Fiscaal recht >> faculteit rechten >> master na masteropleiding

Fiscaal recht >> faculteit rechten >> master na masteropleiding | 2010-2011

Colofon Redactie Dienst studieinformatie en de faculteiten Vormgeving S. Houston Fotografie J. Crab Deze brochure is met grote zorg samengesteld. Studieprogramma’s veranderen echter voortdurend. Het is daarom mogelijk dat het aanbod van opleidingsonderdelen van de verschillende studierichtingen enigszins afwijkt van de informatie in deze brochure. |2

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Doelstellingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Toelatingsvoorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Erkenning opleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Programma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Vakbeschrijvingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Onderwijsregeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Evaluatie en diploma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Academische coördinatie en praktische organisatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Academische staf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Studieadvies - en studentenbegeleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Nuttige websites. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Meer info?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3|

|4

Voorwoord Reeds 15 jaar wordt aan de Faculteit rechten van de Universiteit Antwerpen een specialisatie­opleiding Fiscaal recht aangeboden ten behoeve van juristen en ­economen. De Faculteit rechten wil daarmee tegemoet komen aan een ­belangrijke behoefte op de arbeidsmarkt aan specialisten fiscaal recht. Inmiddels ­hebben vele afgestudeerden met succes hun toekomst gevonden als belasting­consulent, als fiscalist bij de Federale overheidsdienst Financiën, bij de regionale overheids­diensten, in de advocatuur, in de ­magistratuur, in het notariaat of in het bedrijfsleven. Bij de vormgeving van het programma is bewust de nadruk gelegd op de inter­ disciplinariteit van het programma. Daarbij staat de wisselwerking centraal tussen enerzijds de verschillende onderdelen van het belastingrecht en anderzijds het ­belastingrecht en andere rechtstakken en economische disciplines. Bijzondere aandacht gaat naar de implementering van de verworven kennis in concrete gevallen en naar een gezond evenwicht tussen het verwerven van een theoretische en op de praktijk gerichte kennis van het belastingrecht. Een gedifferentieerde ­academische staf met wortels in o.m. de academische wereld, de advocatuur, het bedrijfsleven en de ­administratie, staat ook borg voor een op de praktijk gerichte aanpak. De opleiding Fiscaal recht heeft door deze aanpak inmiddels een eigen vaste plaats ­verworven in het Vlaamse universitair onderwijsaanbod. Het is de stellige verwachting van de faculteit dat deze opleiding ook voor jou een ­boeiende ervaring wordt. Namens het docentenkorps wens ik je alvast een succesvolle studietijd toe. Prof. dr. Bruno Peeters

5|

Doelstellingen De Master in het Fiscaal recht beoogt de vorming van specialisten in het fiscaal recht. Deze opleiding richt zich tot juristen en economen. De opleiding wil een diepgaande kennis en onderzoeksvaardigheid verschaffen in de verschillende deelgebieden van het fiscaal recht. Gelet op de vaak onduidelijke en snel ­evoluerende fiscale wetgeving, wordt bij de opleiding de nadruk gelegd op het bijbrengen van vaardigheden om zelfstandig, creatief en synthesegericht de belastingwetgeving te bestuderen. In dit licht wordt uiteraard aandacht besteed aan de wisselwerking tussen het belastingrecht enerzijds en de andere rechtstakken en de economische disciplines anderzijds. De student moet aldus een grondig inzicht verwerven in de systematiek en in de methodologie van het fiscaal recht. De opleiding moet de student in staat stellen fiscaaljuridische problemen te ­onderkennen en te conceptualiseren met behulp van bestaande begrippenkaders of door de ­aanwending van nieuwe begrippen die coherent zijn met het bestaande juridische s­ ysteem. Voorts is het de bedoeling van de opleiding om een specialist te vormen die het fiscaal recht op een kritische en reflexieve wijze kan plaatsen in zijn maatschappelijke context. Ten slotte streeft de opleiding ernaar een specialist te vormen die ter zake van ­fiscale problemen, juridisch onderbouwde stellingen kan innemen en verdedigen en die ­maatschappelijk en juridisch verdedigbare oplossingen zowel ten aanzien van leken als ten aanzien van vakgenoten helder kan uiteenzetten, zowel mondeling als schriftelijk. De afgestudeerde Master in het Fiscaal recht is in staat om, mede afhankelijk van zijn vooropleiding, als een autonoom en creatief fiscalist door zijn specialisatie in het fiscaal recht een succesvolle beroepsloopbaan uit te bouwen als fiscaal advocaat, belastingconsulent, bedrijfsjurist, fiscaal medewerker in het notariaat, ambtenaar bij de Federale overheidsdienst Financiën of bij de regionale overheidsdiensten, als magistraat, in het onderwijs, of als wetenschappelijk vorser aan een universiteit of hogeschool.

|6

Toelatingsvoorwaarden Het programma is toegankelijk voor houders van een academisch diploma: Licentiaat/Master in de Rechten Licentiaat/Master in de Economische Wetenschappen Licentiaat/Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen Licentiaat/Master Handelsingenieur (universitair of hogeschool) Licentiaat/Master Handelsingenieur in de Beleidsinformatica Licentiaat/Master in de Handelswetenschappen Niet-juristen moeten slagen in een schriftelijke toelatingsproef met mondelinge ­toelichting, onder het ­toezicht van de coördinator, Prof. dr. Bruno Peeters. ­Informatie hierover kan worden bekomen op het ­opleidingssecretariaat. De proef vindt plaats ­begin juli en medio september. ­Voorafgaande ­inschrijving is verplicht bij het opleidings­ secretariaat (zie bij “Meer info”). Ter voorbereiding van de schriftelijke toelatingsproef worden tijdens de laatste week van augustus en de eerste week van september colleges gehouden over de basisprincipes van publiek- en privaatrecht.

Erkenning opleiding A) NEDERLANDS-VLAAMSE ACCREDITATIEORGANISATIE (NVAO) Bij besluit nr. 122 van 30 oktober 2007 van de NVAO werd de opleiding master in het fiscaal recht (master na master) van de Universiteit Antwerpen geaccrediteerd vanaf de aanvang van het academiejaar 2008-2009 tot en met het einde van het academiejaar 2015-2016 (Belgisch Staatsblad 9 januari 2008). B) PERMANENTE VORMING VOOR ADVOCATEN Indien met goed gevolg afgelegd levert de voltijdse opleiding 32 juridische punten op voor de permanente vorming voor advocaten en de deeltijdse opleiding 16 juridische punten. C) VRIJSTELLINGEN VOOR HET TOELATINGSEXAMEN VAN HET INSTITUUT VAN DE ACCOUNTANTS EN DE BELASTINGCONSULENTEN (IAB) Het met succes volgen van de opleiding biedt ook de mogelijkheid ­vrijstellingen te ­bekomen voor het toelatingsexamen van kandidaat-belastingconsulenten, ­georganiseerd door het Instituut van de accountants en belastingconsulenten. De lijst van vrijstellingen is te raadplegen op de website van het IAB: www.iec-iab.be

7|

Programma A. VOLTIJDS PROGRAMMA Fiscaal recht is een opleiding van 60 studiepunten. Het programma bestaat uit een reeks verplichte opleidingsonderdelen, een ­aantal ­keuzevakken (waaruit de student minimum 9 studiepunten moet kiezen) en een ­masterproef. De uurroosters zullen begin september beschikbaar zijn. Zij worden via de valven en de website ­bekend gemaakt. Verplichte vakken (36 sp) Opleidingsonderdeel

cu

sp

sem

Grondige studie personenbelasting

45

6

1

Grondige studie vennootschapsbelasting

45

6

2

Grondige studie BTW

45

6

2

Grondige studie boekhoudrecht

45

6

1

Grondige studie fiscale procedure

45

6

2

Internationaal en vergelijkend fiscaal recht

30

3

1

Europees belastingrecht

30

3

1

Opleidingsonderdeel

cu

sp

sem

Lokale en regionale belastingen

30

3

1

Bijzondere vraagstukken inkomstenbelastingen

30

3

2

Fiscaal strafrecht

30

3

2

Douane en accijnzen

30

3

2

Algemene beginselen van het belastingrecht

30

3

1

Registratie- en successierechten

30

3

1

Fiscale keuzevakken (minimum 9 sp)

Internationale pleitwedstrijd Fiscale aspecten van het einde van de onderneming

15

3

1

3

2

E.S.S.F.-vakken De mogelijkheid bestaat om te Brussel één of meerdere vakken te volgen aan de E.S.S.F. (Ecole Supérieure de Sciences Fiscales). Een lijst van de hiervoor in aanmerking komende vakken kan worden bekomen op het secretariaat.

|8

Andere niet fiscale keuzevakken (aanvullend) Opleidingsonderdeel

cu

sp

sem

Deontologie

15

3

1

Accountancy

75

6

1+2

Vennootschappen, verenigingen en stichtingen

45

6

1

Deze opleidingsonderdelen kunnen bijkomend ­basisprogramma of via een creditcontract.

worden

opgenomen

in

het

Masterproef (15 sp) Opleidingsonderdeel

cu

•

nationaal belastingbeleid

•

internationaal belastingbeleid

Fiscale rapportering

sem

8

Eindverhandeling fiscaal recht Fiscale planningstrategie

sp

30

4

2

20

3

2

legende: cu= contacturen, sp= studiepunten, sem= semester

In het raam van de masteropleiding legt de student een masterproef af. Deze bestaat uit drie complementaire opdrachten: de eindverhandeling (70%), fiscale planning­strategie (nationaal en internationaal) (20%) en fiscale rapportering (10%)1. In de masterproef moet de student het bewijs leveren dat hij in staat is - onder promotorschap van één van de professoren - om zelfstandig over een specifiek fiscaal probleem inzicht te verwerven en helder te rapporteren en wordt van hem verwacht dat hij blijk geeft van zelfstandig probleemoplossend vermogen op academisch niveau in het vakgebied fiscaal recht.

1

Tussen haakjes staat weergegeven wat het aandeel is van de opdracht in de m ­ asterproef

9|

B. WERKSTUDENTENROGRAMMA Wie de studie wenst te combineren met een beroepsactiviteit kan het programma ­opsplitsen in twee delen en de opleiding volgen als werkstudent. De formule is gebaseerd op zelfstudie met begeleiding. Het onderwerp van de eindverhandeling (die deel uitmaakt van de masterproef), kan reeds bij de aanvraag van de opleiding gekozen worden, zodat tijdig met de ­voorbereiding van de eindverhandeling kan worden begonnen. De uurroosters zullen begin september beschikbaar zijn. Zij worden via de valven en de website bekend gemaakt. JAAR 1 (30 sp, modeltraject) Opleidingsonderdeel

cu

Verplichte vakken

sp

sem

21

Grondige studie personenbelasting

45

6

1

Grondige studie BTW

45

6

2

Grondige studie boekhoudrecht

45

6

1

Europees belastingrecht

30

3

1

Keuzevakken

9

TOTAAL

30

JAAR 2 (30 sp, modeltraject) Opleidingsonderdeel

cu

Verplichte vakken

sp

sem

15 45

6

2

Grondige studie fiscale procedure

45

6

2

Internationaal en vergelijkend fiscaal recht

30

3

1

Grondige studie vennootschapsbelasting

Masterproef

15

TOTAAL

30

(legende: cu= contacturen, sp= studiepunten, sem= semester)

De student kan ook in het werkstudentenprogramma (een) keuzevak(ken) kiezen uit de ­programma’s van de Universiteit Antwerpen mits goedkeuring van de examen­commissie. Voorts bestaat de mogelijkheid om te Brussel één of meerdere vakken te volgen aan de E.S.S.F. (Ecole Supérieure des Sciences Fiscales). Een lijst van de hiervoor in ­aanmerking komende vakken kan worden bekomen op het secretariaat.

| 10

Vakbeschrijvingen VERPLICHTE VAKKEN Grondige studie personenbelasting N. Plets In deze cursus wordt in eerste instantie een globaal overzicht gegeven van de personenbelasting. Uitgangspunt is het Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1992, het KB tot uitvoering hiervan e.a. relevante wetteksten. De bedoeling is om aldus een duidelijk kader aan te bieden waarbinnen de v­ erschillende elementen van de personenbelasting op een gestructureerde wijze ­kunnen ­worden ­ingepast. Een degelijke basisstructuur moet eveneens toelaten concrete ­fiscale ­problemen te duiden en latere wijzigingen van de wetgeving op een correcte ­wijze te plaatsen binnen het geheel en de concrete gevolgen van deze wijzigingen in te ­schatten. In het raam van de grondige studie wordt op bepaalde onderdelen dieper ingegaan: • het toepassingsgebied van de personenbelasting en de afbakening t.a.v. de BNI/­natuurlijke personen. • de 4 inkomstencategorieën (inzonderheid de beroepsinkomsten) met inbegrip van de algemene principes inzake de voorheffingen. • de voornaamste aspecten van de berekening. De theorie wordt verder uitgediept aan de hand van oefeningen. Hierbij wordt tevens aandacht besteed aan het aangifteformulier in de personen­ belasting. Grondige studie vennootschapsbelasting B. Peeters In deze grondige studie wordt een volledig overzicht gegeven van de vennootschaps­ belasting: • Inleiding • Hoofdstuk 1. Het toepassingsgebied van de vennootschapsbelasting • Hoofdstuk 2. De grondslag van de vennootschapsbelasting, o.m.: het winstbegrip; de brutowinst; de nettowinst; overige vrijstellingen en extra comptabele aftrekken; bijzonderheden: verkrijging eigen aandelen; de gedeeltelijke ­verdeling van het maatschappelijk vermogen • Hoofdstuk 3. De berekening en verrekeningen • Hoofdstuk 4. Ontbinding en herstructureringsverrichtingen • Hoofdstuk 5. Bijzondere fiscale stelsels (o.m. dienstencentra, ­distributiecentra, beleggings­vennootschappen). 11 |

Grondige studie BTW L. Vandenberghe In deze cursus wordt het stelsel van de belasting over de toegevoegde waarde ­grondig bestudeerd: toepassingsgebied, begrip belastingplichtige, belastbare handelingen, lokalisatie van de belastbare handelingen, belastbaar feit en verschuldigdheid van de belasting, maatstaf van heffing, tarieven, vrijstellingen, recht op aftrek en teruggaaf, voldoeningsplicht. Daarbij wordt in het bijzonder aandacht besteed aan de toetsing van de nationale ­wetgeving aan de Europese wetgeving en rechtspraak en aan de invloed en toepassing van de algemene BTW-beginselen. Ook wordt aandacht besteed aan de problemen en uitdagingen die de ­economische ­ontwikkelingen op BTW-vlak meebrengen (bv. invloed van technologische ­ontwikkelingen, bestrijding van BTW-fraude). Grondige studie boekhoudrecht P. d’Haens In een eerste onderdeel wordt dieper aandacht besteed aan het Belgisch boekhoudrecht, in het bijzonder wordt dieper ingegaan op: 1. de juridische omkadering van het Belgisch Boekhoudrecht 2. de grondslagen van het boekhoudrecht en de boekhoudprincipes en het verband tussen het boekhoudrecht en andere rechtstakken 3. de wettelijke verplichtingen inzake de enkelvoudige en geconsolideerde ­jaarrekening : formele aspecten en publicatieverplichtingen a) Wet 17 juli 1975 en andere wetteksten van het Wetboek van v­ ennootschappen. Toepassingssfeer, grondbeginselen vereenvoudigde boekhouding, verantwoordings­stukken, houden en bewaren van de boeken, Commissie voor Boekhoudkundige normen, volledige en verkorte schema’s b) Koninklijk besluit van 30 januari 2001: 1) vorm, inhoud en structuur van de jaarrekening; 2) waarderingsregels c) Definitie van de rubrieken d) Andere regelgevende besluiten op het gebied van de boekhouding en ­ besluiten inzake de boekhoudkundige en financiële informatie die aan de ­ ondernemingsraad moet worden verstrekt. e) Bepalingen van het W.Venn. m.b.t. de jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening en de controle ervan f) Europese richtlijnen g) CBN-rechtsleer h) IAS normen 4. Minimimum algemeen rekeningenstelsel

| 12

In een tweede onderdeel wordt specifiek ingegaan op de relatie tussen het ­boekhoudrecht en het fiscaal recht. Zo wordt o.m. gepeild naar de oorsprong, de juridische ­draagwijdte en de concrete gevolgen van de regel van de primauteit van het boekhoudrecht en wordt grondig ingegaan op de doorwerking van concrete boekings- en waarderings­ regels op fiscaal vlak. Tenslotte wordt ook stilgestaan bij de fiscale bewijskracht van de ­boekhouding. Grondige studie fiscale procedure M. GHYSELEN Deze cursus geeft vooreerst een overzicht van de fiscale taxatieprocedure vanaf de ­aangifte tot en met de invordering van de belasting en dit zowel inzake de inkomsten­ belastingen als inzake de BTW. M.n. 1. Aangifte : de aangifte in de inkomstenbelastingen en in de BTW : omschrijving, wettelijke grondslag en algemene kenmerken van de fiscale aangifte, aangifte­plicht en vrijstelling, vormvoorschriften, termijnen en sancties. 2. Onderzoek en controle : aard en omvang van het fiscaal onderzoek, wettelijke onderzoeksbevoegdheden ten aanzien van de belastingplichtige en derden, fiscaal bankgeheim, controlebeleid en (samen-)werking van fiscale administraties. 3. Bewijs : bewijslast en omkering van bewijslast, gemeenrechtelijke bewijs­middelen, specifieke bewijsmiddelen in WIB en WBTW, anti-misbruikbepalingen. 4. Aanslag : wijziging van de aangifte, ambtshalve aanslag, de diverse aanslag­termijnen; hertaxatie en subsidiaire aanslagen, uitvoerbare titel inzake ­inkomstenbelastingen en BTW. 5. Verjaring inzake directe en indirecte belastingen. 6. Invordering van directe en indirecte belastingen. 7. Sancties. Vervolgens behandelt deze cursus de verschillende categorieën fiscale geschillen, het onderscheid tussen de administratieve en de jurisdictionele geschillenbeslechting in het algemeen en de geschillenprocedure (administratieve en gerechtelijke fase) inzake de vestiging en invordering van de inkomstenbelastingen en de BTW in het bijzonder. Er wordt tevens een bondig overzicht gegeven van de toepasselijke procedure voor de overige federale belastingen, de regionale en de lokale belastingen. Internationaal en vergelijkend fiscaal recht P. Cauwenbergh In een inleidende uiteenzetting worden de algemene bronnen, regels en problemen ­besproken van het grensoverschrijdend belastingrecht. Deze uiteenzetting vormt de toetssteen voor de bespreking van de Belgische ­territorialiteitsregels, vooral deze van het Wetboek op de Inkomstenbelastingen, ­alsmede van het Belgisch verdragrecht, inzonderheid de dubbelbelastingverdragen. Deze technische regels worden uitgebreid met belastingvergelijkende uitweidingen en een bespreking van hun aanwending door ondernemingen en burgers. 13 |

Europees belastingrecht B. Peeters In dit opleidingsonderdeel staat de Europeesrechtelijke dimensie van het fiscaal recht centraal. De volgende thema’s komen uitvoerig aan bod. Deel I. Fiscaal recht in de Europese Unie: een schets van het institutionele kader. Het ­institutionele kader wordt slechts besproken in zoverre dit relevant is voor een goed ­begrip van het Europees fiscaal recht. Zo komen aan bod: de communautaire rechtsorde; de Europese instellingen en organen; het communautair werkingskader en de verticale verdeling van de belastingbevoegdheid; de bronnen van het Gemeenschapsrecht; de handhaving van het Gemeenschapsrecht en de rechtsbescherming van de EG-justitiabelen Deel II. Materieelrechtelijke beginselen van gemeenschapsrecht in directe belasting­zaken: de fundamentele vrij verkeersbepalingen en de directe fiscaliteit; de rechts­gronden voor harmonisatie Deel III. EG-recht en overeenkomsten ter vermijding van dubbele belasting Deel IV. Secundair recht: bespreking bij wijze van voorbeeld van een fiscale richtlijn (bijv. de kapitaalbelastingrichtlijn). Het secundaire recht dat wegens de doorwerking in het ­nationale recht in andere opleidingsonderdelen aan bod komt, wordt niet besproken. Deel V. Formeel Europees belastingrecht: Arbitrageverdrag, Europese informatie­uitwisseling, Invorderingsbijstand.

| 14

FISCALE KEUZEVAKKEN Lokale en regionale belastingen N. Plets Deze cursus beoogt een grondige analyse van de fiscale bevoegdheden van de lokale besturen (het accent ligt hierbij op de belastingbevoegdheid van de gemeenten en de provincies) en van de gemeenschappen en gewesten, met inbegrip van de beperkingen daaraan. Ook de taxatie-, invorderings- en geschillenprocedure inzake de lokale belastingen (­federale en Vlaamse regeling) komt aan bod. Ten slotte wordt aandacht besteed aan actuele problemen inzake specifieke lokale en/of regionale belastingen. Bijzondere vraagstukken inkomstenbelastingen N. Plets In dit opleidingsonderdeel worden een aantal thema’s uitgediept inzake de ­inkomstenbelastingen, in eerste instantie thema’s betreffende de personenbelasting, die slechts in hoofdlijnen aan bod zijn gekomen in de grondige studie ­personenbelasting. Ook de bespreking van nieuwe wetgeving (programmawetten) komt hiervoor in ­aanmerking. Fiscaal strafrecht M. Maus In deze grondige studie wordt een uitgebreid overzicht gegeven van de materiele en formele voorschriften uit het fiscaal strafrecht in de betekenis van het geheel van ­strafrechtsnormen uit de verschillende fiscale wetboeken, aangevuld met een ­aantal ­voorschriften uit het gemeenrechtelijk (in de betekenis van omschreven in het ­strafwetboek) algemeen en bijzonder strafrecht die relevant zijn in de materie van de belastingfraude. Ook zal aandacht worden besteed aan de administratieve afhandeling van de fiscale fraude. Behoudens de nationale regelgeving wordt ook aandacht besteed aan de internationale samenwerking in fiscale strafzaken. 1. Evolutie in het fiscaal strafrecht en in het gemeenrechtelijk strafrecht met invloed op de strafrechtelijke bestrijding van belastingontduiking. 2. Toepasselijkheid van het algemeen strafrecht op het fiscaal strafrecht en overzicht van enkele gemeenrechtelijke misdrijven m.b.t. de belastingontduiking, met als typevoorbeeld de preventieve en repressieve witwaswetgeving en de valsheid in geschriften en gebruik van valse stukken. 3. Materieel fiscaal strafrecht 4. Procedureel fiscaal strafrecht 5. Internationale rechtshulp inzake fiscale misdrijven 15 |

Douane en accijnzen L. Vandenberghe Dit opleidingsonderdeel omvat vooreerst een analyse van de wetgeving met ­betrekking tot de heffing van douanerechten. Daarbij komen aan bod: de tariefclassificatie, de ­douanewaarde, de oorsprong, de douaneregeling, de douaneschuld, controle en ­geschillen, kwijtschelding en teruggaaf van douanerechten. Er wordt ook aandacht ­besteed aan de nieuwe ontwikkelingen op douanevlak. Daarnaast wordt ook een overzicht gegeven van de accijnswetgeving: het toepassingsgebied en de werking ervan worden ontleed, met inbegrip van de nieuwe ontwikkelingen inzake controle van de accijnsgoederen. Algemene beginselen van het belastingrecht N. Plets Dit keuzevak situeert het geheel van het fiscaal recht in de ­ruime ­context van het staatsen ­bestuursrecht en van de internationale mensenrechten­verdragen. In het ­bijzonder wordt aandacht besteed aan de toetsing van de ­geldigheid van fiscale ­normen, het ­belastingbegrip, de fiscale bevoegdheidsverdeling, de grond­wettelijke beginselen ­inzake ­belastingen (het fiscaal legaliteits- en eenjarigheids­beginsel, het fiscaal gelijkheids­ beginsel, het beginsel van de economische unie en ­monetaire ­eenheid, het evenredigheids­ beginsel, het territorialiteitsbeginsel), het “non bis in idem-­beginsel”, het ­principe van de niet-terugwerkende kracht van fiscale normen, de ­beginselen van ­behoorlijk ­bestuur (openbaarheid van bestuur en de motiveringsplicht), de ­toepasselijkheid van ­grondrechten op de invoering en de inning van belastingen. Registratie- en successierechten T. Wustenberghs • Registratierechten: de studie van het registratierecht wordt opgebouwd ­volgens de structuur van het Wetboek. Na een grondig overzicht van de algemene ­heffingsregels, worden de diverse rechtshandelingen die door het Wetboek uitdrukkelijk getarifeerd zijn onder de loep genomen. Volgende elementen zullen telkens aan bod komen: (i) beschrijving van de geviseerde rechtshandeling, (ii) tarief en (iii) maatstaf van ­heffing en eventuele bijzondere heffingsmodaliteiten. Er zal bijzondere aandacht worden besteed aan topics die belangrijk zijn in de praktijk. De relatie met de ­Administratie (opsporingsmaatregelen, sancties, procedure) maakt het laatste onderdeel uit van de studie. •

| 16

Successierechten: na een korte inleiding, waarin een overzicht wordt gegeven van de burgerrechtelijke regels inzake erfrecht, zal het successierecht en het recht van ­overgang bij overlijden op grondige wijze bestudeerd worden op basis van de ­structuur van het Wetboek successierechten. Achtereenvolgens zullen o.a. ­volgende onderwerpen aan bod komen: het belastbaar actief (met ruime aandacht

voor de ­fictiebepalingen) en de waardering ervan, het aftrekbaar passief en het bewijs ervan, de berekening van het successierecht (tariefstructuur, ­vrijstellingen, ­verminderingen). De relatie met de Administratie in al zijn aspecten (aangifte, ­betaling, bewijsmiddelen, opsporingsmaatregelen, procedure) vormt het sluitstuk van de studie. Internationale pleitwedstrijd In dit opleidingsonderdeel wordt de student de gelegenheid geboden om over zijn ­kennis van het internationaal en/of Europees belastingrecht te wedijveren in het raam van een internationale pleitwedstrijd bijv. door deelname aan de jaarlijkse European Tax Moot Competition. Fiscale aspecten aan het einde van de onderneming J. Verstraelen • De fiscale behandeling van de vereffening van een vennootschap (historisch kader; huidige regelgeving). • De boekhoudkundige en fiscale behandeling (en bijkomende aandachtspunten) van herstructureringen: • fusies, voornamelijk “upstream” en “downstream” moeder/dochter fusies • splitsingen • partiële splitsingen • inbreng of overdracht van een bedrijfstak of een algemeenheid van goederen • De internationale aspecten van herstructureringen. • De principes welke bovenstaande materie beheersen zullen aan de hand van ­elementaire cijfervoorbeelden worden geïllustreerd. Hierbij wordt de ­klemtoon ­gelegd op het aanbrengen van een methodologie welke in nagenoeg alle ­practische gevallen tot een correcte oplossing moet leiden.

17 |

ANDERE NIET FISCALE KEUZEVAKKEN (AANVULLEND) Deontologie S. Rutten Een grondige analyse van de deontologische regels die gemeen zijn aan de ­juridische beroepen met bijzondere aandacht voor de juridische en beroepsnormen die ­betrekking hebben op de belastingconsultancy en de andere wettelijke opdrachten van de ­belastingconsulent. In het bijzonder komen wat de belastingconsulent betreft de ­volgende deelaspecten aan bod (zie opleidingsinhoud IAB): • de burgerlijke aansprakelijkheid • de strafrechtelijke aansprakelijkheid • de tuchtrechtelijke aansprakelijkheid • de organisatie van de uitoefening van het beroep • de uitoefeningsvormen van het beroep met inbegrip van de samenwerkings­ verbanden • het organiek kader • het beroepsgeheim van de belastingconsulent • het retentierecht • de stagereglementering Accountancy N. Lybaert Deze cursus introduceert de student in het proces dat leidt tot de opstelling van een ­jaarrekening. Dit betekent concreet dat hij/zij allereerst een inleiding krijgt in het ­conceptuele en juridische kader van accountancy. Daarbij komt ondermeer de techniek van het dubbel boekhouden, het openen en afsluiten van de boekhouding aan bod. Daarna wordt de aandacht toegespitst op de enkelvoudige jaarrekening. Het ­juridische kader dat hierbij gevolgd wordt, is de Belgische wetgeving op de boekhouding en de jaarrekening van de industriële en handelsonderneming. De posten van de wettelijk ­voorgeschreven jaarrekening zullen uitvoerig besproken worden, zodanig dat iedere student op zinvolle wijze de cijfergegevens achter iedere post kan interpreteren en weet via welk proces deze bedragen gegenereerd worden. Een door een onderneming ­gerapporteerd resultaat is immers geen exact objectief cijfer, maar een bedrag dat de uitkomst is van een reeks keuzes binnen een wettelijk kader.

| 18

Vennootschappen, verenigingen en stichtingen H. Braeckmans Deel 1: Algemeen vennootschapsrecht, met aandacht voor de verenigingen en de ­stichtingen. De gemeenrechtelijke vennootschapstypes (maatschap en vennootschap onder firma) worden behandeld als types voor de algemene beginselen. De ­typologie, en specifieke kenmerken van de verschillende vennootschappen, verenigingen en ­stichtingen worden behandeld. Het rechtspersoonsbegrip wordt uitgelegd. Aandacht wordt besteed aan de oprichting, bestuur en vertegenwoordiging, alsook ontbinding. Deel 2: Specifieke aandacht voor de kapitaalvennootschappen. Het begrip kapitaal (vorming en behoud) en de vormen van aandelen worden ­geanalyseerd. Tevens wordt het bestuur (behoorlijk bestuur) van deze vennootschappen en de algemene vergadering toegelicht. Ook de controle, ontbinding, vereffening, fusie en splitsing worden behandeld, alsook de geschillenregeling en de uitkoop.

19 |

MASTERPROEF (DRIEDELIG) Eindverhandeling Promotor De student dient een eindverhandeling te maken over een specifiek probleem uit een tak van het belastingrecht naar keuze. In de eindverhandeling moet de student het ­bewijs leveren dat hij in staat is – onder promotorschap van één van de professoren – om zelfstandig over een specifiek fiscaal probleem inzicht te verwerven en helder te ­rapporteren. Fiscale planningstrategie T. Wustenberghs In een eerste deel wordt ingegaan op de grenzen van de fiscale planning. Het ­verantwoord bewandelen van de minst belaste weg veronderstelt immers dat men ­buiten de ­toepassing blijft van de simulatie, de belastingontduiking en het “misbruik”. Ook andere risico’s verbonden aan een (te) ver doorgedreven optimalisatie (bijv. door gebruik te maken van belastingparadijzen of fiscal engineering) zullen aan bod komen. Na dit algemene luik, waarbij toch onmiddellijk wordt getracht één en ander met een aantal praktische schema’s of casussen toe te lichten, wordt in een tweede deel ­systematisch aandacht besteed aan een aantal belangrijke topics. Terzake zullen steeds de toepasselijke regels van het nationaal, verdragsrechtelijk en/of communautair ­belastingrecht onder de loep worden genomen. Hun optimale aanwending door en voor de onderneming wordt onderzocht. In het bijzonder zullen enkele beleidsuitdagingen worden onderzocht m.b.t.: 1. het meerwaardenbelastingstelsel; 2. het gebruik van zakelijke rechten; 3. de uitoefening van activiteiten in België middels een vennootschap of een ­inrichting; 4. transfer pricing en correctie; 5. België als holdingland; e.a. Fiscale rapportering L. Maes In dit onderdeel staan de formele fiscale verplichtingen van natuurlijke personen en ­ondernemingen centraal. Naast de aangiften in de inkomstenbelastingen, de BTW-­aangiften en de successieaangiften die besproken en gebruikt worden in de ­verschillende grondige cursussen over deze materies, zijn de belastingplichtigen ­verplicht om, ­naargelang de omstandigheden, nog verschillende andere ­documenten in te ­dienen. ­Voorbeelden zijn de indiviuele fiches die werkgevers of andere ­schuldenaars van ­belastbare inkomsten moeten opstellen en indienen, aangiften in de bedrijfs| 20

en ­roerende voorheffing, BTW-documenten in het kader van intracommunautaire ­transacties, ­verplichte documenten die inzake inkomstenbelastingen moeten ingediend worden om bepaalde fiscale voordelen te verkrijgen en te behouden (investeringsaftrek, belastingkrediet, meerwaarden, ...). Ook documenten die de belastingplichtige moet indienen om internationale dubbele belasting te vermijden (bv. van opbrengsten van beleggingen) krijgen de nodige aandacht. Bij de bestudering van de documenten gaat de aandacht in de eerste plaats naar de ­wettelijke of reglementaire grondslag ervan, samen met de sancties die de wet ­verbindt aan het niet naleven van de rapporteringsverplichting. Dat gebeurt telkens aan de hand van één of meer voorbeelden uit de praktijk. De student bereidt deze praktijk­ gevallen voor en maakt daarover een schriftelijk rapport, dat gesteund is op ­voldoende ­wetenschappelijke bronnen. Tijdens de colleges brengen de studenten mondeling ­verslag uit over hun bevindingen en na discussie wordt een verantwoorde oplossing voorgesteld. Dit onderdeel biedt ook de mogelijkheid om de rapporteringsverplichtingen die ­opgenomen zijn in de verschillende fiscale wetboeken met elkaar te vergelijken (bv. de ­verschillende termijnen die voor soortgelijke verplichtingen gelden). Ook de ­communicatie tussen de verschillende belastingadministraties enerzijds en de ­natuurlijke personen en ­ondernemingen anderzijds krijgt in deze cursus de nodige aandacht: in welke mate ­kunnen fiscale verplichtingen vervuld worden via elekronische weg of via het internet en hoe zijn de rechten en verplichtingen van de betrokken partijen in dit verband geregeld. In dit onderdeel gaat het voortdurend over contacten tussen de fiscale administratie en de belastingplichtigen. Daaruit volgt dat de student bij de voorbereiding van de ­casussen en tijdens de bijeenkomsten regelmatig zal geconfronteerd worden met de concrete ­toepassing van algemene rechtsbeginselen en de beginselen van behoorlijk bestuur in het fiscaal recht.

21 |

Onderwijsregeling VOLTIJDS STUDIEPROGRAMMA De Master in het Fiscaal recht omvat één studiejaar voltijdse dagstudie waarvan • verplichte vakken (36 sp) • (minstens 3) keuzevakken (minimum 9 sp) • een masterproef (15 sp) WERKSTUDENTENPROGRAMMA Wie de studie wenst te combineren met een beroepsactiviteit kan het programma volgen als werkstudent. De formule is gebaseerd op zelfstudie met begeleiding. VRIJSTELLINGEN De studenten kunnen vrijstellingen aanvragen vóór 20 september 2010. Het aanvraag­ formulier kan bekomen worden via de website (www.ua.ac.be/inschrijven) of op de dienst ­studentenadministratie en moet worden ingediend op het secretariaat van de faculteit. Noch voor de masterproef, noch voor keuzevakken kan een vrijstelling worden ­verleend. CREDITCONTRACT Wie één of enkele opleidingsonderdelen uit het programma wil volgen kan dit doen via een creditcontract. Het aanvraagformulier kan worden bekomen bij de dienst ­studentenadministratie (zie ook www.ua.ac.be/inschrijvingen). Een student krijgt een creditbewijs voor elk opleidingsonderdeel waarvoor hij/zij slaagt. Dit creditbewijs is ­onbeperkt geldig binnen de betrokken opleiding aan de instelling waar dit werd behaald, maar na 5 jaar kan de faculteit een actualiseringsprogramma opleggen.

Evaluatie en diploma Wie het bovenstaande programma met goed gevolg aflegt, behaalt de academische graad van Master in het Fiscaal recht. Het onderwijs- en examenreglement van de Universiteit Antwerpen is van toepassing.

| 22

Academische coördinatie en praktische organisatie De academische, administratieve en financiële verantwoordelijkheid berust bij de ­Faculteit rechten van de Universiteit Antwerpen. WETENSCHAPPELIJKE STUURGROEP De opleiding staat onder het wetenschappelijk toezicht van een stuurgroep bestaande uit: • Prof. dr. B. Peeters • Prof. dr. P. Cauwenbergh • Prof. dr. N. Plets • Prof. dr. L. Vandenberghe COÖRDINATIE EN ACADEMISCHE BEGELEIDING Universiteit Antwerpen Faculteit rechten Prof. dr. B. Peeters Stadscampus – gebouw V Venusstraat 23 2000 Antwerpen [email protected] Zie ook bij “Meer info” voor de coördinaten van het opleidingssecretariaat.

23 |

Academische staf De Master in Fiscaal Recht wordt georganiseerd door de Faculteit Rechten van de ­Universiteit Antwerpen. Voor dit programma wordt een beroep gedaan op: Herman Braeckmans, Patrick ­Cauwenbergh, Patrick d’Haens, Myriam Ghyselen, Nadine Lybaert, Luc Maes, Michel Maus, Bruno ­Peeters, Nicole Plets, Stefan Rutten, Luk Vandenberghe, Jozef Verstraelen, Tim Wustenberghs. Herman Braeckmans studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en aan de ­Sorbonne. Hij promoveerde over internationale consortiumleningen. Hij doceert ­vennootschapsrecht en bankrecht aan de Universiteit Antwerpen en is advocaat (balie Antwerpen). Patrick Cauwenbergh studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en ­promoveerde tot doctor in de Rechten over transfer pricing. Hij is docent aan de ­Universiteit Antwerpen en international tax partner bij Deloitte. Patrick d’Haens studeerde Toegepaste Economische Wetenschappen aan de ­Universiteit Antwerpen. Zijn doctoraat handelde over de ontwikkeling van accounting informatiesystemen. Hij is docent aan de Universiteit Antwerpen, bedrijfsleider en ­rechter in handelszaken. MYRIAM GHYSELEN studeerde rechten aan de Universiteit Gent en promoveerde tot ­doctor in de Rechten met het proefschrift: “ De fiscale gevolgen van nietige rechts­ handelingen”. Zij doceert tevens aan de KU Brussel en is raadsheer in het Hof van beroep te Antwerpen. Nadine Lybaert promoveerde in 1995 tot doctor in de Toegepaste Economische ­Wetenschappen. Hoewel ze actief is binnen het domein van financial accounting, ­handelde haar doctoraat over de problematiek van KMO’s, waarover ze achteraf nog studies verrichtte. Na enkele jaren gedoceerd te hebben binnen aan de Universiteit van Maastricht, is ze thans verbonden aan de Universiteit Hasselt. Zij is tevens gast­professor aan de Universiteit Antwerpen. Luc Maes studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen (UFSIA) en aan de ­KULeuven. Hij doceert het fiscaal recht aan de Hogeschool-Universiteit Brussel (HUB) en is voorzitter van de Fiscale Hogeschool. Michel Maus studeerde Rechten aan de VUB en promoveerde tot doctor in de rechten met het proefschrift “De grenzen van de fiscale controle”. Hij is docent aan de VUB en de Universiteit Antwerpen, en advocaat. Hij is lid van verschillende redactieraden van fiscale tijdschriften. | 24

Bruno Peeters studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en promoveerde tot doctor in de Rechten over overheidsondernemingen. Als gewoon hoogleraar ­doceert hij het fiscaal recht in de Universiteit Antwerpen. Hij is eveneens gastprofessor (­Europees en Internationaal fiscaal recht) aan de Faculteit Rechten van de Universiteit van ­Bologna (2009-2010). Verder is hij advocaat en coördinator van de ­masteropleiding Fiscaal Recht. Nicole Plets studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en promoveerde tot doctor in de Rechten over de Belgische fiscale bevoegdheidsverdeling. Zij doceert fiscaal recht aan de Universiteit Antwerpen. Stefan Rutten studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en promoveerde tot doctor in de Rechten over de juridische aard van de betaling. Hij is docent gerechtelijk recht en deontologie aan de Universiteit Antwerpen en tevens advocaat aan de balie te Brussel. Luk Vandenberghe studeerde Rechten aan de KULeuven. Hij promoveerde tot doctor in de Rechten over de aftrek en de teruggave van BTW. Hij is sectorhoofd van de Europese Commissie. Jozef Verstraelen studeerde Wiskunde, Economische Wetenschappen en Rechten aan de KULeuven. Hij is docent aan de KU Brussel en aan de Universiteit Antwerpen. Tim Wustenberghs studeerde Rechten aan de Universiteit Antwerpen en ­promoveerde tot doctor in de rechten met een proefschrift over de toewijzing van de belasting­jurisdictie in geval van grensoverschrijdende ondernemingswinst (vaste inrichtings­problematiek). Hij is docent aan de Universiteit Antwerpen en de Hogeschool Universiteit Brussel en advocaat-vennoot bij Laga te Brussel.

25 |

Studieadvies - en studentenbegeleiding STUDIEADVIES EN STUDENTENBEGELEIDING Tijdens het academiejaar kan je bij de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding in eerste instantie terecht voor informatie en advies. Je kan daarbij niet alleen denken aan algemene informatie over opleidingen binnen en buiten de Universiteit Antwerpen, maar ook aan informatie over het leerkrediet, over het onderwijs- en examenreglement, enzovoort. Daarnaast kan je bij de dienst terecht met studiegebonden en ­persoonlijke problemen. Dit zowel onder de vorm van groepsactiviteiten als onder de vorm van ­individuele begeleiding, die beide volledig gratis worden aangeboden. Afspraken met de begeleiders van deze dienst kan je maken via het Studenten Informatie Punt (STIP). STUDIEKEUZE EN HERORIËNTERING Bij de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding kan je onder meer terecht voor ­advies omtrent je studiekeuze. Aan de hand van gesprekken en oefeningen kan je meer zicht krijgen op je persoonlijkheid, capaciteiten, interesses en de studierichtingen die daarbij passen. Ook bij twijfel aan je studiekeuze kan je bij de dienst terecht om je ­oorspronkelijke studiekeuze te herevalueren om vervolgens na te gaan welke stappen je kan ondernemen wanneer je wil stoppen of veranderen van studierichting. ALGEMENE STUDIEBEGELEIDING: STUDIEVAARDIGHEDEN EN STUDIEPLANNING Daarnaast organiseren Studentenbegeleiders elk semester trainingen over studie­ vaardigheden, o.a. de trainingen ‘effectief plannen en studeren’ en ‘uitstelgedrag’. Je kan er echter ook terecht voor individuele en digitale begeleiding rond deze topics. PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING Ook wanneer je last hebt om je te concentreren, twijfelt aan je studiekeuze, kampt met examenangst of persoonlijke problemen ervaart zoals het afspringen van een ­relatie, ernstige ziekte in je onmiddellijke omgeving, ... kan je een afspraak maken met een studentenbegeleider voor een psychologische begeleiding. Dat kan op verschillende manieren, gaande van individuele gesprekken over het volgen van een training tot het bekomen van een gepaste doorverwijzing. Dit alles gebeurt steeds op vrijwillige basis. BEGELEIDING VAN STUDENTEN MET EEN FUNCTIEBEPERKING, TOPSPORT OF K ­ UNSTBEOEFENING: Studenten met functiebeperkingen (fysische handicap of chronische ziekte, leer­stoornis zoals dyslexie, AD(H)D, psychische problemen ...) of met bijzondere vragen omwille van sport op topniveau of kunstbeoefening kunnen via de dienst voor Studieadvies en ­Studentenbegeleiding bijzondere faciliteiten voor onderwijs en/of examens aanvragen. Dit is voorzien in het Onderwijs- en examenreglement van de Universiteit Antwerpen. Na het indienen van je aanvraag, word je uitgenodigd voor een intakegesprek met een studentenbegeleider. In onderling overleg worden de nodige afspraken gemaakt. Als je | 26

dossier helemaal in orde is en voorzien van de nodige attesten zal de dienst je dossier ter goedkeuring voorleggen aan de rector. AFSTUDEERBEGELEIDING Tot slot kan je bij de dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding terecht voor ­begeleiding bij het afstuderen. Misschien kan je hulp gebruiken bij je zoektocht naar geschikte jobs, wil je weten welke jobs bij je passen, wil je weten welke studies je na het behalen van je diploma nog kan gaan doen, hoe je het solliciteren best aanpakt, … Met al deze vragen kan je op de dienst terecht voor een individuele begeleiding. Ook worden jaarlijks sollicitatietrainingen aangeboden en jobdagen georganiseerd met ­panelgesprekken, infosessies en bedrijvenstanden. Je kan hierover meer informatie ­krijgen op het STIP. Het aanbod aan individuele, groepsgerichte en digitale begeleiding wordt ook in het ­begin van elk semester bekend gemaakt in alle mogelijke publicaties voor studenten. Je vindt ook heel wat informatie op de website www.ua.ac.be/studentenbegeleiding.

Nuttige websites WEBSITE MASTERS Op www.ua.ac.be/masters vind je uitgebreide informatie over alle masteropleidingen die de Universiteit Antwerpen inricht. Je kan vanuit deze URL ook doorklikken naar de ­website van een faculteit. INFOMOMENTEN VOOR TOEKOMSTIGE STUDENTEN Infodagen Elk jaar organiseert de Universiteit Antwerpen informatiedagen voor leerlingen van het secundair onderwijs. Deze hebben plaats in maart en april. Naast een algemene en een specifiek studiegerichte infosessie kan je aan de infostanden de cursussen inkijken en een aantal brochures verkrijgen. Je krijgt de gelegenheid tot vragen stellen en ­desgewenst tot een persoonlijk gesprek. Vooraf inschrijven is niet nodig. De data en meer info vind je op www.ua.ac.be/infodagen. Infomarkt Twijfel je nog over je studiekeuze? Wil je nog graag een bevestiging van je keuze? Dan kan je terecht op de infomarkt in september. ’s Namiddags is er een infomarkt voor ­bachelor-, schakel, master- en master na masterprogramma’s. ’s Avonds is er een i­nfomarkt ‘flexibel studeren en avondonderwijs’. Net als bij de infodagen in het voorjaar kan je aan de infostanden de cursussen inkijken en brochures verkrijgen. Je kan er ook terecht met je vragen en eventuele twijfels. Naast de medewerkers van de opleidingen zijn er ook studentenbegeleiders aanwezig. Vooraf inschrijven is niet nodig. De datum en meer info vind je op www.ua.ac.be/infodagen. 27 |

INSCHRIJVEN Praktische informatie in verband met inschrijvingen vind je op: www.ua.ac.be/inschrijvingen HET STUDENTENPORTAAL Op het studentenportaal van de Universiteit Antwerpen www.ua.ac.be/studport vind je algemene informatie die voor alle studenten nuttig kan zijn: de academische kalender, de computer- en netwerkinfrastructuur, blackboard, beschikbare cursussen, ­financiering, huisvesting, sociale voorzieningen, eten en drinken op de campussen, studentenjobs, studentenclubs, sport, contactpersonen, studieloopbaanbegeleiding per faculteit, ­doctoreren, enz.. BIBLIOTHEEK De Universiteit Antwerpen heeft een uitgebreide collectie ter beschikking voor ­studenten en personeel. Op de Stadscampus is er een gloednieuwe bibliotheek voor de humane en sociale wetenschappen. Op de campus Middelheim, Groenenborger en Drie Eiken zijn de bibliotheken voor de Exacte en Medische Wetenschappen gehuisvest. Meer info? Kijk dan op http://lib.ua.ac.be BEGIN ACADEMIEJAAR Het academiejaar 2010-2011 start op maandag 27 september 2010. Op www.ua.ac.be/onthaaldag kan je vanaf midden september actuele informatie over het begin van het academiejaar terugvinden. HOE DE CAMPUS TE BEREIKEN? De vier campussen zijn vlot bereikbaar met de fiets, de auto of het openbaar vervoer. Op www.ua.ac.be/route vind je duidelijke wegbeschrijvingen.

| 28

Meer info? OPLEIDINGSSECRETARIAAT Universiteit Antwerpen Faculteit rechten Jeanine Mertens Stadscampus – gebouw V Venusstraat 23 2000 Antwerpen T +32 (0)3 265 54 46 [email protected] DEPARTEMENT STUDENTGERICHTE DIENSTEN Studenten Informatie Punt (STIP) Stadscampus Agora-gebouw, 1ste verdieping Grote Kauwenberg 2 2000 Antwerpen T +32 (0)3 265 48 72 Campus Drie Eiken Gebouw G Universiteitsplein 1 2610 Antwerpen (Wilrijk) T +32 (0)3 265 20 09 [email protected]

29 |

Nota’s

| 30

Nota’s

31 |

Nota’s

| 32