Uitgave december 2012/januari 2013
Geleenbeek Gazet Optie: streekproducten met Beekdalkeurmerk Freek van der Valk vaart wel bij meanderende beek
Interviews
Wethouders Peter Geenen, Jan Hermans en Funs Pluijmaekers Eduard Habets
(Natuurmonumenten)
Column
Karen Jeneson: dankzij Geleenbeek heeft Heerlen een Romeins badhuis
De Geleenbeek in Daniken, buurtschap op de gemeentegrens Sittard-Geleen/Schinnen, tussen Kwekerij Hoofs en Manege Ten Eijsden. (Foto: Léon Frederix)
INHOUD Pag 2: Eduard Habets Pag 4: Peter Geenen Pag 5: Karen Jeneson Pag 6: Pierre Grooten Pag 8: Highlights Corio Glana Pag 9: Werkconferentie Pag 10: Freek van der Valk Pag 12: Jan Hermans en
Funs Pluijmaekers
Met een beetje geluk zie je in het dal een ree wegschieten…
Pag 14: Foto’s anno vroeger Pag 15: Foto’s anno 2012
COLOFON Geleenbeek Gazet wordt mede mogelijk gemaakt door het Waterschap Roer en Overmaas, Provincie Limburg en de gemeenten die betrokken zijn bij het project Corio Glana/Geleenbeek. Productie
Jos van Wersch E
[email protected] M 06 – 215 18 543 Eindredactie
dr. Léon Frederix Opmaak/Druk
Andi Druk, Maastricht-Airport Correspondentieadres Geleenbeek Gazet Postbus 271
“Ontdek deze groene parel en het leefgebied van de korenwolf. Wandel langs boomgaarden, graslanden en hellingbossen. Langs de Geleenbeek vind je broekbossen, moerassen, poelen, heggen en graften. Speur naar ijsvogels en je vindt er de tot de verbeelding sprekende maretak.” Was getekend: Natuurmonumenten, de organisatie waarvoor Eduard Habets werkzaam is als manager unit Zuid-Limburg. Hij kent de Geleenbeek als z’n broekzak. Als jong menneke speelde hij bij de Muldersplas. En waar woont hij, zoveel jaar later? Aan de Geleenbeek in Schinnen. In de Alpen, in Scandinavië en zelfs in de Ardennen kun je struinen door de natuur. “Dat gaat in ons kleine Zuid-Limburg helaas niet. Bij de geringste drukte zit je al op elkaars lip. Daarom maken wij hier nieuwe natuur, zodat de kwetsbare delen ontzien worden”, zegt Habets. “En net zoals je zuinig bent op je eigen tuin, moeten we ook zuinig zijn op ons aller buitengebied, zoals het Geleenbeekdal.” Met zijn team
6160 AG Geleen
houdt hij kantoor in het bezoekerscentrum aan de rand van
ISSN Nummer
met veel wandelaars onder wie opmerkelijk veel jongeren
Iedere uitgave van de Geleenbeek Gazet is geregistreerd door het ISSN Centrum Nederland. Elke uitgave wordt naar de Koninklijke Bibliotheek gezonden en daar gearchiveerd. Het ISSN (International Standard Serial Number) nummer is: 2213-9052.
de Brunssummerheide. Op deze prachtige herfstnamiddag, die ondanks hun permanente blik op hun smartphone toch op hun eigen manier genieten van een weids uitzicht over de heide, worden we op luttele meters van Habets’ kantoor verwelkomd door een overstekende en nadrukkelijk blèrende schaapskudde. De herder steekt z’n duim omhoog tegen de wandelaars die pijlsnel hun mobieltjes te voorschijn toveren om dit tafereel vast te leggen. Een kwartier later zegt Habets dat hij in tweeërlei opzicht een bevoorrecht mens is. “Dat ik op deze bijzondere locatie mijn werkplek heb en ook nog eens
2
namens een fijne werkgever als Natuurmonumenten.”
Eduard Habets bij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten aan de rand van de Brunssummerheide.
Verantwoordelijkheid richting natuur
doende subsidie beschikbaar, dan springen wij bij, indien
Het gaat hem zeer aan het hart wat er met de Geleenbeek
mogelijk, met onze financiële middelen.” In Zuid-Limburg zijn
gebeurt. “Het Geleenbeekdal is feitelijk mijn achtertuin.” Als
het Geleenbeekdal en het Geuldal de groene snelwegen voor
broekie ravotte hij bij de Muldersplas en beroepshalve heeft
de natuurgebieden. “Twee cruciale verbindingen, sterker nog:
hij in de loop der jaren alle ontwikkelingen rond de beek
levensaders. Daar moeten we met z’n allen dus goed voor
meegemaakt. “Maar we zijn er nog niet”, stelt hij. Pas als alle
zorgen, en vooral geen fuiken voor dieren creëren.”
plannen die nu voorliggen gerealiseerd zijn, mag de vlag écht in top. Hij begrijpt dat niet alles in één keer kan, mede uit kostenoverwegingen. “Maar de vaart moet er wel inblijven.” Natuurmonumenten stelt zich vele doelen. Eén daarvan: leren omgaan met de natuur, van generatie op generatie. “De natuur biedt de mens onthaasting. Tegelijkertijd heeft de natuur in Zuid-Limburg de mens nodig. Dat geldt voor de plek waar we ons nu bevinden, de Brunssummerheide, maar evenzeer voor het Geleenbeekdal.” Zuinig zijn op de natuur betekent onder meer oppassen dat de druk op sommige natuurgebie-
Eduard Habets, manager Natuurmonumenten unit Zuid-Limburg: ‘In onze regio moet de mens de natuur een handje helpen’ Ontmoeting met de ijsvogel
Waarom het Geleenbeekdal zo bijzonder is? Omdat je er, door
den niet te groot wordt. “Laat staan dat het één groot pretpark
de afwisseling in hoogte, bodemstructuur en vochtigheid,
wordt.” Neem nou zo’n al te uitbundige colonne van soms wel
veel verschillende dieren en planten aantreft, zegt Habets.
veertig Vespaatjes, brommerend in en verhuurd door een en
Speenkruid, bosanemonen en orchideeën, zoals de bijen- en
dezelfde toeristisch-recreatieve uitbater in het Heuvelland,
wespenorchis en de gevlekte orchis. Ook groeit op meerdere
wat Habets betreft mag dat wel een tandje minder. “Ook een
plekken het duizendguldenkruid en de reuzenpaardenstaart,
ondernemer heeft een zekere verantwoordelijkheid richting
een prehistorische plant die ooit meters hoog werd. En met
onze kostbare natuur.”
een beetje geluk zie je in het dal een ree wegschieten, of
Geleenbeekdal is cruciale verbinding
een eekhoorn door de boomtoppen klimmen. Bij deze beek kun je zelfs een blauworanje schicht langs zien flitsen. “Dan
De ‘Beheereenheid Zuid-Limburg’ omvat het gebied ‘alles
heeft de mens een vluchtige ontmoeting met een ijsvogel.
ten zuiden van Echt-Susteren’, een van de meest complexe
Heel bijzonder.” Tegelijkertijd, en dat is de andere kant van de
eenheden binnen Natuurmonumenten. Deze eenheid, waar-
medaille: delen van de Geleenbeek zijn nog niet goed ontwik-
binnen het Geleenbeekdal is gelegen, wordt gekenmerkt door
keld. “Laten we daar de komende jaren dan werk van maken.
een sterke spreiding van een groot aantal gebieden met een
Corio Glana is een uitgelezen kans om de natuurgebieden in
grote verscheidenheid aan natuurtypen. Natuurmonumen-
Parkstad en de Westelijke Mijnstreek met elkaar te verbin-
ten investeert, wat het Geleenbeekdal betreft, in kennis. Ook
den. Natuurmonumenten zal daar, binnen de kaders van
brengt de organisatie vaak eigendom in. “En is er onvol-
haar taakstelling, nadrukkelijk aan meewerken.”
3
Wethouder Peter Geenen (Sittard-Geleen) optimistisch
Realisatie highlight 19 is gepland voor 2013 In het meest noordelijk gelegen deelgebied van het Beekdalenproject Corio Glana liggen de highlights 18 en 19. Eén van de doelstellingen bij beide projecten: beek- en landschapsherstel als onderdeel van het Absbroekbos. Wethouder Peter Geenen van Sittard-Geleen over de stand van zaken. In ’uw’ gemeente zijn Beekstraat-Lintjensweg en Lintjens-
U hamert voortdurend op ‘mensgerichte natuur’.
weg-Middenweg onderdeel van Corio Glana 2.0. Op welke termijn verwacht u dat deze highlights (‘streng’) gereali-
“Daar doe je het toch ook voor? Kijk, áls je dan het geld bij
seerd kunnen worden?
elkaar hebt om te investeren in dit soort projecten, zorg er dan vooral voor dat diegene die dat financieel mede mogelijk
“Voor het onderdeel Corio Glana is het gedeelte van Sittard-
maakt – uiteindelijk de belastingbetaler – er ook daadwer-
Geleen verdeeld over vier strengen. Als we de Geleenbeek
kelijk van kan genieten. Mijn motto: creëer meerwaarde.
weer als vanouds door het landschap willen laten mean-
Dat geldt niet alleen bij beekherstel, zoals bij de Beekstraat,
deren, dan moeten we samen met het Waterschap Roer en
Lintjensweg en Middenweg. Het geldt ook bij landschaps-
Overmaas proberen om de benodigde gronden te verwerven.
herstel, zoals bij het zogeheten Nieuw Bos [Absbroekbos,
Alleen dat al is een flinke klus. Wat betreft de eerste streng,
Windraak-Wanenberg en Kollenberg], gelegen ten oosten
highlight 19, zijn we er nagenoeg uit. We willen in 2013
van de kernen Sittard en Geleen. Het Nieuw Bos leidt in recre-
starten als we, in overleg met het waterschap, de financie-
atief opzicht tot meerwaarde voor de Westelijke Mijnstreek,
ring in totaliteit rond krijgen. Voor wat streng 18 betreft,
maar het vormt ook een belangrijke schakel in de ecologische
zijn we bezig om gronden te verwerven. Dat proces verloopt
verbinding tussen het Geleenbeekdal en de Rode Beek. Op die
vooralsnog stroever dan gehoopt. Omtrent de realisatie van
manier sla je twee vliegen in één klap.”
streng 18 kan ik op dit moment dus nog geen duidelijkheid Nog ‘jeugdherinneringen’ aan de Geleenbeek?
verschaffen.”
“Dat zou ik denken! In de volksmond werd de Geleenbeek in die tijd Keutelbaek genoemd. Als kind, opgroeiend in Geleen nabij het gebied Daniken, ging er ik vaak naar toe. Aanvankelijk samen met mijn ouders, later met vrienden. Het bosgebied en de zandheuvel nodigden bij uitstek uit om naar hartenlust te ravotten. Ik weet nog goed dat we in en rondom de beek letterlijk alles wilden ontdekken, liever nog: Peter Geenen: “Het verwerven van de benodigde gronden is een flinke klus.”
4
alles vangen wat bewoog. Je was jong en op ontdekkingsreis. Mooie tijd, met mooie herinneringen.”
Kleine beek, grote invloed De Geleenbeek valt in het huidige landschap ten westen van Heerlen nauwelijks op. De plek waar de beek onder de Valkenburgerweg doorstroomt is tegenwoordig maar met moeite te zien. Toch is zo’n 2000 jaar geleden de beek van groot belang geweest voor de Romeinen in deze regio.
De Geleenbeek en het Romeinse verleden van Heerlen
Dr. Karen Jeneson studeerde Provinciaal-Romeinse archeologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Na haar functies als veldarcheoloog en archeologisch adviseur, begon zij in 2006 aan haar promotieonderzoek naar het Romeinse landschap tussen Tongeren en Keulen.
Rond 50 voor Chr. versloeg Julius Caesar de Galliërs in noordwest Europa en werd het hele gebied romeins. Het inrichten van de regio naar Romeins model begon daarna, met de aanleg van een verharde weg door het hele gebied. Dwars door het huidige Zuid-Limburg liep een Romeinse hoofdweg, de Via Belgica. Bovendien kwam er ook een hoofdweg van Romeins Aken naar het noorden. Bij het aanleggen van wegen en wachtposten keken de Romeinen goed naar het natuurlijke landschap. Rivieren en beken namen ze vaak mee als inrichtingselement. Als we met Romeinse ogen naar het gebied rond het huidige Heerlen bekijken, valt meteen op dat de Geleenbeek, samen met de Caumerbeek een soort langgerekte landtong hebben gecreëerd, door in het lössplateau aan twee kanten kleine dalletjes uit te slijpen. Precies bovenop de bolle rug tussen de twee beekdalen kwam de kruising van de twee Romeinse hoofdwegen te liggen. Rond deze kruising groeide vervolgens een stad met de naam Coriovallum. Deze stad was de voorloper van het huidige Heerlen. De Geleenbeek vormde de grens tussen de westkant van de stad en het westelijk grafveld. In de Romeinse tijd werden de doden begraven buiten de bebouwde kom, bij voorkeur langs de uitvalswegen. Het nu zo moeilijk te ontdekken beekje onder de Valkenburgerweg speelde in de Romeinse tijd dus een belangrijke rol. Als reiziger ging je, als je vanuit Coriovallum richting de Maas ging, eerst over een houten brug de beek over, waarna je wel een kilometer lang door een grafveld liep. De beek bewaakte als het ware de grens tussen de doden en de levenden. Aan het eind van de eerste eeuw bouwde men in Coriovallum een Romeins badgebouw, de thermen. Ook hierbij speelde de Geleenbeek een rol. Omdat de beek in het zuiden hoger ligt, kon het water worden omgeleid naar het badhuis. Hiervoor bouwde men waterleidingen. Ook het water van de Caumerbeek werd hiervoor gebruikt. Het gebruikte water liep via een gemetselde afvoergoot weer terug naar de Geleenbeek. Zonder de Geleenbeek dus geen badhuis! En daarmee dankt ook het Thermenmuseum van Heerlen haar bestaan aan de Geleenbeek. Zo is te zien hoe een kleine beek een groot stempel kan drukken op de geschiedenis van een regio en dat we daar ook vandaag de dag nog de resultaten van kunnen zien. Karen Jeneson, conservator Thermenmuseum Heerlen
5
Heerlijke streekgerechten van eigen boerenbodem Hij was docent biologie, projectleider bij het IKL, nu landschapsmakelaar namens de Stichting LandschapsOntwikkeling Limburg. Stel Pierre Grooten één vraag over Corio Glana of de Geleenbeek, en hij houdt een avond lang een referaat waar de vonken vanaf vliegen. ‘De Geleenbeek biedt boeren, in hun rol als natuurbeheerder, tal van kansen.’ Niet alleen wat betreft het beheer van de beek. ‘Wat dacht u van streekgerechten met Beekdalkeurmerk? Zou zomaar kunnen.’
Kasteel Rivieren in Retersbeek. Het hele complex ligt aan de oevers van de Retersbeek, de Luiperbeek en de Geleenbeek.
Hij woont landelijk, in een buurtschap van kerkdorp Klim-
Glana zoveel méér is dan alleen water. “Er valt zelfs geld mee
men. Het is de ideale biotoop voor een wetenschapper die
te verdienen.” En inderdaad, dan zie je dat boeren hun oren
zich beweegt op het podium van de biologie en ecologie. Iets
spitsen. “Voor een boer moet iets rendabel zijn, geef ‘m eens
verderop, in het herfstdonker, staat z’n ouderlijk huis. “Ik ken
ongelijk. Het boerenbedrijf, met alleen maar bulkproductie,
iedere meter in dit fantastische gebied.” Wijzend met z’n vin-
zal sowieso in deze ‘volle’ omgeving moeilijk zijn.”
ger, vanuit een grote fauteuil, ook nog bij knapperend haardvuur: “Aan die kant van ons huis ligt de Retersbeek, aan de andere kant de Luiperbeek. En daaromheen nog vier zijbeek-
6
Aversie tegen motorzaag
Hij herinnert zich nog de tijd dat het woord ‘landschapsbe-
jes. Al die beken en beekjes samen, maken de Geleenbeek tot
heer’ niet eens bestond. Grooten noemt het de ‘boerenbrede
een krachtige waterstroom. Anders zou de Geleenbeek maar
aversie tegen de motorzaag’. Hij heeft menige boer horen
een beekje van niks zijn.” Wat Grooten feitelijk doet? “Boe-
foeteren: Ik moet dit en ik moet dat, en ik mag niet zus en ik
ren enthousiasmeren om mee te doen.” Hij legt uit dat Corio
mag ook niet zo! Wat willen jullie nu eigenlijk? Terwijl die
boer toch al weinig snapt van die volstrekt ondoorgronde-
“Je hebt volume nodig wil je winstgevend worden.” Al die
lijke landbouwregelgeving, staat op zekere dag ook nog ene
lekkere en gezonde producten moeten dus ook te koop zijn bij
Pierre Grooten voor de deur om eens te praten over de…ehhh…
supermarktketens. En nu hij het er toch over heeft: waarom
Ecologische Hoofdstructuur. Pardon? Dat het wel degelijk
niet samengewerkt met ‘die hele bekende slager hier in de
verschil maakt of een boer binnen of buiten de EHS grond be-
buurt die streekproducten promoot’? Grooten, nu als marke-
heert. Grooten, stoïcijns: “Dat waren soms wel ingewikkelde
teer: “De verkoop van die streekproducten pakken we samen
en lange gesprekken.” Na verloop van tijd bleek zijn missio-
op: Geleenbeekdal, Geuldal en Gulpdal. Als je namelijk als
nariswerk te lonen. “Al was het een heuse zoektocht om te
veeboer en akkerbouwer samenwerkt en elkanders (half)pro-
ontdekken waar de kansen liggen. En met kansen bedoel ik
ducten in de bedrijfsvoering inzet, dan heb je de markt wat
in dit geval: geld verdienen.”
te bieden! Wat Gulpener Bier al jaren met haar gerst doet,
GroenBlauwe Diensten Limburg
Heel belangrijk, zegt Grooten: dat boeren en burgers die (particuliere) gronden beheren buiten de grote bos- en natuurgebieden (EHS), een belangrijke rol spelen in het
alle lof daarvoor, dat moeten wij toch zeker ook kunnen? Op voorwaarde dat iedereen er beter van wordt, zeker de boer.”
Landschap is (om te) eten
Diverse partijen opereren onder de provinciale hoede van IKL
onderhoud van het Limburgse landschap. Sinds juni 2010 is
(= veldloket) als veldmakelaar. Feitelijk is het ‘GroenBlauwe
er een provinciale subsidieregeling (GroenBlauwe Diensten
Diensten (GBD) verhaal’ voortgekomen uit het uitvoerings-
Limburg). Die regeling moet een nieuwe impuls geven aan
werk dat sinds 27 jaar in deze provincie door de voornoemde
herstel en onderhoud voor een breed scala aan onderhouds-
landschapsbeheerstichting in het buitengebied van heel
Voor landschapsmakelaar Pierre Grooten is de Geleenbeek méér dan alleen water
Limburg wordt gedaan. Mede als projectmedewerker van een van de vier hier opererende veldmakelaars, zit Grooten regelmatig aan de keukentafel om één van de pakketten te slijten aan een agrariër: scheerheg, graften, knotbomen of een perceelspakket als bloemrijke akkerrand. Zowel voor de Stichting LandschapsOntwikkeling Limburg alsook voor de recentelijk weer actief geworden Mergellandcorporatie
maatregelen van het agrarisch cultuurlandschap. Als je praat
(samenwerkingsverband van alle sectoren van de land-
over Corio Glana of de Geleenbeek, heb je het niet alleen over
bouw met de milieu- en natuurhoek in Zuid-Limburg) is de
water, maar ook over grond, over percelen en landschapsele-
Geleenbeek dus meer dan ‘alleen’ maar een meanderende
menten in diverse soorten en maten. Om het nog ingewik-
waterloop. “Als je het goed aanpakt, realiseer je additionele
kelder te maken: vele partijen bezitten of beheren grond;
werkgelegenheid en extra inkomsten.” (www.landschap-
particulieren, boeren, overheden/Staatsbosbeheer, Limburgs
ontwikkeling.nl en www.ikl-limburg.nl)
Landschap, Natuurmonumenten, en niet de vergeten de georganiseerde agrariërs in de 4e TBO (Terrein Beherende Organisatie). “Vanzelfsprekend moet je rekening houden met ieders belang. Dat regel je niet even op een achternamiddag.”
Beekdalproducten van topkwaliteit
Hij had het daarstraks over ‘kansen‘. Voorbeelden? Boeren die betrokken worden bij het beheer en onderhoud langs of in de nabijheid van de Geleenbeek. “En wat dacht u van streekproducten? Beekdalproducten van topkwaliteit! Goed voor des boeren portemonnee én voor ieders eigen maag: kaas, vlees, melk, vul maar in. Niet alleen voor thuis maar ook op
Bioloog en landschapsmakelaar Pierre Grooten.
de menukaart van restaurants.” En dan niet kleinschalig.
7
Van Heerlen tot Sittard-Geleen
Corio Glana 2.0 telt 19 deelprojecten (‘highlights’). Tien daarvan maken deel uit van de eerste tranche. Het betreft de deelprojecten 3+6 (gecombineerd), 8, 9+10 (gecombineerd), 13, 14, 15, 18 en 19. De beschrijving van de projecten staat op www.beekdalen.nl (onderaan de homepage).
8
Werkconferentie over voortgang Kaizen. Zo heet de Japanse techniek om grote veranderingen tot stand te brengen door kleine stapjes te zetten in de richting van je doel. Die techniek lijkt in zekere zin ook van toepassing bij de realisatie van Corio Glana, zo bleek tijdens de werkconferentie op 21 november (locatie: Plinthos, Sweikhuizen). Waar iedereen het over eens is: dat er flinke stappen zijn gezet en dat ook de behorende financiële kaders helder op papier staan. Maar die ene, cruciale vraag bleef die ochtend onbeantwoord: wie betaalt welk deel van de projectkosten? Daarover vindt de komende tijd overleg plaats, waarbij met name de Provincie Limburg en het Waterschap Roer en Overmaas een belangrijke rol vervullen. De conferentiedeelnemers, in groten getale present, hopen dat er begin 2013 duidelijkheid komt over de financiële verdeelsleutel. Pas dan kunnen de geplande highlights (eerste tranche) daadwerkelijk worden uitgevoerd
Jan Schrijen, voorzitter Waterschap Roer en Overmaas, geeft tekst en uitleg.
Bilateraaltje tussen gedeputeerde Patrick van der Broeck en Jan Schrijen
Werkconferentie op 21 november; locatie: Plinthos, Sweikhuizen.
9
Meanderende beek tussen wilde natuur, hoogstamfruit en honing Beleef de natuur bij de Stad. Dat is het thema van Kasteel Terworm in Heerlen, gelegen op het gelijknamige landgoed. Freek van der Valk, telg uit de bekendste horecadynastie van Nederland, is als uitbater van dit kasteelhotel-restaurant maar wat blij met de bij zijn ‘voordeur’ heringerichte Geleenbeek. “Want waardevolle natuur. En niet te vergeten: buitengewoon interessant voor onze omzet.”
Freek van der Valk: “Piet van Zeil heeft jarenlang, als ambteloos burger en voor nul euro, gesjouwd om van het kasteel en het landgoed een toplocatie te maken.” (Foto: Henk Leijen)
Freek van der Valk neemt ons mee naar de kasteelbrasserie
De Heerlenaar wilde op deze plek geen Disney-achtige
en vertelt over ‘vroeger’. Dat hier in de 14e eeuw adellijke
toestanden en koos voor behoud van de natuur en cultuur.
families woonden. “Ridders, graven en baronnen.” Het des-
“Op de plek waar een pretpark was gepland, krijgen anno nu
tijds witte kasteel was het middelpunt van een 1500 ha groot
de zeggekorfslak en de korenwolf weer een kans.” Het kan
landgoed met negen pachthoeves. “Dat waren nog een tijden
verkeren.
hè?”, glimlacht de horeca-entrepreneur man wiens voorvaderen het uit-eten in Nederland democratiseerden. Van 1917 tot 1988 was de Oranje Nassau Mijn eigenaar van het kasteel en
10
Van grootschalig naar kleinschalig
Van grootschalig naar waardevol en kleinschalig, dat was de
landgoed. In die periode woonden mijnopzichters, kunste-
mantra nà de afgeschoten pretparkplannen. De Van der Valks
naars, de boswachter en zelfs een badmeester in het kasteel.
kochten en verbouwden het kasteel dat eind jaren negentig
Badmeester? “Tot 1984 lag hier ook nog een openluchtzwem-
werd geopend. “Sindsdien is het alleen maar crescendo ge-
bad.” Na de mijnsluiting stelden overheidsbestuurders en
gaan. Ons kasteel heeft veel aanloop, mede dankzij die prach-
de ONM voor om een grootschalig pretpark te realiseren op
tige Geleenbeek die op deze plek weer in volle glorie stroomt.
het landgoed. De Heerlense bevolking liep deze plannen in
De natuur krijgt hier een eerlijke kans.” In samenwerking met
1983 echter letterlijk en figuurlijk onder de voet. “Het was een
o.a. Natuurmonumenten en diverse (semi-)overheden werd
groots opgezette en breed gesteunde protestmars.”
fors geïnvesteerd in groen en schoon water. “Nieuwe wan-
delpaden op oude tracés, hoogstamfruit, holle wegen, meer
hijzelf. “Een paradijsje op aarde.” Ook de landgoedimker is
bos, een landgoedimker, de valkenier en een schaapskudde,
tevreden: liefst 250 kilo honing jaarlijks. Landgoed Terworm
zomaar wat ingrepen van de afgelopen jaren.” Kasteelgasten
is inmiddels in oude glorie hersteld. Het beekdal loopt langs
kunnen er wandelen en fietsen. Sedert eeuwen, zegt hij, gaan
een grote diversiteit aan biotopen: kalkgraslanden, lössgebie-
op Landgoed Terworm cultuur en natuur hand in hand. “Met
den, zandvlaktes, akkerlanden, hoogstamboomgaarden en
als schitterend middelpunt het kasteel, de fraaie tuinen en
weilanden. Gezien de historie werden er zowel cultuurhis-
de Geleenbeek.” De in november overleden Piet van Zeil, de
torische elementen hersteld als ‘wilde’ natuur ontwikkeld.
staatsecretaris van EZ die later burgemeester van Heerlen
De Geleenbeek is voor een deel teruggelegd in haar oude
werd, heeft veel betekend voor dit gebied. “Jarenlang heeft
bedding, waardoor deze weer meandert en er een drassig na-
hij, als ambteloos burger en voor nul euro, gesjouwd om van
tuurgebied kon ontstaan. Freek van der Valk hoef je dat alles
het kasteel en het landgoed een toplocatie te maken.”
niet meer te vertellen. “Wie hier mag werken en wonen, die
Diversiteit aan biotopen
moet op z’n minst de geschiedenis kennen.” Komend voorjaar gaat hij het kasteelterras uitbouwen, voorzien van heaters.
Het dal van de Geleenbeek behoort tot de meest kastelenrijke
“Dan kunnen onze gasten seizoensverlengend buiten eten en
gebieden van Nederland. Stroomafwaarts ligt ‘zijn’ kasteel,
drinken, met het kabbelende water van de Geleenbeek als
en daar schuin tegenover, in een verbouwde hoeve, woont
achtergrondmuziek. Ik bedoel maar…”
“We hebben veel aanloop, mede dankzij de Geleenbeek die weer in volle glorie stroomt. De natuur krijgt hier een eerlijke kans.”
11
Intergemeentelijke ‘shake hands’ bij Kathagerbroek/Muldersplas. De wethouders Jan Hermans (Schinnen, links) en Funs Pluijmaekers (Nuth): ”Wij gaan samen de samenhang van dit gebied versterken.”
Kathagerbroek/Muldersplas gereed voor uitvoering
Coproductie Nuth & Schinnen
In het kader van de herinrichting van de Geleenbeek beschikken de gemeenten Nuth en Schinnen over diverse pareltjes. Eén daarvan ligt precies op de gemeentegrens: Kathagerbroek/Muldersplas. Ooit is bepaald dat het ene bij Nuth hoort en het andere bij Schinnen. Aangezien een aaneengesloten natuurgebied geen boodschap heeft aan grensmarkeringen, pakken beide gemeenten de herontwikkeling van dit gebied samen op. De wethouders Jan Hermans (Schinnen) en Funs Pluijmaekers (Nuth) namen daarbij het voortouw.
12
Highlight 14. Onder het rugnummer waarmee Johan Cruyff
te verbeteren. Zo krijgt de oude beekloop zijn watervoerende
schitterde is Kathagerbroek/Muldersplas geoormerkt op de
functie in de broekbossen terug. Hermans: “We gaan samen
lijst met negentien deelprojecten. Dit gebied, zegt Pluijmae-
de samenhang van dit gebied versterken.” Twee gemeenten
kers, biedt vele mogelijkheden om bestaande natuurwaarden
die deel uitmaken van twee verschillende regio’s: Schinnen
‘hoort’ bij de Westelijke Mijnstreek, Nuth ‘is’ Parkstad, in
natuur bedoeld is: authentiek. Maar het zou nóg fijner zijn als
de beleving van de bevolking toch. Over die twee verschil-
de mensheid er méér van zou kunnen genieten. Want echt
lende entiteiten gaat het dit keer juist niet. Wel over wat je
toegankelijk is het op dit moment niet. Nog niet. Oké, er zijn
gemeenschappelijk kunt doen, sterker nog: moet doen. Want
wandelpaden, maar dan wel van de slechte soort. “Die gaan
Kathagerbroek en Muldersplas zijn aan elkaar geklonken als
we verbeteren”, zeggen beiden. “En er komen fietspaden.” Ook
een Siamese tweeling, zo heeft Moeder Natuur bepaald. Her-
is bescheiden daghoreca voorzien in de nabij gelegen molen.
mans: “Dus pakken we Highlight 14 samen op.” Pluijmaekers:
Koffie, broodjes, tosti, rijstevlaai, dat idee. “Even op adem
“Niets meer ligt voor de hand dan dat.”
komen na ene stevige wandeling of fietstocht.”
Van vies naar schoon water
Nieuwe natuurgebieden toevoegen
gevolg van de mijnindustrie werd het water vies. Inmiddels
meenteraden, hun financiële bijdrage in de projectkosten
is het weer een beek met schoon water. Laten we niet verge-
geoormerkt. Hermans: “Funs [Pluijmaekers] en ik zijn samen
ten, zo benadrukken beide bestuurders, dat dit kleinschalige
aan tafel gaan zitten: welke gemeente betaalt wat? Daar zijn
cultuurlandschap destijds sterk veranderde door de opkomst
we uitgekomen. Wat ons betreft kunnen we aan de slag.”
van de grootschalige delfstofwinning en infrastructuur.
Bestaande natuurwaarden verbeteren, nieuwe natuurgebie-
De vroegere Staatsmijn Emma (Brunssum) en Staatsmijn
den toevoegen. “Hier kán het”, zegt Pluijmaekers. Wijzend,
Maurits (Geleen) gebruikten de Geleenbeek voor het lozen
terwijl hij met beide voeten in de drassige grond staat: “Kijk,
van hun afvalwater uit de kolenwasserijen. Ook veroorzaakte
daarginds lag vroeger het oude mijnspoor.” Hermans: “De
de mijnindustrie verzakking van delen van het beekdalland-
realisatie van Highlight 14 past perfect bij het profiel van
schap, waardoor bijvoorbeeld het natte Wolfhagenerbos in
Schinnen: een groene gemeente.” Pluijmaekers: “En Nuth kan
het Kakkertdal bij Schinnen ontstond. Ook werden voor de
mooi meeliften. Het belangrijkste: dat de inwoners van alle
mijnindustrie slikvijvers aangelegd, waaronder de Mulders-
omringende gemeenten op de plek waar we nu staan, kun-
plas tussen Schinnen en Thull. Zoveel jaar later wandelen
nen genieten van een uniek stukje natuur.” Hermans: “Het
Hermans en Pluijmaekers samen door dit prachtige, ‘tik-
is een aanwinst voor de hele regio”, doelend op de Westelijke
keltje woeste’ natuurgebied. “Ja, we zijn maar wat trots op
Mijnstreek en Parkstad.
Vroeger meanderde de Geleenbeek op deze locatie. Maar als
Nuth en Schinnen hebben, met dank aan hun beider ge-
dit gemeenschappelijke pareltje!” Want dit is natuur zoals
De Geleenbeek, gefotografeerd vanaf het bruggetje bij Kathagen, vlakbij radiatorenspecialist Stelrad bv.
13
Geleenbeek anno toen ......
rwor m… bij Kasteel Te … in Heerlen,
… in Katha gen,
gemeente N uth ….
… entibold nd van Sw a L t e h n …. i
… in Sittard, bij de Ophovenermolen …
…. in Klimmen, bij Kasteel Rivieren…
14
Geleenbeek anno 2012 .....
Panorama Beekdal
Geleenbeek bij de Biesenhof, nabij Sweikhuizen
Algengroei in de Geleenbeek. De Zeggekorfslak is er maar wat blij mee, want het diertje leeft van algen en schimmels.
Geleenbeek bij Schinnen
Winter Wonderland aan de Geleenbeek bij Daniken
Geleenbeek in het voorjaar
15
