwikkeld. In samenspraak van overheid met eigenaars, kan een revitalisatieproject voor de site opgesteld worden. Deze revitalisering staat ook ten dienste voor bedrijven binnen de gemeente die niet op hun huidige site kunnen worden bestendigd. (B) Voorzieningen Munkzwalm Munkzwalm kan verder uitgebouwd worden als centrum met de belangrijkste gemeentelijke voorzieningen gekoppeld aan een openbaar vervoersknooppunt. De centrale bundeling maakt de voorzieningen gemakkkelijker bereikbaar voor minder mobiele burgers die op één plaats een volledig aanbod aantreffen. E. De verkeers- en vervoersstructuur 1. Kwaliteiten (A) Goede bereikbaarheid met auto en trein Het verkeersnet te Zwalm is goed aangetakt op enkele regionale wegen. Binnen de regio is de gemeente goed ontsloten. Naar het hogere wegennet is een grotere reistijd vereist. De meer afgelegen ligging draagt echter bij aan het aangenaam woonklimaat binnen de gemeente. De aansluiting op de spoorlijn Brussel-Kortrijk met twee stations, maakt van Zwalm een goede pendelgemeente naar de grotere steden.

94


GRS ZWALM

2. Knelpunten (A) Verkeersonveilige doortochten van gewestwegen De doortocht van de N46 te Hundelgem en de N415 te Beerlegem is onveilig door het brede wegprofiel dat uitnodigt tot overmatige snelheid. Aansluitend op de doortocht te Hundelgem, is er conflictsituatie bij de kruisingen van de N46 met de N415 aan het Hoofd. (B) Vrachtverkeer doorheen het centrum van Roborst Het containerpark te Roborst is enkel bereikbaar langs het centrum van Roborst. Het wegennet van Roborst is echter niet berekend op zwaar vrachtverkeer en grote intensiteiten. (C) Sluipverkeer Het sterkste voorbeeld van sluipverkeer is terug te vinden in de Paulatemstraat. De Paulatemstraat is onderhevig aan sluipverkeer van chauffeurs die de kruising aan het Hoofd van de N46 en de N415 willen vermijden. Ook op andere plaatsen is het fenomeen van sluipverkeer sterk aanwezig. Het niet lokale verkeer dient worden geconcentreerd op de grote verbindende wegen en niet op kleinere lokale ontsluitende wegen. (D) Parkeren te Dikkele Het historische dorspcentrum van Dikkele kampt met een belangrijke parkeerproblematiek gecombineerd met de problematiek van de toegankelijkheid. De vele nauwe straatjes belemmeren een effeciënte doorstroming van hulpdiensten bij calamiteiten door middel van de geparkeerde wagens die de doorgang bijkomend vernauwen. (E) Ontsluiting site SK Munkzwalm en aanliggende recreatie Dit binnengebied is vandaag grotendeels ontsloten door de Rekegemstraat die hier niet toe is uitgerust. Met name voor de voetbalclub SK Munkzwalm leidt dit in het weekend tot congestie en parkeeroverlast. Wat verderop is ook de bestaande parkeerzone gelegen in natuurgebied bij de Zwalmmolen ontoereikend. Deze site is vandaag nochtans het vertrekpunt van verscheidene wandelen fietsroutes. 3. Kansen (A) Buurtwegen In de gemeente Zwalm zijn heel wat buurtwegen aanwezig. Door ze op te nemen in een netwerk, kan men ervoor zorgen dat ze meer gebruikt worden. F. De toeristisch-recreatieve structuur 1. Kwaliteiten (A) Waardevolle open ruimte gebieden voor passieve recreatie Het waardevolle landschap oefent een aantrekking uit op de recreanten (wandelaars en fietsers).

95


GRS ZWALM

(B) De Kaaihoeve als bovenlokale aantrekkingspool Het provinciaal natuureducatiecentrum “De Kaaihoeve” werkt als bovenlokaal aantrekkingspunt die de bezoekers uitnodigt to het verder verkennen van de Zwalmstreek. (C) Een uitgebreid aanbod aan verblijfsrecreatie De camping te Munkzwalm, tesamen met het bestaande aanbod aan verblijfsgelegenheid in B&B’s en hotels laat toe om recreanten binnen de gemeente te herbergen. (D) Erfgoed en horeca Binnen Zwalm zijn vele erfgoedkundig waardevolle gebouwen aanwezig. In het kader van het behoud van deze erfgoedwaarden bestaan er mogelijkheden tot het koppelen van deze erfgoedwaarden aan een aangepaste functie. Hierdoor kan het instandhouden van deze erfgoedwaarden rendabel worden gehouden. Door middel van dergelijke koppeling met bv. een horeca-functie kunnen deze erfgoedwaarden worden opgesteld naar bezoekers. 2. Knelpunten (A) Zonevreemde horeca Zwalm bevat een aandeel zonevreemde horeca bv. ter hoogte van de Bostmolen en in de beekvallei van de Zwalm. Ten einde een duidelijk toekomstperspectief te kunnen bieden, dient door middel van de nodige begeleidende maatregelen een gepaste inpassing worden voorzien voor de hoofdzakelijk vergunde horecazaken. Hierbij dient een evenwicht worden gevonden tussen de eventuele landschappelijk-ecologische waarden en de uitbatingsmogelijkheden. (B) Zonevreemde sportvoorzieningen Het voetbalveld te Sint-Blasius-Boekel en de hondenschool te Nederzwalm-Hermelgem zijn zonevreemd gelegen in agrarisch gebied. De voetbalterreinen te Munkzwalm zijn gelegen in een gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en worden geconfronteerd met moeilijkheden tot het bekomen van stedenbouwkundige vergunningen. 3. Kansen (A) Recreatieve fietsroutes De uitbouw van fietspaden langs de buurtwegen kan een meerwaarde betekenen voor de recreatie binnen Zwalm. Door oude buurtwegen te herwaarderen en de ontbrekende of verloren gegane schakels te herstellen, kan een volwaardig alternatief netwerk voor fietsers en voetgangers gecreëerd worden. (B) Promotie toerisme Zwalm De promotie van het toerisme of van toeristische activiteiten kan ervoor zorgen dat mensen Zwalm en omgeving leren kennen.

96


GRS ZWALM

G. De landschappelijke structuur 1. Kwaliteiten (A) Relictzones binnen de gemeente Het landschap bestaat uit een afwisseling van open kouters en gesloten beekvalleien. In verschillende relictzones in de gemeente is deze structuur nog te zien. (B) Landschap en cultuurhistorische elementen zijn troef voor recreatie Het groene landschap en de cultuurhistorische relicten (bv. watermolens) vormen in de gemeente ideale elementen voor passieve recreatie. 2. Knelpunten (A) Versnippering open ruimte door lintbebouwing De lintbebouwing doorheen de gemeente zorgt ervoor dat traditionele landschappen hun waarde verliezen. Deze ontwikkelingen brachten een grote versnippering met zich mee dat niet enkel een landschappelijke, maar ook een agrarische en ecologische verarming tot gevolg. Een verdere verlinting dient vermeden te worden. Hierdoor ontstaat een grote residentiële druk op de landschappelijke structuur. (B) Vervlakking in de agrarische open ruimte De dynamiek in de landbouwsector, gepaard met de grote ruilverkavelingen, heeft het landschap de laatste decennia grondig gewijzigd. Reliëfaanpassingen en het verdwijnen van kleine landschapselementen hebben het landschapsbeeld aangetast. (C) Verstedelijkingsdynamiek ten gevolge van wonen en economische bedrijvigheid De toenemende intensifiëring van de bestaande woonzones leidt tot een verdergaande schaalvergroting. Hierdoor kan de landschappelijke identiteit van voornamelijk de kleinere dorpscentra in het gedrang komen. De verschillende zonevreemde bedrijven en woningen dreigen op zich een steeds diepere impact op het landschap te betekenen (vertuining, uitbreiding in open ruimte, …) 3. Kansen (A) Diversiteit landschappen beklemtonen aan de hand van historische elementen De nog aanwezige traditionele landschapselementen of relicten fungeren als basis om meer diversiteit in het landschap te brengen en op die manier te werken aan een eigen identiteit.

97


GRS ZWALM

6BEHOEFTEN EN PROGNOSES 6.1 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN 6.1.1 Algemeen Gemeente

1991

1998

2010

Brakel Gavere Horebeke Oudenaarde Zingem Zottegem Zwalm

13.619 10.824 1.880 27.152 6.470 24.540 7.397

13.612 11.698 1.959 27.452 6.556 24.675 7.662

14.109 12.450 2.049 29.702 7.130 24.882 8.062

Oost-Vlaanderen Vlaanderen

1.335.694 5.767.856

1.357.576 5.912.382

1.432.326 6.251.983

Tabel 24: bevolkingsevolutie van Zwalm, de buurgemeenten, Oost-Vlaanderen en Vlaanderen

35000

30000

25000 Brakel Gavere

20000

Horebeke Oudenaarde

15000

Zingem Zottegem

10000

Zwalm

5000

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

0

Grafiek 2: bevolkingsevolutie van Zwalm en de buurgemeenten

98


GRS ZWALM

Zwalm 8200

8000

7800

7600

Zwalm

7400

7200

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

7000

Grafiek 3: bevolkingsevolutie van Zwalm (1991-2010)

Zwalm kende een bevolkingsgroei van 522 inwoners of 7,1% tussen 1991 en 2008. Deze groei vond voornamelijk plaats in twee stappen, tussen 1 januari 1991 en 1 januari 1995 groeide de gemeente sterk met 246 inwoners of 3,3% op 4 jaar tijd. Erna volgde een meer geleidelijke groei tussen 1995 en 2006. Tussen 1 januari 2006 en 1 januari 2010 is er een sterke bevolkingsgroei (+ 297 inwoners of + 3,8% op 4 jaar tijd). Vergelijken we deze bevolkingsevolutie van Zwalm met de naburige gemeenten, dan blijkt dat Zingem een gelijkaardige bevolkingsevolutie kent. De evolutie bij Brakel, Horebeke en Zottegem is gematigder, met een zwakkere groei. Gavere en Oudenaarde kenden een wat meer uitgesproken groei.

99


GRS ZWALM

Natuurlijke aangroei en migraties Jaartal

Geboorten

Sterften

Saldo

Inwijking

Uitwijking

Saldo

Groei

1997

72

78

-6

392

335

57

51

1998

84

83

1

279

272

7

8

1999

81

86

-5

328

310

18

13

2000

87

71

16

300

313

-13

3

2001

91

83

8

303

311

-8

0

2002

57

70

-11

317

300

17

6

2003

67

86

-19

333

293

40

21

2004

75

59

16

330

295

35

51

2005

98

80

18

265

288

-23

-5

2006

76

86

-10

410

332

78

68

2007

86

72

14

395

326

69

83

Tabel 25: evolutie van de natuurlijke aangroei en migraties in Zwalm

100


GRS ZWALM

100

80

60

40

20

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

-20

-40 natuurlijk saldo

migratiesaldo

Grafiek 4: evolutie van de natuurlijke aangroei en migraties in Zwalm

Indien we de evolutie van de geboorten en sterften bekijken, dan zien we dat de cijfers sterk fluctueren, gaande van sterk negatief tot sterk positief. Het migratiesaldo is ook sterk fluctuerend, maar kent meestal een positief verloop.

6.1.2 Leeftijdsstructuur De leeftijdsstructuur geeft weer hoe de verhouding is tussen jonge en oudere mensen. Vermits beide leeftijdsgroepen specifieke wooneisen hebben, is het mogelijk na te gaan waar het woonbeleid aandacht moet aan besteden. In 2007 (zie tabel 26) is de verhouding als volgt: • • • • •

1.749 personen of 22,3% van de bevolking is jonger dan 19 jaar 1.910 personen of 24,4% van de bevolking is tussen de 20 en 39 jaar 2.817 personen of 36,0% van de bevolking is tussen de 40 en 64 jaar 1.016 personen of 13,0% van de bevolking is tussen de 65 en 79 jaar 343 personen of 4,4% van de bevolking is ouder dan 80 jaar.

In 1992 (zie tabel 26) was de verhouding enigszins anders: • • • • •

1.820 personen of 24,4 % van de bevolking is jonger dan 19 jaar 2.259 personen of 30,3% van de bevolking is tussen de 20 en 39 jaar 2.235 personen of 30,0 % van de bevolking is tussen de 40 en 64 jaar 851personen of 11,4% van de bevolking is tussen de 65 en 79 jaar 283 personen of 3,8% van de bevolking is ouder dan 80 jaar

101


GRS ZWALM

Indien we beide verhoudingen vergelijken, dan valt op dat het aandeel 65-plussers licht toegenomen is, met name in de categorie 65-79. Dit gaat ten kostte van de jongste leeftijdscategorie. Indien we tabel 26 van naderbij bekijken dan valt op dat er een spectaculaire stijging is van de leeftijdscategorieën 45-54 jaar en 70-79 jaar. De leeftijdsgroep 20-39 jaar kent een sterke daling, dit betekent dat het aantal jonge gezinnen in Zwalm een sterke daling kent van 7%. Als we dit vergelijken met de situatie in het Vlaamse Gewest in het algemeen, dan valt op dat deze daling zich sterker uitspreekt binnen Zwalm. In 2007 (Vlaams Gewest) is de verhouding als volgt: • • • • •

1.354.371 personen of 22,1% van de bevolking is jonger dan 20 jaar 1.560.779 personen of 25,6% van de bevolking is tussen de 20 en 39 jaar 2.112.983 personen of 34,5% van de bevolking is tussen de 40 en 64 jaar 811.793 personen of 13,3% van de bevolking is tussen de 65 en 79 jaar 277.514 personen of 4,5% van de bevolking is ouder dan 80 jaar.

In 1992 (Vlaams Gewest) was de verhouding enigszins anders: • • • • •

1.398.697 personen of 24,1% van de bevolking is jonger dan 20 jaar 1.792.282 personen of 30,9% van de bevolking is tussen de 20 en 39 jaar 1.753.353 personen of 30,3% van de bevolking is tussen de 40 en 64 jaar 650.362 personen of 11,2% van de bevolking is tussen de 65 en 79 jaar 200.163 personen of 3,5% van de bevolking is ouder dan 80 jaar

Ook de grafieken op de volgende pagina tonen aan dat het aandeel oudere bevolking belangrijker wordt t.o.v. aandeel jongere bevolking (= vergrijzing van de bevolking). Dit fenomeen uit zich te Zwalm (grafiek 5) vergelijkbaar met de gemiddelde tred in Vlaanderen (grafiek 6). Jaartal

1992

1997

2002

2007

Evolutie 1992-2007

0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

420 415 496 489 500 578 610 571 543 460 391 451 390 358 252 241 171

399 448 414 511 456 530 624 633 579 527 452 391 433 368 325 214 179

428 431 447 426 446 406 591 653 632 583 529 450 372 409 334 264 154

418 465 428 438 391 423 472 624 686 620 582 499 430 346 369 301 196

+0% +12% -14% -10% -22% -27% -23% +9% +26% +35% +49% +11% +10% -3% +46% +25% +15%

102


85-89 90-94 95+

GRS ZWALM

86 24 2

94 33 1

96 32 3

96 36 15

+12% +50% +650%

Tabel 26: evolutie van de leeftijdsstructuur in Zwalm

90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar 0-4 jaar 0

100

200

300 2007

400

500

600

700

800

1992

Grafiek 5: evolutie van de bevolkingsstructuur in Zwalm

103


GRS ZWALM

90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar 0-4 jaar 0

100000

200000

300000 2007

400000

500000

600000

1992

Grafiek 6: evolutie van de bevolkingsstructuur in het Vlaams Gewest

104


GRS ZWALM

6.1.3 Gezinsgrootte De behoefte aan woningen wordt bepaald door de evolutie van het aantal gezinnen (of huishoudens). De gemeente Zwalm telde op 1/1/2008 3088 gezinnen 24. Er is een gestage groei van het aantal gezinnen waarneembaar mede in de hand gewerkt door een stijging van de bevolking. Deze bevolkingsgroei zal ervoor zorgen dat het aantal gezinnen nog sterker zal stijgen (gegevens 1/1/2009 zijn echter nog niet beschikbaar). De groei van het aantal gezinnen is te wijten aan een daling van de gezinsgrootte. In 2000 bestond een gezin gemiddeld uit 2,64 personen terwijl dit in 2008 gedaald is tot 2,54 personen. De daling van de gezinsgrootte is enerzijds te wijten aan het feit dat het aantal kinderen per gezin daalt maar vooral ook aan nieuwe gezinsvormen (bvb. éénoudergezinnen t.g.v. een scheiding). 1992

1997

2000

2002

2007

2008

Aantal gezinnen

2636

2795

2883

2911

3044

3084

Gezinsgrootte

/

/

2,64

2,61

2,55

2,54

Tabel 27: evolutie van het aantal gezinnen in Zwalm

3150 3100 3050 3000 2950 2900 2850 2800 2750 2700 2650 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

aantal private huishoudens Grafiek 7: evolutie van het aantal gezinnen in Zwalm

24

Er wordt enkel rekening gehouden met private huishoudens. Collectieve huishoudens, zoals rusthuizen, zijn niet in de vergelijking opgenomen.

105


GRS ZWALM

6.1.4 Bevolkings- en gezinsprognoses 6.1.4.1 Gesloten bevolkingsprognose 2007-2025 Conform de omzendbrief RO/2002/03 in verband met het opmaken van een gemeentelijke woonbehoeftestudie en het ontwikkelen van woonuitbreidingsgebieden met of zonder woonbehoeftestudie dient de gemeente uit te gaan van de ontwikkeling van de eigen bevolking, de zgn. gesloten bevolkingsprognose. De essentie van een gesloten bevolkingsprognose is dat ze geen rekening houdt met de migraties, maar enkel met de natuurlijke component, zijnde het aantal geboorten en sterften. De gesloten bevolkingsprognose vertrekt van de bevolkingssamenstelling op 1/1/2007, verdeeld naar geslacht en leeftijd. Het tijdstip van 1 januari 2007 is gekozen omdat op dit tijdstip, de 60/40verhouding stedelijk gebied/buitengebied van 1991 in Oost-Vlaanderen is gerealiseerd. Ten einde deze verhouding te bewaren kan de opsplitsing open/gesloten prognose toegepast worden op de bronbevolking van 2007. De berekening van het aantal inwoners gebeurt iteratief, jaar per jaar. Het resultaat van de eerste iteratie is het bevolkingsaantal en de leeftijdsstructuur op 1 januari 2008. Op deze cijfers wordt de tweede iteratie uitgevoerd en worden de cijfers bekomen voor 1 januari 2009, enz. De berekening gebeurt in twee stappen: •

Eerst wordt de bevolking verouderd door op het aantal inwoners op elke leeftijd x (x van 0 t.e.m. 105 jaar), opgesplitst naar geslacht, de overlevingskans toe te passen, hetgeen resulteert in het aantal personen in de leeftijd x +1 het jaar nadien. Het complement hiervan (de sterftekans) levert vanzelfsprekend het aantal overlijdens op. De sterftekans per geslacht en leeftijd zijn afkomstig van de Studiedienst van de Vlaamse Regering.

•

Vervolgens wordt het aantal nuljarigen bepaald. Daartoe worden op de vrouwelijke bevolking op vruchtbare leeftijd (15 tot 49 jaar) de specifieke vruchtbaarheidcijfers per leeftijd en een vaste verhouding jongens/meisjes (0,512/0,488) toegepast. De vruchtbaarheidscijfers per leeftijd zijn afkomstig van het NIS. Deze berekening levert dus per jaar het aantal geboorten op, dat tenslotte nog gecorrigeerd moet worden met de overlevingskans van pasgeborenen.

106


GRS ZWALM

Jaartal

Aantal inwoners in Zwalm

2007 2010 2015 2020 2025

7.835 7.858 7.862 7.832 7.784

Tabel 28:bevolkingsprognoses voor Zwalm in de periode 2007-2025

De bevolkingsprognose werd berekend vanaf 2010 met basiscijfers van 2007. De bovenstaande tabel heeft telkens de gegevens weer om de vijf jaar. Hieruit blijkt dat de bevolking eerst stijgt. Tot 7862 in 2012. Vanaf 2014 is er een bevolkingsdaling. De volgende 10 jaar wordt verwacht dat het aantal inwoners zal dalen met 26 inwoners of 0,3% t.o.v. 2010. Deze prognose valt te verklaren dat er in 2007 een kleine groep 20 tot 40-jarigen waren. Door de daling van deze bevolkingscategorie, kan men minder jonge gezinnen verwachten te Zwalm, wat leidt tot een daling van de natuurlijke aangroei in de gemeente. De leeftijdsjaren boven de 75 jaar waren groot. Dit resulteert in aanvang nog tot een kleine groei van de bevolking, maar later een daling door een grotere sterfte van de ouder leeftijdsgroepen dan de jongere leeftijdgroepen kunnen compenseren met natuurlijke aangroei. Eens de groep 75 jarigen uit 2007 de 85-jarige leeftijd bereiken, daalt de bevolking. Naast de bevolkingsevolutie is het van belang te weten hoe deze evolutie zich verspreid over de leeftijdsgroepen in de toekomst. Jaartal

2007

2010

2015

2020

Evolutie 2010-2020

0-19

1.749

1.702

1.647

1.551

-9%

20-39

1.910

1.796

1.696

1.678

-5%

40-64

2.817

2.935

2.971

2.810

-4%

65-79

1.016

1.039

1.068

1.243

+20%

80+

343

386

457

551

+43%

Tabel 29: Evolutie van de bevolkingsspreiding per leeftijdscategorie in Zwalm voor de periode 2010-2020 op basis van de prognose vanaf 2007

Bovenstaande tabel en onderstaande grafiek tonen aan dat er vooral een aangroei is van de oudere leeftijdscategorieën met name in de categorie 80+, welke de meeste zorg behoeft. Het fenomeen van vergrijzing van de bevolking zal zich de komende jaren verderzetten. De verdere daling van de leeftijdsgroep 20-39 jaar geeft aan dat het aandeel jonge gezinnen te Zwalm onder druk kan komen te staan. Hierdoor wordt de natuurlijke aangroei verder beperkt.

107


GRS ZWALM

100+ jaar 95-99 jaar 90-94 jaar 85-89 jaar 80-84 jaar 75-79 jaar 70-74 jaar 65-69 jaar 60-64 jaar 55-59 jaar 50-54 jaar 45-49 jaar 40-44 jaar 35-39 jaar 30-34 jaar 25-29 jaar 20-24 jaar 15-19 jaar 10-14 jaar 5-9 jaar 0-4 jaar

2025 2020 2015 2010 2007

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Grafiek 8: evolutie van de bevolkingsstructuur in Zwalm 2007-2025

108


GRS ZWALM

6.1.4.2 Gezinsprognoses In functie van een woonbehoeftestudie is een prognose van het aantal inwoners slechts een tussenstap. Het wordt pas relevant als er een prognose van de evolutie van het aantal gezinnen kan van afgeleid worden. Hiervoor moeten veronderstellingen gedaan worden over de evolutie van de huidige trend van gezinsverdunning. De verlaging van de gemiddelde gezinsgrootte heeft twee oorzaken. Enerzijds zorgt de veroudering van de bevolking voor een "automatische" daling van de gemiddelde gezinsgrootte. Er zijn minder kinderen, die per definitie in een meerpersoonsgezin leven, en meer ouderen die tot een één- of maximaal een tweepersoonsgezin behoren. Anderzijds is er het "echte" proces van gezinsverdunning t.g.v. de daling van het aantal kinderen per gezin en de afname van het aandeel "klassieke" gezinnen (koppels met kinderen) ten voordele van "alternatieve" gezinsvormen (éénoudergezinnen, alleenstaanden,…), vnl. in de hand gewerkt door de stijging van het aantal echtscheidingen en het aantal jongeren dat alleen gaat wonen. De prognose van de gemiddelde gezinsgrootte kan worden berekend aan de hand van de prognoses van de Studiedienst van de Vlaamse Regering wat betreft het aantal inwoners en het aantal huishoudens tot 2025. Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee scenario’s, namelijk sterke gezinsverdunning (SV) en zwakke gezinsverdunning (ZV). De namen ‘sterke’ en ‘zwakke’ gezinsverdunning die aan de scenario’s werd gegeven, komt voort uit de observatie dat in de laatste decennia het aantal kleine huishoudens sterk is toegenomen. In 1997 waren huishoudens bestaande uit één of twee personen goed voor 58,4% van alle private huishoudens en dat is opgelopen tot 62,5% in 2004. Omdat het eerste scenario uitgaat van een zelfde veranderingssnelheid in de nabije toekomst, zal die toename van het aantal kleine huishoudens zich ook verder doorzetten. Daarom kreeg het eerste scenario de naam ‘sterke’ en het tweede scenario de naam ‘zwakke’ gezinsverdunning. 25

Zwalm SV Zwalm ZV Oost-Vlaanderen SV

2005

2010

2015

2020

2025

2,572 2,572 2,386

2,466 2,502 2,305

2,359 2,425 2,232

2,287 2,350 2,188

2,228 2,288 2,148

Tabel 30: evolutie en prognose van de gezinsgrootte van 2005 tot 2025 voor Zwalm met sterke gezinsverdunning (SV) en zwakke gezinsverdunning (ZV) en de provincie Oost-Vlaanderen met sterk gezinsverdunning (SV)

25

Bron: Willems, P. , Projecties van het aantal huishoudens naar huishoudgrootte voor de 308 gemeenten van het Vlaamse Gewest, Twee scenario’s voor de periode 2005-2025, Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2007

109


GRS ZWALM

2.7 2.6 2.5 2.4 Zwalm SV

2.3

Zwalm ZV Oost-Vlaanderen SV

2.2 2.1 2

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

1.9

Grafiek 9: evolutie en prognose van de gezinsgrootte van 2005 tot 2025 voor Zwalm met sterke gezinsverdunning (SV) en zwakke gezinsverdunning (ZV) en de provincie Oost-Vlaanderen met sterke gezinsverdunning (SV)

Bovenstaande cijfers geven aan dat de gezinsverdunning in Zwalm zich verder zal blijven doorzetten. In 2010 bestaat een gezin gemiddeld uit 2,47 personen, in 2020 zal dit nog slechts 2,29 personen bedragen. De gezinsverdunning van Zwalm (ZV) volgt hetzelfde tempo als de provincie OostVlaanderen (SV). De gezinsverdunning in Zwalm (SV) is minder afgevlakt dan de andere, aangezien de nog aanwezige marge die gezinsverdunning toelaat te Zwalm. Deze marge is nog groter in landelijke gebieden zoals Zwalm. Hierdoor komt de SV van Zwalm steeds dichter in de buurt bij de provinciale SV die al eerder een sterkere verdunning heeft meegemaakt. De prognose van het aantal gezinnen wordt bekomen door het aantal inwoners van de bevolkingsprognose (vertrekkende vanaf 2007) te delen door de gezinsgrootte bekomen via de prognoses van de Studiedienst van de Vlaamse Regering. Onderstaande tabel geeft de prognoses weer aan de hand van twee maatstaven van gezinsverdunning; Zwalm met sterke gezinsverdunning (SV) en zwakke gezinsverdunning (ZV).

110


GRS ZWALM

Jaartal

Aantal gezinnen in Zwalm ZV SV

Evolutie t.o.v. 2010 ZV SV

2007 2010 2015 2020 2025

3.076 3.140 3.242 3.333 3.402

+102 +193 +262

3.094 3.187 3.333 3.425 3.493

+146 +238 +306

Tabel 31: gezinsprognose in Zwalm, Zwalm (SV en ZV) voor de periode 2007-2025

Naar gelang de trend van gezinsverdunning, zal het aantal gezinnen stijgen. Deze stijging is meer uitgesproken in het geval van sterke gezinsverdunning dan in het geval van zwakke gezinsverdunning. In 2015 en 2020 dienen er woningen voorzien te worden voor respectievelijk 3.242/3.333 en 3.333/3.425 gezinnen. Dit betekent een groei van het aantal gezinnen met respectievelijk 102/146 en 193/238 gezinnen.

6.2 BEPALING VAN HET WOONAANBOD 6.2.1 Sociale woningen Huidige voorraad Het aantal sociale huurwoningen en huurappartementen in de gemeente Zwalm is lang constant gebleven en in 2007 sterk gestegen. De gegevens zijn afkomstig van de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen. In vergelijking met de provincie en het Vlaams Gewest is de verhouding van het aantal sociale woningen t.o.v. het aantal huishoudens in Zwalm slechts de helft. Het aandeel blijft sterk lager dan het Vlaams streefcijfer (10%). Er is ook een beduidend verschil in het type sociale woning. In Zwalm bestonden de sociale wooneenheden uitsluitend uit woningen tot 2007 (toen creatie van 7 sociale huurappartementen) terwijl zowel in Vlaanderen als in Oost-Vlaanderen er ongeveer een gelijke verdeling is tussen sociale woningen en appartementen.

Zwalm Prov. O-Vl. Vlaanderen

2004

2005

2006

2007

73 2,45% 32.772 5,72% 134.665 5,43%

73 2,41 33.096 5,72% 135.485 5,42%

73 2,42% 33.428 5,72% 136.959 5,42%

86 2,83% 33.926 5,75% 139.327 5,46%

Tabel 32: aantal sociale huurwoningen in Zwalm, Oost-Vlaanderen en Vlaanderen

111


GRS ZWALM

Geplande projecten Er zijn geen concrete projecten in de nabije toekomst (2011) voorzien. Er loopt momenteel wel een studie naar een eventueel project in het woonuitbreidingsgebied bij de Decoenestraat te Munkzwalm. Sociaal objectief Op 18 maart 2009 werd het decreet gronden pandenbeleid goedgekeurd door het Vlaams Parlement. Dit decreet voorziet in tal van maatregelen van invloed op de gronden pandenmarkt. Eén van die maatregelen voorziet in een sociaal objectief per gemeente. Dit objectief legt een aantal te realiseren sociale woningen op per gemeente voor de periode 2009-2020. Het sociaal objectief bestaat uit sociale huurwoningen, sociale koopwoningen en sociale kavels. De drie categorieën samen vormen het sociaal objectief. Sociale huurwoningen Het decreet voorziet in een berekening van het aantal sociale huurwoningen per gemeente. Deze berekening voorziet in drie stappen: 1) gemeentelijk objectief na de decretale verdeling op provinciaal niveau, 2) de beperking van het sociaal huurobjectief tot een aanbod sociale huurwoningen van 9% en 3) de inhaalbeweging. Voor Zwalm geeft dit: Stap 1: De Provinciale Verdeling voor Oost-Vlaanderen: 51 Stap 2: de beperking van het sociaal huuraanbod tot een aanbod sociale woningen van 9% (richtcijfer voor 2020, behoudens afwijkingen voor 2025): 51 Stap 3: Bijkomende inhaalbeweging behoudens afwijkingen (richtcijfer voor 2025): 2 Sociale koopwoningen en kavels Het aantal sociale koopwoningen en kavels kent geen eenduidige berekening per gemeente. Hierbij geldt een provinciaal objectief. In samenspraak met de gemeente zal de deputatie een verdelingschema opstellen. Voor Zwalm geeft dit: • •

Sociale koopwoningen: 24 Sociale kavels: 1

6.2.2 Rusthuizen en service-flats Zwalm bevat slechts één rusthuis binnen de gemeente, nl. ‘Huize Roborst’ in de Kloosterstraat nr.1. In het rusthuis is plaats voor 98 bewoners. Dit betekent dat er 1 bed is op 81 inwoners in Zwalm. De capaciteit is lager dan het gemiddelde in de provincie Oost-Vlaanderen (1 bed op 71 inwoners).

112


GRS ZWALM

6.2.3 Potentiële woningvoorraad Om het aantal potentiële wooneenheden te bepalen wordt om te beginnen een overzicht gemaakt van alle momenteel (toestand maart 2010) onbebouwde percelen die juridisch bebouwbaar zijn, m.a.w. gelegen zijn in een woongebied, landelijk woongebied, woonpark, woonuitbreidingsgebied, woonbestemming in een goedgekeurd BPA of goedgekeurde verkaveling. Er wordt tevens onderscheid gemaakt tussen percelen gelegen langs uitgeruste wegen en percelen in binnengebieden. Aan het eerste type percelen wordt het aantal potentiële wooneenheden toegekend op basis van de perceelsbreedte aan de straatkant. Deze hangt af van het gewenste bebouwingstype. Indien het perceel gelegen is in een BPA of een goedgekeurde verkaveling is dit bebouwingstype, evenals de ligging van de rooilijn, de bouwdiepte, enz. reeds vastgelegd. Indien het gaat over percelen buiten de BPA’s, wordt het dominante bebouwingstype genomen van het betreffende straatsegment. In overeenstemming met de vroegere omzendbrief RO 97/03 worden de volgende minimum richtbreedtes gehanteerd : 6 m voor gesloten bebouwing, 10 m voor halfopen bebouwing en 15 m voor open bebouwing. Er wordt hierbij zoveel mogelijk rekening gehouden met de bestaande percelering. Voor brede percelen wordt uitgegaan van opsplitsing in geval van bebouwing, zeer smalle percelen worden samengenomen of toegevoegd aan een breder aangrenzend perceel. Deze te grote of te kleine percelen zullen vanzelfsprekend moeilijker op de markt komen, omdat er een herindeling van de percelering moet gebeuren. De aanpak voor ingesloten percelen is volledig anders. Hier wordt gewerkt met de gezamenlijke oppervlakte van aaneengrenzende ingesloten percelen, waarop een bepaalde woningdichtheid toegepast wordt. Dit is een bruto-dichtheid: de oppervlakte die ingenomen wordt door aan te leggen ontsluitingswegen e.d. is hierin meegeteld. Het RSV legt aan de kernen van het buitengebied, waartoe Zwalm behoort, een woningdichtheid op van 15 wooneenheden per ha. Bij de bespreking van de binnengebieden worden alle binnengebieden meegenomen gelegen aan een niet-uitgeruste weg of in tweede bouwlijn, groter dan 0,5 ha.

113

Aantal percelen binnengebieden

17 24 13 29 7 6 20 21 11 2 2 5 156

28 48 10 12 33 10 44 13 16 17 8 4 243

30 0 0 14 0 0 0 0 0 0 0 0 44

TOTAAL

in

Aantal percelen langs uitgeruste weg

Munkzwalm Sint-Denijs-Boekel Roborst Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Sint-Maria-Latem Hundelgem Rozebeke Beerlegem Meilegem Dikkele Paulatem TOTAAL

in

Deelgebied

GRS ZWALM

Aantal percelen verkavelingen


77 72 23 52 40 16 65 33 27 19 10 9 444

Tabel 33: aanbod aan bebouwbare gronden in Zwalm (terreininventarisatie maart 2010)

Het aanbod is opgesplitst in een aantal categorieën: Aantal percelen in verkavelingen: het betreffen percelen gelegen in een goedgekeurde niet-vervallen verkaveling. Aantal percelen langs uitgeruste weg: het betreffen percelen gelegen in woongebied, woongebied met landelijk karakter of woonpark die gelegen zijn langs een uitgeruste weg. Het is m.a.w. niet noodzakelijk om wegenis aan te leggen. Aantal percelen in BPA’s: dit zijn percelen die gelegen zijn binnen een bebouwbare zone die gecreëerd is in een BPA. Zwalm bevat geen BPA’s of RUP’s waarbinnen woningbouw is voorzien. Aantal percelen in binnengebieden: het betreffen percelen gelegen in woongebied die momenteel nog niet ontsloten zijn en waar de aanleg van wegenis noodzakelijk is. Het betreffen volgende binnengebieden: Zwalmlaan: het betreft een gemiddeld binnengebied (1,1ha) dat gedeeltelijk is gelegen in tweede bouwlijn achter de Zwalmlaan. Veldstraat: het betreft een gemiddeld binnengebied (1,0ha) dat gedeeltelijk gelegen is aan een voldoende uitgeruste weg. De vorm en oppervlakte laten echter een interne ontwikkeling toe. Peperstraat-Scheldestraat: een gemiddeld binnengebied (0,9 ha) dat een kwalitatief inbreidingsproject kan toelaten.

114


GRS ZWALM

Aantal percelen in geplande projecten: op heden zijn geen grote projecten binnen Zwalm gekend. Aantal wooneenheden in geblokkeerde projecten: vandaag zijn geen als dusdanig gekende projecten aanwezig te Zwalm. In totaal wordt berekend dat er nog 444 potentiële bebouwbare gronden aanwezig zijn in Zwalm. Het merendeel ligt in goedgekeurde niet-vervallen verkavelingen of langs een uitgeruste weg in een woongebied in ruime zin. Ongeveer 17% van de nog te bebouwen percelen ligt in de deelgemeente Munkzwalm.

6.2.4 Inschatting van de reële bouwmogelijkheden Realisatie van individuele bouwkavels langs uitgeruste wegen en zeker van binnengebieden is niet altijd mogelijk op korte termijn, hoewel ze juridisch onmiddellijk bebouwbaar kunnen zijn en bv. ideaal gelegen zijn in functie van kernverdichting. Kavels langs uitgeruste wegen (al dan niet in een goedgekeurde verkaveling) komen in de praktijk slechts met mondjesmaat op de markt. Mogelijke redenen hiervoor zijn dat het kavels betreft die door de eigenaar “opzij” gehouden worden voor de (klein)kinderen; die in gebruik zullen blijven als landbouwgrond; die geblokkeerd zijn omwille van erfeniskwesties of speculatieve overwegingen, enz. Verder komt slechts een deel van de potentiële wooneenheden langs uitgeruste wegen overeen met één perceel van geschikte breedte. De overige eenheden kunnen pas gerealiseerd worden na opsplitsing, samenvoeging of herschikking van percelen, en zullen dan ook veel moeilijker op korte termijn op de markt komen. Binnen Zwalm komen tevens een aantal kavels voor op sterkere hellingen, wat een bijkomende belemmering vormt voor de eventuele ontwikkeling, gezien de bouwtechnische uitdagingen en bijhorende hogere kostprijzen. De haalbaarheid van de realisatie van binnengebieden in woongebied hangt af van de eigendomsen de perceleringsstructuur. Idealiter is het volledige gebied eigendom van de publieke of private verkavelaar, of is er minstens een akkoord met de eigenaars om hun perce(e)l(en) op te nemen in de verkaveling, en gaat het om integrale, onbebouwde percelen. In de praktijk wordt aan al deze voorwaarden eerder zelden voldaan. Binnengebieden, juridisch afgebakend vanaf 50 m van de uitgeruste weg, kunnen voor een deel bestaan uit delen van diepe percelen aan de straatkant. Dit is een situatie die de realisatie van heel wat binnengebieden geheel of gedeeltelijk hypothekeert, zeker op korte termijn. Om deze redenen zullen van het theoretisch berekend aantal bouwpercelen (454) in de eerste 10 jaar slechts een deel op de markt komen. Onderstaande tabel heeft de concrete aantallen weer.

115

Aantal percelen binnengebieden

12 18 9 21 5 4 15 15 8 1 1 4 113

8 14 3 4 10 3 13 4 3 5 2 1 70

30 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 30

TOTAAL

in

Aantal percelen langs uitgeruste weg

Munkzwalm Sint-Denijs-Boekel Roborst Nederzwalm-Hermelgem Sint-Blasius-Boekel Sint-Maria-Latem Hundelgem Rozebeke Beerlegem Meilegem Dikkele Paulatem TOTAAL

in

Deelgebied

GRS ZWALM

Aantal percelen verkavelingen


53 33 13 25 16 8 30 20 12 7 4 5 213

Tabel 34: schatting van de bebouwbare gronden in Zwalm die in de eerste 10 jaar op de markt zullen komen.

In totaal zullen in de eerste 10 jaar ongeveer 213 bouwmogelijkheden ontstaan. Deze zijn verspreid over volgende categorieën: Aantal percelen in verkavelingen: er werd een realisatiegraad van 73% in 10 jaar aangenomen; dit is conform de realisatiegraad van de goedgekeurde niet vervallen verkavelingen in de gemeente in de periode 1998-2008. De norm is echter normaliter 80% in Vlaanderen. Dit wijst op de nood van inspanningen om de realisatiegraad te verhogen. Aantal percelen langs uitgeruste weg: er wordt conform de omzendbrief RO/2002/03 een realisatiegraad van 30% aangenomen. De percelen binnen woongebied landelijk karakter in de Gaverstraat, grenzend aan het Vzw dienstencentrum Mariaheem - Ter Wilgen, zijn eigendom van de vzw. Het dienstencentrum heeft op deze locatie een stedenbouwkundige vergunning verkregen voor de realisatie van een nieuwbouw zorgcentrum met 32 bedden die 4 leefgroepen van 8 personen met een verstandelijke beperking zulllen bevatten. Deze personen zijn als collectief huishouden onder het dienstcentrum ondergebracht. De gronden komen m.a.w. niet in aanmerking voor residentiële bebouwing. (Op moment van schrijven zijn de werken reeds in uitvoering.) Aantal percelen in binnengebieden: Voor de binnengebieden wordt een variabel percentage gerekend per binnengebied aangezien het helemaal niet zeker is dat deze binnen de 10 jaar verkaveld zullen worden. Zwalmlaan: gezien de ligging in het centrum van Munkzwalm wordt de ontwikkeling van dit gebied ondersteund. Hierom wordt een realisatiegraad van 100% gerekend op 10 jaar tijd.

116


GRS ZWALM

Veldstraat: gedeeltelijk gelegen is aan een voldoende uitgeruste weg. De vorm en oppervlakte laten echter een interne ontwikkeling toe. Gezien de ligging centraal in woongebied, kan een realisatiegraad van 100% worden vooropgesteld. Peperstraat-Scheldestraat: een gemiddeld binnengebied (0,9 ha) dat een inbreidingsproject kan toelaten. De ligging aan de Stampkotbeek maakt dat een sterke aandacht dient geboden te worden aan de watertoets. Gezien de waterproblematiek wordt de piste van herbestemming van het woongebied onderzocht.

6.2.5 Confrontatie behoefte en aanbod Tabel 31 gaf weer dat er een groei zal zijn van het aantal gezinnen. De nood aan het aantal woningen zal evenredig stijgen. De behoefte aan bijkomende woongelegenheden is gelijk aan de aangroei van het berekend aantal gezinnen, verhoogd met de woningmutatiereserve. De woningmutatiereserve of frictieleegstand is de leegstand van kort duur die noodzakelijk is om de woningmarkt op een dynamische manier te laten verlopen. Dit is nodig om de gezinnen toe te laten te verhuizen. Deze frictieleegstand bedraagt voor Zwalm 3%, analoog aan het percentage dat door het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen wordt gehanteerd voor het arr. Oudenaarde. Gezien het aantal gezinnen berekend werd aan de hand van een sterk en een zwak scenario van gezinsverdunning, komen we aan twee scenario’s voor de behoefte aan woningen. De woonbehoefte wordt in onderstaande tabel weergegeven. Planhorizon Scenario met zwakke gezinsverdunning (tabel 31 + 3%) Scenario met sterke gezinsverdunning (tabel 31 + 3%)

2015 105 150

2020 199 245

Tabel 35: prognose van aantal nieuwe wooneenheden in Zwalm voor de periode 2010-2020

In bovenstaande tabel is weergegeven dat de komende 10 jaar er respectievelijk 199 of 245 nieuwe wooneenheden noodzakelijk zijn. Indien we de behoefte confronteren met het aanbod, namelijk 213 bebouwbare loten op 10 jaar tijd of 107 op 5 jaar tijd 26 (zie tabel 34), krijgen we volgende situatie: Planhorizon Scenario met zwakke gezinsverdunning Scenario met sterke gezinsverdunning

2015 +2 - 43

2020 +14 - 32

Tabel 36: confrontatie aanbod en behoefte in Zwalm voor de periode 2010-2020

Indien de trend van zwakke gezinsverdunning zich doorzet, dan heeft Zwalm de komende 5 jaar een overschot van 5 wooneenheden, indien echter de sterke trend zich doorzet, dan heeft Zwalm voor de komende 5 jaar een tekort van 43 wooneenheden. Gezien de dalende bevolkingsgrootte op 10 jaar ten gevolge van een vergrijzende bevolking zal dit bij een sterke gezinsverdunning dalen tot een tekort van 32 wooneenheden. Confronteren we de behoeftebepaling met de kwantitatieve optie vastgesteld in de tweede herziening van het PRS Oost-Vlaanderen, dan merken we dat deze optie voor de periode 2007-2020 is bepaald 26

Voor het aanbod op vijf jaar tijd (tot 2015) wordt er het aanbod op tien jaar tijd gedeeld door 2.

117


GRS ZWALM

op 257 woongelegenheden. Dit is gebaseerd op een zwakke gezinsverdunning. Bij vergelijking van de behoeftebepaling met de eigen berekening in de opgemaakte woonbehoeftestudie, dan merken we dat de cijfers een sterke correlatie vertonen. De doorwerking van de confrontatie van woonaanbod en behoefte wordt verder bepaald in het richtinggevend gedeelte.

118


GRS ZWALM

6.3 BEHOEFTE VOOR BEDRIJVEN In het RSV wordt de provincie Oost-Vlaanderen toebedeeld met 1.715 ha bijkomende oppervlakte bedrijventerreinen (bovenop de bestaande reserve van ±547 ha), waarvan 746 ha te realiseren en 986 ha reserve en dit voor de periode 1992-2007. De provincie Oost-Vlaanderen neemt de taak op zich voor het toewijzen van bijkomende bedrijventerreinen voor kleinstedelijke gebieden, economische knooppunten en kernen in het buitengebied. Hierbij wordt de verdeling 77/23 % gehanteerd om een onderscheid in de verdeling tussen stedelijke kernen en economische knooppunten en gemeenten in het buitengebied weer te geven. In de periode 1994-2007 kan maximaal 394 ha bijkomende oppervlakte voor lokale bedrijvigheid in gemeenten buiten de economische knooppunten voorzien worden. Alle wijzigingen inzake ruimte voor bedrijvigheid worden verrekend vanaf 1 januari 1994. Dit betekent dat de bijkomende ruimte voor bedrijvigheid sinds 1 januari 1994, dus ook de problematiek van zonevreemdheid e.d. en de nood aan herlokalisatie binnen dit pakket moeten opgelost worden. Naast de oppervlakte die voortvloeit uit de behoefteraming van het RSV en de gekozen verdeelsleutel (m.a.w. 394 ha) wordt het pakket voor lokale bedrijvigheid op provinciaal niveau buiten de economische knooppunten nog aangevuld met die oppervlaktes die juridisch-planologisch sinds 1 januari 1994 in de gemeenten buiten de economische knooppunten een andere bestemming dan ruimte voor bedrijvigheid hebben gekregen of zullen krijgen. Voor de 39 gemeenten van het buitengebied in Oost-Vlaanderen wordt een pakket van 195 ha (of een richtcijfer van maximum 5 ha) voorzien voor nieuwe lokale bedrijventerreinen en terreinen voor herlokalisatie, sedert 1 januari 1994. De gemeente moet deze nood aan bijkomende ruimte voor lokale bedrijvigheid kwalitatief en kwantitatief voldoende en volledig verantwoorden. De oppervlakte gerealiseerd sedert 1 januari 1994 en het ogenblik waarop de nood aan bijkomende ruimte bewezen wordt, moet (aangezien dit reeds een de facto vermindering van het pakket 4 (lokale bedrijventerreinen) betekent) eveneens in rekening gebracht worden. Gemeenten die sinds 1 januari 1994 het richtcijfer van 5 ha reeds hebben overschreden, hebben in principe hun aandeel reeds opgenomen. Te Zwalm is sedert 1994 nog geen ruimte voor bedrijvigheid bijgekomen. Zwalm heeft met andere woorden nog geen enkel aandeel van het pakket voor lokale bedrijvigheid aangesneden.

6.3.1 Vraag naar bijkomende ruimte voor bedrijvigheid De basis voor de bepaling van de behoefte aan ruimte wordt gevormd door de categoriseringsstudie van het WES in 2004 (zie planologische context, 3.3.4). Gebruik makende van dezelfde methodieken als in de studie, is een categorisering doorgevoerd voor de potentieel zonevreemde bedrijven. De lijst van potentieel zonevreemde bedrijven is een geactualiseerde versie van deze van het WES in 2004. Verdwenen bedrijven zijn uit de lijst geschrapt en bedrijven die een planologisch knelpunt hebben gemeld zijn toegevoegd. Opdat de bedrijven hun planologische noden kenbaar zouden maken, is meermaals een oproep geplaatst in het gemeentelijk infoblad en zijn de bedrijfszetels per brief aangeschreven. De bedrijven die vandaag in de lijst zijn opgenomen, zijn vervolgens nog eens afgetoetst aan hun uitbreidingsnood en planologische toestand. Zo worden verscheidene bedrijven niet verder meegenomen, daar deze na diepere analyse niet zonevreemd zijn, of de bedrijfsoppervlakte een opname niet verantwoordt (bv. louter kantoorruimte binnen een bestaande woning < 100 m²).

119


GRS ZWALM

Bedrijven die niet verder worden opgenomen: Naam bedrijf

Adres

Gabriël Paul Van De Wiele Hilde Alice EG Maes Ghijs Simon Cyriel Alois J Firma Van Den Noortgate DCU Potatoes De Cooman Roland Urbain Ceuterick Guy

Borstekouterstraat 5 Dikkelsebaan 2 Heufkensstraat 35 Hundelgemsebaan 127 Huttegemstraat 52/2 Kerkstraat 6 Kerkstraat 42 A

Stoepel Franky Gilbert Merchiers Bart Gaston De Pauw Pascal Bouw Landrie Johan Bauwens Geert Joseph Polimpex-Zwalm Vermeulen Marc Armand Labaere Stefan Tuinen & Vijvers De Smet Patrick VD Gereedschappen Hoebeke Willy Modest Schepens Bierhalle

Krekelstraat 96 Langemunte 32 Latemdreef 27 Lindestraat 75 Lindestraat 87 Marlboroughstraat 7/4 Meilegemstraat 6 Moldergem 138 Molenpad 3 Noordlaan 80 Noordlaan 86 Paulatemstraat 42

De Visscher Eric Vanden Meerschaut Marnix Marcel De Smet Ronny Alois Julien Professional Computer Systems

S.V.D. Veldestraat 54 Stationsstraat 8 Wafelstraat 23 Zuidlaan 9

Steenbakkerij van Roborst Confectie Flandria Delbeke Luc

Zuidlaan 238 Zwalmlaan 1 Hooglaan 5

Reden van niet-opname huurhuis stopgezet zone-eigen zone-eigen zone-eigen zone-eigen onvoldoende gegevens te klein te klein te klein te klein te klein te klein te klein huurhuis te klein verhuisd zone-eigen zone-eigen + handelszaak te klein te klein zone-eigen zone-eigen + handelszaak stopgezet stopgezet zone-eigen

Tabel 37: niet verder opgenomen bedrijven uit de categorisering zonevreemde bedrijven 2004 (Bron: WES)

De behoefte aan bedrijvigheid wordt gevormd door drie factoren: de ruimte nodig voor het bestendigen en uitbreiden van bestaande (potentieel) zonevreemde bedrijven; de ruimte voor herlokalisatie van zonevreemde bedrijven die niet op de bestaande locatie kunnen behouden blijven (herlokalisatie); en de ruimte voor nieuw startende bedrijven. 1. Herlokalisatie/bestendiging/uitbreiding De overige bedrijven uit de categorisering worden verder opgenomen ter bestendiging/uitbreiding of eventueel herlokalisatie. De concrete beoordeling zal plaatsgrijpen in een RUP dat conform het vooropgestelde beleidskader uit het richtinggevend gedeelte zal worden opgesteld. Bijkomend aan de lijst van het WES worden bedrijven toegevoegd die zich in de loop van het planningsproces hebben kenbaar gemaakt omtrent hun planologische noden.

120


GRS ZWALM

Naam bedrijf Buyse Bouwt

Adres Schoolstraat 17

Zwalm Construct Derveaux Mireille Van Laethem Silvio Garage & Autocenter Marnix De Pauw & Zn. nv

Stationsstraat 18 Schoolstraat 7/1 Molenpad 18 Terweeënstraat 43/1 Beerlegemsebaan 45

Beoordeling = Bouwwerken Eeckhout in studie WES opnemen handelszaak extra onderzoek in RUP zone-eigen opnemen

Tabel 38 : beoordeling bedrijven (niet opgenomen in studie WES) die zich kenbaar hebben gemaakt

Uit bovenstaande tabel worden enkel De Pauw & Zn. en Zwalm Construct verder opgenomen. Buyse Bouwt is al meegerekend in de studie van het WES onder de naam Algemene Bouwwerken Eeckhout. Zodoende komen we tot volgende lijst van (potentieel) zonevreemde bedrijven met hun respectievelijke oppervlaktes: Naam bedrijf

Adres

Activiteit

Vanderhaeghen Nico Carton Roby

Stationsstraat 27/48 Beekmeersstraat 10

Michiels Willy Charles Van Twembeke Armand en zoon Tronquo De Smedt Geert Ockerman Andy Algemene bouwwerken Eeckhout De Bock Eric De Schepper Marc Theophiel Glorieux Kristof Paul Bonne Patrick Beeckman Guido Gilbert Fr De Bleecker Johan Michel Pede Wim Buysse Bouwt (Bouwwerken Eeckhout) De Clercq Heribert Gerard Bouwwerken Jozef De Naeyer & Zoon Debo

Biestmolenstraat 33 Boekelbaan 2

Garage Sanitair verwarming Bouwbedrijf Garage

Borstekouterstraat 13 Herpelstraat 50 Huttegemstraat 54 Kamperstraat 33

Bouwbedrijf Metaalbewerking Grondwerken Bouwbedrijf

0,19 0,11 0,13 0,08

Krekelstraat 16 Latemdreef 46

Garage Schrijnwerker

0,07 0,16

Latemdreef 48 Zuidlaan 114/1 Noordlaan 28

Schrijnwerker Schilderwerken Schrijnwerker

0,16 0,09 0,25

Paulatemstraat 75

Bouwbedrijf

0,42

S.V.D. Veldestraat 16 Schoolstraat 17

Elektrische installaties Bouwbedrijf

0,25 0,16

Sint-Annastraat 8

Bouwbedrijf

0,14

Veldstraat 4

Bouwbedrijf

0,48

Zottegemsesteenweg 40 Groothandel vleeswaren Van De Velde Johan Zuidlaan 99 Schrijnwerker Meersschaut Johan Latemdreef 4 Schrijnwerker Vennootschap De Latemdreef 43 Landbouwmachines Muynck & zonen Houtbouw MG Neerstraat 37 Schrijnwerker

Oppervlaktes in ha Bestaand Uitbreiding 0,33 0,07 en 0,15 0,28 0,16

0,06

0,16

0,12

0,27

0,63 0,25 0,79 0,44

0,2

0,45

121


GRS ZWALM

Naam bedrijf

Adres

Activiteit

Vanstaen Liban

Paepstraat 21

Van de Velde Dirk De Raeve Koen Zwalm Construct De Pauw & Zn. nv Totaal

Paulatemstraat 7 Stationsstraat 59 Stationsstraat 18 Beerlegemsebaan 45

Groothandel diepvriesproducten Schrijnwerker Metaalbewerking Bouwbedrijf Begrafenisondernemer

Oppervlaktes in ha Bestaand Uitbreiding 0,33 0,16 0,24 0,16 0,16 7,22

0,08 0,33

1,29

Tabel 39: oppervlaktes bestaande bedrijfsterreinen potentieel zonevreemde bedrijven +oppervlaktes uitbreidingsnood buiten bestaande bedrijfsterrein

Daarnaast heeft het bedrijf ABIP NV, Stationsstraat 35 zich kenbaar gemaakt met de wens van een herlokalisatie naar een lokaal bedrijventerrein door te voeren. Bij deze herlokalisatie wenst dit bouwbedrijf een terreinbezetting bestaande uit een gebouw van 800 m² en aanliggend 2.000 m² ruimte. In totaal geeft dit een oppervlakte van 0,28 ha. Zodoende zien we dat we een behoefte hebben aan 7,22 + 1,29 ha = 8,51 ha ruimte voor bedrijvigheid voor de (potentieel zonevreemde bedrijven). Een exacte nood aan ruimte kan echter slechts bepaald worden bij de definitieve afweging in het kader van een sectoraal RUP zonevreemde bedrijven. Ten einde herlokalisatie aan te moedigen, kan een aanbod voorzien worden voor een aantal zonevreemde bedrijven binnen de gemeente. Dit aanbod is beperkt in eerste instantie tot 2 ha, wat ruimte biedt aan ca. 10 lokale bedrijven. Deze ruimte voor herlokalisatie op een bedrijventerrein wordt gereserveerd voor deze zonevreemde bedrijven. Een ruimere aanbod voor herlokalisatie voor zonevreemde bedrijven kan enkel worden gerealiseerd indien de nood zich ertoe opdringt na het opstellen van een sectoraal RUP zonevreemde bedrijven (bv. een groter aantal bedrijven die niet bestendigd kunnen worden of waarvan herlokalisatie zich opdringt). Dit aanbod dient worden aanzien als een incentive voor deze zonevreemde bedrijven om zich binnen de gemeente van Zwalm naar een geschikte locatie te verhuizen.

122


GRS ZWALM

2. Startende bedrijven 2003 Econ. activiteit NACE-BEL 2003 27 D Industrie F Bouwnijverheid G Reparatie van auto’s, motorrijwilen en consumentenar tikelen I Stadsvervoer en wegvervoer én vrachtbehandel ing en opslag Som D + F + I Alle econom. activiteiten

Nieuw 2

2004

Vervallen 4

Nieuw 5

2005

Vervallen 5

Nieuw 2

2006

Vervallen 3

Nieuw 3

2007

Vervallen 2

Nieuw 2

Vervallen 0

6

2

7

2

7

7

8

4

7

13

0

0

0

2

0

0

1

1

0

1

0

0

0

0

1

0

1

1

0

0

8

6

12

7

10

10

13

8

9

14

39

33

58

36

43

38

43

28

51

56

Tabel 40: aantal opgerichte en verdwenen BTW-plichtige ondernemingen, gebaseerd op het bedrijfsregister te Zwalm, periode 2003-2007, indeling naar NACE-BEL 2003; bron NIS

In de periode 2003-2007 waren er maar liefst 234 startende bedrijven of gemiddeld 58,5 bedrijven op 4 jaar tijd te Zwalm 28. Splitsen we de starters van het NIS op naar louter de sectoren industrie, bouwnijverheid, onderhoud en reparatie van auto’s en motorrijwielen, reparatie van consumentenartikelen, stadsvervoer en wegvervoer én vrachtbehandeling en opslag, dan komen we respectievelijk aan 52 startende bedrijven of gemiddeld 13 bedrijven op 4 jaar. Deze sectoren hebben we eruit gelicht daar deze de belangrijkste ruimtelijke impact kunnen veroorzaken. Indien we de cijfers van startende bedrijven verrekenen met deze van vervallen bedrijven, dan komen we tot een netto-aangroei van ca. 7 bedrijven op 4 jaar tijd (sectoren D + F + I) of 43 verspreid over alle sectoren. Willen we rekening houden met de benodigde ruimte voor startende bedrijven, dan is een extrapolatie van gegevens met betrekking tot de sectoren met de sterkste ruimtelijke impact nodig. Hierbij wordt dan ook verder gewerkt met louter de cijfers van de NACE-BEL 2003 sectoren D, F, G en I. Zoals hierboven gesteld kenden deze in een periode van 4 jaar een netto-aangroei van 7 bedrijven. Indien deze trend zich doorzet, kunnen we voor de periode 2010-2020 een aangroei van 18 bedrijven verwachten binnen deze sectoren. Van deze 18 bedrijven kan men echter verwachten dat 1/2 zich ontwikkelen op een verweefbare locatie (bv. binnen bestaand woonweefsel), waardoor voor 1/2, 9 bedrijven een geschikte locatie dient worden aangeboden. Voor de periode 2010-2020 kan men aldus rekenen op een bijkomende vraag van 6 x 2.000 m² = 1,8 ha. Een gemiddelde oppervlakte van 2.000 m² is hierbij een redelijke maatstaf.

27

De opgenomen sectoren zijn D, F, G (50.2, 50.4 en 52.7) en I (60.2 en 63.1). Aantal opgerichte, actieve en verdwenen BTW-plichtige ondernemingen, gebaseerd op het bedrijfsregister, per jaar, gemeente, economische activiteit (NACE-BEL) en type onderneming/rechtspersoon: gegevens voor gemeente Zwalm periode 2003-2007. (NACE-BEL codering 2003) Bron: NIS 28

123


GRS ZWALM

In de periode 2000-2009 zijn netto 50 bedrijven bijgekomen in Zwalm. In totaal over 10 jaar waren er 328 starters. (gemiddeld 33 per jaar). 29 Dit toont aan dat Zwalm een dynamische en ondernemender bevolking bevat. Ten einde een begeleiding te kunnen bieden aan de startende bedrijven, met een lagere instapdrempel, wenst de gemeente te voorzien in een bedrijvencentrum. In een bedrijvencentrum kunnen startende ondernemingen zich aan interessante voorwaarden vestigen. Deze vangt de startende bedrijven op met ruimte voor kantoor en magazijnruimtes. Startende ondernemers en/of bestaande ondernemingen kunnen hierin tijdelijk gevestigd worden. Eens de startende onderneming zich verder heeft ontwikkeld, kan deze zich verder ontplooien op het lokaal bedrijventerrein of op een andere zone-eigen locatie. Het bedrijvencentrum blijft in het beheer van de gemeente die op deze wijze een optimale aanwending van de ruimte nastreeft (geen leegstand bij eventueel falen van de bedrijven).

6.3.2 Aanbod aan bedrijventerreinen In totaal heeft Zwalm drie ambachtelijke zones met een totaal van 4,92 ha. De ambachtelijke zones te Hundelgem (0,46 ha) en Munkzwalm (1,87 ha) zijn volledig volzet.

KMO-zone Munkzwalm

De zone te Munkzwalm is volledig ingenomen door lokale detailhandel. Door de ligging aan de Zwalm aan de steilwand van de vallei, is verdere uitbreiding van deze zone ongewenst.

29

Bron: www.lokalestatistieken.be

124


GRS ZWALM

KMO-zone Hundelgem

De zone te Hundelgem is volledig ingenomen, maar herbergt geen economische activiteiten. Gezien de slechte ontsluiting en de beperkte oppervlakte (0,46 ha), is het opportuun om deze zone op termijn te herbestemmen. De vrijgekomen reserve kan dan alsnog aangewend worden voor verder uitbreiding van een lokaal bedrijventerrein of voor de bestendiging/uitbreiding van een potentieel zonevreemd bedrijf.

125


GRS ZWALM

KMO-zone ‘den Os’ te Sint-Blasius-Boekel

De derde zone, aan de kruising van de N415 en de N454 is ca. 2,59 ha groot. Deze zone is voor 1 ha gevuld met loodsen waarbinnen geen economische activiteiten worden uitgevoerd. De loodsen worden vandaag louter verhuurd als opslagruimte. De overige ruimte (1,59 ha) wordt ingenomen door weide en een woning. De gemeente wenst dit laatste bedrijventerrein verder te ontwikkelen in functie van de herlokalisatie van (potentieel) zonevreemde bedrijven. Hierbij is het aangewezen dat voor de totaliteit van het gebied, met inbegrip van de uitbreiding, een inrichtingsplan wordt opgesteld. Doel hiervan is de vrije 1,59 ha optimaal aan te wenden voor de nood aan bedrijvigheid in de gemeente (zone zonder de loodsen meegerekend). Dit kan door het hertekenen van de contouren van de gewestplanbestemming zodat de 1,59 ha volledig in rekening kan gebracht worden als aanbod en het terrein zo efficiënt mogelijk kan worden ingericht.

126


GRS ZWALM

6.3.3 Confrontatie van vraag en aanbod aan bedrijventerreinen De vraag naar ruimte voor bedrijvigheid kan opgesplitst worden naar een aanbod voor de herlokalisatie van zonevreemde bedrijven en de ruimte voor startende bedrijven. Vraag aan ruimte voor (potentieel) zonevreemde bedrijven - Aanbod voor herlokalisatie (10 bedrijven) - Vrijwillige herlokalisatie Ruimte voor startende bedrijven - Startende bedrijven - Bedrijvencentrum Totale vraag aan ruimte voor bedrijvigheid

2,28 ha 2,00 ha 0,28 ha 2,3 ha 1,8 ha 0,5 ha 4,58 ha

Tabel 41: vraag bedrijvigheid

Binnen het aanbod kan de vrije ruimte binnen de KMO-zone ‘den Os’ aangewend worden, alsook de ruimte van de KMO-zone te Hundelgem die herbestemd kan worden en zodoende elders aangewend. Op deze manier wordt het aanbod aan bedrijvigheid optimaal gebundeld op één locatie. Ruimte op bestaande bedrijventerrein ‘den Os’ Te herlokaliseren KMO-zone Hundelgem Totaal aanbod aan bedrijvigheid

1,59 ha 0,46 ha 2,05 ha

Tabel 42: aanbod bedrijvigheid

De nood aan ruimte voor bedrijvigheid voor de herlokalisatie van (potentieel) zonevreemde bedrijven en voor nieuw startende bedrijven (samen 4,58 ha) kan niet volledig opgevangen worden door het bestaande aanbod aan bedrijventerreinen (2,05 ha). Ten einde voldoende aanbod hiervoor te voorzien, is een bijkomende nood van ca. 2,53 ha ruimte voor bedrijvigheid nodig.

127


GRS ZWALM

6.4 BEHOEFTE VOOR VOORZIENINGEN Zoals vastgesteld in het informatief gedeelte van het structuurplan, zijn te Zwalm slechts in beperkte mate voorzieningen aanwezig, nodig voor het functioneren van de gemeente. Verscheidene aanwezige voorzieningen worden daarenboven gekenmerkt door een (gedeeltelijk) zonevreemde ligging. Het is aangewezen om een behoefte te bepalen aan ruimte nodig voor het bestendigen, het eventueel uitbreiden of herlokaliseren van de zonevreemde voorzieningen en het bepalen van de ruimte nodig voor het voorzien van nieuwe voorzieningen.

6.4.1 Potentieel zonevreemde voorzieningen Binnen de gemeente zijn volgende potentieel zonevreemde voorzieningen gedetecteerd: -

-

-

De gemeentelijke begraafplaatsen aan de Sint-Annastraat te Rozebeke (ca. 0,80 ha in agrarisch gebied) en aan de Schoolstraat te Nederzwalm-Hermelgem (ca. 0,30 ha in woonuitbreidingsgebied); Het rust- en verzorgingstehuis ‘Huize Roborst’ en het centrum voor kind- en gezinsgerichte begeleiding ’t Roborstje’ aan de Kloosterstraat te Roborst (ca. 0,63 ha in agrarisch gebied, rest in woongebied met landelijk karakter); De lagere school en de instelling voor bijzondere jeugdzorg ‘Huize Ten Berg” aan de Latemdreef te Sint-Maria-Latem (ca. 1,10 ha in agrarisch gebied); Het gemeentelijk containerpark aan de Borstekouterstraat te Roborst (ca. 0,35 ha in vallei- of brongebied).

De totale zonevreemde oppervlakte aan voorzieningen in de gemeente bedraagt aldus ca. 3,18 ha. Het rust- en verzorgingstehuis ‘Huize Roborst’ en de instelling voor bijzondere jeugdzorg ‘Huize Ten Berg’ wensen binnen hun bestaande terreinen uit te breiden in functie van activiteiten binnen de zorgsector. Het gemeentelijk containerpark te Roborst wordt geconfronteerd met een nijpend plaatsgebrek en een moeilijk bereikbare ligging waardoor een eventuele herlokalisatie dient te worden onderzocht. In samenspraak met het gemeentebestuur van Horebeke zal er gekeken worden naar een oplossing die toelaat een gecombineerd containerpark voor beide gemeenten te realiseren.

6.4.2 Woon- en zorgcentrum De gemeente en het OCMW van Zwalm beschikken zelf niet over woonvoorzieningen voor ouderen. Er bevindt zich wel een erkende instelling onder privaat initiatief op het grondgebied van de gemeente, namelijk Huize Roborst dat erkend is als Autonoom Rustoord en als Autonoom Rust- en Verzorgingstehuis. Huize Roborst is momenteel gevestigd in een deelgemeente van Zwalm, Roborst. Het betreft een bejaardentehuis en kortverblijf voor valide, mindervalide en demente bejaarden met als capaciteit 98 erkende bedden. Gezien de toenemende vergrijzing die ook duidelijk tot uiting komt in de bevolkingsprognose voor Zwalm, wil de gemeente in samenwerking met Huize Roborst over een zone beschikken waar een woonzorgzone volgens de visie van het woonzorgdecreet kan worden opgericht. Deze woonzorgzone

128


GRS ZWALM

voorziet bijkomende woon- en verblijfvoorzieningen voor bejaarden en biedt ruimte voor de toekomstige behoefte in de zorgsector. Het creëren van een woonzorgzone die beantwoordt aan alle voorzieningen van het decreet, kan echter moeilijk gerealiseerd worden op de huidige site in Roborst die bovendien gedeeltelijk zonevreemd is gelegen in agrarisch gebied. Het realiseren van een woonzorgzone – of netwerk vraagt immers een verdubbeling van de bestaande capaciteit. In onderstaande tabel worden de huidige voorzieningen opgelijst, evenals de voorzieningen binnen de visie op de toekomstige woonzorgzone. Huidige voorzieningen Rusthuis RVT Kortverblijf

Pers. 42 53 3

Opp (volgens VIPAreglementering) 65m²/bew. 2.730m² 65m²/bew. 3.445m² 65m²/bew. 195m²

Visie binnen woonzorgzone

Pers.

Opp (volgens VIPAreglementering)

Woonzorgcentrum Kortverblijf Dagverzorgingscentrum Kleinschalig wonen voor personen met dementie Assistentiewoningen

100 10 20 50

65m²/bew. 65m²/bew. 65m²/bew. 65m²/bew.

6.500m² 650m² 1.300m² 3.250m²

39 219

70m²/flat

2.730m² 13.130m²

Totaal 98 6.370m² Tabel 43: bestaande en gewenste ouderenvoorzieningen te Zwalm

De woonzorgzone zou met alle woonvoorzieningen een totale vloeroppervlakte vragen van ongeveer 15.200m², wat meer dan een verdubbeling is dan de huidige capaciteit en vloeroppervlakte. Bij deze vloeroppervlakte zijn alle diensten inbegrepen voor wat betreft RVT en woonzorgcentrum. Binnen de woonzorgzone is het echter ook de bedoeling dat aanvullende diensten (recreatieve voorzieningen, lokaal dienstencentrum, facilitaire diensten zoals seniorenrestaurant, kinderopvang, thuiszorgdiensten, …) aan deze site worden toegevoegd. Daarnaast wordt er eveneens naar gestreefd om ook een deel van de sociale huisvesting aan te passen aan de woonbehoeften van ouderen en deze ook te lokaliseren binnen of nabij de woonzorgzone. Dit betekent dat de geschatte vloeroppervlakte van 13.130 m² nog sterk zal worden uitgebreid. Op de huidige site van het rusthuis te Roborst zijn momenteel slechts beperkt uitbreidingsmogelijkheden aanwezig. De site is volgens het gewestplan deels gelegen in woongebied met landelijk karakter en deels in agrarisch gebied. Bovendien is Roborst in het provinciaal ruimtelijk structuurplan niet geselecteerd als woonkern zodat de oprichting van een woonzorgzone, die meer dan een verdubbeling van de bestaande zorgcapaciteit vraagt, hier ruimtelijk niet geschikt is en tevens de ruimtelijk draagkracht van het landelijke dorp Roborst dreigt te overschrijden. Dit houdt in dat de bestaande capaciteit aan rusthuisbedden van Roborst naar Munkzwalm zal verhuizen. De bestaande zorginstelling van Huize Roborst is een historisch ontstane zorgcomponent verbonden aan een erfgoedcomponent, namelijk het vroegere klooster. Bij verplaatsing van de rusthuisbeddencapaciteit zal aldus een nieuwe zorgfunctie binnen de bestaande site worden ingevuld op het niveau van het dorp Roborst. Voor de oprichting van een nieuwe woonzorgzone gaat de voorkeur uit naar een nieuwe inplanting te Munkzwalm. Binnen Munkzwalm bevinden zich immers de belangrijkste gemeentelijke openbare diensten, zoals gemeentehuis, OCMW, post, bibliotheek, politie,… en heel aantal winkels. De nabijheid van winkels, openbare diensten en recreatieve voorzieningen is een belangrijke ruimtelijke randvoorwaarde is voor de goede werking van een woonzorgzone. Bovendien is Munkzwalm als hoofddorp geselecteerd binnen het provinciaal ruimtelijk structuurplan en kan de realisatie van een woonzorgzone kernversterkend werken waarbij de cluster van lokale

129


GRS ZWALM

voorzieningen die reeds aanwezig is in deze dorpskern, verder versterkt wordt. Een woonzorgzone zal tenslotte ook bijdragen aan de leefbaarheid van de buitengebiedkern door bij te dragen aan het sociale draagvlak op lokaal niveau. Rekening houdende met enerzijds het landelijk karakter van Zwalm waardoor de bouwhoogte beperkt zal worden tot gemiddeld twee bouwlagen en anderzijds om ook een deel van de sociale huisvesting aan te passen aan de woonbehoeften van ouderen en deze te lokaliseren binnen de woonzorgzone, wordt geschat dat een oppervlakte van minimum 2,5 ha nodig zal zijn om deze woonzorgzone te kunnen realiseren. Onderstaande tabel geeft een zeer ruwe raming van de benodigde oppervlakte. Bij deze geschatte oppervlakte is er tevens aandacht voor het voorzien van kwalitatieve buitenruimtes. Oppervlakte voorzieningen ouderen (footprint)

ca. 7.500m²

Aanvullende voorzieningen (polyvalente zaal, ca. 5.000m² kinderopvang, restaurant,…) Aangepaste sociale huisvesting ca. 6.000 m² (15 WE x 400 m²) Buitenruimte (incl. straten, openbare ruimte, ca. 6.500 m² binnenplein,… TOTAAL

ca. 2,5 ha

Tabel 44: schatting ruimtebehoefte woonzorgzone

6.4.3 Behoeftebepaling zorgvoorzieningen voor ouderen Voor de meeste voorzieningen van het woonzorgdecreet wordt voor de toepassing van de programmatiecijfers uitgegaan van bevolkingsprojecties. De bevolkingsprojecties die gehanteerd worden voor toepassing van de programmatie worden vastgelegd bij ministerieel besluit. Gezien de belangrijke inwerking van het woonzorgdecreet op de programmacijfers en dus ook hun ruimtelijke doorwerking, wordt de behoefte aan ouderenvoorzieningen met behulp van deze cijfers aangetoond. Kort samengevat zijn voor de toepassing van de programmatiecijfers voor de diensten voor gezinszorg, de diensten voor oppashulp, de lokale en regionale dienstencentra, de serviceflatgebouwen, de dagverzorgingscentra, de centra voor kortverblijf en de woonzorgcentra in de Vlaamse Gemeenschap de bevolkingsprojecties van de Studiedienst van de Vlaamse Regering vastgelegd. Met het ministerieel besluit van 23 september 2011 werden de bevolkingsprojecties vanaf 2017 tot en met 2021 uit de “SVR-projecties van de bevolking en de huishoudens voor Vlaamse steden en gemeenten, 2009-2030” gepubliceerd door de Studiedienst van de Vlaamse Regering op 2 maart 2011, vastgelegd als basis voor de programmatie van 2012 tot en met 2016. De SVR-2009-2030 bevolkingsprojecties zijn bevolkingsprojecties per gemeente, uitgevoerd door het toenmalige Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudies van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, thans Studiedienst van de Vlaamse Regering. Daarnaast hanteren we ook het cijfermateriaal dat door Dexia voor de gemeenten en OCMW’s, alsook voor de Social Profitorganisaties in de Zorgsector ter beschikking wordt gesteld aan de hand van het ‘Socio-Demografisch Profiel van de gemeente’. Dit werd ter beschikking gesteld van de gemeente Zwalm op 11 april 2011 en bevat heel recente gegevens over de demografische en sociale

130


GRS ZWALM

problematiek van de gemeente. De positionering van de gemeente ten opzichte van relevante gemiddelde waarden versterkt deze analyse. 6.4.3.1 Programma voor het Woonzorgcentrum

1. Binnen Vlaanderen Uit de recente cijfers van de Studiedienst van de Vlaamse Regering blijkt dat in het Vlaamse Gewest het aandeel 65-plussers zal stijgen van 16,7% in 2000 tot 23,9% van de bevolking in 2030 en dat het aantal 80-plussers in deze periode zal vermenigvuldigd worden met 2,34. 2000 Totale bevolking

65 tot 79 jaar

80 jaar en ouder

100%

100%

100%

16,1%

16,5%

15,6%

2.033.124 1.919.477 1.897.079 1.864.235 34,2%

40 tot 64 jaar

2030

1.012.767 1.002.857 1.077.444 1.034.128 17,1%

15 tot 39 jaar

2020

5.940.251 6.239.394 6.545.045 6.619.958 100%

0 tot 14 jaar

2010

30,8%

29,0%

28.2%

1.900.544 2.182.273 2.232.323 2140 277 32,0%

35,0%

34,1%

32,3%

791.932

822.562

938.676

1.109.283

13,3%

13,2%

14,3%

16,8%

201.884

312.225

399.523

472.035

3,4%

5,0%

6,1%

7,1%

Tabel 45: prognoses SVR 2000-2030

131


GRS ZWALM

2. Specifieke cijfers voor Zwalm Voor de cijfers van Zwalm baseren we ons op de cijfers van het Dexia-rapport: Socio-Demografisch Profiel Zwalm, 11 april 2011. ZWALM

2010 2015

2020 2025

Verschil 2010

Minder dan 15 jaar 15-39 jaar 40-65 jaar 65-79 jaar 80 jaar en meer Totale bevolking

1226 1170

1137 1128

-98

-8,0%

2214 2968 1037 366 7811

2084 2845 1255 504 7825

-138 -300 398 139 1

-6,2% -10,1% 38,4% 38,0% 0,0%

2111 2993 1103 455 7832

2076 2668 1435 505 7812

2025- Verschil in % 20252010

Tabel 46: prognoses Zwalm (Dexia-rapport)

Hieruit blijkt dat de totale bevolking in de aangegeven tijdspanne (2010 – 2025) stabiel blijft in aantal. Alleen het aandeel 65-plussers zal fors stijgen ten nadele van de jongere generaties. Bovendien maakt deze tabel duidelijk dat in Zwalm het aandeel 65-plussers nog vlugger zal stijgen in vergelijking met het Vlaams Gewest. (zie vorige tabel), namelijk van 17,8% in 2010 tot 24,8% van de totale bevolking in 2025 (het percentage is dus hoger dan het Vlaams Gemiddelde). In de volgende tabel worden de bevolkingsvooruitzichten voor Zwalm van de bevolking ouder dan 65 jaar op middellange termijn (2010 -2025) geprojecteerd. ZWALM

2010

2015

2020

2025

Verschil 2010

2025- Verschil in % 20252010

65-69

341

466

540

539

198

58,1%

70-74

365

316

434

507

142

38,9%

75-79

331

321

281

389

58

17,5%

80-84

206

262

258

231

25

12,1%

85-89

114

131

172

174

60

52,6%

90-94

35

53

62

85

50

142,9%

>95

11

9

12

15

4

36,4%

Bevolking>65 jaar

1.403 1.558 1.759 1.940 537

38,3%

Tabel 47: prognoses vegrijzing Zwalm (Dexia-rapport)

132


GRS ZWALM

Ook hieruit kan duidelijk afgeleid worden dat de veroudering in Zwalm in de komende 15 jaar nog sterker zal doorwegen in vergelijking met het Vlaams Gewest, met een enorme aangroei van de bevolkingsgroep 90+.

3. Programmatie (bijlage XII van het Stambesluit, art. 2-4) Inleiding Net zoals elke gemeente is ook Zwalm gebonden aan de programmacijfers en de evaluatiecriteria die door de Vlaamse Overheid worden bepaald. Hieronder vindt u ter informatie de artikels uit het Stambesluit:

Art. 2 Het programma voor de woonzorgcentra bestaat uit programmacijfers en uit evaluatiecriteria. Art. 3 §1. De programmacijfers voor de woonzorgcentra worden als volgt bepaald : -

1 woongelegenheid per 100 ouderen in de leeftijdsgroep 65 tot 74 jaar; 4 woongelegenheden per 100 ouderen in de leeftijdsgroep 75 tot 79 jaar; 12 woongelegenheden per 100 ouderen in de leeftijdsgroep 80 tot 84 jaar; 23 woongelegenheden per 100 ouderen in de leeftijdsgroep 85 tot 89 jaar; 32 woongelegenheden per 100 ouderen in de leeftijdsgroep 90 jaar en ouder.

Het aldus bekomen aantal woongelegenheden wordt vermenigvuldigd met 1,047. § 2. Voor de toepassing van de programmacijfers, vermeld in paragraaf 1, wordt uitgegaan van de bevolkingsprojectie voor het vijfde jaar dat volgt op het jaar van de aanvraag van een voorafgaande vergunning. Die bevolkingsprojectie wordt door de minister vastgelegd en moet minstens aan de volgende voorwaarden voldoen: -

ze is per afzonderlijk kalenderjaar opgesteld; ze is specifiek voor het Nederlandse taalgebied en het tweetalige gebied Brussel- Hoofdstad berekend; ze is regionaal tot op het niveau van de gemeenten binnen het Nederlandse taalgebied gedifferentieerd; ze is volgens de leeftijdsgroepen 65 tot 74 jaar, 75 tot 79 jaar, 80 tot 84 jaar, 85 tot 89 jaar en 90 jaar en ouder opgesteld.”

Art. 4 De evaluatiecriteria voor de woonzorgcentra worden door de minister vastgelegd. De minister houdt daarbij onder meer rekening met : -

-

de verhouding van het totale aantal voorafgaand vergunde en gerealiseerde opnamemogelijkheden tot het programmacijfer voor de gemeente in kwestie en/of voor de regio; het huidige of toekomstige profiel van het centrum; de relatie met andere voorzieningen voor ouderen in het beoogde werkingsgebied, de visie op wonen, leven en verzorgen in het centrum, de verwachte rentabiliteit en prijszetting de professionele kwaliteitsgaranties van de initiatiefnemer.”

133


GRS ZWALM

4. Programmatie in de gemeente Zwalm Erkenningen In 2009 was in Zwalm (WZC Huize Roborst) erkenning voor 93 woongelegenheden. Erkenningsaanvragen en programmatie (=huidige ruimte voor de creatie van nieuwe wooneenheden) Door systematische uitbreiding heeft Huize Roborst de voorbije jaren de programmatie voor Zwalm kunnen volgen en invullen. In 2008 nog werden 6 extra woongelegenheden gecreëerd. Vanaf september 2011 worden 8 bijkomende wooneenheden in gebruik genomen. Hierdoor zal de programmatie voor 2011 (108 plaatsen) ingevuld worden tot 103 woongelegenheden. Met deze laatste uitbreiding zal Zwalm een uitrustingsgraad voor woonzorgcentra hebben van 95,4%. Dit biedt de garantie dat de Zwalmse ouderen momenteel ook effectief in Zwalm kunnen opgevangen worden, indien zij zwaar zorgbehoevend worden.

Evolutie van het aantal “geprogrammeerde woongelegenheden” voor woonzorgcentra (cijfers voor Zwalm) = toepassing van de programmatieregels op de bevolkingsvooruitzichten:

135

130

125

120

115

110

2020

2019

2018

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2011

105 2010

Geprogrammeerd 104 107 108 111 114 119 121 122 123 125 129 132

2009

Dienstjaar 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Tabel 48: evolutie programmacijfers voor woonzorgcentra te Zwalm

Bovenstaande tabel en grafiek geeft aan dat de vergrijzing dusdanig snel evolueert dat een substantiële uitbreiding zich zal opdringen in de nabije toekomst. Zo zullen er in 2015 reeds 121 wooneenheden in de programmatie beschikbaar zijn. Tegen 2020 zullen er volgens de programmatie al 132 woongelegenheden erkend kunnen worden door de initiatiefnemers van een WZC in Zwalm.

5. Programmavoorstel voor het Woonzorgcentrum in het WUG Decoenestraat Aangezien het de ambitie is om ook in de toekomst de nodige garanties te bieden op vlak van capaciteit, wordt een nieuw woonzorgcentrum gewenst te Munkzwalm.

134


GRS ZWALM

Vandaag en ook in de toekomst wenst de gemeente te blijven meewerken aan tal van zorgvernieuwende initiatieven die helpen om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten functioneren mits de nodige ondersteuning van thuiszorg en transmurale zorg zoals kortverblijf, dagverzorging, nachtzorg en trajectbegeleiding in samenwerking met alle actoren. Alleen als de thuiszorg niet meer haalbaar is kan de opname in de zorgkern een oplossing brengen. Door de differentiatie in de woonzorgzone wenst men de zorgkern samen met alle andere woonvormen deel laten uitmaken van één leefgemeenschap. De drempel naar het woonzorgcentrum moet zo laag mogelijk gehouden worden. Dit betekent enerzijds de integratie van het woonzorgcentrum in de plaatselijke gemeenschap en anderzijds het ter beschikking stellen van alle mogelijke faciliteiten aan die gemeenschap. Binnen de woonzorgzone met een uitgebalanceerd aanbod aan assistentiewoningen, aangepaste woningen voor ouderen, dagverzorgingcentrum, kortverblijf, nachtzorg en het creëren van een veilige zone waar 24-uurs zorgpermanentie kan worden gegarandeerd, moet het langer zelfstandig wonen met zorgondersteuning voor een grotere groep ouderen mogelijk blijven. De gemeente gelooft sterk in het creëren van een vangnet binnen een woonzorgnetwerk met alle beschikbare partners in een samenwerkingsconcept. Daarom wordt voorgesteld, op voorstel van Huize Roborst die de zorgverlening in Zwalm uitoefent, om het aantal woongelegenheden in het WZC iets bescheidener in te schatten dan de voorziene programmatie, met een minimale capaciteit van: • • • •

115 woongelegenheden vanaf 2017 (in plaats van 121) 125 woongelegenheden vanaf 2020 (in plaats van 132) 130 woongelegenheden vanaf 2025 (nog geen cijfers beschikbaar) 140 woongelegenheden vanaf 2030 (nog geen cijfers beschikbaar)

6.4.3.2 Programma voor het centrum voor Kortverblijf Op bepaalde momenten is het niet mogelijk voor ouderen om thuis te blijven. Mantelzorgers zijn soms niet in de mogelijkheid om de continuïteit van thuiszorg te waarborgen. Dikwijls is dit het geval bij vakantie of ziekte van mantelzorgers, maar ook na opname van de oudere in het ziekenhuis. De maximumperiode van kortverblijf bedraagt 3 maand. Net zoals bij de programmatie van de woonzorgcentra is ook de programmatie voor een centrum voor Kortverblijf gereglementeerd. Momenteel heeft Huize Roborst alle beschikbare plaatsen binnen de programmatie opgenomen. Dit gaat momenteel over slechts 3 bedden voor Zwalm. Dagdagelijks wordt echter vastgesteld dat, vooral ingevolge de steeds korter wordende ziekenhuisopnames, de vraag naar kortverblijf toeneemt. De gemeente is echter volledig afhankelijk van de erkenningscapaciteit die de Vlaamse Overheid aanbiedt. Samen met andere vormen van herstelverblijf en respijtzorg wordt een initiatief in die richting overwogen op de bestaande site in Roborst. 6.4.3.1 Programma voor het Dagverzorgingscentrum Een DVC biedt opvang en verzorging overdag aan ouderen. Het centrum neemt dus tijdelijk de opvang en zorg over van de mensen die normaal thuis voor de zorg op zich nemen (mantelzorgers of professionele thuiszorgdiensten). Een oudere kan één of meerdere dagen per week naar een dagcentrum gaan. Het centrum organiseert activatie-, revalidatie- en ontspanningsactiviteiten en

135


GRS ZWALM

voorziet er sociale contacten. Wie er de hele dag verblijft, kan er ook warm eten. Een DVC biedt ook vervoer aan van en naar het centrum. Zo bieden de centra een oplossing voor wie thuis wilt blijven wonen, maar niet elke dag op iemand kan reken voorverzorging of andere ondersteuning. Mensen die wonen in de woonzorgzone kunnen zo langer thuis blijven wonen.

1. Programma voor Zwalm Een van de evaluatiecriteria voor het verkrijgen van een capaciteitsuitbreiding als dagverzorgingscentrum is: voldoende ruimte in de programmatie in de overeenstemmende regio. De regio wordt als volgt bepaald: •

•

voor een gemeente met minder dan 10.000 ouderen: de gemeente en de aangrenzende gemeenten, met uitzondering van die aangrenzende gemeenten met meer dan 10.000 ouderen waarvan het programmacijfer overschreden is; voor een gemeente met 10.000 ouderen of meer: de gemeente zelf.

Gemeente

bevolkingsprojecties 2016 65j+

Zwalm Horebeke Oosterzele Brakel

1.588 442 2.494 3.088

65-69j

70-79j

476 133 689 849

655 180 1.060 1.198

80-89 392 99 638 861

90j+ 66 30 107 181

programmacijfer 2011 5 5 6 7

Tabel 49: programmacijfers voor dagverzorgingscentra

In de praktijk wordt door woonzorgcentra een dagverzorgingscentrum uitgebaat met een aantal erkende en een aantal niet erkende plaatsen, zodat een haalbare exploïtatie kan worden gerealiseerd. Zo is een dagverzorgingscentrum een noodzakelijke schakel in de ketenzorg die een woonzorgzone kan bieden als ondersteuning van de thuis- en mantelzorg. 6.4.3.1 Programma voor het assistentiewoningen Echtparen of alleenstaande ouderen die wensen te wonen in een toegankelijke woonomgeving en die bewust kiezen voor een woonomgeving waar levenslang wonen gegarandeerd kan worden,zijn de prioritaire doelgroep voor assistentiewoningen. Deze assistentiewoningen hebben bij voorkeur een bouwkundige verwevenheid met het dagverzorgingscentrum waar ze overdag indien gewenst naartoe kunnen. Ook de andere faciliteiten van het woonzorgcentrum dienen drempeloos bereikbaar te zijn.

1. Programma voor Zwalm Binnen Zwalm heeft vzw Huize Roborst momenteel voor 39 serviceflats een voorafgaande vergunning. Binnen het woonzorgdecreet zullen serviceflats niet meer erkend kunnen worden. Er zal een regeling komen om de vooraf vergunde serviceflats te reconverteren tot assistentiewoningen. De uitvoeringsbesluiten zijn nog niet gestemd. Rekening houdend met het bereiken van het sociaal objectief en met het segment ‘bescheiden woningen’, moet een percentage van de assistentiewoningen worden gerealiseerd in samenwerking met een Sociale Huisvestingsmaatschappij.

136


GRS ZWALM

Gemeente

bevolkingsprojecties 2016 60j+

Zwalm

2.147

60-74j 1.383

75-79j

80-84j

307

256

85-89j 136

90j+ 66

programma -cijfer 2011

43

Tabel 50: programmacijfers voor assistentiewoningen

Naast de 39 voorafgaand vergunde serviceflats, kunnen er nog 4 extra worden vergund tot een totaal van 43. De verhouding van de effectieve programmatie van assistentiewoningen, respectievelijk ‘sociale assistentiewoningen’ in het WUG zal afhangen van het sociaal objectief en het segment bescheiden woningen.

6.4.4 Behoefte aan ruimte voor sport en jeugd. Zwalm bevat slechts een beperkt recreatief aanbod binnen de gemeente voor de lokale bevolking. Zo bevat de gemeente naast de gemeentelijke sporthal met bijhorend grasveld, nog slechts drie andere sportterreinen. Volgende sportterrreinen te Zwalm zijn zonevreemd: -

-

Het voetbalterrein van WIK te Boekel gelegen in herbevestigd agrarisch gebied. Dit bevat een oefenveld en een wedstrijdveld gecombineerd met een sportlokaal. Het geheel heeft een bestaande ruimte-inname van ca. 1,42 ha. De hondenschool te Nederzwalm-Hermelgem gelegen in herbevestigd agrarisch gebied. Dit bevat een oefenveld met bijhorend een sportlokaal. De bestaande ruimte-inname bedraagt ca. 0,63 ha.

Het voetbalcomplex van SK Munkzwalm is gelegen in een gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en heeft moeilijkheden tot het verkrijgen van de nodige stedenbouwkundige vergunningen voor de eigen ontwikkeling. Het terrein bevat drie volwaardige voetbalvelden, een oefenveld, begeleidende infrastructuur, maar geen degelijke parking. De bestaande ruimte-inname bedraagt ca. 3,5 ha. Binnen het gemeentelijk sportbeleidsplan is een gebrek aan buurtsportpleintjes naar voren gekomen. Dit punt komt eveneens terug in het jeugdbeleidsplan waar een tekort aan lokale speelruimte is vastgesteld naast de nood aan een speelbos, een jeugdhuis en fuifruimte.

137

Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Informatief gedeelte Zwalm April 2012

Recommend Documents