Geef verslavingspaanpak ruimte - deel 3
de
Een mythe: verslaafden zijn niet te helpen, het komt altijd terug. Ja, verslaving is inderdaad een chronische ziekte, maar goed behandel- en beheersbaar. Een grote drempel voor medewerkers om uit de kast te komen met een verslaving is het negatieve oordeel dat nog steeds aan de ziekte kleeft. Vorig jaar maakte ik u deelgenoot van de problematiek van verslaving op de werkvloer. Weet u het nog? 10 procent van uw mensen heeft in meer of mindere mate een probleem. Dit kost u circa 5 procent van uw loonsom en belemmert het welzijn en de ontwikkeling van alle medewerkers. Het grote probleem zit in de herkenning. De symptomen duiden
namelijk vaak op andere klachten en de werknemer komt zelf niet naar voren met een dergelijk probleem. De grote uitdaging zit in het bespreekbaar maken zonder negatief oordeel te hebben over de mensen die een probleem hebben.
Disciplinair openheid
beleid
verhindert
Gelukkig zijn er bewezen programma’s die dit voor elkaar krijgen en het probleem kosteneffectief ver kunnen terugdringen. De basis is goed en compleet beleid dat verder gaat dan het pure disciplinaire beleid dat op dit moment vaak de boventoon voert. Puur disciplinair beleid verhindert openheid en versterkt het negatieve oordeel. Het werkt bovendien ook niet bij mensen met dwangmatig obsessief gedrag; het dwangmatige in het gedrag wint het van de ratio. Dit is de kern van de ziekte. Mensen met een verslavingsprobleem weten namelijk rationeel heel goed dat het slecht voor ze is en kennen de consequenties, maar kunnen niet stoppen zonder hulp. Anders hadden ze het allang gedaan. Straf gaat daar weinig mee helpen. Goed beleid regelt vroegsignalering, preventie en zorg, maar ook de verantwoordelijkheden en plichten van de werknemer. We faciliteren hulp, geen gebruik.
Vroegsignalering Een tweede pijler van een goed programma vormt vroegsignalering. Hierdoor kunt u een hoop leed en geld besparen en hulp kan vaak simpel door een aantal coachingsessies te bieden. Vroegsignalering betekent dat u in staat bent in een vroeg stadium de de ziekte te signaleren bij uw medewerker. Dit is mogelijk wanneer u leidinggevenden en arbo- en HR medewerkers
traint in het herkennen van de ziekte. Niet alleen de gedragsen fysieke kenmerken, maar vooral ook de progressiepatronen. Door middel van een tool is het mogelijk vast te stellen of er een verhoogd risico is dat een medewerker een probleem heeft. Het is dus ook belangrijk om de mogelijkheid van een screening in het beleid op te nemen en wat u doet met de uitslagen van zo’n screening. Uiteraard speelt privacy een leidende rol. Juist omdat symptomen van een verslaving erg lijken op die van burn-out, angst en depressie, is het van belang voorzichtig met een dergelijke screening om te gaan. Daar komen de progressiepatronen om de hoek kijken. Door inzicht in deze patronen, kunt u periodiek kijken of de medewerker een progressief patroon laat zien. En zelfs al zou er geen sprake zijn van een duidelijk verslavingsprobleem, dan is er waarschijnlijk wel iets anders aan de hand, anders zou de screening geen verhoogd risico laten zien (zie het figuur in de pdf-bijlage “Progressiecurve bij dwangmatig gedrag“).
Wegnemen van het oordeel Als het duidelijk is dat er voor medewerkers met een probleem hulp geboden wordt, is er geen excuus meer om niet met het probleem naar buiten te komen. Een grote drempel voor medewerkers om naar buiten te komen, is het negatieve oordeel dat nog steeds aan de ziekte kleeft. Het is dus belangrijk om hier iets aan te doen. Bijvoorbeeld door trainingen en preventiebijeenkomsten. Niet alleen voor HR-, arbomedewerkers en managers, maar (in een andere vorm) ook voor alle medewerkers. Cruciaal is hierbij het inzetten van ervaringsdeskundigen die zelf een verslavingsprobleem overwonnen hebben. Voorwaarde is dat de medewerkers er zich direct mee kunnen identificeren. Door herkenning in het verhaal van iemand waarmee men zich kan
identificeren volgt bewustwording en is gedragsverandering mogelijk!
Ongekende werknemersloyaliteit Ik
kan
u
vertellen
dat
de
motivatie,
loyaliteit
en
productiviteit van uw personeel aanmerkelijk verbetert als een medewerker met een probleem de ruimte krijgt om het probleem aan te pakken. Hiermee bedoel ik tijd, morele ondersteuning en – indien nodig – tijdelijk aangepast werk. Daarnaast belast een medewerker met een verslavingsprobleem zijn collega’s. Dit kan zijn door frequent verzuim, het maken van fouten en door een sterke afname van zijn productiviteit, waardoor collega’s meer op moeten vangen. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 20 procent van de werknemers last zegt te hebben van het gebruik van een collega. Verslaafde medewerkers zijn 3,5 keer zo vaak betrokken bij ongevallen en kennen een hoger ziekteverzuim van maar liefst 45 procent! En dan heb ik het nog niet over de vaak dominante aanwezigheid (positief of negatief) en de steeds frequenter wordende stemmingswisselingen. Dus door het signaleren en aanpakken profiteren ook de overige werknemers.
van
verslavingen
Tenslotte leert de ervaring dat een medewerker, die met hulp van de werkgever heeft kunnen herstellen, een ongekende loyaliteit, inzet en ontwikkeling zal laten zien en zo zal uitgroeien tot een voorbeeld binnen de organisatie.
Chronische ziekte De indruk wordt nog al eens gewekt dat verslaving niet te genezen is. Dat iedereen vroeg of laat weer terugvalt en dat het daarom weinig zinnig is in deze mensen te investeren.
Inmiddels weten we toch echt wel beter. Ja, het is een chronische ziekte, maar net als vele andere chronische ziektes is deze prima behandel- en beheersbaar. Door abstinentie (onthouding) én door het – onder begeleiding – goed inzicht krijgen in de onderliggende problematiek en het destructieve gedragspatroon. Inzicht krijgen in het eigen destructieve gedragspatroon is van belang om ervoor te zorgen dat mensen hun “stressoren” kennen die er voor zorgen dat men vlucht in verslavingsgedrag. Dit vluchtgedrag is vaak over decennia ontwikkeld om met emotioneel lastige situaties om te kunnen gaan (‘coping mechanism’). Door dit naar de oppervlakte te halen, kan de oorzaak helder worden. Vervolgens kan iemand oefenen om op gezonde manieren met zijn stressoren om te gaan. Het duurt wel even voordat hiermee genoeg ervaring is opgedaan en het vertrouwen herwonnen is, voordat de zucht naar het oude mechanisme niet meer de boventoon voert. Dit is zonder (ambulante) begeleiding een stuk moeilijker. Gelukkig zijn er diverse manieren om deze begeleiding te krijgen en is een gezond en productief leven heel goed mogelijk.
Rendement Het invoeren van een compleet programma is rendabel. Engelse ervaringscijfers laten zien dat het goed mogelijk is dat deze investering zich zes tot negen keer terugverdient in twee jaar tijd. Dus een goed voornemen luidt: als goed werkgever pak ik een probleem aan waar 10 procent van mijn mensen aan lijdt en doe ik een investering met 400 procent rendement per jaar! Olivier Takx is oprichter van Eveda Health Partners (EHP). EHP
verbetert het functioneren, welzijn en de ontwikkeling van uw medewerkers door op een kosteneffectieve manier dwangmatig gedrag en verslaving op de werkvloer terug te dringen. Dit doet ze door middel van een bewezen doorlopend programma van preventie, vroegsignalering en begeleiding. www.herkendeverslaving.nl © BG magazine Deel 1 – “Verborgen verslaving: een persoonlijk verhaal” Deel 2 – “Verslaving: een van de grootste volksziektes”
Verslaving: een van de grootste volksziektes - deel
2 10 procent van de Nederlanders is een probleemgebruiker en bijna 80 procent daarvan heeft een baan. De progressieve ziekte verslaving is daarmee een van de grootste volksziektes in de westerse wereld. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat: 9,2 procent van de beroepsbevolking een probleemgebruiker is van alcohol, drugs of medicijnen; 77 procent van de verslaafden een baan heeft; probleemgebruikers 45 procent meer ziekteverzuim kennen; probleemgebruikers 3,5 keer vaak betrokken zijn bij ongevallen op het werk; 20 procent van de werknemers zegt last te hebben van het gebruik van een collega. Voor alle duidelijkheid: dit gaat alleen over middelen. In deze cijfers is nog geen rekening gehouden met gedragsverslavingen zoals gokken, sex, gamen, social media, eetstoornissen, etc.
Bergafwaarts Ik vrees dat ik u nog wat onaangename feiten moet voorschotelen: verslaving (de ultieme vorm van probleemgebruik) is een progressieve ziekte. De progressiecurve van begin tot totale verslaving neemt – bij bijvoorbeeld alcohol – tot wel vijftien jaar in beslag. In de tweede helft van deze periode zijn mensen met een dergelijke obsessie 40 tot 60 procent van hun tijd met hun obsessie bezig. Het lastige is dat men met deze tijdsbesteding niet alleen na maar ook binnen werktijd bezig is. Er is dus jarenlang sprake van 40 tot 60 procent productiviteitsverlies,
nog afgezien van ziekteverzuim, productiviteitsverlies.
ongevallen
of
Omdat het proces zo geleidelijk gaat en routine een deel van het productiviteitsverlies goedmaakt (waar dit productiviteitswinst had moeten zijn), valt het niet zo op. Het verminderd functioneren wordt vaak in verband gebracht met persoonlijke problemen. En die zijn er inderdaad ook, want probleemgebruikers laten eerder in hun privéleven verstek gaan dan op het werk. Uiteindelijk gaat het op alle vlakken bergafwaarts.
Burn-out of verslaving? We mogen rustig concluderen dat het negeren van dit fenomeen procenten productiviteitsverlies veroorzaakt en hierdoor een enorme kans blijft liggen om het welzijn, de groei en het functioneren van de medewerkers te verbeteren. Waarom gebeurt er dan zo weinig mee? Het herkennen van het probleem door iemand zonder ervaring is erg lastig. probleemgebruikers doen er alles aan doen om het verborgen te houden, niet uit slechtigheid, maar uit angst en schaamte; probleemgebruikers doen hun werk ogenschijnlijk nog best goed, veelal op routine; men soms tijdelijk even kan stoppen, maar nooit voor langere tijd; als het moeilijk wordt, zoekt men een andere baan, waardoor er weer ruimte ontstaat. Vaak stopt men dan ook een tijdje omdat de overtuiging er is, dat de nieuwe baan alles oplost. De verandering in gedrag en functioneren gaat zo geleidelijk, dat het pas laat in de gaten loopt. Het gaat om een combinatie van kenmerken, die ieder op zich niet als eerste aan verslaving doen denken, maar bijvoorbeeld eerder aan een burnout.
De tegenvallende high potential Een goed voorbeeld om uit te lichten in deze context is de “tegenvallende High Potential”. Dit zijn mensen die in de eerste vijf tot tien jaar van hun carrière erg succesvol zijn, zeer snel de carrièreladder opklimmen en dan “tot stilstand” komen zonder aanwijsbare reden. Met vlagen zijn ze briljant, maar er komt steeds minder uit hun handen. Bij een nieuwe functie zijn de verwachtingen vaak hooggespannen, gebaseerd op historisch carrièreverloop. In de praktijk valt het nogal tegen. Deze mensen beginnen dan ook vaak van werkgever te wisselen en dit patroon herhaalt zich. De groei is er uit. In deze “middenfase” van de progressiecurve van de ziekte verslaving vertonen probleemgebruikers vaak de volgende kenmerken: frequent (ziekte)verzuim, zichzelf isoleren, uitstelgedrag, geïrriteerdheid, stemmingswisselingen: van depressief tot euforisch, meer fouten maken, afspraken moeilijk nakomen, vermoeid, veel kwaaltjes en natuurlijk een hele riedel overige kenmerken (deze link bevat een vragenlijst waarmee u uw medewerkers op verminderd functioneren mogelijk als gevolg van probleemgebruik kunt screenen.
Labelen Ieder van bovengenoemde kenmerken op zich komen vaker voor en zijn niet direct een reden om een (beginnend) verslavingsprobleem te veronderstellen. Bepaalde combinaties van deze kenmerken of gedragspatronen, duiden echter wel degelijk op een probleem. Men vindt het doodeng om het bespreekbaar te maken en is bang mensen te “labelen”. Wat je vaak ziet is dat mensen bij verslaving denken aan de tasjesrovende junk (“Nou, die zijn er maar ook die zijn ziek en ook die verdienen zeker hulp) en dan komen we op de kern: MEN HEEFT EEN ENORM OORDEEL!!!
Overigens best begrijpelijk, want hoewel iemand met de ziekte verslaving zelf machteloos is over zijn ziekte, is het gedrag in de laatste fase van de verslaving niet heel aangenaam. Iemand zonder kennis van de ziekte kan dit gedrag niet plaatsen, ziet alleen de rottigheid en heeft daar een oordeel over. Het feit dat de persoon gewoon ziek is, wordt dan gemakkelijk vergeten. Doordat er een oordeel aan verbonden is, wil men mensen niet labelen als het niet heel evident is, omdat men bang is om mensen onterecht voor “verslaafde” uit te maken. Dat dit met oordeel over verslaving of gebruiksproblemen te maken heeft, blijkt wel uit het feit dat niet veel mensen er moeite mee hebben om iemand te labelen als hartpatiënt, nierpatiënt of “burned-out”. Dat zijn geaccepteerde ziektebeelden.
Volksziekte Kijkt u nog eens naar de cijfers: 10 procent van de mensen is een probleemgebruiker en bijna 80 procent daarvan heeft een baan. Hiermee is de ziekte verslaving een van de grootste volksziektes in de westerse wereld. Het wordt tijd dat de koppen uit het zand komen en de organisaties die zich maatschappelijk verantwoord willen profileren hun verantwoordelijkheid op dit gebied nemen. Er zijn oplossingen beschikbaar en hoe eerder gesignaleerd, hoe beter voor werkgever, werknemer en zijn omgeving. Door herkenning volgt bewustwording en pas dan is gedragsverandering mogelijk. Olivier Takx is oprichter van Eveda Health Partners (EHP). EHP verbetert het functioneren, welzijn en de ontwikkeling van uw medewerkers door op een kosteneffectieve manier dwangmatig gedrag en verslaving op de werkvloer terug te dringen door middel van een bewezen doorlopend programma van preventie, vroegsignalering en begeleiding.
Deel 1 van deze artikelenreeks: Verborgen verslaving: een persoonlijk verhaal Deel 3 van deze artikelenreeks: Geef verslavingsaanpak de ruimte © BG magazine
Verborgen verslaving: een persoonlijk verhaal - deel 1 Als kind had ik altijd het gevoel dat ik net niet bij de groep hoorde. Ik deed overal aan mee en werd overal voor gevraagd, maar vond het doodeng. Dit veranderde toen ik een jaar of vijftien, zestien was en
begon uit te gaan. Zodra ik op stap was, verdween de onzekerheid en werd ik een ware nachtburgemeester… Na mijn studie economie maakte ik snel carrière in de financiële wereld in Amsterdam en Londen. Toch kon ik niet genieten van de mooie posities en riante beloningen. Onrust bleef en die verwarde ik met ambitie. Een onbevredigend, knagend gevoel zorgde ervoor dat ik voor mezelf begon. Ik richtte een succesvolle financieringsmaatschappij op. Maar ook dit zakelijke succes bracht niet de bevrediging die ik ervan had verwacht. Het werd tenietgedaan door een toenemend gevoel van stress, leegte, geestelijke vermoeidheid en machteloosheid. Steeds dacht ik: als ik nu maar dit doel haal – geld, status, aanzien, succes – dan komt alles wel goed…
Vliegwiel Dat negatieve gevoel werd steeds erger. De druk die ik mezelf oplegde werd zo groot dat ik vluchtte in drank en andere dingen om te kunnen ontsnappen aan de onrust in mijn hoofd. Ik kwam in een vicieuze cirkel terecht, of liever: een vliegwiel. Aan de ene kant bleef ik steeds grotere successen najagen – in de verwachting dat die de oplossing zouden brengen voor mijn problemen – en aan de andere kant moest ik steeds vaker en heftiger compenseren door te vluchten in excessen (of verslavingen). Wat ik feitelijk deed was het vliegwiel steeds harder laten draaien in de hoop dat het dan stopte…
“Binger” Maar dat deed het niet. Ik zat zo vast in dit patroon dat ik het niet meer kon stoppen. Ik zag het destructieve
eenvoudigweg niet meer omdat ik er middenin zat. Daarnaast wist ik ook niet hoe het anders zou moeten en was ik als de dood dat mijn destructieve patroon ontdekt zou worden. Mijn werkomgeving heeft dit, tot kort voordat ik instortte, nooit doorgehad. Ik was een zogenaamde “Binger”, meestal gedroeg ik me voorbeeldig, maar eens in de zoveel tijd moest ik twee dagen helemaal van de wereld. Lange tijd was de frequentie ook dermate laag, dat voor de buitenwereld weinig te merken viel en het leven gewoon door leek te gaan. Ik bereikte mijn werkdoelstellingen nog wel, maar het kostte steeds meer moeite, meer irritaties, meer fouten (die ik dan zelf nog net op tijd ontdekte).
Verslaving? Van enige ontwikkeling was al helemaal geen sprake meer. Als ik op vakantie was, had ik nergens last van. Mijn conclusie was dat het aan mijn werk lag. Wel had ik allang in de gaten, dat er iets niet klopte. De progressieve ontwikkeling van mijn destructieve patronen heeft zeker tien jaar geduurd. Ik was me niet bewust van de oorzaak, omdat ik geen idee van de ziekte “verslaving” had. Ook de vele psychiaters, psychologen en andere artsen herkenden mijn probleem niet. Deels omdat ik nooit gebruikte in het ‘dagelijks’ leven en er dus ook niets te zien of te merken was. Pas de laatste twee jaar was ik vaak “ziek” en had ik steeds meer moeite om mijn werk te doen en ontstonden er klachten. Al die tijd heb ik (uit schaamte) het geprobeerd zelf op te lossen, zodat niemand iets hoefde te weten. Ik geloofde ook iedere keer dat het nu echt de laatste keer geweest was.
Eerder ingrijpen Uiteindelijk stortte ik volledig in. Voor mij zat er niets anders op dan behandeling in een kliniek en uitgebreide nazorg. Ik heb een harde, lange weg moeten volgen, maar ben daar sterker dan ooit uitgekomen. Ik heb mijn vrijheid gevonden en maak gezonde keuzes. Mijn talenten krijgen de ruimte, ik ben productiever dan ooit en heb rust in mijn hoofd. Maar als ik eerder bewustzijn had gehad, had ik eerder kunnen ingrijpen en was mij en mijn omgeving een hoop ellende bespaard gebleven. Bij eerder ingrijpen is vaak een ambulante behandeling voldoende en hoeft je leefpatroon niet ingrijpend te worden onderbroken. Doseringsproblemen en verslavingen zijn al jaren schadelijk voor werknemer en werkgever voordat ze zichtbaar worden. Vroegsignalering loont. Olivier Takx is oprichter van Eveda Health Partners (EHP). EHP verbetert het functioneren, welzijn en de ontwikkeling van uw medewerkers door op een kosteneffectieve manier dwangmatig gedrag en verslaving op de werkvloer terug te dringen door middel van een bewezen doorlopend programma van preventie, vroegsignalering en begeleiding. Deel 2 van deze artikelenreeks: Verslaving: een van de grootste volksziektes Deel 3 van deze artikelenreeks: Geef verslavingsaanpak de ruimte © BG magazine
