Editors: Caroline Forder Alain Verbeke
Gehuwd of niet: maakt het iets uit?
INTERSENTIA
METRO
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord Inhoudsopgave Lijst van auteurs
V VII XXI
Caroline Forder en Alain Verbeke Inleiding
1
1. 2. 3. 4. 5.
1 2 3 4 7
Onderzoeksvraag en methode Intra- en interdisciplinair Rechtsvergelijkend Diverse partnervormen Enkele afspraken
Jan Latten Trends in samenwonen en trouwen: informalisering en de schone schijn van burgerlijke Staat 1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.
11
Inleiding: informalisering van relatievorming, ouderschap en scheiding .. 11 Hoe past informalisering van demografisch gedrag bij culturele verandering? 13 Nieuwe demografie 18 De feiten over trouwen 19 Trend in trouwen over lange termijn: minder 19 Minder kans op tweede huwelijk 21 Vooral minder gehuwden op jongere leeftijden 21 Minder gehuwden: zowel vanwege uitstel, afstel en echtscheiding 23 De feiten over niet-gehuwd samenwonen 25 Niet-gehuwd samenwonen: voor vrijwel iedereen een optie, al is het maar eens in het leven 25 In latere levensfase is niet-gehuwd samenwonen vaker definitief 27 Contract in plaats van huwelijk 29 Niet-gehuwd samenwonenden: de schone schijn van burgerlijke Staat 30 VII
Inhoudsopgave
6. Informeel ouderschap in opmars 7. Verbroken relaties 7.1. Aantal informele scheidingen overstijgt echtscheidingen 7.2. De burgerlijke Staat van alleenstaande ouders 7.3. Scheidingskinderen 8. Meer kans op nieuwe partner dan op hertrouw 9. LAT-relaties 10. Toekomst Literatuur
32 34 34 36 37 38 40 41 43
Martine Corijn en Koen Matthijs
Gehuwd en ongehuwd samenwonen in Beigig. Een sociaal-demografisch perspectief 1. 2. 2.1. 2.2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.
Inleiding Gehuwd en ongehuwd samenwonen als leefvorm Bronnen Evolutie Gehuwd en ongehuwd samenwonen als huishoudenspositie Soorten huishoudensposities Gehuwd en ongehuwd samenwonen naar leeftijd Gehuwd en ongehuwd samenwonen naar burgerlijke Staat Gehuwd en ongehuwd samenwonen naar regio Excursus: ongehuwd samenwonen in het Vlaamse Gewest Recente evolutie van het gehuwd en ongehuwd samenwonen Socio-demografisch profiel van de ongehuwd samenwonenden in Viaanderen 4. Opvattingen over (on)gehuwd samenwonen in Viaanderen 4.1. Opvattingen van 21-40-jarigen in 1991 4.2. Opvattingen van 20-64-jarigen in 2003 4.3. Opvattingen van 17-18-jarige Studenten in 1998 4.4. Opvattingen van 17-18-jarige Studenten in 2003 5. Macrosociologische duiding 5.1. Kort statistisch profiel 5.2. De ruimere maatschappelijke inbedding Literatuur
47 47 49 49 50 52 52 52 54 57 59 60 62 64 64 65 68 71 73 73 74 77
Kees de Hoog Een sociologische beschouwing over de positie van het huwelijk en andere primaire samenlevingsvormen in een veranderende samenleving
81
1. 2. 3. 4.
81 81 86 87
VIII
Inleiding Gewijzigde transities bij jongvolwassenen Ongehuwd samenwonen bij jongvolwassenen Nieuwe juridische mogelijkheden en neveneffecten
Inhoudsopgave
5.
Trouwen, scheiden en hertrouwen, wendingen in de levensloop na de jeugdperiode 6. Het krijgen van kinderen als wending in de levensloop 7. Conclusie Literatuur
90 95 97 101
Wendy Schrama Vermogensrechtelijke aspecten van de niet-huwelijkse samenleving: de moeizame verhouding tussen de affectieve relatie en het (vermogens)recht 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 5. 5.1. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.3.1. 5.3.3.2. 5.3.3.3. 5.3.4. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.3.1. 6.3.2. 6.3.2.1. 6.3.2.2. 6.3.3. 6.3.3.1. 6.3.3.2.
Inleiding Bijzondere aspecten van relatievormen Vermogensrechtelijke verschalen tussen relatievormen Inleiding Vermogensrechtelijke aspecten van huwelijk en geregistreerd partnerschap Vermogensrechtelijke aspecten van de niet-huwelijkse samenleving Conclusie Het samenlevingscontract Goederenrechtelijke knelpunten nader belicht Inleiding Het ontbreken van goederenrechtelijk effect Inleiding Europese dimensie Betekenis van het gelijkheidsbeginsel Betekenis van analogische toepassing Conclusie ten aanzien van de differentiatie in het vermogensregime De eigendomsvraag en de goederenrechtelijke afwikkeling Algemene opmerkingen Knelpunten en jurisprudentie Alternatieven Algemene opmerkingen Gemeenschappelijke eigendom Analogische toepassing van artikel 1:131 BW Conclusie.... Enkele knelpunten terzake van de woning Inleiding Echtgenoten en geregistreerde partners Ongehuwde samenlevers Algemene schets Rechtspositie van de medebewoner Het gelijkheidsbeginsel Mitigatie van de rechtsregels in de jurisprudentie Voortgezet gebruiksrecht? Jurisprudentie Artikel 1:165 BW
105 105 106 107 107 109 112 113 113 115 115 118 118 119 120 123 123 124 124 125 127 127 127 128 130 131 131 131 132 132 134 134 136 138 138 140 IX
Inhoudsopgave
6.3.3.3. Conclusie 6.4. De woning: bron van conflict 7. Naar een beter relatievermogensrecht Literatuur
141 142 142 144
Helene Casman Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overlijden 1. 2.
Welke vermogensrechtelijke aspecten? Dwingend primair stelsel: gezinslasten, gezinswoning, gezinsbescherming 2.1. Binnen het huwelijk 2.1.1. Gezinslasten 2.1.2. Gezinswoning 2.1.3. Bescherming van gezinsbelangen 2.2. Bij wettelijke samenwoning 2.2.1. Gezinslasten 2.2.2. Gezinswoning 2.2.3. Gezinsbelangen 2.3. Bij feitelijke samenwoning 3. Aanvullend secundair stelsel: gemeenschap of niet? 3.1. Binnen het huwelijk 3.2. Bij wettelijke samenwoning 3.2.1. Samenstelling 3.2.2. Bestuursregeling 3.2.3. Rechten van schuldeisers 3.3. Bij feitelijke samenwoning 4. Conventionele regeling vertrekkend van een scheiding van goederen 4.1. Binnen het huwelijk 4.1.1. Principe 4.1.2. Tegenwerpbaarheid 4.1.3. Conventionele regeling binnen een gemeenschapsstelsel 4.1.4. Conventionele regeling bij uitsluiting van een gemeenschapsstelsel 4.1.5. Toeters en bellen 4.2. Bij wettelijke samenwoning 4.3. Bij feitelijke samenwoning 5. Besluit Literatuur
149 149 151 151 151 153 154 156 156 157 158 158 161 161 162 162 166 167 169 171 171 171 172 172 172 174 175 176 177 180
Paul Vlaardingerbroek
Gehuwd, geregistreerd of ongehuwd: maakt het iets uit voor de positie van dekinderen?
199
1. 1.1.
199 199
Afstamming van de moeder Algemeen
Inhoudsopgave
1.2. 2. 2.1. 2.2. 2.3.
Gehuwd of ongehuwd moeder Afstamming van de vader De vader is met de moeder gehuwd De vader woont ongehuwd samen met de moeder De vader woont samen met de moeder, maar is met een ander gehuwd 2.4. De vader woont samen met de moeder die met een andere is gehuwd 3. Gevolgen van de afstamming 3.1. Denaam 4. Onderhoud, opvoeding en opleiding 4.1. Opvoeding en opleiding 4.2. Onderhoud 4.3. Erfrecht 4.4. Ouderlijk gezag 4.4.1. Het begrip ouderlijk gezag 4.4.2. De uitoefening van het ouderlijk gezag: samenwonen en scheiden 4.4.3. Echtgenoten of partners van hetzelfde geslacht 4.5. Omgangsrecht 5. Adoptie Literatuur
200 200 201 201 204 205 206 206 208 209 210 213 215 215 217 221 222 224 229
Helene Casman Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Gevolgen ten aanzien van de kinderen
231
1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.4.1. 2.2.4.2. 2.2.4.3.
231 231 231 232 233 233 233 234 236 237 238 239 240 241 243 244 246 246 247 249
Vaststelling van afstamming Afstamming längs moederszijde Algemeen Gehuwd of niet Afstamming längs vaderszijde Algemeen Vader is met de moeder gehuwd Vader woont ongehuwd samen met de moeder Vader woont samen met de moeder, maar is met een ander gehuwd Vader woont samen met de moeder die met een andere is gehuwd Gevolgen van de afstamming Denaam Onderhoud, opvoeding en opleiding Opvoeding en opleiding Onderhoud Erfrecht Ouderlijk gezag Het begrip ouderlijk gezag De uitoefening van ouderlijk gezag: samenwonen en scheiden Echtgenoten of partners van hetzelfde geslacht
XI
Inhoudsopgave
2.2.5. Omgangsrecht 3. Adoptie Literatuur
250 252 256
Thom Dorn Alimentatierechtelijke positie van (ex-)partners in Nederland
275
1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3.
275 276 276 278 280
Alimentatierecht in Nederland Vaststelling van een recht op alimentatie Vaststelling van alimentatie door de rechter Afspraken van partijen omtrent alimentatie Wijziging van alimentatie Alimentatie voor de ex-partner zonder huwelijk of geregistreerd partnerschap 4. Samenwoning en alimentatie Literatuur
281 282 284
Frederik Swennen Alimentatie tussen partners
285
1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2.
285 285 287 289 290 290 290
2.1.3. 2.1.4. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.2. 3.3.
XII
Hetgaatgoed Huwelijk Wettelijke samenwoning Feitelijke samenwoning Het gaat minder goed Huwelijk Algemeen Er is (nog) geen procedure of verzoek tot echtscheiding of tot scheiding van tafel enbed Er is een procedure tot echtscheiding of tot scheiding van tafel en bed op grond van bepaalde feiten Er is een verzoek tot echtscheiding door onderlinge toestemming Wettelijke samenwoning Feitelijke samenwoning Het is gedaan Huwelijk Algemeen Echtscheiding wegens fout Echtscheiding wegens duurzame ontwrichting van het huwelijk Echtscheiding wegens duurzame ontwrichting van het huwelijk door de geestesgestoordheid van een echtgenoot Echtscheiding door onderlinge toestemming Scheiding van tafel en bed Wettelijke samenwoning Feitelijke samenwoning
291 293 293 294 296 296 296 296 297 300 301 302 303 304 305
Inhoudsopgave
4. Algemene beschouwingen Literatuur
307 310
Freek Schols
Het erfrecht in Nederland
315
1. Vooraf 2. De legitieme naar nieuw erfrecht 3. Nooderfrecht: de 'andere wettelijke rechten' 4. Opzet 5. Versterferfrecht: 'automatische rechtsgevolgen' 6. Testamentair erfrecht: 'kunnen wij het maken?' 7. Nooderfrecht: de 'andere wettelijke rechten' 8. Slot Literatuur
315 316 317 318 319 323 328 330 331
Mieken Puelinckx-Coene Erfrechtelijke aanspraken van samenwoners bij het overlijden van de eerste partner 1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.3. 2.3.1. 2.3.1.1. 2.3.1.2. 2.3.2. 2.3.2.1. 2.3.2.2. 3. 3.1. 3.1.1.
333
Inleiding 333 De geprivilegieerde civielrechtelijke Status van de langstlevende echtgenote 334 Automatische vermogensrechtelijke gevolgen 334 De impact van het wettelijk huwelijksstelsel 334 De intestaat erfaanspraken van de langstlevende echtgenote 335 De behoeftige langstlevende echtgenote heeft een vordering tot levensonderhoud ten laste van de nalatenschap 336 Deze automatisch toegekende voordelen zijn beschermd 336 Wat de aanspraken betreft op het gemeenschappelijk vermögen 336 Wat haar erfaanspraken betreft 337 Wat de vordering tot levensonderhoud betreft 337 Deze aanspraken van de langstlevende kunnen nog uitgebreid worden 337 Technieken waarop enkel echtgenoten beroep kunnen doen 337 Huwelijksvoordelen 337 Contractuele erfstellingen 338 Tussen echtgenoten is een kwantitatief grotere bevoordeling mogelijk.... 339 Huwelijksvoordelen worden in de regel niet als schenkingen beschouwd 339 Ten voordele van de langstlevende echtgenote kan over meer om niet beschikt worden 339 Toch moeten hierbij de nodige preciseringen aangebracht worden 340 Echtgenoten kunnen de vermogensrechtelijke gevolgen van hun huwelijk ook beperken 340 Op het vlak van het huwelijksvermogensrecht 340 XIII
Inhoudsopgave
3.1.2. 3.1.2.1. 3.1.2.2. 3.2.
Op het vlak van het erfrecht Bij goede verstandhouding Bij echtelijke moeilijkheden Sommige gemeenrechtelijke technieken die een bevoordeling toelaten worden aan een strenger regime onderworpen zo de begunstigde de andere echtgenoot is 3.2.1. Schenkingen 3.2.2. Bedingen van aanwas en tontine 4. Besluit Literatuur
341 341 341 343 343 344 344 345
Inge van Vijfeijken en Nicole Gubbels Gehuwd of niet, maakt het wat uit voor de belastingheffing?
347
1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.2.1. 2.2.2.2. 2.2.2.3. 2.2.2.4. 2.2.3. 2.3. 2.4.
347 347 347 348 348 349 349 349 350 353 354 354
2.5. 2.5.1. 2.5.2. 2.5.3. 2.6. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.3. 3.4. 3.5. 4. 4.1. XIV
Algemeen Inkomstenbelasting Inleiding Partners Gehuwden Ongehuwd samenwonenden Inleiding Samenlevingsplicht Keuzerecht Bloedverwanten in de rechte lijn jonger dan 27 jaar Evaluatie Aangaan van een huwelijk; ontstaan van een huwelijksgemeenschap Beeindiging van een huwelijk; ontbinding en verdeling van een huwelijksgemeenschap Alimentatie Gehuwden Ongehuwden Alimentatie ten behoeve van kinderen Conclusie Successiewet Gehuwden Ongehuwd samenwonenden Ongehuwd samenwonenden zonder een notarieel verleden samenlevingscontract Intermezzo Ongehuwden met een notarieel verleden samenlevingscontract Evaluatie Aangaan van een huwelijk; ontstaan van een huwelijksgemeenschap Verschillende behandeling Conclusie Belastingen van rechtsverkeer Inleiding
358 359 359 360 360 362 363 363 364 364 365 366 367 368 370 371 371 371
Inhoudsopgave
4.2. Boedelmenging en verdeling van een huwelijksgemeenschap 5. Eindconclusie Literatuur
371 373 375
Alain Nijs Fiscaliteit en de diverse samenlevingsvormen in Belgie
377
1. 2. 2.1. 2.2.
377 378 378
Algemeen Inkomstenbelastingen Inleiding Gelijkschakeling van de belastingvrije som voor gehuwden, ongehuwde samenwoners en alleenstaanden 2.3. Individualisering van de personenbelasting 2.3.1. Principe 2.3.2. Inkomensverdeling op basis van het Vermögensrecht 2.4. Gelijkstelling wettelijke samenwoners met gehuwden 2.4.1. Oudesituatie 2.4.2. Nieuwe situatie - Gelijkschakeling van wettelijke samenwoners met gehuwden 2.4.2.1. Wettelijke samenwoning 2.4.2.2. Fiscale gevolgen van de wettelijke samenwoning (a) Gelijkschakeling (b) Voordelen van de gelijkschakeling (c) Nadelen van de gelijkschakeling 2.5. Evaluatie 2.5.1. Samenwonen blijft fiscaal de meest optimale samenlevingsvorm 2.5.2. Blijvende verschillen tussen gehuwden en alleenstaanden 2.5.3. Onderscheid tussen wettelijke samenwoners en feitelijke samenwoners 2.6. Onderhoudsuitkeringen 2.6.1. Burgerrechtelijk 2.6.2. Fiscaal 2.6.2.1. Belastbaarheid 2.6.2.2. Aftrekbaarheid 3. Successie- en schenkingsrechten 3.1. Inleiding 3.2. Vlaamse schenkings- en successierechten 3.3. Brusselse schenkings- en successierechten 3.4. Waalse schenkings- en successierechten 4. Conclusie 5. Registratierecht op de verkoop van onroerende goederen 6. Besluit Literatuur
379 379 379 380 382 382 382 382 383 383 384 386 386 386 387 388 389 389 390 390 392 392 392 393 394 394 395 395 396 398
XV
Inhoudsopgave
Malva Driessen 'Als gehuwd wordt mede aangemerkt...' Over de (te) ruime gelijkstelling in de Nederlandse sociale zekerheid 1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.1.1. 4.2.1.2. 4.2.1.3. 4.2.2. 4.2.2.1. 4.2.2.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 4.3.5. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.2. 5.2.1. 5.2.1.1. 5.2.2. 5.2.2.1. 5.2.2.2. 5.2.2.3. 5.2.2.4. 5.2.2.5. 5.2.2.6. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. 5.3. 5.3.1. XVI
Inleiding Achtergrond Introductie in het Nederlandse sociale zekerheidsstelsel Het Nederlandse sociale zekerheidsstelsel Opbouw van het stelsel Sociale verzekeringen Werknemersverzekeringen Werkloosheid Ziekte Arbeidsongeschiktheid Volksverzekeringen Ouderdom Overlijden van de partner Voorzieningen De Toeslagenwet De Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) De Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) De Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) Bijstand Relevantie van de leefvorm binnen het stelsel Werknemersverzekeringen Werkloosheid Ziekte Arbeidsongeschiktheid Volksverzekeringen Het begrip 'echtgenoot' Huwelijk of geregistreerd partnerschap Gezamenlijke huishouding Onweerlegbare rechtsvermoedens Meerpersoonshuishoudens Bloedverwantschap in eerste graad Living apart together (LAT) Zorgrelatie Pseudoweduwe Gelijkstelling huwelijk met een gezamenlijke huishouding Consequenties voor de pensioengerechtigden Consequenties voor nabestaanden Voorzieningen Het begrip 'echtgenoot' en de gezamenlijke huishouding
399 399 400 400 401 401 402 402 402 402 403 404 405 406 406 407 407 408 408 409 410 410 411 411 411 411 412 413 414 415 415 416 416 417 418 418 418 419 420 420
Inhoudsopgave
5.4. Consequenties voor de toeslag 5.5. Consequenties voor de IOAW 5.6. Consequenties voor de IAOZ 5.7. Consequenties voor jonggehandicapten 5.8. Consequenties voor bijstandsgerechtigden 6. Strijd met artikel 8 EVRM? 6.1. Inleiding 6.2. Reikwijdte van artikel 8 EVRM 7. Conclusie Literatuur
423 424 424 425 425 426 426 427 430 432
Elisabeth Alofs en Alain Uyttenhove Gehuwd of ongehuwd: maakt het iets uit in het Belgische Socialezekerheidsrecht 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.5. 2.6. 2.6.1. 2.6.2. 2.6.3. 2.6.4. 3. 4. 5. 5.1.
433
Ter inleiding 433 Gehuwd of ongehuwd binnen het socialezekerheidsstatuut van de werknemer 435 Het huwelijk in de ziektekostenverzekering voor werknemers 435 Het huwelijk in de uitkeringsverzekering voor werknemers 436 Werknemer met personen ten laste (de zgn. 'gezinshoofden' of 'werknemers met gezinslast') 437 Werknemer zonder personen ten laste met verlies van enig inkomen (de zgn. 'alleenstaanden') 439 Werknemer zonder personen ten laste zonder verlies van enig inkomen (restcategorie, de zgn. 'samenwonenden') 439 Conclusie 439 Het huwelijk in de arbeidsongevallen- en beroepsziektewetgeving voor werknemers 440 Arbeidsongevallen 440 Beroepsziekten 445 Het huwelijk in de werkloosheidsverzekering voor werknemers 446 Huwelijk, toelaatbaarheids- en toekenningsvoorwaarden 446 Huwelijk en berekening van de werkloosheidsuitkering 451 Het huwelijk en de gezinsbijslagen voor werknemers 454 Het huwelijk in de wettelijke pensioenenregeling voor werknemers 456 Het wettelijk rustpensioen: gezins- versus algemeen tarief 456 Pensioensplitsing bij feitelijke scheiding 457 Het 'echtscheidingspensioen' 460 Huwelijk en overlevingspensioen 461 Gehuwd of ongehuwd binnen het socialezekerheidsstatuut van de zelfstandige 463 Gehuwd of ongehuwd binnen het statuut van de overheidsambtenaar... 465 Gehuwd of ongehuwd binnen de 'residuaire sectoren' 467 Het recht op Maatschappelijke Integratie: invloed van het huwelijk op het leefloon 468 XVII
Inhoudsopgave
5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.2. 5.2.1.
De categoriale opbouw in de Wet Maatschappelijke Integratie De aanrekening van de inkomsten Conclusie Het huwelijk en de tegemoetkomingen aan gehandicapten De categoriale opbouw in de Wet Tegemoetkomingen Personen met een handicap 5.2.2. De aanrekening van de inkomsten 5.2.3. Conclusie 5.3. Het huwelijk en de gewaarborgde gezinsbijslagen 5.4. Het huwelijk en de inkomensgarantie voor ouderen 5.4.1. De categoriale opbouw in de Wet Inkomensgarantie Ouderen 5.4.2. De aanrekening van de inkomsten 5.4.3. Conclusie 6. Conclusie 6.1. Algemeen 6.2. Verenigbaarheid van de in het Belgische socialezekerheidsrecht gehanteerde gezinsgerelateerde criteria met de artikelen 8,12 en 14 van het EVRM 6.2.1. Artikel 8 EVRM 6.2.2. Artikel 8 juncto artikel 14 EVRM 6.2.3. Artikel 12 EVRM 6.2.4. Besluit Literatuur
470 471 472 472 473 473 474 474 475 476 477 477 478 478 479 479 481 483 484 485
Caroline Forder en Alain Verbeke
Geen woorden maar daden. Algemene rechtsvergelijkende conclusies en aanbevelingen 1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.1.5. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 3. 3.1. XVIII
Inleiding Demografische en sociologische gegevens over gehuwden, geregistreerde partners en samenlevers Gehuwd en ongehuwd samenwonen in Nederland en BelgiS Nieuwe demografie Toename ongehuwd samenwonen Kinderen Levensbeschouwing en opleidingsniveau Toekomst Hoe mensen over relatievormen denken, hun verwachtingen en intenties Plaats van het huwelijk in de maatschappij Waarom niet trouwen? Proefhuwelijk Enwatnu? Een vergelijking tussen gehuwden, geregistreerde partners en ongehuwde partners Anti-discriminatiebepalingen
489 489 490 491 491 493 494 494 496 496 497 498 501 502 503 503
Inhoudsopgave
3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.6.1. 3.6.2. 3.6.3. 3.6.4. 4. 4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.2.4. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 4.3.5. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 6.
Onderzoek naar discriminatie en toepassing naar analogie? Toepassing familierecht Toepassing sociale zekerheid Hoe zwaar wegen de feiten? Statusnormen? De werkbaarheid van het onderscheid op grond van de aard van de rechtsregel De speciale Status van het huwelijk als instituut De taak van de rechter betreffende de toepassing van het gelijkheidsbeginsel Het Europese Hof voor de rechten van de mens en de vergelijking gehuwden/ongehuwden met betrekking tot privaatrechtelijke regelingen De relatievermogensrechtelijke regeling Bescherming gezinsleven - Primair stelsel Aanvullend Vermögensrecht - Wettelijk stelsel Welk wettelijk stelsel voor gehuwden? Kritiekop bestaande vermogensregimes Uitbreiding van wettelijk stelsel naar ongehuwden? Aanvullend vermogensregime voor ongehuwde samenwoners Conventioneel Vermögensrecht - Huwelijkscontracten en samenlevingsovereenkomsten Rechterlijke controle Uitsluiting van gemeenschap of scheiding van goederen Motieven voor de keuze voor koude uitsluiting Dwingend participatierecht in huwelijkse aanwinsten Dwingend participatierecht in relatie-aanwinsten De regelingen betreffende de kinderen van gehuwden, geregistreerde partners en samenlevers Afstammingsrecht Beperking in de totstandkoming van afstammingsband bij huwelijksbeletsel Grondslagen voor vaststelling van vaderschap binnen en buiten het huwelijk Naamrecht Samenwoning is niet beschermd tegen indringers Onderhoudsverplichting van de stiefouder en de samenwonende partner Erfrechtelijke bescherming van de kinderen tegen aanspraken van de langstlevende partner Rechterlijk toezicht bij verbreking van de partnerrelatie op de regelingen betreffende de kinderen Gezamenlijk gezag van een ouder en een niet-ouder Voorwaarden voor adoptie gesteld aan gehuwden en samenwoners Alimentatiehulp en bijdrageplicht van gehuwden, geregistreerde partners en samenlevers
507 508 511 512 515 516 518 521 535 538 539 542 542 544 545 546 548 548 549 551 552 553 556 556 556 559 564 568 569 573 576 587 591 593 XIX
Inhoudsopgave
6.1.
Alimentatieregeling bij beeindiging van geregistreerd partnerschap met wederzijds goedvinden 595 6.1.1. De mogelijkheid van alimentatieregeling door de rechter (artikel 1:157 BW) 596 6.1.2. Wettelijke limitering (artikel 1:158, tweede zin BW) 600 6.2. Onderscheid tussen gehuwden al naar gelang de procesfase en de echtscheidingsgrond 602 6.3. Wettelijke beeindiging van alimentatie op grond van een nieuwe relatie 602 6.4. Wettelijke alimentatieregeling voor wettelijke samenwoners 605 6.5. Wettelijke alimentatieregeling van alimentatie voor ex-samenlevers? 607 6.5.1. Lotsverbondenheid 610 6.5.2. Duur van de uitkering 611 6.5.3. De maatstaf om de hoogte van de uitkering te bepalen 612 7. De erfrechtelijke regeling van toepassing op gehuwden, geregistreerde partners en samenwoners 613 7.1. Erfrecht 613 7.2. Huwelijksvermogensrecht 614 7.3. Intestaatserfrecht 614 7.4. Verschiliende behandeling gerechtvaardigd? 615 7.5. Testament 617 7.6. Dwingend erfrecht voor de partner 621 7.7. Conclusie 623 8. Fiscale regeling van toepassing op gehuwden, geregistreerde partners en samenlevers 623 8.1. Inkomstenbelasting 623 8.2. Successie- en schenkingsrechten 626 8.3. Overdrachtsbelasting 627 8.4. Conclusie 627 9. De positie van gehuwden, geregistreerde partners en samenlevers in het sociale zekerheidsrecht 627 9.1. De uitkering wordt uitsluitend toegekend aan de echtgenote 628 9.2. Twee personen worden 'gehuwd geacht' te zijn in de context van volksverzekeringen 631 9.3. Tweepersoonshuishoudens slechter gesteld dan meerpersoonshuishoudens 634 9.4. Eerste graads en tweede of hogere graadsbloedverwantschapsrelaties.... 635 9.5. Discriminatie samenwonend en niet-samenwonend partnerrelaties 636 9.6. Onderscheid tussen alimentatiegerechtigden naar gelang gehuwd of ongehuwd samenwoners 636 9.7. Meer bescherming van gehuwde of geregistreerde partner dan samenwoner bij overlijden 637 10. Tot voorlopig slot 638 Literatuur 641
XX
