November was over het algemeen een grijze mistige maand. Op zich wel lekker dat er wat neerslag kwam, maar zonder al te veel zon was het daarmee ook meteen een natte maand. De dagen worden korter en de avonden zijn donker. Opstaan is moeilijker als de zon ook nog niet wakker is. De paarden en schapen zijn nog wel op zoek naar gras, maar zijn eigenlijk helemaal over op hooi. Eind november hadden we een hele koude week met temp tot wel –15 en –6 overdag. Ook een enkele sneeuwvlok hebben we al gezien...
Gebruikte materialen • • • • • •
48 isolatiestenen 12 vuurvaste stenen 60 liter vermikuliet korrel 10kg chamotte klei 500kg (?) ruwe leem 6m ventilatie buis, 3 Tstukken, 5 bochten, 2 eindstukken en 4luiken rol van 25m alu tape stalen buis 3mm dikke wand van 60cm RVS gaas 1m² Een 210liter olie vat 10 kruiwagens zand 8 kruiwagens grind 100 oude bakstenen 4 emmers rivierstenen voorkant oude kachel 1½m geisoleerde schoorsteen
De bouw van de rocket mass heater In oktober hadden we al een week gebouwd, gepland en spullen ingekocht voor de kachel en toen eenmaal de geisoleerde brandkamer stond ging het snel. Daarna hebben we het buizen • doolhof neergelegd, waar de hete lucht doorheen gaat, dat weer de • ’massa’ gaat verwarmen. De buizen zijn gemaakt van gegalvaniseerde ventilatiebuizen. Deze hebben we met popnagels • aan elkaar gemaakt en nog eens luchtdicht dichtgetaped met • • aluminiumtape. Het kanaal lig ongeveer 20cm van de grond. In het • buizensysteem zitten 4 luiken, zodat we het kaneel schoon kunnen • vegen indien nodig. De totale lengte van het kanaal is 6,5m, wat • kort is voor de capaciteit van de kachel, maar dit past op ons • kachel fundament. Toen zijn we een muurtje gaan opbouwen, die • de buitenwand van de kachel zou gaan vormen. Dat hebben we gedaan met oude bakstenen (bedankt Jacco en Jeanette !) en mortel Kosten van zand en leem (5:1) Hiermee kun je metselen als zou je doen De totale kosten voor de kachel met cementspecie. Daarna konden we de ruimte onder de buizen liggen rond de 15000kronen opvullen met massa: in ons geval grind...dit deel van de massa zal (zeg 1500euro). Dit kan niet zoveel warmte opnemen. Eenmaal op kanaal hoogte zijn we overigens goedkoper als je de massa gaan mengen met leem, omdat leem goed warmte bijvoorbeeld je isolatiestenen opneemt en stevigheid geeft aan de konstruktie. Intussen hebben zelf bakt van leem, zand en we de ’heatriser’ verlengd. (dit hadden we ook met isolatiestenen vermikuliet..en je de buizen kunnen doen, maar die waren op) Dat hebben we gedaan met een vervangt voor een stenen stuk buis (staal 3mm)van zo’n 60cm(ook weer: bedankt Jacco en kanaal. De kachel was voor ons Jeanette), waaromheen gaas, zodat we een mengsel van echter duurder geworden als we vermikuliet en leem (vrij droog mengen) tussen de buis en het gaas de bakstenen hadden moeten konden stoppen (10cm dikkelaag) Deze laag zal gebakken worden kopen: nu kwamen ze bij Jacco tijdens het stoken en zo een geheel worden. Rond de riser is toen en Jeanette uit de schuur. Alles een plateau gebouwd, waarop de ton zou komen staan. In dat hangt af van welke spullen je plateau zitten twee gaten waardoor de hete lucht in het kanaal makkelijk en evt gratis kunt geduwd zal worden. Uiteindelijk hebben we de 210liter olieton krijgen. over de riser heengezet en onderop afgedicht met leemmortel. Tussen de riser en de ton zit zo aan de binnenkant een ruimte van zo’n 6cm. De massa rond de buizen is verder opgezet met leembetonmortel (leem, zand en grind) en gewone mortel (leem en zand) In de laatste laag zit er hooi in de leem bij als bewapening.
De opbouw in 8 stappen
Basis leem De klei die we lokaal gevonden hebben, hebben we ongezuiverd gebruikt. Eerst gaat die met ruim water in een grote ton en stampen maar: liefst met je blote voeten ! Als de klei begint op te lossen in het water, kun je een dwangmenger gebruiken om de leem tot een homogeen mengsel te maken. (zit er teveel zand in de klei, dan na bezinken, eerst de leemlaag overscheppen in een andere ton en daarmee verder gaan) Evt teveel aan water afgieten. Uiteindelijk heb je een yoghurt achtig mengsel. Om te testen of de leem klaar is: pak een baksteen, laat die de oppervlakte van de leem aanraken: de leem moet er aan blijven plakken. Dit is de basis leem voor alle leemmengsels.
Wat leuke details... Schoonbranden van de ton De 210liter ton die we gebruikt hebben, komt van een buurman. Het shell-logo stond er nog keurig op en er zat ook helaas nog een bodem olie in. De top hebben we er uit gezaagd en toen hebben we een groot vuur er in gestookt...om de ton schoon te branden: olieresten uit de binnenkant en verf van de buitenkant af. Hierbij hebben we ook rocketstove techniek toegepast; door namelijk een pijp in de ton te steken. Hierdoor komt er beter zuurstof bij het vuur en is de verbranding beter. Ook de rook kan beter weg. Isolatiesteen zaagmal De opbouw van de brandkamer ging volgens een tekening, waarbij de stenen zo optimaal gezaagd moesten worden. Hiervoor hebben we zelf een mal gemaakt en met behulp van de gips-zaag van Jacco konden de stenen makkelijk gezaagd worden ! We hadden minimaal afval. Het slijpsel hebben we gebruikt als isolatie onder de vuurkamervloer. Vermikuliet riser De ’riser’ is de soort van schoorsteen direkt achter de brandkamer en zorgt er mede voor dat het vuur heel heet wordt. Die riser is bij ons zo’n 120cm. Het onderste deel is van isolatiestenen gebouwd en ivm tekort aan isolatiestenen (heb ze hier niet kunnen vinden) hebben we de overige 60cm gemaakt met een stalen buis, met als isolatie eromheen: leem en vermikuliet. Geisoleerde schoorsteen buis en kondens Uiteindelijk verdwijnt er wel wat restwarmte uit de schoorsteen/uitlaat...de temperatuur daarvan ligt vaak onder de 40graden...daar kun je dus je hand voor houden...ja, zelfs je gezicht, want er is niet meer sprake van rook ivm de volledige verbranding die plaatsvindt. Hier komt de discussie met de schoorsteenveger, brandweer en klassieke bouwkundigen: bij een rocket mass heater spreek je eigenlijk niet meer van een schoorsteen, maar van een uitlaat. Toch bouwen wij ook een geisoleerde schoorsteen op het einde waarmee we de uitlaatgassen naar buiten werken...om sterker in onze schoenen te staan tijdens discussies over veiligheid...en om de kondensatie zo laat mogelijk op te laten treden. Onderin de uitlaat hebben we een afvoer gebouwd voor kondens, zodat kondensvocht opgevangen kan worden en afgevoerd kan worden, anders zou deze in de leemmassa lopen...en leem plus water betekent een vloerbaar mengsel ! Instructie boek Als hulpmiddel bestelde we ook een boek over dit soort kachels uit de VS..alleen kwam dat boek pas toen we al bijna klaar waren...
Seba’s reis naar Tanzania Dankzij een studenten uitwisseling tussen de school van Seba en een school in Tanzania, kreeg Seba de kans een prachtige reis naar Tanzania te maken ! In april zijn er op Seba’s school leerlingen uit Tanzania op bezoek geweest in Älvdalen en nu gingen de Zweedse leerlingen daarheen. De uitwisseling vond plaats met een school die leerlingen opleid in faunabeheer van groot wild in Tanzania. Bescherming tegen illegale jacht, het begeleiden van georganiseerde jacht, gidsenwerk en ook toerisme zijn onderdelen van de opleiding. De school ligt tegen de kilimanjaro aan in het Chagga dorp Mweka...nota bene op 10km afstand van waar Mechy en Wil gewoond hebben in Moshi ! De school ligt op bijna 1600m, met de Kibo (top van de kilimanjaro) goed zichtbaar. Seba had heel veel foto’s gemaakt en prachtige verhalen. De reis heeft hem niks gekost ! Bijna twee weken waren ze in Tanzania en naast wat activiteiten op de school (Marangu, Mweka en ingang Kilimanjaro NP), zijn ze vooral op safari rondreis geweest in een open vrachtwagen van de school. Hierbij hebben ze oa. aangedaan: Snake park, Ngorogoro crater, Olduvai Gorge, Tarangire, Serengetti en tot aan Lake Victoria zijn ze gereden. Onderweg kampeerde ze in tenten. De foto van Seba met slang is gemaakt in het Snake park. De inzetfoto is ook Seba, gemaakt tijdens onze Tanzania reis in 2002 (Seba was toen 6jaar)...ook in het Snake park.(op de foto daar samen met Peter) Stukje Zweedse geschiedenis: ’soldattorp’ In de 17e eeuw was Zweden het machtigste land van Noord Europa. Zweden was druk bezig om macht te krijgen over de Oostzee en was in oorlog met Rusland en Polen. Finland hoorde al bij Zweden. Zelfs delen van Duitsland waren Zweeds. Een bondgenootschap met Noorwegen en Denemarken had Zweden verbroken en daar lagen ook veroveringsplannen. In die periode werd het land geregeerd door Koningen. Zo veel land en zo’n lange grens betekende ook dat er een goed verdedigingssysteem moest komen. Voorheen werd de lokale bevolking opgeroepen om te vechten als dat nodig was, maar rond 1600 werd er een nieuw systeem bedacht. Zweden en het land dat nu Finland is, werden opgedeeld en in elk deel zouden wachtposten komen. In heel Zweden waren er wel 40.000 van dit soort wachtposten. Zo waren er rond 1635 zo’n 75 wachtposten in Värmland. Even om je voor te stellen hoe groot dat is: De oppervlakte van Värmland (18.164km²) is groter dan Gelderland, N-Brabant, Limburg en Utrecht bij elkaar. Elk zo’n wachtpost werd bemand door 1 soldaat (knekt of soldat) en hij woonde in een’soldattorp’: huisje met een stukje land. Omdat al deze soldaten dezelfde rechten en plichten hadden waren alle huisjes hetzelfde, namelijk: 24x14voet en 7balken hoog(ongeveer 2m). De huisjes hadden 2 ramen, een deur, vuurplaats, schoorsteen en een grasdak. Binnen bestond het uit 2 kamers; een leefruimte (keuken, woonkamer en slaapkamer in één) en een opslagkamer (eten, wapens, kleding). Ondanks dat de koning vertelde dat de soldaat er was om de boeren te beschermen, wilden de lokale bevolking de soldaat vaak liever niet; omdat de bevolking voor de soldaat moest zorgen. De lokale bevolking werd nu niet meer tot vechten opgeroepen, maar moesten in ruil groenten en vlees (of dieren) aan de soldaat geven ...en de soldaat had vaak nog meer wensen.
De soldaat mocht (aanvankelijk) geen vrouw en kinderen hebben (dat leidt af)... en was gestationeerd voor minstens 1jaar. Later hadden de gestationeerde soldaten wel een vrouw, die voor huis en dieren zorgde als de soldaat weg moest voor een opdracht. Ook de huisjes werden in de jaren verbeterd. Omdat er hier in Värmland niet veel gebeurde, verveelde de soldaat zich vaak. Zo’n soldattorp groeide vaker uit tot een kleine boerderij met dieren en akkers. De soldaat moest trainen en schietoefeningen doen, maar mocht geen dure kogels van de koning hieraan verspillen: zij schoten vaak zelfgemaakte projektielen... Veel van dit soort soldaten kwamen in de problemen als ze vervangen werden door een nieuwe soldaat en ineens zonder huis stonden en ook nog eens niet geliefd waren in de direkte omgeving. Dit systeem heeft bijna 300jaar bestaan en werd opgeheven in 1901. Zweden kreeg toen een ’oproep legermacht’. De laatste soldaat in het ’soldattorp’ werd eigenaar van het huis en bijbehorende land. Veel van deze huisjes staan vandaag de dag nog steeds en worden vaak gebruikt als vakantiehuis. Geen ram Onze laatste ram werd vervelend en we hebben hem moeten slachten, maar daarmee moesten we dus opzoek gaan naar een nieuwe ram. Een advertentie haalde niks uit en een deal met een lokale boer verliep zo onhandig, dat we zonder ram kwamen te zitten. Ergens voelde het ook wel goed en we besloten om een ’ram-loos’ jaar in te stellen...en dus geen lammetjes in het voorjaar. Jammer, want lammetjes zijn altijd wel leuk, maar ook wel fijn dat we dan niet meer zoveel hoeven te slachten. Leona Omdat we weten dat James in december weer terug naar zijn moeder verhuisd, zijn we al op zoek gegaan naar een nieuwe plaatsing in ons familiehuis..en eigenlijk kwamen er al meerdere. Leuk was bijvoorbeeld dat de gemeente Falun blijkbaar zo tevreden over ons was, dat ze voor een specifieke plaatsing naar ons hadden gevraagd. Via dezelfde organisatie als waar James door geplaatst is, hebben we nu een nieuwe plaatsing...sinds deze maand. De voorbereidings gesprekken hebben bijna wel een maand geduurd, maar per 26 november woont Leona bij ons. Leona is een meisje van 5jaar, hoewel ze ook 6 of zelfs 7 zou kunnen zijn als je d’r ziet. Leona’s moeder kan vanwege persoonlijke problemen niet goed voor zichzelf en al helemaal niet goed voor haar dochtertje zorgen. Leona kwam bijna niet buiten, kreeg weinig beweging, ging maar soms naar school en heeft in de omgekeerde wereld geleefd van voor haar moeder moeten zorgen. Wat opvalt aan Leona is dan ook dat ze te zwaar is en slechte tanden (frisdrank en snoep) heeft. Leona is heel vrolijk en nieuwsgierig naar nieuwe dingen. Zo vraagt ze regelmatig of we weer naar buiten gaan. Ze vindt het heel leuk om mee te gaan om de dieren eten te geven. Ze is niet lui en vindt bijvoorbeeld onze uurtjes in de gymzaal geweldig ! Samen iets doen wordt ze blij van; vooral knutselen, tekenen of bijvoorbeeld puzzelen. Voor ons een leuke belevenis om een meisje in huis te hebben...zo in dit jongens huis ! Ze is fan van ’Frost’ en alle soorten princessen. In haar kamer overheerst dan ook de kleur rose.. ...donkere dagen die wij verlichten met veel lampjes in huis en voor de ramen !
Bastiaan, Laura, Seba, Joda, Joel, Joel, James en Leona
