GeijktNieuws Actualiteiten
34
Eijkelkamp Agrisearch Equipment, februari 2009
Thema:
Sediment & erosie
WUR actief in erosieonderzoek Nieuw waterbodembesluit Training: Waterbodembemonstering Productnieuws: Watermanagement Polmanframe naar China pkD; een schat aan informatie Apparatuur voor sedimentmonsterneming Divernews: conferentie bij Plitvicemeren Kroatië
All it takes for environmental research
Wageningen Universiteit actief in erosieonderzoek Een interview met prof. dr. ir. L. Stroosnijder In het voorstel van de Europese Commissie voor een Europese Kaderrichtlijn voor Bodem, werden zeven bedreigingen voor de Europese bodems benoemd: erosie, aardverschuivingen, afname van de voorraad organische stof, verzilting, verdichting, verontreiniging en afdekking. Wageningen Universiteit voert met enige regelmaat onderzoeken uit op het gebied van erosie. Prof. dr. ir. Stroosnijder is hoogleraar bij Wageningen Universiteit in Landdegradatie en ontwikkeling. Zijn leerstoelgroep bestaat uit circa 10 stafleden en 30 PHD-studenten. Stroosnijder legt uit: “De leerstoelgroep landdegradatie en ontwikkeling valt onder de kenniseenheid Omgevingswetenschappen. Dit is slechts één van de kennisgebieden waar WUR zich op richt. Een andere kennisgebied is bijvoorbeeld Agrotechnologie en voedingswetenschappen, waar WUR momenteel het meest mee aan de weg timmert. Plantenwetenschappen is het minst in trek bij studenten, hiervoor krijgt WUR de minste aanmeldingen.” “Je zult je afvragen waarom Wageningen Universiteit afgekort wordt met WUR. Een tijd geleden is WU samengegaan met de DLO instituten. Dit was een verzameling staatsonderzoeksinstituten en een grote club ook op praktijkgebied. Toen werd het WUR: Wageningen Universiteit en Researchcentrum.“, aldus dhr. Stroosnijder. “Zoals ik al aangaf heet de leerstoel Landdegradatie en ontwikkeling. Als we onderzoek verrichten m.b.t. land, dan komen daarbij drie aspecten aan de orde: • Degradatie; de mate van landdegradatie wordt in kaart gebracht • Conservatie; hoe kunnen we degradatie tegengaan en behoud van het land waarborgen • Ontwikkeling; praten met betrokkenen om het nut van conservatie aan te geven en tot oplossingen te komen Het doel hiervan is om een haalbare technologie te bedenken die gebaseerd is op fundamentele kennis.”
De connectie tussen Stroosnijder en Eijkelkamp In 1976 is prof. dr. ir. Stroosnijder gepromoveerd in Wageningen. Tijdens zijn zes jaar durende promotie kreeg hij veel met velden labapparatuur te maken. In die tijd was er al een sterke wisselwerking tussen Eijkelkamp en Wageningen Universiteit: Eijkelkamp ontwierp apparatuur waar WUR behoefte aan had en WUR dacht mee over het ontwerp. Kortom: WUR had Eijkelkamp nodig voor meetapparatuur en omgekeerd kreeg Eijkelkamp steun van WUR d.m.v. ideeën en hulp bij ontwikkeling. Stroosnijder heeft altijd interesse gehad in goede apparatuur en meetmethoden. Voordat hij zich 15 jaar geleden met het vakgebied landdegradatie ging bezighouden, werkte hij al 20 jaar in de bodemnatuurkundige hoek, veelal gericht op fysische
2
www.eijkelkamp.com
metingen. Geleidelijk ontstond er zo een wederzijdse interesse tussen Eijkelkamp en Stroosnijder. Voor Stroosnijder was het prettig om reactie te kunnen geven op het gebied van bijvoorbeeld research & development, marketing en verkoop. Eijkelkamp was op haar beurt blij met deze ‘stem uit de markt’ met academische kennis en internationale ervaring. Enkele keren per jaar komen Stroosnijder en Eijkelkamp dan ook bij elkaar om allerhande zaken (ideeën, producten, handleidingen en congressen) door te spreken. Bezoek de website van prof. dr. ir. L. Stroosnijder op www.leostroosnijder.nl
WUR besteed ca. de helft van haar tijd aan onderwijs en de helft aan onderzoek. De resultaten van het onderzoek zijn vooral ook ten dienste van beter onderwijs. Onderzoek wordt voornamelijk uitgevoerd door PHD-studenten, onze toekomstige professoren, onder begeleiding van de stafleden. “De naam van de studie is ‘International Land and Water Management’” vertelt Stroosnijder. “De opleiding bestaat uit een fysische kant gecombineerd met sociaal-economische aspecten. International Land and Water Management is daarom een zogeheten beta-gamma studie waaraan veel behoefte is omdat ze elders in de wereld zo weinig voorkomen. Als onderdeel van deze studie wordt geregeld onderzoek naar erosie uitgevoerd. We hebben het dan over zowel water- als winderosie.”
“Op dit moment wordt veel aandacht besteed aan klimaatonderzoek. Hoe kunnen we bijvoorbeeld de duinen, die ooit op natuurlijke wijze door de wind ontstaan zijn, versterken en verhogen. Momenteel worden experimenten uitgevoerd op Ameland om te ontdekken hoe we aan dynamische kustverbetering kunnen werken zodat bijvoorbeeld overstromingen, in Nederland een hot item, in de toekomst voorkomen kunnen worden. Ook dit onderzoek wordt uitgevoerd door één van onze studenten, die door de staf wordt begeleid.”
Erosie Erosie is het proces van slijtage van een vast oppervlak waarbij materiaal wordt verplaatst of geheel verdwijnt. Op aarde ontstaat erosie vooral door de werking van wind, stromend water, ijs, maar ook ongewonere vormen van erosie zijn mogelijk als gevolg van vulkanisme en meteorietinslagen. Het is een fenomeen met een natuurlijke oorzaak dat in ieder geologisch tijdperk optreedt. Menselijke activiteiten kunnen het erosieproces versterken, bijvoorbeeld door het kappen van bossen en het kaal houden van de bodem door ploegen.
Stroosnijder geeft een voorbeeld: “In midden-Turkije kijkt WUR hoe op regionale schaal door een verandering in landgebruik dramatische winderosie verminderd kan worden. Dit doen we niet alleen door middel van het uitvoeren van metingen, maar ook aan de hand van modellen. Anderzijds proberen we ook in positieve zin gebruik te maken van winderosie. Een groot project dat als voorbeeld dient is bijvoorbeeld het Kootwijkerzand op de Veluwe in Nederland. Ecologisch is het een heel waardevol gebied, maar het is ook goed voor het toerisme. Kootwijkerzand is namelijk één van de grootste stuifzanden van Europa. Langzaam groeit het gebied echter dicht, eerst door mossen en later door struiken en boompjes. Hier probeerden we een manier te ontwikkelen om het zand weer actief te laten stuiven.”
Winderosie Winderosie van de bodem vindt plaats als gevolg van de kracht van de wind, waarbij bodemdeeltjes door de wind worden meegenomen. Wanneer de begroeiing van de bodem verdwenen is wordt de bodem gevoeliger voor verstuiving, waardoor een landschap kwetsbaarder wordt voor winderosie. Een door winderosie beïnvloed landschap kan erg dynamisch zijn, denk maar aan een zandverstuiving.
All it takes for environmental research
3
Watererosie Watererosie is een proces waarbij bodemdeeltjes door de impact van regendruppels en stromend water worden losgemaakt en getransporteerd. Dit leidt onder meer tot een afname van de bodemkwaliteit en -productiviteit, maar ook tot belangrijke schade door modderoverlast in stroomafwaarts gelegen (woon)gebieden. Wanneer kale bodem op een heuvel ligt en het regent, dan stroomt met het water grond langs het oppervlak naar beneden. Wanneer diezelfde bodem echter beplant is, wordt de grond door de begroeiing vastgehouden. Ook krijgt het water minder kans om af te stromen, aangezien het nu beter in de grond kan infiltreren.
“Waar het in Turkije dus om bestrijden van winderosie gaat, wordt op Ameland en Kootwijkerzand juist gebruik gemaakt van de erosie. Bij dit soort projecten wordt gebruik gemaakt van apparatuur zoals de saltifoon, automatische meteostations en masten waarmee verscheidene paramaters gemeten kunnen worden.”
Saltifoon De saltifoon is een sensor voor het meten van winderosie volgens het akoestisch meetprincipe. Losgeraakte korrels worden geteld en het digitale uitgangssignaal wordt door de datalogger geregistreerd. “Als we kijken naar watererosieonderzoek dan denk ik direct aan het Middellandse Zeegebied waar veel bosbranden plaatsvinden. Enerzijds verdwijnt daardoor de vegetatie, anderzijds veranderen ook de fysische eigenschappen van de grond. De bodem wordt als het ware gebakken, waardoor de toplaag waterafstotend wordt. Hierdoor kan regenwater niet in de grond infiltreren zodat as- en modderstromen kunnen ontstaan met als gevolg: erosie.”, zegt Stroosnijder.
planten opgenomen, wat nuttige regenval wordt genoemd. De overige 80% verdampt of stroomt weg. We proberen nu een manier te bedenken om de ‘rainfall water use efficiency’ te verhogen door iets aan de oorzaak te doen en zo de effecten van landdegradatie tegen te gaan. Bij het onderzoek, dat plaatsvindt in het midden en noorden van Ethiopië, wordt apparatuur ingezet zoals de Trime (bij onderzoek naar water use efficiency), maar ook meteostations en de mini regenvalsimulator, om een aantal basiswaarden te meten.” “Die Eijkelkamp apparatuur is ontzettend belangrijk voor WUR. Ik neem buitenlandse studenten dan ook altijd een halve dag mee naar Eijkelkamp voor een rondleiding door de showroom, de demoruimte en de fabriek. Ze krijgen dan een goed beeld van de verscheidenheid aan apparatuur en waarvoor het bedoeld is. Wat mij betreft is de samenwerking met Eijkelkamp echt een win-win situatie.”
Ook met betrekking tot watererosie heeft dhr. Stroosnijder een voorbeeld paraat: “In Portugal onderzoekt een studente aan de WUR momenteel wat er met de grond gebeurt na een bosbrand. Meestal moeten we in de onderzoekswereld wachten tot ergens een natuurlijke brand ontstaat tot we kunnen starten met onderzoeken. Voor dít onderzoek worden echter bewust gecontroleerde brandjes gesticht, waardoor men direct aan de slag kan.” “Daarnaast zijn momenteel diverse mensen in Ethiopië aan de slag. In dit geval niet zozeer om erosie te meten, maar één van de gevolgen ervan: de verstoorde waterbalans. Wanneer regen de grond bereikt kunnen er twee dingen gebeuren: het water zakt in de bodem (er vindt infiltratie plaats), of het water stroomt weg (ook wel run-off genoemd). Een gevolg van het wegstromen van het water is dat er erosie optreedt.” Stroosnijder vervolgt zijn uitleg: “Het deel van het water dat in de bodem infiltreert wordt óf door planten opgenomen, óf zal verdampen. In Afrika wordt slechts 20% van de regenval door
4
www.eijkelkamp.com
Trime (voor bodemvochtmeting) Het Trime systeem gebruikt een speciale TDR-techniek (Tijds Domein Reflectometrie) voor het meten van het vochtgehalte in verschillende materialen. Het principe van deze techniek is gebaseerd op het meten van de looptijd van een elektromagnetische puls langs meetpennen in het monster. De looptijd is afhankelijk van het vochtgehalte van het te analyseren medium.
Nieuw waterbodembesluit Waterbodemonderzoek kan worden verricht vanwege verschillende doelstellingen, zoals bepaling van de milieuhygiënische kwaliteit of bepaling van de ligging van de waterbodem bij regulier onderhoud of sanering van de waterbodem. Belangrijk is dat het onderzoek volgens bepaalde richtlijnen wordt uitgevoerd. Sinds 13 februari 2008 is een nieuw protocol van kracht vanuit SIKB: het VKB-protocol 2003 (veldwerk bij milieuhygiënisch waterbodemonderzoek). Dit protocol beschrijft de veldwerkmethoden voor milieukundig waterbodemonderzoek met inzet van geschikt monsternemingsgereedschap om waterbodemmonsters te verkrijgen die representatief zijn voor de te bemonsteren lagen van de waterbodem. In het protocol wordt er tevens op gewezen dat voor het bemonsteren van de waterbodem voor milieuhygiënisch onderzoek gebruikt gemaakt dient te worden van monsternemingsapparatuur zoals vastgelegd in NPR 5741, waaronder: -
AquaLock Akkerman steekapparaat Beekersampler (stangbediend of met Polmanframe) Ekman grijper (stang- of kabelbediend) Multisampler Valbom Van Veen bodemhapper Veenboor Vrijwitboor Zuigerboor
SIKB De Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer is een netwerkorganisatie die alle spelers (bedrijfsleven en overheid) bij elkaar brengt om samen de kwaliteit van de uitvoering van archeologie en het (water-)bodembeheer te verbeteren. SIKB stelt onder andere kwaliteitsrichtlijnen en protocollen op en beheert deze.
Apparatuur die niet genoemd wordt in het protocol, maar wel zeer geschikt is voor gebruik tijdens waterbodembemonstering is bijvoorbeeld de slibbaak, Secchi zichtschijf en kabelbediende vloeistoflagenmonsternemer. Bij waterbodemmonsterneming kunnen de gereedschappen het best worden uitgerust met stevige conische draadstangen. Wordt er namelijk met bajonetverbindingen gewerkt, dan bestaat de kans op doorbuigen van de stangen. Er is namelijk geen tegendruk van een boorgat wanneer bemonsteringen verricht worden in het water. Voor het maken van de juiste keuze op het gebied van bemonsteringapparatuur kunt u terecht in de Product Knowledge Database op onze website. En informeer ook eens naar onze training Waterbodembemonstering!
Training: Waterbodembemonstering Eén van de vele trainingen en workshops van Eijkelkamp Training & Consultancy is de training Waterbodembemonstering, waarbij u leert waarom het belangrijk is om de waterbodemkwaliteit te kennen. U krijgt daarbij inzicht in de uiteenlopende onderzoeksopzetten en de diverse bemonsteringstechnieken. Ook diverse bemonsteringsapparatuur komt aan bod, waaronder de Multisampler, de Beekersampler, de Van Veen Bodemhapper en de Delftse fles. Uiteindelijk gaat u met deze apparatuur ook zelf aan de slag en leert u hoe u goede sedimentkernen boven water krijgt. De duur van deze cursus is 1 dag en vindt in 2009 plaats op 12 mei in Giesbeek. Wilt u meer informatie over deze of andere trainingen, neemt u dan contact op met Eijkelkamp Training & Consultancy via emailadres
[email protected] of door te bellen naar 0031 313 880 200.
All it takes for environmental research
5
ProductNews Watermanagement
Polmanframe naar China
Onlangs zijn een aantal nieuwe producten ten behoeve van watermanagement opgenomen in het Eijkelkamp productassortiment. 13.52 Slibdetectiebaak De slibdetectiebaak met ophanghaak is bedoeld voor het vaststellen van de diepteligging van een bezinksellaag of waterbodem. Hij is tevens geschikt voor gebruik in bijvoorbeeld zuiveringsinstallaties. De baak is supersimpel in het gebruik, licht van gewicht en het ja-nee signaal laat geen ruimte voor twijfel. 04.34 Ekman grijper Deze Ekman grijper is bestemd voor gebruik in zachte bodems die vrij zijn van begroeiing. Twee dunne, scharnierende kleppen staan open terwijl de grijper in het water neergelaten wordt. De kleppen sluiten zich op commando door het laten vallen van een boodschapper (kabelbediening) of indrukken van een knop (stangbediening). Er kan dus ook een monster genomen worden uit een zeer zachte toplaag. Wilt u meer informatie over deze of andere producten op watergebied? Vraag dan onze Watermanagement Catalogus aan via
[email protected]. Deze catalogus bevat een volledig hoofdstuk dat gewijd is aan ‘Sediment’.
China is een nog altijd groeiende markt voor de apparatuur van Eijkelkamp. Onlangs zijn dan ook de eerste Polmanframes geleverd aan China. Door een Beekersampler te gebruiken in combinatie met een Polmanframe, kunnen monsters genomen worden van zachte waterbodems tot op een waterdiepte van 25 meter. Het frame, dat met een lier vanaf een boot wordt neergelaten tot op de te bemonsteren waterbodem, zorgt ervoor dat de Beekersampler ook op grote diepte rechtstandig de grond in gebracht kan worden. De monsters worden verzameld in een transparante buis zodat het materiaal zijn originele samenstelling behoudt en een duidelijke profielbeschrijving kan worden gemaakt. Het Polmanframe kan worden gebruikt bij bodemonderzoek in rivieren, meren en zelfs op zee. In China zullen de bestelde Polmanframes met bijbehorende Beekersamplers voornamelijk worden toegepast in milieukundig onderzoek. Op de rivier de Yangtze bijvoorbeeld wordt de sampler met het frame ingezet om de effecten te bepalen die de aanwezige dam heeft op de hoeveelheid vervuilende stoffen in de rivier.
Nieuwe brochure: Irrigation Management Vraag nu ook onze nieuwe brochure Irrigation Management aan. De brochure bevat allerhande apparatuur die kan worden ingezet bij irrigatiemanagement en is beschikbaar in het Engels, Duits, Frans en Spaans.
6
www.eijkelkamp.com
ProductNews Product Knowledge Database; een schat aan informatie Op www.eijkelkamp.com bevindt zich de Product Knowledge Database (PKD). Deze database bevat een schat aan informatie over een groot deel van de Eijkelkamp apparatuur. Niet alleen vindt u er afbeeldingen van veel van onze producten, ook op het gebied van toepassingen, handleidingen en productbrochures kunt u in de PKD terecht. Ook voor meer informatie over apparatuur op het gebied van sediment en erosie bent u in de PKD op de juiste plek. Pagina 5 bijvoorbeeld gaat over sedimentmonsterneming en voor meer info over meteorologische apparatuur kunt u op pagina 16 en 17 terecht. U kunt ook gebruik maken van de zoekfunctie waarmee u op artikelnummer of –naam de gehele site kunt doorzoeken. Hulp nodig? Mailt u dan naar
[email protected].
Tip: IAEA gids voor bodemvochtbepalingen Onlangs heeft de IAEA (International Atomic Energy Agency) een gids voor bodemvochtbepalingen uitgebracht met de titel: “Field estimation of soil water content - A practical guide to methods, instrumentation and sensor technology”. Het is een handleiding die behulpzaam kan zijn voor veldwerkers die geen experts zijn op het gebied van apparatuur, maar die toch het bodemvocht willen bepalen. De gids is tevens bedoeld voor mensen die grondwatermonitoringsprojecten willen opzetten in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden waar kennis op het gebied van veel technologieën nog niet voor het oprapen ligt. De publicatie is in het Engels te downloaden via www.eijkelkamp.com/portals/2/eijkelkamp/IAEA guide.pdf.
Apparatuur voor sedimentmonsterneming 04.29 Valbom Het bemonsteren van onderwaterbodems op grotere diepten gebeurt o.a. met een kabelbediende monsternemer zoals de valbom. De valbom is een steekapparaat om redelijk ongeroerde monsters te nemen uit de bovenste bodemlaag van al dan niet geconsolideerde sedimenten. Met behulp van een hijskraantje (een davit) aan boord van het vaartuig laat men de valbom in een vrije val neer. Het apparaat dringt door eigen gewicht en snelheid in de onderwaterbodem. De valbom wordt vooral toegepast, wanneer bemonsteren met een stangbediend apparaat te veel problemen geeft, door te grote waterdiepte, stroomsnelheid en wind. De monsterneming geschiedt ten behoeve van milieukundig, bodemkundig en geohydrologisch onderzoek.
04.31 Monsternemer voor stromend sediment, type Delftse fles Deze monsternemer wordt gebruikt om de hoeveelheid gesuspendeerd sediment in rivieren en andere waterstromen te bepalen, vanaf het oppervlak tot 0,1 m boven de bodem. Het sedimenthoudend water stroomt door een monsternemer in de vorm van een fles. De vorm van deze monsternemer veroorzaakt een lage druk aan de achterkant, zodanig dat het water de tuit ervan instroomt met bijna dezelfde snelheid als die van de ongestoorde stroom. De sterke snelheidsafname in het bredere deel van de monsternemer geeft het sediment de kans neer te slaan.
All it takes for environmental research
7
Divernews Conferentie bij de Plitvicemeren in Kroatië Op 26, 27 en 28 november 2008 vond in het Nationaal Park Plitvicemeren in Kroatië de conferentie “Metingen en gegevensverwerking in de hydrologie” plaats. De bijeenkomst was georganiseerd door de Croatian Hydrological Society (HMD) en de Meteorological and Hydrological Services (HMS). Eijkelkamp Agrisearch Equipment nam aan de conferentie deel, samen met MEGRA uit Belgrado, de distributeur van Eijkelkamp in deze regio.
Het belangrijkste doel van deze unieke conferentie was de introductie van geavanceerde monitoringapparatuur, meetmethoden en gegevensverwerking in de hydrologie. De conferentie ging over hydrologische metingen aan oppervlakte- en grondwater en metingen op zee en in kustgebieden. Bij dit evenement presenteerden Ronald Wolkenfelt en Nataša Ibrisimovic-Iveljic ´ ´ van Eijkelkamp de Diver en e-SENSE apparatuur. Ze spraken ook met diverse professionals en wetenschappers op het gebied van water, onder andere van de Croatian Geological Survey, Croatian Waters, en het Power Generation and Energy Institute. Onder de ca. 120 deelnemers aan de conferentie waren hydrologen en andere experts afkomstig uit de landen van voormalig Joegoslavië (Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Slovenië en de Republiek Macedonië). Eén van de Kroatische Diver-gebruikers presenteerde een project voor het monitoren van de bronnen van de rivier Licka Jesenica, met behulp van automatische dataloggers. ê
GEIJKT NIEUWS 34, +31 313 88 02 00, www.eijkelkamp.com
ê
“De Licka Jesenica is een typische karstrivier, gelegen in het noorden van het gebied Lika in Kroatië, in de buurt van Saborsko. Bij twee belangrijke bronnen, de Malo Vrelo en Veliko Vrelo, is in 2007 grootschalig onderzoek gestart met als doel het beschermen van hun karstaquifer … … Om het karstsysteem beter te leren begrijpen zijn dataloggers geplaatst in genoemd gemeenschappelijk profiel, en tevens op twee andere locaties, voor elke bron afzonderlijk. Als dataloggers worden verschillende typen Divers van Eijkelkamp toegepast. Alle loggers meten druk en temperatuur van het water. De CTD-Divers meten bovendien de geleidbaarheid, de zogenoemde EC-waarde (EC = electrical conductivity). Omdat de EC-waarde direct de mineralisatie van het water weergeeft, kunnen op deze locaties hydrologische en chemische gegevens vergeleken worden, wat de kennis van de karstomgeving aanzienlijk vergroot. Om afwijkingen in metingen van de waterhoogte door de atmosferische druk te compenseren, zijn er ook BaroDivers geïnstalleerd.” Diver® is een product van Schlumberger Water Services.
Colofon © 2009 - Geijkt Nieuws is een uitgave van Eijkelkamp Agrisearch Equipment. Nijverheidsstraat 30, 6987 EM Giesbeek
T +31 313 88 02 00 F +31 313 88 02 99 E
[email protected] I www.eijkelkamp.com
Redactieadres: Eijkelkamp Agrisearch Equipment Postbus 4, 6987 ZG Giesbeek Redactie: Carine Jansen
Vormgeving: Giesbers Concept en Creatie Drukwerk: LK Mediasupport
