Fort Liefkenshoek EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN

© Yves Adams – Copyright Provincie West-Vlaanderen

1STE graad

Fort Liefkenshoek EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN Over forten bouwen, bijzondere schapen, lieve soldaten en gevaarlijk water

Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs en de derde kleuterklas

Eline Deckers, Stijn Janssens, Peggy van der Heyden

© 2013

© Yves Adams

Zicht op de Schelde en Fort Liefkenshoek onderschrift

Colofon Het educatief pakket Fort Liefkenshoek - 1e graad “Een thuis voor soldaten en schapen” is een uitgave van de Gemeente Beveren. Teksten en uitwerking: Eline Deckers, Stijn Janssens, Peggy van der Heyden Eindredactie: Carine Goossens en Bart De Bruyne Vormgeving: Collectief SAKADO (Antwerpen) De gemeente Beveren heeft waar nodig en voor zover mogelijk de vereiste rechten op het beeldmateriaal verkregen. Instellingen en / of personen die toch menen dat hun rechten zijn geschonden, kunnen contact opnemen met het gemeentebestuur via [email protected]. Wettelijk depot: 2013/2701/01 Gemeente Beveren - Stationsstraat 2 - 9120 Beveren.

Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs

FORT LIEFKENSHOEK EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN

2

Woord voor af F

ort Liefkenshoek is een zestiende-eeuws verdedigingswerk op de linkeroever van de Schelde. Samen met het tweelingfort Lillo op rechteroever beheerste het vanaf 1579 de stroom en moest het Antwerpen beschermen tegen het oprukkende Spaanse leger. Dat mislukte jammerlijk waardoor Fort Liefkenshoek meer dan tweehonderd jaar Noord-Nederlands grondgebied werd in de Zuidelijke Nederlanden.

De gemeente Beveren kocht dit monument van Europees formaat aan in 1980 en koesterde sedertdien de stille droom om het een nieuwe, maatschappelijk relevante, bestemming te geven. In de loop van de jaren 2000 kregen deze plannen concreet vorm. De gemeente Beveren liet de hoofdgebouwen – de kat en het officiersgebouw – grondig restaureren. Dankzij een gecombineerde financiële inspanning van Europa (Interreg III), Toerisme Vlaanderen, de provincie Oost-Vlaanderen en de gemeente Beveren kon Fort Liefkenshoek in september 2007 de deuren van een bezoekerscentrum openen, ingericht in de vier laatste zalen van de kat. Tegelijk maakte men werk van een nagelnieuw onthaalpunt en van de inrichting van de buitensite: een wandelpad op de dijkkruin, zitbanken, aangepaste toegangen voor andersvaliden, periscopen aan de uitkijktoren, bewegwijzering … Vijf jaar later slaagde de gemeente erin om de thematiek van het bezoekerscentrum te vertalen naar interactieve en uitdagende applicaties, verhalen en spelconsoles voor alle jongeren van 7 tot 77 jaar. Hiermee werd een prikkelend en boeiend belevingscentrum ingericht dat de resterende acht zalen van de kat invult. Dit belevingscentrum sluit niet alleen naadloos aan op het bezoekerscentrum, maar verrijkt vooral het aanbod wereldoriëntatie voor het basisonderwijs. Om zowel de leerkrachten als de leerlingen te begeleiden in hun voorbereiding en hun naverwerking van een bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek, werkte een ploeg vrijwillige leerkrachten van het gemeentelijk basisonderwijs Beveren een educatief pakket uit voor de drie graden van het basisonderwijs. Voor de ontwikkeling van de drie pakketten is vertrokken vanuit de eindtermen, waarnaar voor elke les wordt verwezen. De doelstellingen en de inhoud van de pakketten zijn dan weer sterk geïnspireerd door de bewogen maatschappelijke rol die het fort in de loop van zijn bestaan heeft gespeeld. De gebruikte methodieken proberen de leerlingen voortdurend aan te zetten tot zelfwerkzaamheid en het nemen van eigen initiatieven. Het deel voor de eerste graad en de derde kleuterklas (in Nederland groepen 3 en 4 en groep 2) ligt hier voor u. Wij hopen van harte dat u deze lesvoorbereidingen en -naverwerkingen ten volle kunt inzetten in uw klas en dat uw leerlingen zullen genieten van een onvergetelijk bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek!



3

Voor de leerkr acht Het educatief pakket ‘Fort Liefkenshoek, een thuis voor soldaten en schapen’ voor de eerste graad van het basisonderwijs en de derde kleuterklas (dit komt overeen met groepen 3 en 4 en groep 2 in Nederland) bevat twee delen. Het eerste deel bundelt negen uitgewerkte activiteiten, die ook kunnen worden gegeven in de derde kleuterklas en worden aangewend als integratiemoment voor de derde kleuterklas in de eerste klas. Behalve de eindtermen zijn voor iedere activiteit de ontwikkelingsdoelen opgenomen. De activiteiten zijn speels opgevat en linken met de dagelijkse leefwereld van de leerlingen en de kleuters. Deel II is specifiek uitgewerkt voor de leerlingen van de eerste twee klassen van de basisschool. In de eerste les wordt proefondervindelijk bepaald van welk materiaal een fort moet worden gebouwd. In de tweede les wordt de rol van het water behandeld. De bijhorende werkmaterialen, werkblaadjes en informatiefiches voor de leerkrachten zijn te downloaden via de website van Fort Liefkenshoek, www.fortliefkenshoek.be.

Deel 1 activiteit I

Bouw een fort................................................................................................. 7

Het basismateriaal voor deze activiteit is een bouwpakket met transparanten van Fort Liefkenshoek om het fort mee te bouwen. De leerlingen kunnen met losse elementen spelen en zelf een fort opbouwen. Aan de hand van de transparanten wordt nadien aan het bord de opbouw van het fort geïllustreerd. Wiskunde (meetkunde), wereldoriëntatie (ruimte, techniek)

activiteit 2

Wat hoort samen? ....................................................................................... 9

Na het bezoek met de leerlingen aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek willen we in deze les de geschiedenis van het fort op een eenvoudige chronologische manier opbouwen. Zo verwerven de leerlingen inzicht in het belang van de rol van het fort Liefkenshoek in de ontstaansgeschiedenis van het koninkrijk Nederland en het koninkrijk België. Werken met een tijdsband is hier onontbeerlijk. Deze les duurt ongeveer 50 minuten.

ACTIVITEIT 3

Speuren naar fortdetails .................................................................... 11

Fotozoektocht in het fort met plattegrond. De kinderen krijgen aan het begin van het bezoek een plattegrond van het fort. Daarnaast krijgen ze een aparte bundel met detailfoto’s die ze moeten opsporen in de zalen van de kat. De leerlingen noteren het nummer van de zaal waarin ze het detail hebben gevonden en verkrijgen op die manier een code die ze aan het einde van de zoektocht of in de klas kunnen invullen in het vakje naast de foto. ICT, muzische vorming (beeld)



4

voor de leerkracht ACTIVITEIT 4

Luisteren naar muziek ............................................................................ 13

De leerlingen beluisteren tweehonderd jaar oude pianomuziek en bewegen op de klanken. Muzische vorming (muziek, beweging, attitudes)

ACTIVITEIT 5

Een schapenbroche maken ................................................................. 15

De leerlingen en de kleuters maken een broche van vilt (gemaakt op basis van schapenwol). Deze broche kan gebruikt worden als geschenkje voor Moederdag. Muzische vorming (beeldopvoeding), wereldoriëntatie (techniek)

ACTIVITEIT 6

Het schaap van Fort Liefkenshoek ............................................... 16

De leerlingen luisteren aandachtig naar het gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’. Aan de hand van het gedicht maken de kinderen een tableau vivant. Ze kruipen in de huid van een van de personages en mogen hiervoor zelf attributen meebrengen of er gebruiken uit de klas. Muzische vorming (drama)

ACTIVITEIT 7

Het schaap van Liefkenshoek ............................................................. 17

De kinderen luisteren aandachtig naar het gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’. Na het luisterfragment krijgen ze per groep (+/- 4 lln) een bundeltje met prenten over het gedicht. De kinderen overleggen met elkaar en zetten de prenten in de juiste volgorde. Nadien vertellen ze, met behulp van de prenten, het gedicht in eigen woorden na. Taal (luisteren, lezen)

ACTIVITEIT 8

Een schaap en een herder in de klas ............................................ 19

Er wordt een schaapherder - en een schaap! - in de klas uitgenodigd. De kinderen bereiden samen een interview voor. Ze leren op voorhand een vraag uit het hoofd. Het interview wordt opgenomen en nadien kunnen de kinderen dit opnieuw bekijken. Taal (spreken), muzische vorming (media)

ACTIVITEIT 9

Eten als een soldaat .............................................................................. 22

Aan de hand van twee recepten met stappenplan bereiden de leerlingen een fortmaaltijd. Ze maken erwtensoep met spekjes en gortepap. Zo kunnen ze proeven van stevige soldatenkost! Wereldoriëntatie (mens, hygiëne)



5

Deel II ii DEEL LES I

Fortenbouwsels................................................................................................. p. 23

Deze les is bestemd als naverwerking in de klas voor de eerste graad (groepen 3 en 4), dus na het bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek. Aan de hand van het bouwpakket van Fort Liefkenshoek dat beschikbaar staat op de website en vier verschillende materialen wordt het gebouw nagebouwd. Proefnemingen met de verschillende materialen moeten definitief uitwijzen welk materiaal het meest geschikt is om een fort te bouwen! LES II

Water: vriend of vijand................................................................................. p. 27

Ook deze les is een naverwerking. Ze volgt op de vorige les, Fortenbouwsels, en kan dus ook pas worden gegeven na een bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek. In de les worden de positieve en negatieve eigenschappen van het water onderzocht.

© Ludo Goossens

TIPS VOOR LESSEN FLORA EN FAUNA..................................................................................p. 29

rugstreeppad



6

Deel I

activiteit 1

DEEL I ACTIVITEIT 1

BOUW EEN FORT

ONDERWERP Het uitgangspunt van deze activiteit is een bouwpakket met transparanten van Fort Liefkenshoek om het fort mee te bouwen. De leerlingen kunnen met de losse elementen spelen en er zelf een fort mee bouwen. Aan de hand van de transparanten wordt nadien aan het bord de opbouw van het fort geïllustreerd. Wiskunde, wereldoriëntatie (ruimte, techniek)

LESMATERIAAL ❏❏ Een houten bouwpakket (in Fort Liefkenshoek aanwezig en te reserveren). ❏❏ Een kartonnen bouwpakket (apart te downloaden). ❏❏ Prentenset met bouwfases op transparanten (apart te downloaden).

ONTWIKKELINGSDOELEN WI 3.1. De kleuters kunnen handelend, in concrete situaties de begrippen “in, op, boven, onder, naast, voor, achter, eerste, laatste, tussen, schuin, op elkaar, ver weg, dichtbij, binnen, buiten, omhoog en omlaag” in hun juiste betekenis gebruiken. WO 2.6. De kleuters kunnen een eenvoudig technisch systeem maken, al dan niet aan de hand van een stappenplan.



7

EINDTERMEN Wiskunde-Meetkunde 3.7. De leerlingen zijn in staat zich ruimtelijk te oriënteren op basis van plattegronden, kaarten, foto’s en gegevens over afstand en richting. De leerlingen zijn in staat zich in de ruimte mentaal te verplaatsen en te verwoorden wat ze dan zien.

Wereldoriëntatie –Techniek 2.1. De leerlingen kunnen van technische systemen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen of grondstoffen ze gemaakt zijn. 2.2. De leerlingen kunnen specifieke functies van onderdelen bij eenvoudige technische systemen onderzoeken door middel van hanteren, monteren of demonteren. 2.13. De leerlingen kunnen een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren.

LESVERLOOP Als verwerking na het bouwen van Fort Liefkenshoek, geeft de leerkracht een lesje over de opbouw en de ligging van het fort. We maken dit visueel met een prentenset gedrukt op transparanten. Door de transparanten op het grondplan van het fort en op elkaar te leggen, kunnen de leerlingen de opbouw van het fort duidelijk zien en volgen. (apart te downloaden)

BOUWPAKKET VOOR HET FORT LIEFKENSHOEK (apart te downloaden)

Bij het bouwpakket zitten ook figuurtjes waarmee de leerlingen kunnen spelen. De leerlingen kunnen deze inkleuren. TIP: Laat de gebouwen en de figuurtjes uitknippen en vouwen door de leerlingen van de derde graad!

A

lijmstrook

B

C



8

Deel I

ACTIVITEIT 2

activiteit 2

WAT HOORT SAMEN?

ONDERWERP Dankzij een kwartetspel dat inhoudelijk refereert aan het verleden van Fort Liefkenshoek, dienen de leerlingen en de kleuters gelijkaardige beelden met elkaar in verband te brengen. De leerlingen en de kleuters oefenen de visuele waarneming en de geheugenontwikkeling. ICT

LESMATERIAAL ❏❏ Een of meerdere computers in de klas. ❏❏ Een digitaal kwartetspel (apart te downloaden).

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 1.1. De kleuters kunnen visuele waarneming en beeldend geheugen versterken en vergroten door beeldelementen te herkennen.

EINDTERMEN

broo jonkvrouw

ICT

er wat

1. De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. 2. De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving.

LESVERLOOP ❏❏ Activiteit voor hoekenwerk jonkvrouw broo d

KWARTETSPEL

er wat

(apart te downloaden)



9

d

ACTIVITEIT 3

SPEUREN NA AR DETAILS

ONDERWERP Fotozoektocht in het fort met plattegrond. De kinderen krijgen aan het begin van het bezoek een plattegrond van het fort. Daarnaast krijgen ze een aparte bundel met detailfoto’s die ze moeten opsporen in de zalen van de kat. De leerlingen noteren de letter van elke foto op het invulblad. Die letters vormen samen een woord dat verwijst naar de puzzel die op de achterkant van de prenten staat. ICT, muzische vorming (beeld)

MATERIAAL ❏❏ Een plattegrond van Fort Liefkenshoek (apart te downloaden). ❏❏ Een bundel detailfoto’s uit alle zalen van de kat (apart te downloaden).

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 1.1. De kleuters kunnen visuele waarneming en beeldend geheugen versterken en vergroten door beeldelementen te herkennen.

EINDTERMEN Muzische vorming-Beeld 1.3. De leerlingen kunnen beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan.

LESVERLOOP Deze activiteit kan op meerdere momenten worden gegeven: 1. In de klas, als inleidende activiteit op een bezoek aan Fort Liefkenshoek. Vooral de fotobundel wordt bekeken en besproken. 2. Als doe-activiteit tijdens het bezoek aan Fort Liefkenshoek. 3. In de klas, als naverwerking na een bezoek aan Fort Liefkenshoek.



10

Deel I

activiteit 3

PLATTEGROND VAN DE SITE EN DE KAT

oplossing: 3 1 2 4 5 1 8 7 1

NR 12 NR 10

foto 9

5

NR

foto 6 foto 2

foto 3

NR 1

NR

2

3

foto 1

NR

foto 4

4

NR

foto 6

NR 6

foto 5

foto 8

NR 7

NR

8

foto 7

NR

9

NR

11



11

BUNDEL DETAILFOTO’S VAN HET BELEVINGSCENTRUM LIEFKENSHOEK

Deze bundel met foto’s is apart te downloaden

foto 1

foto 2

foto 3

foto 4

foto 5

foto 6

foto 7

foto 8

foto 9



12

Deel I

ACTIVITEIT 4

activiteit 4

LUISTER NA AR MUZIEK

ONDERWERP De leerlingen beluisteren tweehonderd jaar oude pianomuziek en bewegen op deze klanken. Muzische vorming (muziek, beweging, attitudes)

LESMATERIAAL ❏❏ wit tekenpapier ❏❏ kleurpotloden

❏❏ een grote ruimte ❏❏ muziekstuk: Military March N° 1 in D major van Franz Schubert (1797-1828)

ßß op piano te beluisteren op http://www.youtube.com/watch?v=CYNsz4xW-qs ❏❏ of voor symfonisch orkest op: ßß http://www.youtube.com/watch?v=Cf1zSz4QN6A.

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 4.1. De kleuters kunnen spontaan meebewegen op muziek.

EINDTERMEN Muzische vorming (muziek) 2.1. De leerlingen kunnen muziek beluisteren en ervaren, muzikale impressies opdoen uit de geluidsomgeving met aandacht voor enkele kenmerken van de muziek: klankeigenschap, functie/gebruikssituatie. 2.3. De leerlingen kunnen openstaan voor hedendaagse muziek, muziek uit andere tijden, andere landen en culturen.

Muzische vorming (beweging) 4.1. De leerlingen kunnen genieten van lichaamstaal, beweging en dans.

Muzische vorming (attitudes) 6.3. De leerlingen kunnen genieten van het muzisch handelen waardoor hun expressiemogelijkheden verruimen. 6.4. De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen tonen. 6.5. De leerlingen kunnen respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot eigen en andere culturen. Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs


13

© shutterstock

LESVERLOOP

Inleiding De kinderen beluisteren het muziekstuk aandachtig. Dit doen ze door hun hoofd op de bank te leggen of ergens in de grote ruimte op de grond te liggen. Ze sluiten hun ogen terwijl ze luisteren. Franz Schubert

Kringgesprek Er volgt een kringgesprek over de bevindingen van de kinderen bij het horen van dit muziekfragment. Volgende vragen kunnen het gesprek op gang trekken:

❏❏ Vond je dit mooie muziek? Waarom wel/niet? ❏❏ Waar dacht je aan bij het horen van deze muziek? ❏❏ Welk gevoel krijg je bij het horen van deze muziek? Word je er blij/bang/verdrietig van?

Bewegen op muziek De kinderen verspreiden zich over de ruimte. De muziek wordt opnieuw gestart. Bij rustige/stille passages maken de kinderen zich heel klein. Als de muziek luider klinkt, gaan ze met grote passen door de ruimte. Ze mogen hier ook marcheren als een soldaat in het leger.

Tekening maken De kinderen krijgen een wit tekenblad en maken een tekening over wat zij zich bij de muziek voorstellen. Ondertussen beluisteren ze het stuk opnieuw.



14

Deel I

ACTIVITEIT 5

activiteit 5

EEN SCHAPENBROCHE MAKEN

ONDERWERP De leerlingen en de kleuters maken een broche van vilt (gemaakt op basis van schapenwol). Deze broche kan gebruikt worden als geschenkje voor Moederdag. Muzische vorming (beeldopvoeding), wereldoriëntatie (techniek)

LESMATERIAAL ❏❏ noppenfolie (bescherm-/verpakkingsmateriaal) ❏❏ een stuk zeep ❏❏ een pak vilt, 100 % wol ❏❏ een teiltje met warm water ❏❏ een handdoek

❏❏ een priknaald ❏❏ een natuurspons ❏❏ een brochespeld ❏❏ lijm ❏❏ stappenplan (apart te downloaden)

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 1.2. De kleuters kunnen materiaalgevoeligheid ontwikkelen door exploreren en experimenteren. WO 2.6. De kleuters kunnen een eenvoudig technisch systeem maken, al dan niet aan de hand van een stappenplan. MV 1.5. De kleuters kunnen impressies uiten in een persoonlijke, authentieke creatie en plezier scheppen in het zoeken en vinden.

EINDTERMEN Muzische vorming (beeld) 1.3. De leerlingen kunnen beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan.

Wereldoriëntatie (techniek) 2.13. De leerlingen kunnen een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren.

LESVERLOOP Het lesverloop wordt opgebouwd volgens het stappenplan.



15

ACTIVITEIT 6

HET SCHA AP VAN FORT LIEFKENSHOEK - 1 ONDERWERP De leerlingen luisteren aandachtig naar het gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’. Aan de hand van het gedicht maken de kinderen een tableau vivant. Ze kruipen in de huid van een personage en mogen hiervoor zelf attributen meebrengen of er gebruiken uit de klas. Muzische vorming (drama)

LESMATERIAAL ❏❏ gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’ (apart te downloaden) ❏❏ attributen voor de verschillende personages (zelf meegebracht of uit de klas).

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 3.2. De kleuters kunnen zich inleven in personages en dingen uit de omgeving en deze uitbeelden.

EINDTERMEN Muzische vorming(drama) 3.3. De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling, schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven.

LESVERLOOP De leerlingen luisteren aandachtig naar het gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’. Aan de hand van het gedicht maken de kinderen een tableau vivant. Ze kruipen in de huid van een personage en mogen hiervoor zelf attributen meebrengen of er gebruiken uit de klas. Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs


16

Deel I

ACTIVITEIT 7

activiteit 7

HET SCHA AP VAN FORT LIEFKENSHOEK - 2

ONDERWERP De kinderen luisteren aandachtig naar het gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’. Na het luisterfragment krijgen ze per groep (van ongeveer 4 leerlingen) een bundeltje met prenten over het gedicht. De kinderen overleggen met elkaar en zetten de prenten in de juiste volgorde. Nadien vertellen ze, met behulp van de prenten, het gedicht in eigen woorden na. Taal (luisteren ,lezen)

LESMATERIAAL ❏❏ Gedicht ‘Het schaap van Fort Liefkenshoek’, apart te downloaden ❏❏ Prentenset van het gedicht, apart te downloaden

ONTWIKKELINGSDOELEN MV 5.3. De kleuters kunnen de volgorde van een reeks voorwerpen, prenten, beelden vaststellen, veranderen, schikken en er een nieuw verhaal rond vertellen.

EINDTERMEN Nederlands(luisteren) 1.5. De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren) de informatie op een persoonlijke en overzichtelijke wijze ordenen bij een uiteenzetting of instructie van de leerkracht.

Nederlands(lezen) 3.5. De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren) de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedieën.

LESVERLOOP Inleiding ❏❏ De leerkracht laat de prenten in willekeurige volgorde bespreken. ❏❏ Hierna volgt een kort kringgesprek: ‘Waarover zou dit verhaal gaan?’ Kern ❏❏ De leerkracht draagt het gedicht voor met ondersteuning van de prenten. ❏❏ De leerkracht draagt het gedicht voor en de kinderen zoeken er de juiste prenten bij. Slot ❏❏ De kinderen ordenen de prenten chronologisch en evalueren aan de hand van het vers. Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs


17

HET SCHA AP VAN LIEFKENSHOEK Peggy van der Heyden

Het schaap van Liefkenshoek had een verschrikkelijke dag. Ze kon het echt niet hebben, dat iemand haar zo zag. De herder had die morgen, haar lijfje kaal geschoren. En nergens stond nog wol, van haar staart tot aan haar oren. Achter een klein struikje zat schaapje hard te blaten. Tot ze plotseling schrok van twee fortsoldaten. Ze vroegen aan het beestje, wat dat lawaai toch was. Moest ze niet gaan grazen met haar vriendjes in het gras? Maar schaapje zei : “O neen, mijn wol is veel te kort! Ik kan toch niet gaan wandelen in mijn blootje langs het fort.” De soldaten keken rond en dachten even na. “Geen paniek klein schaapje, wij helpen je weldra.” En zo staat nu heel vrolijk op de dijk van Liefkenshoek. Een heel gelukkig schaapje, met een soldatenjas … en een soldatenbroek!



18

Deel I

ACTIVITEIT 8

activiteit 8

DE SCHA APHERDER IN DE KLAS

ONDERWERP Er wordt een schaapherder - en een schaap! - in de klas uitgenodigd. De kinderen bereiden samen in de klas een interview voor. Ze leren op voorhand een vraag uit het hoofd. Het interview wordt opgenomen en nadien kunnen de kinderen dit opnieuw bekijken. Taal (spreken), muzische vorming (media)

LESMATERIAAL ❏❏ schaapherder met schaap om te scheren in de klas. ❏❏ in de klas voorbereide vragen voor het interview.

❏❏ filmcamera. ❏❏ een internetverbinding in de klas.

ONTWIKKELINGSDOELEN NL 2.8. De kleuters kunnen zelf vragen stellen aan anderen die de door hen gewenste informatie leveren. MV 5.1. De kleuters kunnen alert omgaan met voor hen bestemde audiovisuele boodschappen.

EINDTERMEN Nederlands (spreken) 2.2. De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beschrijven) het gepaste taalregister hanteren als ze aan iemand om ontbrekende informatie vragen.

Muzische vorming (media) 5.3. De leerlingen kunnen soorten van eenvoudige hedendaagse audiovisuele opnamen en weergavetoestellen (informatiedragers) aanwijzen, benoemen en ze creatief bedienen. 5.4. De leerlingen kunnen een eigen audiovisuele taal gebruiken en het massale audiovisuele aanbod een relativerende plaats toekennen.



19

LESVERLOOP Introductie van de activiteit ❏❏ Een kringgesprek als aankondiging van de activiteit. ❏❏ Opstellen van het interview: elke leerling bedenkt een vraag die hij of zij wil stellen aan de schaapherder bij zijn bezoek aan de klas. ❏❏ De leerkracht noteert voor elk kind zijn/haar persoonlijke vraag. Die wordt, voor de dag van het bezoek, meegegeven naar huis zodat de leerling de vraag kan memoriseren.

Kern ❏❏ Het bezoek van de schaapherder aan de klas wordt gefilmd. ❏❏ Elke leerling stelt zijn/haar vraag.

Verwerking ❏❏ Op een later tijdstip wordt het opgenomen filmpje bekeken en geëvalueerd.



20

ACTIVITEIT 9

ETEN ALS EEN SOLDA AT

ONDERWERP Aan de hand van twee recepten met een stappenplan bereiden de leerlingen een fortmaaltijd. Ze maken erwtensoep met spekjes en gortepap. Zo kunnen ze proeven van stevige - en lekkere? - soldatenkost! Wereldoriëntatie (mens, hygiëne, techniek, tijd)

LESMATERIAAL ❏❏ ingrediënten voor de gortepap: 100 g gekookte vluggort, 1 liter karnemelk, 1 eetlepel kristalsuiker, 1 eetlepel bloem. ❏❏ ingrediënten voor de erwtensoep: 700 g diepvrieserwten, 100 g boter, 2 uien, ½ prei, 1 stengel selder, 2 takjes tijm, 1 blaadje laurier, 5 blaadjes munt, 1 teentje look, 2 l kippenfond of -bouillon, 100 ml room, 100 g gerookt spek. ❏❏ keuken met uitrusting. ❏❏ recepten met stappenplannen voor de bereiding van gortepap en erwtensoep (apart te downloaden).

ONTWIKKELINGSDOELEN WO 5.4. De kleuters kunnen een eenvoudig visueel voorgesteld plan zelfstandig uitvoeren. WO 2.8. De kleuters zijn bereid hygiënisch, veilig en zorgzaam te werken. WO 4.5. De kleuters beseffen dat sommige mensen een andere levenswijze hebben dan zijzelf, als ze geconfronteerd worden met beelden, informatie of mensen uit een andere cultuur of tijd.

EINDTERMEN Wereldoriëntatie (techniek)

deeL i

STaPPEnPlan

2.13. De leerlingen kunnen een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren. 2.16. De leerlingen zijn bereid hygiënisch, nauwkeurig, veilig en zorgzaam te werken.

Wereldoriëntatie (tijd: historische tijd) 5.9. De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders.

aCtiviteit 9

STaPPEnPlan

RECEPT VOOR GORTEPAP RECE PT VOOR

deeL i

2. laat alles mooi aanbakken en stoven.

3. voeg de erwten toe en bak ze even mee. 4. doe de kippen bouillon erbij.

5. Je kan de gortepap warm of koud opdienen in een diep bord of in een kom. 1. vul een klein kommetje met koude karnemelk en voeg er de bloem aan toe. roer goed zodat de bloem oplost in de karnemelk.

2. laat de rest van de karnemelk koken.

Smakelijk!

5. laat alles 20 minuten gaar koken op een matig vuur.

6. mix en passe er de soep door een fijne zeef. 7. Breng op smaak met peper en zout.

staPPen voo van de Cro r de bereiding utons en sPekjes 1. snijd het wit brood in gelijke 2. Bak de spekje blokjes, bak ze 3. Wanneer de karnemelk voeg de suiker en de s in een4.droge in (zonder boter) boter en dep even af. Kruid af met kookt, voeg je er het gekookte gort toe. anti-kleefpan peper. . 3. neem een diep bord. doe mengsel karnemelk-bloem er een grote bord mooi af lepel soep in aan toe. met spekjes en en werk het croutons.

LESVERLOOP

FORT LIEFKENSHOEK EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN FORT LIEFKENSHOEK EEN THUIS VOOR SOLDAT EN

Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs 1

EN SCHAPE N

2

Lessenreeks voor

de eerste graad

De les verloopt op basis van de stappenplannen (apart te downloaden).



21

aCtivite

it 9

ERW TENS OEP met spe kjes

ingrediënten benodigdheden ingrediënt en ❏ 1 l karnemelk ❏ een grote kookpot ❏ 700 g erwte ❏ 1 eetlepel kristalsuiker ❏ een kookvuur n ❏ ❏ 1 eetlepel bloem 100 g boter ❏ 2 uien ❏ 100 g gekookte vluggort ❏ ½ prei ❏ 1 stengel selder ❏ 2 takjes tijm ❏ 1 blaadje laurier ❏ 5 blaadjes munt ❏ 1 teentje look ❏ 2 l kippenboui ❏ 100 ml room llon 1. smelt de ❏ 100 g geroo boter in een kt spek ruime kookpan en ❏ peper en bak daarin de zout gesneden uien, prei en selder samen met de benodigdh tijm, het eden laurierblad, de munt en een teentje look. ❏ grote kookp ot ❏ pan ❏ aardappelm esje ❏ snijplankje ❏ fijne zeef

Smakelijk!

van het basisond

erwijs

Deel I

speelwerkblaadjes

SPEELWERKBLA ADJES VOOR INTEGR ATIEMOMENTEN

DERDE KLEUTERKLAS – EERSTE LEERJA AR apart te downloaden ONTWIKKELINGESDOELEN deeL i

sPeeLwerkbLaadje 4

deeL i

1. Teken de weg tussen de schapen

sPeeLwer

OMCIRKELTE DEKE WOORDEN DIE W EG BEGINNEN MET N DEDE ‘SCH’ VAN SCHA AP TUSS EN DE SCH APEN

kbLa adje

1

LO 1.29. De kleuters kunnen klein-motorische vaardigheden in verschillende situaties met voldoende nauwkeurigheid gedoseerd en ontspannen uitvoeren.

2. Volg het schrijfpatroon LO 1.28. De kleuters tonen een toenemende bedrevenheid in het functioneel aanwenden van klein-motorische vaardigheden. FORT LIEFKENSHOEK EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN FORT LIEFKENSHOEK EEN THUIS VOOR SOLDAT EN

Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs 5

EN SCHAPE N

1

Lessenreeks voor

de eerste graad

van het basisond

erwijs

3. Maak het aantal juist WI 1.4. De kleuters kunnen in concrete situaties rekenhandelingen uitvoeren met betrekking tot aantal en hoeveelheid. Zij kunnen deze handelingen verwoorden door de gepaste begrippen te hanteren (evenveel maken, bijdoen, wegdoen, samentellen, vermeerderen, verminderen, verdelen).

4. “Lees” de woorden en teken het juiste erbij NL 3.3. De kleuters kunnen lettertekens onderscheiden van andere tekens.

5. Omcirkel de woorden die beginnen met de “sch” van schaap NL 5.5. De kleuters stellen zich vragen bij en reflecteren over taal en taalgebruik in concrete situaties: - discrimineren van klanken, woorden.



22

Deel Ii

Les I

DEEL II Les 1

FORT LIEFKENSHOEK:

FORTENBOUWSELS Stijn Janssens

ONDERWERP Deze les is bestemd als naverwerking in de klas voor de eerste graad (groepen 3 en 4), dus na het bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek. Aan de hand van het bouwpakket van Fort Liefkenshoek dat beschikbaar staat op de website en vier verschillende materialen wordt het gebouw nagebouwd. Proefnemingen met de verschillende materialen moeten definitief uitwijzen welk materiaal het meest geschikt is om een fort te bouwen!

LESMATERIAAL ❏❏ Een kist met als inhoud: vier verschillende materialen, namelijk papieren stroken, klei, houten bouwblokken, plastic bouwstenen met eventueel achteraf twee motieven van steen erop, bv. steenverband uit handgehouwen natuursteen en uit industriële steen, zie: ßß http://www.angenent.biz/dissel40/2008_02_01_archive.html ❏❏ ❏❏ ❏❏ ❏❏ ❏❏ ❏❏ ❏❏

het bouwpakket van het fort Liefkenshoek (apart te downloaden). stukjes papier, gedroogde klei, hout en steen (om de kist te vullen). een ventilator. lucifers. een vuurvaste kom. een kom water. twee infofiches voor de leerkracht over de bouw van Fort Liefkenshoek

❏❏ werkblad 1 - Bouwmaterialen (apart te downloaden). ❏❏ woordkaarten (apart te downloaden). Lessenreeks voor de eerste graad van het basisonderwijs


23

EINDTERMEN De leerlingen kunnen 2.5 illustreren dat technische systemen evolueren en verbeteren; 2.8 technische systemen, het technisch proces, hulpmiddelen en keuzen herkennen binnen verschillende toepassingsgebieden van techniek; 5.9 belangstelling tonen voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders; 2.3 onderzoeken hoe het komt dat een zelf gebruikt technisch systeem niet of slecht functioneert; 2.2 specifieke functies van onderdelen bij eenvoudige technische systemen onderzoeken door middel van hanteren, monteren en demonteren; 2.11 ideeën genereren voor een ontwerp van een technisch systeem.

hout

DOELSTELLINGEN Op het einde van de les kunnen de leerlingen ❏❏ de zwaktes en sterktes van verschillende materialen verwoorden; ❏❏ verwoorden waarom het fort uit steen/beton gebouwd is.

klei

LESVERLOOP Vooraf ❏❏ De leerkracht verstopt de kist ergens in de klas, op de speelplaats of in de zandbak. ❏❏ De leerkracht stelt het bouwpakket van Fort Liefkenshoek samen.

Sfeerschepping De leerkracht bespreekt met de leerlingen het bouwmodel van het fort, gemaakt uit karton.

steen

❏❏ Wat zie je allemaal? Waaruit is dit fort gemaakt? ❏❏ Was het echte fort, dat we bezocht hebben, ook gemaakt uit karton? ❏❏ Waarom wel? Waarom niet? Willen jullie zelf ook een fort bouwen? Ik heb een kist verstopt met daarin allerlei materialen die jullie mogen gebruiken. De leerlingen gaan op zoek naar de kist.



24

Deel Ii

Les I

Kern Bouwen met verschillende materialen: ❏❏ De leerkracht stelt de verschillende materialen voor: papier (stroken), klei, houten bouwblokken, plastic bouwstenen. ❏❏ De leerlingen voorspellen de stevigheid, sterktes, zwaktes en mogelijke gevaren. Mogelijke antwoorden: - Papier is niet bestand tegen vuur, water en wind. - Klei is niet stevig genoeg (de leerkracht kan bv. verwijzen naar eerdere ervaringen met klei: er kunnen barsten in ontstaan en alles moet uit een stuk bestaan of het breekt af). - Hout is niet bestand tegen vuur. ❏❏ De klas wordt in 4 groepen verdeeld. Elke groep bouwt een fort met 1 van de 4 materialen (papieren stroken, klei, houten blokken en plastic bouwstenen). De leerkracht kan de keuze van het materiaal vergemakkelijken door woordkaarten te laten trekken. Een grote klasgroep kan bijvoorbeeld in 8 groepen worden verdeeld. Dan werken telkens 2 groepen met hetzelfde materiaal. ßß Voor het bouwen met papier kan de leerkracht de techniek aanreiken zoals beschreven op http://www.techniekinjeklas.nl/home/ontdekdozen/ontdekdoos-bouwen-met-papier.

❏❏ Na het bouwen volgt een toonmoment. Tijdens dit toonmoment worden de voorspelde sterktes, zwaktes en gevaren getest. Constructie van papier: - Leg een stukje papier in het bakje. - Blaas een stuk papier weg met de ventilator. - De leerkracht plaatst een stukje papier in de vuurvaste kom en steekt het in brand (dit mag uiteraard uitsluitend door de leerkracht gebeuren en niet door de leerlingen!). Constructie van klei: - Sla een stukje klei stuk op de bank. Constructie van hout: - De leerkracht plaatst het stukje hout in de vuurvaste kom en steekt het in brand. Constructie van steen: - De leerkracht plaatst het stuk steen voor de ventilator en probeert het weg te blazen. - De leerkracht plaatst het stuk steen in een vuurbestendige kom en probeert het in brand te steken. - De leerkracht plaatst het stuk steen in een plastic bakje en overgiet het met water.



25

Nabespreking Tijdens de nabepreking worden de verschillende waarnemingen in de klas besproken en op basis hiervan een aantal vragen gesteld. De leerkracht maakt de koppeling naar de eigen woning en naar gebouwen uit de omgeving en vervolgens naar het Fort Liefkenshoek. Uiteindelijk moet gekozen worden voor één bouwmateriaal. Waar is het huis waarin jij woont van gemaakt? Waarom zouden ze dat zo gedaan hebben, denk je? Bouwden de mensen vroeger ook met dit materiaal? Waarom wel/niet? Ken je oude gebouwen? (Hier kan je verwijzen naar historische gebouwen uit de eigen omgeving) Waaruit zijn ze gemaakt? Waarom?

In lokaal 11 van het Bezoekerscentrum Liefkenshoek vind je de militaire geschiedenis van het fort terug. De tekst is op een informatiefiche te downloaden via de website van Fort Liefkenshoek. De verschillende functies van Fort Liefkenshoek komen vervolgens ruim aan bod. De wisselende functies en eigenaars hebben uiteraard hun invloed gehad op de bouwkundige evolutie van het fort. Ook dit wordt belicht, zie informatiefiche 2 (brontekst AUDENAERT S., GOOSSENS C., Fort Liefkenshoek, Bijscholing Beverse gidsen, Beveren, 2007, pp. 126-132). deeL 11

Verwerking

werkbLad 1

BOUWMATERIALEN

❏ verbind het bouwmateriaal met één of meerdere passende gevaren.

❏❏ Als verwerking van deze les kan de leerkracht het gedownload werkblad 1 - Bouwmaterialen, individueel laten oplossen. ❏❏ Daarna kan de leerkracht de oplossingen met de leerlingen bespreken. Er is één materiaal dat niet verbonden is met een gevaar. Welk materiaal? ❏❏ Tot slot tekenen de leerlingen een fort. In de tekening moet duidelijk te zien zijn uit welk materiaal het fort bestaat.

Welk materiaal heb je niet kunnen verbinden met een mogelijk gevaar? ❏ teken een fort dat bestaat uit dit materiaal.

Slotvraag Wat hebben we vandaag geleerd?



1

INFORMATIEFICHE 1 en 2 (apart te downloaden).



26

Deel Ii

Les 2

Les Ii

WATER:

VRIEND OF VIJAND? ONDERWERP Ook deze les is een naverwerking. Ze volgt op de vorige les, Fortenbouwsels, en kan dus ook pas worden gegeven na een bezoek aan het Belevingscentrum Fort Liefkenshoek. In de les worden de positieve en negatieve eigenschappen van het water onderzocht.

LESMATERIAAL ❏❏ opgebouwd fort met een strook water rond (zie vorige les). ❏❏ eventueel artikel of een filmfragment over actuele wateroverlast. ❏❏ werkblad 2 – Water: vriend of vijand? (apart te downloaden). ❏❏ twee informatiefiches met extra informatie voor de leerkracht (apart te downloaden).

EINDTERMEN 5.9. De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders.

LESDOELSTELLINGEN Op het einde van de les kunnen de leerlingen: ❏❏ positieve eigenschappen van water opnoemen en herkennen; ❏❏ gevaarlijke gevolgen van water opnoemen en herkennen.

LESVERLOOP Sfeerschepping ❏❏ ❏❏ ❏❏ ❏❏

Herhaling van de les over het bouwen van forten. Welk materiaal hadden we gekozen? Waarom? Wat is er nog gebeurd om het fort extra te beveiligen? Water voorzien rond het fort.



27

Kern Kan water ook voor minder leuke dingen zorgen? De leerlingen zoeken zelf naar negatieve eigenschappen/gevolgen van water. De leerkracht kan de gevaren ook aansnijden aan de hand van actuele gebeurtenissen. Zo kunnen er grote overstromingen in verre landen ter sprake gebracht worden of de wateroverlast die ook bij ons geregeld voorkomt. Informatie voor de leerkracht: Als je lokaal 9 van het Bezoekerscentrum binnengaat, krijg je het gevoel ‘s nachts op een varend schip te zitten dat je meevoert naar Fort Liefkenshoek. Bij het binnenkomen van lokaal 10 wordt de bezoeker meteen geconfronteerd met de verwoestende kracht van water.

In lokaal 12 krijg je door geluiden en nagebootste containers de indruk dat je echt op een kade in een drukke haven staat (zie hiervoor ook AUDENAERT S., GOOSSENS C., Fort Liefkenshoek, Bijscholing Beverse gidsen, Beveren, 2007, pp. 91-93 en pp. 147-148). De teksten staan beschikbaar als informatiefiches (apart te downloaden).

Verwerking ❏❏ Op werkblad 2 – Water: vriend of vijand, omcirkelen de leerlingen met rood die situaties waarin water onze vijand is en met groen de gebeurtenissen waarbij water onze vriend of bondgenoot is. ❏❏ Nabespreking van het werkblad.

deeL 11

werkbLad 2

WATER: ONZE VRIEND OF VIJAND? ❏ omcirkel met groen waar het water onze vriend is. ❏ omcirkel met rood waar het water onze vijand is.

Slotvraag Wat hebben we vandaag geleerd?

INFORMATIEFICHE 1 en 2 (apart te downloaden).



2



28

Deel Ii

tips

TIPS VOOR

LESSENREEKS FAUNA EN FLOR A Fauna Vleermuizen Vleermuizen wonen in het kruitmagazijn van Fort Liefkenshoek. ’s Nachts gaan ze op pad om insecten te vangen. In onderstaande link een filmpje over de vleermuizen. ßß http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061207_vleermuizen01

Schapen ßß http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060411_wol01 ßß http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110405_wol01 Na het bekijken van bovenstaand filmpje kunnen de kinderen zelf wol spinnen.

Garnalen De kinderen krijgen een plastic zeil. Ze maken een putje in de grond en spannen het zeil erover. Hierin scheppen ze een deeltje water en zand uit een vijver/poel uit de buurt. Met kleine schepjes en loepjes kunnen de kinderen in plastic bakjes de wriemeldiertjes onderzoeken.

Zilvermeeuwen en kokmeeuwen ßß http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050503_meeuwenkolonie01

Flora In het gebied groeien heel veel zoute planten. ßß http://www.hetzeeuwselandschap.nl/dynamisch/bibliotheek/22_0_NL_flora.pdf Met de kinderen in de klas kunnen zaadjes geplant worden en het groeiproces kan op de voet gevolgd worden.



29

Fort Liefkenshoek EEN THUIS VOOR SOLDATEN EN SCHAPEN

Recommend Documents