Frans Jochems 1880; St.-Andries kwartier; 1892
Frans Jochems werd geboren op 16 april 1880 in het St.-Andries kwartier in Antwerpen. Hij besluit rond zijn twaalfde zijn opleiding te vervolledigen aan de kunst-ambachtschool St.Lucas in avondonderwijs. Overdag was hij immers tewerkgesteld bij een lithograaf. De kunst-ambachtschool werd genaamd naar de St.-Lucas gilde die in 1662 het initiatief nam om de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten op te richten.
1892; Hoger Instituut voor Schone Kunsten; Vinçotte; Joris; Dupon; Deckers
Vervolgens studeerde de duidelijk begaafde leerling verder aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en genoot hij er zijn hoger onderwijs. Dankzij de oprichting van een Hoger Instituut voor Bouwkunde en Schone Kunsten, onder impuls van Leopold II, was het sinds 1885 mogelijk om hier verder te studeren. Ook Frans Jochems zou van deze mogelijkheid gebruik maken. In 1896 werd hij laureaat. De Academie werd in die periode geleid door Karel Verlat. Tijdens zijn opleiding was Jochems leerling van Thomas Vinçotte (1886-1921) en werkte later in het atelier van Frans Joris (1883-oktober 1914?), Frans Deckers (18851916) en bij Josuë Dupon (1905-1934).
Afbeeldingen van v.l.n.r.: • De Academie van Antwerpen, cliche Nels (rond de 20e eeuw wisseling) • Affiche gerealiseerd voor het KMDA in 1899 door Julien 't Felt [n01]; • Sint Lucasgilde op de Ommegang van augustus 1920 (organisatie: Feesten van Antwerpen 1920), detail postkaart
Dupon; Trompeneers
Deze laatste (Ichtegem, 22 mei 1864 – Berchem, 13 oktober 1935) was beeldhouwer en graveur. Dupon is vooral bekend als beeldhouwer van realistische beelden en exotische dieren. Net zoals Jochems en andere gekende beeldhouwers was hij een trouwe bezoeker aan de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen. Enkele andere bekende bezoekers van de KMDA - in het interbellum - uit het Antwerpse, waren ondermeer Albéric Collin (leerling Van Dupon en Rembrandt Bugatti), Thierry Van Rijswijck (1911 – 1958) en Karel Trompeneers (leerling van Jochems). Hoewel Jochems zich niet louter beperkte tot het vervaardigen van dieren, spreekt het toch voor zich, gezien zijn werk, dat hij mee tot de top van de Belgische animaliers behoorde.
Enkele werken van Frans Jochems: • Bizon • Dromedaris
•
Gnoe
1905 – 1910; “Moederdag”; gedenkteken Benoit
In het begin van de 20e eeuw, na zijn opleiding, vatte Jochems verschillende studiereizen aan. In welk jaar hij precies afstudeerde is niet geweten. In de jaren na zijn jeugd tot na de eerste wereldoorlog ondernam hij studiereizen naar Parijs en Duitsland. In Parijs onderging hij ondermeer de invloed van Rodin. Hij werd gevraagd in Londen, waar hij eveneens een tijd werkte. Hij bezocht ook kunsthaarden in Oostenrijk, Duitsland en later Tsjecho-Slowakije. Wanneer en hoe lang hij waar verbleef is onbekend ([s01]). Volgens de archieven van de VZW Frans Jochems zou één van de oudste gedateerde werken uit de vooroorlogse periode een medaillon in brons zijn genaamd “Moederdag” uit 1905. In januari 1908 dient Frans Jochems zijn ontwerp in voor het gedenkteken van Peter Benoit dat zou opgesteld worden op de Kunstlei (Frankrijklei). Op 25 mei werden de 6 finalisten aangeschreven door het stadsbestuur. De 6 finalisten waren Jules Baetens, Edward Deckers, Frans Jochems, Arthur Pierre, Emiel Vloors en tot slot Jules Weyns. In oktober van dat jaar werden op schaal 1/5 de ontwerpen tentoongesteld in de Akademie voor Schone Kunsten. Het ontwerp van Emiel Vloors werd door de jury gekozen, maar niet gerealiseerd. Jochems ontving een premie voor het werk getiteld “Aan Vlaanders grootste zanger”. Vanaf 1910, volgens dezelfde archieven, werden er verschillende borstbeelden en bas-reliefs vervaardigd door de kunstenaar.
Wereldtentoonstelling Brussel 1910; Het huis van Rubens
In 1910 zal een reconstructie van het Antwerpse Rubenshuis dienen als paviljoen voor de stad Antwerpen op de Wereldtentoonstelling van Brussel. De Wereldtentoonstelling werd gehouden van 23 april tot 1 november 1910. In 1908 echter werd een commissie opgericht om het huis van Rubens aan te kopen en tot restauratie over te gaan. Wat men toen voor ogen had voor het Rubenshuis (dat nog steeds in privéhanden was), kon men gaan bewonderen op deze wereldtentoonstelling. De reconstructie was opgetrokken uit beschilderd plaaster en karton naar de plannen van architect Henri Blomme, een van de commissieleden. De inzending bleek een succes. Plannen werden opgevat om het ontwerp van Blomme te realiseren in het Rubenshuis. Als gevolg van de “Groote Oorlog” werden de plannen opgeschort. Na de oorlog bleken er weinig tot geen middelen meer te zijn voor de uitwerking ervan.
Afbeeldingen van het huis van Rubens op de wereldtentoonstelling van Brussel 1910: • Zicht op het huis, “Pavillon de la ville d' Anvers (Maison de Rubens)”, Nels; • Kariatiden van E. Deckers; G. Hermans; • “Portique en arc de triomphe entre cour et jardin”, G. Hermans
1912 – 1913; Olympische Spelen 1920; Société de l' Exposition Universelle d’ Anvers 1920;
De Belle-Epoque periode kwam dus bruusk tot een einde bij de aanvang van de eerste grote wereldbrand. Toch werden er in de jaren voorafgaand aan dit conflict initiatieven opgestart waaraan de beeldhouwer mee zou gaan werken na de oorlog. Op 27 maart 1912, gedurende de 13de sessie van het Internationaal Olympisch Comité dient Baron Edouard de Laveleye (president Belgisch Olympisch Comité) een kandidatuur in voor de Olympische Spelen van 1920. Aanvankelijk dacht men aan Brussel als organiserende stad maar onder impuls van de Antwerpse financiële en zakenwereld koos men tenslotte voor Antwerpen. In het verleden gingen wereldtentoonstellingen en olympische spelen vaak hand in hand. Het mag geen wonder heten dat men voor de 1920-editie hetzelfde voor ogen had. In 1913 zag de “Société de l' Exposition Universelle d’ Anvers 1920” het levenslicht. Dezelfde actoren die de olympische spelen naar Antwerpen hadden gebracht, lagen ook aan de oorsprong van de oprichting van deze vereniging. Als gevolg van het uitbreken van de “Groote Oorlog” zouden
de plannen nog wijzigen.
Affiches: • IIe Olympische Spelen, met zicht op de “Exposition Universelle de Paris 1900” • IIIe Olympische Spelen met panorama op de “Louisiana Purchase Exhibition 1904” • IVe Olympische Spelen, ism de “Franco British Exhibition 1908”
1914 - 1918
België werd binnengevallen door de Duitse troepen op 4 augustus. Verschillende Belgische steden, gemeenten en dorpen kwamen snel onder Duits bewind. Ook Antwerpen ontkwam niet aan dit lot. Op 10 oktober 1914 valt de stad in Duitse handen tot midden november 1918. Als gevolg van de inval gaan de VIe Olympische Spelen die toegekend werden aan Berlijn niet door. Uit het archief van de kunstenaar [s01] blijkt dat er aanzienlijk minder werken werden gemaakt in deze periode. Al vrij snel na het einde van de wereldbrand schrijft de stad Antwerpen een wedstrijd uit voor een moment ter herdenking van de Grote Oorlog. Jochems neemt deel met twee inzendingen (maquette 26 en 29). De inzending, op basis van maquette 29, met architect Wilbers behaalt de zesde plaats ([n08]).
1920; huwelijk; oorlogsmonumenten;
1920 was duidelijk een belangrijk jaar voor Jochems, dit zowel op privé- als professioneel vlak. Op persoonlijk vlak was er natuurlijk het huwelijk met Maria Albers (1892 - 1973), oudste dochter van de bronsgieter Frans Albers. Op professioneel vlak waren er verschillende inhuldigingen van zijn oorlogsmonumenten. Verviers (1920), Chaudfontaine (1926), Lommel (1920), Waremme, Deurne (1924) en Bever (1927) zijn in het bezit van een monumentaal werk van Jochems. Naast de oorlogsmonumenten die ingehuldigd werden in 1920 waren er ook nog de bijdragen voor de ommegang gehouden in Antwerpen en de Feesten van 1920.
Olympische spelen; Societé de Fêtes d'Anvers 1920; Flore; Ommegang
In de periode 1919 – 1920 werd de Belgische verslaggeving gedomineerd door inhuldigingen van oorlogsmonumenten en herdenkingen. Er ging haast immers geen maand voorbij zonder. Een van de weinige ander belangrijk feiten in 1920 waren de Olympische Spelen. Het comité dat de organisatie op zich nam had het overleefd ondanks financiële problemen. De “Société de l' Exposition Universelle” niet! De beschikbare middelen van deze vereniging gingen over in de “Societé de Fêtes d'Anvers 1920” in 1919. De “Samenwerkende Maatschappij” met als officiële locatie “Middelheim laan” zette in de periode van mei tot september van 1920 verschillende internationale tentoonstellingen op het touw, waaronder een sporttentoonstelling, een pluimveehouderijtentoonstelling, een ommegang en vermoedelijk ook de Floraliën. De brochure “La VIIe Olympiade et les fêtes d'Anvers” vermeldt diverse evenementen waaronder die van “Societé de Fêtes d'Anvers 1920” en de Floraliën. De Floraliën, gelegen aan het Middelheim, had Franse, Engelse en Japanse tuinen. Gedurende de zomer werden er feestelijkheden georganiseerd. Naargelang het seizoen waren er speciale tentoonstellingen van bloemen en planten. Frans Jochems realiseerde het werk “Flore” voor het Floraliënpaleis in 1920. Als gevolg van deze bloemententoonstelling werd bij collegiaal besluit (7 december 1920) de Oude-Mechelse baan, tenminste het deel buiten de vestiging, omgedoopt tot Floraliënstraat (later beter gekend als Floraliënlaan; [b03]). Voor zijn medewerking mocht de Antwerpse beeldhouwer een medaille en diploma (“Diplôme de Participation Concours d' Art – Sculpture”) in ontvangst nemen. Diploma ([s08, n10]) en medaille zijn van dezelfde makelij als degene die toegekend werden aan de atleten.
Foto's: • • •
1923; Bouw woning met atelier
Affiche VIIe Olympische spelen (ontwerp Walter Van De Ven) Abonnement van de “Societé de Fêtes d'Anvers 1920” Flore van F. Jochems; VZW Jochems
Ondertussen werd het huis met atelier voor de familie Jochems-Albers voltooid op de MarieJosélaan. Voor de bouw van dit pand had de kunstenaar ateliers in de Carnotstraat 104 en de Lammekensstraat [s01]. In het atelier van Jochems waren er enorme punteerpassers ([n09]) aanwezig. Hij had, rond 1920, deze passers uit Duitsland laten invoeren en geïntroduceerd bij zijn collega's beeldhouwers. Er werd dan ook op hem beroep gedaan voor het gebruik van deze toestellen wanneer er een vergroting noodzakelijk bleek van een schaalmodel.
Het jonge gezin Jochems – Albers en hun nieuwe woning: • Huwelijksfoto Jochems – Albers, VZW jochems; • Woning, collectie L. Sel; • “klein” en “groot” atelier, VZW jochems
Gebouwen complex Hennig I & II
Na de oorlog, mede door de exponentiele groei van de stad Antwerpen was er een tekort aan woningen. Het stadsbestuur startte initiatieven inzake volkshuisvesting en richtte vanaf 1919 verschillende huisvestingsmaatschappijen op om woningen te bouwen voor de arbeiders die gevochten hadden. De “Antwerpse Maatschappij voor Goedkope Huisvesting” besloot tot de bouw van een complex van woongelegenheden aan de Jan Davidlei. De gebouwencomplexen Hennig werden opgetrokken tussen 1923 en 1939.
Persfoto's van Jacques Hersleven [s03]: • Koningin Elisabeth bij de inhuldiging van de woongelegenheden aan de Jan Davidlei • Onder de notabelen Gouverneur Holvoet (links van de konigin) en de burgemeester van Antwerpen aan de rechterzijde
1924
Terwijl de Belgische troepen het Roer-gebied bezetten [n03], werkte Jochems het witstenen monument voor de gesneuvelden in Deurne (Sterckxhof) af.
Links en rechts: • Foto rechts vermeld op de keerzijde “10-8-24 Souvenir de Homburg à sa petite femme Julia. Son kaki Jean.” [n04] • foto's van het “Belgische Bezettingsleger” Midden: • Monument voor de gesneuvelden in Deurne, foto Jochems
Bestendig Festival van Antwerpen
De stad Antwerpen richtte, vanaf 1884, het "Jaarlijkse Bestendig Festival voor Zang- en Muziekverenigingen" op. Voor dit festival werden medailles gemaakt door bekende graveurs / beeldhouwers. De 36e editie van het festival vond plaats in 1924. Op de medaille van deze editie is er een beeldenis van Verlat van de hand van Jochems te zien. De medailles van vorige edities werden gemaakt door onder meer Dupon (J) en Baetes.
1925
Officiele erkenning valt de beeldhouwer ten beurt vanuit de hoofdstad. het Ministerie van Buitenlandse Zaken verleent hem het ereteken van Ridder in de Kroonorde.
• • •
Medaille met afbeelding van Karel Verlat (Bestendigfestival 1924), ontwerp F. Jochems; Eerste pagina van het Besluit van Buitenlandse zaken van November 1925 om Frans Jochems tot Ridder in de Kroonorde te verheffen, VZW Jochems; Afbeelding van het beeld dat zowel in Lommel als Bever staat, foto VZW Jochems
1926 – 1927
Zelfs na 1925 was er blijkbaar nog steeds een noodzaak aan oorlogsmonumenten zowel o.a. voor het fort van Chaudfontaine als voor de gemeente Bever (Vlaams Brabant) wist men de beeldhouwer te vinden. Het beeld van de Bever is vrij gelijkaardig aan dat van Lommel uit 1920.
Uitvoerend Comité van de “Wereldtentoonstelling Antwerpen 1930”
De plannen voor de internationale tentoonstelling van 1930 te Antwerpen komen in deze periode in een stroomversnelling. De tentoonstelling zou zich in hoofdzaak richten op maritieme aspecten, het kolonialisme en de Vlaamse Kunst. De editie van Luik belichtte de industriële groei en Waalse Kunst. Beide tentoonstellingen waren het gevolg van een compromis in 1926 met de Brusselse burgemeester Adolphe Max. Midden 1926 tekende Emiel Van Averbeke al plannen voor de tentoonstellingssite. Het Uitvoerend Comité van de “Wereldtentoonstelling Antwerpen 1930” bracht eind 1926 nog wijzigingen aan het project aan. Jos Smolderen, de hoofdarchitect werkte het definitieve plan verder uit vanaf 1927. Zowel voor de internationale Eeuwfeest-tentoonstellingen van 1930 en 1935 zou er werk van Jochems aanwezig zijn. In de wijk “Oud-België” van de Antwerpse editie van de internationale tentoonstellingen besluit men opnieuw een reconstructie van het Rubenshuis op te trekken.
Beeldmateriaal: • Voorontwerp van de wereldtentoonstelling [b02] • Voorontwerp van de wijk Oud-België • Afbeelding van het Rubenshuis in Oud-België; publicatie Belgaphot 1930
1928; Kruisschanssluis
Terwijl de uitwerking van de Antwerpse tentoonstelling vorm kreeg, werd de Kruisschanssluis op 13 augustus 1928 ingehuldigd. Zowel Jochems als Josuë Dupon als Arthur Dupon (Borgerhout 1890 – Antwerpen 1972) maken een medaille voor de bijhorende feestelijkheden. De Antwerpse havensluis was één van België's eerste openbare werken. Het schip "Albertville" met aan boord koning Albert I en koningin Elisabeth, voerde als eerste schip de sluis binnen tijdens de inhuldiging.
Herdenkingsmedailles van: • Dupon (J) & Dupon (A), links en rechts • Jochems (midden)
1930
De “Wereldtentoonstelling Antwerpen 1930” werd uiteindelijk gehouden van 3 mei tot 3 november 1930. Een monumentale triomfboog op de zopas verlengde Jan Van Rijswijcklaan verzinnebeelde het Eeuwfeest-thema. Bovenop de boog was het beeld “De grondwet” aangebracht van Arthur Dupon. Onder elke boog was er een ruiterstandbeeld van de drie vorsten van de Belgische dynastie geplaatst. De standbeelden waren van Georges Collard (Leopold I), Thomas Vinçotte (Leopold II) en Edward Deckers (Albert I). De triomfboog kwam in hoofdzaak tot stand door de samenwerking van Smolderen en beeldhouwer Arthur Dupon ([s09]). Smolderen en Dupon (beiden afkomstig uit Borgerhout) waren buren toen ze kunstonderwijs aan de Antwerpse Academie volgden. Deze laatste was er overigens docent in de periode 1933 – 1950. Wat verderop op de tentoonstelling aan het Brits paviljoen (een ontwerp van Sir Edwyn Lutyens) werden beide ingangen geflankeerd door vier stenen gebeeldhouwde leeuwen van Jochems ([b04, b05]). De gelijkenissen met de leeuwen van de British Empire Exhibition die gehouden werd in 1924 en 1925 te Wembley zijn zeer opvallend. De leeuwen uit Wembley waren een ontwerp van Benjamin Clemens. Clemens vervaardigde 6 leeuwen die voor de ingang van British Government paviljoen werden opgesteld. Deze leeuwen symboliseerden het Britse Rijk. Het is dus niet verwonderlijk dat voor de Antwerpse tentoonstelling, die ondermeer in het teken van Koloniën stond, het Verenigd Koninkrijk opnieuw dezelfde symbolen wou gebruiken. De leeuwen van Jochems waren gelijkaardig maar niet identiek. Naast Jochems was ook Josuë Dupon opnieuw van de partij bij dit evenement, hij kreeg de opdracht om 3 herdenkingsmedailles te maken. De monumentale beeldengroepen “Samson doodt de leeuw” (1893) en “Leeuw en leeuwin” (1910) van Dupon stonden op het centraal gelegen eeuwfeestplein gelegen achter de triomfboog.
Fotomateriaal: • Detail van het “ereplakket” van Dupon; collectie L. Sel • Zicht op het Brits paviljoen (J. Hersleven) • Eén van de leeuwen aan het Brits Paviljoen (Somers)
Historische stoet; Monument der gesneuvelden
Naar aanleiding van de Eeuwfeesten van België was er in Antwerpen een historische stoet voorzien. Net zoals 10 jaar daarvoor maakte Frans Jochems een werk voor één van de praalwagens. De allegorische weergave van Scaldis genoot veel publieke belangstelling en kwam vaak in de Antwerpse pers ([n06]). Voor de Ommegang van 1920 was de basis voor de wagen het werk “Leeuw met Condor”. De Ommegang vond plaats op 9, 22 en 29 augustus en werd op “rolprent” vastgelegd door Willy Druyts voor Gaumont Actualités ([s07],
[n07]). De inzending voor het monument der gesneuvelden van Jochems werd niet weerhouden. Voor het gebouw van de Nationale Bank werden in 1930 de beelden van Deckers ingehuldigd. Het ruiterstandbeeld van de koning vertoonde wel opmerkelijk veel gelijkenissen met het standbeeld onder de triomfboog van de wereldtentoonstelling.
Van links naar rechts: • Scaldis, VZW Jochems; • Leeuw met Condor op de Ommegang van 1920, VZW Jochems
1931
Diegenen die zich verdienstelijk gemaakt hadden bij wat men omschreef als “de inrichting der Wereldtentoonstelling voor Koloniën, Zeevaart en Vlaamsche Kunst en van de Eeuwfeesten” kregen een uitnodiging voor een ontvangst door het college van Burgemeester en schepenen van de stad Antwerpen. Op de lijst met genodigden vinden we Jochems terug voor zijn deelname aan zowel de tentoonstelling als de feesten. Ondertussen was de afbraak van de wereldtentoonstelling bijna een feit. De crisis (de “Grote Depressie” van 1929) laat zich vanaf dan ook in België voelen. De economische heropleving laat op zich wachten tot laat in 1935.
Hierboven: • Uitnodiging op het stadshuis van Antwerpen; VZW Jochems • Postkaart uitgegeven door Arthur Pierre; de verhuizingen van en naar wereldtentoonstellingen werd als referentie gebruikt door het bedrijf ([n05]).
O.-L.-Vrouw Middelares StLodewijk
In 1925 kreeg Leo Leysen van Kardinaal Mercier (21 november 1851 - 23 januari 1926) de opdracht om in de wijk Pulhof te Berchem een nieuwe parochie op te richten en er een kerk te bouwen. Op 26 november 1926 werd de parochie bij Koninklijk Besluit erkend. In 1930 werd een eerste deel van de kerk ingezegend. Kunstenaars als Jochems, Alberic Plettinck (kunstsmid) en Alfons Annys (glaskunst) zouden zich inzetten voor de verfraaiing van het gebouw. Het bas-reliëf van Jochems wat Onze-Lieve-Vrouw Middelares verbeeldt, werd ingewijd op zondag 31 mei 1931. Religieuze werken zullen vanaf nu een nog belangrijker aandeel gaan vormen in het werk van Jochems ([s01], [s02]).
Afbeeldingen: • Kardinaal Van Roey en prins Boudewijn [n02]; • Buste Plettinck, uitgevoerd door F Jochems; • O.L.V. Middelares en Sint-Lodewijkkerk te Berchem, collectie L. Sel
1932; Bestendig Festival burgemeestersverkiezing
In 1932 vond het 43e Bestendig Festival plaats. Jochems maakte opnieuw een herdenkingsmedaille voor dit evenement. Datzelfde jaar verloor Burgemeester Van Cauwelaert de verkiezing van Camille Huysmans. Van Cauwelaert was naast burgemeester (vanaf 1921) ook minister van verschillende Belgische regeringen. Hetzelfde gold voor zijn opvolger. Behalve voor de periode 1940-1944 was Huysmans burgemeester van de stad Antwerpen tot 1946.
1933
Kerstavond 1933: het bas-reliëf van de Heilige Jozef met het Kind Jezus werd ingewijd in de kerk O.-L.-Vrouw Middelares St-Lodewijk. In de tweede helft van de jaren dertig zouden nog vele werken volgen van Jochems voor deze kerk waaronder: “Onze-Lieve-Vrouw Middelares” (1937), “Christus aan het kruis” (1939), 14 Kruiswegstaties (1939 – 1948), … ([s01], [s02]).
Wereldtentoonstelling Brussel 1935
De Wereldtentoonstelling van 1935 was de wereldtentoonstelling die van 27 april 1935 tot 6 november werd gehouden op de Heizelvlakte in Brussel. De leeuwen die pronkten aan de ingangen van het Brits paviljoen van 1930 werden mee in het ontwerp van het Brits paviljoen van 1935 geïntegreerd. De faktuur van de verhuizers die de leeuwen vervoerden van het atelier van Frans Jochems naar Brussel werd recent teruggevonden in het archief van de beeldhouwer.
Afbeeldingen van expo 1935: • Faktuur van Arthur Pierre; VZW Jochems • Zicht op het Brits paviljoen; collectie L. Sel • Detail van de leeuwen aan de ingang van het paviljoen; collectie L. Sel
Puvrez; Collin; de Meester; Strebelle; Minne; Expo; Basiliek van Koekelberg
Tal van beeldhouwers, naast Jochems, verleenden hun medewerking aan de opmaak van de wereldtentoonstelling van 1935. Het onderstaande niet exhaustieve lijstje geeft maar een idee van de deelnemers. We vinden werken van o.a. volgende kunstenaars terug [s03]: • Henri Puvrez (“Model statie”), • Albéric Collin (Congo paviljoen), • Raymond de Meester (Paviljoen voor het Leder), • Camille Marc Strebelle (Paviljoen voor tijdelijke tentoonstellingen), • George Minne, • en vele anderen “De fontein der geknielden” een werk, van voor de eeuwwisseling van George Minne, was
opgesteld op de wereldtentoonstelling. George Minne, internationaal gerenommeerd beeldhouwer, was geen onbekende op de Belgische internationale (wereld)tentoonstellingen. In 1930 had hij kunnen tentoonstellen in het paviljoen “Kunst van het heden”. Hij maakte ook verschillende werken voor de Basiliek van Koekelberg. Het vernieuwde ontwerp van deze basiliek had een prijs gewonnen op de eerste belangrijke internationale tentoonstelling na de “Grote Oorlog” (Parijs 1925) en had de nodige internationale belangstelling gekregen. Minne ontwierp voor de basiliek een “Heilig Hart” voor het altaar en een Christusbeeld. Voor de vergroting van dit laatste werk riep hij de hulp van Jochems in. Dankzij de punteerpassers kon een getrouwe vergroting gemaakt worden van het ontwerp. Deze bronzen Christusfiguur, met een hoogte van 2,80 m, op een betonnen kruis, is het laatste beeldhouwwerk van Minne (1866 - 1941). Er werden uiteindelijk drie exemplaren vervaardigd van het werk. Eén staat dus aan de basiliek van Koekelberg. Een ander exemplaar is terug te vinden in Vorselaar. Het werd door kardinaal Van Roey aan zijn geboortedorp geschonken. Het laatste exemplaar staat in Maldegem [s06].
Het gebruik van de punteerpasser en het het resultaat ervan: • een voorbeeld van de toepassing van een punteerpasser; • Het Christuskruis van George Minne voor de Basiliek van Koekelberg; • Basiliek van Koekelberg, collectie L. Sel
1936
In 1936 werd de "kerk van Onze-Lieve-Vrouw Middelares en de Heilige Lodewijk" ingewijd door kardinaal Van Roey. Niet veel later vervaardigde parochiaan Frans Jochems een groot kruis uit eikenhout en brons.
Aanvang van de restauratie van het Rubenshuis; 1937
Toen in 1937 uiteindelijk het Rubenshuis in het bezit van de stad Antwerpen kwam, was het tijdstip aangebroken om met de lang verhoopte restauratie van het pand aan te vangen. Het restauratiecomité o.l.v. burgemeester Camille Huysmans besloot dat het huis met de werkplaats terug moest worden hersteld in oorspronkelijke toestand. De werken werden toevertrouwd aan Emile van Averbeke, hoofdbouwmeester van de stad. De restaurateurs gebruikten de gravures van Harrewijn als leidraad. Onderaan in de nissen, op een van de gravures van Jacob Harrewijn, zien we busten van saters, faunen en andere mythologische figuren. Daarenboven vinden we wijsgeren en schrijvers zoals o.a. Plato, Socrates, Sophocles en de keizer Marcus Aurelius. De gravures van Harrewijn werden in opdracht van kanunnik Hendrik Hillewerve gemaakt in de late 17de eeuw.
Afbeeldingen: • Sophocles (Frans Jochems; foto G. Sel); • Het Rubenshuis gezien door Harrewijn, detail gravure [s04]; • Plato (Frans Jochems; foto G. Sel).
1937 - 1939
In hetzelfde jaar komt er een einde aan de bouw van het gebouwencomplex Hennig III. De flatgebouwen van dit complex zijn gegroepeerd rond een open binnenplaats, geplaveid en voorzien van rustbanken en bloembakken. Boven twee ingangen (aan de Jan Davidlei en de Maurits Sabbelaan) van het complex werden twee bas-reliëfs aangebracht. Volgens het archief van de kunstenaar was dit rond 1939 [s01].
Foto's (collectie L. Sel): • Bas-relief Jan Davidlei • Voorzijde Hennig III • Detail van de binnenplaats
Belgische bezetting; 1940 - 1944
Op 10 mei 1940 begon de bezetting van België met de inval van de Duitse troepen. De bezetting eindigde voor België op 1 oktober 1944. Gedurende het verloop van de Duitse bezetting werd er verder gewerkt aan de restauratie van het Rubenshuis.
1941 - 1945
In het huis van Rubens op de wereldtentoonstelling van Brussel 1910 waren de kariatiden (vrouwenbeelden die gebruikt worden als pilaren of pilasters) van Edward Deckers te bekijken. Hoewel Deckers pas eind 1956 zou sterven is het Jochems die de kariatiden zou gaan maken. In dezelfde periode realiseerde de beeldhouwer een buste van Sophocles (1941) en Plato (1942) eveneens in het kader van de reconstructie [s01].
Opening Rubenshuis
Na bijna tien jaar werken is het in 1946 eindelijk zover: het Rubenshuis kon opengesteld worden voor het publiek. Architect Van Averbeke overleed in februari van hetzelfde jaar. Op zijn grafsteen lezen we volgende inscripties “Stadshoofdbouwmeester” en “Conservator van het Rubenshuis”. Het medaillon op het graf is van Edward Deckers.
Overlijden Karel Trompeneers
Karel Trompeneers zal overlijden in 1947 op 56-jarige leeftijd (1891). Onder aanmoediging van Jochems besloot de voormalige dierenverzorger ook animalierkunst te gaan vervaardigen. Net zoals Collin (1886 - 1962) werkte hij hoofdzakelijk in de Antwerpse zoo. Beide internationaal gerespecteerde animaliers zaten duidelijk op een eigen lijn. De invloed van hun animalier-leermeesters (respectievelijk Jochems en Bugatti) stonden hier misschien niet helemaal los van. Alle hierboven opgesomde Belgische beeldhouwers zijn op de een of andere manier erfgenamen van Josuë Dupon.
1948
Het zelfportret van de meester dateert van 1948. Naar verluidt zijn laatste werk [s01]. De kunstenaar is als beeldhouwer aktief gebleven tot het einde van zijn leven.
1949
Op 69 jarige leeftijd (31 januari) zal Frans Jochems overlijden. Hij liet twee kinderen na: Eliane en Luc. Het huis dat hij liet bouwen is nog steeds eigendom van de familie. Het atelier overleefde de tand des tijds niet. Het oeuvre is indrukwekkend. Dit beperkte overzicht legt de aandacht hoofdzakelijk op het werk dat in openbare ruimten en plaatsen tentoongesteld werd. Doorheen zijn ganse carrière bleef de veelzijdige kunstenaar tal van borstbeelden, bas-reliefs en beelden van dieren produceren. Volgens sommige bronnen was hij geen “vernieuwer” een begrijpelijke uitspraak als men zijn werk retroaktief bekijkt. Toch kan men wel enige kanttekeningen bij deze stelling plaatsen. Er is wel degelijk een evolutie te bespeuren in de werken, die volledig in lijn is met de heersende vernieuwende stilistische tendenzen van die
tijd. Uit het oeuvre blijkt ook dat Jochems zijn ontwerpen liet beïnvloeden door de uiteindelijke toepassing ervan. Duidelijk is er een verschil in ontwerp, stijl en uitvoering voor openbare werken en de werken gemaakt voor meer privatieve doeleinden. Alleen al voor het werk dat hij als animalier maakte verdient hij duidelijk meer erkenning dan momenteel het geval is. Zijn deelname aan de belangrijkste expo's van België is vrijwel vergeten.
Enkele opmerkelijke realisaties van Jochems: • Schermer; VZW Jochems • Rozendraagsters; VZW Jochems • Congolese Olifant; VZW Jochems • Bas-relief O.L.Vrouw Middelares; [s05]
Post - modernisme & hedendaagse kunst
De belangstelling voor het werk van Frans Jochems mag doorheen de jaren misschien wel wat verminderd zijn. Momenteel is hij vermoedelijk bij de minst gekende beeldhouwers uit zijn tijd. Zeker als men de vergelijking maakt met een aantal bekendere collega's zoals bvb J. Dupon, Vinçotte, ... Dit betekent echter niet dat er geen appreciatie meer voor het werk zou zijn. Getuige hiervan zijn de tentoonstellingen, publicaties, de interesse op veilingen van internationaal gerenommeerde veilingshuizen en antiquairs en de oprichting van het Frans Jochemsplein te Berchem. De VZW Frans Jochems stelt zich tot doel de gedachte aan het oeuvre levendig te houden. Dit overzicht kwam in niet onbelangrijke mate tot stand dankzij de bereidwillige en onbaatzuchtige samenwerking met de VZW, waarvoor hartelijk dank.
•
Internet webstek van de VZW Frans Jochems [s01]
L. Sel
Nota's : n01
lithograaf en oudst gekende werkgever van de beeldhouwer
n02
Kardinaal van Roey, opvolger van Kardinaal Mercier, wijdde de kerk in.
n03
Tussen 1921 en 1925 werd Duisburg door Franse en Belgische troepen bezet om Duitsland te dwingen de herstelbetalingen uit te voeren.
n04
Homberg is een stadswijk uit Duisburg. Duisburg is een stad gelegen in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen en ligt op het punt waar de Ruhr en de Rijn samenvloeien.
n05
Op de achtergrond zien we werk van beeldhouwer Bourdelle
n06
Het werk kwam tot stand in het stadsmagazijn Hopland.
n07
Ook dit werk werd in een stadsmagazijn vervaardigd. Vermoedelijk op de gronden van de voormalige wintervelodroom gelegen tussen de Haantjeslei en de Sint-Laureisstraat.
n08
Stilte (maquette 26) & Fidelis (maquette 27); Felixarchief
n09
Om een klei- of gipsmodel te copiëren naar steen gebruikt men een werkwijze die “punteren” is genaamd. Punteren gebeurt met een punteermachine of punteerpasser, een verplaatsbaar apparaat, bestaande uit een stang, waarop verstelbare staven die in beweegbare houders zijn geplaatst (zwenkarmen met kogelscharnieren). Dankzij deze verstelbare stukken kan de beeldhouwer nauwkeurig “punten” opmeten. Voor het overzetten van deze meetpunten van een model naar een blok steen gaat men uit van een aantal vaste basis-meetpunten. Door hoogte, breedte en diepte te bepalen van de over te nemen punten kan er nauwkeurig opgemeten worden. De machine wordt voor elke meting in precies dezelfde stand voor de te bewerken steen geplaatst. De meetstaf geeft nu de diepte aan van het op het model gemerkte punt en tot op deze diepte wordt een gat in de steen geboord. Na meting van een aantal punten wordt de daartussen liggende steen weggeslagen tot op de gewenste diepte, Veelal worden honderden punten voor bijvoorbeeld een buste gemeten en voor levensgrote beelden kunnen het er duizenden zijn. Het gebruik van meetpunten is een methode die al lang door beeldhouwers wordt toegepast om met passers een model te kopiëren; dankzij de uitvinding van het punteerapparaat is de toepassing van die oude werkwijze sterk vereenvoudigd.
n10
Henri Privat Antoine Théodore Livemont was een Brussels Art-Nouveau schilder-decorateur die vooral bekendheid geniet om zijn affiches, waaronder ook de affiche van de Brusselse wereldtentoonstelling van 1897 en die van de Olympische Spelen van 1920.
Referenties : s01
VZW Frans Jochems (www.fransjochems.com)
s02
Parochie O.-L.-Vrouw Middelares Sint-Lodew. Berchem (http://www.kerknet.be/parochie/76/)
s03
e-xposition.ddns.net/Expo1930/eEXCUR/Expo1935/ExpoBXL35-L3-030-Animalier_v2.swf
s04
www.rijksmuseum.nl
s05
http://balat.kikirpa.be
s06
www.maldegem.be
s07
http://www.imdb.com/title/tt0282038/
s08
http://www.europeana.eu/portal/record/2023009/23096B51_priref_21941.html
s09
http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/312/348/RUG01-001312348_2010_0001_AC.pdf
b02
Anvers Reine de L'Escaut, Constant Noppen
b03
Geschiedenis van de Antwerpse straatnamen; Mercurius
b04
Langs beelden lopen - René Turkry (Uitgave Edicon 1987)
b05
150 jaar monumentale animalier sculptuur - Verbraeken Paul, Schrevens Fernand (Esco 1993)
