fluoride V L A A M S E
W E R K G R O E P
VOOR
GEZONDE
TA N D E N
A
Adviezen en raadgevingen zijn de wereld niet uit. Na het voedingsadvies ligt nu voor u het fluoride-advies. Alhoewel goed bedoeld, geven ze soms aanleiding tot Dank zij de fluoride is het tandbederf in ons Vlaamse verwarring, tegenstrijdigheden en een hele reeks land tot ongeveer de helft gedaald gedurende de ongemakken, die veelal maken dat de mensen door laatste twee decennia. Maar niet alles is rozengeur en de bomen het bos niet meer zien. maneschijn. Door de wat ongecontroleerde De Vlaamse Werkgroep voor Gezonde wildgroei van gefluorideerde producTanden heeft zich tot doel gesteld ten dreigt men slachtoffer te worden VAN HARTE de verschillende preventieadviezen van deze overdaad en duikt het verrond mondgezondheid, schijnsel “fluorosis” op: een veelal in ons wetenschappelijk uit te bouwen onesthetisch neveneffect waarbij tanen in een goed gestructureerd den verkleurde vlekken vertonen. advies aan de Vlaamse bevolking Met dit advies willen wij helpen voor te stellen. bij te dragen tot het brengen van een Dit gebeurt in nauwe samenwerking eensluidend en wetenschappelijk onmet de Universiteit Gent, dersteund advies dat kan bijdragen tot een de Katholieke Universiteit Leuven en de nog verder terugdringen van tandbederf, zonVrije Universiteit van Brussel. der schadelijke neveneffecten.
WELKOM
fluoride advies
1
Dit advies is opgevat als een totaalpakket, dat vooral zal gebruikt worden door gezondheidswerkers: tandartsen, kinderartsen, verpleegkundigen, diëtisten, leerkrachten, kortom allen die begaan zijn met de gezondheid van de bevolking. Het biedt u de nodige achtergrondinformatie en vooral een duidelijk advies naar de verschillende leeftijdsgroepen toe. Met enige toelichting kan het zo worden doorgegeven aan de mensen die er open voor staan. 2
Wij hopen dat u het fijn vindt met dit instrument te werken tijdens individuele of groepsgerichte gezondheidsvoorlichting en danken u dat u meehielp de preventieboodschap door te geven. Indien u nog exemplaren wenst van dit voedingsadvies kunt u zich steeds wenden tot
w V L A A M S E W E R K G RO E P VO O R G E Z O N D E TA N D E N.
Vrijheidslaan 6, 08 Brussel, Tel. 02 43 00 7 fax 02 44 87 27
w
wat is
fluor ?
Fluor is een essentieel spoorelement. Essentiële spoorelementen zijn noodzakelijk voor de groei en het goed functioneren van ons lichaam. Zij zijn slechts in kleine hoeveelheden nodig. Inname van grote hoeveelheden kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Fluor is noodzakelijk voor onder andere de verkalking van ons beendergestel en onze tanden.
en
g m v p s j e f?
Fluor komt in de natuur uitsluitend in gebonden toestand voor. Deze fluorverbindingen noemen we fluoriden. Fluoriden vinden we in onze voeding vooral in vel en graten van vis, in thee en eventueel in drinkwater.
Hoe ontstaan gaatjes ?
Net zoals overal in ons spijsverteringsstelsel, verblijven in onze mond en op onze tanden bacteriën. En dat is goed, want deze ‘bevriende’ bacteriën beschermen ons tegen andere, ziekmakende bacteriën en schimmels. Deze bacteriën gaan echter samenkitten en vormen zo een kleverig laagje plak op onze tanden. Dit plaklaagje zal, wanneer er niet regelmatig en goed gepoetst wordt, dikker en dikker worden en ook steeds meer bacteriën gaan bevatten. Iedere keer dat er suikers in onze mond komen, zullen deze door die plakbacteciën omgezet worden tot zuren. (Het is hetzelfde proces dat bijvoorbeeld melk zuur maakt. Bacteriën vergisten in dat specifieke geval melksuiker tot melkzuur.) Onder invloed van het zuur worden de mineralen uit ons tandweefsel (tandglazuur en tandbeen) opgelost. Op die gedemineraliseerde (lees: ontkalkte) plaatsen wordt het tandweefsel broos. Ongeveer een half uur na de suikerinname is het gevormde zuur door het speeksel uit de plak weggespoeld en is de plak weer neutraal. Een extra grote speekselvloed, bijvoorbeeld door het kauwen op suikervrije kauwgom, zal dit aanzienlijk versnellen. Met als resultaat: Een kortere zuuraanval en minder schade.
Hoe voorkomen? Wanneer we de hoeveelheid plak op onze tanden zo beperkt mogelijk houden, zal ook de zuurvorming na suikerinname minder zijn. Daarom:
A
B
A
Een zorgvuldige en regelmatige mondhygiëne is onontbeerlijk om onze tanden gaaf te houden.
C
B
C
Hoe voorkomen?
Wanneer een zuuraanval voorbij is, kan het gedemineraliseerde tandweefsel zich langzaam maar zeker terug herstellen. Mineralen in oplossing in het speeksel en de plak, gaan zich inbouwen en zo het tandweefsel remineraliseren. Het tandweefsel zal natuurlijk maar volledig kunnen herstellen als het daartoe voldoende tijd krijgt. En dan spreken we toch over enkele uren. (Remineralisatie duurt dus veel langer dan demineralisatie.) Wanneer we te snel na een zuuraanval terug iets eten of drinken dat suiker bevat, zal het herstel vroegtijdig afgebroken worden. Wanneer dit herhaalde malen gebeurt, zal het tandweefsel uiteindelijk zo broos worden dat het gaat afbrokkelen en er een gaatje ontstaat.
Daarom: Gun uw tanden rustpauzes !
Hoe helpt fluoride gaatjes voorkomen ? Indien er fluoride in kleine hoeveelheden aanwezig is in het speeksel, zal de demineralisatie trager op gang komen en zal de remineralisatie van het tandweefsel sneller verlopen. Bovendien zal dit, in aanwezigheid van fluoride geremineraliseerde tandweefsel, beter bestand zijn tegen zuurinwerking dan het oorspronkelijke tandweefsel. Fluoride in het speeksel zorgt er dus voor dat onze tanden beter de schadelijke gevolgen van het veelvuldig eten van suikers kunnen verwerken.
o!àvpsjefnpnfou!qfs!ebh!)Õt!bwpoet*!fo!eju!epps onbbm!qpfutfo!nfu!im!xfjojh!ljoefsuboeqbtub )nby/!611!qqn!àvpsjef*
VANAF DOORBRAAK EERSTE MELKTAND TOT 2 JAAR
ojfut!epfo
VO O R D O O R B R A A K E E R S T E M E L K TA N D
hffo!fyusb!àvpsjef!ofnfo
VO O R G E B O O RT E
WA N N E E R , HOEV E E L E N HOE?
gmvpsjef
TOT 1 J A A R E V E N T U E E L :
2 TOT 6 JA A R
6 JA A R TOT . . .
.!pq{vjhfo!wbo!o!àvpsjefubcmfukf!)1-36!nh!àvpsjef* .!tqpfmfo!nfu!ffo!npoetqpfmnjeefm!nfu!àvpsjef
E V E N T U E E L É É N P O E T S B E U RT V E RVA N G E N D O O R :
esjf!àvpsjefnpnfoufo!qfs!ebh!)Õt!npshfot-!Õt!njeebht!fo!Õtbwpoet* fo!eju-!cjk!wppslfvs-!epps!esjfnbbm!qpfutfo nfu!hfxpof!uboeqbtub!)2111!upu!2611!qqn!àvpsjef*
VA N
{pmboh!ljoe!ojfu!lbo!tqpfmfo; ffo!im!xfjojh!ljoefsuboeqbtub!bbocsfohfo onbbm!ljoe!lbo!tqpfmfo; ffo!ipfwffmifje!ljoefsuboeqbtub!ufs!hsppuuf!wbo!ffo!fsxu!bbocsfohfo
uxff!àvpsjefnpnfoufo!qfs!ebh!)Õt!npshfot!fo!Õtbwpoet* fo!eju!epps!uxffnbbm!qpfutfo!nfu!ljoefsuboeqbtub )nby/!611!qqn!àvpsjef*
VA N
.!cpstufm!jo!ffo!npoetqpfmnjeefm!nfu!àvpsjef!epqfo!)j/q/w/!uboeqbtub* .!uboefo!qspqfs!xsjkwfo!nfu!ffo!hbbtkf!eppsesfolu nfu!ffo!npoetqpfmnjeefm!nfu!àvpsjef
Hoe in het nodige fluoride voorzien ?
10
Aangezien fluoride slechts in beperkte mate voorkomt in onze voeding en dan nog in zeer specifieke voedingsstoffen, is een extra aanvoer van fluoride wenselijk. Vermits fluoride vooral lokaal werkzaam is, raadt men aan drie keer per dag een weinig fluoride op te lossen in het speeksel. In deze drie ‘fluoridemomenten’ per dag kan voorzien worden door ‘s morgens, ‘s middags en ‘s avonds de tanden te poetsen met een tandpasta die fluoride bevat. Hierbij wordt telkens een kleine hoeveelheid fluoride opgelost in het speeksel (en opgenomen in de tandplak) en wordt nauwelijks fluoride ingeslikt.
Wat bij zwangerschap ? Voor de toekomstige baby kan je maar weinig doen. Verzorg vooral goed jezelf: goed blijven poetsen met tandpasta die fluoride bevat, flossen en het tandvlees goed verzorgen, want het is extra gevoelig in deze periode. Tot de doorbraak van de eerste tandjes hoeft onze baby geen extra fluoridezorgen.
En kinderen ? Vanaf de doorbraak van de eerste melktandjes wordt er ook tandplak gevormd en moet er dus gepoetst worden. Bij die eerste melktandjes volstaat éénmaal poetsen per dag. Peuters (1-3 jaar) worden op schoot genomen, waarbij het hoofdje in de arm gestabiliseerd wordt. Het kind opent de mond losjes en de ouder poetst de binnen-, buiten- en bovenvlakken van alle tandjes met een horizontale schrobbeweging. Stapje voor stapje kunnen de kleuters (vanaf 3 jaar) dan eigenhandig voor een spiegel leren poetsen, waarna de ouders ‘napoetsen’. Het aantal poetsbeurten wordt geleidelijk verhoogd tot drie poetsbeurten per dag vanaf de leeftijd van zes jaar. Een goede mondreiniging is erg moeilijk te bereiken, zeker voor een kind. Een kind moet daarom tot 1012-jarige leeftijd steun en hulp krijgen van zijn ouders.
11
12
Omdat kinderen onder de zes jaar dikwijls een aanzienlijk deel van de tandpasta inslikken, kan voor hen een speciale kindertandpasta met laag fluoridegehalte (tot 500 ppm) gebruikt worden. Hoe hoger het fluoridegehalte, hoe minder tandpasta men mag gebruiken. Gebruik voor uw kinderen geen tandpasta waarvan u het fluoridegehalte niet kent. Totdat het kind kan spoelen (2 à 3 jaar) wordt slechts een héél klein beetje kindertandpasta gebruikt. Ook daarna wordt nooit meer dan een hoeveelheid ter grootte van een erwt op de borstel aangebracht. De ouders brengen zelf de tandpasta aan op de borstel en zien erop toe dat hun spruit de tandpasta na het poetsen ook weer uitspuwt.
en verder ... Dit tempo van 3 fluoridemomenten per dag mag dan verder, zolang men eigen tanden heeft, worden aangehouden.
opgelet ! De afgelopen dertig jaar werd dikwijls op aanraden van (tand)artsen extra fluoride aan kinderen gegeven. Dit vooral onder de vorm van meerdere fluoridetabletjes of fluoridedruppeltjes per dag. De laatste twintig jaar is daar dan nog eens het algemeen gebruik van tandpasta met fluoride bovenop gekomen. Door dit groot aanbod van producten is de kans reëel dat langs verscheidene wegen extra fluoride ongecontroleerd wordt ingenomen. De ervaring heeft geleerd dat het innemen (inslikken) van fluoride in grotere hoeveelheden extra hoge fluorpieken in het bloed kan veroorzaken. Dit kan fluorosis veroorzaken op definitieve tanden die op dat ogenblik aan het verkalken zijn. Bij fluorosis vertoont het tandglazuur onesthetische krijtwitte vlekken. Meer nog: Een beter inzicht in het werkingsmechanisme van fluoride heeft aangetoond dat het innemen (inslikken) van fluoride waarschijnlijk zelfs weinig nut heeft. Ook niet tijdens de zwangerschap of bij het geven van borstvoeding. Daarom raadt men heden het gebruik van meerdere fluoridedruppels en fluoridetabletjes (of een hooggedoseerd tabletje) nog alleen aan voor kinderen die een sterk verhoogd risico op gaatjes vertonen.Voor deze risicopatiëntjes kan de tandarts ook gebruik maken van speciale fluoridegel-applicaties (vanaf 6 à 7 jaar).
13
gmvpsjef
‘s Middags poetsen ?
14
Iedereen zou de mogelijkheid moeten hebben om ‘s middags na het eten de tanden te poetsen. In realiteit is dit spijtig genoeg Eventueel kan voor dikwijls niet het geval. Zo wordt er in één “fluoridemoment” de meeste scholen wel ruim in zoets (‘s middags) (o.a. frisdrank) voorzien, maar de poetsbeurt vervangen worden wordt mondhygiëne spijtig genoeg door het langzaam opzuigen over het hoofd gezien. van één fluoridetabletje (0,25 mg) of door het spoelen van de mond met een fluoridemondspoelmiddel. Zo zijn drie “fluoridemomenten” per dag toch haalbaar.
gmvpsjef
De Vlaamse Werkgroep voor Gezonde Tanden (VWGT) is de Gezondheidspromotie afdeling van het Verbond der Vlaamse Tandartsen (VVT). Meer dan 70% van alle tandartsen in Vlaanderen zijn lid van het VVT. De VWGT streeft ernaar een tandvriendelijke attitude te promoten. Alhoewel er de laatste twee decennia een merkelijke vooruitgang werd geboekt inzake mondgezondheid, rest er een belangrijk deel van de bevolking: de zogenoemde risico-groep , die niet participeert in deze positieve evolutie. Wij zijn werkzaam op verschillende domeinen: wij verzamelen vergelijkbare epidemiologische gegevens om kennis te hebben van de huidige stand van zaken en wij ontwerpen en publiceren gezondheidsvoorlichtingsmateriaal. Projectmatig worden deze en andere acties in een goed gestructureerde planning gegoten. De Vlaamse tandarts wordt hiervan op de hoogte gebracht via ons tijdschrift “Essentieel”. Dit alles gebeurt in nauwe samenwerking met de Vlaamse universiteiten en andere deskundigen in een multi-disciplinaire aanpak.
15
DIT FLUORIDEADVIES
kadert in een project dat de verschillende preventiepijlers wenst uit te werken en te promoten bij de Vlaamse bevolking. De wetenschappelijke achtergrond zal uitvoerig worden gepubliceerd in het Belgisch Tijdschrift voor Tandheelkunde medio 1997. Op aanvraag zal u deze publicatie worden toegestuurd.
16
redactioneel eindverantwoordelijken: P RO F. D O M I N I Q U E D E C L E R C K
Katholieke Universiteit Leuven P RO F. P O L B O U T E
Vrije Universiteit Brussel
P RO F. L U C M A RT E N S
Universiteit Gent
TA N DA RT S M A R C S T E V E N S
Vlaamse Werkgroep voor Gezonde Tanden TA N DA RT S J AC K I E VA N O B B E R G E N
Vlaamse Werkgroep voor Gezonde Tanden - Universiteit Gent
OE N
E VOOR GEBOOR T
V L A A M S E
J
AA 2 FLUOR R IDEM O MEN (‘S MOR TEN GENS EN PE EN DIT D ‘ RD S O OR A A 2 X VON MET KI DS G NDER PO ) E TAN T DPA SEN STA
T ... R TO JAA
GEEN EXT RA FLUORID E NEMEN
TOT 6
G N6 PER DA N E VA ENT ‘S AVONDS) OM S EN EM DAG RID MID ORKEUR, O UO S, ‘S N FL IJ V N M ET E G TB 3 I R ETSE MO EN D 3 X PO DPASTA N DETA OR DO FLUORI
IDE (‘S AV OR SE N U T E L NIG F PO WEI N AL EN EE E A PASTA T NM ME RTAND E EE D KIN
VAN 2
(‘S
VO O ME R EE LK RS TA TE NIE N TS D D
TAND MELK R E T A ERS E JA F E T TWE ENT PER DAG A N MOM ONDS) VA TO
fluoride
W E R K G R O E P
VOOR
GEZONDE
TA N D E N
