Ter geleide Wat voor mij de feitelijke reden voor het samenstellen van dit boek is, dat over de historie van een groot aantal oude Deventer bedrijven wel de nodige informatie te vinden is, maar juist niet van de voormalige Nederlandse Diepdruk Inrichting, het huidige Roto Smeets Deventer. Voor mij de hoogste tijd om daar iets aan te gaan doen. Bovendien is Roto Smeets Deventer één van de modernste rotatiediepdrukkerijen van Europa en één van de grootste werkgevers van Deventer. Als extra bijkomstigheid viert Roto Smeets Deventer pricies dit jaar haar 70 jarig Jubileum. Helaas is een aantal oude gegevens zoek geraakt. Deze informatie is dus niet helemaal volledig. Toch ben ik verheugd dat nog een groot deel van de historie van de Deventer diepdruk in boekvorm voor het nageslacht is vastgelegd. Is hiermee het diepdruk-boek gesloten? Het lijkt mij niet. De ontwikkelingen binnen de rotatiediepdrukindustie zijn voorlopig nog niet ten einde en de persen bij Roto Smeets Deventer blijven hopelijk nog lange tijd op volle toeren draaien.
Gé Peters en Anton Blom: dank voor jullie onvoorwaardelijke steun en vertrouwen bij het tot stand brengen van dit boek. Aan het samenstellen en schrijven van dit boek heb ik bijzonder veel plezier beleefd. Ik wens de lezers bij het doorbladeren en lezen hetzelfde toe.
Willy Siemelink Oud medewerker
Rotatiediepdruk in Deventer
P.J. van de Griendt 1899-1966 grondlegger van de Nederlandsche Diepdruk Inrichting Deventer Rotatiediepdruk in Deventer
De familie Van de Griendt De familie Van de Griendt Om een indruk te krijgen van de totstandkoming van de koperdiepdruk in Deventer en van de gebroeders Van de Griendt die er de aanzet toe gaven, moeten we een flinke stap terug doen in de tijd. We gaan daarvoor naar Rotterdam. Daar werd op 4 april 1899 Piet van de Griendt geboren als jongste zoon uit een zeer groot en welgesteld katholiek gezin. Vader was een handelsman (zo noemde men vroeger een zakenman) en zijn kinderen werden gestimuleerd om eveneens te werken aan vooraanstaande posities in de zakenwereld, dan wel een loopbaan ten dienste van de samenleving. Zo was Aloysius (de oudste zoon) in het dagelijks leven handelsagent, de tweede in de rij van de broers was Frans. Deze zat in het grafische vak, evenals de broers Willem, die redacteur was en Gerard, voor wie de drukinkt ook niet vreemd was. Zij waren net als Frans, grafisch opgeleid. Eén van de jongens van Van de Griendt had een roeping als geestelijke en trad toe tot de orde der dominicanen. Zijn kloosternaam was Pater Probus. Een andere broer, Leo van de Griendt, studeerde aan het groot seminarie, waarna hij later tot priester werd gewijd. Willem van de Griendt Ook Piet zijn zuster trad toe tot het kloosterleven. Zij werd non in de orde van de franciscanessen, onder de kloosternaam zuster Justiniana.
Directeur van de Spaarnestad In 1907 werd de nog jonge Frans benaderd om de taak op zich te nemen als directeur van de Spaarnestad N.V. Een drukkerij die in 1906 was opgericht in een pand aan de St. Jansstraat in Haarlem. Deze drukkerij gaf de ‘Nieuwe Haarlemsche Courant’ uit. Op 1 juli trad Frans daar in dienst, met de heer Schiphorst als hoofdredacteur. Ook werd Frans gevraagd zitting te nemen in het hoofdbestuur van het R.K.V. Dit was de drukkerijpatroonsbond. Al gauw ontstonden er conflicten bij de Spaarnestad. Deze gingen over het te voeren beleid en de uitvoering ervan. De jonge onderneming kwam niet onmiddellijk tot bloei en dat was voor de commissarissen reden om in te grijpen. Zij ontsloegen Frans als directeur. Intussen had zijn broer Gerard van de Griendt zich in Brussel gevestigd. Hij had daar een klein grafisch bedrijfje samen met de heer Rolloos sr. De heer Rolloos zou later nog samen met Piet van de Griendt in Deventer terechtkomen.
De heer Rolloos sr.
6
De familie Van de Griendt
De N.N.U.M. De Spaarnestad in Brussel Onmiddellijk na de eerste wereldoorlog, in 1919, richtte Frans op verzoek van dezelfde commissarissen van de Spaarnestad, in Brussel een filiaal en drukkerij op. Daar ontwierp hij nieuwe Belgische tijdschriften, zoals ‘NOTRE–PAYS’ en ‘ONS Land’. Ook gaf hij in 1920 voor Nederland een neutraal geïllustreerd weekblad uit: ‘De Stad Amsterdam’. Regionale geïllustreerde tijdschriften voor Nederland, hoofdzakelijk voor de provincies in het midden, noorden en oosten van Nederland, ontwikkelde hij voor zichzelf. In de Belgische uitgeverij werd veel geld gestoken en deze vergde dan ook alle aandacht van Frans van de Griendt. Toen de commissarissen echter ontdekten dat er in Brussel steeds meer geld bij moest, lieten ze hun eigen accountant, de heer Lucas, uitzoeken om welk bedrag het ging. Het was veel, heel veel zelfs. In Brussel was inmiddels een bedrag van ƒ 750.000,— geïnvesteerd. Dit kon zo niet verder vonden ze, er moest iets veranderen. De commissarissen deden aan directeur Frans van de Griendt het volgende voorstel. Hij moest een geheel nieuwe vennootschap oprichten. Een vennootschap die alle activa en passiva van het Brusselse filiaal over zou nemen, waarna er aan de Spaarnestad een schuldbekentenis voor het in Brussel gestoken kapitaal zou moeten worden afgegeven.
Dhr. Lucas
Financiële problemen Ook de aandeelhoudersvergadering van 19 september 1924 sprak zich in gelijke zin uit. Al in november van datzelfde jaar werd de NOORD NEDERLANDSCHE UITGEVERS MAATSCHAPPIJ (N.N.U.M.) in Utrecht opgericht, waarvan Van de Griendt uiterlijk tot mei van het volgende jaar de directeur mocht zijn. De schuld aan de Spaarnestad was ƒ 750.000,—. Dit bedrag moest binnen tien jaar worden afgelost. De nieuwe onderneming zou als onderpand voor deze aflossing gelden. De verdere afspraken tussen de Spaarnestad en de N.N.U.M. hielden in dat de uitgeverij in Utrecht alleen de eigen regionale tijdschriften in Gelderland, Overijssel, Utrecht en de noordelijke provincies uit mocht geven.
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
7
‘Ons Land’ was één van de bladen die Frans van de Griendt in België oprichtte.
8
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
Schaken was een van de grootste hobby’s van Piet van de Griendt. Hier speelt hij samen met zijn broer pater Probus (rechts).
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
9
Gegevens afkomstig uit het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Deventer betreffende de N.N.U.M. Deze gegevens zijn gevonden in het Handelsregister te Deventer bij de inschrijving van het bijkantoor van de N.N.U.M. gevestigd te Deventer. Blad 1306 in de staatscourant van Donderdag 17-6-1926 nr.115
Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant van D o n d e r d a g 1 7 Ju n i 1 9 2 6 , N o. 1 1 5 .
No. 1306. NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP: Noord-Nederlandsche Uitgevers-Maatschappij, te Utrecht. Heden, 19 December 1925, verscheen voor mij, Franciskus Wilhelmus Swane, notaris te Utrecht: de heer Petrus Josephus van de Griendt, uitgever, wonende te Utrecht: a. voor zich; b. in zijn hoedanigheid van lasthebber van de heeren: Franciscus Hendrikus Maria van de Griendt, uitgever, wonende te Haarlem; Aloysius Maria van de Griendt, handelsagent, wonende te Voorburg, en Jacobus Wilhelmus Gerardus van Velzen, houder van een technisch bureau, wonende te ‘s Gravenhage, die verklaarde bij deze akte met zijn lastgevers een naamlooze vennootschap op te richten, onder de navolgende bepalingen. Naam en zetel. Art.1. De vennootschap draagt den naam van: NoordNederlandsche Uitgevers-Maatschappij. Zij is gevestigd te Utrecht. Doel. Art.2. Het doel der vennootschap is het uitgeven en exploiteeren van geïllustreerde weekbladen, vakbladen en andere periodieken, het uitgeven van boeken, kalenders en platen en hetgeen tot dit bedrijf in den ruimsten zin behoort. Duur. Art.3. De vennootschap vangt aan nadat zoowel de akte van oprichting is verleden, als de vereischte Koninklijke bewilliging is verkregen, behoudens inachtneming van het bepaalde in art.51 van het Wetboek van Koophandel. Zij eindigt 31 December 1964. Kapitaal, aandelen en aandeelhouders. Art.4. Het kapitaal der vennootschap bedraagt ƒ 25 000 verdeeld in 25 aandeelen, elk groot ƒ 1000. De oprichters hebben voor meer dan het bij de wet vereischte aantal aandeelen deelgenomen.
10
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
Uitgegeven aandeel bij de oprichting van de N.D.I.
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
11
Het bijkantoor van de N.N.U.M. in Deventer werd in de Deventer KvK ingeschreven in 1931, met als hoofdzetel de Boothstraat 3 in Utrecht.
In Utrecht staat de N.N.U.M. ingeschreven onder Nr.6665.
In het register in Deventer staat vermeld dat de oprichtingsacte van de N.N.U.M. te Utrecht is gedateerd op 17-6-1926. In De Staatscourant onder nr. 115. Deze is gewijzigd op 29-11-1928 in nr. 234 in De Staatscourant.
Plaats van statutaire vestiging Utrecht als Uitgeverbedrijf.
In 1931 waren de bestuurders en commissarissen: L.A.F. Prins te Wassenaar, geboren 29-1-1878 te Noordwijk Aloysius M. v.d. Griendt te Voorburg, geboren 30-10-1877 te Rotterdam Petrus Josephus v.d. Griendt te Utrecht, geboren 4-4-1899 te Rotterdam
Kapitaal N.N.U.M. ƒ 26.000,—.
Kantoren van de N.N.U.M:
Arnhem, Nieuwe Plein 22a, per 12-5-1936 Jansplaats 29 Groningen, Jos Israëlstraat 20 Leeuwarden, Willemskade 49 Deventer, Industrieweg 9, per 6-6-1932 Zwolsestraat 15 Op 31-5-1932, Jacobus, chef kantoor te Deventer
Op 28-1-1939 gaan de kantoren van de N.N.U.M. over naar de Geïllustreerde Pers in Amsterdam.
12
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
In de Boothstraat 3 in Utrecht werd door Frans van de Griendt de Noord Nederlandsche Uitgevers Maatschappij ( N.N.U.M.) opgericht.
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
13
Piet van de Griendt neemt de leiding De nieuwe vennootschap bleek het begin te zijn van een bijzonder roerige periode. Toen Frans van de Griendt drie jaar later stierf, bleek het contract tussen de Spaarnestad en de N.N.U.M. nog steeds niet door de directeur van de Spaarnestad getekend te zijn. Ook bleek dat de N.N.U.M. nog niets had afgelost van de schuld van ƒ 750.000,—. Er was zelfs nog geen contract getekend waarin stond dat de aandelen van de nieuwe vennootschap in onderpand waren gegeven. De broers en de weduwe van Frans, vroegen Piet van de Griendt de zaak te gaan leiden en een oplossing te vinden voor de gerezen moei-lijkheden met de drukkerij in Haarlem. Piet wilde eerst alle aandelen die de familie bij de Spaarnestad had weghalen, maar er werd na een juridische strijd over het niet getekende, maar toch wel rechtsgeldig geachte contract, tenslotte een akkoord bereikt. Dit regelde enerzijds de betaling van de schuld aan de Spaarnestad en erkende anderzijds de verplichting dat de Spaarnestad zich zou onthouden van het uitgeven en exploiteren van gewestelijke bladen in de noordelijke provincies. Dit laatste was tegen de zin van de heer C. Ooms, de toenmalige directeur van de Spaarnestad. Uiteindelijk stemde hij er toch mee in.
Drukkerij Verzijl In de periode van de problemen met Haarlem had Piet van de Griendt het drukken van zijn vijf regionale tijdschriften, die nu zijn eigendom waren, voorlopig ondergebracht bij de Rotogravure te Leiden. Eén ding was hem echter duidelijk, ook voor het drukken van zijn tijdschriften moest voorgoed een oplossing gevonden worden. Alle handelsdrukwerk van de uitgeverij en het hoofdkantoor van de N.N.U.M., werd gedrukt in Leiden. Dit gebeurde bij de elektrische drukkerij Verzijl, gevestigd in de Weddesteeg nr.4. Hiervan waren Piet en Willem beiden aandeelhouder. Op zaterdagmorgen hielden ze daar dan ook kantoor. Men drukte er onder andere postbanden, plakadressen en enveloppen. Verder werden daar voor de N.N.U.M. de lay-outs en de cellofaandrukken gemaakt, waarna ze naar drukkerij Rotogravure in Leiden gingen.
Rotogravure Het waren niet alleen Piet van de Griendt en de Spaarnestad die problemen hadden met elkaar. Er gebeurde nog meer, met verstrekkende gevolgen voor de tijdschriftenwereld. Toen in oktober 1927 A.W. Sijthoff’s Uitgevers Maatschappij (eigenaar van het blad Panorama) bij de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden (drukker van de Panorama), korting eiste op de drukprijs en dat niet kreeg, liep het aantal drukorders drastisch terug. Vandaar dat de Nederlandsche Rotogravure Maatschappij in Leiden in februari 1928 gretig een nieuwe drukorder accepteerde. Het betrof de regionale geïllustreerde tijdschriften van de Noord Nederlandsche Uitgevers Maatschappij (N.N.U.M.) van Piet van de Griendt. Het ging om de volgende tijdschriften: Utrecht in Woord en Beeld, Gelderland in Woord en Beeld, Het Noorden in Woord en Beeld, Fen Fryske Groun en Van Eigen Erf.
14
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
Utrecht in Woord en Beeld,
voor de provincie Utrecht
Gelderland in Woord en Beeld,
voor de provincie Gelderland
Het Noorden in Woord en Beeld,
voor de provincie Groningen
Fen Fryske Groun,
voor de provincie Friesland
Van Eigen Erg,
voor de provincie Overijssel
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
15
Drukorders vallen weg In augustus 1928 beëindigde Sijthoff inderdaad het contract betreffende het drukken van de Panorama en liet bij verrassing weten de tijdschriften te willen verkopen. Rotogravure in Leiden wilde de Panorama niet hebben, waarna het door Sijthoff’s Uitgeverij werd verkocht aan Cornelis Ooms, directeur van de Spaarnestad. De heer Ooms liet in november 1928 weten dat de Panorama niet meer in Leiden, maar vanaf januari 1929 in Haarlem gedrukt zou gaan worden. Evenals de aan de Panorama gekoppelde regionale bladen die de Spaarnestad zelf had. Dit waren De stad Amsterdam, Groot Rotterdam, Ons Land, Ons Zuiden, ‘s-Gravenhage in Beeld Ons Zeeland.
Paniek Toen eenmaal de Panorama weg was, brak bij de Rotogravure toch wel wat paniek uit. Het totale pakket drukorders was indertijd goed voor zo’n ƒ 60.000,— per jaar, terwijl de opbrengst van de N.N.U.M.-bladen en het weekblad Sport in Beeld slechts ƒ 26.500,— bedroeg. Het was dus een grote financiële tegenslag. Er moesten onderlinge afspraken gemaakt worden over het drukken van de tijdschriften, want ook de N.N.U.M. had nog financiële verplichtingen aan de Spaarnestad. Uiteindelijk bereikte de Rotogravure een compromis met de heer Ooms in Haarlem. Zij zouden buiten de tijdschriften, Cinema en Theater en de zondagsbladen, geen weekbladen meer voor eigen rekening exploiteren of uitgeven. Voor zover deze concurrentie zouden kunnen betekenen voor de diepdrukbladen van de heer Ooms en voor de opgerichte N.V. Panorama en/of de N.V. drukkerij de Spaarnestad. Rotogravure mocht wel voor derden blijven drukken, maar door de overeenkomst met de heer Ooms kon Rotogravure alleen fungeren als drukker van illustraties, zoals van de N.N.U.M.
16
De Noord Nederlandse Uitgevers Maatschappij
