GELOOFSVERVOLGING IN DE BIJBEL PROF. DR. W. VERBOOM – PREDIKANTENSYMPOSIUM SDOK – 6 NOVEMBER 2015
INLEIDING
Ik, Johannes, die ook uw broeder ben en deelgenoot in de verdrukking en in het Koninkrijk en in de volharding van Jezus Christus, was op het eiland genaamd Patmos, omwille van het Woord van God en het getuigenis van Jezus Christus. (Openb.1:9) Dit is een van de vele getuigenissen in de Bijbel over de vervolging van mensen die door het geloof Christus werden ingelijfd en Zijn Lichaam vormen. Zij delen in wat Christus voor hen heeft gedaan, maar ook in wat Hem is aangedaan. Vanwege de onlosmakelijke band tussen hen en Christus geldt van hen: Indien zij Mij vervolgen, zij zullen ook u vervolgen. In dat licht staat wat in deze lezing over geloofsvervolging in de Bijbel aan de orde komt. In de afgelopen zomer was ik in de gelegenheid om de Bijbel van Genesis 1 tot Openbaring 22 structureel door te lezen en daarbij te letten op de plaats die het lijden daarin heeft. Na afloop van deze bijzondere vorm van Bijbelstudie kon ik de zucht niet onderdrukken: de Bijbel is een grote lijdensgeschiedenis. Dat is natuurlijk niet waar in die zin dat het alleen maar over lijden gaat. Het gaat ook over vreugde, over de heilsfeiten, over Gods daden in de geschiedenis, over wonderen, enzovoorts. Maar dwars door de Bijbel heen is er een via dolorosa te ontdekken. Ik telde meer dan vijfhonderd concrete voorbeelden van lijden. Van al die vormen van lijden vormt het lijden van de Heere Jezus het hoogtepunt – of dieptepunt. Maar afgezien daarvan wordt in vrijwel ieder Bijbelboek iets van de lijdende gelovigen zichtbaar. In deze lezing wil ik proberen daarvan een kort overzicht te geven en daarna dieper in te gaan op de betekenis van het lijden van mensen die behoren bij de Heere, bij Jezus Christus en bij zijn Lichaam, de gemeente. Ik moet u wel vooraf zeggen dat deze lezing een voorlopig karakter draagt, maar ik hoop dat ik iets van het ontzagwekkende en indrukwekkende van dat lijden bij u kan overbrengen, zoals ik dat ik zelf bij het lezen heb ervaren. We zullen merken dat dit lijden ons als gemeente van Christus ook voor vandaag veel te zeggen heeft. VORMEN VAN LIJDEN
Om zicht te krijgen op de geloofsvervolging is het nodig eerst verschillende vormen van lijden in de Bijbel te onderscheiden. Het blijkt al gauw dat lang niet alle lijden te maken heeft met de geloofsverbondenheid met de Heere of het volgen van Jezus. Zo is er allereerst het lijden van de schepping als gevolg van de zondeval. Zoals daarover wordt geschreven door Paulus in Romeinen 8: de ganse schepping zucht en is als in barensnood. Verbonden daarmee is er het lijden dat afzonderlijke mensen zichzelf aandoen door hun verkeerd en zondig gedrag. Denk aan Jakob die moet vluchten voor Ezau omdat hij hem, evenals hun oude vader, bedrogen heeft. Petrus schrijft in zijn eerste brief over het feit dat mensen terecht gestraft worden omdat zij gezondigd hebben (1 Petr.2:20). Zo kunnen mensen elkaar ook doen lijden zonder dat er een specifieke lijn loopt naar geloof of ongeloof. Een veel voorkomende vorm van lijden is het lijden als gevolg van een zonde tegen God, waardoor Gods straf, Gods toorn wordt opgeroepen. Te denken valt aan de zondvloed of aan Achan en zijn gezin na de inname van Jericho. Dan zien we dat het lijden een oordeel van God kan zijn. Deze vorm van lijden kan een positieve kant hebben, namelijk dat mensen erdoor tot bekering komen. Daarvan zouden veel voorbeelden genoemd kunnen worden. Denk aan het lijden van Israël in de ballingschap, aan de melaatsheid van Mirjam (Num.12) of aan de ziekten in de gemeente van Korinthe vanwege misbruiken rondom het avondmaal (1 Kor. 11). Verder kan het lijden ook een heel eigen bedoeling hebben, zoals het lijden van Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 2 van 10
de melaatse Naäman (2 Kon.5). Dan gaat het er om dat zichtbaar wordt wie de Heere de God van Israël is. En om nog een vorm van lijden te noemen: het kan een beproeving zijn, zoals bij Abraham toen hij Izak moest gaan offeren (Gen.22). Ik ga dus in deze lezing aan deze vormen van lijden voorbij en richt me op die vormen van lijden die het gevolg zijn van het belijden van het geloof in de Heere, de God van Israël, of van de Heere Jezus als de Zoon van God. Daarom gebruik ik niet meer de term lijden, maar de term geloofsvervolging. Daarmee wordt naar mijn inschatting goed weergegeven waar het om gaat. Immers, door heel de Bijbel heen wordt de uitdrukking vervolging gebruikt voor het lijden van Gods kinderen om hun geloof. TERMINOLOGIE
Kijken we naar de woorden die voor geloofsvervolging gebruikt worden, dan zien we dat in het Nieuwe Testament meestal het Griekse woord diokein wordt gebruikt. Diokein betekent letterlijk: iets achterna jagen om het te bereiken. Dat kan positief bedoeld worden, bijvoorbeeld: het najagen van gerechtigheid, vrede of liefde. Maar de specifieke betekenis van het woord slaat op het achterna jagen of achtervolgen van mensen met een kwade bedoeling. In die zin wordt het woord diokein voor geloofsvervolging gebruikt. Bijvoorbeeld in Johannes 15:20: Jezus zegt tegen zijn discipelen: als ze Mij vervolgd hebben, zullen ze ook u vervolgen. Of in Handelingen 9:4 waar Christus tegen Saul zegt op de weg naar Damascus: waarom vervolgt u Mij. In het Oude Testament wordt voor vervolgen het Hebreeuwse werkwoord radaf gebruikt. Ook in de betekenis van iemand achternajagen om hem te grijpen. Zo lezen we van de farao van Egypte dat God zijn hart verhardt om het volk Israël achterna te jagen (Ex.14). Vooral in de psalmen komt deze betekenis van geloofsvervolging voor. Bijvoorbeeld in Psalm 7:2: Heere, verlos mij van al mijn vervolgers. In Psalm 71:11 weergegeven met het woord najagen van de dichter, om hem te grijpen. Het zijn dus deze woorden voor achtervolgen, of vervolgen, met de connotatie van het gebruiken van geweld, die ons ons op spoor zetten om zicht te krijgen op de geloofsvervolging van Gods kinderen. VERVOLGDEN EN VERVOLGERS
Zoals ik in het begin van deze lezing zei, loopt er een spoor van lijden, een via dolorosa, als geloofsvervolging door de Bijbel heen. We bezien nu hiervan enkele voorbeelden. De concrete aanleiding tot vervolging is heel verschillend, maar ten diepste gaat het telkens om het feit dat degene die vervolgd wordt openlijk zijn geloof in de Heere belijdt. Zolang je met de stroom van ongelovigen meeloopt, heb je geen last van vervolging. Pas als je er openlijk voor uitkomt dat je in de Heere gelooft, of dat je bij Jezus behoort, zoals je doop daarvan getuigt, krijg je last. Dan pas je niet meer in de schema van de wereld. Dan geldt: ‘maar gij geheel anders’. We kijken nu eerst naar het Oude Testament. Dan denk ik aan de eerste martelaar Abel, die door zijn broer Kaïn gedood wordt (Gen.4). Of aan Jozef, die door zijn broers als slaaf naar Egypte verkocht wordt (Gen.37). In een heel andere context gaat het bijvoorbeeld om gelovigen als Daniël en zijn vrienden in Babel. Hun geloof in de God van Israël wekt de woede van de vijanden van de Heere op, wanneer zij openlijk voor Hem uitkomen. Naast deze voorbeelden van vervolging van individuele gelovigen kent de vervolging ook een collectief karakter. Te denken valt aan de slavernij van en de kindermoord onder het volk van God, Israël, in Egypte (Ex.1). In het bijzonder zijn het Gods dienaren, of Zijn gezalfden, die worden vervolgd. Psalm 2 zingt daarvan als het samenspannen tegen Gods Gezalfde (vers Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 3 van 10
2). In Israëls geschiedenis zijn het dan ook vaak de profeten, de priesters en de koningen die als de gezalfden des Heeren vervolgd worden. Zij zijn om hun ambt al een belijdenis van het geloof in de Heere en roepen daarom behalve achting ook minachting op. Denk aan Elia, Jesaja, Jeremia en andere profeten, die vervolgd werden. Denk aan de priester Achimelech in Nob , aangeklaagd en gedood door Doëg, de Edomiet (1 Sam.22). Dan noem ik de hogepriester Jozua, die door de duivel wordt aangeklaagd (Zach.3). Ik denk bij de koningen aan David, die vervolgd wordt door koning Saul (1 Sam.17-31) en later door zijn eigen zoon Absalom (2 Sam.15-18). Afzonderlijk noem ik de vele voorbeelden van geloofsvervolging in de Psalmen. Ik telde bij het lezen meer dan vijftig psalmen waarin het lijden door geloofsvervolging wordt bezongen, in klaagpsalmen, maar ook in geloofsliederen, ja zelfs in lofliederen. Ik kom tot de vraag: wie zijn de vervolgers? Ze vormen een bont leger van mensen en machten die het op het welzijn en het leven van de gelovigen gemunt hebben. Dan weer is het iemand uit het eigen gezin (Kaïn, Gen.4), dan weer uit een vijandelijk volk (Sanballat, Neh.6) en nog weer anders door mensen die het recht en gerechtigheid zouden moeten bewaken, maar die verkwanselen (koning Achab en zijn vrouw Izebel, 1 Kon.21). Hierin zien we dat de vervolging ook hen treft die voor het recht en de gerechtigheid van God opkomen. Maar hoe verschillend de vele voorbeelden van vervolgden en hun vervolgers ook zijn, het gaat uiteindelijk en ten diepste om een en dezelfde zaak. In het leven en de belijdenis van de vervolgden licht het koninkrijk van God op en het is de haat tegen dat koninkrijk van God, dus dat God koning is, die in al die verschillende voorbeelden aan het licht komt. Dat God de Heer regeert, wekt de woede van de tegenstander op. Dat is de gemeenschappelijke drijfveer van de vervolgers. De vervolging zelf kent daarom evenzovele vormen als die van de haat van de vervolgers. Er is een eindeloze reeks van varianten in wreedheden te noemen, zoals spot, smaad en onrecht, slavernij en verbanning, honger en dorst lijden, andere lichamelijke en geestelijke martelingen, in de leeuwenkuil geworpen worden, gedood worden door steniging, ophanging en andere vormen van doodstraf, enz. enz. Tot zover het Oude Testament. Nu komen we bij de geloofsvervolging in het Nieuwe Testament. Meteen zien we dan een samenballing van de vervolging in het leven van Jezus, onze Heere en Zaligmaker, de Zoon van God. Neemt de vervolging bij mensen soms verbijsterende vormen aan, zoals Jezus werd vervolgd, is nog nooit iemand vervolgd en zal ook nooit iemand vervolgd worden. Reeds in het Oude Testament was Zijn lijden en vervolging voorzegd. In de messiaanse psalmen zoals Psalm 2, Psalm 22 en Psalm 69 klaagt de Messias, onze Heiland, profetisch over Zijn vervolgd worden door de vijanden. Hetzelfde horen we opklinken in de profetieën over de lijdende Knecht des Heeren, zoals in Jesaja 53 en elders. Van hieruit las ik voorbeelden van de manier waarop in het Mattheusevangelie over het lijden van Jezus als vervolging wordt geschreven. Het begint al met Zijn geboorte als een kind dat uit de gemeenschap gestoten is. Dan de vervolging door koning Herodus en in het verlengde daarvan de vlucht naar Egypte (hoofdstuk 2). Daarna het gedwongen verblijf buiten het gebied van koning Archelaüs (2). De verzoeking in de woestijn (3), Zijn rondwervingen zonder een steen om het hoofd op neer te leggen (8), de spot van mensen bij het doodsbed van het twaalfjarige dochtertje van Jaïrus (9), de beraadslaging om Hem te doden (12), de uitwerping uit Nazareth (13), de drievoudige aankondigingen van het lijden (16,17,20), gelijkenissen waarin het lijden voorkomt, zoals die van de wijngaardeniers (21). Daarna Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 4 van 10
bereikt de vervolging een hoogtepunt in het verraad van Judas, de gevangenneming en het verhoor door het Sanhedrin, de verloochening door Petrus, het verhoor en het doodsvonnis door Pilatus en dan de kruisiging. Dan vindt de diepste, de ergste vervolging ooit plaats. Dat dit alles heilsbetekenis heeft en in Gods raadsplan is opgenomen om verloren zondaren te verlossen, is het hoge geheim van al deze vormen van vervolging. Daarom aanvaardt Hij ze volkomen vrijwillig. Maar dat neemt niet weg dat Jezus de vervolging door vijanden ook als slachtoffer in de meest extreme vorm heeft meegemaakt. En waar zit dan de haat tegen Hem op vast? Op Zijn belijdenis de Zoon van God te zijn en daarmee op het Koninkrijk van God, waarvan Hij laat zien dat het in Hem is aangebroken. Dat is het eigenlijke doelwit waarop de pijlen van de vervolgers, hoe verschillend ook, gericht worden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de vervolging van Jezus zich ook richt op allen die in Hem geloven en die door de Heilige Geest zijn eigendom zijn geworden en bij Hem horen. Met de aangrijpende aanklacht aan het adres van Saulus: ‘Waarom vervolgt u Mij?’, waarmee Jezus bedoelt dat Saulus de Zijnen vervolgt. De haat tegen de volgelingen van Jezus is haat tegen Jezus zelf. Zoals Saulus of Paulus dat na zijn radicale bekering onmiddellijk zelf heeft ervaren. De vervolger wordt een vervolgde. Het is in het Nieuwe Testament eigenlijk altijd een van beiden. De vraag is altijd: aan welke kant sta jij? Het is daarom te verwachten dat Jozef en Maria moeten vluchten (Matth.2), dat er een zwaard door Maria’s ziel zal gaan (Luk.2), dat de kinderen van Bethlehem sterven als de eerste martelaren om Jezus, dat Johannes de Doper de marteldood door onthoofding ondergaat in de gevangenis (Matth.14). Dat de blindgeborene uit de tempel wordt geworpen (Joh.9). Dat Stefanus gestenigd wordt en Jakobus wordt onthoofd (Hand.6 en 12). Dat Paulus in 2 Korinthe een bijna eindeloze lijst van vervolgingen opsomt, zoals hij die meemaakte. In het bijzonder zijn het de discipelen, die apostelen werden, de getuigen van het Koninkrijk van God in Koning Jezus, die vervolgd zijn geworden. We zouden het boek Handelingen in zekere zin wel het boek van de geloofsvervolgingen kunnen noemen. En dan de brieven in het Nieuwe Testament. Ze staan vol van de geloofsvervolging van het Lichaam van Christus. Je houdt weinig over als je de vervolging hieruit zou halen. Het kan ook niet anders gaan met het Lichaam als het met het Hoofd zelf zo is gegaan. Als voorbeeld citeer ik 1 Korinthe 4:9 t/m 13: Want ik denk dat God ons, de laatste apostelen, heeft tentoongesteld als mensen die ter dood veroordeeld zijn. Wij zijn immers een schouwspel geworden voor de wereld en voor engelen en voor mensen. Wij zijn dwaas om Christus' wil, maar u bent wijs in Christus, wij zwak, maar u sterk, u geëerd, maar wij veracht. Tot op dit moment lijden wij én honger én dorst, én zijn wij naakt, én worden wij met vuisten geslagen, én hebben wij geen vaste woonplaats (…) Worden wij uitgescholden, dan zegenen wij. Worden wij vervolgd, dan verdragen wij. Worden wij belasterd, dan bidden wij. Wij zijn geworden als het uitvaagsel van de wereld en het afschraapsel van allen tot nu toe. Zo worden in Hebreeën 11 diverse vormen van vervolging van de geloofsgetuigen in het Oude Testament genoemd. En dan het laatste Bijbelboek Openbaring. Het is één groot getuigenis van de vervolging van de lammeren die behoren bij het Lam van God, dat in de troon staat als geslacht (Op.7). Van de verbannen apostel Johannes en de zeven gemeenten in Klein-Azië tot en met de martelaren die roepen: ‘hoelang Heere, wreekt Gij ons bloed niet?’ (Op.6). Opnieuw gaat het hier om de haat en het verzet tegen het Koninkrijk van God, in de persoon en het werk van Koning Jezus. Of die haat nu komt van de keizer die zich als God laat vereren of van de eigengerechtige Joden die hun synagoge bedreigd zien door de gemeente als de tempel van de Heere Jezus. Ook in het Nieuwe Testament zijn de Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 5 van 10
vormen van vervolging weer even talrijk als de creativiteit in de haat van de vervolgers. We lezen over moeten vluchten, over gesmaad en bespot worden, uit de familie gestoten worden, belogen worden, uit de synagoge verstoten worden. We lezen over honger, dorst en andere vormen van gebrek lijden. Over voor de rechtbank gesleept worden, gegeseld worden en andere martelingen meemaken, veroordeeld worden, in de gevangenis opgesloten worden, vermoord worden. Over gestenigd, onthoofd worden of andere vormen van doodstraf ondergaan. DE DIEPSTE OORZAAK VAN DE VERVOLGING
Uit deze verkenning van enkele gegevens over geloofsvervolging in de Bijbel wordt langzamerhand iets van een antwoord zichtbaar op de vraag: ‘hoe komt het toch dat de Bijbel zo vol is van het lijden vanwege de vervolging van hen die de naam van God belijden?’ Bij alle verscheidenheid die er is in de context van de geloofsvervolging, is er een gemeenschappelijke reden. Telkens en telkens weer, met talloze varianten, gaat het erom dat Gods kinderen, en vooral zij die op cruciale posten staan in het Koninkrijk van God, worden aangevallen. Hun stem moet tot zwijgen gebracht worden. Hun werk moet gebroken worden. Met andere woorden: het gemeenschappelijke doel van alle vervolging is dat verijdeld wordt dat het Koninkrijk van God komt. Terwijl de kerk bidt: Uw Koninkrijk kome, verklaart en zweert en roept de vijand: ‘dat Koninkrijk komt er dus niet!’ In allerlei tekstverbanden wordt daarom de verbinding tussen de geloofsvervolging en het Koninkrijk van God gelegd. Zo zegt Paulus in 2 Thess. 1:5 dat zij die volharden in de vervolging het Koninkrijk van God waardig zijn. En van Johannes op Patmos lezen we dat hij daar was verbannen als deelgenoot in de verdrukking en in het Koninkrijk (Op.1:9). Dat brengt ons bij de belangrijke vraag: wat gebeurt er eigenlijk ten diepste in het lijden door de vervolging? Wat is de diepste oorzaak van deze vervolging? Hoe kan het toch dat daar geen eind aan komt zolang deze bedeling van de wereld bestaat? Het antwoord op deze vraag vinden we direct na het begin van de geschiedenis van de mensheid. Ik bedoel in wat er gebeurt na de schepping, in Genesis 3. Daar vinden we het antwoord op de vraag naar het diepste motief van de vervolging van Gods kinderen, in de tijd van de Bijbel, daarna, door de eeuwen heen, tot op de dag van vandaag. Tot aan de jongste dag, de grote dag van de Heere. In Genesis 3 wordt ons het drama verhaald van de manier waarop wij mensen met God hebben gebroken en zijn gevallen in de afgrond van de zonde en het kwaad. De duivel, in de gedaante van de slang, heeft ons mensen daartoe verleid. Daarmee hebben wij ons bewust en vrijwillig in de grootste ellende gestort, namelijk onder de heerschappij van de duivel en de macht van het kwaad. In het gericht dat God daarna houdt met de mens en de slang, de vertegenwoordiger van de duivel, spreekt Hij ontzettende oordelen uit. Tegen de mens en tegen de duivel. Maar dan, ineens te midden van de oordelen klinkt er een wonderlijke belofte, de zo bekend geworden moederbelofte. God zegt: Ik zal vijandschap teweegbrengen tussen u en de vrouw en tussen uw nageslacht en haar Nageslacht. Dat zal u de kop vermorzelen en u zult Het de hiel vermorzelen. (Gen.3:15). De exegeten verschillen in de uitleg van deze belofte. Het gaat dan met name om de vraag: wie wordt bedoeld met het Nageslacht van de vrouw, van Eva dus, dat de kop van de slang, van de duivel zal vermorzelen? Ik kan mij goed vinden in wat geschreven staat in de kanttekeningen van de Statenvertaling. Ik citeer: ‘Dit zaad is eigenlijk alleen de Heere Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 6 van 10
Christus, de eniggeboren Zoon van God die uit de vrouw, een maagd zijnde, door de werking van Gods Geest, in de volheid van de tijd moest geboren worden om door de verdienste van Zijn dood en de kracht van de Geest de duivel al zijn geweld te benemen en onder Zijn voeten en de voeten van Zijn gemeente te vertreden. En wat de duivel zal doen is de hiel vermorzelen, dat is: de duivel en zijn zaad zullen Christus, en Zijn gemeente vervolgen, maar niet kunnen uitroeien en verderven.’ Het gaat hier dus om de onvoorstelbaar rijke belofte van God, vol van genade dat Hij eenmaal in de toekomst een eind zal maken aan de macht van de duivel, door hem met de beeldspraak van het gevecht met een slang de kop te vermorzelen. Dat zal Christus doen, dé Nakomeling van de vrouw, Eva. Maar dat zal dus niet gebeuren zonder een tegenbeweging, een tegenaanval van de duivel. Die tegenaanval tegen Christus en tegen zijn gemeente wordt genoemd – opnieuw met de beeldspraak van het gevecht met een slang – het vermorzelen van de hiel, de hiel van het Nageslacht. En precies daarover gaat het nu in de vervolging van Gods kinderen. Dat is de tegenaanval van de duivel, het vermorzelen van de hiel, van Christus, van de Zijnen. En waarom doet de duivel dat? Omdat dat zijn laatste poging is om te ontkomen aan zijn definitieve nederlaag, dat zijn kop vermorzeld wordt. Sterker nog: de duivel weet dat eenmaal zijn kop vermorzeld zal worden. En precies daarom zoekt hij de hiel van zijn tegenstander en bijt er zijn vergif in. Met andere woorden: alles wat er in de Bijbel staat geschreven over de vervolging van Gods kinderen moet worden gezien als de tegenaanval van de duivel tegen God, tegen Christus, het vermorzelen van de hiel van het Nageslacht van Eva. Het wordt zichtbaar in het leven van Job, van Jozua de hogepriester en dan het meest in het leven van Jezus (denk aan de verzoeking in de woestijn, Matth.4) en dan ook van Zijn Lichaam, Zijn kinderen. Paulus spreekt erover in termen als de strijd tegen de overheden, de machten, de wereldbeheersers van de duisternis van dit tijdperk, de geestelijke machten van het kwaad in de hemelse gewesten. (Ef.6:12) De geloofsvervolging van Gods kinderen moeten we dus zien als de grote tegenbeweging van de duivel tegen de troon van Christus. Met alle denkbare middelen zal hij proberen te vermorzelen van Gods Koninkrijk wat er te vermorzelen valt. Maar dan onder dit voorteken, dat – hoezeer hij de hiel zal proberen te vermorzelen – zijn doodvonnis is geveld door en in deze moederbelofte. Daarmee wordt zijn macht aangegeven, maar ook de grens van zijn macht. Alles wat hij doet in het vermorzelen van de hiel is uiteindelijk een verloren strijd. Tenslotte zal de duivel om zo te zeggen in zijn eigen zwaard vallen. Dat zal zijn einde zijn en daarmee komt ook het einde aan de geloofsvervolging. ALTIJD GELOOFSVERVOLGING?
Nu kan er een vraag bij ons opkomen. Als het dan zo is dat het belijden van de naam van Jezus betekent dat de duivel zijn pijlen op de gelovigen richt, en Paulus daarom zegt tegen Timotheus: En ook allen die godvruchtig willen leven in Christus Jezus, zullen vervolgd worden (2 Tim.3:12), hoe kan het dan dat er ook gelovigen zijn die niet vervolgd worden? Een vraag die ons vandaag ook wel eens bezig kan houden. Betekent het niet vervolgd worden soms dat we dan niet echt het eigendom van Christus zijn? Want het lijden is toch een wezenskenmerk van de christen? Dat ligt in de Bijbel genuanceerder. Er zijn in het Oude Testament hele perioden aan te wijzen dat de gelovigen niet vervolgd zijn, terwijl ze wel voor de Naam van de Heere uitkwamen. Ze werden er zelfs om gezegend. Denk aan de aartsvaders of aan Obed Edom, in wiens huis de ark stond (2 Sam.6). Zo lezen we in Hand. 9 dat de gemeenten in Judea, Galilea en Samaria vrede hadden en werden opgebouwd Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 7 van 10
(vers 31). En Paulus spreekt over de zegen van een rustig en stil leven mogen leiden (1 Tim.2:2). Hoe kan dit dan kloppen met het plan van de duivel om de hiel van Christus te vermorzelen? Naar mijn mening moeten we bedenken dat de duivel behalve de geloofsvervolging veel meer strategieën kent om te proberen zijn doel te bereiken, het vermorzelen van de hiel van Christus. Strategieën die soms nog geraffineerder zijn dan vervolging. Ik denk aan het kwaad van de verdeeldheid onder de gelovigen, zoals in Korinthe. Aan de verleiding van de rijkdom, de mammon waarvoor Jezus waarschuwt. Ik denk aan de lauwheid in de gemeente van Laodicea (Op.3), aan het verkillen van de liefde in de eindtijd, aan het uitblussen van de Geest in 1 Thess. 5. Het zijn allemaal pijlen op de boog van satan, waarmee hij ook de hiel van Christus tracht te vermorzelen. Wanneer er dus geen sprake is van geloofsvervolging, wil dat niet zeggen dat er minder gevaar van de duivel te duchten is. Misschien nog wel meer. Paulus waarschuwt niet voor niets voor de listige omleidingen van de duivel (Ef. 6:11). DE HOUDING VAN DE VERVOLGDEN
Ik kom nu bij de vraag hoe de gelovigen die vervolgd worden met hun vervolging, met het lijden dat daarvan het gevolg is, omgaan. Het valt mij op, ja het raakt mij diep, dat nergens in de Bijbel negatief over de geloofsvervolging wordt gesproken. Nergens staat dat het iets vreemds is. Nergens dat men tot een tegenaanval moet overgaan, althans niet zoals de duivel dat doet. Nergens dat men zich moet wreken (Rom.12:19) of terugslaan. Ook nergens dat men zielig is omdat men wordt vervolgd. Nergens dat vervolgden mensen zonder hoop in de wereld zijn. Het is wonderlijk genoeg precies andersom. Juist als de discipelen te beschouwen zijn als schapen onder de wolven, dan hoeven zij niet te vrezen, zegt Jezus (Matth.10). Laten we eens nagaan hoe hierover in de Bijbel wordt gesproken. Een van de belangrijkste dingen die Jezus zijn discipelen leert, is dat zij mensen moeten zegenen die hen vervolgen, liefhebben die hun kwaad doen, bidden voor hun vijanden (Luk.6). Deze houding van Jezus wordt in de latere brieven keer op keer herhaald. Ik noem nu een aantal bijzondere reacties op de vervolging, zoals ik die noteerde bij mijn Bijbelstudie. Jezus roept op de vervolging gewillig te aanvaarden als het opnemen van een kruis, als Zijn kruis (Matth.16). Reden waarom Paulus het een eer, een voorrecht vindt om de littekenen van Christus te dragen (Gal.6:17). Voortdurend klinkt de oproep om de minste te zijn, om te verliezen in plaats van te willen winnen. Om zich aan de Heere toe te vertrouwen. Om niet in vertwijfeling te geraken. Om geduldig te zijn. Om zich te oefenen in de beproevingen. En ook klinkt telkens en telkens weer de oproep om te volharden. Er is dus wel het gevaar zich gewonnen te geven aan de duivel, maar de apostelen roepen om dat niet te doen, maar om met de geestelijke wapenrusting te blijven strijden (Ef.6). Om trouw te zijn en trouw te blijven, zelfs al zou dat de dood betekenen (Op. 2:10). En dan het meest wonderlijke wat Jezus zegt in Mattheus 5: Zalig bent u als men u smaadt en vervolgt en door te liegen allerlei kwaad tegen u spreekt, omwille van Mij. Verblijd en verheugt u, want uw loon is groot in de hemelen, want zo hebben ze de profeten vervolgd die er voor u geweest zijn. (vers11-12) Lukas heeft zelfs: ‘spring op van vreugde’ (6:23). Hoe dat kan, komt straks. Wat hierbij vaak meespeelt is dat de situatie van vervolging een bijzondere mogelijkheid schenkt om getuige van Christus te zijn. Er zit dus vaak een missionaire kant aan de geloofsvervolging. Denk aan het getuigenis van de martelaar Stefanus in Jeruzalem of dat van de gevangene Paulus voor koning Agrippa (Hand.26). Dat zelfde zien we ook in Handelingen 8, waar wordt verteld dat de gelovigen die in Jeruzalem wonen, vervolgd Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 8 van 10
worden. Het gevolg is dat zij overal verspreid worden en het land doortrekken en het evangelie verkondigen. Dan wordt het waar wat de kerkvader Cyprianus zei: het bloed van de martelaren is het zaad van de kerk. Wat de duivel dan wil voorkomen, gebeurt juist door wat hij doet: het koningschap van Christus wordt zichtbaar, vijanden worden bekeerd en mensen leren te knielen voor zijn troon. Wat we hierbij goed moeten zien, is dat deze houding van de vervolgden geen kwaliteit van henzelf is, maar een gave van de Heilige Geest. Zoals Jezus zei bij de uitzending van zijn discipelen: Maar wanneer zij u overleveren, moet u niet bezorgd zijn hoe of wat u spreken moet, want het zal u op dat moment gegeven worden, wat u spreken moet. Want u bent het niet die spreekt, maar de Geest van uw Vader, die in u spreekt. (Matth.10:19-20) HET GEHEIM VAN HET KONINKRIJK VAN GOD
Het wordt steeds meer duidelijk dat we in de vervolging van de gelovigen te maken hebben met een groot geheim, het geheim van de wijze waarop het Koninkrijk van God in deze wereld komt. De komst van het Koninkrijk van God vindt plaats langs de weg van de vervolging. De wereld noemt dat een raadsel of nog scherper en afwijzender: een dwaasheid (1 Kor.1:23). Maar de gelovige, die behoort bij het Lichaam van Christus, ervaart deze via dolorosa als een geheim. Een geheim dat alle menselijke begrip te boven gaat. Een geheim dat tot de werkelijkheid van God behoort. Wij kunnen het niet begrijpen. Gods weg is in de zee. Waarom moet Jozef in de put geworpen worden en verkocht worden en in de gevangenis? Om zo onderkoning te worden en om zijn volk redden. Waarom moet de dichter van Psalm 73 dwars door een nacht van aanvechting heen? Om zo te komen tot de belijdenis: het is mij goed nabij God te zijn. De Leeuw uit Juda’s stam is Koning als het Lam van God in deze wereld. Hier faalt de wijsheid van de wereld. We kunnen het niet beter zeggen dan met de woorden uit 1 Korinthe 1: Want het woord van het kruis is voor hen die verloren gaan wel dwaasheid, maar voor ons die behouden worden is het een kracht van God. Dat geldt ook voor het kruis van de vervolging. En dan verderop: Want het dwaze van God is wijzer dan de mensen en het zwakke van God is sterker dan de mensen. Het dwaze van de wereld heeft God uitverkoren om de wijzen te beschamen en het zwakke van de wereld heeft God uitverkoren om het sterke te beschamen. En het onaanzienlijke van de wereld en het verachte heeft God uitverkoren en wat niets is, om wat iets is te niet te doen. Het is het geheim wat de Emmaüsgangers eerst niet verstonden, toen Jezus hen leerde: Moest de Christus niet al deze dingen lijden en zo tot zijn heerlijkheid ingaan? (Luk.24:46). Hier wordt waar wat Paulus zei, toen hij zijn leven overzag als een lijdensweg: Gods kracht wordt in mijn zwakheid volbracht en als ik zwak ben, ben ik machtig (2 Kor.12:10). Dit is het geheim in het zegelied van Romeinen 8: Want omwille van U worden wij de hele dag gedood, wij worden beschouwd als slachtschapen. Maar in dit alles zijn wij meer dan overwinnaars door Hem, Die ons heeft liefgehad (vers 36-37). Het is het geheim van de graankorrel uit Johannes 12, waarvan Jezus zegt: Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: als de tarwekorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft hij alleen, maar als hij sterft, draagt hij veel vrucht (vers 24). Het is daarom dat de zielen onder het altaar, van hen die geslacht waren omwille van het Woord van God en omwille van het getuigenis dat zij hadden, nog roepen: Tot hoelang, heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt U ons bloed niet aan hen die op de aarde wonen? (Op.6:9-10). Ook zij krijgen daar nog geen pasklaar antwoord op. Dat is om het geheim van een werkelijkheid, die alleen God verstaat. De strategie van God is de strategie Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 9 van 10
van het Lam en de liefde van het Lam en precies daar kan de brullende leeuw, de duivel, niet tegen op. Het is het geheim of geheimenis dat de vermorzelde hiel de sterkste hiel is. Dat is dus precies andersom dan gebeurt naar de maat van de wereld. Ik denk dat we dat geheim moeten laten staan. We moeten het bewaren in ons hart. Totdat het eenmaal geopenbaard zal worden. En dan kom ik tot het slot van mijn lezing. DE KOP VERMORZELD
Wat voor ons een geheim is dat ons nog niet geopenbaard is, is voor God de finale van zijn heilsplan. Hier gaat voor ons het venster naar het einde, het eschaton, open. Daarmee licht de laatste en allesbeslissende lijn in de Bijbel op over de geloofsvervolging. De geloofsvervolging blijkt in het licht van de voleinding de weg te zijn naar de toekomstige heerlijkheid. Dan blijkt dat er geen kroon is zonder het kruis, en daarmee geen kruis zonder de kroon. De vermorzeling van de hiel van Christus is de weg naar de vermorzeling van de kop van de duivel. Daarom wordt het lijden van de gelovigen voortdurend verbonden met de komende heerlijkheid. Wat Petrus zegt in 1 Petrus 4 kan als voorbeeld dienen: Maar verblijd u naar de mate waarin u gemeenschap hebt aan het lijden van Christus, opdat u zich ook in de openbaring van Zijn heerlijkheid mag verblijden en verheugen. Als u smaad wordt aangedaan om de Naam van Christus, dan bent u zalig, want de Geest van de heerlijkheid en van God rust op u (vers 13-14). Hoe komt het dat we dit zo zeker mogen weten? Omdat Gods belofte vastligt in het heilsfeit van de opstanding van Christus uit de dood. Dat is het grote keerpunt in de geschiedenis en in deze strijd tussen God en de duivel. Zo zeker als Christus de dood heeft overwonnen, zo zeker zal Hij eenmaal de kop van de duivel vermorzelen. In zijn overwinning nú ligt de overwinning van zijn Lichaam in de toekomst vast. Daar gaat het onmiskenbaar op aan. Wat vanaf Genesis 3:15 in de windselen van de belofte vast lag, maar verborgen was, zal dan als een bloem open gaan en in zijn volle betekenis openbaar worden. Zo staat heel de lijdensweg van de vervolging van Gods kinderen in het teken van het Maranatha, de Heere Jezus komt. Ja, Hij komt zelfs spoedig (Op.22:20). Zelfs duizend jaren zijn bij Hem als één dag (2 Petr.3:8). Daarom is de geloofsvervolging een verdrukking van tien dagen (Op.2:10). Als Christus wederkomt om te oordelen de levenden en de doden, zal de beslissende omkering van alle dingen plaats vinden. Dat is in lijn met hoe artikel 37 van de NGB erover spreekt: Dan zal bekend worden dat de zaak van de vervolgden die nu door veel rechters en overheden als ketters en goddeloos veroordeeld wordt, de zaak van de Zoon van God is. Daarom kan Petrus zeggen dat zij die lijden, geroepen zijn tot de eeuwige heerlijkheid (1 Petrus 5:10). Met het oog op die eeuwige heerlijkheid kan Paulus zelfs zeggen tegen de gemeente van Thessalonica dat wij voor deze verdrukking bestemd zijn. (1 Thess. 3:3) Daarin ligt meteen ook de laatste ernst, ook voor ons, in deze lezing. Zolang de geloofsvervolging duurt, is het de tijd van Gods genade, opdat vijanden van God zich bekeren en behouden worden (2 Petrus 3:9). En dan, als de kop van de duivel zal zijn vermorzeld en met hem allen die de duivel volgden in ongeloof en onbekeerlijkheid, dan zullen zij die door hem werden vervolgd om hun geloof, die als de hiel van Christus en zijn Lichaam werden vermorzeld, mee gaan maken wat we lezen in Openbaring 7: Dezen zijn het die uit de grote verdrukking komen; en zij hebben hun gewaden gewassen en ze hebben hun gewaden wit gemaakt in het bloed van het Lam. (…) En God zal alle tranen van hun ogen afwissen. (vers 14 en 17b)
Geloofsvervolging in de Bijbel – Pagina 10 van 10
