Fietsroute door de 4 kernen van de gemeente Gilze en Rijen Ca. 33 km

Fietsroute door de 4 kernen van de gemeente Gilze en Rijen Ca. 33 km

Logo Open Monumentendag 2015 ontworpen door Marjolein Bartels Fietsroute samengesteld door: Jan Bruikman Bewerkt door de werkgroep Open Monumentendag

Open Monumentenweekend Gilze-Rijen 12 en 13 september 2015

Colofon Uitgave: Comité Open Monumentendag FAR (Foto Amateurs Rijen) 2

“Kunst en Ambacht”: Het thema van de Open Monumentendag 2015 Deze Open Monumentendag heeft als thema Kunst en Ambacht. Je kunt denken aan oude ambachten, zoals bijvoorbeeld beeldhouwers die monumentale kerken en huizen versierden, maar ook aan de kunsternaars die glas-in-lood ramen maakten, of kunstschilders die zorgden voor de verfraaiing van diezelfde kerken en huizen. De werkgroep Open Monumentendag in Gilze Rijen heeft voor deze dag een fietsroute, welke door de 4 kernen van onze gemeente loopt, aangepast. Een groot aantal kunstenaars, zowel professionele als amateur, heeft de medewerking voor deze tocht toegezegd en hebben hun werkplaatsen opengesteld voor bezoekers (Open Atelier). Daarnaast vinden op verschillende plaatsen in de gemeente speciale activiteiten plaats (Activiteiten). HET MAAKT NIET UIT WAAR U DE ROUTE BEGINT, DAT KAN OP ELKE PLAATS IN DE ROUTE.

Open Ateliers: Wilhelmien van Arendonk, Kapelstraat 44, Molenschot Piet Haagh – Warande 25, Gilze Ellen Brouwers – Nieuwstraat 53, Gilze Tineke van Laarhoven - Alphenseweg 65, Gilze Charles Vergouwen - Dorpenbaan 20 , Rijen Hanneke van Heusen – Atelier Art Aliance: Looiersveld 11, Rijen Kitty van Gageldonk – Vijfeiken 8, Rijen Activiteiten: De Oude Schouten Hofstad, Driehoek 15, Gilze Cultureel Centrum De Boodschap, Nassaulaan 62-64, Rijen Richardo's Magic Show bij CC De Boodschap, Nassaulaan 62-64, Rijen

3

RIJKSMONUMENTEN IN GILZE EN RIJEN MOLENSCHOT  Heilige Annabeeld met Maria als kind  Calvariekruis  Sint Annakapel  Parochiekerk van de Heilige Anna  Voormalige pastorie  Herberg “De Drie Linden” GILZE          

Nieuwstraat 113a, maalderij ’t Stoom Nieuwstraat 22, voormalig gemeentehuis Nieuwstraat 20, woning met voormalige praktijkruimte Bisschop de Vetplein 13, woning Kerkstraat 33, een Vlaamse schuur achter de woning Aalstraat 60, woning Versterstraat 11, woning Molenschotsedijk 3, langgevelboerderij Prinsenbosch, complex van legeringsgebouwen Buitenplaats Valkenburg

RIJEN         

Julianastraat 118, woning Stationsplein 6, villa met kantoor Stationsstraat 8, voormalige directiewoning Hoofdstraat 23-25, vrijstaand dubbel woonhuis Hoofdstraat 35-37-39, vrijstaand blok met 3 woonhuizen Hoofdstraat 58, pastorie Hoofdstraat 77, voormalige leerfabriek Hoofdstraat 117, voormalige leerlooierij met looikuipen Vliegbasis Gilze Rijen, Compass Wing

4

GEMEENTELIJKE MONUMENTEN MOLENSCHOT  Veenstraat 3, 5, 7, voormalig woonhuis/stal en schuur, nu woonhuizen  Veenstraat 89, clubhuis Golfclub Toxandria  Veenstraat / Molenschotsebaan, munitiebunker GILZE             RIJEN            

Kerkstraat 103, 105 , woonhuizen Kerkstraat 116, Sint Petrus Bandenkerk Nieuwstraat 13, voormalige ambtswoning burgemeester Nieuwstraat 113, woonhuis met voormalig maalderij Oranjestraat 11, woonhuis, voormalig winkel/woonhuis met bakkerij Raadhuisstraat 21, woonhuis Raadhuisstraat 23, villa Bisschop de Vetplein 4, Café De Tip Alphensebaan 72 Molenakkerweg 5, Vlaamse schuur Steenfabriek , voormalige steenfabriek Valkenberg 6, woning en schuur, pachtboerderij

Vincent van Goghstraat 25, voormalige lederfabriek Hoofdstraat 24, 26, 55 en 168, woonhuizen Hoofdstraat 60, Maria Magdalena Kerk Julianastraat 34, voormalige directeurswoning Lederfabrieken Noord-Brabant Julianastraat 38, schoorsteen Nassaulaan 62-64, voormalige Maria Boodschapkerk, nu multifunctioneel sociaal cultureel centrum Raadhuisplein1, Gemeentehuis Stationsplein 1, 2, voormalig stationsgebouw Stationsplein 4 en 5, woonhuizen met kantoor Stationsstraat 1, Café De Heeren van Rijen Stationsstraat 2, 54 en 56, winkel/woonhuizen Oosterhoutseweg 55, Café De Vijf Eiken

5

Uitgebreide informatie over rijksmonumenten is te vinden via website: http://www.heemkringmolenheide.nl/site/monumenten/ rijksmonumenten Uitgebreide informatie over gemeentelijke monumenten is te vinden via website: https://www.gilzerijen.nl/monumenten.html

HORECA GELEGENHEDEN ONDERWEG MOLENSCHOT Herberg De Drie Linden, Broekstraat1, Molenschot 't Engeltje, Schoolstraat 3, Molenschot GILZE The Irish Pub The Banner, Nieuwstraat 52, Gilze D'n Brooy, Chaamseweg 21, Gilze De Hooikar , Alphenseweg 14A, Gilze HULTEN Stad Parijs, Rijksweg 6, Hulten RIJEN Smaak, Wilhelminaplein 26, Rijen De Heeren van Rijen, Stationsstraat 1, Rijen Het Rijens Vat, Julianastraat 112, Rijen

6

FIETSROUTE OPEN MONUMENTENDAG 2015 Start Molenschot Herberg “De Drie Linden”. Broekstraat 1: De Drie Linden, horeca onderneming In 1843 liet Adriaan Bink deze langgevel boerderij bouwen. Hij plantte er 5 linden maar in de loop der tijd ging er verschillende keren één dood. Dan werd de naam aan het aantal bomen aangepast. In 1993 werden de resterende bomen, die er ondertussen niet zo best meer uitzagen, vervangen door 3 jonge lindebomen. Veenstraat 2 : Sint Annakapel Deze gotische kapel is gebouwd in de vroeg 16e eeuw en is diverse keren gerestaureerd. De kapel heeft drie traveeën, de gevels zijn opgetrokken uit handgevormde baksteen met steunberen en spitsboogvensters. De toegang bevindt zich in de voorgevel. De voorgevel heeft een spitsboograam en een klokkentorentje met spits dak waarop een kruis met weerhaan. Een gedeelte van het hekwerk om het terrein dateert nog uit 1890. Bij de kapel staat een witte paardenkastanje. Dit is een Wilhelmina gedenkboom. Geplant ter gelegenheid van de kroning van koningin Wilhelmina in 1898. De heilige Anna is patrones van de parochiekerk en kapel in Molenschot. De oude spreuk “met Sint Anneke gaat ieder Anneke om ’n manneke en ieder manneke om ’n Anneke” is nog steeds actueel. Veel mensen bezoeken de mooie eeuwenoude kapel, toegewijd aan de heilige Anna. Zij komen om hun diepste verlangens en gevoelens neer te leggen bij deze heilige vrouw. Het eerste teken van de Annaverering in Molenschot dateert uit 1844, toen de pastoor van Gilze de herstelde kapel van Molenschot inzegende en toewijdde aan de heilige Anna. Op 26 juli, de naamdag van de heilige Anna, bezoeken veel mensen vanuit de regio en ver daar buiten de vieringen van het Sint Annafeest. Als moeder van Maria en grootmoeder van Jezus geeft zij kennelijk veel mensen vertrouwen en troost. Zij is een eigentijdse Heilige geworden. Achter de kapel op het kerkhof staat het Calvariekruis. Het neogotisch Calvariekruis dateert uit ca. 1890. Het kruis staat op een hardstenen sokkel 7

waarin “Memento mori” is gebeiteld. Het kruis is gegoten in gietijzer met neogotisch filigrainwerk met tracering en kruisbloemen. Op de bredere voet is een laag reliëf opgenomen, waarop afgebeeld de kruisafname van Christus, vrij naar een schilderij van Rubens. Hier bij de kapel staat u op de plaats met de meeste monumenten bij elkaar. Op het voorplein van de kapel staat een neogotisch beeld uit ca. 1890 van de Heilige Anna met Maria als kind. Het wit stenen beeld staat op een door klimop begroeide sokkel. Moeder Anna staat achter haar kleine dochter Maria, waarbij zij met de rechterhand wijst op de schriftrol die Maria aan het lezen is. De kijkrichting van Anna is iets naar links terwijl Maria de schriftrol met een naar rechts genegen hoofd bekijkt. De standhouding van beiden laat de specifiek gotische S-vorm zien.

Kapelstraat: Sint Annakerk Deze kerk is in 1887 gebouwd door aannemer L. Botermans uit Gilze, naar ontwerp van architect J. van Langenaar uit Princenhage. De oorspronkelijke kruiskerk werd door een verbouwing (toevoeging van zijbeuken) in 1953 omgevormd tot een pseudobasiliek. In de oorlog is de toren op last van de Duitsers 9 meter ingekort. Opmerkelijk is dat deze kerk op het zuiden is georiënteerd en niet op het oosten zoals andere kerken. De toren is op de hoeken verstevigd met steunberen. Alle ramen zijn uitgevoerd als spitsboogramen. Boven de viering, kruising van transept en schip, staat een open gewerkt vieringtorentje. Op de banken na is het gehele interieur nog gaaf in neogotische stijl aanwezig. Zoals de tegelvloeren, de muurschilderingen, de preekstoel, de biechtstoelen, de altaren en de gebrandschilderde ramen met voorstellingen uit het leven van Maria en Anna. Kapelstraat 3: Pastorie,. In 1879 gebouwd in sobere eclectische stijl. De tweelaagse pastorie heeft vijf traveeën. In het centrum een portiek waarin een paneeldeur met sierrooster. Het fries onder de dakgoot wordt in het midden doorbroken door een 8

dakkapel met trapgevel met een gekruld anker en kunststeen bekroning op de top. Het fries wordt aan weerszijden van de dakkapel afgesloten met consoles. Hiertussen een naambord waarop “St. Anna 1879” is geschreven. Het gebouw is verbouwd en heeft meerdere wooneenheden. Ook aan de achterzijde is een uitbreiding met wooneenheden gerealiseerd. Rij nu de Schoolstraat in en blijf deze volgen Schoolstraat 3: Café 't Engeltje, horeca onderneming Naast Café “t Engeltje” ziet u de nieuwe multifunctionele accommodatie van Molenschot, “de Molenwiek”. Verder in deze straat links en rechts veel agrarische bebouwing, waarvan de meeste allang geen agrarische bestemming meer hebben. Weg volgen, de Schoolstraat gaat over in de Raakeindse Kerkweg Vooraan rechts, waar nu het chaletpark is, stond vroeger een steenoven en werd leem gewonnen voor deze fabriek. Zo ontstond een vijver die de naam “Visvijver” kreeg, waarnaar de latere camping genoemd werd. Deze camping is inmiddels ook weer verdwenen en nu is het een chaletpark met de naam “Park Brabantse Weelde”. Met het passeren van het viaduct gaat u over de rijksweg, hier heeft u een aardig uitzicht over de omgeving. Blijf de weg vervolgen tot de Bavelseweg. Op de Bavelseweg gaat u linksaf, rijdt verder over het fietspad en na 500 meter links af naar de Driehoek . Activiteiten: Op Driehoek 15, de Oude Schouten Hofstad Op het erf van deze cultuur-historische hoeve zijn diverse ambachten te volgen, o.a. bouwen met leem, dorsen met de vlegel, de was anno 1900, smidswerk, spinnen, etc. Daarnaast gelegenheid om de tuin en akker te bewonderen. Er worden verse St. Janstomatensoep en andere boerderijproducten verkocht. Extra openingstijden: 12 en 13 september: 11.00 – 17.00 uur Zaterdag en zondagochtend beperkt programma, zondag 14.00-16.00 uur vol programma. 250 m terug rijden op de Bavelse weg, bij de eerstvolgende kruising links af naar de Hoogstraat 9

Rechts zien we een gedeelte van het terrein van de Golfbaan Princenbosch. Links af naar Princenbosch, weg naar links volgen. Prinsenbosch. Als Nederland bezet wordt, zien de Duitse bezetters al snel het militaire belang in van de luchtmachtbasis Gilze Rijen. Vòòr 1940 was het gebruik van de vliegbasis nog zeer gering. Na de bezetting neemt het gebruik door de Luftwaffe sterk toe. In 1941 begint men met de bouw van uitgebreide voorzieningen voor de legering van het personeel van de basis. In het Prinsenbosch op ca. 3 km van de basis, bouwden de Duitsers een complex van ca. 50 vrijstaande gebouwen, verschillend van omvang en functie. De diverse functies zijn o.a. legeringsgebouwen, kantoren, garages, badhuizen, magazijnen, kantines, een kegelbaan, een gevangenis, een munitiemagazijn. In 1942 zijn de bouwwerkzaamheden klaar. Het is interessant om te zien dat de gebouwen een landelijk uiterlijk hebben gekregen. Een dergelijke camouflage aanpak was voor de Duitsers gewoon, dat hebben zij in Nederland op meerdere plaatsen gedaan. Het complex Prinsenbosch is samen met Twente het meest compleet bewaarde complex. De camouflage is effectief gebleken, want tijdens de oorlog heeft het geen noemenswaardige schade opgelopen. Vrijwel alle legeringsgebouwen (woningen) zijn uitgevoerd als boerderijachtige gebouwen met één woonlaag en een grote kap. De muren zijn van 42 cm dik beton met er omheen een schil van machinale baksteen. De zadel- of schilddaken zijn gedekt met verbeterde Hollandse pannen. De zolderingen zijn van beton, dit om bescherming tegen granaat inslagen te bieden. Het kapgedeelte was militair gezien niet interessant en had meer een camouflage dan een gebruiksfunctie. De andere hoofdgebouwen wijken door vorm en grootte enigszins af. Vanaf ongeveer 1955 werd het complex gebruikt door remigranten. In de jaren 70 en 80 verliezen de gebouwen hun militaire betekenis. Sinds 1993 is het asielzoekerscentrum van het COA hier gevestigd. U komt nu op de Chaamseweg. Chaamseweg 21: D'n Brooy, horeca onderneming Steek de Chaamseweg over, direct links het fietspad op Let op met oversteken!!! U rijdt door open agrarisch gebied. Het gebied links heet “Langereit” en rechts het “Bessemeind”. 10

Weg volgen, deze gaat over in de Biestraat. Hier passeert u enkele mooie oude panden. Zoals Biestraat 3 een langgevelboerderij uit ca. 1870 met Vlaamse schuur en Biestraat 8 een kortgevelboerderij uit ca. 1900. Let op de originele voordeur in de rechter zijgevel met daarboven een medaillon van een jonge man. Ga rechtsaf de Ridderstraat in. Links is agrarisch gebied. Een aantal jaren geleden hebben hier opgravingen plaatsgevonden. Daarbij zijn menselijke resten gevonden van soldaten van het leger van Spinola, die tijdens de 80-jarige oorlog het beleg van Breda leidde. Breda werd bezet gehouden door de Spanjaarden en door de list met het Turfschip wordt Breda in 1590 herovert. Links af naar Sportpark Verhoven, daarna 1e weg rechts af, de weg met rood wegdek in . U komt bij het “Water aan de Warande”. Een mooi natuur- en wandelgebied.

Warande 25: Open Atelier van Piet Haagh: bronzen beelden, vitaliteit en toekomstperspectief spelen een belangrijke rol in zijn werk. Website: http://www.atelierdewarande.nl/ Extra openingstijden: 12 en 13 september: 10.00-17.00 uur Rechts af naar de Strijp. Aan de rechterkant ligt de prachtige siertuin van de familie Goeijers “D’n Overkaent”.

11

Aan het einde van het fietspad bij de kruising recht door naar de van Heinsbergstraat, links af naar de Oranjestraat. Oranjestraat 56: Dit woonhuis is gebouwd in cottage stijl, een stijl die heel weinig voor komt in deze streek nummer 12 een woonhuis uit 1890 met fraaie sierlijsten rond deur en ramen. Rechts af (scherpe bocht naar rechts) naar de Versterstraat. Versterstraat 1: een oud herenhuis uit 1844 met een voorgevel van gele ijsselsteen, fraaie ramen met luiken en een mooie voordeur. Versterstraat 11: een herenboerderij met koetshuis uit 1876, in eclectische vorm gebouwd. Het perceel ligt schuin ten opzichte van de weg, het gebouw is tegen de perceelgrens gebouwd. Hierdoor staat het geheel schuin op de weg-as. Het zadeldak is gedekt met verbeterde Hollandse pannen. De tuitgevel bestaat uit vijf traveeën, is gepleisterd en heeft rijke ornamenten. De kroonlijst van de ingang heeft een fronton en heeft net als de omlijsting van de ramen een kuifversiering bovenin. De deur is nog een originele kussenpaneeldeur met glas in lood in het bovenlicht. In WO II is de achterkant van het huis geraakt door een granaat. Door de kracht van de granaatinslag is de gevel iets los komen te staan van het huis. Hierdoor staat de gevel scheef. Versterstraat 2: is een voormalige looierij die in 1993 verbouwd is tot woonhuis. De planken van de droogzolder, die open gezet konden worden, zijn behouden gebleven. Op kruising links af, de Bolberg in, op de volgende kruising links af Alphensebaan op. U ziet op deze kruising een mini uitvoering van een Vlaamse Schuur staan. U rijdt langs een Schuurkerk aan uw linkerhand. De oude schuur uit 1647 bleef bestaan. In 1762 werd de eerste schuurkerk van Gilze, aan de weg die nu Abdis van 12

Thornstraat heet, door brand getroffen. De schuur achter Kerkstraat 33 werd vanaf die tijd gebruikt als schuurkerk. Na de vrijheid van godsdienst wordt de schuur weer gewoon landbouwschuur. Het bouwjaar van de schuur staat in de oostelijke gevel. Het gebint is nog origineel uit 1647. U gaat nu rechts de Kerkstraat in en komt u op de Alphenseweg. Alphenseweg 14A: De Hooikar, horeca onderneming. Vanaf de Hooikar rijdt u weer richting het dorp Alphenseweg 65: Open Atelier van Tineke van Laarhoven: beeldende kunstwerken en gedichten. Website: http://www.tinekevanlaarhoven.nl extra openingstijden: 12 en 13 september: 14.00-17.00 uur U gaat bij de Kerkstraat linksaf. Kerkstraat 83-85: Dit herenhuis is in 1898 gebouwd in opdracht van steenfabrikant J. Botermans, In die tijd een man met grote invloed in Gilze. Dat blijkt ook uit dit voorname hoge huis tegenover de kerk. Kerkstraat 43: een asymmetrische villa in Amsterdamse Schoolstijl met fraaie details in de gevel zoals de erker met balkon, het hoekraam rechts en de mooie entree. “Rondje achterom de Kerk” waar prachtige monumentale bomen staan.

13

Voor de kerk (direct na de school) rechts af, daarna linksaf achter de kerk langs (links aanhouden en langs de andere kant van de kerk fietsen) Rechts af weer de Kerkstraat in. Waarschijnlijk heeft hier in de 11e eeuw een klein houten kerkje gestaan. In 1584 is de kerk afgebrand en in 1617 is pas een nieuwe kerk gebouwd. Van deze kerk is alleen een gedeelte van de buitenmuur aan de noordzijde bewaard gebleven. De Duitsers hebben in 1944 de toren opgeblazen. In 1949-1952 is de Kerk vergroot en gerestaureerd en is de huidige toren gebouwd in Traditionele Delftse Stijl. De kerk is onlangs volledig gerestaureerd en staat op de nominatie om een gemeentelijk monument te worden. Aan de rechterkant van de kerk, in de richting van het kerkhof staan vijf Paardenkastanjebomen. Aan de achterzijde staat een Esdoorn. Tussen de kerk en het appartementencomplex staan een Petrusboom en twee Rode Beuken. U komt op het Bisschop De Vetplein. In 1600 stond hier een boerderij. Rond 1800 ontstond hier een uitspanning voor koetsreizigers en voerlui. In 1880 is het pand drastisch verbouwd tot het pand wat het nu is. 14

Op nummer 13: een woonhuis in 1910 gebouwd in neorenaissance stijl. Het pand heeft een driehoekige grondslag en bestaat uit twee bouwlagen met een plat dak. De muren zijn gemetseld van machinale baksteen, staand verband, geknipt en gesneden gevoegd. Alle vensters hebben geometrische motieven, gedecoreerde lateien van kunststeen en hardstenen onderdorpels. Opvallend is het rijk versierde balkon, geprofileerd lijstwerk met een topgevel, drie obelisken en twee gesmede hoekbekroningen. Bijzonder zijn de consoles onder het balkon, versierd met een mannen- en een vrouwenhoofd, acanthusbladeren en diamantkoppen. Boven de balkondeur is het jaartal 1910 geschilderd. Nummer 1 “Villa Mol”. In 1892 gebouwd in opdracht van weduwe Mol. In 1941 moet de villa op last van de Duitsers ontruimd worden. Van 1945 tot 1961 was de villa in gebruik als gemeentehuis. In 1961 kocht de gemeente het pand voor fl. 35.000,-!!!! Inmiddels is de villa beschermd en staat op de nominatie om verkocht te worden. Achter “Villa Mol” ligt het Mollebos. Links en rechts van het podium staan twee Paardenkastanjes. Verder naar achteren, nabij het hek, staan een tweestammige linde en een beuk. Recht oversteken en de Nieuwstraat in. Nieuwstraat 20: een praktijkwoning in 1909 gebouwd in opdracht van arts annex apotheker J. Blom. Het ontwerp is van de Amsterdamse architect Lippits die aan de Overgangsarchitectuur verwante vormen gebruikte. De muren zijn opgetrokken in schoon metselwerk van machinale baksteen in staand verband. Het schilddak is gedekt met rode verglaasde tuile-du-nord pannen. De symmetrische voorgevel heeft een centrale ingangstravee die bekroond wordt met een segmentboogfronton met esculaap. De beide traveeën naast de ingang hebben een segmentboogvormige erker met balkon. Links is nog de oorspronkelijke praktijkingang. 15

Nieuwstraat 22: Tot 1939 was dit het gemeentehuis met gevangenis. Nu gebruikt de heemkring “Molenheide” het pand. Vanaf 1939 was het pand in gebruik als herberg, slagerij, en patronaat. Qua architectuur valt de opengewerkte toren op. Het vrijstaande pand bestaat uit een aantal verschillende bouwvolumes uit verschillende tijden. De hoofdbouw is rechthoekig met 2 bouwlagen en een mansarde kap gedekt met zwarte kruispannen en Romaanse pannen. Centraal in de gevel is een opvallend vormgegeven torentje waarin een ingang met vleugeldeur met halfrond bovenlicht, een balkon met ijzeren hekwerk en daarboven een omlijst schild met het gemeentewapen (Sint Petrus). Hierboven een 2-laagse torenbekroning. De bovenste laag is opengewerkt en voorzien van een klok. Hiermee werd vroeger bij brand alarm geslagen. Door een gang gescheiden van het hoofdgebouw staat rechts een éénlaags gebouw met daarin een gevangenis met een kerker (deze is nog intact). Achter het pand, in de heemtuin, groeit een zeldzame zwarte Moerbei. Nieuwstraat 13: de voormalige ambtswoning van de burgemeester. Gebouwd in 1934 naar een ontwerp van architect A. Aarts uit Rijen. In de jaren 1944-1946 heeft deze dienst gedaan als vervangend Gemeentehuis. Op de kruising gaan we linksaf de Korte Wagenstraat in. Direct op het plein rechts af. U blijft de weg rechts de Burgemeester van Poppelstraat volgen, de eerstvolgende straat Wevershof in hier volgt u de weg tot het 1 e steegje, aan het eind linksaf, de Nieuwstraat in. Nieuwstraat 27: In 1923 gebouwd woonhuis met een bijzonder aanzien. Oorspronkelijk gebouwd als ijzerwinkel/kantoor en woonhuis. Nieuwstraat 52: Irish Pub The Banner, horeca onderneming. Nieuwstraat 53: Open Atelier van Ellen Brouwers, glaskunst en zeefdruk. Website: http://www.ellenbrouwers.nl/ en http:// atelierellenbrouwers.nl Extra openingstijden: 12 en 13 september: 11.00-17.00 uur 16

Nieuwstraat 56: Deze villa werd in 1933 gebouwd samen met een looierij. In Gilze bekend als Fa. de Vet en Verster. De architectuur was voor die tijd uniek. Op verzoek van de opdrachtgever is ze beïnvloed door de Amerikaan Frank Lloyd Wright (luifels, luifelachtige daken en liggende strookvensters). In 1984 is de looierij totaal uitgebrand, alleen het kantoor bleef behouden. Nummer 97: deze woning is in 1895 gebouwd als woning met timmermanswerkplaats. Let op de mooie houten paneeldeur met daarboven een levensboom. Nieuwstraat 115: in 1892 werd de Maalderij 't Stoom gebouwd met aan de achterzijde een vrijstaande houten loods in ambachtelijke en traditionele vormen. In 1910 werd de oorspronkelijke stoommachine vervangen door een andere krachtbron. De maalderij bestaat uit een drielaags gebouw met gemetselde muren van witgeschilderde machinale baksteen. Het zadeldak is met oud Hollandse pannen gedekt. Op de begane grond en eerste verdieping is een houten rondboog poort. Op de tweede verdieping is een recht gesloten houten hijsluik onder een overhangend afdak met hijsinstallatie. De noordelijke aanbouw onder een lessenaarsdak was vroeger het ketelhuis. Rechts af naar de Wethouder van de Wildenbergstraat. Op nummer 38: Een in ca. 1900 gebouwde licht gepleisterde langgevelboerderij. Het zadeldak is rietgedekt met aan de onderzijde zwart oud Hollandse pannen. Voor het gebouw staan twee linden met een stamomvang van ca. 2,5 meter en een tweestammige esdoorn. Rechts af naar Nerhoven, het fietspad oprijden. Onder het viaduct door, rotonde over en rechts af het fietspad op. 17

Links het Kruisbeeld dat plaats moest maken voor een reconstructie van de Hultenseweg. Het heeft enige tijd op de gemeentewerf gelegen en nu staat het hier. Door vandalen is er ooit een arm afgebroken, dat is zo goed mogelijk hersteld. Fietspad volgen. Bij de verkeerslichten gaat u rechtdoor, de weg over en de Hultenseweg in. U ziet links de start/landingsbaan van de vliegbasis Gilze Rijen. In de hangars staan de Apache helikopters. De Hultenseweg komt uit op de Burg Letscherweg, rechts aan houden. Bij de verkeerslichten de weg oversteken en linksaf de Rijksweg op Rijksweg 6, Hulten: Stad Parijs, horeca onderneming. Blijf het fietspad op de Rijksweg volgen tot de voormalige pastorie direct daarna bij de rode brievenbus rechts af de Gerardus Majellastraat in. Op het plein de voormalige Gerardus Majella Kerk, de school en het Cultureel centrum The Chump. Aan het eind gaat u links, vervolgens bij de kruising rechtsaf de Broekdijk op. Over het spoor direct links af naar de Uitvang. U rijdt parallel aan de spoorlijn Tilburg – Breda. Direct na de voormalig stort rechtsaf de Moerstraat in. De gemeente schreef eind vorige eeuw een prijsvraag uit onder kunstenaars om een millennium beeld te ontwikkelen. Het werk van Paul Verouderd uit Hulten wer uitverkozen. De Margrieten staan voor verbondenheid en het begin van een nieuwe eeuw en symboliseren de vier kernen van de gemeente: Gilze, Rijen, Hulten en Molenschot.

Aan het einde steekt u over naar het fietspad en gaat u rechts af. U rijdt op de Hannie Schaftlaan.

18

Als U hier echter rechtsaf slaat, bij de rotonde rechtdoor, tunnel door en de tweede straat linksaf, de Dorpenbaan, inslaat, kunt U op nummer 20 het Open Atelier en bronsgieterij van Charles Vergouwen bezoeken. Hij vervaardigt beelden uit steen en brons. Website: www.charlesvergouwen.nl en www.beeldhouwatelier.nl Extra openingstijden: 12 en 13 september 12.00-17.00 uur met op 13 september demonstratie bronsgieten tussen 12 en 15 uur Ga terug naar de kruising Hannie Schaftlaan/Moerstraat en vervolg daar de fietsroute. Bij de eerst volgende rotonde oversteken en links af het fietspad van de Zwarte dijk op . Bij de 3e straat rechts af de Laagstraat in, u rijdt direct langs woningen. Steek de Margrietstraat over en vervolg de Laagstraat Dit gedeelte van de Laagstraat heeft nog zijn oorspronkelijke verharding, een mengelmoes van diverse straatstenen. Wanneer men vroeger een buitenweg verhardde, gebeurde dat met materiaal dat op dat moment beschikbaar was. Zo is er een gedeelte met zeer harde klinkers. Deze leverden bij bevriezing problemen op voor de paarden. In dit gedeelte is zo veel mogelijk van de oude sfeer behouden. Waar vroeger boerderijen stonden zijn nu speel- en trapveldjes. Er zijn nog maar een paar boerderijen behouden, maar die hebben geen agrarische functie meer. De boerderij op nummer 104 is ooit gekraakt en daardoor beschadigd. Hij is nu weer goed opgeknapt. Bij de kruising Doornbos/Zaaren rechtdoor, daarna links af naar de Wolfsweidelaan. Op de splitsing links aanhouden Aan het kruispunt Hoeksestraat/Wolfsweidelaan staat een bronzen beeld van een “huilende wolf” van de kunstenaar Dolf Wong. De legende vertelt dat lang geleden in deze omgeving wolven voorkwamen. Zij wilden een veulen aanvallen, maar de merrie wist dit met gevaar voor eigen leven te voorkomen. Van het fietspad af (“slinger” maken) en de Hoeksestraat op (rechtdoor).

19

Recht tegenover het einde van de straat stond vroeger de enige molen van Rijen. Hier is veel koren vermalen. Helaas is deze beeldbepalende molen gesloopt.

Links af de Hoofdstraat in Gelijk links op de hoek staat een dankkapel. Deze kapel is na de oorlog gebouwd uit dankbaarheid dat Rijen en in het bijzonder de Maria Magdalena kerk, ernstige bombardementen bespaard zijn gebleven. Het linker gedeelte ter herinnering aan de militairen uit Rijen die in WO II gesneuveld zijn. Het rechter gedeelte herinnert aan de gesneuvelde militairen uit Rijen tijdens de politionele acties in Indonesië. Hoofdstraat 117: In 1928 werd in opdracht van Jos Boemaars-Adriaansen, op een vrijliggend achterterrein een leerlooierij met looikuipen gebouwd. De voormalige looierij bestaat uit drie bouwlagen onder een zadeldak gedekt met zwarte oud Hollandse pannen. De gevels zijn gemetseld met machinale baksteen in kruisverband. De bovenste, derde bouwlaag, is de voormalige droogzolder, en bestaat aan de buitenzijde uit, voor looierijen zo kenmerkend, geteerde houten planken. Deze planken kunnen steeds in gedeelten opengeklapt worden. Centraal op beide verdiepingen zijn houten hijsdeuren geplaatst. De hijsbalk zit boven de hijsdeur op de tweede verdieping. Aan de oostelijke zijde van het pand zijn nog de oude looikuipen.

20

Hoofdstraat 77: Op een smal langgerekt terrein van een uit ca. 1870 daterende school, werd in de jaren dertig van de vorige eeuw, met gebruikmaking van de bestaande hoofdbouw, de leerfabriek van C. en A. van Gorp, gevestigd. Het langgerekte gebouwencomplex bestaat uit kantoor/magazijn (dit deel valt niet onder de monumentenlijst) met daarachter productiehallen en aanbouwen. Het kantoor (1948) heeft schoon metselwerk onder een plat dak. Hierachter staat het voormalige schoolgebouw, hier was op de begane grond de walskamer. De twee verdiepingen daarboven werden gebruikt als opslag en voor het drogen van huiden. De bovenzijde is verhoogd met daarop de tekst “C. & A. van Gorp Lederfabriek”. Bij het ketelhuis staat de hoge, met ijzeren banden beklede schoorsteen. Sla rechtsaf de Mariastraat in, houdt bij het Raadhuisplein rechts aan. Raadhuisplein 1: Gemeentehuis. In 1960 begonnen met de bouw in Traditioneel Delftse Schoolstijl naar een ontwerp van het architectenbureau ir. A. Siebers en ir W. van Dael. In 1981 ingrijpend verbouwd en uitgebreid in de Traditioneel Bossche Schoolstijl naar een ontwerp van architectenbureau Ruys en Bolder uit Breda. In 1991 wordt het Gemeentehuis vergroot, aan de Westzijde wordt nieuwbouw toegevoegd, naar een ontwerp van het Adviesbureau Ruimtelijke Ordening en Bouwdevelopment Dhondt uit Breda.

Volg verder het fietspad op het Raadhuisplein, sla 3e zijstraat rechtsaf de Nassaulaan in. 21

Nassaulaan 62-64: Cultureel Centrum De Boodschap. Ontworpen door architect H.M. Koldewey in naoorlogse modernisme stijl en in 1963 ingewijd als de Maria Boodschap Kerk. Nadat het enige tijd in gebruikt is geweest als bibliotheek is in 1996 het kerkgebouw verbouwd tot een multifunctioneel sociaal cultureel centrum. website: http://www.ccgr.nl Activiteiten: expositie over de (Maria) Boodschap van 1963 tot heden, oude zwart-wit films over het ambacht leerlooien in de gemeente en een diavoorstelling over de ontwikkeling en bouw van De Boodschap. Voor de kinderen staat er een verfcentrifuge van Richardo's Magic Show, waarmee kinderen hun eigen schilderij kunnen maken. Fiets terug via Nassaulaan, Raadhuisplein, Mariastraat naar de Hoofdstraat, sla daar rechts af. Hoofdstraat 35,37 en 39: Dit vrijstaand blok van drie woonhuizen is in 1923 gebouwd in opdracht van de gebroeders Theeuwes, leerlooiers. Het ontwerp is van architect M. Nundesser uit Hoensbroek, de stijl is de Overgangsarchitectuur. Het gebouw bestaat uit twee bouwlagen met een samengesteld schilddak gedekt met rode tuile-du-nord pannen en muldenpannen. De verspringende gevels zijn in halfsteensverband gemetseld met machinale baksteen, geknipt en gesneden gevoegd. Opvallend zijn de ovale traptorentjes met leien gedekt. De rijk geornamenteerde voorgevel bestaat uit zeven traveeën. Aan de zijkanten een smalle ingangspartij met hardstenen trap met balustrade met balornament. De rondboog paneeldeur met bovenlicht heeft een bewerkte cartouche met opschrift “A.D. 1923”. Vervolgens een travee met segment boogvormige erker met daarop een balkon voorzien van het Serlinana-motief. De balkons hebben een borstwering van siermetselwerk met afdekplaat en bolornamenten. De centrale travee heeft de meest voorname vorm. De ingang is, in verband met de woningindeling, naar rechts geplaatst en heeft een rechte paneeldeur. Het midden balkon rust op twee getrapte bakstenen consoles. De gehele travee is overspannen door een groot driehoekig fronton 22

met een timpaan met in reliëf aangebrachte arabesken en een leeuwenkop. De bovenlichten hebben glas in lood met bloemenmotieven. Hoofdstraat 58: deze pastorie, ontworpen door architect A.W. Zoomen uit Oosterhout, is in 1926 gebouwd op de funderingen van een eerder op deze plek gebouwd pand. Waarschijnlijk zijn de kelder en de waterput in deze kelder nog van het oude pand. Het ijzeren hek aan de voorzijde, met geometrische motieven, is nog uit de bouwtijd. De voorgevel heeft een hoge hardstenen plint. Het metselwerk van machinale baksteen is in kruisverband gemetseld en geknipt en gesneden gevoegd. In de voorgevel is veel natuursteen verwerkt, dit geeft het pand een voorname uitstraling. Alle vensters hebben bovenlichten met glas in lood in geometrische motieven. Opvallend is de rechthoekige overhoekse hoekerker aan de kerkzijde. Hoofdstraat 23-25: In opdracht van de heren Brouwers, leerlooiers, zijn deze herenhuizen gebouwd in 1919-1920. De stijl is de Interbellum-Architectuur. Het geheel symmetrisch opgebouwde pand bestaat uit zes traveeën. Opgetrokken in machinale baksteen, gemetseld in kruisverband. In de imposante voorgevel komt de tweedeling goed tot uiting. Elk pand bestaat uit drie gedeelten: een hoekerker, een smalle ingangstravee en naar het midden een travee met afgeknotte topgevel. De ingangen liggen iets terug en hebben een vleugeldeur. Boven de ingangen zijn twee natuurstenen gevelstenen aangebracht met het opschrift ANNO MCMXX (1920). Wilhelminaplein 26: Smaak, horeca onderneming

23

Rechtdoor de Stationsstraat in Op nummer 8: een voormalige directeurswoning in Cottagestijl, welke in 1907 in opdracht van de N.V. Nederlandse Stoomlederfabriek is gebouwd. Het ontwerp is van de Rijense architect Piet Aarts. Het rechthoekige gebouw heeft een serre en twee erkers. Het pand is gemetseld in machinale baksteen in staand verband en geknipt en gesneden gevoegd. Het heeft een samengesteld wolfdak met gootlijst en overstek. Alle daken zijn gedekt met rode geglazuurde tuile-du-nord pannen. De windvaan op de schoorsteen is een voorstelling van iemand die op een vleesboom een huid ontvleest. De verschillen in bouwvolume, hoogte en dakvorm geven het pand een landelijk karakter. De drie vensters van de rechter erker hebben raamluiken met een diabolobeschildering. Stationsstraat 1: Heeren van Rijen, horeca onderneming Stationsplein: Links voor de overweg staat het station Gilze Rijen. Op 1 oktober 2014 was het precies 150 jaar geleden dat de spoorlijn Breda - Tilburg officieel werd geopend.

Rechtdoor over de spoorwegovergang naar de Julianastraat.

24

Julianastraat 118: Op de hoek van de Julianastraat en de Parallelweg werd in 1908 een woonhuis en magazijn gebouwd voor de leerhandelaar P. van Rooij. De stijl is Overgangsarchitectuur. De hoofdmassa wordt gevormd door de witgepleisterde hoekbebouwing. Boven de tweede bouwlaag is een schijnterras met penanten en balusters. Een van de penanten, aan de zijde van de Parallelweg, is behandeld als een zogenaamd Arkeltorentje. Het dak heeft steile schilden gedekt met kruispannen. Boven de ingang bevindt zich een halve schijntrapgevel. Aan de Parallelweg is een nieuw bedrijfsgedeelte aangebouwd. Julianastraat 112: 't Rijens Vat, horeca onderneming. Achter het huidige café ’t Rijens Vat, dat vroeger bekend was als café Piet van Wezel, werden op maandag varkens aangevoerd die door handelaren in de streek gekocht waren. Van hieruit vonden de varkens hun weg naar de slachterijen

Julianastraat 54: Hier stond vroeger één van de grootste leerlooierijen van Nederland “De Noord Brabant”. Het pand is daarna lange tijd in gebruik geweest als behangfabriek, eerst Goudsmit Hoff, later Rath en Doodeheefver. Het pand is onlangs gesloopt en daarvoor in de plaats is een appartementencomplex met woningen gebouwd in de stijl van de oude fabriek en met behoud van de schoorsteen.

25

Aan het eind van de Julianastraat gaat u bij de Rijksweg rechts af het fietspad op. U passeert de verkeerslichten bij de afslag Oosterhout en blijft de weg volgen tot de Veenstraat, waar U linksaf gaat. Een van de laatste wegen in onze gemeente waar nog keien voorkomen. Op dit stukje nostalgie moeten we zuinig zijn. Links zowel als rechts zijn de holes van de “Noord Brabantse Golfclub Toxandria”. Eén van de oudste golfclubs van ons land. Veenstraat 12: een heel mooie boerderij maar niet meer als zodanig in gebruik. Boven de deur de vroeger veel gebruikte levensboom. We zijn weer terug op ons uitgangspunt in het centrum van Molenschot. Sla rechts af de Kapelstraat in Op de Kapelstraat 44 is nog een Open Atelier van Wilhelmien van Arendonk te bezoeken. Schilderijen waarbij ze allerlei materialen gebruikt. Website: http://toerlezjoere.nl/2015/07/toerlezjoere-in-molenschots-atelier/ Extra openingstijden: 13 september: 11.00 uur – 17.00 uur

26

Logo Open Monumentendag 2015 ontworpen door Marjolein Bartels

27