PvdA Notitie Wet Maatschappelijke Ondersteuning Zorgen over huishoudelijke verzorging Inleiding Door de Wet Maatschappelijke Ondersteuning . is op 1 januari 2007 de gehele huishoudelijke verzorging uit de AWBZ over gegaan naar de gemeente. Ook de kortdurende huishoudelijke verzorging na ziekenhuisopname valt per 1 januari 2007 onder de Wmo. De aanbesteding werd niet gewonnen door de grootste aanbieder. Dat leidde tot een grote demonstratie op het Doelenplein in november 2006. Bij het debat in de actualiteitenraad dit voorjaar heb ik aangegeven dat we bezorgd zijn over de huishoudelijke verzorging voor Rotterdammers die na jarenlang hun hulp dreigen te verliezen. Daarnaast heb ik mijn zorgen geuit over de werkgelegenheid bij Thuiszorg Rotterdam. De wethouder gaf aan volop in gesprek te gaan over de gevolgen van de aanbesteding. Om als PvdA alert te blijven heeft de PvdA fractie een rondje gemaakt langs de winnende partijen Laurens, De Stromen, Humanitas, Careyn, de verliezende partij Thuiszorg Rotterdam, de Tweede Kamerfractie PvdA, de wethouder, het hoofd van de individuele voorzieningen WMO van de gemeente en MEE. Vragen: wat is de stand van zaken? Hoe zit het met de Rotterdammers die zorg ontvangen? Hoe zit het met de werkgelegenheid?
Gebruik huishoudelijke verzorging (alphahulp en overig) stand september 2006
Rotterdam HHV-alphahulp in uren HHV-overig in uren HHV-totaal in uren HHV-gebruikers
Nederland 490.334 2.069.819 2.560.153 21.278
10.370.930 39.751.470 50.122.400 456.734
In Rotterdam is de huishoudelijke verzorging aanbesteed, Thuiszorg Rotterdam (TR) die voorheen de bulk van dit werk deed heeft de gunning niet gekregen. Humanitas/De Stromen, Laurens/Evean en Careyn hebben de aanbesteding gewonnen. Dat TR zou verliezen was vooraf door niemand verwacht. TR had een veel hoger tarief in gedachte dan achteraf reëel was. Dit hogere tarief kwam vooral tot stand omdat TR een te laag percentage alphahulpen had ingezet. Een veel voorkomende vorm van huishoudelijke verzorging is alphahulp. Als een cliënt recht heeft op huishoudelijke verzorging/ hulp bij het huishouden, maar liever zelf de uitvoering en planning van de werkzaamheden regelt, dan kan alphahulp uitkomst bieden. Alphahulpen leveren de eenvoudige vorm van huishoudelijke verzorging. Onder deze eenvoudige vorm wordt alleen schoonmaken verstaan.
Als een klant zelf nog in staat is om de regie te voeren en er alleen ondersteuning nodig is bij het schoonmaakwerk, dan is een Alpha hulp voldoende en wordt dit ook zo geïndiceerd. Dit gold ook toen het nog onder de AWBZ viel, maar toen werd veelal duurdere thuiszorgmedewerker ingezet. Hierover waren met het Zorgkantoor afspraken gemaakt Thuiszorg Rotterdam heeft 2000 mensen voor HV in dienst. Deze doen niet allemaal huishoudelijke verzorging. Een groot deel van deze mensen werkt in de Transmurale zorg, waar de vraag van de cliënt uitgangspunt is. Transmurale zorg kan ook een preventieve functie vervullen: door gewenste zorg 'buiten de muren' te leveren TR doet ook andere dingen, zij hebben bijvoorbeeld een cleanteam. Deze ‘dure’zorg werd voor een groot deel betaald doordat er voor huishoudelijke verzorging een hoog bedrag werd gevraagd. Van de ‘winst’ op huishoudelijke verzorging werden de extra’s betaald. Deze extra’s komen nu dan ook in gevaar. Mensen kunnen binnen 48 uur huishoudelijke verzorging krijgen via 0800 1545. Als mensen geen voorkeur aangeven, komen ze bij Humanitas/De Stromen en Laurens/Evean of Careyn terecht. Als ze TZR willen, moeten ze aangeven dat ze een persoonsgebonden budget willen. 2.
Knelpunten die genoemd werden
1. Dreigende ontslagen Verliezer Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam heeft de aanbesteding verloren. Dit komt doordat Thuiszorg Rotterdam de gevolgen van de WMO niet goed heeft ingeschat. Zij hadden in hun offerte te veel geleund op ‘duur’ CAO-personeel. Dit personeel dreigde na 1 januari zonder werk te zitten. 1800 mensen 2. Ontslagen Winnaars Ook de winnaars van de aanbesteding zullen mensen moeten ontslaan. Zij hebben momenteel teveel hooggekwalificeerd CAO-personeel in dienst. Deze mensen zullen waar mogelijk wel worden omgeschoold maar dit is niet voor iedereen een optie. Bij Humanitas en Laurens dreigden ook ontslagen te vallen. 3. Lagere indiceringen Vroeger werden de indiceringen van zorgcliënten gedaan door het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg). Deze mensen zijn gespecialiseerd in deze taak. Nu met de WMO is de gemeente (SoZaWe) hier verantwoordelijk voor geworden. Zij is volop bezig hiervoor de expertise op te bouwen. Mensen krijgen massaal een zuivere zorgtoewijzing dus lagere indicatie; 95% alleen schoonmaakwerk waar dat voorheen 60% was. 4. Door WMO breuk met rest van de zorg De zorg is nu in stukken gedeeld, waar eerst het verloop van lichte zorg (huishoudelijke hulp) naar zwaardere zorg door dezelfde persoon kon worden gedaan is dit nu in tweeën gedeeld. Een alfahulp heeft niet de capaciteiten om mensen verder te begeleiden in het zorgtraject. 5.
Verschraling zorg
Doordat alfahulpen niet veel meer kunnen dan schoonmaken zal de zorg verschralen. Wanneer cliënten achteruit gaan kan van een alfahulp niet worden verwacht dat hij dat snel genoeg herkend. Het risico werd genoemd van het voorkomen van ‘Maasoma’s. Klanten die verkommeren omdat er te weinig zorg geleverd is. Ook de sociale kant van het werk (een praatje) zal er bij inschieten, niet alleen omdat er geen tijd meer voor is, maar ook omdat alfahulp bij uitstek een baan is voor laagopgeleide allochtone vrouwen met beperkte kennis van de Nederlandse taal die vanuit de bijstand komen. ... 6. Uiteindelijk duurder Doordat verslechtering van cliënten later zal worden opgemerkt dan vroeger zullen zij meer gebruik moeten maken van zwaardere zorg. Zij zullen meer gebruik gaan maken van ziekenhuisopnames en zullen eerder uit huis worden geplaatst naar verzorgingshuizen ed. Dit kost uiteindelijk meer. 7. Geen pensioenopbouw alpha De enige groep die baat heeft bij het beroep alphahulp zijn studenten en voor bijklussende huisvrouwen die niet afhankelijk zijn van hun inkomen van alleen het salaris uit de thuiszorg.. Alphahulpen mogen maar maximaal twee dagen in de week werken en bouwen geen pensioen op. Vroeger konden mensen door bijscholing zichzelf opwerken naar ‘regulier’ CAO-personeel. Nu er veel minder behoefte is aan CAO-personeel zal er geen doorstroom meer plaatsvinden. Dit is een kwalijke zaak temeer juist zwakke groepen, oudere vrouwen, allochtonen, alfahulp zijn. 8. Speciale zorg verdwijnt Thuiszorg Rotterdam biedt nu allemaal extra zorg aan die niet uit zichzelf rendabel is, zoals het acuut zorgteam, MEKAN en het cleanteam. Deze diensten werden allemaal betaald uit de ‘winst’ die behaald werd uit de aanbieding van thuiszorg. Nu de aanbesteding verloren is kan dit dus niet meer en bestaat het risico dat deze extra aangeboden diensten zullen verdwijnen. De winnaars van de aanbesteding kampen met hetzelfde probleem omdat zij na hun scherpe offerte ook geen financiële ruimte meer hebben 9. Minder aanbieders Door de gunning slechts aan drie consortia te schenken werkt de aanbesteding fusies en overnames in de hand. Thuiszorg Rotterdam staat onder grote druk om te gaan fuseren. Bij een vermindering van aanbieders daalt de concurrentie en kunnen prijzen weer gaan stijgen. 10. Geen zorgplicht Individuele aanbieders hebben geen zorgplicht. Dit betekend dat in theorie mensen geweigerd kunnen worden bij individuele aanbieders. Het totale consortium van winnaars heeft wel die zorgplicht. Wat er echter gebeurt wanneer alle aanbieders naar elkaar gaan wijzen is onduidelijk. In de praktijk zullen zorgaanbieders hun relatie met de gemeente niet op het spel willen zetten. De banen die bedreigd worden zijn niet de alphahulpen die mensen kunnen ook bij de andere zorginstellingen aan het werk. Ook voor de echt hoog opgeleiden is wel werk te vinden; bijvoorbeeld ergens intramuraal.waar mensen dag en nacht wonen omdat ze intensieve verzorging, begeleiding of
verpleging nodig hebben. Er is een indicatie 'verblijf' voor nodig om in een intramurale instelling te wonen. Werknemers die echter tussen wal en schip vallen zijn het probleem. Hoewel volgens de gemeente deze mensen ook wel ergens aan het werk kunnen wordt dat door de thuiszorginstellingen betwijfelt. 1. ZEEUWSE MODEL In dit model is er een vast tarief voor de thuiszorg. Mensen kunnen dan zelf hun zorgaanbieder kiezen. In Rotterdam is er juist concurrentie geweest op dit tarief zodat nu mensen gedwongen overstappen. Dit is na de aanbesteding echter een gepasseerd station. Het is ook maar de vraag of dit ook wel mag. Ze hebben een aanbesteding gedaan op kwaliteit. Partijen die kwaliteit kunnen bieden mogen meedingen op een thuiszorg veilingmarkt.Dit houdt in dat de tareiven deels in toom kunnen worden gehouden. 2. HAVENPOOL In deze constructie worden alle werknemers in 1 pool gedaan. De winnaars van de aanbesteding kunnen dan uit die pool hun werknemers halen. De gemeente zal flink in de pool moeten investeren om de werknemers van Thuiszorg rendabel te maken. Thuiszorg wil dit niet omdat het uitstel is van executie. De havenpool is slechts voor een bepaalde tijdsperiode. Nadat het geld van de gemeente op, en de havenpool afgelopen is, blijft het probleem bestaan van de te dure werknemers. Er zou een gezamenlijke verantwoordelijkheid moeten zijn van de zorgaanbieders om werknemers te behouden voor de sector. 3. OMSCHOLING Bussemaker stelt ongeveer 3.500 euro per persoon beschikbaar om, om te scholen. Dit is echter niet toereikend. Wanneer een alfahulp wordt omgeschoold kost dit drie jaar. De opleiding kan waarschijnlijk wel betaald worden, maar in die tijd valt ook het salaris weg, en daar is geen geld voor. 4. PERSOONSGEBONDEN BUDGET In de Wmo worden gemeenten verplicht om burgers de keuze te bieden tussen een voorziening in natura, een financiële tegemoetkoming of een persoonsgebonden budget. Dit geldt voor alle individuele voorzieningen. De cliënt is hierbij de zelfstandige inkoper, dus de werkgever van de alphahulp. Dat betekent dat de cliënt zelf de regie moet kunnen en willen voeren. Dit geeft een grote mate van zelfstandigheid bij het bepalen van werktijden en de uit te voeren werkzaamheden. Alphahulp is beperkt tot maximaal 12 uur per week, verdeeld over twee dagen. PvdA visie Algemeen De WMO en huishoudelijke verzorging daarbij is volop in beweging. 2007 is een overgangsjaar, dat voor zowel marktpartijen als gemeente wennen is. Wij willen goede zorg voor de Rotterdammers die snel geleverd wordt als ze dat nodig hebben. Daarnaast hechten we veel waarde aan de werkgelegenheid die huishoudelijke verzorging aan veel Rotterdammers bood en zal bieden. Vanuit die uitgangspunten hebben we een aantal aandachtspunten.
1. Vinger aan de pols: zorg voor de Rotterdammers Positief is dat binnen 48 uur mensen zorg krijgen die dat nodig hebben. Vroeger duurde de intake en dergelijke weken, nu is de dienstverlening een stuk beter, als het inderdaad lukt. In de gemeenteraad is toegezegd dat we zicht kregen op de kwaliteit van de thuiszorg na aanbesteding. Hoewel er pas eind april (vanwege de juridische zaken) echt begonnen is, en 2007 een overgangsjaar is, moeten we in september zich krijgen op de kwaliteit van de zorg de eerste maanden. Zijn klanten tevreden? Lukt het mensen hun oude vertrouwde hulp te houden? Is het duidelijk voor mensen? Is het makkelijk om een persoonsgebonden budget aan te vragen? Wees kritisch met telefonische enquêtes omdat ouderen vaak tevreden zijn en soms hun eigen positie te rooskleurig inschatten dan in werkelijkheid het geval is. 2. Geen verschraling zorg. Voor de extra diensten die worden aangeboden en onrendabel zijn kan geld worden vrijgemaakt. De indicatie moet niet doorschieten naar enkel schoonmaak.. Vroeger werd er teveel uitgegeven, het tarief is nu zo mager geworden. We vinden dat er gewoon een CAO moet gelden voor huishoudelijke zorg en dat in het tarief van de gemeente ook werkgeverslasten, opleiding en dergelijke moeten zitten. Nu is slechts via de U-bocht-constructie van het persoonsgebonden budget het hogere tarief mogelijk. 3. Positief: Thuiszorg Rotterdam heeft sociaal plan TZR heeft onlangs een principe akkoord met de vakbonden gesloten over een sociaal plan. Kern is dat er een stevige reorganisatie gaat plaatsvinden. Er zal efficiënter gewerkt moeten worden. Dat gaat ten koste van indirecte werk dus administratie en dergelijke. De bedoeling is dat er geen gedwongen ontslagen vallen in de uitvoering en geen verlaging van de loonschalen. Door een intensieve campagne bij huidige klanten om over te stappen op een persoonsgebonden budget, kan 80 procent van de klanten behouden blijven. 20 procent zal na 1 januari 2008 overgaan naar de nieuwe zorgaanbieders. Vanuit de reservers zal TZR een bedrag moeten uittrekken, omdat het hele verhaal tientallen miljoenen euro kost. TZR en vakbonden doen een beroep op de gelden die Bussemaker ter beschikking heeft gesteld en een beroep op de gemeente. Wethouder Kriens is in eerste instantie positief. De achterbannen van de vakbonden moeten nog akkoord gaan. Dinsdag en woensdag 10 en 11 juli wordt het personeel ingelicht. 4. Daadkracht van DAAD De staatssecretaris heeft in april al aangekondigd dat er geld wordt uitgetrokken om deze groepen werknemers te begeleiden naar een nieuwe baan. Bij een later debat in de Tweede Kamer is besloten dat er regionale schakelpunten komen van waaruit deze problematiek aangepakt wordt. Daar moet dan wel geld van de gemeenten bij. Het werkgeversservicepunt van de gemeente is zo’n schakelpunt. Hoe ziet de arbeidsmarktsituatie eruit? Hoeveel geld is er om knelpunten in de zorg op te lossen werkgelegenheid? Met geld van de werkgevers en werknemers ( O & O fondsen), geld van het Rijk en van de
gemeente moeten knelpunten snel opgelost worden. Een visie op werkgelegenheid in de sector op korte, middenlange en lange termijn is nodig. 5. Snelheid AWBZ De gemeente is snel, maar als er meer zorg nodig is zijn we aangewezen op het zorgkantoor Dat moet nog geregeld worden. 6. Onafhankelijke evaluatie van het bestek Vanuit diverse partijen was er kritiek op het bestek. Het ontbreken van de zorgplicht en CAO verplichting. Bij de volgende aanbesteding moet er geen maximum meer zijn aan winnaars, ook de 50% regel per postcode gebied moet tegen het licht worden gehouden. Voorop moet staan dat kwaliteit in de zorg en klanttevredenheid gewaarborgd moeten zijn. De markt is volop in beweging en zowel voor de Rotterdammers die hulp ontvangen als werkzaam zijn in de zorg, moet er vertrouwen zijn dat we als gemeente de zorg goed organiseren.
Conclusie De PvdA heeft een groot aantal zorgen geïnventariseerd met betrekking tot huishoudelijke verzorging. Hoewel de winst is van een snelle indicatie brengt de omslag naar alphahulpen die vooral schoonmaken het gevaar van te weinig zorg met zich mee. De komende tijd zal die zorg moeten worden weggenomen. De oudere die al jarenlang een vaste hulp heeft mag niet de dupe worden van de marktwerking. Een goede evaluatie van het functioneren van de gegunde partijen is absoluut belangrijk, evenals een goede en onafhankelijke evaluatie van het aanbestedingsmodel waarbij de ervaringen van andere gemeentes met andere modellen bij betrokken worden. PvdA is positief over sociaal plan TZR. Voor korte termijn lijkt kou uit de lucht al kost dit wel geld van zowel het Rijk als de gemeente. De vraag is nog hoeveel geld erbij moet en of ook de nieuwe aanbieders hiermee kunnen leven. De zorgen over de negatieve gevolgen van marktwerking, verschraling zorg blijven. PvdA Rotterdam zal daar met name ook de Tweede Kamer en Jet Bussemaker als verantwoordelijk staatssecrataris hierover aanspreken. En PvdA roept zorgaanbieders op gezamenlijk maatregelen te nemen om op korte termijn ontslagen van personeel in de sector te voorkomen en na te denken over ontwikkeling van de werkgelegenheid zorg in de branche op de middenlange termijn. We steunen het pleidooi van Actiz, de koepelorganisatie verzorging/verpleging/thuiszorg, die een campagne is gestart om de ‘normale zorgverlening’ uit de informele economie te halen. Dus geen alfahulpen voor een basistaak in de gezondheidszorg, maar die mensen in een CAO onderbrengen. Dit vraagt echter wel een hoger tarief! Het is niet aanvaardbaar dat we een stuk van de bedrijfstak met slechte arbeidsvoorwaarden afwentelen op één van de kansarme groepen uit de samenleving.
