GB-ADVIES ALCOHOL PGO groep 7

GB-ADVIES ALCOHOL PGO groep 7

Dr. Susan Tapert, University of California, San Diego

Laura Tiggelman GGD Zaanstreek-Waterland tel. 075-6519292 [email protected]

Mei 2014

Uitgangspunten voor het GB-advies Alcohol Kinderen en alcohol in groep 7 van het basisonderwijs Kinderen uit groep 7 zijn 10 – 11 jaar; soms nog erg jong, soms al richting puberteit, zitten in een omgeving waarin alcohol gewoon is, leuk/stoer is en kunnen ouders hebben die alcohol geven en/of voor hen in huis halen. De kinderen die op het basisonderwijs drinken, zullen nog geen drinkpatroon gevormd hebben. 1. In principe bij ieder kind over alcohol beginnen Het is vanuit preventief oogpunt goed iedere leerling en ouder te informeren over alcohol. Bij kinderen die nog niet alcohol gebruiken en/of sociaal-emotioneel jong zijn, is de informatie korter. 2 Het risico voor de hersenen centraal Er zijn verschillende risico’s als kinderen op jonge leeftijd alcohol drinken, zie bijlage 2. De keuze is gemaakt om het kind en de ouder niet al deze informatie te geven. De informatie die gegeven gaat worden gaat over het eerste risico: de schade aan de hersenen. Deze informatie is vrij nieuw, veel volwassenen en jongeren weten dit nog niet, en lijken deze informatie belangrijk te vinden. Bijlage 3 gaat in op dit risico. 3. Gebruik van afbeelding hersenscan De mondelinge informatie over de hersenschade wordt verhelderd door gebruik te maken van een afbeelding 1 van een hersenscan uit wetenschappelijk onderzoek. Zo spreekt de informatie kinderen en ouders meer aan. In bijlage 4 wordt een toelichting op de afbeelding gegeven. 4. Gespreksvoering In dit advies staan voorbeelden van wat gezegd kan worden tegen de leerlingen. Dit hoeft niet letterlijk overgenomen te worden. Wat wel van belang is, is de hoofdlijn van het gesprek: - over alcohol beginnen - gedrag bevestigen/afraden - mondelinge informatie geven - alcoholrichtlijn noemen - schriftelijke informatie mee naar huis geven. Deze aanpak is gebaseerd op het stadiamodel van gedragsverandering van Prochaska en Diclemente, het in de GGZ gangbare model voor gespreksvoering. Het wordt ook gebruikt bij het onderdeel ‘Signaleren en begeleiden’ van het project ‘De gezonde school en genotmiddelen’. In bijlage 5 is het stadiamodel weergegeven. 5. Aansluiting bij het landelijk advies We volgen de landelijke richtlijn voor het drinken van alcohol op jonge leeftijd: Stel het alcoholgebruik zolang mogelijk uit, in ieder geval tot 18 jaar. De hoofdreden hiervoor is: omdat de hersenen nog in de groei zijn. 6. Naast het mondelinge GB-advies ook schriftelijke informatie Naast mondelinge informatie ontvangt de ouder de landelijke brochure ‘Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen alcohol, roken en blowen’ en de GGD informatiekaart voor zowel ouder als kind. Hierin staat de informatie over de hersenen, naast andere gevolgen en opvoedingstips beschreven. Tevens wordt de leerling uitgenodigd om mee te doen aan de wedstrijd om een slagzin te bedenken met het woord ‘alcohol’ erin.

1

Deze foto is verkregen met toestemming van Dr. Susan Tapert, University of California, San Diego. Het onderzoek is beschreven in: Tapert, S.F. et al (2004). Blood oxygen level dependent response and spatial working memory in adolescents with alcohol use disorders. Alcoholism: Clinical and experimental research. 28:10 p.1577-1586.

1

GB-advies Alcohol groep 7 Situatie 1:

Aan iedere leerling de vraag stellen:

Vraag:

‘Heb je de laatste 4 weken alcohol gedronken?’

Antwoord:

Nee

1. 2. 3. 4.

dit goede gedrag bevestigen korte informatie geven (onderstaande tekst is een suggestie) richtlijn noemen ouder de folder ‘Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen alcohol, roken en blowen’ meegeven en de GGD informatiekaart met o.a. de afbeelding van de hersenen en de prijsvraag.

Voorbeeld Tegen het kind: “Dat is heel goed van jou (bevestiging). Weet je waarom dat zo goed is? Kijk, dit zijn hersenen van twee jongens van 15 jaar. De ene jongen drinkt niet. De ander drinkt veel en vaak. De jongens moeten een geheugentestje doen. De gekleurde vlekken laten zien welke delen van de hersenen actief worden. Bij de ene jongen gebeurt er duidelijk minder in de hersenen dan bij de jongen die niet drinkt.” Het voorste gedeelte van de hersenen groeit nog bij jou. Ze zijn pas klaar met groeien zo ergens tussen je 20e en 24e. Als je alcohol drinkt terwijl je hersenen nog groeien, gaat dat groeien niet goed. Je beschadigt je hersenen (informatie). Daarom moet je het beginnen met alcohol drinken zolang mogelijk uitstellen, in ieder geval tot je 18 jaar bent (richtlijn). Dus ga zo door en drink in ieder geval tot je 18e geen alcohol (herhaling).” Tegen de moeder/vader: “Het is goed dat uw zoon/dochter nog geen alcohol heeft geprobeerd (bevestiging). Het is voor de meesten duidelijk dat als je zwanger bent en het kind in de baarmoeder groeit, je als moeder geen alcohol moet drinken. In de puberteit lijken veel kinderen al aardig groot. Maar de hersenen groeien nog volop, ook als het kind niet meer in lengte groeit. Veel kinderen beginnen al op jonge leeftijd te drinken, is het nu niet dan wel op het voortgezet onderwijs. Ze drinken dan gemakkelijk 4,5 flesjes of meer per keer. Onderzoek van de laatste jaren toont aan dat dit de groei verstoort en blijvende hersenschade aanricht (informatie, gedeeltelijk herhaling). Vanwege deze onderzoeken is de richtlijn dat u het alcohol drinken van uw kind zo lang mogelijk moet uitstellen, in ieder geval tot 18 jaar (herhaling richtlijn). Naast de invloed op de hersenen heeft alcohol nog meer effecten. Hier heb ik een folder voor u met deze informatie. (Voor jou (kind) heb ik een herinnering die je aan de gegeven informatie over de hersenen herinnert.)” Omgang met zeer ‘jonge’ kinderen Sommige kinderen zijn sociaal emotioneel jong. Een toelichting geven aan de ouder over het waarom van dit advies kan dan zinvol zijn. Bijvoorbeeld: “Weet u waarom wij het onderwerp alcohol toch ter sprake brengen? Er zijn steeds meer jongeren die wel op jonge leeftijd beginnen met drinken. Hier maken wij ons zorgen om. Daarom vinden wij het belangrijk u hierop als ouder attent te maken. Ook is het makkelijker om regels te stellen wanneer uw kind nog niet drinkt. Wees er dus op tijd bij.” Met deze uitleg wordt het gevoel van ‘dit gaat mij niet aan’ bij de ouders weggenomen.

2

GB-advies Alcohol groep 7 Situatie 2:

Aan iedere leerling de vraag stellen:

Vraag:

‘Heb je de laatste 4 weken alcohol gedronken?’

Antwoord:

Ja

1. 2. 3. 4. 5.

twee vragen stellen: ‘Hoeveel drink je?’; ‘Hoe vaak drink je?; gebruik afkeuren en afraden informatie geven (onderstaande tekst is een suggestie) richtlijn noemen ouder de folder ‘Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind’ en de flyer met afbeelding van de hersenen meegeven

Voorbeeld Tegen het kind: “(Misschien vind je het gezellig om alcohol te drinken? Ik begrijp dat maar toch schrik ik ervan.) Ik moet je vertellen dat het niet goed is dat je nu al alcohol drinkt (afkeuring). Weet je waarom dat niet goed is? Kijk, dit zijn hersenen van twee jongens van 15 jaar. De ene jongen drinkt niet. De ander drinkt veel en vaak. De jongens moeten een geheugentestje doen. De gekleurde vlekken laten zien welke delen van de hersenen actief worden. Bij de ene jongen gebeurt er duidelijk minder in de hersenen dan bij de jongen die niet drinkt.” Het voorste gedeelte van de hersenen groeit nog bij jou. Ze zijn pas klaar met groeien zo ergens tussen je 20e en 24e. Als je alcohol drinkt terwijl je hersenen nog groeien, gaat dat groeien niet goed. Je beschadigt je hersenen (informatie). Daarom moet je het beginnen met alcohol drinken zolang mogelijk uitstellen, in ieder geval tot je 18 jaar bent (richtlijn). Nu denk je misschien: het mag toch van mijn ouders? Je moet weten, dat van de hersenen weten we pas sinds kort.” Tegen de moeder/vader: “Het is voor de meesten duidelijk dat als je zwanger bent en het kind in de baarmoeder groeit, je als moeder geen alcohol moet drinken. In de puberteit lijken veel kinderen al aardig groot. Maar de hersenen groeien nog volop, ook als het kind niet meer in lengte groeit. Veel kinderen beginnen al op jonge leeftijd te drinken en drinken eenmaal op het voortgezet onderwijs gemakkelijk 4,5 flesjes of meer per keer. Onderzoek van de laatste jaren toont aan dat dit de groei verstoort en blijvende hersenschade aanricht (informatie, gedeeltelijk herhaling). Vanwege deze onderzoeken is de richtlijn dat kinderen tot hun 18e geen alcohol moeten drinken. (herhaling richtlijn). Naast de invloed op de hersenen heeft alcohol nog meer effecten. Hier heb ik een folder voor u met deze informatie.

3

Bijlage 1

Mogelijke reacties van ouders met antwoorden

1.

“Er is altijd veel gedronken in deze regio” “Wij dronken zelf vroeger ook veel” “We zijn zelf ook jong geweest ……”

categorie: er is geen probleem Antwoord:

2.

Inderdaad is het niet ongewoon dat er in deze regio alcohol wordt gedronken en daar is ook niets mis mee als dit verantwoord gebeurt. Nu heeft echter de GGD in de afgelopen jaren het alcoholgebruik onder jongeren onderzocht. Daaruit zien we dat het alcoholgebruik verandert: kinderen beginnen op steeds jongere leeftijd te drinken, 1/3 van de kinderen van groep 7 en 8, vroeger waren het uitzonderingen. Er verandert dus wel degelijk iets: jonger. Ook vaker en meer. “Dit heb ik nog nooit eerder gehoord”

categorie: is het écht een probleem?

Antwoord:

Omdat het een landelijk beeld is dat jongeren steeds jonger, vaker en meer alcohol drinken, wordt er recentelijk steeds meer onderzoek naar de gevolgen gedaan. De informatie die ik u geef over de schade aan de hersenen is vrij nieuw en bij heel veel mensen onbekend. Wij werken eraan dit wel bekend te maken.

3.

“Tegenwoordig mag je niets meer” “Van alles word je ziek” “Je kunt tegenwoordig zelfs geen pindakaas eten” “Dan zeggen ze weer dit, dan weer dat”

categorie: er is geen probleem, zie vraag 1 en 2. 4.

“Zolang ze maar niet dronken thuiskomen” “Zolang ze maar goed thuiskomt”

categorie: er is geen probleem want ik heb er geen last van Antwoord:

Het is zeker belangrijk dat ze zonder scheuren thuis komen. U had het ook over dronkenschap. Nu is het zo dat als je regelmatig alcohol drinkt, je moeilijker dronken wordt. Iemand die niet vaak drinkt, is snel dronken. De jongeren drinken regelmatig en drinken veel. Hun lichaam went aan de alcohol en wordt niet meer dronken. Maar er zijn wel 3, 4, 5 etc. flesjes drank op en die brengt wel degelijk schade aan in het lichaam. Dus aan de buitenkant zie je het niet, maar de alcohol is er wel.

4

Mogelijke reacties van ouders met antwoorden 5.

“Iedereen drinkt, hoe kan ik tegen de stroom in het mijn kind verbieden?”

categorie: niemand vindt het een probleem behalve ik

Antwoord:

Het is waar dat alcohol erg geaccepteerd is, zowel onder jongeren als onder volwassenen. Het lijkt dan alsof je als ouder geen invloed kan hebben. Uit recent onderzoek 2 blijkt, dat ouders in de puberteit nog veel invloed op hun kind hebben, ondanks het belang van vrienden. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat als ouders regels stellen rond alcohol, bijvoorbeeld ‘niet drinken voor je 18e’, dat daarvan de kinderen later en minder gaan drinken. Als ouder het goede voorbeeld geven heeft ook een goede invloed. Het effect van regels stellen geldt vooral als je kind nog niet drinkt.

6.

“Mijn zoon van 15 drinkt al, dus hoe zou ik hem nu plotseling moeten verbieden om tot zijn 18e te drinken?”

categorie : het probleem kan niet meer veranderd worden Antwoord:

het is inderdaad het makkelijkst om je kind duidelijk te maken dat hij of zij geen alcohol zou moeten drinken, als ze nog niet drinken. Uw zoon/dochter drinkt al wel en heeft er geen enkel probleem mee. U heeft gelijk dat het dan moeilijk is hem/haar de alcohol te laten staan. Wat wel belangrijk is dat hij niet nog meer en nog vaker gaat drinken. U kunt daarover regels geven. In het algemeen zeggen we dat als iemand geen probleem ziet (en u als ouder wel) je moet beginnen met informatie te geven. Dus informatie geven over wat alcohol doet. Of via internet, televisieprogramma’s. Als ouder het goede voorbeeld geven, helpt ook.

7.

“Je moet je kind leren drinken, dat is beter dan dat hij het stiekem doet”

Antwoord:

het is onderzocht of kinderen die jong thuis leren drinken, verstandiger met alcohol omgaan5. Wat blijkt: de kinderen die in de puberteit veel alcohol drinken, zijn kinderen die op jonge leeftijd zijn begonnen, meestal thuis. Deze jongeren zijn jonger begonnen en drinken meer. Jong geleerd, oud gedaan, maar in de slechte zin. Het is geen slecht idee dat een kind thuis voor het eerst wat alcohol proeft, maar dan zo lang mogelijk uitstellen in ieder geval niet eerder dan vanaf 18 jaar.

8. Antwoord:

2

categorie: ik los dit probleem op mijn manier op - aflevering leren drinken

“Ik hou niet van verbieden, je moet met je kind in gesprek blijven.”

categorie: ik los dit probleem op mijn manier op - aflevering in gesprek Het is belangrijk dat ouders contact met hun kind houden als het opgroeit. Ook al groeit de vriendenclub, ook de ouder is voor het kind van belang (ook al lijkt dit soms niet zo). Uit onderzoek5 blijkt dat regels stellen en een goed voorbeeld van de ouder veel belangrijker is dan veel praten over alcohol. Dan blijven er nog genoeg andere dingen over om over te praten!

onderzoek Rutger Engels, universiteit van Nijmegen, orthopedagogiek, 2006

5

Bijlage 2

Risico’s van alcohol voor kinderen

Overmatig alcoholgebruik kan onder andere leiden tot3: Blijvende hersenschade In de puberteit (tot aan het 20e - 24e jaar) vindt de ontwikkeling van de voorhoofdskwab plaats. Dit deel van de hersenen – achter de ogen in het voorhoofd – is bij mensen in vergelijking met andere levende organismen het meest ontwikkeld. De voorhoofdskwab is bijvoorbeeld belangrijk voor aandacht, concentratie, beheersing van impulsen en instincten, de regie van sociale betrekkingen, moreel gedrag. Overmatig alcoholgebruik, op het moment dat de hersenen in ontwikkeling zijn, leidt tot schade. Vernielingen, geweld, ongeplande seks Alcohol is een genotmiddel dat de hersenen verdooft. Door het wegvallen van remmingen, komen jongeren eerder tot vernielingen, geweld, ongeplande seks. Ongelukken Alcoholgebruik verhoogt de kans op ongevallen. De verdovende werking van alcohol tast de concentratie en de reactiesnelheid aan. Al bij matig alcoholgebruik is er meer kans op verkeersongelukken; Niet alleen in de auto maar ook op de fiets. Schoolverzuim Na een weekend waarin volop alcohol is gedronken, is het moeilijk maandag fris in de schoolbanken te zitten. Bij groot alcoholgebruik op de zondagavond kan er zelfs sprake van zijn dat de alcohol nog in het bloed zit. Kinderen zitten dan dus feitelijk onder invloed in de klas. Jong drinken, meer kans op verslaving 12- tot 15-jarige jongeren die regelmatig veel alcohol drinken, hebben in vergelijking met jongeren die dat niet doen, een vier keer zo hoog risico op volwassen leeftijd op alcoholverslaving. Onvruchtbaarheid Alcoholgebruik vermindert de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen. Dik, dikker, dikst Alcohol maakt dik. In 1 gram pure alcohol zitten net zoveel calorieën als in 1 gram vet en meer dan in 1 gram suiker. Ook zit er veel suiker in alcoholische drankjes en mixdrankjes. Black-out Een black-out door alcoholgebruik is een tijdelijke hersenstoornis. De volgende dag weet de jongere niet meer wat er tijdens het drinken gebeurd is. De kans is groot dat hij/zij dingen heeft gedaan waar hij/zij zich voor schaamt en waar hij/zij later spijt van heeft. NB. Over de schadelijke gevolgen voor de hersenen, het eerste risico, raakt de laatste tijd steeds meer bekend. Daarom is tegenwoordig het advies om alcoholgebruik zo lang mogelijk uit te stellen, in ieder geval tot 18 jaar.

3

Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar – schadelijke effecten en effectiviteit van alcoholinterventies, Trimbos-instituut, 2006

6

Bijlage 3

‘Alcohol en het puberbrein’

Een beknopte samenvatting van een interview met Dr. Guus Smit van de Vrije Universiteit. In dit interview (ca. 10 min) gaat hij in op de ontwikkeling en functie van de hersenen en de schadelijke gevolgen van alcohol op de ontwikkeling van de hersenen in de puberteit. Ontwikkeling en functie van de hersenen Al vroeg in de embryonale ontwikkeling ontwikkelen het ruggenmerg en de hersenstam zich. Ook het onderste deel van de hersenen ontwikkelt zich dan snel. De hersenontwikkeling gaat door van achteren naar voren. Het ‘emotiegebied’ rijpt tijdens de adolescentie, het ‘beslissingengebied’ is nog veel later af pas rond het 2024e levensjaar. Beslissingen

Emotie

Motivatie

Fysieke Coördinatie

De verschillende onderdelen van de hersenen raken beter op elkaar afgestemd naarmate je ouder wordt. Voor die tijd zijn ze nog in disbalans. Invloed van alcohol op hersenontwikkeling in puberteit Van jongeren die op hun 12e al flink drinken blijft het hersenvolume achter. Wanneer zij op hun 15 e / 17e levensjaar zijn aankomen zie je dat ze slechter een geheugentaak kunnen uitvoeren en ook slechter zijn in onthouden dan een controlegroep. Ook hebben we vroege drinkers (14 e, 15e, 16e levensjaar) over de tijd gevolgd en we zien dan dat zij later problemen krijgen met geheugen, concentratie en leren. Hoewel de hersenen in staat zijn op kleine schaal weer functies op te pakken (na beschadiging), is de algemene gedachte dat hersenschade door overmatig alcoholgebruik onomkeerbaar is. Misschien treedt een klein beetje herstel op, maar hiervoor is geen bewijs; dus zolang gaan we ervan uit dat dit ook niet zo is. We weten eigenlijk nog erg weinig. We zien op hersenscans dat er schade is, maar we weten niet hoe dit komt en wat het verloop is. Dus zolang we dit niet weten, blijft de boodschap: - STEL ALCOHOL DRINKEN ZOLANG MOGELIJK UIT IN IEDER GEVAL TOT 18-

7

Bijlage 4

Toelichting op de hersenscan

De afbeelding die we tijdens het PGO gebruiken komt uit een Amerikaans onderzoek naar het effect van alcohol op de ontwikkeling van de hersenen. Tapert, S.F. et al (2004). Blood oxygen level dependent response and spatial working memory in adolescents with alcohol use disorders. Alcoholism: Clinical and experimental research. 28:10 p.1577-1586. Deelnemers aan het onderzoek Er waren twee groepen in dit onderzoek. De controlegroep bestond uit 19 jongeren in de leeftijd van 15-17 jaar. Zij hadden weinig tot geen ervaring met het gebruik van alcohol of drugs. De andere groep (AUDgroep= Alcohol Use Disorders) bestond uit 15 jongeren in dezelfde leeftijdscategorie en hadden alcoholgerelateerde problemen (=AUD). Het gebruik, misbruik en afhankelijkheidscriteria zijn gemeten met de “Customary Drinking and Drug Use Record (Brown et al., 1998). Deze vragenlijst bevat ook onderdelen van de DSM-IV. Onder andere is gevraagd naar het aantal keren dat men gedronken heeft in z’n leven. Voor de AUD groep was dit gemiddeld 129 keer en voor de controlegroep was dit gemiddeld 5 keer. Ook werd het aantal drankjes per maand van de afgelopen 3 maanden gevraagd. Dit was voor de AUD-groep 41 (dit komt dus neer op zo’n 9 glazen per week) en voor de controlegroep gemiddeld 2 glazen. Andere karakteristieken die zijn vastgesteld: nicotine- en drugsgebruik, hoe lang geleden voor het laatst alcohol gedronken, afhankelijkheid van alcohol, allerlei gedragskenmerken.

Gemiddelde leeftijd (15-17 jaar) Aantal drankjes/maand afgelopen drie maanden Aantal keren gedronken in hele leven

AUD-groep (n=15)

Controlegroep (n=19)

16.8 jaar

16.5 jaar

41

2

129

5

De test en resultaten Beide groepen moesten verschillende geheugentaken uitvoeren. Op de hersenscan laten de gekleurde vlekken zien welke delen van de hersenen actief worden tijdens één zo’n test. Bij de controlegroep werd meer hersenactiviteit waargenomen, wel presteerden beide groepen ongeveer even goed. Tijdens de test was niemand onder invloed en vooraf mocht er drie weken geen alcohol gedronken worden. Vertaling naar het PGO Bovenstaande toelichting is vooral bedoeld als achtergrondinformatie voor de jeugdverpleegkundige en/of jeugdarts. Hoe je het verhaal bij de hersenscan kunt uitleggen tijdens het PGO staat in de voorbeelden van het advies genoemd. Het is goed om je hierbij te realiseren dat we het over jonge kinderen hebben. Nu leveren de beide jongens nog dezelfde prestatie, maar wat als de drinker door blijft gaan met drinken? Willen ouders dit uitproberen met hun kinderen? Neurologen zeggen daarom ook:” zolang we het nog niet zeker weten gaan we ervan uit dat de hersenschade onherstelbaar is.”

8

Onderstaand geeft toelichting op vragen als “wat bedoelt u met jong, veel en vaak?” Jong beginnen Van kinderen die op hun 12e beginnen met drinken zien we dat de hersenen achterblijven met groeien. Wanneer zij 15 à 17 jaar geworden zijn zie je dat ze slechter een geheugentaak kunnen uitvoeren en ook slechter zijn in onthouden. Ook zien we dat zij later problemen krijgen met geheugen, concentratie en leren. Veel en vaak In geval van kinderen is het nutteloos een definitie voor zware drinker te gebruiken, zoals kort geleden nog gebeurde. Hoe jonger hoe schadelijker, hoe vaker hoe schadelijker en hoe meer hoe schadelijker. Omdat we nu weten dat de hersenen nog in ontwikkeling zijn in de puberteit, zouden jongeren helemaal niet moeten drinken. Daarom luidt nu de boodschap: stel het uit in ieder geval tot je 18e. Voor je hersenen is het al snel zwaar. Voor volwassenen bestaat een definitie voor zware drinker. In Nederland wordt vaak deze definitie (van het CBS) gebruikt: 6 glazen of meer per gelegenheid. Wanneer u dit hoort/leest roept dit misschien iets op van: “Maar zes? Dan ken ik veel zware drinkers”. Dat kan kloppen, er zijn veel zware drinkers. Hoe komen we aan dit cijfer? Het is een definitie van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daar werken mensen die graag naar de cijfers kijken. En zij zien een verband tussen zoveel drinken en ziektes als slokdarmkanker en leverkanker. Het betekent dus niet dat je in de goot leeft, geen baan meer hebt, of je gezin bent kwijt geraakt, het is een getal dat aangeeft dat je echt een risico neemt met je gezondheid. En als een volwassene dat één keer doet, is dat natuurlijk anders dan regelmatig. En als mijn zoon/dochter toch voor 18 jaar gaat drinken? U kunt hem/haar het volgende vertellen:  Drink niet elke dag. Beperk je alcoholgebruik tot het weekend. Dus hooguit één of twee avonden per week.  Naar school of werk? Drink de avond ervoor niet.  Nog aan het verkeer deelnemen? Drink geen alcohol.  Drink in ieder geval minder dan wat verantwoord is voor volwassenen. Hou het bij 1 of 2 glazen.

9

Bijlage 5

Stadiamodel voor gedragsverandering

Transtheoretisch model (Prochaska & Diclemente, 2002) In het transtheoretisch model, ook wel stages of change model genoemd, is de insteek de mate waarin mensen gemotiveerd zijn om hun gedrag binnen een bepaalde termijn te veranderen. Er worden verschillende stadia van gedragsverandering onderscheiden: Voorbeschouwingfase In dit stadium is een leerling zich nog niet bewust van het probleem met drinken en overweegt niet zijn gedrag te veranderen. Overpeinzingfase In dit stadium houden de nadelen van drinken een leerling af en toe echt bezig. De voor- en nadelen zijn in dit stadium ongeveer in evenwicht en een leerling kan zich het ene moment soms echt ongerust maken. Op een ander moment, vooral in het bijzijn van vrienden, kan dat weer helemaal omslaan en vindt hij dat er niets aan de hand is. Voorbereidingsfase In deze overgangsfase neemt een leerling zich voor om wat aan het gedrag te gaan doen. Het kan echter ook zijn dat hij ‘besluit’ door te gaan met drinken. Het is belangrijk dat een leerling zelf de beslissing neemt en gelooft dat verandering mogelijk is. Actiefase In dit stadium verandert een leerling daadwerkelijk zijn gedrag. Veranderen betekent niet automatisch stoppen, minder drinken kan ook een verandering zijn. Gedragsbehoud In dit stadium heeft een leerling het nieuwe gedrag (al zes maanden) volgehouden. Terugval Als het nieuwe gedrag niet wordt volgehouden, treedt terugval op naar een eerdere fase. Sommige leerlingen gaan sneller dan anderen en sommigen blijven in een bepaalde fase steken. Het is verstandig jongeren erop voor te bereiden dat terugval kan plaatsvinden, zodat dit als een leerervaring gezien kan worden.

Bron plaatje: Prochaska, J.O., Redding, C.A., Evers, K.E. (2002). The transtheoretical model and stages of change. Overgenomen uit: Handboek Preffi 2.0: richtlijn voor effectieve gezondheidsbevordering en preventie. H. Kok, G. Molleman, H. Saan, M. Ploeg. Woerden, NIGZ 2005. Bron tekst: Cursus De gezonde school en genotmiddelen, verdiepingsmodule signaleren en begeleiden, april 1997.

10

Bijlage 6

‘Leren drinken’

Ouders zeggen vaak dat ze hun kind het liefst thuis voor het eerst willen laten drinken. Dit ‘moet’ volgens veel ouders voordat de kinderen uitgaan, dus voordat ze 18 zijn. Het is onderzocht of kinderen die jong thuis leren drinken, verstandiger met alcohol omgaan (onderzoek Rutger Engels, universiteit van Nijmegen, orthopedagogiek, 2006). Wat blijkt: de kinderen die in de puberteit veel alcohol drinken, zijn kinderen die op jonge leeftijd zijn begonnen, meestal thuis. Deze jongeren zijn jonger begonnen en drinken meer. Het is geen slecht idee dat een kind thuis voor het eerst wat alcohol proeft, maar dan op z’n vroegst vanaf 18 jaar. Als opvoeder kunt u er wat aan doen! Jongeren hebben grenzen nodig. Als opvoeder kunt u bepalen vanaf welke leeftijd u het goed vindt dat uw kind alcohol drinkt. Uit onderzoek blijkt dat dit helpt. Jongeren beginnen later met drinken als hun ouders daar duidelijke regels over stellen. Daarom is het advies: stel het drinken van uw kind zo lang mogelijk uit, in ieder geval tot ze 18 jaar zijn. Drinken op jonge leeftijd brengt te veel risico's met zich mee. Makkelijker gezegd dan gedaan? Veel ouders denken dat ze weinig invloed hebben op het alcoholgebruik van hun kind. Toch kunt u meer bereiken dan u denkt. Pubers verzetten zich misschien wel tegen een bepaalde regel die u stelt. Maar ze houden zich er meestal wél aan. Zeker als u serieus met ze bespreekt waarom die regel zo belangrijk is. Het werkt dan ook het beste als u duidelijke en begrijpelijke regels stelt, en uw kind goed uitlegt waarom u dat doet. Praat erover in een aangename sfeer, en luister naar de argumenten van uw zoon of dochter. Wees invoelend, maar blijf bij uw standpunt. Zo kunt u met uw kind de stap zetten van een duidelijke regel, naar een gezamenlijke afspraak. Een paar tips voor regels over alcohol:  Stel begrijpelijke regels: ‘Je mag niet drinken voor je 18 bent’.  Regels kunt u stellen ook als uzelf (te)veel drinkt, drinken door een kind is toch iets anders dan door een volwassene. Een kind mag toch ook niet autorijden voordat het 18 is en een rijbewijs heeft!  Begin er al jong over, bij voorkeur als uw kind 11 of 12 is.  Onderhandel niet over de regels, maar wel over de manier waarop u ermee omgaat.  Spreek samen af wat de gevolgen zijn als uw kind de regels overtreedt. Denk niet alleen aan straf, maar ook aan een beloning als het goed gaat!  Blijf consequent: afspraak is afspraak!  Overleg ook met ouders van vrienden en vriendinnen van uw kind, bijvoorbeeld over feestjes en uitgaan. En wat als uw kind al drinkt? Als u eerder heeft toegestaan dat uw kind drinkt, is een absoluut verbod waarschijnlijk niet meer haalbaar. Maak dan samen met uw zoon of dochter een plan om te minderen. Luister goed naar uw kind: uw zoon of dochter vindt het misschien moeilijk om ‘nee’ te zeggen tegen een drankje, en is misschien bang vrienden kwijt te raken. Neem uw kind daarin serieus.

11