Geluk, zelfzorg en Levenskunst Een empowerende existentiële visie Dr. Gerbert Bakx
De school van het leven Volwassen geluk Kinderlijk geluk
Socratische methode Periode van chaos, turbulentie, wanorde, stress, lijden, depressie... ‘Initieel trauma’, Freud, Lacan, Levinas… Elke levenskunst: 1. Hoe omgaan met lijden? 2. Hoe omgaan met het leven? Kunst, géén wetenschap!
Einstein en de monnik… bewustwording
Subjectieve ervaring
Objectieve kennis
Ervaringen (‘aanvoelen’)
Voorstellingen Conceptuele blik Verklarend weten Creëren van hypothesen Analyse, inzicht Logica - Argumenteren Theorieën – Verklaringen Wetmatigheden - wetenschap => ‘Disenchantment’
Poëtisch-mystieke blik Creëren van ervaring van schoonheid Verbinding - Contemplatie Verrukking - Emerveillement Liefde – Geluk - Overgave Levenskunst => ‘Enchantment’
Kritische functie
Ervaringsfunctie
Intuïtief inzicht
Intuïtieve beleving
Begin
De wetenschappelijke logica • De wetenschappelijke logica stelt ons voor twee problemen: • 1) zij heeft gelijk • 2) zij heeft niets begrepen
• Wetenschap verklaart maar begrijpt niet, • Zij leidt tot kennis maar niet tot wijsheid • Zij leidt tot overleven maar niet tot gelukkig leven
Verklaren of begrijpen… Schilderij
Wetenschap: analyse, oorzaken, logica, verklaren
Tango
Psychische Liefde, toestanden, depressie ervaringen
Poëtische blik: synthese, interpretatie, begrijpen, inleven, empathie
Scheikunde
Spieren, biochemie
NeuroNeurologie transmitters
De wetenschappelijke logica • Wetenschap werkt goed voor levenloze objecten die reageren op grond van wetten en oorzaken • … veel minder goed voor levende organismen • … helemaal niet goed voor de mens die handelt op grond van vrije keuzes en oordelen • De ‘wetenschap’ van de mens komt dan ook grotendeels neer op statistiek en kansberekening • Heidegger: we kunnen de mens niet begrijpen met de logica (de wetenschap) van de dingen • Levinas: proberen de mens te begrijpen, is proberen hem te reduceren tot een begrijpbaar ding. Daardoor maken we hem als mens dood.
Orfeus en Euridice… • Door onze koele wetenschappelijke blik zijn wij als Orfeus die zijn geliefde Euridice verloren is… • … die de bron van zijn bewondering, zijn verrukking en zijn geluk was • … zodat wij als Orfeus somber en teneergeslagen (depressief) achterblijven. • Geluk is de aanschouwing van schoonheid … • … niet alleen van vrolijk makende schoonheid • … maar ook van tragische schoonheid
Verklaren of begrijpen… • Het leven en de mens blijven een mysterie • Ervaringen als schoonheid, liefde, enthousiasme en geluk blijven een onvatbaar mysterie • De wetenschap van de neurotransmitters en de receptoren kan ons niet helpen om betere dansers, betere minnaars of betere levenskunstenaars te worden • Wat de impasse van de psychiatrische behandeling verklaart…
Structuur van depressie
Structuur van het lijden Feitelijkheid Aanleiding, pijn ‘Oorzaak’ Realiteitsprincipe
Pessimistische mindset: => negatief oordeel, lijden (“Verlies”, “mislukking”, “tegenslag”, “belediging”, “gemis”, …)
Sombere stemming
Automatische gedachten (“nooit, overal, altijd, niemand”, afwezigheid van toekomst)
Lijden - Stress- Burn-out Verslaving Depressie Suïcide
Lijden: terugtrekking op zichzelf
Slachtofferdenken: zichzelf steeds weer opnieuw voeden met wrok, haat, zelfgegenereerde negativiteit…
Martin Seligman • Martin Seligman: ‘learned helplessness’ • een depressief gedragspatroon is het gevolg van het geloof in het idee van machteloosheid, hopeloosheid, geen keuze, gevangen zijn. • … zelfs als men niet ‘echt’ gevangen is!!!
Martin Seligman • … vaak mede in stand gehouden door een maatschappelijk en (pseudo-) wetenschappelijk discours over zwakte, kwetsbaarheid en onmacht • Hopeloosheid is geen gevolg van depressie, het IS de (existentiële definitie van) depressie!
De vele gezichten van depressie De mens kan zich in tal van situaties hopeloos en gevangen voelen: • • • •
materieel: armoede, onoverzienbare schuldenberg… lichamelijk: ziekte, invaliditeit… affectief: affectieve armoede… professioneel: een ‘job’ met eindeloze regels en procedures en met een prestatiemoraal … • sociaal: ongelijkheid, uitbuiting of uitsluiting… • mentaal: bepaalde overtuigingen, gewoonten, normen… • existentieel: onzekerheid, zinloosheid…
Structuur van welzijn
Structuur van welzijn •
Het reflectieve brein van de mens kan leren enthousiast en verliefd te worden door geleidelijk te leren het mysterie in dingen, in mensen, in het leven te zien…
Enthousiasme Contemplatie Enchantment Waarderen, dankbaarheid
Glimlachen, aanvaarden
Ontdekken: aandacht, belangstelling Aanleiding Gebeurtenis ‘Oorzaak’
Optimistisch oordeel: mogelijkheid, openheid, “ja”-zeggen positieve ervaring!
Welzijn, geluk: openheid Bevrijding van de innerlijke wereld (de ziel) van angsten, obstakels, twijfel, zelfverdediging, wrok, haat…
… om nieuwe patronen voor een waardevol leven mogelijk te maken: weigeren het laatste woord aan de negativiteit te laten!
Uit de depressie …
Depressie als kans • Depressie is een zo frequent en zo stereotiep patroon (ook bij dieren, cfr. Seligman) dat het evolutionair een zin moet hebben! • Depressie kan existentieel altijd gezien worden: als een uitnodiging om stil te staan en na te denken als een ontdekkingsreis (Ulysses, Dante…) als het verlaten van een cocon als een tabula rasa: het loslaten van illusies als een bevrijdende en constructieve deconstructie als een creatieve hopeloosheid als de pijn bij een (her)geboorte… als de winter die een nieuwe lente aankondigt…
Depressie als kans • Depressie is de ziel die tot je spreekt, op een manier die het best je aandacht trekt. • Niet alleen ‘luisteren naar het lichaam’, maar vooral luisteren naar de ziel: • • • • • • •
Te veel tijd in onbelangrijke dingen? Te veel afhankelijk van het oordeel van anderen? Te veel identificatie met taken, functies en rollen? Te veel leven als slaaf en te weinig als vrij mens? Relatieleven te arm? Wat betekent het leven? Waarom leef je nog?
Uit de depressie… Artsen kunnen dingen doen voor het lichaam (‘luisteren naar het lichaam’)
Patiënten kunnen andere dingen doen voor de ziel (‘luisteren naar de ziel’): De effectiefste manier om liefde en geluk te ervaren is liefdevolle gevoelens te ontwikkelen en te beleven
Uit de depressie… 1. Bewuster leven: automatische (‘negatieve’, ‘zwarte’) gedachten waarnemen en aanvaarden Probeer automatische ‘negatieve’ gedachten of gevoelens niet weg te duwen of te ontlopen maar aanvaard de interne criticus als een vriend die u aan het denken wil zetten … (mindfulness, ACT) Stop de oorlog: aanvaarden wat is: je bent niet je emoties, je bent niet je gedachten… … je bent de ruimte waarin emoties en gedachten zich voordoen
Uit de depressie… 2. Creëren van een waardegerichte toekomstvisie: Depressie wordt in grote mate bepaald door het idee van (afwezigheid van) toekomst Een robuust en duurzaam, volwassen geluk is niet afhankelijk van de aanwezigheid van bezittingen, status of andere uiterlijkheden… … maar is het gevolg van een waardegericht en toekomstgericht leven (reflectief brein, ACT) Aan welke waarden wil ik mijn leven wijden? Welke zin wil ik aan mijn leven geven? Wie kan mij hierbij inspireren? Wie wil ik zijn?
Uit de depressie… 3. Cultiveren van dankbaarheid: Zo lang u leeft zijn er redenen om dankbaar te zijn! Dankbaarheid is de weg naar geluk Seligman: dankbaarheidsbrief aan iemand die iets goeds gedaan heeft in uw leven Seligman: dankbaarheidsoefening: noteer elke avond 5 zaken die goed gingen Als we ons voeden met de energie van al wat goed gaat, hebben we de kracht om het hoofd te bieden aan al wat minder goed gaat. Alles wordt ofwel een goede herinnering ofwel een goede les: elke ‘mislukking’ is het begin van een succes!
Uit de depressie… 4. Spiritualiteit: creëren van ervaring van schoonheid en van het mysterie Elke ervaring van schoonheid leidt tot vreugde, enthousiasme en dankbaarheid Trainen in het ontdekken en ervaren van schoonheid, ook (en vooral) als die tragisch is…: aanleren en cultiveren van een poëtische blik
Uit de depressie… • ‘Mooi/lelijk’, ‘fijn/vervelend’, ‘leuk/niet-leuk’, ‘gemakkelijk/moeilijk’ zijn geen eigenschappen van dingen of omstandigheden maar van onze taal en ons denken! (oordelen) • Immanuel Kant : • de sublieme ervaring is schoonheid leren ervaren in wat aanvankelijk lelijk leek … • “… door een beweging van de rede”
Uit de depressie… Hoe kun je leren schoonheid te ervaren in kunst, in Mozart, in de natuur, in de mens, in de samenleving, in het hele leven? … niet met drugs, medicatie of andere substanties!!! … maar door het aanleren van een nieuwe taal en een nieuwe openheid! … door inspiratie van ‘meesters’ en andere levenskunstenaars (in gesprekken, boeken, films, therapie…) Socrates: begin met wat je al kent! (verliefdheid!)
Preventie? Geen zaak van psychologen of therapeuten maar van een samenleving van wijze volwassenen waarin jongeren begeleid en geïnspireerd worden om: levenskunst, dankbaarheid en geluk te cultiveren waardegericht i.p.v. emotiegericht te leven een inspirerend toekomstbeeld te koesteren bewust te zijn van het wonder, de schoonheid en het mysterie van het leven • Karl Popper: Optimism is a moral duty!
Meer … Academie voor Levenskunst www.academievoorlevenskunst.be
