Noordoost Overijssel
Noordoost Twente
Ada’s Hoeve, Ommen
’Van Gras tot Kaas’ van Zuivelboerderij Kaamps
Ada’s Hoeve biedt jongeren de gelegenheid om actief bezig
Noordoost Twente is van historie overwegend agrarisch maar
te zijn met allerlei activiteiten, gericht op de natuur en natuur-
door allerlei ontwikkelingen neemt het aandeel van de landbouw
educatie. Onder begeleiding van een team van vrijwilligers
aan de lokale economie af.
maken kamperende jongeren contact met jonge mensen uit binnen- en buitenland. Gezamenlijk verkennen ze de natuur
Leader Noordoost Twente steunt o.a. initiatieven op het
door middel van bijvoorbeeld natuurtochten, kampvuren,
gebied van verbreding van de landbouw. Landgoed Kaamps
vlotvaren op de Vecht, boogschieten en zwerf/fietstochten
is in 1985 gestart met het verzuivelen van eigengeproduceerde
door de omgeving.
melk. Het agrarisch bedrijf omvat ca 120 hectare land en een melkveestapel van 175 melkkoeien en bijbehorend melkvee.
Door kampeerders, jongerenorganisaties en scholen te betrekken bij het bosbeheer wordt de interesse voor de natuur
Met Leadersubsidie heeft de familie Nijland een promenade
aangewakkerd en leren jongeren hoe belangrijk de natuur en
voor groepen bezoekers gerealiseerd tussen de nieuw te
een goed natuurbeheer zijn.
bouwen productieruimte voor kaas en de bestaande melk vee stal. Toeristen hebben dan direct zicht op de koeien en het
www.adashoeve.nl
productieproces van kaas.
”Wij horen van bezoekers dat ons bedrijf met de belevingsboulevard ”In 2010 bestaat Scouting 100 jaar in Nederland.
veel completer is. Men ziet het productieproces van melk tot kaas in één draai.
Deze nieuwbouw helpt mee om het fundament
Jong en oud leren hiervan en zeggen het voort. Dankzij de belevingsboulevard
te leggen voor de komende 100 jaar Scouting
Follow the LEADER
in Nederland en in het bijzonder in Ommen.”
Vechtdal Marketing, Vechtdal Vechtdal Marketing is een promotie concept om het Overijsselse Vechtdal op de kaart te zetten en letterlijk zichtbaar te maken. De identiteit van het Vechtdal wordt versterkt door het uitwerken
LEADER subsidieert plattelandsprojecten in heel Europa. Projecten die bewoners, bedrijven of organisaties uit een regio zelf aandragen; niets wordt van hogerhand
maar als dit niet op een kwalitatieve en creatieve manier aan de man wordt gebracht, krijgen we niet
Wonen, werken, cultuur en onderwijs liften door een duidelijkere profilering van het Vechtdal automatisch mee. De samenwerking en de daaruit voortvloeiende activiteiten laten zien hoe aantrekkelijk het Overijsselse Vechtdal is, zodat recreanten er met plezier komen en verblijven. www.vechtdaloverijssel.nl
de extra bezoekers en bestedingen die we wensen.
het platteland naar de steden (’leegloop’). Daarom streeft ze naar een betere samenwerking tussen de stad en platteland op allerlei
”Wij zochten al langer naar een nieuwe (maatschappelijke) bestemming voor onze
Via bijdragen van particulieren, maar zeker ook door de zelfwerkzaamheid van
vlakken zoals bijvoorbeeld de samenwerking tussen het onderwijs
vervallen schuur. Mijn vrouw werkt op een school
de aanvragers. Hun enthousiasme is enorm! Een optimale vorm van publieksparticipatie.
en regionale bedrijven.
voor voortgezet speciaal onderwijs en samen met de
LEADER-gelden blijven echter onmisbaar, alleen is de bodem van de put helaas in zicht.
De familie Sand in Harbrinkhoek heeft in samenwerking
directeur is de idee ontstaan voor de praktijklocatie
Terwijl er nog zo veel bijzondere projecten lopen en op stapel staan. Deze brochure
met een stedelijke school voor voortgezet speciaal onderwijs
op het platteland. Wij genieten elke dag van de
www.leaderwesttwente.nl
brengt enkele van de vele prachtige projecten uit LEADER-gebied Overijssel in
een praktijklocatie voor natuuronderwijs gebouwd op hun erf.
www.leaderzuidtwente.nl
beeld. Het zou toch buitengewoon zonde zijn als het LEADER-project omwille
www.leadernoordoosttwente.nl
van geld vroegtijdig gestopt wordt? Daarom: follow the LEADER, in ieder
www.sallandbuiten.nl
geval tot einde looptijd in 2013.
”LEADER betekent Lef en Leefbaarheid”
Fijn dat LEADER het belang van kwalitatief goede en innovatieve promotie inziet!”
Erve Sanderij te Harbrinkhoek, gemeente Tubbergen Noordoost Twente wil voorkomen dat mensen wegtrekken vanuit
veel bereikt.
met geweldige innovatieve toeristische producten,
overheid en andere instellingen uit de streek betrokken.
Eigenaar Herbert Nijland
opgelegd. Met relatief weinig subsidiegeld is er sinds de start in 2007 al ontzettend
”Je kunt een prachtig vakantiegebied hebben
van verschillende initiatieven. Daarbij zijn inwoners, ondernemers,
komen meer bezoekers op ons erf en neemt de verkoop van onze zuivel toe”
De leerlingen ervaren de natuur op het erf, zorgen voor het vee
jongeren die op ons erf komen. De jongeren komen
op het erf en kweken in een kas zelf planten en groenten.
tot rust terwijl ze tegelijkertijd werken en leren en ons erf schoonhouden. Bovendien krijgen we leuke
www.leadernoordwestoverijssel.nl
reacties uit de omgeving mede vanwege het mooie
www.europaloket.nl
aangezicht van ons erf” Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Erwin Sand, initiatiefnemer en eigenaar van de praktijklocatie
Noordwest Overijssel
Salland
West Twente
Zuid Twente
Groene wensboot: de natuur in zonder drempels
Natuurlijk Wonen
Veterinair kenniscentrum en opleidingscentrum hoefsmid
Historische theeschenkerij Jordaan
De Groene wensboot is een elektrisch aangedreven boot,
Leader Salland streeft naar innovatie, samenwerking
speciaal gemaakt voor mensen met een lichamelijke beperking
en kennisoverdracht tussen bedrijven en particulieren.
(rolstoel of bedgebonden) die in gezinsverband of in een kleine
’t Natuurlijk Huus heeft aandacht voor een natuurlijke manier
De opzet van een educatie- en onderzoeksprogramma door
in eigendom van de textielfamilie Jordaan) dreigt op de huidige
groep van de natuurgebieden in Noordwest Overijssel willen
van bouwen, wonen, werken, eigenlijk voor een natuurlijke
dierenkliniek Den Ham in samenwerking met drie universiteiten
locatie te verdwijnen en krijgt een nieuwe functie als thee-
genieten. De boot kan voor één of meerdaags gebruik gehuurd
manier van leven. ’t Natuurlijk Huus werkt samen met bedrijven
en een Duitse dierenkliniek. Dit moet resulteren in een dieren-
schenkerij. Het project behelst het afbreken, verplaatsen,
worden bij de speciaal opgerichte exploitatiestichting ’Groene
en organisaties uit de regio. Ook wordt kennis en kunde van
zorg- en welzijnscentrum van belang en omvang, dat past in de
opbouwen en inrichten van het monumentale huis, inclusief
wensboot’. Door samenwerking met het Rode Kruis en Staats-
natuurlijk leven naar de regio Salland gehaald om het onder
landelijke setting van de regio en dat aansluit bij de marktvraag.
kleine expositieruimte over de geschiedenis van de textiel-
bosbeheer is een pool van vrijwilligers beschikbaar om te helpen.
de aandacht te brengen. Leader bijdrage is toegekend voor
De kliniek wil zich specialiseren in onderzoek en behandelingen
familie Jordaan. Bij de herbouw zijn ondermeer het RIBO en
De boot heeft een ligplaats bij Staatsbosbeheer in de Weerribben.
de voorlichtingsactiviteiten (documentaire, ontvangstruimte,
van paarden. De kliniek is een bron van kennisverwerving,
het ROC-Twente ingeschakeld. Vanuit het huis zullen educatieve
website).
met opleidingsplaatsen, stageplekken en mogelijkheden voor
programma’s worden aangeboden en excursies langs een aantal
het postacademische onderwijs. Uitbreiding van oppervlakte
historische textielpanden worden georganiseerd.
”Het is erg bijzonder om aan zo’n mooi project als de Groene Wens Boot te mogen bijdragen. De inzet van bestuur, vrijwilligers en Staatsbosbeheer is ontzettend groot. Geweldig om te zien dat iedereen er een succes van wil maken. Dat de boot er toe doet is te zien aan de reeks reserveringen die nu al gedaan zijn terwijl de boot nog te water moet. Daar doen we het voor!”
Het verplaatsen van een bijzonder en monumentaal houten huis uit 1923 naar een nieuwe locatie. Dit huis (oorspronkelijk
”We wijzen niet met het belerend vingertje van ’zo moet het’,
en werkzaamheden brengt een groei van primaire en secundaire
maar laten zien hoe het ook kan. En wat blijkt? Je hoeft niks
werkgelegenheid met zich mee. Doelstelling is om Dierenkliniek
aan comfort en luxe in te leveren om toch een heel aangenaam
Den Ham te ontwikkelen tot een van de meest innovatieve dieren-
leventje te hebben. Een van de gedachten is dat je arbeid, kennis en
klinieken van Nederland. De focus op paarden, de opzet en de
materiaal uit de directe omgeving moet halen, dus je eigen buurt
grensoverschrijdende potenties op het gebied van diagnostiek
van Utrecht, TU Twente & Wageningen en in samenwerking
wordt er nog beter van ook. In onze excursieruimte merken we dat
& behandeling, onderzoek & onderwijs, recreatie & revalidatie
met dierkliniek Tilligte (D) een academische leerstoel
ons gedachtengoed hardstikke aanstekelijk werkt. Iedereen is heel
maken het tot een uniek project.
nieuwsgierig naar onze filosofie, de drive dat ook zo te doen is groot.”
www.theeschenkerij-jordaan.nl
”...zodoende zal er in samenwerking met de universiteiten
Het Riemkehuis
Harrie Kiekebosch, www.hetnatuurlijkhuus.nl
”In ons ”logeerhuis” kan ieder die thuis langdurig
van dit beeldbepalende huis”
ontwikkeld worden van internationaal karakter” Eigenaresse Gertrud Morsinkhof-Scholten
www.diergeneeskundigcentrumtwenterand.nl Hugo Geurtse, bestuurslid Stichting Groene Wensboot
”Velen hebben deelgenomen aan de wederopbouw
Michiel Vreriks en Arthur Asveld
i.s.m. Historische Kring Haaksbergen
Grenze-Erlebnis/Grensbeleving Enschede-Ahaus-Gronau
Sport en Ontmoeting Luttenberg
Wijngaard de Tappenmars
Leader Salland stimuleert de vitaliteit van dorpen door
De meest opvallende
Wijngaard De Tappenmars is een agrotoeristisch wijnbouw-
Een andere tak van het agrotoerisme van De Tappenmars is een
Waar (lands)grenzen op papier steeds meer lijken te vervagen,
historische gebeurtenissen. De doelgroep krijgt zo meer kennis
projecten met draagvlak, vrijwilligerswerk en sociale energie te
verandering is dat Luttenberg
bedrijf dat in eigen beheer druiven teelt, deze verwerkt tot
kleinschalige vleesveetak van 25 à 30 stuks blonde d’ Aquitaines.
zet de Stichting Historische Sociëteit Enschede Lonneker zich
van de grensgeschiedenis in dit gebied en blijft de grens levend.
ondersteunen. Door de komst van het nieuwe sportcentrum is
er een nieuwe trots bij heeft
wijn (vinificatie) en de wijn zelf vermarkt. Het bedrijf heeft op
Bij het project hoort de bouw van een kleinschalige vleesveestal
juist in om de historische betekenis van de grens levend te houden.
Het project wordt uitgevoerd door medewerkers en vrijwilligers
er in het dorp Luttenberg een bruisend centrum ontstaan waar
en dat de gemeenschap van
enige afstand van de wijngaard een bestaande gehuurde ruimte
die voldoet aan de modernste eisen op het gebied van dierwelzijn.
Samen met de Heimatverein Alstätte is het project Grensbelevenis
zowel uit Nederland als uit Duitsland.
jong en oud van het dorp elkaar ontmoet. En waar iedereen trots
daaruit enorm actief is. Kortom:
met alle benodigde apparatuur voor het hele vinificatieproces.
Het vlees van de koeien wordt verwerkt in streekproducten, zoals
ontwikkeld op het grensgebied van Enschede, Ahaus, Gronau.
is op wat er tot stand is gebracht. Het is tevens een broedplaats
het heeft een enorme bijdrage
Dit bestaat uit ontstelen, persen, filtreren, bottelen, afsluiten
het Twentse ’nagelhout’. De Tappenmars wil de bekendheid van
geworden van nieuwe initiatieven; waaronder nieuwe sporten,
geleverd aan de vitaliteit van
met schroefdoppen of Vino-lok-sluitingen en het automatisch
de streek en het wijnbedrijf vergroten door middel van promotie-
Met behulp van SMS-berichten en audioberichten bij grens-
nieuwe jeugdinitiatieven, nieuwe sporttoernooien, uitvoeringen
het dorp.
etiketteren van de flessen. Ook is er een machine voor het
materiaal, zoals een DVD over de wijngaard en het vinificatie-
palen in het gebied, een lesbrief, folder en een informatiepaneel
muziek et cetera. Het effect is dat het een ontmoetingsplek
pasteuriseren en afvullen van druivensap. Met deze apparatuur
proces. Het project draagt bij aan de (toeristische) aantrekkelijk-
beleeft de recreant een spannend avontuur, gebaseerd op
geworden is voor jong en oud en dat het de leefbaarheid van
heeft De Tappenmars zich ontwikkeld tot een van modernste
heid van het gebied. De manier waarop het agrotoerisme wordt
het dorp enorm bevordert.
wijngaarden van Nederland. De volgende stap in het groeiproces
beoefend en uitgedragen is educatief en heeft een positief effect
is de bouw van een wijnkelder met ontvangst- en vinificatieruimte
op het imago van de regionale landbouw en veehouderij.
verzorgd wordt nu tijdelijk terecht: ”In de huiselijke Hospice Het Riemkhuis is uitgebreid met een logeerhuis voor respijtzorg: tijdelijke opvang voor langdurig zieken die niet zelfstandig thuis kunnen blijven zonder zorg en toezicht en waarvoor hun mantelzorgers tijdelijk kunnen worden ontlast en even tijd voor zichzelf hebben, om daarna de zorg thuis weer beter te kunnen volhouden. Vrijwilligers nemen de zorg in het Riemkehuis over, in nauwe samenwerking met de professionele thuiszorg, die partner is in het project. In combinatie met de Hospice-zorg biedt het Riemkehuis als vrijwilligersorganisatie een prachtige zorg-
sfeer die de vrijwilligers creëren, voelt het aan als een verwenhuis”, zoals een van onze gasten dit na verblijf in het Riemkehuis beschreef. Door de ondersteuning van ’Leader’ kon dit worden gerealiseerd.” Gerry Teurlinckx, secretaris Stichting Terminale thuiszorg Noordwest Overijssel
voorziening voor een heel kwetsbare groep. ”Wat is er nu al door bewerkstelligt na 1 jaar? We hebben een BSO gehuisvest in het centrum.
in de nabijheid van de wijngaard. www.tappenmars.nl
Dus buitenschoolse opvang voor onze jeugd. Er zijn diverse nieuwe sporten die nu beoefend worden; badminton, peutergym, zumba, oudergymnastiek. Er zijn nieuwe verenigingen ontstaan: badmintonclub en tafeltennis. Er zijn nieuwe activiteiten geboren; muziekuitvoeringen door de fanfare; groot volleybal-
”Door samenwerking met anderen is wijngaard de Tappenmars bij uitstek
toernooi.”
een blijvende aanwinst voor de regio”
Herman Holtmaat, www.sporthalluttenberg.nl
Eigenaar Rikus Poel
”Wanneer je vroeger zonder toestemming een grenspaal verplaatste, stond daar een vreselijke straf op. De schuldige werd in het gat gestopt waar de paal in eerste instantie
De grens was voor mij als kind een mysterie”
stond. Alleen zijn hoofd kwam er nog bovenuit”
Heinrich Holters van Heimatverein Alstätte
Harry Sleen van de Loakstenencommissie
MANIFEST VAN NEDERLANDSE PLATTELANDSGEBIEDEN
Samen energiegedreven bouwen aan ons platteland! De geldgedreven jaren liggen achter ons: tijd voor een nieuwe aanpak.
Burgers, ondernemers, agrariërs en maatschappelijke organisaties dagen politieke partijen uit zich in te zetten voor topkwaliteit van ons platteland. Dus een platteland waarin het goed boeren, wonen, werken en recreëren is en landschap en natuur tot hun recht komen. In ons land is de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in de ontwikkeling van ons platteland. Het resultaat mag er zijn! Lokale uitdagingen zijn vanuit de gebieden zelf opgepakt via lokale ontwikkelingsstrategieën en door lokale actoren. Maatschappelijke en private energie op gebiedsniveau is effectief benut, een bottom-up aanpak die blijkt te werken! Het Europese LEADER-programma was 20 jaar lang een belangrijke katalysator om deze ontwikkeling op gang te brengen. Dit is geen constatering die alleen weerklinkt uit de Hollandse polder, maar die wordt gehoord in alle plattelandsgebieden in Europa. Bezuinigingsopgaven domineren op dit moment de beleidsdiscussies over de toekomst van ons platteland. We zien een terugtrekkende overheid en aanzienlijk minder beschikbare middelen. ‘De bal’ komt bij de streek te liggen en daar moet de ontwikkeling van het platteland verder worden opgepakt. De afgelopen 20 jaar is er een goede basis gelegd voor samenwerking tussen overheden en maatschappelijke organisaties. Ook is er samen geïnvesteerd in talloze initiatieven passend bij de culturele eigenheid van de streek. Er is daarmee een eigen verantwoordelijkheid wakker gemaakt die nu maakt dat de streek de handschoen op wil pakken.
Wij als Nederlandse plattelandsgebieden hebben een strategie voor ogen die past bij deze nieuwe uitdaging. Deze strategie is gebaseerd op Energie, Eigen verantwoordelijkheid, Efficiency en effectiviteit.
Energie is er bij plattelandsbewoners om verandering teweeg te brengen in de eigen leefomgeving en dat ‘van onderop’ te doen. Er is veel direct beschikbare inspiratie en enthousiasme. Een groeiend aantal (dynamische) netwerken en gemeenschappen is actief en benut de sociale media intensief.
Eigen verantwoordelijkheid willen de overheden, ondernemers en maatschappelijke
organisaties graag nemen. Hoe dichter initiatief en uitvoering bij elkaar liggen, hoe duurzamer het resultaat. Het vergroot betrokkenheid, inzet en continuïteit. Voorwaarde is dat overheden taken en bevoegdheden helder afbakenen en gedelegeerde bevoegdheden ook écht delegeren.
Efficiency en effectiviteit is alleen mogelijk wanneer plattelandsgebieden zelf het voortouw
hebben. Er kan zo meer samenhang worden gebracht in de inhoud en middelen door dit in het gebied te bundelen én uit te voeren. Door een juiste afbakening van bevoegdheden kunnen lijntjes kort zijn en spelregels eenvoudig. Door publiek-private samenwerking komt er meer creativiteit in het samenbrengen van middelen en initiatieven. Waar zijn al die vergaderingen voor nodig? Een dynamische netwerkbenadering volstaat veelal: wie heb je waarvoor wanneer nodig? De drie E’s gaan uit van een omslag in werken. De omslag die wij voorstaan richt zich op ‘energiegedreven’ werken in plaats van ‘geldgestuurd’. Oftewel: waar er voorheen goede projecten bij beschikbare en geoormerkte middelen werden gezocht, gaat het gebied nu middelen zoeken bij initiatieven die bijdragen aan een gedeelde visie. Dit willen de plattelandsgebieden zelf én ‘van onderop’ doen.
Wij roepen alle bestuurders, beleidsmakers, volksvertegenwoordigers, agrariërs, ondernemers, maatschappelijke organisaties, stedelingen en plattelanders op energie te steken in een streekeigen ontwikkeling van het Nederlands platteland! En daarom: - gebruik te maken van onze ervaring met integrale gebiedsontwikkeling, zeker met het oog op een gedegen voorbereiding op nieuwe EU-programma’s na 2013. - regionale publiek-private samenwerking te blijven stimuleren en te faciliteren; - te zorgen voor een juiste afbakening van taken en verantwoordelijkheden en een helder mandaat voor de streek. Dat maakt dat de middelen niet door ingewikkelde en lange procedures onbereikbaar worden voor initiatiefnemers en de energie achter het idee uitdooft. De tekst van het manifest is tot stand gekomen in samenwerking met alle LEADERgebieden in Nederland.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de LEADER-coördintor van het LEADER-gebied in uw regio. Contactgegevens: www.netwerkplatteland.nl/manifestplattelandsgebieden Kijk ook op de LinkedIngroep LEADERcoordinatoren. Gebruik op twitter #pvdt
ACHTERGRONDEN BIJ HET MANIFEST VAN NEDERLANDSE PLATTELANDSGEBIEDEN
UITDAGINGEN Doel
Het realiseren van een vitaal platteland blijft als ambitie recht overeind. Dit manifest gaat over de uitvoeringsstrategie die past in de huidige context. En hoe we gezamenlijk (overheden, organisaties en ondernemers, burgers) de omslag maken van geldgestuurde beleidsuitvoering naar ….energiegestuurde (net)werken?! En ook: hoe zorgen we er voor dat de aanwezige energie en beschikbare capaciteit en menskracht op de meest efficiënte en effectieve wijze omgezet worden in blijvende resultaten? Dit manifest heeft betrekking op plattelandsontwikkeling in de breedte; landbouw, leefbaarheid, economie, welzijn, sport, educatie, MKB
Regionale aanpak Plattelandsontwikkeling heeft de toekomst
Met een zich terugtrekkende overheid moet Plattelandsontwikkeling meer gaan steunen op de kwaliteiten van de streek. Met de streek verbonden economie, cultureel erfgoed en culturele eigenheid vormen de basis en het uitgangspunt voor ontwikkelingen op het platteland. Investeren in de kwaliteiten van de streek en een sterkere relatie van mensen met hun streek. Regionale betrokkenheid is een noodzakelijke voorwaarde voor succes. Elke regio heeft haar eigen kansen, problemen en dynamiek. De regionale organisatie dient gebaseerd te zijn op die eigenheid en ruimte bieden aan energieke allianties en het versterken van het zelforganiserend vermogen van de streek. De streek centraal stellen betekent voor de overheden loslaten en ruimte bieden aan nieuwe innovatieve concepten uit de regio. De regio’s moeten leren met de nieuwe verantwoordelijkheid om te gaan. Zo kan een solide basis worden gelegd voor coproductie.
Nieuwe netwerken als fundament
Nieuwe dynamische netwerken moeten meer gaan steunen op de vele ondernemers en inwoners in de streek die de bereidheid en de creativiteit hebben om bij te dragen aan een gevarieerd en streekeigen aanbod. Dynamiek is nodig voor een optimale ontwikkeling. Hierbij is de betrokkenheid van de stad en van ondernemers van groot belang. Het platteland is immers een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor bedrijven en hun medewerkers. Bijzondere aandacht is nodig voor het betrekken van vrijwilligers bij het proces.
Organisatorische drukte verminderen
Dit thema staat al heel lang op de agenda. Indien echter voor elk financieringsprogramma, elk project enz.
1
steeds maar weer nieuwe overlegorganen met eigen besluitvormingsprocessen worden georganiseerd, blijft dat ook zo. De complexiteit en samenhang in de samenleving en economie neemt toe. Dit heeft z’n weerslag op de wijze waarop programma’s, overlegverbanden e.d. georganiseerd moeten worden. De oplossing is het op regionale schaal sturen van gemeenschappelijke activiteiten op inhoud en resultaat.
Geef gebiedsverantwoordelijkheid
De toenemende verantwoordingscultuur loopt tegen haar grenzen aan. Het kost de maatschappij veel geld. Tegelijkertijd is er weinig aandacht voor monitoring (blijkt o.a. uit het rapport van de Europese Rekenkamer). De evaluatie van het LEADER+ programma toont ondubbelzinnig aan dat naarmate een gebied meer eigen verantwoordelijkheid heeft, de uitvoering van gebiedsprogramma’s succesvoller (effectiever) verloopt.
Betere inhoudelijke samenhang
Duurzaamheid (people, profit, planet), integraal, multifunctioneel, sectoroverstijgend zijn de begrippen van deze tijd. Het aantal ‘reguliere’ boeren loopt bijvoorbeeld terug, ‘moderne’ boeren leveren steeds vaker, naast landbouwproducten, ook zorg, energie, toeristische producten etc..
Creatieve financiering
Tot nu toe was het zo dat voor elk programma met specifieke doelen een apart (co-)financieringspotje werd gevormd bij de betrokken overheden. Die luxe is als gevolg van de bezuinigingen voorbij. Er is echter nog steeds budget beschikbaar. De uitdaging wordt om beschikbaar publiek geld optimaal te benutten als cofinanciering. Bijvoorbeeld geld uit de rioleringbegroting als cofinanciering voor LEADER projecten. Dat betekent dat overheden wel specifiek budget beschikbaar kunnen stellen met als voorwaarde dat ook andere (maatschappelijke, integrale) doelen worden gerealiseerd. Dat vraagt een andere visie van overheden op publieke financiering. Ook de werkwijze bij de betrokken organisaties dient te worden aangepast. In aanvulling hierop spelen creatieve vormen van private gebiedsfinanciering zoals streekfondsen en belangrijke rol.
Versterken samenwerking
Plattelandsontwikkeling krijgt vorm door de uitvoering van vaak langlopende processen en projecten in een steeds sneller veranderende maatschappelijke context. Een sterk regionaal netwerk van publiek en private partners waar onderling vertrouwen is, kennis en deskundigheid, is essentieel voor investeringen in ‘’hardware’’. Continuïteit in de uitvoering is daarom van groot belang. Bezuinigingen hebben ook effect op de beschikbare capaciteit van organisaties. Er wordt een steeds groter beroep gedaan op minder mensen. Door slimme samenwerkingsconstructies kan de output efficiënt en effectief in stand blijven of worden vergroot.
Nieuwe media, digitaal dorpshuis en/of streekhuis
Twitter, Linkedin, Facebook bieden kansen maar stellen ook eisen aan betrokkenen. Hoe zet je de nieuwe media in, reageer je wel of niet? Gaan we voor het mobiliseren van ontwikkelkracht, maken we gebruik van ‘crowdsourcing’? Wat worden de nieuwe kristallisatiepunten, het digitale dorpsplein? Dorpsbewoners hechten soms meer aan een hechte leefgemeenschap dan aan fysieke voorzieningen. Hoe kan de terugtrekkende en bezuinigende overheid dat proces faciliteren?
Inspelen op nieuwe EU programma’s
Europese Commissarissen van Landbouw, Regionale Ontwikkeling, Sociale zaken en Visserij streven naar een meer samenhangende inzet van de diverse regionale ontwikkelingsprogramma’s binnen een Gemeenschappelijk Strategisch Raamwerk. Het EU parlement pleit, in een resolutie, voor de inzet van de LEADER werkwijze bij de uitvoering van het EU plattelandsbeleid. Thema’s als voedselvoorziening en maatschappelijke diensten van de landbouw komen hierbij nadrukkelijk aan de orde. Het inspelen op de EU2020 doelen duurzaam, slim en inclusieve groei dienen vorm te krijgen op het Nederlandse platteland.
2
Commitment betrokken organisaties
De afnemende geldstromen leiden ertoe dat private organisaties intensiever betrokken willen zijn bij keuzen rond projecten, de inzet van middelen etc. Daar is een slagvaardige structuur voor nodig. Maar ook heldere afspraken over de rol en de input van dergelijke organisaties in het proces. Draagt men geld of menskracht bij?
Beeldspraak: het kind en kleedgeld
Tot nu toe werkt het zo dat het kind (lees: een gebied, Plaatselijke groep Leader, een subsidieaanvrager) ‘kleedgeld’’ krijgt, nadat het bij winkelketen X een blauwe broek mag kopen na overlegging van bewijs van aanschaf en een foto als bewijs dat het gedragen wordt. Kleedgeld is bedoeld als leergeld. Geef een bedrag, spreek een paar en heldere regels af wat er niet voor gekocht mag worden (alcohol), dat schoen en de winterjas door pa en ma betaald worden en de rest moet het kind zelf regelen van dat bedrag. Daarmee geef je het kind eigen verantwoordelijkheid. Regio’s zijn goed in staat, binnen heldere en enkele regels, het gebied een kwaliteit te behouden en potenties te ontwikkelen. Het Leaderbudget uit as 4 is volgens de Brusselse spelregels ook bedoeld als leergeld en, experimenteertuin! Daar wordt echter in Nederland weinig gebruik van gemaakt.
INGREDIËNTEN Op grond van de ervaring van de betrokkenen bij de uitvoering van diverse programma’s in een groot aantal regio’s komen we tot de volgende essentiële ingrediënten voor effectieve integrale regionale ontwikkeling.
1. Één organisatie
In elke regio die wil werken aan een Vitaal Platteland komt een publiek/private gebiedsplatform (commissie, coöperatie e.d.) De regio neemt het voortouw bij de invulling en speelt een belangrijke rol bij de instandhouding. De betrokken overheden worden verzocht deze energieke allianties te erkennen en te faciliteren. Deze gebiedsorganisatie stimuleert dynamiek, vernieuwing en innovatie door de voortdurende focus op goede ideeën, op strategieën om problemen op te lossen, op nieuwe samenwerkingsverbanden en, in het algemeen, op het benutten van kansen die zich voordoen. De gebiedsorganisatie neemt de verantwoordelijkheid van de initiatiefnemers voor de uitvoering van projecten niet over; die blijven zelf verantwoordelijk voor hun project. De taken van de gebiedsorganisatie zijn coördinatie, ontwikkeling en uitvoering van: • projecten met een regionaal/integraal karakter • projecten die een beroep doen op regionale financieringsprogramma’s • activiteiten van regionaal belang (samenwerking, financiering , EU programma’s e.d.) Partijen die vertegenwoordigd zijn in de gebiedsorganisatie dragen in natura of geld bij aan het proces. Basis voor het mandaat van de gebiedsorganisatie is een integraal gebiedsplan (beter: integrale gebiedsstrategie voor de langere termijn) met een uitvoeringsprogramma en met meetbare, afrekenbare doelen.
2. Coördinatie- en kristallisatiepunt
Integrale regionale ontwikkeling gaat niet vanzelf. Coördineren, faciliteren, stimuleren, netwerken, contacten leggen, adviseren, kennis uitwisselen, partijen verbinden zijn taken die de gebiedscoördinator, -manager, -makelaar, -aanjager in opdracht van de gebiedsorganisatie vervult. Bovendien is dit een cruciaal kristallisatiepunt: beleid vertalen naar kwalitatief goede, haalbare, betaalbare
3
en breed gedragen uitvoeringsprojecten en omgekeerd: zorgen dat geselecteerde projecten niet stranden in regelgeving en bureaucratie. Dit vraagt specifieke kwaliteiten en capaciteiten. De daadwerkelijke uitvoering zelf vind (meestal) door de verantwoordelijken zelf plaats.
3. Eén loket
Voor een goede afstemming van de initiatieven in het gebied en het vergroten van de betrokkenheid van lokale actoren bij de uitvoering speelt het Streekhuis/ Plattelandshuis een belangrijke rol. Dat is het kristallisatiepunt waar initiatiefnemers elkaar en de facilitatoren ontmoeten. Maximale synergie wordt bereikt door een werkwijze waarbij klanten, samenwerking en resultaten centraal staan. Initiatiefnemers en uitvoerders van projecten kunnen bij het loket terecht voor: • advies • doorverwijzing naar experts, financieringsbronnen e.d. • eerste toets op haalbaarheid plannen • faciliteren van projectontwikkeling
4. De regio op de kaart
Voor effectieve, integrale, regionale ontwikkeling is het van belang dat het proces zich afspeelt in een herkenbaar gebied, waar mensen zich bij betrokken voelen, hun nek voor willen uitsteken. Dat kan worden bevorderd door te werken aan ‘branding’, door het benoemen en benutten van de specifieke kenmerken (kwaliteiten), het imago van het gebied. Zo wordt het gebied op een positieve, dynamische wijze op de kaart gezet. Overheden, bedrijfsleven en andere organisaties spelen hierbij een belangrijke rol. Het is complex, integraal en zeer dynamisch proces. Branding gaat aan regiomarketing vooraf en is een middel, geen doel. Het schaalniveau van ‘’de regio’’ wordt bij voorkeur door de regio zelf bepaald op basis van fysisch-geografische en cultuurhistorische kenmerken, gedeelde problemen en kansen, bestaande samenwerkingsverbanden en bestuurlijke (aantal gemeenten) grenzen. En voldoende kritische massa.
5. Streekfonds kansrijk instrument van en voor de regio
Lokale gemeenschapsfondsen vormen een nieuwe infrastructuur voor private ondersteuning van het publieke belang op lokaal en regionaal niveau. Zo kan een regio geld aantrekken van bedrijven, particulieren en overheden via het fonds kunnen projecten rond een bepaald thema worden gefinancierd. Thema’s zijn bijv. landschap of cultuurhistorie en worden bepaald door een onafhankelijke stichting die tevens het fonds beheerd. Regio’s die werken met een Streekfonds scoren waarschijnlijk beter bij het benutten van overige fondsen omdat de regio laat zien haar nek uit te steken.
6. Faciliterende Projecten
Integrale regionale ontwikkeling krijgt vorm door de uitvoering van een groot aantal projecten. Op basis van ervaringen zijn twee vormen van koepelprojecten van groot belang voor de dynamiek in de regio. Namelijk een koepelproject gericht op kleinschalige initiatieven die zo snel gerealiseerd kunnen worden zoals het Groningse project Leve(n)de Dorpen. Initiatiefnemers kunnen zo snel en zonder onnodige bureaucratie geholpen worden hun doel te realiseren. Verreweg het grootste deel van de werkgelegenheid op het platteland zit bij bedrijven , minder dan 5 werknemers. Dat zijn bedrijven die op eigen kracht nauwelijks gebruik maken van beschikbare voorzieningen. Met een project gericht op het aanjagen van ontwikkelingen, meedenken en adviseren kunnen bijzondere resultaten worden geboekt.
7. Heldere visie op verantwoordelijkheden en aanpak
De ervaringen leren dat verantwoordelijkheden tussen provincie en een gebied helder moeten zijn. Waar is beleidsruimte, hoeveel verantwoordelijkheid kan een gebied krijgen in beschikking krijgen over financiering, monitoring en verantwoording. Durft een bestuur los te laten? En waar kan dat echt niet bijvoorbeeld i.v.m afspraken op hoger bestuurlijk niveau.
4
MANIFEST FROM DUTCH RURAL AREA6
dŽŐĞƚŚĞƌ͕ĞŶĞƌŐLJͲĚƌŝǀĞŶďƵŝůĚŝŶŐĨŽƌŽƵƌĐŽƵŶƚƌLJƐŝĚĞ͊ dŚĞŵŽŶĞLJͲĚƌŝǀĞŶLJĞĂƌƐĂƌĞďĞŚŝŶĚƵƐ͗ŝƚΖƐƚŝŵĞĨŽƌĂŶĞǁĂƉƉƌŽĂĐŚ͘ Citizens, entrepreneurs, farmers and non-governmental organizations challenge political parties to commit themselves to working towards the excellence of our countryside. A countryside with good farming, living, working and recreation and where landscape and nature are at their best advantage. In the last couple of years there have been major investments made in the development of our countryside, with great results! Challenges within the local area's have been taken care of by local development strategies and by local stakeholders themselves. Social and private energy has been effectively utilized within the regional levels, a bottom up approach that seems to work! For the last 20 years the European LEADER-program has been an important catalyst to initiate and stimulate this development. This is not just an observation echoing from the Dutch polder, this echo is also being heard from all of the rural areas in Europe. ƚƚŚĞŵŽŵĞŶƚĐƵƚďĂĐŬƐĂƌĞĚŽŵŝŶĂƚŝŶŐƉŽůŝĐLJĚŝƐĐƵƐƐŝŽŶƐĐŽŶĐĞƌŶŝŶŐƚŚĞĨƵƚƵƌĞŽĨŽƵƌƌƵƌĂůĂƌĞĂƐ͘ tĞĂƌĞƐĞĞŝŶŐĂŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚǁŝƚŚĚƌĂǁĂůĂŶĚƐŝŐŶŝĨŝĐĂŶƚůLJĨĞǁĞƌƌĞƐŽƵƌĐĞƐ͘dŚĞďĂůůůŝĞƐŝŶƚŚĞĐŽƵƌƚŽĨ ƚŚĞƌĞŐŝŽŶƐƚŚĞŵƐĞůǀĞƐƚŽƚĂŬĞŶĞĐĞƐƐĂƌLJĂĐƚŝŽŶŝŶƚŚĞĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚŽĨƚŚĞƌĞŐŝŽŶƐŽǁŶĐŽƵŶƚƌLJƐŝĚĞ͘ In the last 20 years a good base position has been made for the cooperation between governments and civil society organizations. Both of the above mentioned have also invested in numerous initiatives appropriate to the cultural identities of each region. This has brought an awakening in each region to take responsibilities into their own hands. tĞĂƐƵƚĐŚƌƵƌĂůĂƌĞĂƐŚĂǀĞĂƐƚƌĂƚĞŐLJŝŶŵŝŶĚƚŚĂƚĨŝƚƐƚŚŝƐŶĞǁĐŚĂůůĞŶŐĞ͘dŚŝƐƐƚƌĂƚĞŐLJŝƐ ďĂƐĞĚŽŶ ŶĞƌŐLJ͕ZĞƐƉŽŶƐŝďŝůŝƚLJ͕ ĨĨŝĐŝĞŶĐLJĂŶĚĞĨĨĞĐƚŝǀĞŶĞƐƐ͘
ŶĞƌŐLJ͘ ZƵƌĂůŝŶŚĂďŝƚĂŶƚƐŚĂǀĞƚŚĞĞŶŐĞƌŐLJƚŽďƌŝŶŐĐŚĂŶŐĞƚŽƚŚĞŝƌŽǁŶĞŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚΖĨƌŽŵƚŚĞ ďŽƚƚŽŵͲƵƉΖ͘There is inspiration and enthusiasm available. A growing amount of (dynamic) networks and communities are active and make intensive use of social media.
ZĞƐƉŽŶƐŝďŝůŝƚLJ͘ 'ŽǀĞƌŶŵĞŶƚƐ͕ĞŶƚƌĞƉƌĞŶĞƵƌƐĂŶĚĐŝǀŝůͲƐŽĐŝĞƚLJŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶƐĂƌĞƌĞĂĚLJĂŶĚǁŝůůŝŶŐ
ƚŽƚĂŬĞƚŚĞŝƌƐŚĂƌĞ͘dŚĞĐůŽƐĞƌŝŶŝƚŝĂƚŝǀĞĂŶĚĞdžĞĐƵƚŝŽŶĂƌĞƚŽĞĂĐŚŽƚŚĞƌ͕ƚŚĞŵŽƌĞƐƵƐƚĂŝŶĂďůĞƚŚĞ ƌĞƐƵůƚƐ͘This increases involvement, commitment and continuity. It is necessary that governments define their tasks clearly and that they really delegate the delegated tasks.
ĨĨŝĐŝĞŶĐLJĂŶĚ ĨĨĞĐƚŝǀĞŶĞƐƐŝƐŽŶůLJƉŽƐƐŝďůĞǁŚĞŶƌƵƌĂůĂƌĞĂƐƚĂŬĞƚŚĞůĞĂĚŝŶŐƌŽůůƚŚĞŵƐĞůǀĞƐ͘ /ŶƚŚŝƐǁĂLJĐŽŶƐŝƐƚĞŶĐLJĐĂŶďĞďƌŽƵŐŚƚŝŶƚŽƚŚĞĐŽŶƚĞŶƚĂŶĚƌĞƐŽƵƌĐĞƐƚŚƌŽƵŐŚĐŽŽƉĞƌĂƚŝŽŶĂŶĚ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƚŝŽŶǁŝƚŚŝŶƚŚĞĂƌĞĂ͘ZƵƌĂůŝŶŚĂďŝƚĂŶƚƐŚĂǀĞƚŚĞĞŶŐĞƌŐLJƚŽďƌŝŶŐĐŚĂŶŐĞƚŽƚŚĞŝƌŽǁŶ ĞŶǀŝƌŽŶŵĞŶƚΖĨƌŽŵƚŚĞďŽƚƚŽŵͲƵƉΖ͘With the correct definition of authorizations, communication lines can be kept short and game rules simple. Through public-private partnership comes more creativity in pooling resources and initiatives. What are all these meetings for (bureaucracy)? A dynamic network approach is usually sufficient; who do you need where for and when?
dŚĞ W ŝƐďĂƐĞĚŽŶĂĐŚĂŶŐĞĚǁŽƌŬŝŶŐŵĞƚŚŽĚ͘dŚĞĐŚĂŶŐĞŝƐĨŽĐƵƐĞĚŽŶΗĞŶĞƌŐLJͲĚƌŝǀĞŶΗǁŽƌŬŝŶŐ ŵĞƚŚŽĚƐŝŶƐƚĞĂĚŽĨΗŵŽŶĞLJͲĚƌŝǀĞŶΗ͘In other words, in the past good projects were sought after for available funds, as of now regions will look for funding for initiatives that contribute to a shared vision. This is something the rural areas want to do themselves beginning at ground level.
tĞĐĂůůƵƉŽŶĂůůƉŽůŝƚŝĐŝĂŶƐ͕ƉŽůŝĐLJŵĂŬĞƌƐ͕ƌĞƉƌĞƐĞŶƚĂƚŝǀĞƐ͕ĨĂƌŵĞƌƐ͕ĞŶƚƌĞƉƌĞŶĞƵƌƐ͕ ŶŽŶͲŐŽǀĞƌŶŵĞŶƚĂůŽƌŐĂŶŝnjĂƚŝŽŶƐ͕ƵƌďĂŶĂŶĚƌƵƌĂůĐŝƚŝnjĞŶƐƚŽŝŶǀĞƐƚĞŶĞƌŐLJŝŶƚŽĂŶ ĂƵƚŚĞŶƚŝĐƌĞŐŝŽŶĂůĚĞǀĞůŽƉŵĞŶƚŽĨƚŚĞƵƚĐŚĐŽƵŶƚƌLJƐŝĚĞ͘ And therefore: - Using our experience in integrated regional development, especially in view of a thorough preparation for new EU programs after 2013. - To continue to stimulate and facilitate regional public-private partnerships. - To ensure correct definition of tasks and responsibilities for a clear mandate for the region. This ensures that requests for resources are not made over complicated by lengthy procedures and therefore difficult for initiators to understand, thus resulting in extinguishing the flames of initiative and enthusiasm. The text of this manifest was produced in collaboration with all LEADER areas in the Netherlands. Gebiedscommissie Zuidoost-Drenthe, Leadergebied Kempenland, Leadergroep Kop van Noord-Holland en Texel, Plaatselijke Groep LEADER Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Plaatselijke Groep Weidse Veenweiden, Plaatselijke Groep Midden- en Noord Zeeland, Plaatselijke Groep Zeeuwsch-Vlaanderen, LAG Leader Flevoland, Leadergroep Zuid-Hollandse Eilanden, Plaatselijke Groep Leidse Ommelanden, Gebiedsplatform Zuidoost-Fryslân, Gebiedsplatform Zuidwest-Fryslân, Gebiedsplatform Noordwest-Fryslân, Gebiedsplatform Noordoost-Fryslân, Gebiedsplatform Wadden, Plaatselijke Groep Krimpenerwaard, Plaatselijke Groep Kromme Rijn, Leader Rivierengebied Oost, Leader Rivierengebied West, Plaatselijke Groep Streekimpuls van Maast tot Meierij, Plaatselijke Groep de Baronie, Plaatselijke Groep Salland, LAG Hoogeland LAG Oost-Groningen, LAG Westerkwartier, Plaatselijke Groep Noordwest-Overijssel, Plaatselijke Groep Zuid-Twente, Plaatselijke Groep West-Twente, Plaatselijke Groep Noordoost-Twente, Plaatselijke Groep Noordoost-Overijssel . De volgende gebiedscommissies onderschijven ook het manifest: Gebiedscommissie De Venen, Gebiedscommissie De Utrechtse Waarden, Gebiedscommissie Centraal Groningen .
For more information, please contact the LEADER coordinator of the LEADER area in your region, www.netwerkplatteland.nl/manifestplattelandsgebieden Or check the LinkedIn group LEADERcoordinatoren. Or for twitter # pvdt .
