Fotograaf Aad Meijer maakte speciaal voor deze tentoonstelling een prachtige serie foto's van Roosendalers met hun favoriete voorwerp

Hele hebben en houwen van archief en museum

Tentoonstelling Nog Nooit Vertoond! Voor de tentoonstelling Nog Nooit Vertoond! halen het Roosendaalse museum en archief letterlijk alles uit de kast. Tot 3 februari kunt u hun hele hebben en houwen bekijken. Niet alleen de pronkstukken, maar ook de voorwerpen en archiefstukken die u nog nooit eerder zag. Kom kijken, want het Roosendaalse erfgoed is ook van u! Naast de tentoonstelling is er ook van alles in het museum te beleven. Begin dit jaar werden museum en archief één organisatie. Logisch, want beide instellingen hebben hetzelfde doel: het zo goed mogelijk bewaren van het Roosendaals erfgoed. Van de zilveren schutterskraag uit de zeventiende eeuw tot het doopboek van de Sint Janskerk, museum en archief bewaren het. Wist u dat het museum een collectie van 7.000 voorwerpen beheert en dat het archief ruim drie kilometer archief in huis heeft? Een paar thema‟s die worden belicht zijn fotografie, wapens en speelgoed. In de tot fotoatelier omgebouwde salon kunt u onder meer glasnegatieven en stereofoto‟s bekijken. Het Tongerlohuys zelf, een oude pastorie die in 1762 werd gebouwd, is ook de moeite waard. Speciaal voor deze tentoonstelling mag u een kijkje op de zolder en in de kelder van het gebouw nemen. Zelfs lelijke, kapotte dingen en voorwerpen waarvan niemand weet waar ze voor dienen, hebben een plekje gekregen op deze tentoonstelling. U mag het zeggen: moeten we ze bewaren of mogen ze weg? En wat zou u zelf willen bewaren? Welk voorwerp koestert u of hoort absoluut in het museum thuis? Fotograaf Aad Meijer maakte speciaal voor deze tentoonstelling een prachtige serie foto's van Roosendalers met hun favoriete voorwerp. Bij deze tentoonstelling hoort ook een volle activiteitenagenda. Een taxatiedag waarop u uw schilderijen, munten, postzegels en andere spullen kunt later taxeren door deskundige medewerkers van het Zeeuws veilinghuis, een rommelmarkt met spullen van de zolder van het museum en demonstraties quilten en kantklossen. U kunt zelfs een kerstfoto laten maken in een oude arrenslee. Sinterklaas en de poppendokter brengen allebei een bezoek aan het museum, Kommer en Kwel komt optreden en kinderen kunnen een workshop feetje maken volgen. Meer informatie Museum Tongerlohuys vindt u in de Molenstraat 2 te Roosendaal. Het museum is geopend van dinsdag tot en met zondag van twee tot vijf. Kijkt u voor meer informatie en een volledig, actueel activiteitenoverzicht op www.tongerlohuys.nl.

ArtiSjok en Art2Hop Museum en archief deden mee aan twee culturele festivals voor de middelbare school. Op 20 september kwamen middelbare scholieren van havo en vwo langs tijdens ArtiSjok, op 3 oktober was het de beurt aan vmbo-ers tijdens Art2Hop. In het museum kregen de leerlingen een rondleiding langs de tentoonstelling De Rode Draad (ArtiSjok) en mochten ze zelf een vitrinekast inrichten met spullen uit de museale collectie (Art2Hop). In het archief kregen de leerlingen een volle vuilniszak met afval. Ze mochten bepalen van wie het afval was en kregen vragen over onder meer de gezinssamenstelling, de gezondheid en de hobby‟s van de eigenaren van de zak.

Favoriet Bekende en onbekende Roosendalers met hun favoriete voorwerp, gefotografeerd door Aad Meijer. Fabiënne Bergmans, de inmiddels veertienjarige winnares van The Voice Kids, kiest voor haar piano. Nadat ze maar liefst 17.000 andere kinderen achter zich liet, is ze een bekende Roosendaalse. Gewoon door de stad lopen is er niet meer bij. Iedereen spreekt haar aan of wil met haar op de foto. Vanaf haar zesde speelt ze piano. Huiswerk vindt ze niet zo leuk, ze kan geen noten lezen, maar als ’t eenmaal muziek wordt, dan gaat ze ervoor. Fabiënne won de eerste editie van The Voice Kids. Foto: Aad Meijer.

Jet en Jan Heel wat leerlingen van groep 5 van de basisschool brengen een bezoek aan het museum voor het project Jet & Jan, jong in 1910. Het museumbezoek is een van de tien lessen van dit project ontwikkeld door Erfgoed Brabant.

Onlangs was Montessorischool Ziezo te gast.

Negen lessen voert de leerkracht zelf uit in de klas, een les bestaat uit een bezoek aan het museum. Bij Jet & Jan gaan leerlingen van groep 5 honderd jaar terug in de tijd en maken ze kennis met Jet en Jan, twee kinderen die in 1910 leefden. De kinderen maken kennis met thema‟s als kleding, wonen, school, de buurt, eten, spelen en werken in 1910. In het museum mogen ze op een leitje schrijven, sokken stoppen en koperwerk poetsen.

Publicatie Kasteel van Wouw

Op 't einde van de zestiende eeuw Verhief zich nog te Wouw Een prachtig lucht’ en trotsch kasteel Een heerlijk lustgebouw

Het kasteel van Wouw op een schilderij door H. de Cort, 1775. Rechts het kasteel, links ervan de pachtershoeve en uiterst links de achterpoort.

Zo begint een gedicht over het kasteel van Wouw en dat wekt meteen de nieuwsgierigheid. Temeer omdat van het gebouw in de omgeving van het dorp bovengronds niets meer te bespeuren is. Vraag aan de geboren Wouwnaar iets over het kasteel en hij of zij kan op zijn minst wijzen waar het gebouw ooit stond. Om de geheimen van het kasteel te ontraadselen, onderzocht de archeologische werkgroep van heemkundekring De Vierschaer vanaf 2006 het terrein en de archieven. Stukken werden gelezen, onderzoeken verricht en uiteindelijk werden al deze puzzelstukjes aan elkaar gelegd tot een verhaal. Een verhaal dat heel breed en diep het kasteel omschrijft maar nog lang niet compleet is. Het legt wel een deel bloot van de historie van het kasteel dat lang in nevelen was gehuld. Dit boek neemt u mee in het verhaal van dit trotse kasteel. Maar u bent gewaarschuwd. Het is geen historische roman met de markies van Bergen op Zoom als hoofdpersoon die als een koene ridder de strijd aanbindt. Het is het verhaal van de cultuur- en bouwhistorie van de middeleeuwse burcht die omgebouwd werd tot een fortificatie, waarbij de schrijvers u meenemen naar de leefomstandigheden van de bewoners. Maar ook het krijgsgewoel rond het kasteel, de ellende van de dorpsbewoners, de bewoners van de burcht en het verval tot ruïne komen aan bod. Daarnaast leest u over de technische details en de resultaten van de onderzoeken op het kasteelterrein in de periode 2006 tot 2012. De vele afbeeldingen laten het kasteel zien, zoals oorlogstekenaars en kunstenaars het in de loop van de eeuwen aan het papier toevertrouwden. Het Kasteel van Wouw is de veertigste uitgave in de reeks van het Roosendaalse gemeentearchief. Het boek kwam tot stand dankzij bijdragen van de Gemeente Roosendaal, de Stichting MastboomBrosens, de stichting Brabants Heem, het Prins Bernard Cultuurfonds, heemkundekring „De Vierschaer‟ en de Stichting Kasteel van Wouw. Het Kasteel van Wouw kost € 19,95 en is verkrijgbaar bij het gemeentearchief, Museum Tongerlohuys, bij René Hermans, Martel 6 te Wouw en Kees Hoendervangers, Roosendaalsestraat 37 te Wouw.

Favoriet Bekende en onbekende Roosendalers met hun favoriete voorwerp, gefotografeerd door Aad Meijer. Loes van Langerak, eigenares van Concertzaal In den Wouwdfluit, kiest voor haar laatste beeldhouwwerk ‘moeder met twee kinderen’. Gemaakt van springstone, een zwarte steen uit Afrika. Als een beeld klaar is, vindt ze het ’t mooiste beeld ooit. Maar bij het volgende beeld is het weer hetzelfde verhaal. Zangeres en beeldhouwster Loes van Langerak. Foto: Aad Meijer.

Kinderen, poppen en engeltjes in Museum Tongerlohuys Heb je thuis een zieke pop of knuffel? Eentje die niet wil eten of wiens haar niet goed wil groeien? Een beer die een brilletje nodig heeft? Kom dan op zaterdagmiddag 3 november naar Museum Tongerlohuys. Daar komen twee echte poppendokters, die de zieken graag een pil, prik of pleister geven. Bovendien geeft atelier De Viltbloem deze middag drie keer een workshop. Tijdens deze workshop kun je een prachtig engeltje van wol maken! De poppendokters hebben aandacht voor alle zieke poppen en knuffels. Ze praten met kinderen en patiënten en bieden een troostend woord. “We luisteren naar kind en patiënt en proberen erachter te komen wat er mankeert”, zegt „poppendokter‟ John Schneider. “Daarna drogen we de traantjes en geven waar nodig advies. Soms schrijven we een recept uit.” Ook voor kinderen met gezonde poppen, ouders en opa‟s en oma‟s is een bezoek aan de poppendokters leuk: “We voeren geen reparaties uit, het is veel theatraler.” De poppendokters maken deel uit van Theatergroep Vrij. Deze professionele acteurs treden op met diverse acts. Naast de poppendokter spelen ze ook huiskamervoorstellingen en allerlei typetjes. Voor meer informatie: www.theatergroepvrij.nl. Is je pop genezen verklaard, dan mag je zelf aan de slag. Atelier De Viltbloem verzorgt deze middag een workshop engeltje maken in het museum. Ben je tussen de zes en twaalf jaar, dan kun je meedoen. “Iedereen mag zelf zijn kleurtjes wol uitkiezen en na een uurtje wikkelen heb je een mooie engel gemaakt”, vertellen Heidi en Yolande van De Viltbloem “Ook voor jongere kinderen is het heel goed te doen.”

De Viltbloem neemt een kraam vol eigen spulletjes mee, zodat u kunt zien wat er allemaal van wol kan worden gemaakt. “Kerststallen, Sinterklazen, pietjes. Wol is een warm, natuurlijk materiaal. Het geeft warmte, maar is tegelijkertijd ook heel eigenwijs. Het wordt nooit zoals je bedenkt.” Voor meer informatie: www.viltbloem.nl. Meer informatie De poppendokters komen tussen 14.00 en 16.30 uur in het museum. Een bezoek aan de poppendokters zit bij de gewone entreeprijs inbegrepen (€ 1,70 per kind en € 3,20 per volwassene). Deelname aan de workshop engeltje maken kost € 7,50 per kind, inclusief materiaal en entree tot het museum. Een begeleider mag gratis mee. Voor de workshop moet je je wel even van tevoren opgeven. Er vinden drie workshoprondes plaats, de eerste om 14.00 uur, de tweede om 15.00 uur en de derde om 16.00 uur. Je kunt je aanmelden door een mailtje te sturen naar Anja Elst via [email protected].

Collage plein 7

Tijdens het festival Plein 7 hebben verschillende bezoekers - jong en oud - gewerkt aan een collage van het Tongerloplein. Elke deelnemer kreeg een kleurplaat met daarop een stukje van een gebouw. Zo werden de Sint-Janskerk, schouwburg De Kring en het Tongerlohuys voorzien van kekke kleurtjes. Kunstenares Heleen Bastiaensen maakte er een geheel van: een prachtige collage. Voor meer informatie over Heleen: www.heleenbastiaensen.com.

Favoriet Bekende en onbekende Roosendalers met hun favoriete voorwerp, gefotografeerd door Aad Meijer. Jan Jongmans kiest voor ‘zijn’ straatbord. Veertig jaar lang, tussen 1963 en 2003, werkte hij bij Philips Roosendaal. Als tuinman kwam hij overal. Bij zijn pensionering werd in de tuin een pad naar hem vernoemd met een officieel bord: het Jan Jongsmanspad. Gezien de naderende ontmanteling van de fabriek nam hij het bord mee naar huis. Nu prijkt het in zijn tuin. Dat Philips Roosendaal verlaat gaat hem aan zijn hart. En velen die het ‘pad’ bij Philips gewerkt hebben. Het vertrek van Philips gaat Jan Jongmans aan zijn hart. Foto: Aad Meijer.

Groen van toen Het Roosendaalse gemeentearchief, het Bergse Historisch Centrum Het Markiezenhof, het Regionaal Archief West-Brabant en het Stadsarchief Breda brengen dit jaar gezamenlijk workshops en een lezingenserie. Het thema is Groen van Toen. De lezingen en workshops vinden plaats in de periode tussen oktober 2012 en mei 2013 op verschillende locaties in de regio. De lezingenserie is mogelijk gemaakt door de Mastboom Brosens Stichting in Oud-Gastel. Kijkt u voor een overzicht op de website van het gemeentearchief: www.gemeentearchiefroosendaal.nl.

Foto Firma A.M. Bruglemans.

Demonstraties kantklossen in het museum Mutsen, in alle soorten en maten. Vroeger behoorden ze tot de standaard vrouwen outfit, nu horen ze in het museum thuis. Museum Tongerlohuys heeft dan ook een uitgebreide collectie (West-Brabantse) mutsen. De meeste zijn gemaakt met oude technieken, zoals kloskant en Lierse kant. Hoe kantklossen precies in zijn werk gaat, kunt u bekijken tijdens de demonstraties kantklossen, die op de zondagen 18 november en 13 januari in het museum worden gegeven. Drie leden van de Roosendaalse kantklosclub laten zien waar ze mee bezig zijn en u mag het ook zelf eens proberen. De club heeft geen naam, maar bestaat toch zeker 27 jaar. De leden komen elke twee weken bijeen in wijkhuis Fatima. “Je kunt alles klossen”, stelt José Musters. “Heel traditioneel, kleedjes, lopers, maar ook heel modern en kunstzinnig in 3D. Sommigen gebruiken zelfs metaaldraad. Kantklossen is zeer arbeidsintensief. Op de club wordt vooral traditioneel kant gemaakt. Tijdens de demonstratie laten we Torchon kloswerk zien. Torchon kloswerk komt uit Frankrijk. Torchon betekent vaatdoek of poetslap in het Frans. Het wordt ook wel bedelaarskant genoemd. Dit omdat het van goedkoop linnen werd gemaakt en men er weinig waardering voor had. Aan de West-Brabantse mutsen werd vaak Mechelse en Beverse kloskant bevestigd. Elke NoordBelgische plaats had wel een eigen techniek en dit is er één van.” Een lid van de vereniging, Yvonne Maatjens, houdt zich negen jaar bezig met Lierse kant. Het soort kant waar veel mutsen in het museum van zijn gemaakt. Binnen het kantkloswereldje blijkt dat een aparte tak van sport te zijn: “Bij Lierse kant werk je op tule met een soort haaknaald. Je gebruikt patronen die soms al honderden jaren oud zijn en van generatie op generatie worden doorgegeven. Je krijgt deze patronen niet zomaar, je moet ze echt verdienen.” Volgens de klosters kan iedereen het leren: “Als je tot vier kunt tellen, is dat genoeg.” Wie meer wil weten over kantklossen, raden ze aan om op de website van de Landelijke Organisatie Kant Kunst te kijken: www.lokk.nl.

Een mutsenmaakster, een zo goed als uitgestorven beroep!

Sociale media Steeds meer mensen volgen ons op de sociale media. U vindt museum en archief op twitter, facebook, youtube, flickr en het archief voortaan ook op pinterest.

Rondleidingen depot Op de tentoonstelling Nog Nooit Vertoond! kunt u zien hoeveel bijzondere stukken Roosendaalse erfgoed museum en archief in huis hebben. Wilt u weten hoe die stukken precies bewaard worden, neem dan een uniek kijkje achter de schermen. Op drie dagen verzorgt gemeentearchivaris Joss Hopstaken een rondleiding door de depots van het archief. De depots zijn normaalgesproken niet toegankelijk voor bezoekers. Hij laat u de grootste archiefschatten zien en vertelt u alles over inktvraat, zegels en zilvervisjes. De rondleidingen vinden plaats op woensdag 14 november om 14.00 uur, op donderdag 13 december om 16.00 uur en op dinsdag 15 januari om 20.00 uur in het gemeentearchief op de Markt 35. De kosten bedragen € 5,- per persoon, inclusief entree tot het museum. Vooraf opgeven is noodzakelijk. U kunt zich aanmelden via het secretariaat van het archief, telefoon 0165-579500 of [email protected].

Grenzeloze genealogie De afdeling genealogie van de Koninklijke Heemkundige Kring van Essen bestaat dit jaar 25 jaar en viert dat met de uitgave van de publicatie Grenzeloze Genealogie. In maar liefst vierhonderd pagina's worden diverse families uit de omgeving van Essen, Nispen en Roosendaal beschreven. Een must voor iedereen in Antwerpen en Noord-Brabant die zich met familieonderzoek bezighoudt. Bijzonder is de vondst van een stamboom, die al in 1642 werd opgemaakt. Verder is er in deze publicatie aandacht voor de roots van de schilder Jacob Jordaens, de familie Jacobs, de oorsprong van de familie Nuijten en de kwartierstaat van de 103-jarige Martien van Pul, wiens voorouders tot in de middeleeuwen konden worden nageplozen. Het boek wordt op 25 november gepresenteerd, maar u kunt tot 1 november voorintekenen. Dan betaalt u geen € 34,90, maar slechts € 29,90. Op de website van het archief vindt u meer informatie over de wijze van betaling.

Vrienden van Museum Tongerlohuys Jammer, Vrienden, dat we op zaterdag 27 oktober j.l. niet onze beoogde uitstap naar Dordrecht konden maken. Het zou een bijzonder informatieve dag zijn geworden, maar helaas was het aantal aanmeldingen zo klein, dat we het niet verantwoord achtten om de uitstap door te laten gaan. Jammer voor iedereen. Juist op een moment dat we de steun van onze Vrienden zo goed kunnen gebruiken. Want zoals u uit de pers heeft begrepen duurt de onzekerheid rondom de toekomst van ons museum Tongerlohuys opnieuw maanden voort. Er zijn genoeg goede plannen om in ons museum meer activiteiten te laten plaatsvinden, waardoor het voor iedereen meer betekenis krijgt. En er zijn plannen om het te gaan koppelen aan de schouwburg, waardoor de publieksvriendelijkheid bij entree en balie sterk kan worden verbeterd en het museum u als bezoeker meer faciliteiten kan bieden. Er is dringend behoefte aan ondersteuning van deze ideeën, zodat wij ze breed kunnen uitdragen. Dus doen wij opnieuw een beroep op uw medewerking en bijdragen. Kom in elk geval massaal naar de tentoonstelling Nog Nooit Vertoond!, een bijzonder leuke expositie, die op prettige wijze onbekende zaken „heeft uitgepakt‟. Geeft weer eens aan waarin een klein museum groot kan zijn. En met uw steun hopelijk kan blijven. Het bestuur van de Vriendenstichting

Nieuw op de site De laatste tijd zijn de volgende toegangen van archieven op de site gezet. • Archief 496: Stichting Keerpunt, 1991-2010. Schenking. Het is een klein archief bestaande uit slechts één archiefdoos, maar de nieuwsbrieven zijn helemaal compleet; zo kunnen we de activiteiten van de stichting goed volgen. • Archief 342: RSC Alliance, 1924-1993. In bruikleen. • Archief 493: Bedrijfsarchief van de firma F. Smits en Zoon, grof- en hoefsmederij, ijzeren smeedwerken, met familiebescheiden, 1891-2004. Schenking. • Archief 319: Stichting Carnaval Roosendaal, 1964-1993. Schenking. • Archief 410/Aanwinsten: 544-547. Schenking. 544. Dagboek bijgehouden door Johannes Bernardus Hontelez, hoofd van de R.K. school St. Joseph aan de Burgerhoutsestraat 25 te Roosendaal, september 1929-juni 1942. Eén deel. Dit dagboek beschrijft hoofdzakelijk de gang van zaken op school met vermelding van namen van onderwijzend personeel en leerlingen. Verder werd tot 1950 bijgehouden hoeveel en welke leerlingen naar het vervolgonderwijs gingen. 545. Losse stukken uit het dagboek bijgehouden door Johannes Bernardus Hontelez m.b.t. de R.K. school St. Joseph, augustus 1941-september 1944. Met een levensverzekeringpolis op naam van zijn vrouw Lucia Aarts, 1899. 1 omslag 546. Bloemlezing uit de gedichten van Nicolaas Beets, Amsterdam 1880. Met op het schutblad in inkt geschreven J.B. Hontele, Gilze en met een naamstempel J.B. Hontelez, onderwijzer. 1 deeltje 547. Vloeiblad van de coöperatieve fabriek van melkproducten “Het Anker” in Roosendaal, z.j. 1 stuk 548-549. Schenking, 2010. 548. Handboekje voor de katholieke moeder, Kevelaar 1925. Eén deel 549. Diverse bidprentjes, één pakje.

550-556. Stukken uit de erfenis van Mevrouw E.C. Notenboom (geboren 12 juli 1933, overleden 13 november 2009), over de periode van ca. 1931 – ca. 2009. Schenking. In november kreeg het gemeentearchief bij legaat de genealogische aantekeningen van mevrouw Notenboom uit Bergen op Zoom. Het betreft de Roosendaalse tak van het geslacht Notenboom. 557. Schetsboekjes door mr. C.W. Moorrees (1801-1867). Aankoop. Twee schetsboekjes door mr. C.W. Moorrees (1801-1867) met respectievelijk 25 en 68 bladen, bevattende voornamelijk potloodschetsen waaronder een 'Roosendaal van den Hoofdwacht te zien, 16 maart 1831' en een tekening van een paard met de vermelding 'te Roosendaal‟, c. 1835. Twee katernen. •

Magazijnlijst West-Brabants Operakoor, 1947-2008. Schenking.

Agenda tentoonstelling Nog Nooit Vertoond! t/m 3 februari Tentoonstelling Nog Nooit Vertoond! Zaterdag 3 november Poppendokter en kinderworkshop feetje maken door de Viltbloem Donderdag 8 november Lezing verdronken dorpen door Sjoerd Kleuving. Woensdag 14 november Rondleiding door de depots Zondag 18 november Demonstratie kantklossen Zaterdag 24 november Kunst in Beweging Zaterdag 1 december Sinterklaas tussen 14.00 en 16.00 uur Zaterdag 8 december Laat je fotograferen in een oude arrenslee in kerstdecor Zondag 9 december Optreden van Kommer en Kwel 15.00 uur Woensdag 12 december Laat je fotograferen in een oude arrenslee in kerstdecor Donderdag 13 december Rondleiding door depots Zondag 13 januari Demonstratie kantklossen

Dinsdag 15 januari Rondleiding door de depots Zaterdag 2 februari Taxatiedag Zeeuws veilinghuis Doorlopende filmvertoningen t/m 6 november De toren van Nispen, Dekkers Bouwbedrijf 1958 7 november t/m 13 november RBC kampioen tweede divisie door Jan Sturm, 1957 14 november t/m 27 november Convict Flitsen/Zusters Franciscanessen klooster Maridal 28 november t/m 5 december Sinterklaas in Roosendaal 6 december t/m 18 december Familie 19 december t/m 1 januari Winter 2 januari t/m 8 januari Het DNA van Roosendaal door Hans Lips, 2006 9 januari t/m 23 januari Brabantse Revue 24 januari t/m 2 februari Carnaval Voor uitgebreide informatie: www.tongerlohuys.nl

Adressen en openingstijden Museum: Molenstraat 2, 4701 JS Roosendaal, 0165-536916, www.tongerlohuys.nl Archief: Markt 35, 4701 PB, Roosendaal, 0165-579500, www.gemeentearchiefroosendaal.nl Openingstijden Museum dinsdag t/m zondag van 14.00 tot 17.00 uur. gesloten Het museum is op Eerste kerstdag en op 1 januari gesloten. Openingstijden Archief studiezaal dinsdag: 13.00-21.00 uur woensdag en donderdag: 09.00-17.00 uur balie maandag, woensdag en donderdag: 09.00-17.00 uur, dinsdag: 9.00-21.00 uur, vrijdag: 9.00-12.00 uur

gesloten Het gebouw Markt 35 is iedere vrijdagmiddag gesloten. Van maandag 24 december t/m 31 december is het gemeentearchief gesloten.

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van Gemeentearchief Roosendaal en Museum Tongerlohuys, november 2012. Tekst: Nicole de Boer en Albert Hoekstra. Opmaak: Cobi Golterman. Foto‟s tenzij anders vermeld: E.A. de Rooij.