Gedragsverslaving?
D. van de Mheen (Redactie)
Gedragsverslaving? Gastredacteur
prof. dr. Dike van de Mheen
Hoofdredacteur
prof. dr. Gerard M. Schippers
Redactie
drs. Wim Buisman dr. Erik Bulten prof. dr. Tom Decorte Else de Donder dr. Hein Sigling dr. Margriet van Laar drs. Els Noorlander prof. dr. Henk Rigter prof. dr. Judith Wolf
ISBN 978-90-368-0791-3 © 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 871 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Voorwoord
Voor u ligt een uitgave over gedragsverslaving. Gedragsverslaving met een vraagteken, want bestaat gedragsverslaving wel? En als het bestaat, wat is het dan? Belangrijke vragen die in dit nummer aan de orde komen. We nemen vier risicovolle gedragingen of gedragsverslavingen onder de loep: gokken, internetten, gamen en eten. Waar hebben we het over bij gedragsverslavingen? Er zijn vele voorbeelden van risicovolle gedragingen die mogelijk verslavend zijn. Om een willekeurige greep uit de internationale literatuur te noemen: er zijn studies gedaan naar koopverslaving, Facebook-verslaving, fitnessverslaving, zonnebankverslaving en werkverslaving. Die nemen we wellicht niet alle even serieus. Maar andere gedragingen, zoals gokken, gamen en online-porno kijken, worden in de verslavingszorg en de wetenschap wel als serieuze kandidaten voor gedragsverslaving beschouwd. Als eerste en meest bekende gedragsverslaving kennen we gokken. Dit is min of meer onomstreden, als we ons de vraag stellen of dit tot een verslaving kan leiden. In de nieuwe DSM-5 wordt gokken immers opgenomen in de categorie ‘Verslaving en aan verslaving gerelateerde stoornissen’. Internet- en gameverslaving staan de laatste jaren enorm in de belangstelling. Er komt steeds meer bewijs dat deze risicovolle gedragingen inderdaad tot gedragsverslavingen gerekend kunnen worden. Het ziet er dan ook naar uit dat gameverslaving als appendix in de nieuwe DSM-5 zal worden opgenomen. Of risicovol eetgedrag ook als verslaving bestempeld kan worden, is nog minder duidelijk. Tim Schoenmakers e.a. proberen een antwoord te vinden op de vraag of excessief, compulsief online-gamen een verslaving genoemd kan worden. Het artikel geeft een mooie opsomming van de state of the art van de wetenschap vanuit verschillend disciplines. Anneke Goudriaan behandelt het onderwerp gokverslaving vanuit meerdere perspectieven. Het artikel geeft een gewogen beeld en een duidelijk overzicht van verklaringsmodellen, regelgeving, hulpverlening en cijfers. Tony van Rooij en collega’s gaan in op de behandeling van internetverslaving met cognitieve gedragstherapie. Zij laten zien dat volgens behandelaren deze behandeling goed aansluit bij problemen van ‘internetverslaafden’. Ilse Nijs en Ingmar Franken beschrijven het begrip eetverslaving. Zij betogen dat het vooral mensen met eetbuistoornissen zijn die op verslaving lijkend gedrag vertonen. V
VI
Voorwoord
Dit voorjaar organiseerde het IVO een internationale masterclass over gedragsverslaving. Bekende internationale en nationale wetenschappers als Marc Potenza, Leonard Epstein en Rory Reid kwamen met een groep junioren bij elkaar om hierover te discussiëren (voor de presentaties zie www.ivo.nl). Uit deze kruisbestuiving zullen meerdere internationale artikelen voortkomen. De bijdrage van Anneke Goudriaan is onder andere gebaseerd op deze bijeenkomst. Verder vindt u in de rubrieken interessante bijdragen die alle over gedragsverslavingen gaan. Jaap van der Stel gaat in zijn column in op het begrip autonomie. In de rubriek Richtlijnen en protocollen beschrijft Laura de Fuentes-Merillas een behandelprotocol voor gameverslaving en problematisch internetgebruik. Uit België deze keer casuïstiek over gokken. Suzan Oudejans bespreekt de website Gameadviesopmaat.nl, Cas Barendregt de theatervoorstelling Slaaf, en Anneke Risselada het boek Ann van Kristien Hemmerechts. Voorstelling en boek zijn beide bijzonder aan te bevelen. Ik wens u veel leesplezier. Dike van de Mheen1 De teksten in deze uitgave zijn eerder verschenen in een themanummer van het tijdschrift Verslaving, jaargang 8, nummer 4 2012 onder gastredacteurschap van Dike van de Mheen, directeur onderzoek en onderwijs bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam en bijzonder hoogleraar bij het Erasmus MC te Rotterdam en de Universiteit Maastricht. Bron: Bohn, Stafleu van Loghum (2012)
Prof. dr. D. van de Mheen is directeur onderzoek en onderwijs bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam en bijzonder hoogleraar bij het Erasmus MC te Rotterdam en de Universiteit Maastricht.
1
Inhoud
Hoofdstuk 1 Bestaat online-gameverslaving?������������������������������������������������������� 1 Tim Schoenmakers, Matilda Hellman, Benjamin Nordstrom en Ruth van Holst Hoofdstuk 2 Verslaving en autonomie���������������������������������������������������������������������� 11 Jaap van der Stel Hoofdstuk 3 Gokverslaving������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Anneke Goudriaan Hoofdstuk 4 Behandeling voor gameverslaving en problematisch internetgebruik���������������������������������������������������������������������������������������� 25 Laura DeFuentes-Merillas, Marieke van Erp, Nicolle van Mil en Boukje Dijkstra Hoofdstuk 5 Het behandelen van internetverslaving met cognitieve gedragstherapie��������������������������������������������������������������������������������������� 31 Antonius van Rooij, Mieke Zinn, Tim Schoenmakers en Dike van de Mheen Hoofdstuk 6 Behandeling van gokverslaving: wanneer er veel op het spel staat���������������������������������������������������������������������������������������� 47 Filip Maes Hoofdstuk 7 Zijn obese mensen eetverslaafd?������������������������������������������������������ 51 Ilse Nijs en Ingmar Franken Hoofdstuk 8 Laat me met rust, maar laat me niet alleen��������������������������������� 61 Anneke Risselada
VII
VIII
Inhoud
Hoofdstuk 9 Slaaf�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 63 Cas Barendregt Hoofdstuk 10 Gameadviesopmaat.nl��������������������������������������������������������������������������� 65 Suzan Oudejans
Redactie en auteurs
Drs. C. Barendregt is senior onderzoeker en beleidsadviseur bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam. L. DeFuentes-Merillas is werkzaam bij de Afdeling Research & Development van Novadic-Kentron. Prof. dr. I.H.A. Franken is hoogleraar klinische psychologie bij de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Dr. A.E. Goudriaan is hoofdonderzoeker Verslaving bij de Afdeling Onderzoek en Kwaliteit van Arkin te Amsterdam en bij het Amsterdam Institute for Addiction Research van het Academisch Medisch Centrum, Afdeling Psychiatrie, van de Universiteit van Amsterdam. Dr. M. Hellman is postdoctoraal onderzoeker bij het Center for Research on Addiction, Control and Governance (CEACG), Faculty of Social Sciences, University of Helsinki, Finland. Dr. R.J. van Holst is postdoctoraal onderzoeker aan het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour Centre for Cognitive Neuroimaging, Nijmegen. F. Maes is psycholoog bij centrum voor geestelijke gezondheidszorg VAGGA te Antwerpen. Prof. dr. D. van de Mheen is directeur onderzoek en onderwijs bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam en bijzonder hoogleraar bij het Erasmus MC te Rotterdam en de Universiteit Maastricht. Dr. I.M.T. Nijs is onderzoeker bij de Afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie/-psychologie van het Erasmus Medisch Centrum/Sophia Kinderziekenhuis te Rotterdam. Dr. B.R. Nordstrom is Assistant Professor of Psychiatry aan de Geisel School of Medicine te Dartmouth, Verenigde Staten. IX
X
Redactie en auteurs
Dr. S. Oudejans is onderzoeker bij het Academisch Medisch Centrum, manager Callcenter en projectmedewerker ROM bij Arkin en mede-eigenaar van onderzoeksbureau Mark Bench, alle te Amsterdam. Drs. A. Risselada is coördinator van het alcoholpreventieprogramma Verzuip jij je toekomst?! bij GGD Zuid-Holland Zuid te Dordrecht. Dr. A.J. van Rooij is onderzoeker bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam. Dr. T.M. Schoenmakers is onderzoekscoördinator bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam. Dr. J.C. van der Stel is lector ggz bij de Hogeschool Leiden en senior onderzoeker bij VUmc/GGZ inGeest. Drs. M.F. Zinn is hoofd ontwikkeling van zorg en opleiding bij Brijder Verslavingszorg in Noord- en Zuid-Holland.
