Gehechtheid of regulatie? Peter Emmery 20.04.2010
Inleiding
Classificatie? DSM-IV schiet tekort, niet gebaseerd op klinische data Weinig betrouwbaar epidemiologisch onderzoek Meer verfijning in DC: 0-3R Beter: verschillende theoretische invalshoeken Gehechtheid is een vorm van regulatie Neurobiologische onderbouw Hopelijk nooit meer bodemloos Aanknopingspunten therapie!
Eerste kinderjaren Op 36 maanden is ± 85% van ontwikkeling afgewerkt Zeer belangrijke leerprocessen in deze periode Gehechtheid – ontwikkeling basisveiligheid → basis voor latere relaties! Ontwikkelingsmoeilijkheden worden zichtbaar
Pruning
Pasgeborene
Vroege kinderjaren
Late kinderjaren
Eerste kinderjaren
Gehechtheid // ontstaan (separatie)angst
Gehechtheid ↔ exploratie
Ontwikkelingsmoeilijkheden worden zichtbaar
Doelen eerste levensjaar Autonomie
ontwikkelen
Onafhankelijkheid Taal Mogelijkheid Zelfcontrole
tot exploreren
Pasgeborene
Taal Kan 150 verschillende geluiden herkennen Hoort verschillen in intonatie en nadruk
Zicht Interesse in gezichten (drie “vlekken”) Vroege herkenning gezichten (moeder)
Tellen
Weet verschil tussen twee en drie
Pasgeborene 2
Geometrie
Weet verschil tussen cirkel en vierkant
Waarneming - interactief Vroege imitatie Tong uitsteken
Eerste zes maanden
Enorme evolutie op vlak van
Taal
Gevoeliger aan toon / intonatie Fijner onderscheid maken, …
Zicht Onthoudt vorm even Aandacht en anticipatie Verschil gezicht – geen gezicht Verschil dieren (kat – hond)
Verrassing - objectpermanentie
Zes tot twaalf maanden
Taal: beginnen brabbelen Beter chimpansees discrimineren dan volwassene Ontwikkeling van gedeelde aandacht Ontwikkeling van doelgericht handelen Basiskennis voorwerpen stijgt (verschil, hoe ze bewegen, …) • In categorieën plaatsen (auto’s ↔ dieren)
Gehechtheid en ontwikkeling • Vroege gehechtheid legt de basis voor een gezonde psychische ontwikkeling in het latere leven • Onze basisgehechtheid blijft stabiel doorheen de tijd
De start: Sigmund Freud Moeder-kind en onderlinge volwassen relaties zijn gelijkaardig.
Freud
Jouw moeder-kind relatie bepaalt jouw latere hechte relaties.
Of Darwin?
The expression of emotions in Man and animals (1872)
Gehechtheid & Evolutie Biologische functie van gehechtheidsgedrag is bescherming tegen vijanden • Verstandig om dicht bij moeder te blijven bij gevaar • Gehechtheidsgedrag komt ook voor bij primaten • Alle mensen hebben in aanleg de vaardigheid om zich te hechten
John Bowlby
Britse psychiater (1907-1990) Inspiratie bij Konrad Lorenz Al eind jaren ’30 onderzoek rond vroege verbreking moeder - kind band Baanbrekend werk: driedelig boek “attachment and loss” vanaf 1969 Studente Mary Ainsworth
Oa. strange situation test
HARLOW
Harry Harlow Amerikaanse psycholoog (1905-1981) Sociale isolatie experimenten op rhesusaapjes Inzichten in (ernstige) verwaarlozing en mishandeling Controversieel Mogelijk mee aan basis van ALF
“Veilige basis” • De moeder-kind band als basis voor actieve ontdekking, sensitiviteit voor de omgeving en voor de blijkbaar doelgerichte organisatie van het gedrag • Het kind gebruikt moeder als een veilige basis van waar het op ontdekking gaat en als een “veilige haven” en bron van troost wanneer dit nodig is
Verloop gehechtheid
0-3 maanden: weinig onderscheid - responsiviteit (?)
3-6 maanden: toenemende responsiviteit, geen favoriet
6 maanden - 3 jaar: toenemende gehechtheid, vanaf ongeveer 8 maanden eerste gehechtheid aan primaire verzorger (meestal biologische moeder)
Een goede hechtingscirkel Vanaf 6 maanden Pijn Infant Toont/Projecteert Infant Ontvangt/Internaliseert
Overstuur
Ouder Ontvangt Leeft in, Troost Lost op
Zorg die veiligheid bevordert • Sensitiviteit – snel en gepast reageren op signalen van het kind • Een positieve houding, expressie (oa gelaatsuitdrukking) en affectie voor het kind • “Gelijk lopen”, vlotte wederzijdse interactie structureren
“The Strange Situation” • Ainsworth • Zeer vaak gebruikt bij diagnose (1-2 jarige lft) • Observatie van verschillende momenten in de interactie ouder - kind : • Korte scheiding van de ouder en ontmoeting met een vreemde • Hereniging
Gehechtheid is transcultureel
Verschillende hechtingsfiguren?
Vader en moeder? Wat bij andere opvang Andere familieleden Onthaalouder Crèche
Wat bij echtscheiding?
Verschillende hechtingsfiguren?
In principe voorkeur voor 1 figuur Meerdere hechtingsrelaties zijn mogelijk Hiërarchie in hechtingsrelaties Verbreding van hechtingsrelaties = beschermend Minder kwetsbaar bij scheiding Compensatie bij kwetsbaarheden hechtingsfiguren
Regelmaat, veiligheid, voorspelbaarheid, stabiliteit Aantal hechtingrelaties deels leeftijdsgebonden
Vaders en gehechtheid • Weinig onderzoek rond gebeurd • Brengen meestal minder tijd door met kind dan moeder • Bij een goede relatie ouders over het algemeen het meest betrokken en betere opstelling in gehechtheid • Moeders moedigen betrokkenheid aan
Vaders ↔ moeders? • Andere rol in het leven van kind • Vader meer “speelkameraad” • Vaders spelen anders dan moeders • Vader om te spelen, moeder om te troosten • Kinderen kunnen veilig gehecht zijn met ene ouder en onveilig met andere • Veiligheid bij de ene kan compenseren voor onveiligheid bij de ander
Gehechtheid, werk & alternatieve zorg
NICHD research (USA - overheid):
Geen relatie tussen kwaliteit van kinderopvang en moeder - kind gehechtheid.
Geen relatie tussen duur van verblijf of veranderingen in opvang en ouderlijke gehechtheid.
De kwaliteit van de gehechtheid bleek vooral gerelateerd aan de sensitiviteit van de moeder
Gehechtheid, werk & alternatieve zorg
Bij lagere kwaliteit van opvang is er minder kans op een veilige gehechtheid wanneer moeders minder sensitief zijn in vergelijking met meer seinsitieve en responsieve moeders. Bij hoge kwaliteit van kinderopvang is er geen relatie tussen gehechtheid en het gedrag van de moeder.
Gehechtheid, werk & alternatieve zorg • Eigenschappen van hoog-kwalitatieve kinderopvang: – – – – – – – –
Weinig kinderen per verzorger (4?). Goed opgeleide en ervaren verzorgers. Weinig verandering van verzorger - stabiliteit. Brede opvoeding en sociale stimulatie Goede communicatie tussen verzorgers en ouders. Verzorgers zijn professionelen, geen “babysitters” Ruimte voor opleiding en uitwisseling van ervaringen Belang van kwalitatieve opvang moet door iedereen erkend worden (breed maatschappelijk)
Werkende moeders en kinderopvang • De meerderheid van de moeders werkt minstens deeltijds • Hoge kwaliteit van kinderopvang bevordert sociaal gedrag en intellectuele ontwikkeling (kan uiteraard ook thuis) • Meeste studies tonen geen verband tussen kinderopvang en gehechtheid of emotioneel welbevinden • Meer agressie bij kinderen uit kinderopvang op 4 à 5 jaar, verschil verdwijnt op oudere leeftijd?
“Normale” gehechtheidspatronen • Veilige gehechtheid (55 %) • Afwerende gehechtheid (23 %) • Vermijdende gehechtheid (8 %) • Gedesorganiseerde gehechtheid (14 %)
“Gehechtheidsstijlen” +
ZELF
-
+
Zeker
Gepreoccupeerd
-
Vermijdend
Angstig
ANDER
Voorstel alternatieve classificatie
Zeanah / Lieberman Tegenover hechtingsstoornis DSM IV TR 2 groepen
Stoornissen van niet gehechtheid (geen voorkeurfiguur)
Verstoringen van gehechtheid (secure base distortions)
Emotioneel teruggetrokken Sociaal zonder onderscheid Wel voorkeurfiguur, maar verstoord
Verbroken hechtingsstoornis plots verlies van hechtingsfiguur Protest → wanhoop → onthechting
Secure-base distortions
Hechtingsstoornis met gevaar voor zichzelf
HS met aanklampen / gebrek exploratie
Gebrek veiligheid, vooral angst in vreemde situaties
HS met uitgesproken alertheid en conformeren
Exploratie zonder terugval op veilige basis en met gevaarlijk of agressief gedrag
Vooral zorgfiguur tevreden willen stellen
HS met rolomkering
Zorg dragen voor ouder
Gehechtheid als regulatie Gehechtheidstheorie in wezen regulatietheorie Gehechtheid als interactieve regulatie van biologische synchroniciteit tussen mensen
Bowlby: “Instinctief sociaal gedrag met biologische functie” Activatie door angst of scheiding van moeder Beëindigd door geluid, zicht of aanraking van moeder
Gehechtheid als regulatie
Verdere evolutie naar transactionele theorieën centrale rol van primaire zorgfiguur in het coreguleren van emotionele expressie kind Synchroniciteit of regulatie van biologische - of gedragssystemen Affect synchroniciteit Sroufe (1996): dyadische regulatie van emotie en arousal van infant Bowlby: na 3 jaar maturatiedrempel overschreden, separatie capaciteit verbetert (?)
Gehechtheid als regulatie
Infant geen capaciteit om eigen arousal te regelen ⇒ nood ondersteuning zorgfiguur Ongemak getoond door huilen en andere signalen Zorgfiguur moet reageren (sensitief en emotioneel responsief) ⇒ ontstaan van veilige gehechtheid Veilige basis ⇒ regulatie wordt meer en meer zelf geregeld op basis van verwachtingspatroon Basis van een inner working model van zelf, anderen en (∼ representaties)
Respons zorgfiguur Gevaar
Herstel optimale ψ-biol activatie
Distress
Vechten of vluchten
Geen / ongepaste Respons
Dissociatie
Maldonado
Transactioneel model “Nature
en nurture” Kind als resultaat van wisselwerkingtussen erfelijke factoren, opvoedings- en omgevingsfatcoren Geen schuldvraag! Impact al tijdens de zwangerschap
Transactioneel Proces
Angstige reactie
M
K
Geboortecomplicatie
Beperkt engagement
Slechte zelfregulatie
Beperkte vaardigheden
Sameroff
Transactioneel Proces Bevestiging verwachting
M
Negatief affect
K
‘Stout kind’
Negatief gedrag
Ingebed gedrag
Sameroff
Regulatie
Edward Tronick Ontwikkelde still-face paradigma Hoe lang voor baby van ongeveer 12 maanden vat verliest op regulatie?
Moeilijkheden
Vooral zichtbaar in: Slaap Eten Huilen (te veel of te weinig) Activiteit (te hoog of te laag, wisselvallig) Gevoeligheid (over- versus onder-) Geen oogcontact, niet lachen Extreme angst voor vreemden Achterstanden (verschillende ontwikkelingsterreinen)
Mogelijke alarmsignalen peuter - kleuter
• • • •
Zeer agressief gedrag Aandachtsproblemen en stoornissen Gebrek aan gehechtheid Slaapproblemen of -stoornissen
Mogelijke alarmsignalen baby •Droevig uiterlijk •Gebrek aan oogcontact •Gewichtsverlies •Verminderde responsiviteit •Moeilijkheden met verwerken prikkels •Afweer om vastgehouden of aangeraakt te worden
Mogelijke zorg over gedrag ouder bij:
• • • • •
Verslaving - middelenmisbruik (Onbehandelde) depressie Huiselijk geweld Beladen voorgeschiedenis ouder Emotionele onbeschikbaarheid
Bijkomende risicofactoren:
Niveau kind: effecten drugs / alcohol, temperament, lager IQ, medische problemen, … Niveau gezin: armoede, middelenmisbruik, criminaliteit, meer dan 4 kinderen, sibling binnen 2 jaar Niveau ervaringen: slechte gehechtheid, getuige van extreem geweld, ernstige verwaarlozing, misbruik, frequent verhuizen, éénoudergezin, echtscheiding, langdurige afwezigheden ouder, …
Hoe verhoogt risico?
Limbisch systeem
Kritische myelinisatie tussen 7 en 15 maanden
Locus coeruleus
Neurobiologie
Kinderhersenen ≠ immature versie volwassene Wel uniek ontworpen om gehechtheid te ontwikkelen Drie voorgaande systemen spelen cruciale rol Nog veel onderzoek te doen
Depressieve ouder Video Telefacts
“Nature en nurture”
Maar een beperkt deel ligt “vast”
Onderweg veel andere wegen mogelijk
MAAR: steeds minder uitweg bij ouder worden
Belang van vroegtijdig detecteren en ondersteunen
Belang vroege behandeling
Videofragmenten Gehechtheid tussen 0 en 3 jaar! Remissie depressie moeder heeft te weinig effect op maladaptieve interactiepatronen M - kind Dus ouder en kind samen behandelen En later? Transgenerationele problematiek Maar te doorbreken: veerkracht / weerbaarheid op verschillende niveau’s Toenemende sterke wetenschappelijke bewijzen
Veerkracht Kan
op verschillende niveau’s liggen Veerkracht bij kinderen zelf Veerkracht op gezinsniveau Veerkracht in de ruimere context
Behandeling
“Gewone” pedagogische handvaten werken niet Negeren verergert vaak gedrag Straffen levert meer van hetzelfde voor het kind Kort op de bal spelen leidt tot uitputting
Wat dan wel
Volledige behandeling kan niet verwacht worden in schoolsetting! Enkele elementen ter ondersteuning Blijf uit de relatie, denk aan oorzaak, dysregulatie is niet intentioneel Denk aan onderliggende dysregulatie, dus angst Dysregulatie leidt tot chaos (tijd - ruimte) Gewetensontwikkeling ondersteunen Opgelet met schijnaanpassingen!!! Blijvende en langdurige ondersteuning nodig
Besluit
Gehechtheid is extreem belangrijk Bepaalt verdere relaties in levensloop Eerste gehechtheid is belangrijkste Gehechtheid is regulatie Gehechtheid is (neuro)biologisch Detecteren van vroege moeilijkheden zinvol en noodzakelijk Veel positieve impact op jonge leeftijd heeft belangrijke positieve gevolgen later
Bedankt voor uw aandacht
