..
sop MINISTERIE
-kvC!hef
m - x
..
,
r-I
L
'I
OVERZEESE RIJKSDELEN Naam van de bewerker : J J R omb a ch
Dir.N.c.
I
VAN
.
_ "
-
.
%
4.
. ..
&&B;=
De Ministerlnwsnc van Overzeese Rijksdelen
I
GELEFEN h e t s c h r i j v e n van de M i n i s t e r : van Buitenlandse Zaken en zonder Porte f e u i f l e , D i r l e Beleidszzken Indonesië, Bureau P o l i t i e k e Zaken, d d . 5 A p r i l !5,$ /." 2 /. r i/ U /' * *e 61/
-
>?
4 x . q
I'
I Aan Z.E. ' M r J.M.A.H. Luns. M i n i s t e r zonder P o r t e f e u i l l e b i j h e t M i n i s t e r i e van B u i t e n l a n d s e Zaken, s-Gravenhage.
Waarde ambtgenoot, B i j de b e s p r e k i n g i n de M i n i s t e r r a a van de p o s i t i e d e r Zuid-Molukken v6Ór en na de souvenini-tE9_tsoverdracht i n I n d o n e s i ë , waarover h a n d e l t de b i j s c h r i j v e n van de Heer Beyen en U van 5 d e z e r , no.42044-1933 GS dYlbbrgelegde n o t a , deelde i k mede d a t i k - i n g r o t e l i j n e n de j u r i d i s c h e r e d e n e r i n g van 7 B&a a c c e p t e r e n d e wel enige bezwaren . had tegen e n k e l e , m i j n s i n z i e n s wat "sugges t i e v e " u i t e e n ze t t i n g e n i n deze . n o t a en d a t i k mid a l s n o g zou beraden of i k - als M i n i s t e r Algera - een contra-nota zou doen o p s t e l l e n of wel z m v o l s t a a n met liet maken van e n i g e opmerkingen. - Bij
-
-
& 2 8 1 2 5 - 51
- 2 -
L
B i j nadere overweging meen(áan deze l a r l t s t e vorm de voorkeur t e moeten geven. I n verband hiermede moge i k U h i e r n e v e n s aanbieden een n o t i t i e va:l h e t Kzbinet van mijn M i n i s t e r i e met de s t r e k k i n ? waarvan d o o r m i j w o r d t ingestemd.
,
x,
'%
. .
. . . .. . .
-_
A f d e l i n g W.J.Z.
-------
De k w e s t i e d e r Zuid-Molukken.
Ju..Lc,b
Heer V. De bij schrijven B u i t e n l a n d s e Zaken van 5 d e z e r N0.42044-1993 G S (Potonummer 93797) overgelegde n o t a bet r e f f e n d e nevensvermeld onderwerp g e e f t zond e r nieuwe g e z i c h t s p u n t e n t e openen een oms t a n d i g e m o t i v e r i n g van h e t o v e r i g e n s bekende Regeringsstandpunt. Naar h e t gevoelen d e r a f d e l i n g v a l t h i e r j u r i d i s c h bezwaarlijk op af t e dingen. De Afdeling W.J.Z.
-
O n d e r s c h r i f t KaM.net. "-i_
.. ... . . . _ _ _ I . . , , . . , . . . . . ,
23-
L/-
f - 9
X H o e w e l met de c o n c l u s i e op b l z . 22 der n o t a g e r e d e l i j k kan worden ingestemd, meent Kabinet n i e t ( t e moeten n a l a t e n de aandacht t e v e s t i g e n op e n k e l e p a s s a g e s , welke n.h.v. een minder j u i s t e i n d r u k zouden kunnen wekken t e n a a n z i e n van b e p a l d e p o l i r tieke aspecten. v o o r h e t j u r i d i s c h e betoog z i j n deze a s p e c t e n n i e t van b e l a n g , maar nu B u i t e n l a n d s e Zaken ze I&ZP e r b i j h a a l t , l i j k t h e t t o c h wel gewenst h i e r o p z e e r i n liet k o r t i n t e gaan. deze nota d r u k , d a t h e t met de p o l i t i e k e a s p i r a t i e s vzn de R.M.S. t o c h e i g e n l i j k maar pover g e s t e l d was: deze a s p i r a t i e s zouden s l e c h t s onder een k l e i n g e d e e l t e van de Ambonezen l e v e n en onder deze groep zouden de p o l i t i e k e o v e r t u i g i n g e n n i e t z o e r g s t e r k z i j n en nogal e e n s w i s s e l e n . (Vgl. b i j v . voor d i t l a a t s t e b l z . 13, v o o r l a a t s t e d i n e a : ' l z i j h e t nu i n g e h e e l an d e re ri c h t ine I'.) Hoezeer, z o a l s i n de i n l e i d i n g van de n o t a gememoreerd, p o l i t i e k e overwegingen Eeen a n d e r b e l e i d veroorloven dan a f w i j z i n g van de R.K.S.-aspiraties z i n van erkenning van -Ate l e z e n i n de l i j k t h e t tegenover de Republiek d e r Zuid-Molukken de Ambonezen n i e t b i l l i j k en o v e r i g e n s z a k e l i j k ook n i e t wel t e verantwoorden om hun s t r e v e n n a a r meerd e r e z e l f s t a n d i g h e i d als n i e t voldoende gefundeerd en weinig s e r i e u s voor t e s t e l l e n . L___
-
'
- 2 -
.
GMEIM
I n l a a t s t b e d o e l d e r i c h t i n g wijzen enkele p a s s a g e s van de nota,waarop h i e r o n d e r nader moge worden ingegaan. Op b l z . 4, v o o r l a a t s t e a l i n e a , w o r d t g e r e l e z veerd, d a t men t e r R.T.C.-1949 geen z e l f b e s c h i k kingsprobleem voor Ambon aanwezig a c h t t e en d a t de toenmaals bestaande v e r e n i g i n g 'Persatoean Timoer B e s a r , ' w e l k e de eenheid van de G r o t e O o s t propageerde, onder l e i d i n g staandevan V i g e l e i n Nikijuluw en Polhaupessy, o p Ambon w w e l i j k s aanhang h a d . Veelzeggend w o r d t h i e r b i j * v e r m e l d , d a t Polhaupessy t h a n s de voorman i s van de CRANSgroep onder de -4mbonezen i n Nederland; welke groep de wens zou hebben t e kennen gegeven# naar I n d o n e s i ë t e r u g t e keren. Nu moet men met deze freer Polhaupessy voorz i c h t i g z i j n . I n de e e r s t e p l a a t s i s h e t n i e t , C L W / ju ~ i s~t , d a t de CRAMS-groep i n h a a r geh 1 voor t e r u g k e e r n a a r I n d o n e s i ë g e p o r t e e r d i@deze OCL Ihn e i g i n g g a a t v o o r a l u i t van de h e e r Polhaupessy, 4 %-%- van wie r e e d s l a n g w o r d t aangenomen, d a t h i j . . een dubbel s p e l s p e e l t . Het b e s t e be&eOL/M-o-hk-. is, d a t ook de R . I . hem n i e t v e r =voor trouwt en hem naar a a n l e i d i n g vsn z i j n tioenade-. p4 ringspogingen g v r a a g d h e e f t e e r s t e e n s d u i d e l i j k , t e maken, d a t h e t de d o o r hem g e l e i d e Ambonezen bepaald e r n s 9 i s met hun pogingen om n a a r Indones i ë t e r u g t e keren,,7k,+vvqM.+ 1. Onderaan s a g i n a 5 w o r d t geconcludeerd, d a t d e pro-republigkeinse PIM o p Ambon de s t e r k s t e p o l i t i e k e o r g a n i s a t i e was. I n de d e s b e t r e f f e n d e passages van h e t boekje van Ir Manusama, w a a r u i t deze c o n c l u s i e getrokken w o r d t , v a l t e c h t e r n.b.m. v e e l e e r de nadruk op de woorden van Ir Manusama, d a t de PIM "nimmer g r o t e v a t h e e f t kunnen k r i j g e n op h e t Zuid-Molukse volk". 3. Op b l z . 1 1 , derde a l i n e a , w o r d t aan een a a n t a l Ambonese l e i d e r s verweten, d a t z i j over* t . .# gingen t o t h e t proclameren van een o n a f h a n k e l i j ke r e p u b l i e k , zonder een pnkele poging t e hebben gedaan de s t r e e k b e l a n g e n o p e n i g e r l e i andere w i j z e v e i l i g t e s t e l l e n e2 btwendien op een ogenb l i k , d a t e r vEn een r e c h t s t r e e k s e inbreuk o p d i e belangen nog geen sprake w a s . Hiertegenover zou men w i l l e n s t e l l e n de u i t s p r a a k van de Heer M i n i s t e r - P r e s i d e n t i n de t!&LJ~ G+ J!.l&.ccrilc c> p e Tweede Kamer van 27 October c
c
c
[het
bkb
/"
komst, " E r i s n i e t de m i n s t e t w i j f e l , a l t h a n s b i j " o n s n i e t , over liet f e i t , d a t d a t a r t i k e l n i e t i s "nageleefd en d a t , vÓÓrdat men aan a l deze dingen Ittoelwas, de bestaande d e e l s t a t e n onder m i l i t a i r e " d r u k z i j n opgeheven, Toen d a t p r o c e s i n OostI n d o n e s i ë , binnen welks gebied Ambon z i c h had geI 8 s c h i k t , aan de gang was, i s h e t v e r z e t i n Ambon "begonnen. B e d e n k e l i j q i s e c h t e r n.b.m, de & de n o t a Y.-.
-
( b l z . 11
-
'
- 3 -
streept
GZHEIM
( b l z . 11 onderaan en b l z . 12 bovenaan) gegeven c o n c l u s i e , d a t o p Ambon aanwezige v o l i e d i g bewapende en onder Nederlarids commando s t a a n d e x ) ex-KNIL-troepen een g r o o t aand e e l hebben gehad i n d e u i t r o e p i n g van de Republiek d e r Zuid-Molukken. Deze u i t s p r a a k houdt e i g e n l i j k een erns t i g e b e s c h u l d i g i n g i n aan h e t a d r e s van de toenmaals commanderende Nederlandse o f î i c i e r e n op Ambon. Men h e e f t e r h e t v e r s l a g van de am3tenaren van h e t Hoge Commissariaat, van Hoogstraten en H.A. van Deinse, b e t r e f f e n d e un m i s s i e n a a r Amboina i n Mei 1950 (voor e v a c u a t i e van de Nederlanders) n o g e e n s op nageslagen, maar een b e v e s t i g i n g van d i t o d i u m i s h i e r i n n.b.m. n i e t t e vinden. I n t e g v n d e e l , u i t h e t v e r s l a g b l i j k t , d a t de d i s c i p l i n e onder de Ambonese t r o e p e n i n deze r o e r i g e p e r i o d e z e e r v e e l t e wensen over h e e f t g e l a t e n . De t o t h e t K o r p s SpeciâLe Troepen behorende " g r o e n p e t t e r s l ' , stonden v o l g e n s d i t verslag I l b i j hun a a n k o m s t n i e t meer onder commando van e i g e n o f f i c i e r e n " en t r a d e n eigenmachtig op. De p l a a t s e l i j k e Nederlandse KNILcommandant t r a c h t t e o v e r p l a a t s i n g van een g r o e p j e ' I g r o e n p e t t e r s t t t e b e w e r k s t e l l i g e n , hetgeen o p e n l i j k e i n s u b o r d f n a t i e t e n gevolge had en een o v e r h a a s t vert r e k van bedoelde commandant n a a r e l d e r s n o o d z a k e l i j k maakte. D i t a l l e s kan e r s l e c h t s op w i j z e n , d a t de beweging de Nederlandse m i l i t a i r e l e i d e r s u i t de hand gelopen was. W i j be hikken behalve over h e t aangehaalde vers l a g van d e H.C.-ambtenaren ook over een r e l a a s van Ir J.A.Manusama b e t r e f f e n d e de g e b e u r t e n i s s e n op de Zuid-Molukken. I n d i t r e l a a s w o r d t eveneens melding van i n d i s c i p l i n a i r optreden van h e t g r o o t s t e e d e e l t e van de grcene b a r e t t e n . Verder b l i j k t u i t d i t v e r s l a g , d a t i n d e b i j e e n zoals h e t v e r s l a g komst op 23 A p r i l i 9 5 0 n i e t a l l e e n door m i l i d e r H.C.-ambtenaren h e t d o e t voorkomen t a i r e n , doch d o o r een 5 0 - t a l vertegenwoordigers van p o l i t i e , m i l i t a i r e n en 0.S M. ( O p l e i d i n g Scheep'belo t e n w e r ? Ö E de be t r e k k i n g e n me t k a a r t =ukken) de R . I . S . af t e breken. De door de BuBa-nota gewekte i n d r u k , a)& zouden onder Nederlands commando s t a a n d e ex-KNIL-troepen een b e l a n g r i j k a a n d e e l hebben gehad i n de u i t r o e p i n g van de Republiek d e r Zuid-Nolukken, i s ,n i e t i n overe e n s temming u ~ U % j - k + - - - -
"8 .
%r*<$'
:-$
9
-
;L
-..i
'i"
w d
Lf Lw
1
\N
(/%aa&."
.
-
.-r
Wet i s u i t e r a a r d n i e t eenvoudig om de gevoelens van de b e v o l k i n g op Ambon t e p e i l e n ; b e r i c h t e n h i e r over z i j n s c h a a r s en d i k w i j l s g e k l e u r d . Een p o g i n g om de s i t u a t i e o b j e c t i e f weer t e geven treft -
-
1
- 4 -
GEHEIM
t r e f t men aan i n h e t v e r s l a g van h e t bezoek, d a t de Nederlandse Commissaris t e Makassar vcn 1 5 19 &!ei 1952 aan Ambon h e e f t g e b r a c h t . De h e e r en schreef h i e r o v r F t volgende: I1 Het e i l a n s volkomen 'laman IL%%n kan h e t b i j nacht "en o n t i j zond d o o r k r u i s e n , i n ' h e t h o t e l met open r a "men s l a p e n , k a s t e n end%ren o p e n l a t e n zonder d a t e r g e s t o l e n " w o r d t , rampok komt na de o v e r p l a a t s i n g van h e t u i t e r s t rauwe IISumatraanse Badak Itam b a t a l j o n n i e t meer v o o r , men t r a c h t een "begin t e maken met de wederopbouw van de d e e r l i j k verwoeste " k o t t a , h e t b e s t u u r s - a p p a r a a t komt langzaam weer op t o e r e n , en Iltoch v o e l t de bezoeker zekere spanningen a a n . En deze spanningen o n t l a d e n z i c h i n de o n s u i t b e z e t t i n g s " j a r e n zo bekende s t r o o m van g e r u c h t e p , waarvan . i k als twee " s a i l l a n t e voorbeelden w i l noemen, d a t i k p e r R.M. s Kortenaar Ita u s g e r e c h n e t de Kortenaar naar Ambon zou komen, en bespre"kingen kwam voeren over de R.M.S.. It En hiermede raak i k een d e r meest n e t e l i g e p l a a t s e l i j k e nks het f e i t , ltprob1emen aan: de R.M,S.gedachte i s @ e t d o o d , " d a t de E o e n b a r r m e n z ~ c ~ ~ ~ - r i ~ d ä ~ ~ r F-é*Kvzl1 i ~ ~ ~ ~ e~- e - , ~ ttK*enxr-säáñi g i m p 5 ä i r - ' * gezaak t hebb e n en e en a f k e e r ve r w e F c * -'-CTi'ë van~F-&%?t?"@te b e ze t t in g s tr o e pe n , he t t1m-W-3zjse-cTf~~'cföör @"beruchte3 Mei-bataljon, o v e r t r o f f e n w o r d t I1 I n m i j n gesprekken n e t de p l a a t s e l i j k e a - r i t e i t e n heb i k %ermeden t e d i e p op de p o l i t i e k e achtergrond van de opstand Itdoor M r Soumokil C.S. ontketend i n t e gaan, zodat de m i j t e r "zake v e r s t r e k t e v o o r l i c h t i n g e e n z i j d i g genoemd zou kunnen worItden It Doch ook d e p a s t o o r - warga negara onbevooroordeeld toe"schouwer i n d i t p o l i t i e k e s p e l , d i e q u a l i t a t e qua toegang t o t liongeuite gedachten h e e f t , b e v e s t i g d e h e t v o o r t b e s t a z n van ItR.Ni. S -ide eë n It I k meen h i e r i n twee stromingen t e mogen onderscheiden f i Ilnameli j k een extreme, welke s t r e e f t n a a r v o l s l a g e n a f s c h e i d i n g Itvan d e Repabliek en a a n s l u i t i n g b i j Nieuw-Guinea i n ilUnie ) Itverbmd met Nederland: e n een gematigder, welke i n de g e e s t 2 Itvan de oude f e d e r a t i e s nog wel tegen D j a k a r t a w i l aanleunen. It Met Java-hegemonie kan geen e n k e l e Ambonnees z i c h v e r e n i ')gen, en Ambonse exponenten van de E e n h e i d s s t a a t a l s Gouverneur t%atuharhary worden a l s r e n e g a a t beschouwd. It Overigens i s h e t p o l i t i e k e v e r e n i g i n g s l e v e n o p Ambon weinig Ilopgewekt P a r t i j - b i jeenkomsten g e n i e t e n g e r i n g e b e l a n g s t e l l i n c "en z e l f s v o o r de I r i a h - k w e s t i e l o o p t niemand warm. I1 Gouverneur M r Latuharhary i s een w e i n i g p o p u l a i r e f i g u u r : I1de algemene g r i e f j e g e n s deze bewindsman i s d z t h i j t e v e e l " p r a a t en t e w e i n i g d o e t , en z i c h t e z e e r o m r i n g t met persoon" l i j k e r e l a t i e s a l s adviseurs. II Het t r o f ongelukkig d 2 t de Gouverneur t i j d e n s m i j n bezoek tiop Java was, doch met z i j n vervansern', de R e s i d e n t Sutan IVIo"hammad Djasan, een goede oude bekende u i t m i j n Minangkabautijd Ith i j i s van S u m a t r a ' s Westkust afkomstig - heb i k d a g e l i j k s Ilcontact gehad. 11 Wanneer h e t g e r u c h t j u i s t i s d a t Gouverneur Latuharhary " n a a r de B u i t e n l a n d s e d i e n s t z a l weggepromoveerd worden l i j k t Ithet n i e t onmogelijk d a t deze Resident hem z a l opvolgen. Ook de Kepala Daerah van h e t Z u i d e l i j k d e e l d e r Zuid-MolÚRKei en Tanimbar - i s een Minan&abauer, h e t H o o f d van de 'Iken l i p r o v i n c i a l e p o l i t i e een s a L i ë r , de g e w e s t e ï i j k e M i l i t a i r e Com" m a n d a n t , Overste S o k o w a t i e e n Javaan, d e c h e f - s t a f M a j o o r Zen - een -
-
-
' -
.
.
-
.
.
3
w.
"j
.
-
7-
.n
-
.. - 5 -
GEHEIM
"een Sumatraan (Westkust), de p l a a t s e l i j k e M i l i t a i r e Commandant burgemeester Rehatta een Ambonner, doch h i j i s "een Minahasser, tlslechts tl-ctingt'. De h u i d i g e m i l i t a i r e b e z e t t i n g b e s t a a t u i t ex-KNIL, goed I 1 g e d i s c i p l i n e e r d , en g e n e r l e i moeilijkheden veroorzakend, een "ware verademing na d e schuimende roversbende welke h e t Badak \
"Itam b a t a l j o n uitmaakte b/E.\. Het vorenstaande l e i d t o d g . t o t de c o n c l u s i e , d a t v o o r wat de weergave van e n k e l e p o l i t i e k e & aangelegenheden b e t r e f t , de n o t a van BuZa met e n i g e r e s e r v e moet worden g e l e z e n . U.-
.i
/
KABImT, --.-
----
R
-&4.
* ,
4-.
'
I
