"Ga in het schip, zegt Gij, steek van het strand. Vaar tegen wind en tij, vaar naar de overkant, wacht daar op Mij." (ZJ 593)

"Ga in het schip, zegt Gij, steek van het strand. Vaar tegen wind en tij, vaar naar de overkant, wacht daar op Mij." (ZJ 593) Deze pastorale map heeft als bedoeling om de gelovige gemeenschap te ondersteunen in haar zorg voor de begeleiding van mensen die een familielid of vriend verliezen. Wanneer christenen afscheid nemen van een dierbare is er eerst pijn en verdriet. We wensen hen een groeiend geloof en de hoop dat Gods liefde eeuwig is en dat wij in die liefde eens allemaal mogen thuis komen… Hopelijk ervaren mensen mettertijd ook een groeiende dankbaarheid om het leven dat voorbij is en al het goede dat daarin is gebeurd. De uitvaartliturgie is een moment in een lang gebeuren van afscheid nemen en rouwen, een moment dat onze bijzondere aandacht en zorg verdient. De periode vóór het overlijden en de omstandigheden: leeftijd, sociale inbedding, eventuele ziekte, ongeval, zelfdoding… bepalen mee het verloop van de rouwverwerking, maar vormen niet direct onderdeel van deze map. Hiervoor is meer gespecialiseerd materiaal voorhanden dat je vindt in de verwijzingen van het materiaal achteraan. Op het ogenblik dat iemand in onze gemeenschap is gestorven, gaan we naast de familie en vrienden staan, dit betekent mét hen de pijn voelen: empathische nabijheid. We vertrekken vanuit de concrete situatie van deze mensen om samen met hen de weg van het afscheid te gaan. In dit lange verwerkingsproces bieden we hen de christelijke uitvaartliturgie aan. Om de uitvaart voor te bereiden wordt op voorhand contact opgenomen met de familie en bij een rouwbezoek kunnen er afspraken worden gemaakt. Voor voorgangers in uitvaartdiensten zonder eucharistie wordt een aangepaste vorming opgezet tijdens het volgende werkjaar. Een belangrijke figuur is natuurlijk de begrafenisondernemer. Ook in de beleidslijnen wordt aandacht besteed aan het contact met deze mensen. In deze pastorale map vind je een uitgewerkt voorbeeld voor een samenkomst met de begrafenisondernemers in de federatie (of met enkele federaties samen). Maar het stopt niet bij de uitvaart, vandaar dat er ook een stuk over rouwverwerking geschreven is. Met een overzicht van de werking en de initiatieven van de werkgroep ROUWEN willen we een aanzet geven hier verder werk van te maken als dit nog niet gebeurd is. Tenslotte is er een uitgebreide lijst met materiaal en een lijst met interessante websites. Graag willen we over dit alles een open communicatielijn opzetten vanuit de cel VIEREN en zijn alle suggesties van harte welkom! Jan Goyvaerts, celhoofd VIEREN 015 29 84 54 of [email protected]

Pastorale Map - uitvaartliturgie

vaar naar de overkant, wacht daar op Mij…

2


Stappenplan De bedoeling van dit stappenplan is een weg te schetsen die men in het decanaat of de federatie kan gaan om tot afspraken te komen. 1. Verloop - Eerst wordt er op alle parochies over het thema uitvaarten gesproken en worden de plaatselijke gebruiken en opvattingen (en te voorziene moeilijkheden) bekeken en op papier gezet. Ook verwachtingen naar de federatie mogen geformuleerd worden. Eventueel kunnen de vragen voor de federatievergadering ook voor dit gesprek gebruikt worden. - Dan is het nodig om in de federatieploeg het gesprek hierover opnieuw te houden, met alle informatie vanuit de verschillende parochies. Eventueel kan men tot gezamenlijke afspraken komen en deze vastleggen. - Tenslotte is er het gesprek met de begrafenisondernemers dat vanuit het voorgaande een stevige basis krijgt. Het kan hierbij niet de bedoeling zijn dat iedereen op het einde over alles hetzelfde denkt, maar dat je na deze gesprekken op de hoogte bent van de verschillen in beleving en aanvoelen van elkaar. * eerste mogelijkheid: de deken neemt hiertoe het initiatief en nodigt iedereen uit * tweede mogelijkheid: de federatiepastoors bekijken dit samen op hun bijeenkomst met de deken en spreken af per federatie of met enkele federaties samen. Onderwerpen: * Wat zijn de pastorale uitdagingen i.v.m. uitvaarten in jouw parochie(s)? * Hoe verloopt de samenwerking met de begrafenisondernemers? * Wat met crematies? Vieringen met urne? * Bestaat er een werking voor rouwbegeleiding? * Wat zijn uitdagingen voor de toekomst? 2. Federatieploeg Voor de gesprekken met de federatieploeg vind je vragen op p. 7 en 8. Deze gesprekken gaan best het contact met de begrafenisondernemers vooraf. Je kunt bij de voorbereiding aan de deelnemers op voorhand eventueel de vragen bezorgen of in de uitnodiging als huiswerk meegeven eens na te denken, bijv. aan de hand van de vijf vraagjes hierboven. Het is nodig dat elke parochie in deze bijeenkomst vertegenwoordigd is. Hierbij is het wel belangrijk om tot gezamenlijke conclusies en afspraken te komen. De regeling voor uitvaarten zou best in de hele federatie hetzelfde zijn. Eventueel kunnen ook afspraken met andere federaties vanuit de vergadering met de deken best ook bij het begin van de vergadering meegedeeld worden. 3. Begrafenisondernemers Na de vorige twee stappen, kan gedacht worden aan de ontmoeting met de begrafenisondernemers. Op de volgend bladzijden vind je hiervoor een aantal suggesties, uitnodiging, agendapunten en mogelijk verloop. Het is nodig deze bijeenkomst echt goed voor te bereiden. Op een aantal plaatsen in ons vicariaat heeft men hiermee zeer goede ervaringen. De begrafenisondernemers zijn meestal wel bereid om tot een goede samenwerking te komen. Het kan geen kwaad om met deze mensen regelmatig en goed contact te houden, zij zijn vaak de eersten die in contact komen met de familie van de overledene en hebben een sleutelrol in het hele verloop van de uitvaart. 4. Rouwverwerking Waar er groepen bestaan die deze zorg ter harte nemen, Ziekenzorgkernen of rouwgroepen, is het aangewezen hiermee een goede relatie te hebben. Indien er nood is aan meer gestructureerd rouwbezoek of vorming, kun je terecht bij de werkgroep rouwverwerking van het vicariaat. Meer uitleg vindt je op bladzijde 9 en 10.


3


Contact met begrafenisondernemers: misschien zo? Inleiding Op 8 februari 1999 organiseerde de toenmalige Vicariale Dienst voor een studienamiddag voor de begrafenisondernemers uit ons vicariaat rond de liturgie van de uitvaart met als thema "Het sterven van een christen en het dienstbetoon van de begrafenisondernemer". Deze studienamiddag werd als zeer positief ervaren en er was honger naar meer en ook naar duidelijkheid… Misschien is de uitgave van de beleidslijnen voor uitvaart een ideale gelegenheid om in de federatie eens een samenkomst te plannen met de begrafenisondernemers (in deze pastorale map vinden jullie een adressenlijst van alle begrafenisondernemers uit ons vicariaat). Dat is niet alleen belangrijk omwille van de nieuwe beleidslijnen, maar ook omdat de begrafenisondernemers nog onvoldoende vertrouwd zijn met de nieuwe situatie van grotere decanaten en de oprichting van de federaties in ons vicariaat. De begrafenisondernemer is veelal de eerste contactpersoon met de familie van de overledene en zijn aanpak kan dan ook bepalend zijn bij het regelen van de uitvaart. Er zou best ook iets gezegd worden over de crematie en over het feit dat crematies soms vóór de uitvaart zijn gebeurd. Dit wordt best op voorhand meegedeeld, want het heeft invloed op de uitvaarliturgie.

Er worden best vooraf enkele gesprekken gehouden in de parochieploegen en de federatieploeg als voorbereiding… Voor een gespreksmethodiek verwijzen we naar een ander document in deze map. Indien er geen bijeenkomst met de begrafenisondernemers wordt gehouden, is het toch aangeraden met deze mensen persoonlijk of telefonisch contact te nemen en hen over de beleidslijnen een korte toelichting te geven. Bedoeling van deze gesprekken is: een overzicht te krijgen van wat er momenteel in de parochies van onze federatie vast ligt i.v.m. uitvaarten een fundamentelere overweging en uitwisseling op gang te brengen over de vraag: 'Wat kunnen/willen wij als gelovige gemeenschap betekenen voor mensen die afscheid nemen en rouwen?' welke opties neemt onze federatie voor de toekomst, b.v. aangaande het zoeken van kandidaat-lekenvoorgangers en van goede vormingskansen voor deze mensen (oa. via de deken, de cel Vieren in Mechelen, de diocesane PW-opleiding, …)? Hoe nemen we onze gemeenschap mee in deze opties? Kunnen we hier een groep opstarten voor rouwbegeleiding? Is het niet zinvol de contacten met Ziekenzorg intensiever te maken? … wat moet zeker aan bod komen in een overleg met begrafenisondernemers? (Zie verder: suggesties voor een agenda)


4

Pastorale Map - uitvaartliturgie Volgende stap: een uitnodiging richten aan alle begrafenisondernemers uit de regio Deze uitnodiging vermeldt best: (Uiteraard datum en plaats van het gebeuren) Dat het gaat over een informatieve ontmoeting met de verantwoordelijken van federatie X die de parochies A,B, C, D, en E omvat Dat vanuit de federatie zullen aanwezig zijn: de federatiepastoor (naam), de pastoors (namen) en de andere vrijgestelden (PW's , PA's, diakens) en eventueel een vertegenwoordiger van de parochieploegen of van een (federale) liturgische werkgroep of van een werkgroep rouwbegeleiding. Dat er ruime kans zal zijn tot uitwisseling (vragen, antwoorden, suggesties van zowel de federatie als van de begrafenisondernemers )

N.B. Het lijkt aangewezen dat de deken bij al deze vergaderingen in zijn decanaat aanwezig is. Indien dat niet kan, is het goed dat op de eerstvolgende samenkomst van de deken met de federatiepastores en eventuele andere vrijgestelden, de verslagen van deze vergaderingen worden uitgewisseld, zodat de vrijgestelden op de hoogte zijn van wat er bij 'de buren' is afgesproken over uitvaarten. In die optiek zou een decanaal overleg vooraf natuurlijk ook zinvol kunnen zijn, kwestie van de violen gelijk te stemmen… ***

Mogelijke agendapunten voor een vergadering met verantwoordelijken uit de federatie en begrafenisondernemers uit de regio. Algemene informatie uitwisselen Overzicht van het decanaat met de verschillende federaties. (kort) Overzicht van de federatie met de verschillende parochies en naam en telefoonnummers van de verantwoordelijken (pastoors of andere vrijgestelden) en eventuele andere contactpersonen. N.B. Dit stel je ook best op papier ter beschikking. Praktisch: bij wie of op welk secretariaat moeten de gegevens van de overledene terecht komen? Nuttige informatie vanwege de begrafenisondernemers: o Welke procedure, welk traject volgen zij van het eerste contact n. a. v. een overlijden tot en met de uitvaart? o Zijn er richtlijnen, verordeningen vanwege de overheid (gemeente- of stadsbestuur) i.v.m. uitvaarten? (vb. maximaal aantal dagen tussen de datum van het overlijden en de uitvaart, …) Gelegenheid tot vragen stellen door alle betrokkenen. Meer specifieke informatie: de mogelijkheden tot uitvaarten in deze federatie: Plaatsen, dagen en uren. Mogelijkheden van wake aan de vooravond van een uitvaart, namis, … Gedifferentieerd aanbod: uitvaart met gebedsdienst en uitvaart met eucharistie (met korte toelichting bij de twee vormen).


5

Pastorale Map - uitvaartliturgie Crematie: aangezien dit meer en meer voorkomt, zullen hierover afspraken gemaakt worden. - bij voorkeur gebeurt de crematie ná de uitvaartliturgie - wanneer de crematie toch plaatsvindt vóór de uitvaart dient de begrafenisondernemer de voorganger hiervan op de hoogte te brengen. Er moet dan afgesproken worden hoe de as in de kerk wordt aangebracht en dat de viering ook lichtjes anders verloopt. De viering zelf: o Met wie maakt de familie hiervoor definitieve afspraken? (wellicht met de voorganger: hoe verloopt het contact?) o Welke zijn de mogelijkheden en eventueel de grenzen i.v.m. muziek, eigen tekstkeuze, aankleden van de kerk,… o Wie zijn de mogelijke medewerkers van de parochie? (organist, koor, lectoren, acolieten…) o Mogelijkheid tot begroeting voor de viering? Hoe verloopt dat? o Hoe verloopt de offergang? o Is er nog een mogelijkheid tot groeten op het einde van de viering? Hoe en waar gebeurt dat dan? o Buiten de kerk: gaat er iemand van de parochie (priester, voorganger, of iemand anders) mee naar de begraafplaats? Is er iemand vanwege de parochie aanwezig bij de asbijzetting of asverstrooiing? Gelegenheid tot vragen stellen en tot concrete afspraken. Suggesties voor concrete afspraken kunnen zijn: Wie is de eerste contactpersoon van de parochie voor de begrafenisondernemers ? Waar en wanneer moeten de gegevens van de overledene bezorgd worden? Hoe wordt de betaling geregeld? Vraag aan de begrafenisondernemers om meteen duidelijk naam en adres mee te delen van een contactpersoon van de familie. Afspraken over wat er in de kerk wordt verwacht van de begrafenisondernemer. Vb. lege plaatsen aanwijzen, omhaling doen, aanwijzingen geven voor het zitten en opstaan?


6


Gespreksmethode voor een federatievergadering deze 15 vragen staan per onderdeel op verschillende gekleurde kaartjes Iedereen rond de tafel trekt om de beurt een vraag. De gespreksleider zorgt er voor dat de antwoorden kort zijn en dat iedereen aan bod komt. Door vragen bij te stellen kan de gespreksleider het gesprek breder opentrekken indien nodig

Persoonlijke vragen - Wat is jouw favoriete symbool om te gebruiken in een uitvaart? - Wat is de moeilijkste uitvaart waar je ooit (mee) hebt moeten voor instaan? - Welke bronnen gebruik jij liefst als je een uitvaart voorbereidt? (publicatie, muziek, leven van overledene, getuigenissen, …) - Noem drie kwaliteiten die volgens jou van levensbelang zijn voor een voorganger van uitvaarten. - Stel: donderdag zou er een uitvaart moeten zijn maar geen enkele actieve priester van het decanaat is vrij.Wat is jouw eerste keuze: een gepensioneerde of zieke priester opbellen of de PA van je federatie voorstellen voor een gebedsdienst, of…?

Situationele vragen - Stel: een jongen van 19, enthousiast volleyballer, student eerste jaar verpleegkunde, overlijdt. Met wie heb je voor de uitvaart contact? Wie neemt voor deze respectieve contacten (waarschijnlijk) het initiatief? - Stel: een begrafenisondernemer belt je voor de uitvaart van een mevrouw van 59, die je helemaal niet kent. Welke stappen zet je voor de uitvaart? - Voor de overledene die morgen begraven wordt, wil de familie muziek van Bruce Springsteen, de nabestaanden van de man die overmorgen wordt begraven, vragen Gregoriaans. Wat is jouw houding? - Geef 2 redenen of omstandigheden waarbij jij een uitvaart met gebedsdienst zou verkiezen boven een uitvaart met eucharistie. - Geef 2 redenen of omstandigheden waarbij je een uitvaart met eucharistie zou verkiezen boven een uitvaart met gebedsdienst.


7


'Beschrijf het heden' - vragen - Wie werkt op dit moment op jouw parochie mee voor de uitvaart? - Vóór de uitvaart: wie heeft er van de parochie zeker contact met de 'nabestaanden'? - Wat bestaat er in jouw federatie op dit moment aan 'nazorg' of aan plannen daaromtrent? Wie houdt zich daarmee bezig? - Indien er een wake is op de vooravond van de uitvaart: wie bereidt die voor en wie gaat ze voor? - Welke samenwerking of afspraken in de federatie zijn mogelijk en wenselijk op vlak van uitvaarten en zorg voor mensen die rouwen?


8


Rouwverwerking Heeft de plaatselijke geloofsgemeenschap, naast de uitvaart, ook aandacht voor het rouwproces van de nabestaanden? Rouwen begint na het afscheid. We weten dat niet alle rouwen problematisch verloopt, maar elk rouwproces is anders. Hoe kan de plaatselijke gemeenschap rouwende mensen nabij zijn? Waar kunnen rouwende mensen naartoe? Is rouwbezoek een mogelijk antwoord op de nood van mensen om 'er over te praten'? Om een antwoord te zoeken op deze vragen werd de "Werkgroep Rouwen" van de Vicariale Stafdienst opgericht. Deze werkgroep wil ondersteuning bieden aan rouwbezoekers, rouwbegeleiders. Samen met plaatselijke gemeenschappen kan gezocht worden naar manieren om de zorg voor rouwenden een zichtbare vorm te geven. De werkgroep wil mee de zorg dragen voor wie achterblijft: door het organiseren van vormingsmomenten voor rouwbegeleiding, het samenbrengen van rouwenden, het organiseren van weekends en het ter beschikking stellen van informatie. De werkgroep is een samenwerkingsverband met Zistero, Vormingswerk weduwen en weduwnaars, Weekends voor recente weduwen en weduwnaars: Leven zonder jou. Contactpersoon: Désiré Annaert, 015 29 84 69, [email protected] Leden van de werkgroep ROUWEN Bea Van den Broeck, Rietje Van Acker, Marjo Van den Neucker, Frans Schoovaerts, Felicia Rongé, Maryse Bruyns, Elly Boots, Paul Vanhertbruggen en Desire Annaert Je kunt bij hen terecht met vragen, suggesties over de werkgroep rouwen en de initiatieven van de werkgroep. Wie wil meewerken in de werkgroep of als plaatselijke contactpersoon, kan zich aanmelden op onderstaand adres. Brochure Rouwverwerking De werkgroep heeft alle initiatieven i.v.m. rouwen en rouwverwerking samengebracht in een brochure. Jaarlijks wordt er een aanpassing en actualisering gemaakt. De brochure geeft informatie over alle bestaande initiatieven van het Vlaamse landsgedeelte en alle Vlaams bisdommen. Initiatieven * Jaarlijks - een vormingsdag voor rouwbegeleiding in maart Voor dit initiatief zijn gesprekken bezig met de dekengroep en worden ook de federatiepastoors tijdig gecontacteerd over de mogelijkheden. Er zal een voorbereidende ronde zijn naar de federaties toe. - een ontmoetingsdag voor rouwenden in oktober * Weekends: Leven zonder jou Voor recente weduwen en weduwnaars organiseren we weekends waar een team van weduwen en weduwnaars vertelt over het eigen rouwproces. Door de verhalen van de teamleden kan het eigen verdriet benoemd worden en een plaats krijgen in het verder leven. Info over de weekends: Desire Annaert: 015 28 94 69 Info én inschrijving: Rietje Van Acker: 03 457 63 93


9

Pastorale Map - uitvaartliturgie Bij dit weekend hoort ook een boek: Leven zonder jou, geschreven door Sien Bourguillioen, teamlid van de weekends. Dit boek kan ook los van het weekend aangekocht worden. Het kan aan rouwenden aangeboden worden als hulp bij het eigen rouwproces. * Missing You Missing You is een dag die jongeren van 12+, 16+ en 19+ samenbrengt die een broer of zus, ouder, vriend, .. verloren hebben. In de voormiddag vertellen een enkele jongeren over hun verlies en gaan ze daarover met andere jongeren in gesprek. In de namiddag wordt er een brede waaier van creatieve workshops aangeboden waaronder action painting, vensters in de stad, kleien, expressie ... Samenwerkingsverband tussen Ouders van een Overleden Kind (OVOK) – IJD-afdelingen Jongerenpastoraal Vlaams-Brabant-Mechelen en Bisdom Antwerpen - Centrum ter preventie van zelfmoord vzw - Centrum Morele Dienstverlening Leuven en Mechelen, Project kinderwerking Slachtofferhulp. Zaterdag 22 november 2003, 9u30 - 17u, CC "Romaanse Poort", Leuven Contactpersoon: Koen Trappeniers, 015 29 84 56, [email protected] www.missingyou.be * Rouw…rauw….auwh! De jeugddienst van het Bisdom Antwerpen organiseert regelmatig bijeenkomsten voor rouwende jongeren onder de noemer: Rouw…rauw…auwh. Begeleidster: Kathleen Roskams Een folder kan je vanaf juni 2003 bekomen op de jeugddienst bisdom Antwerpen. 03 454 11 44 [email protected]. * Er is ook een jongerenrouwgroep te Leuven, Christine Langouche, tel 016 46 20 75 Voor alle verdere informatie: Désiré Annaert - cel Dienen Werkgroep Rouwen Varkensstraat 6 2800 Mechelen [email protected]

015 19 84 53 of 015 28 94 69


10


LITERATUURLIJST • L. DE COCK, Wensen voor na de dood. Realiteit, geen taboe, Roularta, Roeselare, 2001 Dit is een zeer uitgebreid boek dat ongeveer alles bevat wat met sterven te maken heeft: wetgeving, sociale regelingen, financies, maar ook religie, symbolen en zingeving.

Liturgie • I.C.L.Z., Orde van dienst voor de uitvaartliturgie, Brussel, 1993. • Gebedswake voor overledenen, Diocesane Commissie voor Liturgie, Vlaams Brabant - Mechelen, z.j. • Niemand sterft voor zichzelf, Werkgroep voor Liturgie Heeswijk, Abdij van Berne, 1986. • L. ANKAERT, Troost elkaar met deze woorden. Omgaan met lijden en sterven, Averbode, 1997 Dit boek bevat een uitgebreide verzameling teksten en achtergrond voor mensen die geconfronteerd worden met een overlijden.

• K. GELAUDE (eindred.), Laat niet verloren gaan. Werkboek voor uitvaartliturgie, een uitgave van Brussels Catechesehuis • M. HERMANS, In U ben ik geborgen. Gebedswake op de vooravond van de begrafenis, vzw. Pastoraal Informatiecentrum, Hassel, 2001 Op basis van de psalmen worden hier verschillende modellen aangeboden als gebedswake aan de vooravond van een uitvaart. Zeer uitgebreid en handig, in combinatie met een boekje voor de aanwezigen met daarin de psalmteksten en de liederen.

• Woord- en communieviering – communiegebeden, Midden Onder U…, Maastricht, 1999. • J. LAMMERS, Uitgewerkte modellen voor Woord- en Communiediensten bij afwezigheid van de priester, eigen uitgave.

Algemeen, kinderen en jongeren • BEP VAN MUILEKOM, Sub rosa, een verhaal over dood en geloof, Lannoo, Tielt, 2001 Het autobiografisch verhaal over de dood van een moeder. De contrasten tussen moeder en dochter verzoenen zich in hun gedeelde angsten, het onvermogen hun pijnlijke geheimen met elkaar te delen. Het leven en sterven van de moeder worden door de dochter met veel liefde in een religieus perspectief geplaatst.

• CLAIRE VANDEN ABBEELE, Nu jij er niet meer bent, rouwen met kinderen en tieners, Lannoo, Tielt, 2001 Een lijvig boek als leidraad voor volwassenen die kinderen en jongeren tot steun willen zijn wanneer deze met verlies geconfronteerd worden. Boordevol adviezen, praktische oefeningen, inspiratie en


11

Pastorale Map - uitvaartliturgie methodieken. De jarenlange ervaring van de schrijfster in het omgaan met rouwen en verlies staan borg voor de kwaliteit. Als kunstenares geeft zij een extra dimensie aan het boek.

• Honderd volle manen, Jongeren over afscheid, Pelckmans, Kapellen, 1999 Dit kunstig boekje is een realisatie van Palliatieve Hulpverlening Antwerpen. Poëzie van jonge dichters wordt geïllustreerd met grafisch werk van beginnende kunstenaars. Het artistieke (geschenk)boek biedt licht en troost in donkere dagen.

• LUC VERSTEYLEN, Ga in vrede, afscheid nemen van leven, Davidsfonds, Leuven, 2000 Ons verdriet in eigen handen nemen, in liturgie en rouw. Versteylen wijst wegen en mogelijkheden aan. Hij biedt tevens een hoopvol perspectief.

• PATRICK SOMERS, ROBERT DEPAUW, Ledos, Leven en dood op school, NDC Horizon, Antwerpen, 2000 Leren omgaan met de dood maakt deel uit van het leven, een deel dat de school niet mag overslaan. Omdat deze opvoeding niet in het leerprogramma is opgenomen, tracht dit boek een handleiding met werkvormen te zijn.

• WERNER STORMS, Dood zijn, hoe lang duurt dat?Vragen van en voor kinderen over de dood, Clavis, Hasselt, 2000 Zeer vlot boek geschreven door kinderpsycholoog Werner Storms, die reeds een jarenlange ervaring heeft in het begeleiden van kinderen in moeilijke omstandigheden. Het boek is zeer mooi geïllustreerd en bevat een handige trefwoordenregister en heel wat verwijzing naar andere literatuur.

• MARINUS VAN DEN BERG, Je naam klinkt in ons door, klein monument voor een overleden kind, Kok, Kampen, 2001 Deze mooie, sobere, intense bundel werd uitgegeven in samenwerking met de vereniging Ouders van een Overleden kind. Zij verwerkten hun verdriet in prachtige kunstwerken die opgenomen zijn in dit boekje naast de poëzie van Marinus van den Berg.

• CARLA ROSSEELSs, Afscheid, gids bij overlijden, Standaard, Antwerpen, 1997 Vooral een praktische gids om zaken te regelen voor en na een overlijden. Ook de psychologische en emotionele processen bij een overlijden, als de rituelen en gebruiken in de verschillende godsdiensten komen aan bod.

• HANS BOUMA, Een mens was je rijk, bij het verlies van een beminde, Kok, Kampen, 2001 Er is ingebroken in het huis van je leven, het meest kostbare nam men mee. Alle warmte is uit je huis verdwenen. De auteur tracht dit verdriet te delen via poëzie en stukjes tekst en tevens uitzicht en perspectief te bieden. Geschreven als een brief van een verre vriend

Werkmappen • Zelfmoordpreventie bij jongeren: vormingspakket voor leerlingbegeleiders, Diensten voor geestelijke gezondheidszorg, Gent


12

Pastorale Map - uitvaartliturgie • Suïcidepreventie bij jongeren, vormingsdag 9/10/2001, Project zelfmoordpreventie Antwerpen, Jeugddienst Bisdom Antwerpen. • Info- en werkpakket, En wat met zelfmoord, probleemgedrag bij jongeren, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afd. bijz. jeugdbijstand, centrum ter preventie van zelfmoord, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel • GUY BROECKX, Dossier zelfdoding, Don Bosco, Heverlee, 1998 Een uitgebreide werkmap die de vele aspecten rond zelfdoding bij jongeren behandelt. Tevens een deel over het praten met jongeren over zelfdoding, met vele didactische wegwijzers (jeugdliteratuur, film, video e.a.). Op het einde wordt ook aandacht besteed aan de pastorale benadering.

• Wanneer je morgen doodgaat, kinderen en jongeren rouwen ook, VVKSM, Antwerpen, 1998. Een bundeltje als handleiding voor jongerenbegeleiders in jeugdbewegingen.

• Veertien om te doen, Chiro, Antwerpen 1997 Het eerste hoofdstuk ‘dood-gewoon’ verzamelt een deel teksten, muziek en methodieken om met jongeren stil te staan bij lijden en sterven.

• CLAIRE VANDEN ABBEELE, Mijn herinneringsboek, Lannoo, Tielt, 2002 Weer een bijzonder mooi uitgegeven boek om vooral met kinderen een rouwproces aan te gaan: om in te vullen en mee te werken, boordevol opdrachten, verwerkingsmethodieken. Ook voor jongeren en volwassenen te gebruiken.

• GUIDO DEBONNET, Ik heb teveel van de zon gehouden om niet in het licht te geloven, begrafenisliturgie in moeilijke omstandigheden, De bron, Harelbeke,1999 Aangepaste schriftlezingen, gebeden, verhalen, liederen, bezinningsteksten, begrafenisliturgie bij het overlijden van kinderen, jongeren, ouderen.

suggesties

voor

• Brochure: Afscheid: reageren op een sterfgeval in een jeugdorganisatie, KJR. • Afscheid voor altijd, Keuzelijst rond rouwen, verdriet en omgaan met verlies, KCLB, Antwerpen, 2000 Zeer handige keuzelijst boordevol jeugdliteratuur, poëzie, strips, non-fictie rond rouwen, mét tips voor bespreking in de klas.

• Fotomap: In het teken van troost • Rouwkoffer Jongerenpastoraal Een koffer vol materiaal om met jongeren in de klas, in de pluswerking, in het lange weg project, in de jeugdbeweging, ... te werken rond verlies. Met teksten, poëzie, verhalen, getuigenissen van jongeren, troostprenten, ...

Het voorgestelde materiaal kun je inkijken en uitlenen op het Documentatiecentrum. Als je nog vragen hebt, neem gerust contact op met Gerd Bridts, 015 29 84 60 [email protected] Verder kun je voor aankoop van deze boeken terecht in de liturgische centra en ook in de Trefzaal van het Diocesaan Pastoraal Centrum, Varkensstraat 6, 2800 Mechelen 015 29 84 62


13


Websites Ook op internet vind je vandaag de dag een massa materiaal over het thema rouw, uitvaart, afscheid… In bijgevoegde lijst staan een aantal relevante sites opgesomd, maar het web is eindeloos. Misschien kan dit het zoeken vergemakkelijken: via www.google.be kun je intikken "uitvaart" en dan aanklikken dat je enkele Nederlandstalige sites wenst te raadplegen. Je krijgt dan ongeveer 18.500 URL's… Ze staan bij Google wel gerangschikt naar frequentie van gebruik, dus de eerste twee pagina's zijn de drukst bezochte sites. Daarnaast kun je ook gaan zoeken in meer specifieke sites over geloof, over de kerk, over symbolen, over liturgie… Wanneer je de zoekterm verandert, kom je weer bij andere informatie uit.

* http://users.pandora.be/godsdienstlinks/ (een uitgebreide portaalsite: je vindt er teksten, maar een rangschikking van URL's volgens thema) * www.katholieknederland.nl/liturgie/uitvaart (meer algemene informatie) *www.uitvaart.nl/religie/katholiek.html (achtergrond) * www.bisdomdenbosch.nl/documenten/documenten-entry.htm (veel informatie en teksten) * www.4ingen.be (bevat allerlei vieringen, onderdeel van de Thomas-website van de KULeuven) * home2.planetinternet.be/ndc/hoofdpagina.htm (bevat oa. een liturgische postdoos met een massa teksten) * www.parochieheiligegeest.nl/gduitlit.htm (bevat oa. teksten voor de vieringen) * http://users.pandora.be/pastonet/liturgia/vieringen/uitvaartdienst.html (grote keuze aan verschillende modellen en vieringen) * users.pandora.be/dirk.viaene (bevat oa. alle teksten van de liederen uit Zingt Jubilate in Word)


14

"Ga in het schip, zegt Gij, steek van het strand. Vaar tegen wind en tij, vaar naar de overkant, wacht daar op Mij." (ZJ 593)

Recommend Documents