Gelderland valoriseert!
Va n I d e e n a a r B V Resultaten
2012 en 2013
Gelderland valoriseert! Inhoud
Voorwoord
Kristel Baele – voorzitter Stuurgroep Gelderland valoriseert, College van Bestuur HAN 3 Annemieke Traag – gedeputeerde provincie Gelderland 3
Met Gelderland valoriseert beogen we meerdere doelen. Heel belangrijk is dat de kennisinfrastructuur die in Gelderland aanwezig is bij ArtEZ, HAN en Radboud Universiteit (in het vervolg van dit boekje aangeduid als RU) kan worden gebruikt door bedrijven en de regio. In feite is dit de essentie van valorisatie. Denk hierbij aan de inzet van studenten, docenten, onderzoekers en laboratoriumfaciliteiten. Dit moet zo leiden tot een betere benutting van wat publiek gefinancierde kennis heet. Uiteindelijk resulteert het ook in het slimmer en beter omgaan met de mogelijkheden die de regio biedt en in meer werkgelegenheid.
Sector Energie Eric Spies – Slim Opgewekt! Patrick Heuts – O-foil
4 5
Creatieve Industrie Frederike en Christiaan Maats – OAT Shoes Joris Suk en Hans Hutting – Maison the Faux
6 7
Van idee naar BV Innovatielab Duurzame Elektrische Energie Bart Huydts – Art Business Centre, ArtEZ
8 9
Sector Chemie Johan Oosterheert – Biosenz Gerrit Veeneman – PharmaCytics BV
10 11
Cross-overs Pauline van Dongen – Wearable Solar Bootcamp Hergebruik restafvalstromen
12 13
Het mes snijdt echter aan twee kanten: bedrijven uit de regio die met innovaties bezig zijn of daar juist in vastlopen, moeten met hun kennis, ideeën of vragen ook terecht kunnen bij de drie grote Gelderse kennisinstellingen. Gelderland valoriseert is een samenwerkingsproject van de drie O’s: huidige en toekomstige ondernemers, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en de overheid.
Cijfers, Resultaten 14 Hein van der Pasch – directeur Mercator Incubator, Radboud Universiteit Stephan Veen – directeur Bedrijven Rabobank Arnhem en omstreken
Bij elkaar zijn we met 24 partijen en richten we ons vooral op toepassingen binnen de sectoren Duurzame Energie, Creatieve Industrie en de Chemie. In dit verslag maakt u kennis met een aantal nieuwe ondernemers op deze terreinen en vertellen anderen hoe zij hen hierin faciliteren. Op de website van Gelderland valoriseert (www.gelderlandvaloriseert.nl) vindt u de uitgebreidere versies van al deze inspirerende verhalen. Ook zeer de moeite waard. We wensen u veel leesplezier.
15 15
Contactinformatie 16 Partners Gelderland valoriseert 17
Colofon Samenstelling en coördinatie Frank Heijster, Meesters in Communicatie (M!C)
Geert-Jan Sweers,
programmamanager Gelderland valoriseert
Fotografie Hans Peter van Velthoven (HP|PH Fotografie) Ontwerp, Beeldbewerking, Layout en Pre-press Barry van Velthoven (bartout + laurentius)
www.gelderlandvaloriseert.nl
DISCLAIMER
Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Niets in deze uitgave mag worden overgenomen en of vermenigvuldigd zonder nadrukkelijke toestemming van Gelderland valoriseert.
2
‘We zijn nu twee jaar actief en alle seinen staan op groen’ Kristel Baele – voorzitter Stuurgroep Gelderland valoriseert, College van Bestuur HAN
www.han.nl
Als vicevoorzitter van het CvB van de HAN en voorzitter van de Stuurgroep Gelderland valoriseert heeft Kristel Baele goed inzicht in hoe het project zich ontwikkelt: ‘We zijn nu twee jaar actief en alle seinen staan op groen. Met vierentwintig verschillende partijen en drie inhoudelijke thema’s vormen we een dynamisch gezelschap, verbonden door twee centrale uitgangspunten: valorisatie en innovatie. Het mooie van Gelderland valoriseert is dat door de diversiteit aan partners en thema’s de botsingskans tussen de betrokken kennisinstellingen, bedrijven en start-ups sterk wordt vergroot. Bij een botsing komt veel energie vrij, lees hier: creativiteit en inventiviteit. Vanuit de setting die Gelderland valoriseert biedt, kunnen we dit helpen faciliteren. De uitdaging waar we nu voor staan, is het niveau waarop het project thans functioneert vast te houden en te verduurzamen.’
‘We willen de botsingskans tussen kennisinstellingen, bedrijven en start-ups vergroten’
‘De samenleving profiteert van wat Gelderland valoriseert heeft gezaaid’ Annemieke Traag – gedeputeerde provincie Gelderland, portefeuille Innovatie ‘Gelderland valoriseert geeft jonge mensen de kans tot succesvolle en duurzame ondernemers uit te groeien. Als samenleving profiteren wij daarvan. Zie het als bewerken, zaaien en straks oogsten.’ Aan het woord is Annemieke Traag, gedeputeerde voor de provincie Gelderland met onder andere de portefeuille Innovatie.
www.ondernemengelderland.nl
‘Werken de jonge ondernemers nu nog vaak onder de paraplu van één van de drie grote Gelderse kennisinstellingen, in de toekomst staan zij geheel op eigen benen. Het extra steuntje in de rug dat wij ze nu kunnen bieden, verdient zich straks dubbel en dwars terug. Als provincie ondersteunen we daarom dit soort projecten met subsidies, via netwerken en door zowel bij de Nederlandse overheid als in Brussel te lobbyen voor de innovatiekracht van de Gelderse economie en kennisinstellingen.’
www.gelderland.nl
‘Het extra steuntje in de rug dat wij jonge ondernemers nu bieden, verdient zich straks dubbel en dwars terug’ 3
D u u r z a m e
E n e r g i e
‘Niet alleen zonnestroom opwekken, ook de www.slimopgewekt.nl bewustwording vergroten’ Eric Spies – mede-initiatiefnemer Slim Opgewekt!
Eric Spies en zijn compagnons willen een positieve bijdrage leveren aan het vergroenen van het energie-aanbod in Nederland. Zowel door het opwekken van zonnestroom, als door meer aan bewustwording te doen. En ja, dan kom je uit bij kinderen en het onderwijs. Zo is Slim Opgewekt! ontstaan. Eric: ‘Ons team bestaat uit vier mensen, ieder met zijn eigen specialisme: Leonn Sekender is de man van de techniek, Rob Wieggers doet de financiën, Hilde van Dijk de communicatie en ikzelf richt me vooral op het gebruiksgemak. Wat ons betreft de vier pijlers voor duurzame energieprojecten. We richten ons volledig op scholen met als uitgangspunt: wat de school nu op jaarbasis kwijt is aan grijze stroom, mag niet hoger zijn dan de totale kosten om eigen stroom op te wekken. Wij doen overigens veel meer dan alleen het plaatsen van zonnepanelen op het schooldak. We richten ons ook op energiebesparing, bijvoorbeeld met LED-verlichting. Daarnaast hangt er in de hal van elke school een door onszelf ontwikkeld monitorscherm waarop per school te zien is hoeveel stroom er is opgewekt en wat je met deze stroom allemaal kunt.
Met dit scherm stappen we in de belevingswereld van de leerlingen. Een nieuwe stap is dat we ook laten zien hoeveel stroom de school verbruikt. Ook binnen de klas kun je hier veel mee, denk aan toepassingen via digiborden. Begin 2013 zijn we gestart met zeven basisscholen voor een stichting in Arnhem. Deze zijn nu stroomneutraal. Met de feestelijke opening van dit project op de Johannesschool in Arnhem scoorden we veel publiciteit, mede omdat minister Kamp bij de aftrap aanwezig was. We zijn nu bezig met de verdere uitbouw van Slim Opgewekt! We willen een bredere verspreiding over veel meer scholen in Nederland en we onderzoeken wat je nog meer kunt met verduurzaming op scholen. De spin-off is kortom erg groot.’
‘Scholen hoeven geen voorinvestering te doen als zij via ons zonnepanelen aanschaffen’
4
‘Schepen die varen op vleugelvoortstuwing hebben de toekomst’ Patrick Heuts – Business Developer O-foil
binnenvaartschepen worden voortgestuwd door een vleugel die op- en neergaat, waar normaal de schroef
E n e r g i e
O-foil, een bedrijf met Rotterdamse roots en een vestiging in Arnhem, heeft een techniek ontwikkeld waarbij
zit. Het kan een brandstofbesparing tot wel vijftig procent opleveren. Patrick Heuts is als business developer verantwoordelijk voor het optimaliseren en het in de markt zetten van het systeem.
De wijze waarop dolfijnen zich met hun staartvin efficiënt door water voortbewegen, staat aan de basis van het door scheepsbouwkundige Bas Goris ontwikkelde O-foil-mechanisme voor de vleugelbeweging. De vleugel, bijna zo breed als het schip, beweegt op en neer en genereert liftkracht in het water. Als je deze technische vinding combineert met de nieuwste aandrijftechnologieën en een optimaal scheepsontwerp, kan het brandstofverbruik -en daarmee ook de uitstoot van schadelijke stoffen-, tot de helft lager zijn dan bij een traditionele scheepsschroef. Patrick: ‘Recent is een eerste binnenvaartschip, de MS Triade, omgebouwd. Dit schip vaart thans met succes geheel op vleugelvoortstuwing. We zoeken nu volgende, grotere schepen om de techniek toe te passen. Idealiter zouden we bij de nieuwbouw van schepen het O-foil voortstuwingssysteem in het gehele scheepsontwerp willen integreren.
D u u r z a m e
Op een bedrijventerrein langs de Rijn zijn vier studenten in een bijna lege werkruimte druk in de weer achter hun laptops. Patrick: ‘Deze studenten elektrotechniek van de HAN onderzoeken in het kader van hun afstuderen allemaal een deelaspect van het O-foil voortstuwingssysteem. De vinding is zeker nog niet uitontwikkeld.’
‘Er valt nog veel te doen, de vinding is zeker nog niet uitontwikkeld’
Alle voordelen -brandstofbesparing, lagere emissies en een stille aandrijving- worden dan optimaal benut.’ In Arnhem wordt voorlopig druk doorgewerkt. Patrick: ‘We zijn heel blij met de steun die we daarbij van Gelderland valoriseert krijgen. En dan heb ik niet alleen over een lening, maar ook over het netwerk waar we bijvoorbeeld via kiEMT een beroep op kunnen doen. Dat is heel waardevol en best uniek.’
www.ofoil.nl
5
C r e a t i e v e
I n d u s t r i e
‘Onze schoenen stop je -als ze afgedragen zijn-, lekker in de grond en dan groeien er bloemen uit’ Frederike en Christiaan Maats – Creative en Managing Director OAT Shoes
OAT shoes is het eerste en enige schoenenmerk ter wereld dat geheel biologisch afbreekbare schoenen produceert. In Amsterdam ontworpen, in Bulgarije gemaakt en, binnenkort, met een laboratorium voor de verdere ontwikkeling van afbreekbare stoffen en materialen in de regio Arnhem. www.oatshoes.com Frederike: ‘Het idee voor OAT shoes stamt uit 2008. Christiaan, mijn broer, studeerde dat jaar af als industrieel ontwerper aan de TU Delft. Hij besluit zich toe te leggen op het ontwikkelen van een geheel biologisch afbreekbaar schoenenconcept. Schoenen dus die je echt na gebruik in de grond kunt stoppen en dan groeien er bloemen uit. Hij doet eerst veel research naar volledig afbreekbare materialen. Lijm (synthetisch), ritsen (van metaal of plastic) en veel verven of inkt (toxisch) zijn uit den boze. In 2011 is er een eerste collectie, de schoenen worden in Bulgarije gemaakt. Verkoop verloopt via de website en via een select aantal schoenenwinkels in Nederland en het buitenland. In 2012 kom ik er bij. Ik heb in Rotterdam geneeskunde en bedrijfskunde gestudeerd en vooral mijn studie bedrijfskunde helpt me zeer in mijn huidige rol waarin ik vooral
het zakelijk gedeelte doe: beleid en strategie bepalen en onderhandelen met leveranciers. Christiaan concentreert zich op het creatieve gedeelte. We hebben inmiddels vier collecties schoenen, onze prijzen variëren van 129 tot 179 euro; 70% van de verkoop loopt via ‘’geselecteerde winkels’’: doorgaans kleine zaken, vaak ook concept-stores, met verkopers die het verhaal achter de schoen kunnen vertellen. De contacten met Gelderland valoriseert stammen uit 2013. We werkten al samen met de duurzame leerlooierij Hulshof uit Gelderland en ook onze verven komen van Gelderse leveranciers. We wilden graag OAT Labs oprichten om hierin nieuwe biologisch afbreekbare materialen te ontwikkelen en testen. Dankzij Gelderland valoriseert kunnen we nu ons eigen OAT Lab oprichten en daar zijn we heel blij mee!
‘OAT Labs in de regio Arnhem gaat binnenkort biologisch afbreekbare materialen ontwikkelen’ 6
‘Rebelleren met beleid, we maken wel deel uit van de mode-industrie’ Joris Suk en Hans Hutting – artistiek leiders Maison the Faux
Arnhem. Ze zetten zich bewust af tegen de dominante mode-orde en wat zij noemen de wegwerpcultuur.
I n d u s t r i e
MAISON the FAUX -het fictieve huis- is een nieuwe mode- en lifestylebrand, gevestigd in de Mode Incubator in
Onder aanvoering van artistiek leiders Joris Suk en Hans Hutting houden ze een vurig pleidooi voor de waarde van kleding en het hergebruik van materialen.
www.maisonthefaux.com
In diverse programma’s en artikelen werd er positief over het nieuwe label gesproken, sommigen hebben het zelfs voorzichtig over de nieuwe Viktor en Rolf. Wat opvallend is: aan het eind van de show komen jullie het podium op en vegen letterlijk de vloer schoon. Wat wil je daarmee zeggen? Joris (links op foto): ‘De modecultuur is heel conservatief en vervuilend met vier tot zes collecties per jaar en z’n fixatie op superslanke modellen. Daar zetten wij ons tegen af. De collectie heet niet voor niets It’s cleaning day! Hans: ‘Wij pleiten voor kwaliteit in plaats van kwantiteit, plus-size modellen in plaats van graatmagere meisjes en vooral gebruik én hergebruik van natuurlijke stoffen. Je gooit geen kleding weg, maar creëert uit oud materiaal iets nieuws.’
‘Het gaat ons om kwaliteit in plaats van kwantiteit, plus-size modellen in plaats van graatmagere meisjes en (her)gebruik van natuurlijke stoffen’
C r e a t i e v e
De Amsterdam Mercedes Benz Fashion Week is net achter de rug ten tijde van het interview. MAISON the FAUX verzorgde er een niet onopgemerkt gebleven presentatie. NRC Handelsblad had het over een ‘performance met modellen in opvallende, bewerkelijke stukken rond een modealtaar.’
Joris: ‘We rebelleren dus, maar wel met beleid, want we maken ook deel uit van de mode-industrie. Met als inspiratiebron de expressiviteit van de jaren ’80 willen wij heel graag ‘’modisch’’ werken. Hans: ‘Maar vooral ook met veel humor en zelfspot. Je moet er met een knipoog naar kunnen kijken.’ Naast mode, is MAISON the FAUX ook een lifestylelabel. Er wordt thans druk gewerkt aan nieuwe collecties.
7
‘Het Innovatielab Duurzame Elektrische Energie: snel, effectief en goedkoop’ www.energynext.nl
De HAN kent sinds oktober 2012 een Innovatielab Duurzame Elektrische Energie, afgekort IDEE. Het is dé plek waar bedrijven terecht kunnen met vraagstukken op het gebied van energie en duurzaamheid. Studenten Techniek werken in het lab aan oplossingen, begeleid door docenten en experts. Vanuit de HAN is Christiaan Holland (zie foto-inzet) als projectleider van Gelderland valoriseert nauw betrokken bij initiatieven op het gebied van duurzame energie. Christiaan: ‘We zijn met het Innovatielab Duurzame Elektrische Energie gestart op 10 oktober 2012, de Dag van de Duurzaamheid. Op het gebied van duurzame energie zijn er veel initiatieven en ontwikkelingen, maar ook veel lacunes, zaken die verder onderzoek behoeven en waar lang niet alle bedrijven zelf voldoende middelen voor hebben. Vanuit dit gegeven zijn we het lab gestart. Veel vragen voor het lab komen bij ons via SEECE, het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise, een publiek-private samenwerking waarin naast de HAN ook bedrijven zitten als Alliander, TenneT, DNV KEMA, Alfen en kIEMT. Gelderland valoriseert is een ander platform waarin ondernemers en kennisinstellingen nauw met elkaar samenwerken, vooral rond innovaties.
Via zogenaamde kennismakelaars, specialisten van de HAN die binnen een segment alle bedrijven en initiatieven in de regio kennen, koppelen we concrete vragen van ondernemers/bedrijven aan studenten. Een effectieve, snelle en goedkope manier om binnen de regio energievraagstukken te helpen oplossen en duurzaamheid naar een hoger plan te tillen.’ Enkele concrete voorbeelden van waar studenten binnen het Innovatielab Duurzame Elektrische Energie mee bezig zijn (geweest): de ontwikkeling van een solarboat die geheel op zonnecellen vaart, het aanbrengen van meetapparatuur op groene daken voor meer inzicht in het rendement, de ontwikkeling van een sky wind turbine (soort vlieger met een rotor die energie opwekt) en het project solar concentration dat zonlicht opvangt door een plastic lens en zo een hogere opbrengst genereert (zie foto).
V a n
I d e e
n a a r
B V
Christiaan Holland - projectleider Gelderland valoriseert
‘We koppelen concrete vragen van ondernemers/bedrijven rond duurzaamheid aan studenten’
‘Een creatief onderzoekt, experimenteert, transformeert én onderneemt’ Bart Huydts – directeur Art Business Centre (ABC) van ArtEZ
www.artez.nl/abc
http://innovatie.artez.nl/
B V
‘Het Art Business Centre wil de innovatiekracht van de nieuwe generatie creatieven zichtbaar maken. Onderzoeken, experimenteren, transformeren én ondernemen staan daarbij centraal. Je ziet dat goed terug in ideeën en toepassingen rond productontwikkeling waarvoor studenten en alumni vaak verrassend vernieuwende concepten bedenken,’ aldus Bart Huydts, directeur van het Art Business Centre (ABC) van kunsthogeschool ArtEZ.
Zo vragen ondernemers uit de Food Valley aan creatieven op welke wijze de traditionele marketing in de food business kan worden doorbroken: hoe beïnvloed je de beeldvorming over eetpatronen door anders om te gaan met vormen, verpakkingen en namen voor voedselproducten?
n a a r
Bart: ‘We benadrukken voortdurend het belang van innovatie en zetten daarvoor onder andere drie middelen in: onderzoeksprojecten, de Regionale Centra voor Technologie (RCT’s) en innovatievouchers binnen het onderwijs. Een geslaagd voorbeeld van een onderzoeksproject is Food Meets Design, waarbij de creatieve industrie als nieuwe voedingsbodem fungeert voor actuele vraagstukken in de food-industrie.
V a n
I d e e
Vanuit Gelderland valoriseert werken we daarnaast nauw samen met het Platform Creatieve Technologie en RCT de Vallei. Deze RCT’s hebben innovatiemakelaars in dienst; specialisten die bedrijven nauwlettend volgen, precies weten wat er speelt en waar ze tegenaan lopen. Zij leggen ook verbindingen tussen bedrijven en de kennisinstellingen ArtEZ, HAN en RU. We zagen dat recent bij de bootcamp Solar Energy Challenge, waar studenten en alumni uit de energiesector, de chemie en de creatieve industrie een succesvolle creatieve brainstorm hadden over de vraag Hoe kan ik de zonne-energie -die ik voor eigen gebruik opwek- in mijn huishouden gebruiken in plaats van deze terug te geven aan de energiemaatschappij? Juist door dit soort cross-overs neemt het innovatiegehalte verder toe. En dan zijn er nog de Innovatievouchers. Hiermee stimuleren we dat docenten uitdagende onderzoeksprojecten opzetten in samenwerking met bedrijven. De innovatiekracht van creatieven krijgt daardoor een vaste(re) plek binnen het curriculum. Al deze activiteiten zijn bouwstenen voor een strategische samenwerking met het bedrijfsleven.’
‘Gebruik de creatieve industrie als voedingsbodem voor andere industrietakken’ 9
‘Binnen dertig minuten hebben we bestaande virussen straks gedetecteerd’ www.biosenz.nl
Johan Oosterheert – Managing Director Biosenz
Met het ViriChip System van Biosenz kunnen virussen straks met een koffertje waar een Nanoreader inzit binnen dertig minuten worden gedetecteerd. Als je dat vergelijkt met de tijd en moeite die het nu kost om virussen te ontdekken, is de winst enorm en de impact groot. Er is dan ook veel belangstelling voor deze vinding, zowel vanuit de gezondheids- en farmaciesector, als vanuit de bio-defence industrie. Johan Oosterheert is als uitvoerend directeur verantwoordelijk voor het in de markt zetten van deze technologische innovatie. Johan: ‘Voor virusdetectie worden nu hoogwaardige laboratoria ingezet, waar onder strenge restricties monsters naartoe worden gebracht voor onderzoek. Laboranten zijn vervolgens uren en soms dagen bezig vooraleer met zekerheid kan worden vastgesteld om wat voor soort virus het gaat. Hoe anders is dat straks met het ViriChip System.
Het einde van de ontwikkeling is nu in zicht, maar we zijn blij dat we de aanloop naar de laatste ontwikkelfase kunnen overbruggen met de steun die we onder andere via Gelderland valoriseert krijgen; de lening, maar ook het netwerk waar we via de Radboud Universiteit toegang tot hebben.’
Simpel gezegd werkt het als volgt: een onderzoeker gaat met een koffertje, waar alle technologie inzit, naar het gebied waar een virus actief is. Ter plekke worden samples verzameld voor onderzoek: druppels bloed, water, urine. De samples worden op voorbewerkte ViriChips (4 x 4 millimeter) aangebracht, met verschillende soorten antilichamen erop.
‘De belangstelling voor deze vorm van nanotechnologie is enorm’ Antilichamen hebben de eigenschap dat ze zich hechten aan specifieke virussen. De ViriChip gaat in een cartridge de Nanoreader in en wordt daar gescand op basis van de antilichamen die zich aan het virus hebben gehecht. Binnen een half uur is er een uitslag bekend waarna er verder gehandeld kan worden. Hoewel de slagingskans voor deze nieuwe technologie groot is, heb je een heel lange adem nodig voor het product zo uitontwikkeld is dat je het op de markt kunt brengen.
C
h
e
m
i
e
10
www.pharmacytics.com
‘Onze missie: verbeteren van de effectiviteit van medicijnen’
Gerrit Veeneman – Research Director PharmaCytics BV
Gerrit Veeneman had er al een carrière bij Organon opzitten toen er na twee overnames in 2011 geen plek meer bleek voor farmaceutisch onderzoek in Nederland. De organisch chemicus met ruime ervaring in het ontwikkelen en testen van medicijnen liet er geen gras over groeien. Samen met zijn business-partner Han van ’t Klooster richtte hij PharmaCytics op. Eén concept is inmiddels zo ver ontwikkeld dat het nu uitgebreid getest gaat worden. Op de Radboud Universiteit huurt PharmaCytics hiervoor flexruimte bij de subfaculteit Scheikunde en Organische Chemie in het nieuwe laboratorium van het Huygensgebouw. De testfase die nu begint, richt zich op het aanpassen van enkele medicijnen waardoor de opname in het bloed verbetert en de effectiviteit van de medicatie wordt verhoogd. Gerrit Veeneman: ‘De meeste medicijnen die we slikken komen via de dunne darm in de bloedbaan terecht. Vaak verloopt dit proces moeizamer dan wenselijk, omdat de dunne darmwand de medicijnen als indringers ziet en het lichaam dus tegenstribbelt. Hoe anders is dit met voedingsstoffen die via transporteiwitten in de dunne darmwand ‘’vrij toegang’’ hebben tot ons lichaam. Wij willen het menselijk lichaam, lees: de transporteiwitten, doen geloven dat het medicijnen als voedingsstoffen moet zien. Daarvoor voegen we bepaalde stoffen die in voeding zitten aan de medicijnen toe, waardoor het lichaam de geneesmiddelen sneller en beter opneemt en de patiënt beter reageert op de medicatie, met alle voordelen van dien. We richten ons nu eerst op de dunne darm, maar transporteiwitten zitten bijvoorbeeld ook in tumorcellen en dat zou de volgende stap kunnen zijn, over een paar jaar uiteraard.
‘Er zijn volop kansen om van PharmaCytics een bloeiend bedrijf te maken’ We hebben octrooi op onze ontdekking aangevraagd en via Gelderland valoriseert een lening kunnen krijgen om het onderzoek nu echt te laten starten. Er ligt wereldwijd een enorme markt open om hiermee verder te gaan en er zijn volop kansen om van PharmaCytics een bloeiend bedrijf te maken.’
C
h
e
m
i
e 11
‘Mijn kleding moet draagbaar zijn én esthetisch, met daarin niet-zichtbare technologische vondsten’ Pauline van Dongen – modeontwerpster van onder andere Wearable Solar
www.paulinevandongen.nl
Het is ‘busy’ in het atelier van Pauline van Dongen. Twee stagiaires zijn druk bezig met tekenen, knippen en spelden, Pauline is telefonisch in gesprek. Op rekken hangen collecties oud en nieuw werk naast elkaar. Er wordt tegelijkertijd
C r o s s - o v e r s
aan diverse projecten gewerkt. Wearable Solar is er een van. Dit project, voortgekomen uit de praktische vraag hoe je anno 2014 mobiel bereikbaar blijft tijdens bijvoorbeeld een festival en zonder oplader in de buurt, inspireerde Pauline tot het ontwikkelen van kleding waarin flexibele zonnecellen zijn verwerkt (en een plug-in). Pauline: ‘Op dit moment beschikken we over twee prototypes, een jas en een jurk. De jurk is net naar Tokio verstuurd, voor een expositie in een galerie, later dit jaar volgt Londen.
Pauline: ‘Je moet de technologie als het ware in de vezels kunnen verwerken, dan komen technologie en mode echt samen. We werken er volop aan.’
‘Wearable Solar is ‘’hot’’, het is een kwestie van tijd voordat dit gaat lukken’
We werken momenteel hard aan een derde prototype, ook omdat ik binnenkort naar het South by Southwest festival in Texas ga, als finalist in een nieuwe categorie Wearable Technology. Dat is een geweldig podium om te laten zien waar we mee bezig zijn. Er is veel belangstelling voor deze vinding, maar er zijn ook nog veel hindernissen te overwinnen. Zo wil ik een ander type zonnecel gebruiken, dat meer geschikt is voor kleding en moet de bedrading van de zonnecellen beter. Nu is alles met draden via solderingen onderling verbonden, uiterst kwetsbaar en niet geschikt voor de wasmachine. Er zijn al wel geleidende garens op de markt, maar die zijn zo dun dat ze nog niet geschikt zijn om zonnecellen aan elkaar te koppelen. Het is een kwestie van tijd voordat dit gaat lukken.’ Pauline, oud-studente van ArtEZ (2010 afgestudeerd), is gefascineerd door wat zij ‘naturalizing technology’ noemt: technologische innovaties die ons als een soort van nieuwe natuur omringen.
12
Hoe maak je uit restafval duurzame producten? Bootcamp Hergebruik restafvalstromen
Als afvalverwerker werk je met gescheiden restafvalstromen als hout, papier/pulp, plastic, textiel en metaal. Hoe kun je hier nieuwe producten uit laten ontstaan met een commerciële waarde? Deze vraag kwam bij de HAN binnen die hierop via een bootcamp, -een creatieve brainstorm- medio november diverse betrokkenen en specialisten bijeenbracht om over toepassingen na te denken.
C r o s s - o v e r s
Sita is een van de grote afvalverwerkers in Nederland en wil graag een bijdrage leveren aan de vermindering van de hoeveelheid afval die wij met z’n allen produceren. Eén van de klanten van Sita, Forbo vloeren, had het ook al bij Sita aangekaart: hoe kunnen wij reststromen vinyl en karton die overblijven na het leggen van vloeren, nog een bestaan geven? En Nike, de sportschoenenproducent, is eveneens zeer geïnteresseerd. Afgedragen sportschoenen worden nu gerecycleerd tot restproducten rubber, textiel en fluf (de rest die overblijft). Daar kun je weer wat mee. De directeur van Sita had het bovendien met eigen ogen net in Berlijn gezien: tal van designwinkels die mooie spullen verkopen uit hergebruikte materialen. Dat moest in Nederland, lees Arnhem, dan toch zeker ook kunnen. Sita hoeft er op zich niet op te verdienen en dat geldt ook voor de andere bedrijven. Het gaat hen om de co-creatie en het sluiten van de kringloop. Bij de bootcamp op 19 november 2013 waren zo’n twintig mensen aanwezig: vertegenwoordigers van Sita en andere bedrijven, enkele recent afgestudeerde productontwerpers (veelal van ArtEZ) en docenten en deelnemers vanuit Gelderland valoriseert.
Joris: ‘Het is erg vruchtbaar om met mensen uit zoveel verschillende achtergronden na te denken over de oplossing van een vraagstuk, in dit geval: hoe kun je uit restafvalproducten nieuwe dingen maken.’
Een bootcamp heeft geen concreet einddoel, het gaat primair om het uitwisselen van ideeën. Joris de Groot (zie foto) was als productontwerper bij de bootcamp aanwezig. Hoe kijkt hij op deze bijeenkomst terug?
Wat in Berlijn kan -designwinkels met mooie producten uit restafval- moet in Arnhem ook kunnen! 13
Cijfers en resultaten 2012 en 2013
Cijfers en resultaten 2012 en 2013 Het project Gelderland valoriseert is in 2012 gestart en loopt tot en met 2017. De projectperiode omvat daarmee zes jaar. Het budget voor de leningen betreft de periode 2012 tot en met 2015. Er zijn in totaal 24 partners die aan het project meewerken.
Zie voor het complete overzicht pagina 17. Het totale budget waarover Gelderland valoriseert beschikt, bedraagt voor de periode van zes jaar 12,5 miljoen euro. We beperken ons in dit overzicht tot de hoofdzaken.
Overzicht resultaten 2012-2013, als onderdeel van zes jaar lopend project Belangrijkste activiteiten Gelderland valoriseert
Doelstelling Gerealiseerd
2012-2017
Aantal innovatie- en bootcamps
Percentage
2012-2013 (norm = 33%)
11
23
209 %
Aantal ideeën voor innovaties
810
489
60 %
Aantal innovatieve starters
90
35
39 %
Overzicht leningen 2012-2013, als onderdeel van vierjarig budget
Doelstelling Gerealiseerd
2012-2015
2012-2013
Percentage (norm = 50%)
Aantal toegekende aanvragen 62 28
45 %
Bedrag toegekende leningen (x € 1.000,-)
57 %
3.100
1.770
• Duurzame festivals (in opdracht van een evenementenorganisatie) – o.a. inzet duurzame energie ter vervanging van dieselaggregaten • Roof Garden – koeling van drank met behulp van zonnepanelen • Schermenproject: in lege winkels interactieve schermen plaatsen met creatieve/culturele content • Service in een doos: in opdracht van de energiecoöperatie Rijn IJssel • EnergieNext: ontwikkelen van een portal/community voor innovaties in energie.
In 2012 en 2013 hebben er in totaal 23 innovatie- en bootcamps plaatsgevonden. We noemen er enkele.
• Wearable Solar (tijdens Mode Biënnale 2013) – zonnecellen in kleding • Creative Waste products (in op-
dracht van SITA) – designproducten uit reststromen • Fruithuis van de toekomst (in opdracht van een fruitteler en een bouwbedrijf) - innovatieve koeling en opslag van fruit
14
‘Het draait om groeipotentie en innovatiekracht’
www.ru.nl/mercator
‘Onze spin-offs slaan een brug tussen wetenschap en Hein van der Pasch - directeur Mercator Incubator, Radboud Universiteit samenleving’ De Mercator-formule, het klinkt bijna als de stelling van Pythagoras. Hein van der Pasch, directeur van Mercator Incubator Nijmegen, omschrijft het als ‘vanuit wetenschappelijke kennis bijdragen door universitaire spin-offbedrijven aan innovaties en andere maatschappelijke ontwikkelingen.’ ‘Sinds eind jaren tachtig toen het Universitair Bedrijvencentrum startte, zijn er zo’n zeshonderd start-ups geweest; van éénpitters tot initiatieven die doorgroeiden tot bedrijven met honderden personeelsleden. In de chemie-life sciences denk ik dan aan Synthon, Future Diagnostics en Mercachem, in de ICT aan Aia Software, GX en AT Computing en in de alfa-gamma-hoek aan Buck Consultants, HSK en diverse taal- en communicatiebureaus. Naast business support organiseren we de tweejaarlijkse Mercator Award voor succesvolle jonge spin-offs. De winnaar van 2013 was Bijlesnetwerk, zeven jaar geleden begonnen als initiatief van studenten economie en politicologie.
Met incubatoractiviteiten en -faciliteiten ondersteunen we nieuwe spin-off-initiatieven, nu nog klein, maar met veel groeipotentie en innovatiekracht.’
‘Rabobank focust op innovatie en ondernemerschap’ Stephan Veen – directeur Bedrijven Rabobank Arnhem en Omstreken
www.rabobank.nl/bedrijven/kennis
Voor de Rabobank is het project Gelderland valoriseert belangrijk omdat het naadloos aansluit op de kernactiviteiten van de bank. Stephan Veen, directeur Bedrijven bij Rabobank Arnhem en Omstreken: ‘Innovatie en ondernemerschap is één van onze pijlers.’ Zowel in Arnhem als Nijmegen heeft de Rabobank recent een specialist aangesteld die zich specifiek op de begeleiding van start-ups richt. Stephan Veen: ‘We zitten er graag dicht op. Start-ups zijn de kraamkamer van onze economie en dat matcht 1-op-1 met de inzet van Gelderland valoriseert. Als partner zijn wij nauw bij het project betrokken, als financier staan we open voor kredietverzoeken. Natuurlijk hebben we daar onze eigen toetsingscriteria voor, maar meestal pakt het positief uit. Tot dusverre hebben we al meer dan 25 aanvragen kunnen honoreren en de verwachting is dat dit verder doorzet. En als voormalig hockeyer zeg ik: een ondernemer moet vooral focussen: wat doe je wel en niet.’
‘Start-ups zijn de kraamkamer van onze economie’
15
Gelderland valoriseert! Contactgegevens
Sectoren
Fondsen
Duurzame Energie Christiaan Holland
[email protected] 026-3691920
Duurzame Energie Raymond Bosch
[email protected] 026-4461469
Creatieve industrie Bart Huydts
[email protected] 026-3535631
Creatieve Industrie Gerard Monninkhof
[email protected] 026-3844222
Chemie Dorien Wellen
[email protected] 024-3615796
Chemie Wilfried Reincke
[email protected] 024-3616099
Programmamanager Geert-Jan Sweers
[email protected] 026-3658439
Correspondentieadres Gelderland valoriseert! Postbus 2217 6802 CE ARNHEM
Secretariaat Monique Morel
[email protected] 026-3658349
Partners van Gelderland valoriseert ArtEZ hogeschool voor de kunsten www.artez.nl/ondernemen/innovatie
Dutch Fashion & Design Centre www.dutchfashionfoundation.com
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen www.han.nl
Kamer van Koophandel www.kvk.nl
Radboud Universiteit www.ru.nl
Belastingdienst www.belastingdienst.nl
Mercator Incubator www.ru.nl/mercator
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland www.rvo.nl
Provincie Gelderland www.gelderland.nl
Hezelburcht www.hezelburcht.com
Gemeente Arnhem www.arnhem.nl
Hermsen www.hermsencs.nl
Ondernemersfonds Nijmegen www.ondernemersfondsnijmegen.nl
Haskoning www.royalhaskoningdhv.com
Gemeente Doetinchem www.doetinchem.nl
NXP www.nxp.com
Stichting kiEMT www.kiemt.nl
Dutch Polymer Institute www.polymers.nl
Oost NV www.oostnv.nl
Kenniscentrum Bètatechniek www.kenniscentrumbetatechniek.nl
Rabobank Arnhem en Omstreken www.rabobank.nl/bedrijven/lokalebanken/arnhem
Van den Wildenberg & Van Halder www.wildenberghalder.nl
Rabobank Rijk van Nijmegen www.rabobank.nl/bedrijven/lokalebanken/rijkvannijmegen
Actorion Communicatie www.actorion.nl
Gelderland valoriseert wordt mogelijk gemaakt door de volgende partners
Wilt u meer weten over de in deze publicatie voorkomende personen, bedrijven en organisaties? Op de website van Gelderland valoriseert, www.gelderlandvaloriseert.nl, vindt u uitgebreidere interviews en portretten.
