Fieldmanager of the Year Bertus Carelse: Geheel onverwacht, maar ik ben er superblij mee!

Jaargang 8 nr. 6, 2012

Vakblad voor Sportveldbeheer

Fieldmanager of the Year Bertus Carelse: ‘Geheel onverwacht, maar ik ben er superblij mee!’

rass Guide

Turfg

2013

Gewapend veld klaar voor de strijd • Nationale Grasdag • Wembleys’s fieldmanager • UAV GC-contracten • GRAS Topchanger • Zwaveltekort • Verschil tussen cryogeen G en IDS SBR-rubber • Grasgids • Testinstituten • Zomerverlet • Spuitweer app • Enthousiaste FM regelt bijeenkomst in De Kuip • Wereldrecordpoging toplaag renoveren Sport • Gaz on • Sport • Law Recrea ns • tie • Landsc Berm aping en dijk • Roa d verges • and dik es

Golfgreen • Golfgr een

Nu compleet met Grasgids 2013

FieldTurf® Optimum Innovation at its finest Door te investeren in de doorontwikkeling van de vezel, durven wij te stellen dat de FieldTurf® Optimum vezel op eenzame hoogte staat. Alle speleigenschappen van voetbal vindt u terug in het kunstgrasveld gebouwd met FieldTurf® Optimum: slidingsvriendelijkheid, perfecte balrol (bal schiet niet door), natuurlijke uitstraling (geen plastic look). Kortom ons veld heeft de kenmerken en het uiterlijk van een natuurgrasveld!

FieldTurf AAsportsystems loopt voorop in de markt van kunstgrasvelden en biedt als FIFA Preferred Producer FIFA* en FIFA** systemen van topkwaliteit. Naast voetbal leveren wij ook systemen van de hoogste kwaliteit voor hockey, tennis, korfbal en multisport (veld geschikt voor meerdere sporten). Al onze systemen worden in eigen huis ontwikkeld en gefabriceerd. Dit garandeert korte lijnen en een constante topkwaliteit. Graag maken wij persoonlijk kennis met u en uw wensen, met als doel een passende totaaloplossing voor uw vraag!

FieldTurf is ook VCA** en ISO 9001:2008, ISO 14001 en 18001 gecertificeerd.

FieldTurf AAsportsystems Kantoor Nederland: Alphen a/d Rijn Tel. 0172 471911 www.aasportsystems.nl

THE t n e l l e c x e s s a p s s o r c all tb

o o f f o t r a e Th

MX

Je hebt maar een goal. Het Nederlands elftal. GreenFields MX helpt. Met de gepatenteerde Matrix weeftechniek van GreenFields die zorgt voor de perfecte grasmat. www.greenfields.eu

62 Mag het een steekje minder zijn? De gemeente Den Haag snijdt sinds begin 2012 uit iedere kunstgrasmat die wordt afgeleverd een vierkante meter en laat deze testen door een testlaboratorium. De resultaten zijn volgens sportveldbeheerder Frank van der Peet van Den Haag dramatisch: ‘Wij hebben in 2012 tien velden gerenoveerd en bij alle velden weken de testresultaten substantieel af van de eisen in het bestek. In veel gevallen zelfs meer dan 10 procent.’ Voor hem was dit aanleiding om de grote gemeenten bij elkaar te roepen. Hoe hiermee om te gaan?

Frank van der Peet

www.fieldmanager.nl

5

Colofon Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveldonderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 I www.fieldmanager.nl M [email protected]

29

Nieuw testinstituut in de Benelux: Sports labs Actueel Reiskosten en overhead zijn de grote kostenposten voor testinstituten. Maar met een kantoor in Gent denkt Sports Labs vanaf januari 2013 competitief te

Postbus 569 6500 AN Nijmegen T 024-3602454 F 024-3602464

Hoofdredacteur: Hein van Iersel Bladmanager: Santi Raats ([email protected]) Broer de Boer ([email protected]) Ruud Jacobs ([email protected]) Eindredactie: Margreetje Kist Advertenties: Alberto Palsgraaf ([email protected]) Peter Jansen ([email protected]) David Scholte ([email protected]) Vormgeving: Marie Cecile Oosterhout Abonnementen 65,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

kunnen zijn om ook velden in Europa te testen.

33

Zwaveltekort Onderzoek

en verder

Het afgelopen jaar is er veel aandacht

Reportage

geweest voor het element zwavel op

20 30

sportvelden en golfbanen. De depositie (neerslag) van dit element is de afge-

Nationaal Sportvelden Congres Gewapend veld klaar voor de strijd

lopen decennia behoorlijk afgenomen

Interview

als gevolg van milieumaatregelen.

48 Adviseur Wim Glaap over UAV GC-contracten

Dientengevolge is het volgens Roger Leurs verstandig om samen met uw adviseur en/of meststoffenleverancier zwavel onder de loep te nemen.

Techniek 22

De Topchanger, wat voor soort beluchter is dit?

Achtergrond 53 De Grasgids 54 Is de branche gebaat bij meerdere testinstituten? 58 Zomerverlet

Juridisch 64

De rol van de concurrentie

Actueel 08 Nieuws 37 Enthousiaste FM brengt partijen samen in De Kuip 69 Spuitweerapp

Column 51 Green Leaks: column onder pseudoniem 70 Hoofdredactioneel

6

www.fieldmanager.nl

inhoud 16

Wereldrecordpoging toplaag renoveren middels de Dutch Method Achtergrond In de Grasgids en voorheen de Rassenlijst staan al meer dan 30 jaar de aanbevolen rassen van Engels raaigras en veldbeemdgras voor het gebruik op sportvelden en gazons vermeld. Over het rassenonderzoek zoals dit momenteel wordt uitgevoerd is al eerder geschreven in Greenkeeper nr. 2 2010. Op basis van de waarnemingen aan een aantal belangrijke eigenschappen in de proeven die al die jaren zijn beoordeeld, gaat dit artikel in op de vooruitgang die met veredeling is bereikt.

62

Mag het een steekje minder zijn? Achtergrond De gemeente Den Haag snijdt sinds begin 2012 uit iedere kunstgrasmat die wordt afgeleverd een vierkante meter en laat deze testen door een testlaboratorium. De resultaten zijn volgens Frank van der Peet van Den Haag dramatisch. Niet één van de tien matten die op deze manier werden gecontroleerd voldeed aan de gestelde eisen. Voor Van der Peet was dit aanleiding om de grote gemeenten bij elkaar te roepen.

42

De fieldmanager van het holy grass van Wembley aan het woord Interview Het Wembley-stadion in London was één van de stadions waar tijdens de Olympische Spelen de voetbalwedstrijden werden gespeeld. Vakblad Fieldmanager sprak met Tony Stones, de hoofdverantwoordelijke voor het veld, over de ervaring en de aandacht die het veld vergt.

www.fieldmanager.nl

7

Nieuws Groensymposium

www.twitter.com/fieldmanagement

NVG Op vrijdag 7 december 2012 vond de tweede editie van het NVG Groen Symposium plaats. Place to be was Landgoed de Horst te Driebergen. De NVG noemde het event een toekomstgericht netwerk seminar over research en ontwikkelingen in de golf- en sportveldensector. Het werd vooral ook georganiseerd voor (assistent)hoofdgreenkeepers, die in dienst zijn van golfbanen of van onderhoudsbedrijven. Met het evenement beoogde de NVG een belangrijke bijdrage te leveren aan de verdere verantwoorde professionalisering van onderhoud en beheer van golfbanen en sportvelden in Nederland. Het evenement werd georganiseerd in nauwe samenwerking met NGF, NGA, BSNC en Alterra.

In Brugge spelen ze weer op een akker Toenmalig coach van Club Brugge Christoph Daum zei ooit over het veld: 'Op deze akker zou een boer zijn koeien niet durven sturen, uit angst dat ze hun poten zouden breken'. Club Brugge legde daarop een nieuwe grasmat aan waarop begin maart van dit jaar voor het eerst werd gespeeld. We zijn enkele maanden verder en het veld ligt er al opnieuw niet al te best bij. En de winter moet nog beginnen. Club besliste daarop een nieuwe grasmat te laten aanleggen.100.000 euro kostte de aanleg, daarvan betaalde Club 90 procent, de overige 10 procent kwam van de stad die eigenaar is van het stadion en het veld. De buren van Cercle Brugge betaalden niet mee. Aannemer Uniek uit het Nederlandse Rotterdam klaarde de klus. Daarbij werd 150 kubieke meter lava aangebracht die moest zorgen voor een betere doorsijpeling van het water. Het gras zelf werd geweekt op een natuurlijke onderlaag van zwarte grond en de grasmat was preventief behandeld tegen ziektes, tegen straatgras en tegen ongedierte. Maar nu eind november lijkt die grasmat al behoorlijk aangetast, zijn er een paar stroken waar je meer aarde ziet dan gras en her en daar zijn kleine putjes die een goede balcontrole of passes over de grond bemoeilijken. De bezettingsgraad van het veld is hoog. Elke week speelt of Cercle Brugge of Club Brugge thuis en daar komen nog Europese matchen en bekerwedstrijden bij. 'Het kan ook dat we, in navolging van veel buitenlandse clubs, één keer

8

www.fieldmanager.nl

We hebben dit jaar genoten van uw enthousiasme en input voor het vakblad en kijken alweer vooruit naar een jaar met een nieuwe editie Demodag en Nationaal Sportvelden Congres. Fijne feestdagen & goed uiteinde! Vakredacteur Santi Raats

per jaar van grasmat veranderen, in Hannover doen ze het zelfs twee keer per jaar', zei algemeen manager Vincent Mannert bij de aanleg van de grasmat.

Harderwijk stimuleert eigen initiatief clubs Met het project Sportkracht wil de gemeente Harderwijk lokale sportverenigingen meer op eigen benen laten staan. Komend voorjaar wordt een proeftraject gestart met een handjevol clubs. Als het een succes blijkt te zijn, gaan ook de

andere Harderwijker verenigingen Sportkracht omarmen. De boodschap luidt: ga op zoek naar creatieve oplossingen voor bestaande problemen. 'Iets wat bijvoorbeeld uit dit project voort zou kunnen vloeien, is de oprichting van een stichting die het onderhoud van alle kunstgrasvelden in Harderwijk voor zijn rekening neemt,' weet wethouder Laurens de Kleine. 'Let wel: ik zeg niet dat dat ook daadwerkelijk gebeurt, maar het zou kunnen.'

Jean Heybroek exclusief importeur Op woensdag 7 november 2012 werd in Houten het contract ondertekend waarmee Jean Heybroek B.V. exclusief importeur voor de Benelux is geworden van het Japanse merk Canycom. Het leveringsprogramma bestaat uit een uitgebreide lijn ruw terreinmaaiers en een

Raad het plaatje Terlouw van Melspring leverde een heel complexe foto. Nee, het was niet Ierland vanuit het vliegtuig. Het ging om een combinatie van yellow tuft disease of downy mildew (in het midden) door overdadig vocht, met de grillige vlekken aan de buitenzijde: verschillende klonen van pao annua, die door sterke temperatuurverschillen een herfstkleur vertonen. Dat vraagt om toelichting. Ton Terlouw, hoe komt dat? Hij zegt: ‘Dit fenomeen wordt veroorzaakt doordat suikers overdag bij groeitemperaturen nog wel worden aangemaakt, maar in de koude nachten niet meer naar de wortels getransporteerd worden. De suikers binden zich dan aan pigmenten (Anthocyanen), die in bloemen voor kleur zorgen, maar in het blad meestal door chlorofyl gemarkeerd worden. Maar door nachtvorst kan chlorofyl gedenatureerd worden.’ En omdat Ton als enige het juiste antwoord gaf op zijn eigen vraag, gaat er een polo naar… Ton Terlouw.

bescheiden gamma van mobiele mini-transporteurs en power carriers. Het merk Canycom is geen onbekende op de markt. Vele producten van Canycom hebben in de afgelopen jaren hun weg gevonden naar de professionele eindgebruiker. Voor Jean Heybroek zijn deze productlijnen een welkome aanvulling op het huidige leveringsprogramma en hiermee wordt het aanbod naar de professionele gebruiker in het segment “openbaar groen’ nog breder, waardoor de dienstverlening naar de eindgebruiker wordt geoptimaliseerd. Jean Heybroek BV zal het merk Canycom in samenwerking met het Belgische zusterbedrijf

Bij TrueSet blijkt het om een nieuw afstelsysteem van Jacobsen te gaan voor voor haar 5" (127mm) greens- en fairwayunits. TrueSet maakt het afstellen van de units eenvoudiger en sneller. Cees Wolters: 'Uniek aan TrueSet is de hoge borgkracht. Hiermee wordt de afstelling perfect geborgd en is het tevens mogelijk volledig traploos af te stellen.' Trueset wordt in het voorjaar van 2013 leverbaar.

Packo & Heybroek in Zeldelgem gaan distribueren in de Benelux, waarbij gebruik wordt gemaakt van een professionele dealerorganisatie met een hoge servicegraad.

Financiële zorgen bij Oldenzaalse v.v. door de crisis De Oldenzaalse voetbalclub Quick '20 maakt zich grote zorgen over de financiële toekomst van de club. De gemeente Oldenzaal zal de komende jaren fors korten op sportvoorzieningen, zo bleek uit de maandag vastgestelde begroting. Quick '20 verwacht dat de lasten voor energie en huur de komende jaren omhoog gaan. Ook vervanging van het kunstgras en nieuwe investeringen op het sportpark zullen voorlopig niet of minder door de gemeente gefinancierd worden. Deze situatie wordt verergerd doordat sponsoren minder geven tijdens deze economische crisis. Contributieverhogingen zijn dan ook niet uitgesloten.

Trueset: Jacobsenprimeur op NGA-Vakdag De Polsgroep komt met een Europese primeur naar de NGA-relatiedag op 23 november a.s. Het betreft de laatste Jacobsen innovatie.

Redexim komt met

Aanbestedingswet op komst De Eerste Kamer heeft op 30 oktober 2012 de Aanbestedingswet aangenomen. Op zijn vroegst zal de wet op 1 januari 2013 in werking treden.

Gevolgen bij aanbestedingen • De aanbestedende dienst is verplicht om op basis van Emvi (Economisch meest voordelige inschrijving) te gunnen. Indien een aanbestedende dienst op laagste prijs zou willen gunnen, dan dient dat te worden gemotiveerd in de aanbestedingsstukken. • De Alcateltermijn: de termijn die men in acht moet nemen voordat men een overeenkomst kan aangaan is verlengd tot 20 kalenderdagen. • Het (nieuwe) Aanbestedingsreglement Werken 2013 (ARW 2013) zal als verplicht worden aangewezen. • Eisen, voorwaarden en criteria die aan een onderneming (en inschrijvingen) worden gesteld moeten in redelijke verhouding staan tot de opdracht volgens de Aanbestedingswet. • De bedoeling is dat MKB bedrijven een kans krijgen om mee te dingen naar opdrachten.

Turf Stripper Nederland is het land van tulpen, molens ..... en de Field Top Maker. Hoe succesvol deze machine is blijkt wel uit het feit dat op dit moment al drie Nederlandse fabrikanten hun eigen versie van de maaifrezer op de markt hebben gebracht. We kennen de versie van Imants/ Koro natuurlijk, maar ook de Combinator van GKB en sinds enige tijd ook de Turf Stripper van Redexim. De laatste werd door Redexim geïntroduceerd als een nieuw instrument voor sportveldbeheerders. De machine heeft een werkbreedte van 2 meter en een werkdiepte van maximaal 5 centimeter.

www.fieldmanager.nl

9

Uw sportvelden altijd in topconditie?

Wij hebben water in de hand Uw sportaccommodatie is tot in de puntjes verzorgd. Met fraaie banen en velden, waarop sporters het beste uit hun spel kunnen halen. Aquaco helpt daarbij. Met innovatieve systemen voor natuurgras, kunstgras én gravel. Aquaco ontwerpt, installeert en onderhoudt efficiënte en kwalitatief hoogwaardige beregeningsinstallaties van alle professionele merken. Deskundig, betrouwbaar en met oog en oor voor uw wensen en eisen. Wilt u uw sportvelden in topconditie houden? Maak dan kennis met de specialisten van Aquaco. Wij hebben water namelijk écht in de hand. Al meer dan 30 jaar!

www.aquaco.nl | 0481 - 377 177

Aannemersbedrijf Van Wijlen B.V. Heistraat 112a - 5161 GJ Sprang-Capelle - Telefoon (0416) 27 95 69 - Telefax (0416) 28 17 64 www.vanwijlen.eu - [email protected]

• Groenvoorziening

• Afvoer en recycling

• Grondwerk

• Aanleg en onderhoud sportvelden

• Wegenbouw

• Transport

• Riolering

• Landschapsonderhoud

Uw parTnEr

GRONDIG

IN VELDEN EN WEGEN

VOETBAL|KORFBAL|TENNIS|HANDBAL|BASKETBAL|BADMINTON|MIDGETGOLF|RUGBY|HOCKEY|VOLLEYBAL

ALS HET GAAT OM Alle sportveld inrichtingsmaterialen wij werken met een uitgebreid assortiment waarbij kwaliteit maar zeker ook prijs zeer belangrijk is,

www.pluimensports.nl

om u in alle wensen tegemoet te komen kunnen wij u adviseren en begeleiden zodat u tot een juiste beslissing komt. Snelle levering Merendeels leveren wij uit voorraad dat betekent voor u dat de bestelde producten snel op locatie geleverd kunnen worden. Montage teams al onze inrichtingsmaterialen kunnen uiteraard ook door ons gemonteerd worden, wij hebben een vast team die de producten snel voor u kunnen monteren cq plaatsen.

Zeelandsedijk 16 | 5424 TL Elsendorp | T 0492 - 35 91 11 | F 0492 - 35 91 07 E [email protected] | I www.pluimensports.nl

Nieuws Om die reden mogen opdrachten niet worden samengevoegd. De Gids Proportionaliteit geeft een nadere invulling aan het wettelijke begrip proportionaliteit. In deze gids zijn regels voor aanbestedende diensten opgenomen. Als een aanbestedende dienst deze regels niet toepast, dan moet zij uitleggen waarom niet. De Gids is niet alleen gericht op de aanbestedingsprocedure zelf. Volgens de Gids moeten ook de contracten en de contractvoorwaarden proportioneel zijn. Mr Anja van den Borne is advocaat bij Deterink N.V. te Eindhoven en promovenda bij de VU Amsterdam. Haar onderzoek richt zich onder andere op de problematiek ten aanzien van het laag inschrijven en het later via de band van het meerwerk terugverdienen.

FM of the Year en FM High Potential bekend Tijdens de zesde editie van het Nationaal Sportvelden Congres vorige week donderdag in Zwolle is Bertus Carelse van B.A.S. Begeleiding en Advies Sportterreinen uitgekozen tot Fieldmanager of the Year 2013. De Fieldmanager High Potential Award viel ten deel aan Maarten van Heck van de gemeente Valkenswaard! Bertus Carelse, die zijn midweekvakantie onderbrak om naar Zwolle te komen en de volgende dag alweer aan het winkelen was met zijn vrouw: 'Dit kwam compleet onverwacht. Ik wist wie de andere genomineerden waren en had mijn kansen van tevoren een beetje ingeschat. Zeker toen Patrick Balemans zei dat het werk van de winnaar administratief goed overdraagbaar was, geloofde ik er niet meer in. Ik ben buiten namelijk op mijn sterkst, zo weet ik. Ik vind deze prijs van belang om het vakgebied positief en in een laagdrempelig licht te stellen. Jongelui moeten vakinhoudelijk weer enthousiast gemaakt worden en het gevoel voor de grond en alles er omheen meekrijgen. Ook ben ik blij dat ik de kans heb gekregen om te bewijzen dat adviesbureaus niet perse bestaan uit snelle jongens, maar dat zij weldegelijk ook voeling met de praktijkkant van het vak hebben.' Maarten van Heck, bij wie de telefoon de hele dag erna roodgloeiend stond door alle felicitaties en wiens collega’s zijn werkplek prachtig hadden versierd: 'Het is fijn om middels deze prijs waardering te krijgen voor een vak dat feitelijk niet echt in de picture staat. Dat verbetert in elk geval al door deze wedstrijd.'De prijzen werden donderdagavond door Alan Ferguson, 7 maal Groundsman of the Year in de UK, uitgereikt op het NATIONAAL SPORTVELDEN CONGRES in het stadion van FC Zwolle. Vakblad Fieldmanager feliciteert beide sportveldbeheerders met het behalen van de overwinning!

Dolmans Landscaping Group neemt Wieringen Prins over Dolmans Landscaping Group uit Bunde neemt Wieringen Prins en Pius Floris Boomverzorging Amsterdam over. Wieringen Prins is een van de belangrijkste groenvoorzieners in de regio Amsterdam en Alkmaar. Met de overname zet Dolmans Landscaping Group de definitieve stap naar landelijke dekking. Directeur Wino Heman van Wieringen Prins treedt toe tot de directie van Dolmans Landscaping Group. Erwin Janssen, directeur Dolmans Landscaping Group: ‘We zijn zeer verheugd dat Wieringen Prins nu onderdeel is van Dolmans Landscaping Group. De overeenkomsten tussen onze ondernemingen zijn groot. Beide gaan voor hoogwaardige dienstverlening en zijn van oorsprong familiebedrijven, die reeds meer dan 50 jaar bestaan. Wino Heman voegt bovendien veel vakinhoudelijke kennis toe aan de Dolmans-organisatie. We kijken er naar uit onze bedrijven samen verder te ontwikkelen.’ De naam Wieringen Prins blijft bestaan en ook de medewerkers (150 fte) en de directie blijven aan. Dolmans Landscaping Group behoort momenteel met ruim 550 gespecialiseerde medewerkers tot de grotere groenvoorzieningsbedrijven van Nederland.

Terugblik op tien jaar sportveldenbranche Vanaf de oprichting van vakblad Fieldmanager in 2005 passeerde er al veel vakkennis de revue en heeft de branche zich enorm sterk ontwikkeld. Vakblad Fieldmanager wil daarom gaan terugblikken op tien jaar sportveldenbranche. Wij zijn op zoek naar uitvoerders, adviseurs en of sportveldbeheerders die e.e.a. kunnen vertellen over 'vroeger tot en met nu'. Ben je één van die oude rotten in het vak? Stuur dan een mail naar de redactie: [email protected]

Sportgemeente van het jaar? De gemeente Etten-Leur gaat het sportcomplex Hoge Neerstraat herinrichten. De verbouwing begint in april volgend jaar en duurt tot september. ‘Met de wijze waarop we het sportpark herinrichten spelen we in op toekomstige ontwikkelingen op het gebied van sport. Sportverenigingen kunnen na de herinrichting weer jaren vooruit, verklaart wethouder Jean-Pierre Schouw. ‘Met het hoge niveau van sportvoorzieningen dat we als gemeente aanbieden en waaraan deze herinrichting een bijdrage levert, hopen we

Bekijk onze website voor het volledige programma professionele zuigwagens.

WWW.TRILO.COM www.fieldmanager.nl

11

SV7 Maxima

méér speeluren, minder maaien 'Als je de beste spelers tot je beschikking hebt dan kun je ook een topteam samenstellen' Team SV7 Maxima: • Eurodiamond • Vesuvius • Limousine • Joker Euro Grass B.V., Zelder 1, 6599 EG, Ven-Zelderheide [email protected], www.eurograss.nl

VOOR GEEN GAT TE VANGEN! Reparatie van doelnetten en ballenvangers op ambachtelijke wijze

Nu ook reparatie en NIEUW montage van hekwerken en levering van sportmaterialen

Jaap van der Bent

Netten, Hekwerken & Sportmaterialen

06-20440515 • [email protected]

Nieuws in 2015 een gooi te kunnen doen naar de titel sportgemeente van het jaar. Ambitieus, maar we denken dat het mogelijk is.’

Adviesburo De Meent verder als Kybys

Plant Health Care kiest exclusieve distributeur Per 1 november 2012 draagt Plant Health Care de verkoop en distributie van haar producten voor de groene ruimte over aan Groenselekt in Horst. Plant Health Care is wereldwijd marktleider op het gebied van mycorrhiza-technologie en bodembiologie. Zij leveren nuttige bodemschimmels, bodembacteriën en plantversterkers. Daardoor functioneren planten beter en zijn weerbaar en is het mogelijk te besparen op gewasbescherming en meststoffen.

Adviesburo De Meent en Genius Loci gaan vanaf 1 januari 2013 verder als Kybys (spreek uit: kiebis). ‘Het werd tijd voor een nieuwe naam’, aldus directeuren Bart van Pagée en Seth van der Wielen. Volgens de directie was er langere tijd de wens om beide bureaus, die feitelijk altijd al één onderneming vormden, onder één noemer te brengen. Daar komt nog eens bij dat de nieuwe naam de overname van het bedrijf door Van Pagée en Van der Wielen markeert. Van Pagée en Van der Wielen van het bureau nemen het bedrijf over van oprichter van Bart van de Wouw, die zich stap voor stap terugtrekt uit de onderneming. Op termijn, waarschijnlijk in de loop van 2013 zal ook Sander Akkerman parti-

ciperen in vestiging Noord. ‘We zijn er trots op dat Bart heeft besloten zijn bedrijf over te dragen aan mensen die al vele jaren werkzaam zijn bij Kybys’, aldus Van Pagée. “Dat is ook plezierig voor opdrachtgevers en medewerkers, want deze overname biedt garanties voor een soepele overdracht en het behoud van alles wat goed is.’ Volgens de directie is de introductie van een nieuwe naam ook een goede aanleiding het bureau nadrukkelijker onder de aandacht te brengen. Kybys wil met de nieuwe naam nog duidelijker aangeven dat het om een onafhankelijk bureau is en dat er geen enkele verbinding bestaat met het De Meent Cultuurtechniek, die enige tijd geleden is overgenomen door CSC.

Voor nieuwe en gebruikte machines

VGR Groep Provincialeweg Zuid 51 NL-4286 LJ Almkerk T +31 183 401306 E [email protected] W www.vgr-groep.nl

Slijtdelen en service

Prijsontwikkelingen grondstoffen voor kunstmest Grondstoffenmarkt blijft vrij rustig en stabiel Pioneering the Future

Prijsontwikkelingen grondstoffen voor kunstmest 600

500

Prijs

400

300

200

100

0

2008 2008

Element

Q2

Q4

N P

164 419 241

146 423 350

K

2009 2009 Q2

Q4

89 144 307

80 112 194

2010 2010 Q2

Q4

2011 2011 Q2

Q4

94 164 160

131 171 169

141 222 184

156 248 199

Jaartal

2012 2012 Q2

Q4

156 218 200

160 213 195

De wereldgrondstoffenmarkt is relatief rustig. De Euro – USD verhouding bleef redelijk stabiel in het 4e kwartaal, ondanks alle economisch dreigingen. Macro-economisch gezien, is de verwachte behoefte aan meststoffen groot. Wereldwijd hebben de boeren immers goede prijzen ontvangen voor hun producten. Dit, gecombineerd met de grote vraag naar voedsel, zorgt normaal gezien voor een grote vraag naar meststoffen. Echter, de meststoffenhandel komt nog niet echt op gang, wat zorgt voor een druk op de grondstofprijzen. Ook de voortdurende (economiN Psche) crisis in Europa speelt een rol in de vraag naar Kgrondstoffen voor de meststoffen. Diverse meststoffen producenten hebben derhalve de productie van meststoffen verlaagd, om zodoende vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. De verwachtingen zijn dan ook dat de grondstoffenprijzen voor de meststoffen niet sterk zullen fluctueren, waardoor ook de meststoffen prijzen redelijk stabiel zullen blijven. Indien er naar aanleiding van het bovenstaande vragen of opmerkingen zijn, dan verneem ik die graag. Hans van de Pas (Mob: +31 6 51 56 42 95, e-mail: [email protected])

www.fieldmanager.nl

13

uw waardevolle partner voor een waardevolle omgeving

Freebac-Clearoxyl® houdt uw sportveld gegarandeerd algenvrij Aventurijn 600, NL-3316 LB Dordrecht, T +31(0)78 652 00 90

advisering en aanleg beregening | onderhoudscontracten t.b.v. bestrijding algen | waterbehandeling | service & onderhoud

www.verhoevemw.com

Uw logo of slogan in één geheel in uw grasmat? Dat kan bij Van Zijl met Signgrass®, zodat u iets unieks heeft!

Dankzij onze ruime ervaring met het ontwerpen van kunstgras matten kunnen wij u uitstekend begeleiden bij het maken van uw eigen ontwerp. Hierbij zijn vrijwel alle formaten mogelijk. Wij bieden u een ruime keuze uit diverse vezels, standaard kleuren en tinten. Signgrass® is van hoge kwaliteit en biedt legio mogelijkheden. Onze matten kunnen zowel binnen als buiten gebruikt worden, als losse mat of in combinatie met ander kunstgras voor sportvelden, golfgreens of in speeltuinen.

Voordelen van Signgrass® • geen lijmverbindingen • geen snijverlies • optimale detailweergave • onbeperkte vorm mogelijkheden • breed assortiment kleuren en vezels • tot 9 x 4 meter uit één stuk • sterk en duurzaam T 0497-59 86 59 www.vanzijl.biz www.vanzijl.biz

BSNC wil verder professionaliseren ‘De BSNC kiest voor professionalisering omdat de branchevereniging zich in een rap tempo ontwikkelt,’ licht BSNC-voorzitter Pleun Lok toe. ‘Het aantal activiteiten neemt fors toe. Dat brengt met zich mee dat talloze instanties in de branche of met directe raakvlakken met het werkveld de BSNC steeds meer opmerken en willen samen werken. Daarbij heeft de BSNC ook nieuwe doelen geformuleerd: de vereniging wil uitgroeien tot hét kenniscentrum voor beleid(sontwikkeling), realisatie, beheer en exploitatie van buitensportvoorzieningen in Nederland.’ Tijd dus om nieuwe lijnen uit te zetten. Motor met zijspan Als eerste stappen zijn in 2011 een Raad van Advies en een Vertrouwenscommissie ingesteld. Zij vormen vanuit hun deskundigheid een goed klankbord tijdens het proces en houden de belangen van alle leden nauwgezet in de gaten. Daarnaast zijn er begin 2012 door het bestuur drie modellen opgesteld om te komen tot een nieuwe organisatievorm. Deze mogelijke uitgangspunten zijn besproken tijdens de ledenvergadering in februari 2012. Toen kozen de leden van de BSNC voor de motor met zijspan (directeur zit aan het stuur, bestuur bestuurt op afstand). Nu hebben de leden besloten om ook de benodigde financiële investering vrij te maken in de begroting voor de komende drie jaar. Wat levert de professionalisering nu eigenlijk op? Pleun Lok: ‘Het biedt ons echt de kans om in te spelen op ontwikkelingen.’ Hij noemt een voorbeeld. ‘Gemeenten verzelfstandigen in toenemende mate de afdeling sport. Dit geeft kansen, maar ook bedreigingen. Kennis vloeit weg uit de

Pleun Lok

gemeentelijke organisatie. Gevolg kan zijn dat er meer behoefte is aan een kennisplatform als de BSNC, die bijvoorbeeld modellen en handleidingen biedt, een geschillencommissie heeft, werkt aan goede opleidingen en gericht onderzoek doet.’ Een tweede tendens is dat scheidslijnen tussen van oudsher gescheiden sectoren steeds meer vervagen. Pleun: ‘Dat betekent ook dat de sportsector in toenemende mate samenwerkt met andere sectoren (bijvoorbeeld welzijn, onderwijs, kinderopvang ). Op accommodatievlak uit dit zich in de vraag naar multifunctionele voorzieningen. Voor de BSNC versterkt dit de noodzaak om samen te werken met andere partijen binnen én buiten de sportsector. Uitgangspunt voor de BSNC is dat we agenda-settend willen zijn en een partij die anderen graag als partner willen hebben.’ Het bestuur van de BSCN kan nu vooruit met de voorbereiding van de aanstelling van een directeur ad interim. Lok: ‘We zijn daarin open en transparant. Marcel Sturkenboom is wat ons betreft de beoogde kandidaat. Hij beschikt over het juiste netwerk. Daarom zijn we met hem in gesprek. Het idee is dat hij de komende 1.5 jaar gezamenlijk optrekt met Ben Moonen, onze huidige secretaris. Ons idee is dat Ben Moonen binnen afzienbare tijd van hem het stokje overneemt.’ Kritische noten Vanuit de leden klonken tijdens de ALV ook kritische noten. Enerzijds vanuit de bezorgdheid om –in deze economische lastige tijd- voldoende flexibel te blijven en op de kosten te blijven letten. Anderzijds omdat niet iedereen enthousiast is over de beoogde invulling van de functie

Ben Moonen

Met een ruime meerderheid van stemmen kozen de leden van de BSNC op donderdag 15 november tijdens de Algemene Ledenvergadering voor een verdere professionalisering van de organisatie. Dat betekent dat er de komende tijd geld wordt vrijgemaakt voor de aanstelling van een directeur ad interim en dat deze persoon gericht aan de slag gaat met de belangenbehartiging namens de leden. Auteur: Santi Raats

directeur ad interim. Ook Gerrit de Koe van de gemeente Amsterdam toonde zich positief kritisch. ‘Ik hoop dat de professionalisering binnen de branchevereniging niet leidt tot ‘grote, bestuurslichamen’ en enorme kantoren. Geef de organisatie de kans om rustig te groeien,’ adviseert hij. ‘Maar, ik juich het van harte toe dat de leden onlangs kozen voor een verdere professionalisering van de organisatie en de aanstelling van een directeur. Heel goed dat men gericht aan de slag gaat met de belangenbehartiging namens de leden.’

BSNC geeft ruimte aan sport en bewegen Om hét kenniscentrum voor beleid(sontwikkeling), realisatie, beheer en exploitatie van buitensportvoorzieningen in Nederland te zijn wil BSNC: • dé autoriteit zijn voor allen die betrokken zijn bij de aanleg, inrichting en beheer van buitensportvoorzieningen; • zorg dragen voor onderzoek, beleids- en kennisontwikkeling die bijdraagt aan het verhogen van de kwaliteit en het maatschappelijk nut van buitensportvoorzieningen; • gesprekspartner zijn voor overheidsinstellingen en andere instellingen om kennis in te brengen en de belangen van de branche te waarborgen; • een breed draagvlak hebben door een sterke vertegenwoordiging van sportvloerenbouwers, adviseurs, beheerders en materiaalleveranciers.

Marcel Sturkenboom

www.fieldmanager.nl

15

Nederlandse aannemers gebroederlijk aan de slag tijdens wereldrecordpoging toplaagrenovatie ‘The Dutch Method’ wordt veel gebruikt in Engeland, maar verdient ook meer aandacht in Nederland Op 25 april 2013 zal een aantal Nederlandse aannemers tijdens de vijfde Demodag Sportvelden een poging doen om een scherpe tijd neer te zetten voor een complete toplaagrenovatie via de zogenaamde ‘Dutch Method’ . Doel van de recordpoging is om deze methode wat breder bekend te maken onder Nederlandse fieldmanagers. We stellen de werkwijze, voor zover nog onbekend, aan u voor. Auteur: Santi Raats Ko Rodenburg, voormalig sportveldbeheerder bij de gemeente Rotterdam, is de uitvinder van de inmiddels wereldberoemde maaifreesmachine Field Top Maker. In 2004 werd het belang van deze machine voor de strijd tegen straatgras al ingezien door de Engelsen. In een onderzoeksperiode van drie jaar werd de machine van Nederlandse bodem onder de loep genomen door het Engelse Sports Turf Research Institute (STRI) in samenwerking met Koro, producent GKB Machines, de toenmalige importeur Pols en het Britse Campey Turfcare. Een van de partners in deze samenwerking was de Engelse Football Association. Dat zegt genoeg over de importantie van de onderzoeken. Traditioneel werd in de strijd tegen straatgras de oppervlakte zo schoon mogelijk gemaakt met mechanische en chemische maatregelen, alvorens de gewenste soort werd ingezaaid. Het aantal toegelaten herbiciden werd in die periode al steeds lager en de selectieve herbiciden die andere grassoorten ongemoeid laten, waren zeldzaam.

16

www.fieldmanager.nl

Onderzoeksresultaten De onderzoeksresultaten logen er niet om: door bewerking met de Field Top Maker werd straatgras teruggedrongen van dertig procent naar vijf procent aan het eind van het seizoen, met de diepe bewerking van de machine zelfs naar twee procent. Opzienbarend, want traditioneel frezen had nooit meer opgeleverd dan dertig procent straatgras aan het einde van het seizoen. Ook bezaten de bewerkte velddelen een hogere hardheid, stuitwaarde en betere tractie (grip) door een goede opbouw van organisch materiaal in de oppervlakte van het veld. Ko Rodenburg: ‘De kwaliteit van de grasmat wordt in hoge mate bepaald door het percentage aanwezig straatgras. Straatgras wortelt ondiep en houdt het vocht in de bovenste centimeters vast. Het groeipunt van straatgras ligt ongeveer 1 centimeter hoger dan het groeipunt van grassoorten zoals Engels raai. Hierdoor is het mogelijk met de zeer vlak werkende Field Top Maker het straat-

The Dutch Method Toplaagrenovatie volgens de Dutch Method is een manier om een sportveld te prepareren waarbij optimaal gekoerst wordt op een toplaag die optimaal vrij is van straatgras- en andere onkruiden. Dat wordt gedaan door een toplaag af te frezen tot onder het groeipunt van het straatgras. Dit zal verdwijnen, terwijl andere ‘goede’ grassen op peil zullen blijven. Deze bewerking wordt vaak gecombineerd door dressen of recycling dressen en het doorzaaien van het veld. gras af te frezen terwijl de paars-/purperkleurige groeipunten van bijvoorbeeld Engels raai blijven staan (zie foto). De machine bestrijdt ook onkruid en freest eventueel aanwezig vilt en/of ander organisch materiaal over de volle werkbreedte af; dit zorgt niet alleen voor beluchting, maar bevordert ook de waterafvoer. Afhankelijk van de kwaliteit van de toplaag kun je, door het verwijderen van vilt en/of ander organisch materiaal, besparen

Actueel ???????

Bart van Wijlen

op verschralingszand. De machine werkt egaliserend door zijn nauwkeurige, vlakke werking, waardoor je kunt besparen op de aanschaf van dressgrond om bespelingsschade op te heffen en soms zelfs een volledige renovatie kunt uitstellen. Om de werkwijze compleet te maken, kun je na de Field Top Maker-bewerking het veld met de recyclingdresser bewerken. De combinatie van uitfrezen en meskouter-bewerken van deze machine zorgen voor een homogene toplaag en perfecte beluchting. Verschraling kan eveneens plaatsvinden. De bewerking graaft eventueel storende lagen door en creëert de juiste door-/ inzaaiomstandigheden.’ Dutch Method De Field Top Maker is inmiddels niet meer weg te denken bij de allerbeste fieldmanagers in de UK. Zij zetten de machine in een proces in waarbij de Field Top Maker/Combinator de toplaag freest. Daarna kijkt men of een veld bezanding nodig heeft. Indien niet verschraald hoeft te worden, bewerkt men het veld met de Recycling Dresser of Eco Dresser. Het opgewerkte zand sleept men tot slot over het veld, voordat men doorzaait. Wij noemen de fieldmanagementtechniek de ‘Dutch Method’ omdat het feitelijk een Nederlandse techniek betreft, die weliswaar in Engeland veel vaker wordt toegepast, maar waar wij als Nederlands fieldmanager ook wat vaker naar zouden moeten kijken. Formeel is overigens geen sprake van een echte toplaag renovatie, omdat hiervoor een laag van 10 of 15 centimeter moet worden bewerkt. Bij deze methode gaat het slecht om enkele centimeters.

Jan Willem Kraaijeveld

WK Toplaagrenovatie De deelnemende partijen op het WK toplaagrenovatie, onder andere Verschoor, Bras Fijnaart, B.A.S. Begeleiding en Advies Sportterreinen, Van Wijlen Cultuurtechniek, GKB Machines en de gemeente Amsterdam, gebruiken in hun werk ook deze Dutch Method. Zij reserveren hiervoor tijd, machines en met name slimheid. Andere deelnemende partijen zijn DCM, Advanta en Frapoma, die respectievelijk meststoffen, graszaden en bemestingskarretjes beschikbaar stellen. Normaal gesproken neemt de complete bewerking van een veld meerdere dagen in beslag, maar tijdens de Demodag Sportvelden zullen meerdere bewerkingen gecombineerd worden, waardoor alles in een halve dag gerealiseerd kan worden. Grond hergebruiken in plaats van storten Bart van Wijlen van Van Wijlen Cultuurtechniek: ‘Wij werken met een Field Top Maker en een Koro Recycling Dresser uit de eerste serie. Al een hele poos dus! Wij werken meestal op zandgronden en hoeven dus niet vaak te bezanden. Wij doen mee omdat het belangrijk is om dit concept goed in de markt te zetten. In Engeland wordt de methode veel toegepast, maar dat gebeurt daar met name op hoger niveau. Voor de breedtesport wordt deze minder toegepast. De Dutch Method wordt gezien als een kostbare methode, maar gemeenten kunnen hiermee ook geld besparen in veldrenovatie. Ik vraag me namelijk af of het altijd nodig is om een veld na tien jaar traditioneel te renoveren. Als de afwatering, het profiel en de vlakheid nog goed zijn, zou men deze met de Field Top Maker kunnen laten behandelen en

Bertus carelse

dus tegen geringe kosten weer een goede grasmat kunnen krijgen. Dan hoef je niet alles op zijn kop te zetten en dan heeft het veld ook niet de langere rustperiode nodig die geldt bij een renovatie. Er heersen ook de nodige misverstanden: de afvoer van materiaal naar de stort zou de bewerking met de Field Top Maker kostbaar maken. Maar er zijn tegenwoordig allerhande methoden om materiaal te hergebruiken. Zo kun je aan de hand van de bodemkwaliteitskaart de grond die vrijkomt, bewerken en hergebruiken.’ Kansen voor de markt Jan-Willem Kraaijeveld van GKB Machines produceert al geruime tijd machines die hetzelfde kunnen als de oorspronkelijke Koro-machines, alleen onder een eigen naam en typeaanduiding. De Field Top Maker heet bij GKB de Combinator en de Eco Dresser staat gelijk aan de Recycling Dresser. Kraaijeveld: ‘De ‘Dutch Method’ wordt al redelijk vaak toegepast. Soms staat de bewerking met een maaifrezer al voorgeschreven in bestekken. In Nederland rijden in totaal zo’n veertig tot vijftig machines rond. Het is een belangrijke bewerking. Het is bekend dat als je na een eerste “schoonmaakbeurt” van je veld de Dutch Method een jaar overslaat, je dan acht procent straatgras hebt aan het einde van dat seizoen. Als je het een tweede jaar overslaat, eindig je met 25 procent straatgras. Nog langer wachten betekent helemaal opnieuw beginnen. Het is dus het beste om ieder jaar het veld ‘af te scheren’ en, indien nodig, te dressen. Rotterdam behandelt standaard al haar velden met de Dutch Method. Er is dus wel degelijk animo bij gemeenten voor deze manier van bewerken. Of de methode op grotere

www.fieldmanager.nl

17

Actueel

Gerrit de Koe

schaal aanslaat, hangt ook af van wat voor kwaliteit veld je wilt hebben.’ Goed onderhoud is cruciaal Bertus Carelse, Fieldmanager of the Year 2013 en sportveldbeheerder bij B.A.S. Begeleiding en Advies Sportterreinen: ‘Werken met de Field Top Maker of Combinator is een veel betere manier van toplaagbewerking dan verticuteren. Doordat je heel kort scheert, wordt niet alleen het oude gras eruit gehaald en worden de graswortels doorgesneden om ze te stimuleren in de groei, maar worden tevens alle oneffenheden zoals speelschade en kuiltjes verwijderd. Voor dressen heb je aan een kuub grond meer dan genoeg. Tenminste, als je altijd goed onderhoud hebt gepleegd door herstellen van speelschade en beluchten. Daarna is het alleen nog een kwestie van doorzaaien, en klaar is Kees. Op zich zullen wij de strijd tegen straatgras nooit helemaal winnen. Het zal er altijd zijn door snelle kieming. Wellicht is het de taak van de veredelaars om ervoor te zorgen dat straatgras sterk wordt. De Dutch Method is milieuvriendelijk. De kansen voor de markt voor wat betreft deze methode hangt af van of men er geld voor over heeft om deze bewerking vaker in te zetten.’ Arwin Verschoor, Verschoor Groen en Recreatie: ‘Veel mensen liggen de link niet tussen onderhoudskosten en speeluren op een veld. Tevens wordt er vaak een vergelijk van natuurgras en kunstgras gemaakt. Hier kunnen we alleen nog veel van leren. The Dutch Method zoals de Engelsen het noemen heeft veel goeds gebracht in het onderhoud van speelvelden. De Field Top Maker zoals hij geïntroduceerd werd begin 2000 in Engeland heeft natuurgras naar een hoger

18

www.fieldmanager.nl

Ko Rodenburg

niveau getild. Er wordt in Nederland vaak gesproken over freesmaaien of 1 cm, mogelijk 2 cm, verwijderen van de top zoals in bestekken omschreven. Ook bewerkingen zoals verticuteren en topdressen worden met deze bewerking geassocieerd. Niets is minder waar: alle bewerkingen hebben te maken met het zogenaamde ‘surface hygiene’, oftewel het schoon houden van de toplaag. Om goed gras en de juiste grassoorten te laten groeien is het van noodzaak de toplaag schoon te houden. Het leren herkennen van het groeipunt van de gewenste plant is hierbij ook belangrijk om de machine juist af te stellen. Doen we dit alles juist, dan kunnen we met de Field Top Maker veel bereiken. Wat kunnen we er allemaal mee bereiken: meer speeluren op bestaande velden, lagere dagelijkse herstelkosten door stabiele velden, minder onkruiden in de velden. Ons bedrijf komt nu uit met de nieuwe Field Top Maker, waarmee we echt naar een nog hogere capaciteit gaan.’ Meer capaciteit uit natuurgras ipv overgaan op kunstgras Martijn Corstiaensen, Bras Fijnaart: ‘We doen mee aan de wereldrecordpoging toplaagrenoveren omdat het een leuk initiatief is, om een bepaalde manier van groot onderhoud te laten zien aan de bezoekers van deze dag en ook omdat het leuk is om te laten zien dat we samenwerken met verschillende bedrijven uit de branche tijdens een toplaagrenovatie. De methode is zo goed omdat die het straatgras en de aanwezige viltlaag verwijdert en daardoor het veld volledig opschoont. Het veld wordt weer vlak, wortels blijven zitten wat zorgt voor een stabiele ondergrond, er wordt lucht in de toplaag gebracht en

Gerrit Klop

er hoeft geen dressgrond aangevoerd te worden voor het egaliseren van de toplaag (Eco Dresser/ Recycling Dresser). Indien nodig, kan voor het zaaien nog verschraald en bemest worden. Je creëert een mooi zaaibed voor de nieuwe grasmat. Het is een goede methode om de hoge kwaliteit te verkrijgen of te behouden die de gebruikers eisen. Door op de juiste manier groot onderhoud uit te voeren is het mogelijk een natuurgrasveld meer te bespelen, een hogere bespelingcapaciteit te verkrijgen. Kijk eerst eens of er door een andere manier van onderhoud misschien meer capaciteit behaald kan worden op een natuurgrasveld, voordat er domweg voor de aanleg van een kunstgrasveld gekozen gaat worden. Er moet bij deze methode wel een afzet voor de vrijkomende grond (gras) zijn. Dit gras kan gecomposteerd worden en door een vermenging met zand eventueel weer als dressgrond gebruikt worden.’ Inzet bij standaardrenovatie in UK Richard Campey, Campey Turfcare: ‘Hier in de UK wordt de Field Top Maker elk jaar ingezet als onderdeel van de standaardrenovatie. Dit gebeurt op alle niveaus, van de topclubs tot de kleine dorpscricketclubs. Aannemers gebruiken de machine nu ook om tees vlak te maken en om straatgras uit greens en fairways te verwijderen. Belangrijk in deze bewerking is dat het oppervlak weer wordt “schoongemaakt” van vilt en straatgras voordat er wordt ingezaaid. Dat gebeurt door een laag van 3 tot 4 cm af te frezen. Daarna kun je de machine instellen op 4 tot 5 mm, om het organisch materiaal te verwijderen dat zich opbouwt door het seizoen heen. Voorbeelden van de grasprofessionals die met de Field Top Maker werken en allemaal de top heb-

Richard Campey

ben bereikt, zijn onder andere MUFC, AELTC Wimbledon, Singapore Turf Club, Real Madrid, Arsenal, Lord’s Cricket Mission Hills GC China, FC Dubai City en Maryland Soccer Complex USA. De nieuwe grasvariëteiten krijgen ook de kans om op te komen in plaats van weggedrongen te worden door het straatgras.’ Door-/inzaaien Ook graszaadbedrijf Limagrain/Advanta ondersteunt de recordpoging toplaagrenovatie op de vijfde demodag sportvelden. Dit kweekbedrijf lanceerde in nauwe samenwerking met Ko Rodenburg al in 2006 een speciaal doorzaaiconcept rondom deze renovatieformule. Commercieel manager Job Steunenberg:

Job Steunenberg, Limagrain.

Arwin Verschoor, Verschoor Groen en recreatie.

‘Sindsdien wordt de ”kaasschaafmethode” in de praktijk veelvuldig toegepast door fieldmanagers. Aan de hand van ons gezamenlijk geformuleerde 8-stappenplan hebben vele voetbalvelden een nieuwe grasmat gekregen. Snel, effectief en efficiënt is deze renovatieformule ook de oplossing als het gaat om straatgrasbestrijding. Indien op de juiste manier uitgevoerd, kan het aandeel straatgras op probleemvelden teruggebracht worden tot minder dan 5 tot 10 procent. Bijkomend voordeel van de bewerking met de Field Top maker is dat de toplaag van het veld niet verstoord wordt en er na de behandeling weer vlak bij ligt. Limagrain/Advanta wil vanuit haar expertise en grote betrokkenheid graag zijn steentje bijdragen aan de recordpoging rond de toplaagre-

novatie. Voor de inzaai van het betreffende veld gebruiken we daarom het supersnelle doorzaaimengsel Recover 3 met Headstart Gold-coating. Dit voorziet binnen 6 tot 8 weken in een bespeelbaar veld. De Dutch Method is een uitgelezen manier om sportvelden tegen relatief lage kosten weer in een mum van tijd gebruiksklaar te hebben. ‘Wij zijn als grassenspecialist van mening dat de fieldmanager met dergelijke technieken én hoogwaardig uitgangsmateriaal professionele sportvelden moet kunnen blijven realiseren. We hebben dus alle vertrouwen in een goede afloop van de recordpoging’, zo besluit Steunenberg. Gerrit Klop van DCM is als meststoffenexpert bij de recordpoging betrokken: ‘Naast alle goede dingen van de methode is het nadeel dat er ook voedings- en organische stoffen uit de toplaag verdwijnen. Ook het bodemleven in de vorm van bacteriën en andere organismen krijgen hierdoor een flinke klap. En juist dit bodemleven is zeer belangrijk, omdat het gras- en wortelresten kan omzetten in humus en voedingsstoffen voor de grasplant. Een rijk bodemleven zorgt voor de juiste lucht- en waterhuishouding en kan daardoor op een natuurlijke manier verdichting in de toplaag tegengaan.’ In de visie van Klop zijn de producten van DCM de juiste manier om dit weer op niveau te brengen. De DCM Micromix zorgt niet alleen voor activatie van het bodemleven maar tevens brengt het de sporen elementen terug op het juiste niveau. De belangrijkste sporenelementen koper, borium, mangaan, ijzer, molydeen en zink zijn in de vorm van EDTA- en EDDHA-chelaten toegevoegd. Hierdoor zijn deze sporenelementen ook bij een hoge pH zeer goed opneembaar voor de grasplant. Voor de hoofdvoedingselementen stikstof, fosfaat, kalium, magnesium en zwavel wordt gezorgd door de toediening van DCM Start (18-3-3-+2 MgO). Nieuw ingezaaide velden vragen veel stikstof voor de groei en direct opneembaar fosfaat voor de zetting en beworteling. DCM Start past perfect omdat een deel van de stikstof en fosfaat snel vrijkomt en het overige deel gedurende een periode van minimaal 100 dagen.

Martijn Corstiaensen, Bras Fijnaart.

www.fieldmanager.nl

19

Beheerders, leveranciers en adviseurs vinden elkaar op Nationaal Sportvelden Congres Nationaal Sportvelden Congres alom goed ontvangen Het stadion van PEC Zwolle vormde op donderdag 22 november voor de tweede maal het decor voor de zesde editie van het Nationale Sportvelden congres met, aansluitend, de verkiezing van de Fieldmanager of the Year. Auteur: Guy Oldenkotte Onlangs merkte René van den Bosch van Limigrain op dat het vak van sportveldenbeheerders de laatste enorm is gegroeid. Van den Bosch was daarom blij dat sportveldenbeheerders tegenwoordig ‘Fieldmanagers’ heten. Die titel zou beter de diversiteit aan taken en de verantwoordelijkheid omschrijven. NWST had daarom niet minder dan 27 sessies georganiseerd om bezoekers van het Nationale Sportvelden Congres de gelegenheid te geven om hun zucht naar informatie te stillen. En die informatiebehoefte bestaat blijkbaar nog steeds. Programma Bijna 350 fieldmanagers, aanstormende talenten en leveranciers vonden elkaar in het stadion van Pec Zwolle. ‘Ik vind het hebben van parallelsessies wel aardig. Het is fijn dat er keuze is en het stelt je in staat om overal wat van mee te pikken,’ zegt ook Peter Mook. Mook is werkzaam in Leidschendam-Voorburg en was het afgelopen jaar ‘Fieldmanager van het jaar’. Die titel draagt

20

www.fieldmanager.nl

Bezoek aan het veld van FC Zwolle.

Reportage ???????

De presentaties werden goed ontvangen. Een van deze presentaties betrof die van Henk Slootweg, die hier stond te vertellen over fieldmanagement middels drie keer per seizoen zaaien. De zaal hing aan zijn lippen.

Dank aan de sponsors die dit evenement weer mogelijk hebben gemaakt.

zeker een waarde, zo zegt Mook. ‘Ik heb ontzettend veel positieve reacties gehad van zowel collega’s als leveranciers. Je ziet dat het sport in de gemeente op de kaart heeft gezet, dat er wat sneller budget wordt vrijgemaakt en dat je sneller toestemming krijgt om wat te doen.’ Internationale allure Nederland loopt voorop qua kennis omtrent het onderhouden en beheren van sportvelden. Voor verschillende buitenlandse bezoekers was dat de reden om dus ook het Nationale Sportvelden Congres in Nederland te bezoeken. ‘Het gebeurt niet snel dat de gehele Nederlandse markt samen zit,’ stelt Yannick Peij van Sports Labs uit België. Peij was er, samen met zijn Schotse collega Eric O’Donnell, die opmerkte dat Nederland ver vooruit is ten opzichte van het onderhoud van sportvelden in andere landen. Ook Alan Ferguson, die tegenwoordig verantwoordelijk is voor de velden van het nationale trainingscentrum in Engeland, roemt de kennis en kunde in de Nederlandse industrie. ‘Of het nu gaat om het zaad, de bemesting of andere oplossingen om de conditie van het veld te verbeteren en garanderen, Nederland en Nederlandse bedrijven lopen voorop qua innovatie.’

Genoeg tijd om te netwerken en stands te bezoeken.

Brede benadering Veel bezoekers beschouwen het Nationale Sportvelden Congres als een uitgelezen mogelijkheid om vakgenoten, collega’s en relaties te ontmoeten. ‘Het is zeker handig voor de contacten,’ zegt Frank Pfeiffer van Greenfields. Pfeiffer had vooral de kans gegrepen om een aantal presentaties bij te wonen om zo te horen wat er speelt en leeft. Ook Martin Vergeer van Ziut Led verlichting greep de kans aan om nadrukkelijk in contact te komen met de bezoekers. ‘We hebben een aantal goede contacten opgedaan.’ Vergeer

heeft vooral gemerkt dat verlichting voor veel bezoekers nog een nieuw aspect is. ‘Het is een belangrijke ontwikkeling waar veel interesse voor is. Maar blijkbaar weten veel fieldmanagers nog onvoldoende wat er zoal kan worden bereikt.’ Hoe belangrijk een evenement als het Nationale Sportvelden Congres is, weet Peter Mook goed te omschrijven. ‘Blijkbaar weten fieldmanagers in Nederland nog onvoldoende van elkaar wat men doet. Het is juist belangrijk dat we gebruik maken van elkaars ervaring.’

www.fieldmanager.nl

21

Change is in the air Topchanger van nieuwe machinebouwer rijp voor de markt De VGR-Groep startte haar werkzaamheden in 2001. Maar de onderneming van Arwin Verschoor is nu al een gevestigde naam. Een naam die velen in de branche associëren met specifieke golfbaanmachines van merken als Imants, Koro en Campey. Het is ook een onderneming die zich beroept op kennis van de bodem en die kennis door het onderhouden van golfbanen en sportvelden zelf ook in de praktijk brengt. De VGR-Groep brengt thans een innovatieve, zelf doordachte, ontwikkelde, geteste en geproduceerde machine op onze specifieke markt: de Topchanger. Auteur: Broer de Boer

De Topchanger gaat volgens Arwin Verschoor een omwenteling teweegbrengen in de verbetering van de water-/luchthuishouding van onze immer door verdichting geplaagde greens en sportvelden. De machine ontstond als schets al in 2008 en is als prototype reeds beproefd op golfbanen als Het Rijk van Nijmegen, Almkerk, De Batouwe, de Eindhovense, de Kromme Rijn en Broekpolder. De ondernemer Het leven en de ambities van Arwin Verschoor beschrijven zou heel ver gaan. Maar het is een boeiend verhaal en hij vertelt graag hoe dit veel verder voert dan Almkerk, waar hij zijn roots heeft. Arwin had van alles bij de hand als vertegenwoordiger en als regelneef, werkzaam bij de Pols Groep en bij Campey, zag beide bedrijven van onder tot boven en pakte ‘alles’ aan. Zijn carrière voerde hem naar de Verenigde Staten, naar Engeland en naar Duitsland. Maar uiteindelijk bracht zijn passie hem weer terug naar het onderhoud van golfbanen, iets waar hij ‘pa’ in zijn vrije tijd altijd mee hielp. Toch stapte Arwin

22

www.fieldmanager.nl

niet in de toko van zijn vader, die Golfbaan Almkerk beheerde en tevens een groot loonwerken akkerbouwbedrijf bestierde. Nee, Arwin koos voor het zelfstandig ondernemerschap in ‘kleine’ machines voor onderhoud van golfbanen en sportvelden. En dat is pas elf jaar geleden.

Arwin Verschoor, VGR-Groep.

Bodem beheersen Het avontuur van Arwin Verschoor in Nederland als zelfstandig ondernemer begon in 2001 met het onderhoud van golfbanen. Hij investeerde daartoe in speciale machines die hij tijdens zijn loopbaan tegengekomen was. ‘Degenen die de bodem beheersen, zijn de spelers van de toekomst’, werd zijn motto. En al gauw ‘zat’ Verschoor op verschillende golfbanen in Nederland, maar ook op sportvelden. Hij maakte vele uren en was vaak ’s avonds laat nog aan het sleutelen om ‘zijn’ machines in topconditie te houden. VGR, zijn loonwerkbedrijf voor sportvelden en golfbanen, breidde hij zelfstandig uit, zonder tussenkomst of bemoeienis van het familiebedrijf. Handelsbedrijf Mede omdat Arwin inzag dat de rol van de traditionele loonwerker in de landbouw ging veranderen, aarzelde hij ook geen moment om een handelsorganisatie op te richten. Hij ging zich daarmee richten op de verkoop van machines

Actueel

-al dan niet onder hoge druk of mechanisch‘lucht’ via gaatjes in de bodem brengen. De eerste aanzetten voor de Topchanger waren er al in 2008. Dit prototype was ook op onze Demodag sportveldonderhoud in Amsterdam te bewonderen. Ook verschillende golfbanen en het NEC-stadion maakten reeds kennis met de VGR Topchanger. En nu is de machine productierijp. Bij het ter perse gaan van dit nummer zijn er inmiddels vijf machines gebouwd. Ook Campey UK, voormalig werkgever van Arwin Verschoor en tevens een van de bedrijven die hij thans vertegenwoordigt in Nederland, heeft zo’n machine afgenomen om hiermee de Engelse markt te bestormen.

Naast ontwikkelen en testen van machines wil de VGR-Groep alleen kleine serie bouwen.

aan loonwerkers die golfbanen en sportvelden gingen onderhouden. De verkoop van machines van Campey, zijn voormalige werkgever, lag natuurlijk voor de hand. Koro volgde. ‘Het was wel kicken om in één jaar acht bezanders te verkopen.’ Met een enorme inzet van de vijf à zes medewerkers in de jaren 2007-2009 steeg de bedrijfsomzet met respectievelijk 100, 140 en 80 procent. Daarbij hanteert Arwin als vuistregel dat 80 procent van zijn omzet gerelateerd moet zijn aan zijn visie. ‘En die heeft alles met kwalitatief goed onderhoud van de bodem te maken’, aldus Arwin. ‘Naast verkoop doen we ook de service en zijn we ook slijtdelen en reserveonderdelen gaan verkopen, en ook daarin zijn we succesvol. Maar alles wat ik aanpak, valt binnen een opgesteld bedrijfsplan dat ik met externe deskundigen heb doorgesproken.’ Doelenwerker Arwin Verschoor noemt zichzelf een doelenwerker. Na een onfortuinlijk ongeval – hij zat toen op de lts – kon hij een carrière als monteur vergeten, maar hij zat absoluut niet bij de pakken neer. ‘Wat ik me ten doel stel, wil ik ook realiseren. Na die geplande omzwervingen ben ik dus voor mezelf begonnen en uiteindelijk heb ik ook nog een hbo-opleiding bedrijfsmanagement doorlopen.’ En hoe zijn bedrijf er nu uitziet? Laten we het samenvatten en het houden op verkoop en verhuur van machines gericht op onderhoud van golfbanen en sportvelden, het uitvoeren van onderhoud op golfbanen en sportvelden en de productie van energie uit biomassa. Die activiteiten heeft hij ondergebracht in vier divisies: Bodem als basis, Equipment, Groen en Recreatie

en Biocentrum Altena. Arwin als denker en doener heeft echter alweer een volgend project op het netvlies: het ontwikkelen en op kleine schaal produceren van machines voor bodemonderhoud. Prototypes ontwikkelen Hij zegt: ‘Ik wil machines ontwikkelen die een toegevoegde waarde hebben voor de golf- en sportsector. Een machinefabriek starten is daarbij niet mijn doel. Het gaat me vooral om het ontwikkelen van prototypes, het testen (uitgevoerd door VGR op de nabijgelegen golfbaan in Almkerk, red.) en het maken van kleine series. Indien de machines in de markt aanslaan en er grote aantallen gevraagd worden, wil ik de productie elders onderbrengen. Daarbij denk ik aan partners zoals bijvoorbeeld Imants. Het tekenwerk voor nieuwe machines doen we in eigen beheer; daarin is één van mijn medewerkers heel bekwaam. Een externe machinebouwkundig tekenaar zit mij te ver van de praktijk af en brengt daardoor extra kosten met zich mee. Bovendien blijf je bij een interne tekenaar de concurrentie altijd een slag voor. Ik zeg altijd: kennis moet je delen, maar ideeën moet je beslist voor je houden. Een daartoe gecertificeerd bedrijf in de omgeving, met interesse in machinebouw, verzorgt de noodzakelijke CE-rapporten die bij de machine horen die ik ontwikkel. ’ What’s new? Arwin heeft zijn ogen bij bestaande machines in de branche goed de kost gegeven. Het leidde tot de ontwikkeling van de Topchanger. We wisten al van het bestaan van de hydroject. Maar ook diverse apparaten die op verschillende manieren

Efficiënte beluchtingsmethode Wat is het idee achter de nieuwe machine? ‘Vasthoudend aan mijn visie, de bodem als basis voor een goede grasgroei, wilde ik een efficiëntere beluchtingsmethode ontwikkelen’, vertelt Arwin. ‘Ik wil dus tegelijkertijd iets aan het verdichtingsprobleem van de bodem doen en de water- en luchthuishouding in de bodem verbeteren. En dat allemaal in één werkgang. Want of je nu een holle pen pakt of een vaste pen, aan de zijwand van het gat dat je steekt vindt altijd versmering van grond plaats en daarmee een stuk verdichting van de bodem. De methodes waarmee we vervolgens tot nu toe de gaten afvullen met zand, vind ik verre van professioneel. Vaak zijn ze niet afdoende, want weersafhankelijk is het knap als je ze voor 60 procent gevuld krijgt. Bovendien zakt het zand altijd na. Ik heb dus veel machines bekeken en beproefd en ben tot de conclusie gekomen dat verticuteren moet gebeuren met water onder hoge druk. Dat zorgt voor minischeurtjes met grillige patronen in de bodem. Die gaten en scheurtjes vult de machine direct op met dressgrond. De Topchanger maakt daarvoor gebruik van dezelfde waterstroom onder hoge druk. In de nieuwe machine neemt de waterstraal volgens het principe van een venturi, zoals je dat ook bij een carburateur kent – droog – materiaal uit een voorraadbak mee in de bodem en vult de ontstane ruimtes direct volledig op. – zie foto – Daarmee stabiliseer je het gat. Dat betekent voor greenkeepers dat ze veel minder hoeven te slepen en te rollen op hun greens. Met rollen doe je overigens een deel van het effect van het beluchten teniet. Bijkomend voordeel is ook dat de greens veel korter uit het spel genomen hoeven te worden, en dat is natuurlijk ook gunstig voor de omzet van de golfbaan.’

www.fieldmanager.nl

23

BTL maakt sportruimte leefbaar!

TOPSCOORDER OP SPORTACCOMMODATIES BTL heeft alle kennis over de inrichting van uw sportaccommodatie onder één dak.

Van advies tot realisatie heeft u één aanspreekpartner die alle kennis in huis heeft om ervoor te zorgen dat uw sportveld in uitstekende conditie verkeert.

www.btl.nl

Fieldmanager_ad_190x135_paths.indd 1

20/02/12 11:47

Actueel

Eenmaal afgevuld via deze methode zakt het zand volgens Arwin Verschoor niet meer na.

Voedingsstoffen inbrengen De naam Topchanger suggereert dat de machine alleen gericht is op de bovenste laag of de toplaag? ‘Nee’, antwoordt Arwin. ‘De machine is instelbaar op een niveau tot 5 cm, van 5-10 cm en van 10-20 cm. Essentieel is ook dat je met deze machine voedingsstoffen kunt inbrengen. Dan denk ik vooral aan immobiele fosfaatcomplexen en sporenelementen. Het verrassende is, dat je daardoor minder fosfaatmeststoffen nodig hebt en dat is zowel goed voor het milieu als voor de portemonnee. Daarnaast zie ik ook goede mogelijkheden om met de Topchanger wetting agents, bodemverbeteraars of chemie te injecteren exact op de plaats in de bodem waar dat nodig is. Je zou er bijvoorbeeld ook nematoden of mychorrizza direct mee kunnen inbrengen in de wortelzone. Tot dusverre blijkt dat heel moeilijk te zijn.’ Maar Arwin ziet nog een toepassing voor de machine.

De Topchanger is instelbaar op een niveau tot 5 cm, van 5-10 cm en van 10-20 cm.

Aanbrengen van de slangen waardoor het water-/zandmengsel onder hoge druk (280 bar) naar de injectors wordt geperst.

Water inbrengen ‘Dan denk ik aan de verminderde mogelijkheden van het gebruik van water voor beregening’, zegt Arwin. ‘Met deze 160 cm brede machine is het ook mogelijk om de toplaag van een green zeer efficiënt van de benodigde hoeveelheid vocht te voorzien.’ Daarmee zou deze machine ook uitstekend in het palet van duurzame ontwikkelingen passen. En Arwin blijft denken vanuit zijn visie en kijkt alweer een heel stuk achter de horizon: ‘Het is ook een machine om enzymen in de bodem te brengen. Dat is iets waar we in de golfbranche nog maar weinig mee doen. Deze machine maakt het mogelijk het gras van onderaf te stimuleren. Ik heb de overtuiging dat we hierdoor juist de grassen kunnen bevoordelen die we zo graag op de green willen zien. En dat is juist zo moeilijk, omdat we de bodem toch net niet goed genoeg beheren en beheersen. Ik ben ervan overtuigd dat de Topchanger in de toekomst veel gaat betekenen bij het beheer van de bodem. Bouw en plannen Natuurlijk kijken we even in de werkplaats waar medewerker Corné de laatste hand legt aan het laatste exemplaar van een serie van vijf Topchangers. Hij is net gestart met het aanbrengen van de slangen waardoor het water-/ zandmengsel onder hoge druk (280 bar) naar de injectors wordt geperst. Corné vertelt dat de compacte machine een ledig gewicht heeft van 410 kg. De machine komt in een driepuntshefinrichting te hangen en wordt aangedreven met de aftakas. ‘De Topchanger heeft zich al bewezen op golfbaan Almkerk’, weet de monteur te ver-

tellen. ‘Dankzij het onderhoud van de greens met het prototype is er sprake van minder ziektes en verdichting. Daarnaast heeft men op de greens veel minder last van viltvorming, waardoor de golfers tevreden zijn.’ Tijdens de rondgang over het terrein waar de VGR-Groep gevestigd is, kun je niet om de grote composthopen heen. Ze vormen een onderdeel van de nieuwste divisie van het bedrijf: Biocentrum Altena. ‘Straks komt hier ook het digestaat te liggen afkomstig uit de biomassavergister die we nog gaan bouwen voor de opwekking van groene stroom’, aldus Arwin. ‘In die installatie gaan we de biomassa verwerken die afkomstig is uit het groenonderhoud dat de VGR-Groep verricht. Het restproduct bieden we als bodemverbeteraar weer aan bij onze opdrachtgevers en/of in de akkerbouw.’

Technische specificaties Lxbxh: 923 x 1818 x 855 mm Leeg gewicht: 410 kg Werkbreedte: 160 cm Benodigd vermogen: 60 pk Inhoud vulbak: 0,25 m2 Werksnelheid: 0,5 – 2 km per uur Injectiedruk: 280 bar Vuldruk: 2-8 bar.

www.fieldmanager.nl

25

Maarten Mölder en Rudolf Broekhuizen van HC Zwolle

Water bij hockeyclub Zwolle ondergronds ontijzerd en opgeslagen Betaalbare innovatie voorziet kunstgras van voldoende water Zwolle heeft top-hockey voor ogen. Op het nieuwe sportcomplex liggen daarom twee-en-een-halve waterkunstgrasvelden. Voor het beregenen ervan wordt gebruik gemaakt van een even betaalbare als innovatieve oplossing.

Begin november opende wethouder Gerrit Piek het nieuwe complex ‘t Hoge Laar in Zwolle. Hier zijn de spelers samengebracht van de twee hockeyverenigingen die Zwolle ooit rijk was. Na jarenlange discussie hebben de clubs hun krachten gebald en zijn ze opgegaan in één vereniging. De gemeente gaf de club een aanvullende

De beregeningsinstallatie kan bediend worden via een sleutelkastje

26

www.fieldmanager.nl

impuls door ruim drie miljoen euro ter beschikking te stellen voor het nieuwe complex. Toch moest er creatief worden omgesprongen met het oplossen van problemen. ‘Het water in de omgeving bevat veel ijzer,’ zegt Maarten Mölder van Mölder Sportveldberegening. ‘Men had daarom de keuze om de velden te besproeien met leidingwater of om het water zelf te zuiveren en op te slaan.’ Een keuze voor opslag vergt doorgaans forse investeringen. ‘Het schone water moet dan worden opgeslagen in speciale bakken. Dat is een vrij dure oplossing.’

mengen met ijzerhoudend water dat nog niet gezuiverd is. Daardoor blijft het schoon.’ De pompen staan met elkaar in verbinding. ‘Elke pomp heeft een snelheid van 25Hz. Ze lopen 12 uur om-en-om. Als de beregeningsinstallatie ingeschakeld is, leverd de pomp een dubbele snelheid van 50 Hz ’Volgens Mölder is de gekozen oplossing goedkoop, maar bovenal vriendelijk voor de omgeving. ‘Je hoort de pompen nu helemaal niet meer. Het enige dat in de technische ruimte staat is de besturingkasten, de beluchting- en dosseringsinstallatie voor de waterstofperoxide.’

Natuurgebied Sportcomplex ‘t Hoge Laar is gelegen naast een natuurgebied. ‘In Zwolle is daarom een oplossing toegepast waarbij het water ondergronds wordt ontijzerd en wordt opgeslagen,’ vervolgd Mölder. Daarvoor zijn twee putten geslagen. ‘De putten liggen op zo’n 30 meter van elkaar verwijderd en gaan elk 30 meter diep. Twee onderwaterpompen draaien 24 uur per dag, zeven dagen in de week om het water te filteren. Door het water te verrijken met zuurstof wordt het ontdaan van ijzer,’ legt hij uit. Zwolle beschikt dankzij deze methode altijd over zo’n 550 tot 650 kuub schoon water. ‘Het water wordt, eenmaal schoon, terug in de grond gebracht voor opslag. Door een natuurlijke scheiding zal het niet ver-

Sleutelkast Om het veld te beregenen heeft Zwolle gekozen voor sproeiers op een paal. ‘Deze waterkanonnen zijn in staat om binnen twaalf minuten het hele veld te voorzien van tenminste 2 mm water.’ Om de beregening aan te zetten is naast het veld een sleutelkast aangebracht. ‘Een kleine groep leden heeft de beschikking over een sleutel om het systeem af- en aan te zetten.’ Ook voor het hockeycomplex op De Meerpaal in Houten is gekozen om de beregening te besturen met een sleutelkast. Daar is men echter een stapje verder gegaan om water te besparen. ‘In Houten hebben we twee extra sproeiers aangebracht achter de doelen. Wanneer men gaat trainen wordt er alleen via die sproeiers water

(Advertorial)

Mölder. Met de installaties bij beide verenigingen neemt hij een voorsprong op de toekomst. ‘Waterzuivering wordt steeds meer een probleem in Nederland,’ merkt hij op. ‘Je ziet op steeds meer plaatsen dat het ijzergehalte onacceptabel hoog is. Aan de andere kant willen gemeenten juist kosten besparen en zuiniger omgaan met kostbaar drinkwater. Zomaar een grote hoeveelheid uitgooien op een hockeyveld is er tegenwoordig niet meer bij.’ ‘Daar beschikken ze over een fantastisch complex en voldoende water om het veld in goede conditie te houden. En dit alles tegen een schappelijke prijs.’

De gehorige pompen hoeven nu niet langer in de technische ruimte te worden geplaatst

De benodigde sproeiers worden zorgvuldig in kaart gebracht

Molder MOLDER

SPORTVELDBEREGENING

Legenda

Sportveldberegening Ind. Poort van Midden Gelderland Hooiland 7 6666 MJ Heteren Tel. 026-4720404 Fax 026-4720025 [email protected] - www.molder.nl

regenautomaat hydrant pomp tank betonput bron sproeier spr.+afsluiter magneetafsluiter handtappunt handafsluiter sleutelschakelaar hoofdleiding P.E. Leiding vulleiding tank zwakstroomkabel

Hockey

8x Perrot VPII 2x kanonsproeier

Beregeningsplan voor:

schaal 1:250

De nieuwe installaties in Zwolle en Houten voorzien het veld van 2mm water binnen 12 minuten

op het veld aangebracht. Dat scheelt tijd en is milieuvriendelijker,’ aldus Mölder. Die benadering komt in Houten goed van pas. Om het veld te beregenen maakt men gebruik van oppervlaktewater uit een nabijgelegen sloot. ‘Dat water wordt door een zelfreinigende filter geleidt. Op dit complex hebben ze twee pompen die elk een eigen veld beregenen. Dat doen ze door middel van acht pop-up sproeiers rondom het veld. Onderhoudsarm Zowel het systeem in Houten als in Zwolle vergt nagenoeg geen onderhoud of aandacht, stelt Mölder. ‘De filters zijn zelfreinigend. Beide systemen zijn ingesteld op tijd. Ze gaan automatisch aan de slag wanneer het zover is.’ Op het systeem in Zwolle is zelfs een extra beveiliging aangebracht. ‘Mocht het zuiver water bijna op

zijn, dan slaat het systeem automatisch af. Zo wordt voorkomen dat er eventueel water wordt opgepompt dat nog niet gezuiverd is.’ Ook de sproeiers behoeven, eenmaal geplaatst,geen verdere aandacht. ‘In Houten zijn het pop-up sproeiers, die verder niet zichtbaar zijn. In Zwolle zijn het juist robuuste waterkanonnen die wel tegen een stootje kunnen.’ Het systeem in Houten maakt gebruik van twee pompen, voor elk veld een pomp. ‘Als een pomp het af laat weten, neemt de andere pomp beide velden over'. In Zwolle wordt juist de snelheid opgevoerd als er daadwerkelijk wordt beregend. Door de gebruikte technieken kunnen de hockeyverenigingen in zowel Houten als Zwolle nu onbeperkt beschikken over zuiver water om de velden te bevochtigen. ‘Dat is beter dan gebruik te maken van leidingwater,’ meent

Extra sproeiers besparen de club in Houten geld door alleen dat deel te besproeien dat ze daadwerkelijk gebruiken

www.fieldmanager.nl

27

Park en Sport Cirkelmaaiers

Wintershow

Met werkbreedtes van 1.4mtr tot 6.1mtr fo rm at ie , Vo or m ee r in eb si te w de be zo ek

Do. 27 t/m Zat. 29 december 2012 Hessenweg 164 - Achterveld (Utr.) - 10.00 tot 17.00 uur Gebr. De Vor Achterveld heet u, uw partner, medewerkers en kinderen van harte welkom tijdens de De Vor Wintershow!

• Volop informatie en noviteiten • Sfeervol ingerichte Fendt, Kubota, Holder en Schliesing showroom • Vertrouwde gastvrijheid, incl. overheerlijke oudejaarstraktaties • Rondleidingen langs werkplaats en magazijn

Gebr. De Vor Achterveld BV Tel. 0342 45 95 41 • [email protected] • www.devor.nl

Major Equipment

Tel: (06) 38 91 95 85

W W W. M A J O R - E Q U I P M E N T. C O M

Krinkels is de partner voor uw sportaccommodatie, wij verzorgen voor u: - Onderzoek & conceptontwikkeling - Ontwerp & voorbereiding - Aanleg & renovaties - Onderhoud & beheer

Meer informatie? Ga naar onze website of scan de QR-code voor op je smartphone! www.krinkels.nl [email protected]

Binnenkort vierde speler om velden te testen in Nederland Sports Labs wil Europa bestrijken vanuit Gent

Van links naar rechts Eric O’Donnell (Sports Labs), Roland Draaijer (NOC*NSF) en Yannick Peij (Sports Labs België).

Reiskosten en overhead zijn de grote kostenposten voor testinstituten. Maar met een kantoor in Gent denkt Sports Labs vanaf januari 2013 competitief te kunnen zijn om ook velden in Europa te testen. Auteur: Guy Oldenkotte Vanwege de aanwezigheid van Kiwa Isa Sport in Nederland loonde het lange tijd niet voor de overige grote internationale spelers, het schotse Sports Labs en het Franse Labosport, om ook in Nederland een voet aan wal te zetten. Maar daar is dus verandering in gekomen. Fieldmanager sprak met Yannick Peij die Sports Labs België runt. Wat is de reden van het openen van een kantoor in België? ‘Medewerkers van Sports Labs die vanuit Schotland reisden om velden te keuren moesten soms overstappen of auto’s huren om op hun bestemming te komen. Dat zijn allemaal extra kosten. Daarom is besloten dat ik vanuit Gent ga werken. Ik kan van hieruit veel velden sneller en goedkoper bereiken.’ Wat is jullie doelgroep? ‘Ik heb hier in Gent alle spullen om velden te testen die moeten voldoen aan de eisen van Fifa, de FIH en de Internationale Rugby Board. Later dit jaar hopen we bevestigd te krijgen dat we ook namens de International Atletiek Federatie mogen testen.

Mijn focus is de sportvelden in Centraal- en Noord-Europa en dan met name voetbalvelden. Die kan ik binnen één dag bereiken. Dat zal dus veel tijd en geld schelen.’ Je zit alleen; hoe garandeer je de kwaliteit en service? ‘Sports Labs heeft de afgelopen jaren verschillende kantoren in de wereld geopend. Behalve in Schotland zitten we tegenwoordig ook in onder meer Zuid-Afrika en Turkije. Indien nodig, kunnen collega’s uit andere regio’s mij bijstaan. En werkzaamheden die specifieke kennis of apparatuur vereisen kunnen door- of vanuit de vestiging in Schotland worden gedaan.’ Wat zijn de ambities? ‘We willen vooral een snellere turn around time genereren en de testrapporten sneller verstrekken. Verenigingen moeten daar, naar mijn mening, nu te lang op wachten. Dat is niet goed. Als ons dat lukt om dat voor tenminste 30 velden te doen in 2013, dan ben ik al tevreden.’

Het is niet onze intentie om een prijzenoorlog te creëren Nederland te testen. Vanaf januari 2013 zullen we ons daarom nadrukkelijker op de markt in Nederland begeven. Onze verwachting is dat veel clubs binnenkort gaan overwegen velden te vervangen die een aantal jaren geleden zijn gelegd. Daar willen we er graag een aantal van testen.’ De focus is dus op kostenreductie; hoe merkt de markt dat? ‘We hebben onze kosten aanzienlijk kunnen verlagen door te kijken naar onze testapparatuur. Die kunnen we nu beter en makkelijker vervoeren. Daarnaast heb ik in Gent geen grote overhead die we moeten betalen. Daardoor verwacht ik ook dat we de testen goedkoper kunnen uitvoeren. Maar het is niet onze intentie om een prijsoorlog te creëren.’

Hoe zal de markt dat merken? ‘Sports Labs heeft nu ook de goedkeuring van NOC*NSF om kunstgrasvoetbalvelden in

www.fieldmanager.nl

29

Gewapend veld is klaar voor de strijd Xtragrass-seminar presenteert hybride systeem in Gorinchem Op 4 september hield Sports Pitch Engineering van Rob de Heer samen met voetbalvereniging GJS in Gorinchem een seminar over Xtragrass, een huwelijk tussen kunstgras en natuurgras. GJS legde uit, net zoals op het Nationaal Sportvelden Congres, hoe zij zelf het hybride veld aanlegden. Stichting Waarborgfonds Sport (SWS) en de Rabobank vertelden hoe de garantiestelling en de leningverstrekking verliepen. Fieldmanager wilde vooral zien hoe het veld, dat op 16 augustus was ingezaaid, erbij lag. Auteur: Santi Raats Uiterst dichte mat. Na goed zoeken vallen de kunstgrasvezels te bespeuren tussen het natuurgras. Bijna even lang als het natuurgras, klein beetje korter. ‘Zo kan iedereen een mat presenteren, tweeënhalve week na inzaaiing. Eigenlijk

Jan van Veen

30

www.fieldmanager.nl

moet je hem in de winter laten zien,’ vindt de aanwezige voormalig sportveldbeheerder van Rotterdam Bernard van den Bosch. Rotterdam heeft ruime ervaring met Xtragrass. ‘Dan kun je zien dat het gras zich ook onder koude tempera-

Pieter Vink

turen goed heeft gehouden en nergens is weggespeeld, ook niet in de doelgebieden.’ Dat resultaat krijg je niet cadeau. Van den Bosch: ‘Het onderhoud moet de mat goed houden. ‘Goed’ wil zeggen dat de natuurgrasvezels niet

Reportage ???????

langer moeten zijn dan de kunstgrasvezels, zodat ze het natuurgras als het ware beschutting geven en beschermen. Het gras mag dus niet te lang zijn. Er moet regelmatig gemaaid worden en door te verticuteren voordat je bezandt en doorzaait, zet je de vezel rechtop.’ Er is nog een ander belangrijk punt volgens Van den Bosch. ‘Je moet een Xtragrass-veld regelmatig bespelen. Een veld dat niet bespeeld wordt, krijgt “onuitgedaagd” gras dat oppervlakkig wortelt. Door regelmatige bespeling wordt het grasplantje gepest en zoekt het diepere weerstand op in de bodem. Het clubbestuur zal dus ook aan de trainers duidelijk moeten maken dat er over het hele veld moet worden getraind in plaats van alleen op bepaalde stukken.’ Praktijkproblemen Mollen zijn er niet in Rotterdam, maar ook bij GJS zagen ze een mol een omweg rond het veld nemen. Voorzitter van de vereniging GJS Ernö Kalmar: ‘Ze zoeken de weg van de minste weerstand. Als ze de modder niet omhoog geduwd krijgen met hun snoet, dan gaan ze onder het veld uit om de grond ergens anders naar boven te kunnen duwen.’ Pieter Vink, commissaris Accommodatie bij Unitas, de andere voetbalclub in Gorinchem, wijst op een praktijkprobleem. ‘Om emelten en engerlingen te ontdekken en te monitoren kun je niet de schop in het veld steken bij een Xtragrass-veld. Dan moet je kijken naar waar de vogels op het veld aan het pikken zijn

om te weten waar ze in de grond zitten. En daar je bestrijding op aanpassen.’ Afschrijving Jan van Veen, bestuurslid van GJS, vertelt over de investering: ‘We hebben 225 duizend euro voor de mat betaald, inclusief beregening en de grond. De grond kan lang meegaan als het telkens verschraald wordt. Met de leverancier hebben we een inschatting gemaakt van de kosten van onderhoud per jaar: vierduizend euro. Deze kosten komen voor rekening van de gemeente.’ De afschrijvingstermijn is vijftien jaar. Rob de Heer van Sports Pitch Engineering legt uit waar die termijn op gebaseerd is: ‘Het eerste Xtragrass-veld is in 2001 aangelegd en we zien dat, net zoals bij de Desso Grassmaster-velden, de vezels nog intact zijn. Daardoor hebben we nu de afschrijvingstermijn van vijftien jaar aangehouden.’ Na deze vijftien jaar kun je in de renovatie het drainagesysteem nalopen en eventuele dieptebewerkingen uitvoeren.

Gewapend gras Henk van Dijk van de gemeente Oldambt is enthousiast vanaf zijn bezoek aan het Xtragrassveld in Rotterdam bij voetbalvereniging Steeds Hooger. ‘Na een jaar zie je pas de vezel in de doelmonden; daar zijn de plekken donkergroen. Maar de spelers komen dan nog steeds schoon van het veld en er is nooit modder na het maken van slidings.’ Voordeel ten opzichte van kunstgras is ook dat de mat nooit zal loskomen of zal vervormen bij hoosbuien of door zware machines die bochten maken. ‘De mat is gewapend door de natuurgraswortels,’ zegt Van den Bosch. ‘Zoals ik al eerder zei: hoe intensiever het veld wordt bespeeld, hoe dieper de beworteling is.’ Conclusie: natuurgras beschermt de mat en de kunstgrasvezels beschermen het natuurgras. Aardige wisselwerking.

Voor nieuwe en gebruikte machines

VGR Groep Provincialeweg Zuid 51 NL-4286 LJ Almkerk T +31 183 401306 E [email protected] W www.vgr-groep.nl

Slijtdelen en service www.fieldmanager.nl

31

football

hockey

tennis

rugby

golf

multisports

infra

Nootenboom Sport bv

www.nootenboom-sport.nl

playgrounds

S

P

O

R

T

landscaping

S

www.lanosports.com

WHEN IT GETS ROUGH...

t +32 56 65 42 90 | f +32 56 65 42 99 | [email protected]

Lanosports_Nooteboom-Fieldmanager_6.indd 1

12/11/2012 4:15:35 PM

Het element zwavel onder de loep nemen Moet ik extra zwavel bijmesten? Het afgelopen jaar is er veel aandacht geweest voor het element zwavel op sportvelden en golfbanen. De depositie (neerslag) van dit element is de afgelopen decennia behoorlijk afgenomen als gevolg van milieumaatregelen. Dientengevolge is het volgens Roger Leurs verstandig om samen met uw adviseur en/of meststoffenleverancier zwavel onder de loep te nemen. Auteur: Roger Leurs, Everris Zwavel kan gerust worden bestempeld als een ‘vergeten voedingselement’ in de plantenvoeding en bemesting. Als we denken aan bemestingen en aan meststoffen, dan denken we in de eerste plaats aan stikstof-, fosfor- en kaliumbemestingen. Wie zijn bemesting verder wil optimaliseren, overweegt natuurlijk ook de pH, magnesiumbemesting en de hele range aan spoorelementen. Maar waar zit de zwavel in dit hele verhaal? Want vergist u zich niet! Zwavel wordt wel degelijk gerekend tot de hoofdelementen, een voedingsstof dus waarvan een plant relatief grote hoeveelheden opneemt en dus ook nodig heeft. De gemiddelde zwavelopname voor de meeste gewassen wordt gerekend op 20–40 kg S/ha/jaar; voor gras geldt een norm van ongeveer 50 kg S/ ha/jaar.

essentiële functies binnen de grasplant. • Veel planten gebruiken evenveel zwavel als fosfaat. • Zwavel is een essentieel onderdeel bij de aanmaak van eiwitten. • Bij de aanmaak van chlorofyl is zwavel absoluut noodzakelijk. Een gebrek aan zwavel uit zich over het algemeen in: • Gereduceerde en of trage groei. • Lichtgroene kleur van de jonge bladeren (chlorose), niet te verwarren met chlorose van het oude blad wat duidt op stikstofgebrek. • Anthocyaanverkleuring (paars) van het blad.

normale omstandigheden komt de aanvoer van zwavel vooral uit mineralisatie, depositie en de toegediende meststoffen.

Een overmaat aan zwavel is niet schadelijk voor de grasplant.

Zwavelmineralisatie De mineralisatie is enkel van toepassing indien de bodem voldoende voorraad bevat voor mineralisatie vanuit organisch materiaal. Over het algemeen vindt mineralisatie plaats in het tweede gedeelte van het jaar, als de bodem voldoende is opgewarmd en het microleven voldoende actief is om de mineralisatie plaats te laten vinden. Reken op maximaal 10 kg S/ha/jaar op sportvelden en golfbanen. Het zwavelleverend vermogen (SLV) van een bodem kan door diverse laboratoria bepaald worden. Wellicht is het raadzaam om dit bij uw eerstvolgende analyse te laten bepalen.

Functie en gebrek Zwavel levert een belangrijke bijdrage aan allerlei

De gewenste hoeveelheid zwavel moet de grasplant natuurlijk wel aangeboden worden. Onder

Zwaveldepositie De depositie (neerslag) is de afgelopen decennia

www.fieldmanager.nl

33

SCOREN OP KWALITEIT De kracht van bundelen Bij Oranjewoud Sport vindt u alle kennis over de inrichting van uw sportaccommodatie onder één dak. Om dit waar te kunnen maken is het bundelen van kennis noodzakelijk. Dankzij de intensieve samenwerking met onze ketenpartners zijn wij in staat complexe integrale projecten te managen. Met als uitgangspunt dat wij zorgen voor de oplossing van uw probleem; dus ontzorgen!

www.oranjewoud.nl/sport

[email protected]

Onderzoek

behoorlijk afgenomen als gevolg van milieumaatregelen. Denk hierbij aan verminderde uitstoot door auto’s en verplichte zwavelvangers op schoorstenen van fabrieken. De depositie daalt sinds de jaren 80 van de vorige eeuw. In 1981 was er nog sprake van een depositie van 45 tot 50 kg S/ha. De grootste daling vond plaats tussen 1981 en 1989. In die periode zijn er veel milieumaatregelen genomen om de uitstoot van de industrie te beperken. Daarna zette de daling echter nog gestaag door tot gemiddeld 8 kg S/ ha in 2010 (volgens RIVM). De depositie verschilt overigens per regio; in het noorden van het land is die met minder dan 5 kg S het laagste. Rond Rotterdam levert de lucht de meeste S. Voor de meeste gewassen geldt dat tijdens het groeiseizoen ongeveer de helft van de jaarlijkse depositie plaatsvindt. Van de 8 kg S is dus slechts de helft (4 kg S) beschikbaar voor de plant.

Waterstofsulfide (H2S) Atmossfeer Zwaveldioxide (SO2) Industriële processen

Dimethyl sulfide Zwavelzuur (H_SO4) Oceanen

Vulkanische erupties en warme bronnen

Ammonium sulfaat (NH4)2SO4

Wolken en neerslag

Dieren

Zwavelgehalte in bodems Nu de aanvoer van zwavel via verontreinigde lucht spectaculair is gedaald, neemt het belang van de zwavelfractie in meststoffen alleen maar toe. De oorzaken van eventuele zwaveltekorten zijn vooral te zoeken in de bodemtextuur. In zandgronden (sportvelden en golfbanen) en in bodems met een lage voorraad organische stof spoelen sulfaten gemakkelijk uit. Vooral na natte winters kan het zwavelgehalte van humusarme zandgronden erg laag uitvallen en is de behoefte eraan in het voorjaar juist groot. Wetenswaardig is ook dat planten zwavel uitsluitend opnemen als SO²¯, maar dat de uitdrukkingsvorm van zwavel in meststoffen SO is. Houd dus rekening met de juiste uitdrukkingsvorm bij de interpretatie van of de vergelijking met eventuele andere analysegegevens. Daarmee is de bijdrage van depositie aan de S-behoefte dermate gering dat het merendeel vanuit bodem én bemesting moet worden geleverd. Sportvelden (voetbal of golf) hebben zoals gezegd een behoefte van ongeveer 40–60 kg S/ha/jaar. Uit bovenstaande blijkt dat er via mineralisatie (10 kg) en depositie (4 kg) maximaal 14 kg zwavel voor de plant beschikbaar is gedurende het groeiseizoen. Het grootste gedeelte hiervan komt via mineralisatie vrij en is zoals eerder vermeld pas beschikbaar in het tweede gedeelte van het seizoen. Het gros moet heden ten dage dus middels meststoffen aan de plant toegediend worden. Opstellen bemestingsplan Voordat u een bemestingsplan gaat opstellen, is het belangrijk allereerst te onderzoeken of er

Planten

Sulfaatzouten SO42 Rottende organismen

Aërobe condities in bodem en water Zwavel (S)

Waterstofsulfide (H2S)

Aërobe condities in bodem en water

De zwavelkringloop.

een zwaveltekort speelt op uw sportvelden of golfbaan. Zorg dat er bij een komende bodemanalyse ook op zwavel geanalyseerd wordt. Naast dit ‘meten is weten’-principe is het natuurlijk ook van belang om te onderzoeken of u in de afgelopen periode een mogelijk zwaveltekort heeft ontdekt bij de groei van het gras. Denk hierbij aan de eerder genoemde gebreksverschijnselen. Indien nu duidelijk is hoeveel zwavel er gewenst is in uw situatie, kunt u samen met uw adviseur het bemestingsplan gaan opstellen. Probeer met name aan het begin van het groeiseizoen voldoende zwavel aan de plant toe te dienen vanwege uitspoeling gedurende de winter en het feit dat er nog geen mineralisatie in de bodem heeft plaatsgevonden. In het bemestingsplan kan uw adviseur de input aan zwavel per meststof weergeven. Net zoals voor N, P en K is het raadzaam ook voor zwavel een langzaam vrijkomende vorm te kiezen om uitspoeling naar het bodemwater te voorkomen.

Coating In de meeste van de meststoffen van Everris is de stikstof omhuld met een zwavelcoating. Deze coating wordt op termijn door het microleven afgebroken en komt geleidelijk beschikbaar voor de grasplant. Sinds kort wordt een aantal langwerkende sportvelden- en fairwaymeststoffen (ProTurf) aangevuld met het mineraal Polyhalite. Polyhalite is een mineraal dat gedolven wordt in het noorden van Engeland en dat van nature een combinatie van zwavel, kali, magnesium en calcium bevat. Met deze Polyhalite-aanvulling verkrijgt men een zeer complete langwerkende meststof die alle gewenste mineralen voor de grasplant bevat. Vergeet in 2013 dus niet om samen met uw adviseur en/of meststoffenleverancier zwavel onder de loep te nemen.

www.fieldmanager.nl

35

Specialistisch onderhoud kunstgras en kunststof sportvelden

• Atletiekbaanreiniging • Kunstgrasreiniging zand en rubber ingestrooid • (Semi-)waterveldreiniging • Zandrenovatie kunstgrasvelden • Verkoop en importeurschap onderhoudsmachines SMG

WWW.ROODEN.NL | T: +31 (0)43 - 364 42 38

SPORT

Zwijndrecht op bezoek in De Kuip Beroemdste grasmat ‘geïnspecteerd’ door Zwijndrechtse sportclubs Hoe krijg je als gemeentelijk beheerder van buitensportvoorzieningen je netwerk zover om een avondje op te offeren? Organiseer een bezoek aan De Kuip! Auteur: Ad van de Luijtgaarden Op 29 oktober was de gemeente Zwijndrecht met vijftig personen te gast in het Rotterdamse Feijenoord-stadion. Het was dé plek voor een bijeenkomst met buitensportverenigingen. Bestuurders en consuls van voetbal-, tennis-, honk- en softbal- en korf- en handbalverenigingen haastten zich voor de aanmelding. De groep werd aangevuld met raadsleden, sportcoaches, vertegenwoordigers van het voorgezet onderwijs, sociaal werkvoorzieningschap Drechtwerk, politie Zuid-Holland-Zuid en het Sportbedrijf Dordrecht. Kennis delen De Kuip is volgens velen het stadion met de beste grasmat van Nederland, voor sportliefhebbers een waar Mekka. De gezamenlijke Zwijdrechtse excursie bleek een goede manier om elkaar te ontmoeten, kennis op te doen of te delen én te investeren in de relatie en samenwerking tussen

verenigingen, sociale partners en de gemeente. Elbert Vissers, wethouder Sportzaken van de gemeente Zwijndrecht, opende de avond. Ad van de Luijtgaarden sprak als beheerder van de gemeentelijke buitensportvoorzieningen en de KNVB sprak over het reglement, afgelastingen, wedstrijden en het keuren van de velden. De uitleg en inspectie van de grasmat in De Kuip met het verhaal van sportveldbeheerder Remy de Milde was het hoogtepunt. Hij kreeg een spervuur van vragen op zich af over hoe die mat zo mooi kan blijven. Investeringen Zwijndrecht Het relatief kleine Zwijndrecht investeert fors in zijn buitensportaccommodaties. In de afgelopen negen maanden is veel bereikt. Zo zijn er drie Grassmaster-voetbalvelden grondig gerenoveerd, een kunstgraskorfbalveld ontlast van hevige boomwortelgroei en de belijning van de korf- en handbalvelden aangepast aan de laatste richtlijnen van de sportbond. Ook zijn de ballenvangers op meerdere sportparken gerenoveerd of vernieuwd. Daarnaast heeft de sportveldenbeheer in deze korte periode meerdere hoogtepunten gekend waar menig gemeente of vereniging jaloers op zou zijn. Tijdens de renovatiewerkzaamheden van de voetbalvelden heeft een cameraploeg van Eredivisie Live opnamen gemaakt voor de voorbeschouwingen van het

WK voetbal 2012, Jong Oranje heeft meerdere trainingen in Zwijndrecht gespeeld en er verschenen artikelen over het beheer van sportvelden in diverse landelijke, regionale en lokale bladen. Fieldmanager besteedde eerder aandacht aan het substraat Optima dat toegepast is op de Zwijndrechtse sportvelden.

Ad van de Luijtgaarden.

www.fieldmanager.nl

37

Teammanager Buitenaccommodaties Gerrit De Koe:

“Amsterdam neemt sport heel serieus, ook in crisistijd” Gerrit de Koe is bij de gemeente Amsterdam werkzaam als teammanager buitenaccommodaties in het Stadsdeel Oost. Hoewel de huidige economische crisis ook niet aan de hoofdstad voorbijgaat en de gemeente voor miljoenen euro’s moet bezuinigingen, blijft er ruimte om in (buiten)sportaccommodaties te investeren. “Het gemeentebestuur en de politiek in Amsterdam nemen sport heel serieus. Men is bereid om mee te denken en uitvoering te geven aan ontwikkelingen in het beheer, het onderhoud en het gebruik van de accommodaties. Op onze afdeling hebben we gelukkig maar één fte moeten inleveren. We beschikken over goede medewerkers, kennen weinig ziekteverzuim en hoeven nauwelijks taken en opdrachten uit te besteden. We kunnen het werk prima aan.”

Postbus 6 5120 AA Rijen T 06 2252 8523 F 0161 222 508 E info @ bsnc.nl I www.bsnc.nl

De Koe vervolgt: “Een goed signaal is bovendien dat ons beheerbudget incidenteel is toegenomen met 375.000 euro; een bedrag dat onder meer is verstrekt om de sportcomplexen op duurzame en milieuverantwoorde wijze in te richten.”

Kunstgras De Koe ziet het als een uitdaging om met zijn team de politiek en de talloze sportclubs en verenigingen in het Stadsdeel Oost tevreden te houden. Kunstgras is daarbij een onderwerp dat volop in de belangstelling staat. “De voetbalvelden in

B S N C T R I B U N E • N U M M E R 7 • D E C E M B E R 2 0 12

de gemeente Amsterdam bestaan voor ongeveer dertig procent uit kunstgras. Ik denk dat de verhouding – twee derde natuur- en een derde kunstgrasvelden - uitstekend is. Bovendien is de bezettingsgraad heel hoog in Amsterdam-Oost. Naast de clubs gebruiken bijvoorbeeld ook scholen de velden voor de buitenschoolse opvang. Positief is verder dat clubs gebruik maken van elkaars accommodaties en de sportvelden steeds intensiever benut worden. Het aantal bezoeken is gegroeid van 800.000 naar 1,8 miljoen per jaar.” Jeugd Een beleidsdoelstelling van Amsterdam, is net als voor veel andere gemeenten, om kinderen te stimuleren en aan te sporen om (meer) te sporten

en bewegen. “De gezondheid van de jeugd en het voorkomen en bestrijden van overgewicht bij kinderen vinden wij heel belangrijk. Daarom zijn er in de afgelopen drie jaar een drietal Cruyff Courts en vijf vergelijkbare veldjes aangelegd op verschillende plekken in Oost. Het gaat om voorzieningen die geschikt zijn voor voetbal en voor andere sporten en activiteiten. Aangevuld met bijvoorbeeld een skatebaan of een hangplek voor jongeren creëren we zo aantrekkelijke ontmoetingsplekken voor de jeugd.” Lidmaatschap BSNC Als teammanager buitenaccommodaties is De Koe de aangewezen man om de gemeente Amsterdam te vertegenwoordigen tijdens bijeenkomsten van de BSNC. Zo was hij in november ook van de partij tijdens de Algemene Ledenvergadering. “Amsterdam is sinds deze zomer lid van de branchevereniging. Nog vrij kort dus, maar lang genoeg om te kunnen stellen dat het lidmaatschap voor gemeenten zeker meerwaarde heeft. De bijeenkomsten vormen een prima platform om te netwerken en kennis en ervaringen uit te wisselen met collega’s van andere

“Amsterdam is sinds deze zomer lid van de branchevereniging. Nog vrij kort dus, maar lang genoeg om te kunnen stellen dat het lidmaatschap voor gemeenten zeker meerwaarde heeft.”

gemeenten en leveranciers. Daar kun je altijd je voordeel mee doen. Ik juich het van harte toe dat de leden onlangs kozen voor een verdere professionalisering van de organisatie en de aanstelling van een directeur. Heel goed dat men gericht aan de slag gaat met de belangenbehartiging namens de leden.”

het orgaan. Ik denk dat het bestuur een afspiegeling moet zijn van de leden. De bestuurszetels zouden daarom evenredig verdeeld moeten worden tussen vertegenwoordigers van private partijen en de gemeentelijke organisaties.” De Koe hoopt daarnaast dat de professionalisering binnen de branchevereniging niet leidt tot ‘grote, losse bestuurslichamen’ en enorme kantoren. “Geef de organisatie de kans om rustig te groeien”, adviseert hij. “Verder zou het goed zijn als we binnen de branchevereniging slagvaardiger optreden en dat ideeën van werkgroepen, die door het bestuur gedragen worden, sneller tot resultaten leiden. Ligt er een goed plan waar iedereen achter staat, voer het gewoon zo snel mogelijk uit.”

De Koe, die binnen de BSNC lid is van een werkgroep die zich bezighoudt met het multifunctioneel gebruik, beheer en onderhoud van kunstgrasvelden, zet wel vraagtekens bij de samenstelling van het bestuur. “De verhoudingen zijn wat scheef omdat private partijen nu de overhand hebben in

ELKAARS PROFITEER VAN VA RING! ER KENNIS EN K ijk voor meer infor matie over de br anchevereniging op w w w.bsnc.nl

www.fieldmanager.nl

39

Cryogeen versus gewoon SBR-rubber: Wat is het verschil? Vragen met een luchtje In het forum op de website van Fieldmanager is een discussie gaande over cryogeen SBR-instrooimateriaal. Blijkbaar is niet iedereen bekend met de ins en outs van het materiaal. Wij brengen graag wat verduidelijking. Auteur: Guy Oldenkotte Onlangs stond Fieldmanager al uitvoerig stil bij het nieuwe kunstgrasveld van RVC ’33 in Reeuwijk-Dorp. Toch had lezer Schenkels wat aanvullende vragen over het cryogeen SBR-rubbergranulaat dat veldenbouwer AAsportsystems heeft gebruikt als instrooimateriaal. Zo vroeg hij zich af welke voordelen dit granulaat heeft en waarom het duurder is dan gewoon SBR. De redactie van Fieldmanager legde de vragen voor aan een aantal specialisten. Dimitri Nijs van Rumal legt uit: ‘Cryogeen SBR is SBR dat wordt vermalen in bevroren toestand. Door het SBRrubber eerst te bevriezen tot zo’n -60 tot -80 graden Celcius wordt het hard en breekt het in plaats van dat het scheurt.’ De Limburgse firma is de enige in Nederland die cryogeen SBR kan leveren. ‘Het granulaat dat vervolgens wordt geproduceerd, heeft een mooiere vorm en heeft geen rafels zoals je dat bij gewoon SBR wel ziet,’ aldus Nijs.

40

www.fieldmanager.nl

Minder onderhoud vereist Volgens Nijs heeft cryogeen SBR dankzij die ronde vorm minder de neiging om te gaan zweven. ‘Gewoon SBR wil nog wel eens naar boven drijven tijdens een regenbui. Cryogeen SBR heeft daar minder last vast.’ Dat is een van de redenen waarom Ceelen Sports Constructies de voorkeur geeft aan dit granulaat. ‘Op een veld met cryogeen SBR-granulaat zal men daarom minder vaak het granulaat opnieuw hoeven te verdelen dan op een veld met SBR-granulaat,’ verduidelijkt Theo Ceelen. Groot voorstander Spelers en omwonenden klagen regelmatig over de typische rubberlucht die SBR-granulaat kan afgeven. ‘Voetballers klagen wel eens over gewoon SBR, wanneer een veld net is aangelegd. Zeker bij hogere temperaturen wil zich dat nog wel eens voordoen. Na verloop van tijd zal die lucht echter wel verdwijnen. Bovendien kun je het terugdringen door te sproeien,’ zegt Dimitri Nijs. ‘Maar bij cryogeen SBR heb je helemaal

geen last van dat probleem. Het product geeft geen geur af.’ Theo Ceelen ziet nog een ander voordeel van cryogeen SBR. ‘Omdat de korrels wat ronder zijn, blijven ze minder aan de schoenen of kleren hangen. En ook geeft het minder af.’ Dankzij cryogeen SBR-granulaat zouden er dus minder zwarte strepen op de kleding of bal achterblijven. Bovendien zal het granulaat dus minder snel, onbewust, op de vloer van de kantine of thuis in de wasmachine eindigen. Milieuvriendelijker Wanneer SBR-granulaat wordt besproken, komt altijd het milieuaspect ter sprake. Ene Meindert van Delft betrekt in zijn reactie in het forum zink en PAK’s in de discussie. In het verleden werd beweerd dat SBR-granulaat deze stoffen uitloogde en daarmee een risico vormde voor het milieu. Arie Verhoef, senior beleidsmedewerker Kwaliteit, arbo & milieu van Vereniging Vaco, merkt op dat de marginale uitloging uit rubbergranulaat als instrooi in kunstgrasvoetbalvelden geen significante milieueffecten heeft voor de bodem,

??????? Achtergrond

grond- en oppervlaktewater. Daarnaast mogen PAK’s sinds januari 2010 niet langer worden toegevoegd bij de productie van banden. Dat beleid heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van de kans op milieuschade. In Fieldmanager is hier de afgelopen jaren verschillende malen aandacht aan besteed. Toch ziet Theo Ceelen een extra voordeel van cryogeen SBR ten opzichte van gewoon SBR. ‘SBR komt met een leveringscertificaat waardoor je precies weet waar het vandaan komt,’ zegt Ceelen. ‘Het leveringscertificaat is het bewijs dat men weet waar het granulaat vandaan komt en dat het dus al voldeed aan de eisen voordat het werd vermalen.’ Dat klinkt goed, maar Ceelen heeft wel eens ervaren dat in een levering een partij zat die eigenlijk niet aan het certificaat voldeed. ‘Wij hebben wel eens gehad dat we een partij SBR kregen die afkomstig bleek te zijn uit Engeland. Als de leverancier in Engeland minder hoge kwaliteitseisen hanteert dan wij hier in Nederland gewend zijn, dan heb je een probleem.’ Volgens Ceelen is de kans daarop kleiner bij cryogeen SBR-granulaat dan bij gewoon SBR-granulaat. ‘Je kunt met het blote oog zien dat het om cryogeen SBR-granulaat gaat. Dan weet je bijna direct dat het in orde is. Het loont niet om het granulaat uit het buitenland te halen om het vervolgens te mengen met cryogeen granulaat uit ons land.’ Financiële consequenties Volgens Arjan Knottnerus van AAsportsystems hebben ze hun advies voor cryogeen SBR-

granulaat uitvoerig gemotiveerd aan de vereniging. Toch vroeg de heer Schenkels zich af of het granulaat ‘dwingend’ kan worden voorgeschreven. ‘De veldenbouwer is verplicht dezelfde constructie te bouwen als die is voorgelegd aan Fifa toen goedkeuring op de constructie werd gevraagd,’ zegt Henk Mink namens testinstituut Kiwa Isa Sport. ‘Als die constructie destijds cryogeen SBR bevatte, dan zijn ze verplicht om ook nu cryogeen SBR-rubber te gebruiken. Ze mogen dat niet zomaar veranderen zonder toestemming

van Fifa.’ Andere verplichtingen bestaan niet volgens Mink. Aan cryogeen SBR-granulaat hangt een prijskaartje dat stevig afwijkt van de prijs die doorgaans voor gewoon SBR wordt betaald. ‘Cryogeen SBR kost vanaf de fabriek bijna tweemaal zoveel als gewoon SBR,’ erkent ook Dimitri Nijs. Zoals van een goede fieldmanager mag worden verwacht, wil de heer Schenkels het extra bedrag dat voor het instrooimateriaal is betaald, niet direct accepteren. ‘Waarom is cryogeen zoveel duurder dan gewoon SBR-granulaat?’ luidde zijn afsluitende vraag. ‘Dat is vanwege de stikstof die we gebruiken om het tweemaal te bevriezen voordat we het vermalen. Stikstof is nu eenmaal duur,’ laat Nijs weten. De redactie hoopt dat het verschil tussen gewoon SBR en cryogeen SBR nu volledig duidelijk is voor de heer Schenkels uit Reeuwijk-Dorp. Zit u ook met een probleem, of wilt u eveneens wat meer weten? Gebruik het forum op de website van Fieldmanager om het onder de aandacht te brengen. Wie weet, heeft een andere lezer het antwoord op uw vraag, of ziet de redactie uw vraag als aanleiding voor een artikel.

Wanneer SBR-granulaat wordt besproken, komt altijd het milieuaspect ter sprake.

www.fieldmanager.nl

41

Winnen op Wembley Fieldmanager van het heiligste voetbalveld ter wereld Het Wembley-stadion in London was één van de stadions waar tijdens de Olympische Spelen de voetbalwedstrijden werden gespeeld. Vakblad Fieldmanager sprak met Tony Stones, de hoofdverantwoordelijke voor het veld, over de ervaring en de aandacht die het veld vergt. Auteur: Guy Oldenkotte Zelfs het nieuwe Wembley-stadion wordt beschouwd als ‘de voetbaltempel van de wereld.’ Het regelen van een interview met de man die verantwoordelijk is voor het veld, is daarom makkelijker gezegd dan gedaan. Wie had gedacht dat het een kwestie is van de telefoon oppakken en vragen naar de betreffende persoon, komt bedrogen uit. Pas na veel geduld en toestemming van zowel de voetbal- en rugbybond als het stadionmanagement komt een eerste contact tot stand. ‘We hebben in het verleden veel onterechte kritiek over ons heen gekregen. Dat is ons niet in de koude kleren gaan zitten. Daarom gaan we tegenwoordig selectiever om met wie we te woord staan,’ erkent Tony Stones wanneer we hem te spreken krijgen. Daarna vertelt hij over de geschiedenis van het veld vanaf de heropening in 2007. Na de heropening kampte het stadion lange tijd met problemen met de mat. Niet minder dan elf maal moest het veld worden vervangen. Voor sportminnend Engeland was dit onacceptabel en de Britse boulevard-bladen smulden ervan. Totdat in 2010 een Desso Grassmaster werd geïnstalleerd. ‘Sindsdien groeit het gras hier in het stadion en hebben we nauwelijks meer problemen gehad,’ zo verklaart hij waarom Wembley niet langer gebruik maakt van Big slabs. Maar Stones erkent dat er meer nodig is geweest dan de keuze voor een Grassmaster-systeem om de optimale mat te bereiken. ‘Het stadionmanagement is wat voorzichtiger geworden. Die

42

www.fieldmanager.nl

wilde eerst zoveel mogelijk andere evenementen hier laten plaatsvinden om de exploitatie van het stadion rendabel te houden. Daarbij hielden ze geen rekening met de voorwaarden die de mat stelt om in optimale conditie te blijven. Daardoor kreeg het gras onvoldoende de tijd om te herstellen. Tegenwoordig zijn ze selectiever geworden in hun keuze voor evenementen, het aantal evenementen en de duur van de evenementen.’ Het stadionmanagement zag, zo zegt een opgeluchte Stones, in dat ruim 70 procent van de omzet

afkomstig was van sportevenementen. ‘De bonden, sporters, fans en aandeelhouders zouden het niet langer accepteren als het veld daarbij niet in optimale conditie was.’ Afgemeten laag De toplaag van het veld van Wembley bestaat nu, behalve gedeeltelijk uit kunstgrasvezels, ook uit een combinatie van zand en aarde. ‘Dat geldt voor de bovenste 15 centimeter. Daar hebben we zand en aarde gemixt in een verhouding van 70

Stones noemt het succes van de mat op Wembley het succes van de onderlinge samenwerking, en weigert zich daarom voorop te stellen. STones staat tweede van links.

Interview

Het succes van de mat is te danken aan bijdragen van onder meer Desso Sports Systems en SGL Concept.

procent zand en 30 procent aarde,’ legt Stones uit. Om de mat in optimale conditie te krijgen tijdens de belangrijkste periode van het jaar, heeft hij ook zijn zaaiseizoen aangepast. ‘Wij zaaien nu het raaigras in december. Het gras heeft dan voldoende tijd om tot groei te komen en om een stevige mat te creëren voor de periode die voor ons het belangrijkst is.’ Omdat op Wembley vooral interlands en finales plaatsvinden ziet Stones met name de maanden april, mei, juni en augustus als de belangrijkste. Om de optimale zaaiperiode te bepalen rekent Stones dus terug. Maar het klimaat is in december, wanneer wordt gezaaid, bepaald niet bevorderlijk voor de mat. Daarom maakt Stones gebruik van een zelfgebouwde oven om het graszaad te laten ontkiemen, nog voordat het

wordt gezaaid. ‘Omdat wij pas in december gaan zaaien moeten we het zaad een handje helpen.’ Wembley heeft daarom onder meer de beschikking over het groeilampen systeem van SGL die garanderen dat het veld voldoende licht krijgt als het er eenmaal ligt. Stones zelfgebouwde oven moet echter garanderen dat het gras sneller aanslaat. ‘Wij laten het graszaad eerst voor zes uur weken. Daarna warmen we het zaad op tot 25 graden. Gedurende drie dagen houden we het gras op temperatuur. Daardoor slaat het gras sneller aan wanneer het eenmaal is gezaaid.’ Stones schat dat hij hierdoor zeven dagen bespaart op de natuurlijke groei. Dat is, met recht, een forse winst in het nare Engelse klimaat. ‘Als de mat eenmaal is volgroeid, spuiten we regelmatig een vloeibare combinatie van ver-

pulverd zeewier en rietsuiker op. Die verstevigt de wortelzone van het gras,’ aldus Stones. Moderne technologie Stones staat zeker open voor het gebruik van moderne technologie. ‘Als ik niet op het stadion ben, dan kan ik via mijn mobiel de beelden bekijken die camera’s maken van het veld. Dat geeft me een goed idee van hoe het er bij ligt.’ Stones combineert visuele informatie, al dan niet via camera’s, met kennis opgedaan dankzij sensoren. ‘Daarnaast vergelijken we de statistieken van het veld regelmatig,’ Stones kan de gegevens daarbij tot in detail uitpluizen. ‘Er zitten verschillende sensoren in het veld en op verschillende dieptes. De gegevens van al die sensoren worden gezamenlijk opgeslagen. Dat stelt ons in staat

www.fieldmanager.nl

43

www.granulight.nl lichtgewicht ophoogmateriaal

voor de aanleg van sportvelden

BESTE

KEUS

Granulight® wordt door Martens en Van Oord exclusief in de markt gezet als lichtgewicht ophoogmateriaal. Granulight® presteert uitstekend op het gebied van sterkte, stijfheid en stabiliteit. Het product is daarom zeer geschikt voor de aanleg van sportvelden.

De unieke kenmerken van Granulight®: • ongevoelig voor verbrijzeling; • zeer goed waterdoorlatend; • niet gevoelig voor temperatuursinvloeden (opvriezen); • stabiel, onderhoudsvrij en egaal afwerkbaar onder profiel.

Milieukundige toepassing • Granulight® wordt geleverd onder KOMO-certificaat of erkend bewijsmiddel dat gebaseerd is op de BRL 9302. Deze BRL garandeert dat Granulight® vrij toepasbaar is als niet-vormgegeven bouwstof onder het Besluit bodemkwaliteit. • De toepassing van Granulight® voldoet ruimschoots aan de zorgplicht.

Granulight® wordt onder ISA Certificaat geleverd voor: • Onderbouw of evenwichtsconstructies volgens M40A norm; • Sporttechnische lagen volgens M40B norm. Granulight® wordt geleverd onder DUBO® Certificaat met milieubeoordeling.

Martens en Van Oord Postbus 326 4900 AH Oosterhout Telefoon: 0162 - 47 47 47 Internet: www.mvogroep.nl

Interview

Wembley krijgt alleen de belangrijkste evenementen.

om bijvoorbeeld vast te stellen hoe het veld zich heeft gehouden per wedstrijd of per sport. Met die kennis kunnen we dan ons onderhoud beter afstemmen om zo te garanderen dat het veld altijd in optimale conditie is.’ Eigen trainingscomplex Die haast wetenschappelijke kennisbenadering blijft voor Stones niet alleen beperkt tot het veld van Wembley zelf. Onlangs opende Prins William en Prinses Kate het vernieuwde trainingscentrum voor de FA. Bondsvoorzitter David Bernstein roemde het complex bij de opening als een nieuw hoogtepunt in de historie. De FA wil op dit complex niet alleen spelers voor het nationale elftal, maar ook trainers en scheidsrechters opleiden. Minder bekend, maar zeker niet minder belangrijk, is dat het complex ook als trainingscentrum wordt gebruikt door de fieldmanager van Wembley Stadion. ‘St. George’s Park wordt ons eigen trainingscentrum,’ lacht Stones. ‘Er liggen daar verschillende velden waarop we gras-

soorten kunnen testen. Ook kunnen we daar kijken hoe voedingsstoffen en bemestingsmiddelen aanslaan of wat de beste methode is om ziekten te bestrijden.’ Juist om die reden is daarom ook op St. George’s Park een Desso Grassmasterveld aangelegd. Het team van Wembley staat daarom in nauw contact met Alan Ferguson, hoofd Fieldmanager van St. George’s Park. ‘Onderhoud van de velden wordt nauwkeurig op elkaar afgestemd zodat we onderling de informatie kunnen uitwisselen. Zowel op Wembley als op St. George’s Park behandelen we het veld op exact dezelfde wijze.’ Stones benadrukt daarbij dat de kwaliteit van alle velden, op beide complexen, het resultaat is van de onderlinge samenwerking. ‘We hebben een klein team fieldmanagers. Maar alleen door onderling samen te werken kunnen we ons resultaat steeds weer halen.’

Sport als melkkoe Sport is dus de belangrijkste gebruiker van het Wembley-stadion, erkent ook het stadionmanagement. ‘Wembley is de thuishaven voor het nationale voetbalelftal. Maar er vinden ook rugby- en American Football-wedstrijden plaats,’ zegt Stones. Elke sport heeft zo z’n eigen impact op het veld. ‘Het zijn juist de voetbalwedstrijden waarmee we de meeste tijd kwijt zijn om de speelschade te herstellen. Het korte draaien en spelers die zich schrap zetten op het veld zijn oorzaak van de meeste schade. Bij American Football is het spel compacter. En ook rugby is lang niet zo schadelijk voor het veld als wordt gesteld.’ De uitspraak is verrassend, temeer omdat sporten als rugby en American Football worden genoemd als grootste bedreiging voor een goed veld. ‘Met name de warming ups zijn funest voor het veld,’ claimt Stones. ‘Keepers warmen op in de doelmond en spelers concentreren zich op een beperkt deel van het veld. Het gras krijgt het dan dus al aardig voor z’n kiezen.’ Minder druk maakt

www.fieldmanager.nl

45

’ T GRONDBEGINSEL VAN GOED SPORTEN IS EEN GOEDE ONDERBOUWING Een goede ondergrond is het belangrijkste element om goed, duurzaam en veilig te kunnen sporten. Wij weten daar alles van en willen onze kennis en expertise graag inzetten om u te adviseren en uw plannen te realiseren.

Wij staan voor u klaar bij elk afzonderlijk stadium; - Conceptontwikkeling, - Voorbereiding, - Aanleg, - Onderhoud of voor het totale traject.

Aanleg en renovatie van voetbalvelden: Natuurgrasvelden Vezelversterkte natuurgrasvelden Kunstgras Aanleg en renovatie van tennisbanen: AA-tennisrood Gravel Gravel-PlusPremium Alle overige buitensportvelden zoals: Korfbal, Hockey, Athletiek, Honk- en Softbal, etc.

........................... ..................... ......

Hintham 29 5246 AC Rosmalen [email protected] www.traasenovaa-sport.nl T 06 54661867

Noordland 7 4451 RP Heinkenszand [email protected] www.traasenovaa-sport.nl T 0113 612322 F 0113 613227

UW GEHELE SPORTACCOMMODATIE IN DE BESTE HANDEN WIJ WERKEN IN HEEL BRABANT- EN ZUIDWEST NEDERLAND

e i t A N i b M o c D A A l PA N D A M A A i

telefooN +31 (0) 577 40 80 80 • [email protected] • www.schouteN.ws

Interview

ook dan verwacht men dat het veld in optimale conditie is.’ Ook later dit jaar zal Wembleystadion regelmatig toneel zijn van grootste evenementen. Stones heeft echter vooral z’n vizier gericht op mei 2013. ‘Dan hebben we wederom een Champions League-finale hier.’ De keuze voor Wembley-stadion als gastheer voor de Champions League-finale is niet geheel toevallig. Volgend jaar bestaat de Engelse voetbalbond 150 jaar. Ooit zei Fifa-president Blatter dat de FA de meest belangrijke voetbalbond ter wereld is. ‘Om die reden mag de Engelse Voetbalbond zich ‘de Voetbalbond’ noemen,’ merkte hij op. Tijdens het 100-jarige jubileum de Champions League-finale organiseren beschouwt Stones daarom als een grote eer. Hij weet nog niet of hij het veld nog op een speciale manier gaat benaderen. ‘Dat lijkt me niet meer nodig. Maar we zullen zien hoe het zich de komende maanden gaat houden.’ Over hoe het er bij zal liggen in mei 2013, is hij duidelijker. ‘Als een biljartlaken!’ Daar valt zeker niet meer over te twijfelen. Tot opluchting van Stones heeft het stadionmanagement ingezien dat sport de belangrijkste broodvoorziening is.

Stones zich om de verf die regelmatig wordt gebruikt om het veld, met name tijdens American Football-wedstrijden, te versieren. ‘Die verf is tegenwoordig milieuvriendelijk. Daar merkt het gras weinig tot niets van.’ Hulp waar nodig Vergeleken met het oude Wembley-stadion ligt het veld in de huidige voetbaltempel ruim vier meter lager. ‘Bovendien is het dak over de tribunes bij dit stadion groter. Daardoor wordt het veld nogal wat zonlicht ontnomen. En ook de wind kan niet langer vrij over het veld,’ zegt Stones. De situatie is zo erg dat het veld slechts drie weken per jaar volledig van het zonlicht kan genieten. Wembley-stadion is daarom nu één van de vele gebruikers van het SGLbelichtingssysteem om het tekort aan zonuren te compenseren. ‘Het slaat aan. Afhankelijk van de tijd van het jaar en de gebruiksintensiteit plaatsen wij de lampen op het veld. In november vorig jaar stonden de lampen slechts 65 uur op het veld. Maar toen we begonnen met de voorbereidingen voor het zaaien ging dat aantal uur omhoog naar 180 uur in december. In januari draaiden de lampen bijna 295 uur om zo ervoor te zorgen dat het graszaad goed aansloeg.’ Pas in februari liep het aantal uren extra kunstmatige zonlicht terug. ‘Toen hebben we het afgebouwd naar 220 uur,’ aldus Stones. Hoe hij verder het veld onderhoud, wil Stones niet echt vertellen. ‘Dat is het geheim

van de smid,’ zegt hij met een lachje. Z’n maairegime hangt af van het evenement en z’n keus is daarbij gevallen op Dennis Maaiers. ‘Meer wil ik er niet over zeggen’, aldus de fieldmanager. Engels visitekaartje Terug naar augustus dit jaar. Gedurende de Olympische Zomerspelen van dit jaar zag Stones negen voetbalwedstrijden gespeeld worden in slechts twaalf dagen tijd. ‘De mat heeft het goed gehouden. Er was achteraf nauwelijks schade,’ vertelt hij vol trots. Stones roemt daarbij de rol van het Desso Grassmaster-systeem. Wembley werd tijdens de Olympische Spelen alleen gebruikt voor de diverse finales. ‘Het veld was, met recht, een finale waardig,’ aldus de trotse fieldmanager. Met de Olympische Spelen achter de rug, is er weinig tijd voor Stones om van het succes te genieten. ‘Op 25 augustus vond weer de rugby Carnegie Challenge Cup plaats. En

Tony Stones

Voor nieuwe en gebruikte machines

VGR Groep Provincialeweg Zuid 51 NL-4286 LJ Almkerk T +31 183 401306 E [email protected] W www.vgr-groep.nl

Slijtdelen en service www.fieldmanager.nl

47

Op het afgelopen congres hield managing director Raymond Schuurkes van Royal HaskoningDHV een lezing over de voordelen én de valkuilen die er zijn bij het werken met de contractvorm UAV GC. Een contractvorm die de sportveldenbranche nog niet zo lang geleden heeft omarmd, in tegenstelling tot ander branches die er al langer mee werken. Manager bij Copier Wim Glaap heeft een duidelijke mening over het gebruik UAV GC-contracten. Auteur: Santi Raats

‘UAV GC-contract kan voordelen opleveren mits goed gehandhaafd’ Wat is het plan? Kennis verschuift en de markt professionaliseert steeds sterker. Dit vraagt om nieuwe contractvormen. Opdrachtgevers hebben er in sommige gevallen geen behoefte meer aan om aan te besteden op basis van eentraditioneel RAWbestekken, waarbij de ingenieursbureaus veel te veel moeten voorschrijven. Daarbij blijkt het vaak nog steeds moeilijk om de gewenste kwaliteit voor te schrijven bij gebrek aan manieren om te sturen op kwaliteit. UAV GC-contracten zouden uitkomst bieden: de aannemer schrijft een voorstel en de opdrachtgever keurt dit goed of af alvorens het werk aanvangt. De eindverantwoordelijkheid ligt bij de aannemer.

48

www.fieldmanager.nl

Valkuilen Wim Glaap, manager bij Copier: ´Bij renovaties van kunstgrasvelden zien we traditioneel veel aanbestedingen op basis van RAW-bestekken. Bij deze contracten moet een opdrachtgever aan de voorzijde nadenken over hoe een constructie is samengesteld en wat voor mogelijkheden er zijn voor deze fundering tijdens bijvoorbeeld een renovatie van het veld. Aan de voorkant gaat er heel veel tijd zitten in om de juiste werkwijze te beschrijven. Daarom zien we, door de grote hoeveelheid aan constructie op de sportvloerenlijst, bij de renovatie van kunstgrasvelden meer en meer het gebruik van UAV GC-contracten.

UAV GC-contracten werken alleen als er streng toezicht gehouden wordt Volgens Glaap wordt er door gebrek aan tijd in de planning de beoogde procedure volgens de UAV-GC niet goed doorlopen. Wanneer bijvoorbeeld een werk binnen de krappe periode van zes weken moet worden gerealiseerd, krijgt een aannemer toestemming om alvast te beginnen en om zijn plan van aanpak later in te leveren om de twee weken tijd te winnen die het opstellen van zo´n plan van aanpak vaak vergt. Dit plan wordt vervolgens wel geschreven door de aannemer, echter hij vergeet daarbij de tussentijdse

Interview

beoogde beslispunten in acht te nemen en om op tijd toestemming te vragen aan de opdrachtgever voor wat hij heeft ontworpen met als risico dat hetgeen wat de opdrachtgever beoogd heeft, niet wordt gerealiseerd. Hierdoor ontstaan onwenselijke situatie en ontstaat de mogelijkheid dat zaken worden afgekeurd. ’Dit soort situaties komen vaak voor bij de aanleg of renovatie van separate kunstgrasvelden. Ook gebeurt het dat bij het uitwerken van het ontwerp door de aannemer de ontwerpverplichting te globaal wordt uitgewerkt. Hierdoor is wordt het voor de opdrachtgever moeilijk om bepaalde facetten op waarde te beoordelen.’

Je moet ervoor zorgen dat er een zo hoog mogelijke kwaliteit materialen wordt gebruikt door de aannemer Volgens Glaap ontstaan hierdoor discussies over wat nu wel of niet specifiek aangeboden wordt, of in het contract staat, zoals bijvoorbeeld ‘gewone landbouwsproeiers of geavanceerde pop ups’ die tienduizend euro meer kosten. UAV GC-contract lijkt soms op RAW-contract Uit de markt hoor je geluiden dat werken die op basis van UAV GC worden aanbesteed in

de vraagspecificatie tot in detail zijn uitgewerkt (zelfs tot aan het type tegel of leverancier van kunstgrasmat aan toe). Dit lijkt dan eerder op een RAW-bestek. Kan men er dan niet beter ook gewoon een RAW-bestek van maken om het papierwerk rond een plan van aanpak binnen een UAV GC-contract te vermijden? Glaap: ‘Belangrijk is dat de omvang van het project in ogenschouw wordt genomen. Voor één veld is misschien een RAW-bestek meer voor de hand liggend. Voor meerdere velden is een UAV GC een goed contract. In de praktijk blijkt dat het merendeel van de aannemers de procedure behorende bij dit soort contracten niet of een juiste wijze doorlopen. Ook constateren wij in deze tijd van behoorlijke concurrentie en waar prijzen onder druk staan dat prijs/kwaliteit niet altijd wordt bewaakt. Van bergen papierwerk is geen sprake, want als de aannemer zijn kwaliteitssysteem volgt, zijn de gegevens die hij moet aanleveren identiek met wat hij bij een UAV GC-contract moet aanleveren.’ Materiaalvoorschriften Nu staat er in de vraagspecificatie vaak welke materialen er gebruikt moeten worden en wordt daarin weinig uitgegaan van de kennis van de aannemer. Glaap verklaart: ‘In de praktijk is gebleken dat er op dit moment wordt gekozen voor het goedkoopste van het goedkoopste. Het is van belang duidelijk aan te geven wat de criteria (waaronder de wensen van de opdracht-

gever) zijn en welke kwaliteit gewenst is. We hebben ervaring op gedane bij werken waarbij het budget vaststond en een partij het werk deed die op papier de beste prijs en kwaliteit leverde. Maar wij achten dan het risico te groot dat je dan niet de gewenste kwaliteit krijgt want de aannemer rekent met het minimale. De opdrachtgever dient hierdoor continue het gevecht aan te gaan met de aannemer, wat nu wel of niet in de aanbieding zit. Dit leidt tot meerwerk, terwijl de opdrachtgever een fixed price verlangt.’

Een valkuil ontstaat wanneer door tijdgebrek een aannemer alvast mag beginnen en gaandeweg zijn plan mag indienen Toezicht Het gaat in principe niet mis op het punt van toezicht houden, eindigt Glaap. Zijn punt is dat UAV GC-contracten alleen werken als er een streng toezicht mogelijk is: ‘Toezicht staat los van plan van aanpak, dat begint pas op het moment van uitvoering en toetst de gerealiseerde werkzaamheden op basis van plan van aanpak en de vraagspecificatie. Bij Copier hebben we afgesproken dat we alleen UAV-GC contracten opstellen wanneer dit voor het project een bepaalde meerwaarde heeft. Tijdens de uitvoering zullen we eerst de procedure doorlopen voor wat betreft de engineeringsfase alvorens te starten met de uitvoer van de werkzaamheden. Hierdoor blijven er zowel voor de opdrachtgever als de aannemer geen zaken tussen het wal en het schip hangen.’

Wim Glaap

www.fieldmanager.nl

49

SMITS BV NIEUWS SMITS BV: EEN EXPERT IN BLUSWATERVOORZIENINGEN Met de nieuwe calamiteitenunit EMCU heeŌ Smits BV een zeer uitgebreid assorƟment voor bluswatervoorzieningen. Naast de nieuwe EMCU levert Smits BV ook de SLNA803B en EMSP60B. Beide zijn mobiele pompunits welke snel inzetbaar zijn. Of het nu gaat om het maken van bronnen of het leveren van mobiele pompunits, Smits B.V. biedt totaaloplossingen welke exibel inzetbaar zijn bij bijvoorbeeld bosbranden of wateroverlast. SMITS BV: EEN BETROUWBARE PARTNER IN DE GOLF Smits BV is al jarenlang gespecialiseerd in de beregening van golĩanen. Ook in deze Ɵjd zijn wij van Smits BV trots om te melden dat wij binnenkort weer aan de slag gaan op Golĩaan De Voortwisch en Green Meets te Erica. Op beide banen gaat Smits BV de beregening van de uitbreidingen aanleggen. SMITS LEGT DE LAATSTE HAND AAN MHC BEST Smits BV is op dit moment bezig met het afronden van de beregening op de hockeyvelden van sportpark de Leemskuilen in Best. In totaal heeŌ Smits BV de aanleg van de beregening van twee semiwatervelden en de volledige waterhuishouding op zich genomen. De volledige waterbehandeling bestaat uit onƟjzering, ontmanganing en de wateropslag. Smits BV wenst MHC veel sporƟef plezier met de kunstgrasvelden toe. Op 31 januari 2013 is Smits BV te vinden op de Zuid Nederlandse Groendag te Roermond Op 7 maart 2013 is Smits BV aanwezig op de dag van de SportaccommodaƟes te Houten. Habraken 1201 | 5507 TB | Veldhoven T 040-253 253 9 | [email protected]

50

www.fieldmanager.nl

www.smitsveldhoven.nl

Wie wurgt wie? Een leverancier van kunstgras voelt zich nadrukkelijk aangesproken als er gesuggereerd wordt dat er gebruik gemaakt wordt van kleine lettertjes, addertjes onder het gras en wurgcontracten. Als ik een auto koop, dan zit er meestal ook een garantie op, alleen moet het onderhoud dan wel bij de dealer uitgevoerd worden. Dit vinden wij volkomen normaal. Als aannemers een kunstgrasveld leveren (dat ook nog eens een hogere waarde vertegenwoordigt dan een gemiddelde auto) en daar een zeer lange garantie op geven, dan is het redelijk dat er ook controle is op het onderhoud en gebruik.

Feitelijk zou de opdrachtgever zijn eigen wurgcontract schrijven De aannemer wordt dan wel verdacht van wurgcontracten, maar in 90 procent van de aanbestedingen schrijft de opdrachtgever, veelal in samenwerking met een adviesbureau, het ‘inkoopcontract’. Feitelijk zou de opdrachtgever dus zijn eigen wurgcontract schrijven! Als dit dan onvoldoende, is moet men dit niet de aannemer verwijten. In meer dan de helft van de aanbestedingen neemt de opdrachtgever ook het meerjarig onderhoud op zich. Indien dit onvolledig is, moet men dit niet de aannemer verwijten maar zichzelf of het betrokken adviesbureau. Het is dan ook onredelijk om de aannemer te ‘chanteren’ met het dreigement dat hij bij de volgende aanbesteding niet in aanmerking komt. Dit is ook juridisch niet vol te houden.

De aannemer chanteren is juridisch niet vol te houden Wij adviseren de opdrachtgever om deze reden dan ook om zich ‘te bezinnen voor hij begint’ en in de bestekken goede voorwaarden op te nemen. Als de opdrachtgever het onderhoud wenst los te koppelen van garantie, dan is de inschrijver vrij om in te schrijven of het risico van slecht beheer en onderhoud niet te nemen.

It takes two to tango uit een tevreden klant dan uit een paar dubbeltjes winst. Om in de beeldspraak te blijven ‘it takes two to tango’ en gelukkig is dit op veel projecten zeker aanwezig. Green Leaks

De leveranciers van kunstgras hebben al enige jaren geleden onderkend dat de toentertijd gehanteerde garantieregelingen niet volledig waren. Op initiatief van de aannemers is door de branchevereniging BSNC een nieuwe garantieregeling opgesteld. Zoals bekend hebben in de commissie die deze garantieregeling heeft opgesteld ook opdrachtgevers en adviesbureaus geparticipeerd. De garantieregeling is wel degelijk transparant en evenwichtig. De opdrachtgevers en de adviseurs moeten meer vertrouwen hebben in eigen kennis en kunde. Zij kunnen in goede coöperatieve samenwerking weldegelijk de garantieregeling hanteren. Het moet overigens opgemerkt worden dat er zelden een aanspraak volgt. Een kunstgrasleverancier wil niets liever dan een goede relatie met de opdrachtgever en gebruiker ook de leverancier wil trots zijn op zijn producten. Hiervoor moet een wederzijds vertrouwen ontstaan dat overigens op veel locaties wel degelijk aanwezig is. De wet geeft duidelijke richtlijnen voor aanbesteding, maar een aannemer haalt meer voldoening

De trouwe bezoekers van onze website zijn de inzendingen opgevallen van Meindert van Delft, waarvan wij als redactie denken dat het een pseudoniem is. Deze commentaren bevatten vaak zinnige inhoud. Onderstaande column is niet van de hand van Meindert van Delft, maar van iemand anders. Wilt u, onderbouwd, ook uw gal onder pseudoniem spuien? Stuur ons een mailtje: [email protected].

www.fieldmanager.nl

51

Silicia Nova is specialist op het gebied van reiniging en onderhoud van de kunstgras sportvelden. daarbij voeren wij de volgende werkzaamheden uit: • Infillrenovatie d.m.v. silicair®-methode • Het verwijderen van alle infill uit elke kunstgrasmat • jaarlijks onderhoud d.m.v. borstel zeef-zuig machine • Reparatie van tapijtbeschadigingen • Biologische onkruid, mos en alg bestrijding • Aanleggen van belijning in bestaande kunstgrasvelden • Onderhoud/ reparatie van hekwerk en bestratingen

Zwarteweg 62 8097 PX Oosterwolde T: 0525-621 223 F: 0525-655 720 I: www.kunstgrasonderhoud.nl www.silicanova.nl E: [email protected] www.kunstgrasonderhoud.nl

De nieuwe Grasgids 2013 is er weer! Een natuurlijke grasmat is gezond en veilig voor de gebruikers en is goed voor het milieu. Door voortdurende innovatie en vernieuwing bieden de kweekbedrijven natuurlijke grasoplossingen voor sport, gazon en andere toepassingen. Auteur: namens Plantum: Jos Deckers (Euro Grass BV)

In de Grasgids 2013 vind je tabellen voor de volgende toepassingsgebieden: • Sport • Gazon

Zo wordt voor elk toepassingsgebied een beproevingsprotocol gekozen dat past bij de eisen die in de praktijk gesteld worden. De Grasgids is immers bedoeld om de gebruikers een handvat

GRAS GIDS

2013

Nieuw in Grasgids 2013 In de nieuwe Grasgids zijn de meest actuele cijfers per ras weergegeven. De rassen met de beste cijfers staan bovenaan. Er zijn nieuwe rassen toegelaten bij veldbeemd, bij roodzwenk met fijne uitlopers en bij roodzwenk met forse uitlopers. Ieder nieuw ras zorgt voor een verbetering van het assortiment.

Betredingssimulator Om Engels raaigras en veldbeemd voor ‘Sport’ goed te beproeven, wordt een betredingssimulator gebruikt. Zo worden slidings geïmiteerd. Deze beproeving loopt parallel aan de speeldagen van de Nederlandse voetbalcompetitie. De potentiële rassen worden meerdere jaren onder zware omstandigheden getest, om er zeker van te zijn dat nieuwe rassen uit de Grasgids ook in de praktijk goed presteren.

te geven bij het kiezen van de juiste grasrassen en -mengsels. Sportveldmengsels als SV7 en SV8 kunnen alleen worden samengesteld met rassen die in de Grasgids vermeld staan in de tabel ‘Sport’. Dit geeft de gebruiker zekerheid omtrent de samenstelling en de kwaliteit van de graszaadmengsels.

Guide

• Berm en dijk • Golfgreen De tabel ‘Recreatie’ is niet meer meegenomen, omdat deze gegevens ook terug te vinden zijn in de tabellen ‘Gazon’ en ‘Sport’.

Turfgrass

Ieder jaar worden rassen beproefd in het Cultuur en Gebruikswaarde Onderzoek Grasrassen. Nieuw ontwikkelde rassen worden vergeleken met de reeds opgenomen rassen in de Grasgids. Als een nieuw ras een betere kwaliteit heeft dan het gemiddelde van het bestaande assortiment, dan wordt het in de Grasgids opgenomen.

Sport • Gazon • Recreatie • Berm en dijk • Golfgre Sport • Lawns • Landsc en aping • Road verges and dikes • Golfgreen

www.fieldmanager.nl

53

Van de verschillende testinstituten die door de internationale sportbonden zijn geaccrediteerd om ondergronden te keuren, komen er maar liefst drie uit de Benelux. Maakt het dat niet lastig in een markt die onder druk staat? Auteur: Guy Oldenkotte

Testinstituten to the test Testinstituten niet gebukt onder economische crisis Of het nu gaat om rugby, hockey, tennis of voetbalondergronden; nergens ter wereld vind je een grotere concentratie van velden die gekeurd moeten worden dan in Europa. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel van de keuringsinstanties een Europese oorsprong hebben. Een woordvoerder van Fifa verklaart de grote invloed van Europese testinstituten als volgt: ‘Europese bedrijven hebben een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van kunstgras voor voetbal. Daarbij hebben ze zich laten bijstaan door kennis van onder meer onderzoeksinstituten en universiteiten. Het is daarom te begrijpen dat deze laatste groep zich, net als producten van kunstgras

54

www.fieldmanager.nl

voor voetbal, ook een positie hebben verworven op de markt.’ Ton Jans van SGS Intron merkt op als verklaring voor de nadrukkelijke aanwezigheid van instanties uit de Benelux: ‘Het is een maatschappelijke trend dat alles gecertificeerd moet worden. De kwaliteitswaarboring is in Nederland erg hoog. Ik zou het bijna uniek willen noemen.’ SGS Intron houdt zich pas sinds 2010 bezig met het keuren van sportvelden. ‘Het is voor ons een nichemarkt,’ erkent Jans. Maar toegang krijgen tot die markt was niet zo eenvoudig. ‘Kiwa Isa Sport had destijds een monopolie. Je zag in de bestekken vaak staan dat het veld goedgekeurd moest worden door Isa Sport omdat er voorheen

geen andere instantie was. Dat maakte het voor ons lastig. Tegenwoordig schrijft men echter in een bestek dat een veld gekeurd moet worden door een gecertificeerde instantie.’ Zowel Jans als zijn collega bij Isa Sport, Ties Joosten, erkennen dat de markt voor sportvloeren onder druk staat. Dat heeft ook z’n weerslag op het accrediteren. ‘In 2010 werden er nog 240 kunstgrasvoetbalvelden aangelegd,’ zegt Joosten. ‘Dit jaar komen we uit op slechts 140.’ Joosten verwacht dat daar pas in 2017 een ommekeer in komt. ‘Gemeenten geven minder geld uit aan accommodaties omdat er minder geld binnenkomt bij het grondbedrijf.’ Het feit dat het nieuwe kabinet middelen wil

Achtergrond

Ton Jans

Ties Joosten

'Wij vrezen dat het met onderhoud niet de goede kant op gaat' vrij maken voor de breedtesport, noemt Joosten echter positief. Het is deels de reden dat Ton Jans daarom wat optimistischer gestemd is over het aantrekken van de markt. Hij verwacht dat de markt al in 2014 gaat aantrekken. Het pessimisme blijft niet alleen beperkt tot Nederland. Ook Stijn Rambour van de Universiteit van Gent, de derde instantie uit de Benelux die namens Fifa de kwaliteit van kunstgrasvelden mag komen vaststellen, ziet ook in België de markt langzaam inzakken. ‘Dit jaar zijn er nog verschillende velden aangelegd met het oog op de verkiezingen die dit jaar zijn gehouden. Ik verwacht daarom dat volgende jaar stevige klappen zullen vallen en dat het aantal nieuwe velden beperkt zal zijn.’ Weinig invloed crisis Hoewel het aantal veldinstallaties is gedaald, claimen zowel Jans als Joosten dat het niet ten koste is gegaan van het marktaandeel van hun organisatie. ‘Ons werkvolume is hetzelfde gebleven,’ stelt Jans. Volgens Ties Joosten zijn het juist de extra buitenlandse projecten de reden dat Kiwa Isa Sport in omzet min of meer gelijk is gebleven. Omdat het aantal velden in België beperkt is, zegt ook Stijn Rambour dat zijn werklast niet echt te lijden heeft gehad. Wie er wel in de hoek zit

waar de klappen vallen, zijn de sportveldenbouwers. Het kleine aantal projecten en de marges zetten hen flink onder druk. Op clementie van de keuringsinstanties hoeven ze echter niet te rekenen. ‘We zijn gewend om objectief te beoordelen, of men dat nu wel of niet leuk vindt,’ zegt Jans. ‘Bij SGS Intron hebben ze wel eens voor hetere vuren gestaan.’ Volgens Joosten zal men ook bij Kiwa Isa Sport niet zwichten voor druk om velden alsnog goed te keuren, mochten ze niet voldoen. ‘Daar kun je niet aan beginnen. Dan is het einde zoek.’ Joosten is zelfs bereid om een lagere omzet te accepteren dan zich te verlagen tot dergelijke acties. Stijn Rambour van de Universiteit Gent weigert ook pertinent z’n oren te laten hangen naar de veldenbouwers. Hij neemt echter wel een andere trend waar. ‘Wij zien steeds vaker kunstgrassystemen voor voetbal die wel erg zuinig zijn gebouwd. Waar men bijvoorbeeld relatief weinig rubber in heeft gestrooid. Die velden passeren maar net de opleveringstest. Maar ik betwijfel of ze na een jaar nog voldoen.’ Rombouts voelt zich ongemakkelijk over deze trend. ‘Klanten wordt zo eigenlijk zand in de ogen gestrooid. Een kunstgrasveld zou namelijk minimaal tien jaar moeten voldoen.’ Open markt, maar weinig concurrentie Testinstituten die door Fifa worden erkent mogen,

Stijn Rambour

in principe, overal ter wereld de kwaliteit van kunstgrasvoetbalvelden vaststellen. Gemeenten en verenigingen kiezen echter vaak, gemakshalve, voor een partij die relatief dichtbij is. Zowel Kiwa Isa Sport, SGS Intron als de Universiteit van Gent beschikken over een Fifacertificaat. Maar van echte concurrentie is echter geen sprake. ‘Alleen Kiwa Isa Sport en de Universiteit van Gent mogen zowel de laboratoriumtesten als de veldtesten uitvoeren. SGS Intron mag alleen de veldentest namens Fifa doen,’ zegt de Fifa-woordvoerder. Aanvullende eisen van NOC*NSF maakt, volgens Stijn Rambour, dat de Universiteit van Gent niet kan meestrijden op de Nederlandse markt. ‘Om kunstgrasvelden in Nederland te testen moet je ook de onderbouw bekijken. Daar heb je weer een licentie voor nodig van NOC*NSF. Die hebben wij niet.’ De combinatie van voorwaarden die aan testinstituten worden gesteld voordat ze in Nederland kunstgrasvoetbalvelden mogen keuren en testen maakt dat Kiwa Isa Sport in Nederland dus stevig in het zadel zit. Vanwege de beperkingen vanuit Fifa mag SGS Intron dus slechts verifiëren of een veld wel voldoet aan de eisen. Stijn Rambour merkte eerder al op dat hij een trend waarneemt die ten koste gaat van de koper. Controle Ton Jans van SGS Intron staat er echter niet van te kijken dat sportveldenbouwers steeds ‘zuiniger’ worden bij de aanleg van een veld. ‘Bouwers zullen altijd twee drijfveren nastreven. Dat is de

www.fieldmanager.nl

55

Kosten besparen op maaien? Met de getrokken maaiers, frontmaaiers en gemotoriseerde maaiers, heeft Lastec een maaier voor elke klus. Het unieke van de maaiers is de terreinvolgendheid en de wendbaarheid, waardoor ze voor elk grasveld geschikt zijn. Wilt u meer weten over de producten van Lastec, neem dan contact op met VGR Equipment per mail via: [email protected] of bel: 0183-401306. Lastec Zero Turn

Lastec 100ER

www.vgr-groep.nl Verschoor Almkerk

Achtergrond

wens om te voldoen aan de eisen tegen een zo goedkoop mogelijk prijs.’ Jans meent dat dit inherent is aan het systeem van beoordelen. ‘We werken nu eenmaal met een systeem van toelatingscriteria. Om daar verandering in te brengen moet men of de criteria verhogen, of opnemen in de voorwaarden dat een veld na een X-aantal jaar nog steeds voldoet.’ Over wie de regels eventueel moet aanpassen, is Jans duidelijk. ‘Wij vinden dat de markt de regels moet bepalen. Wij zullen de naleving vervolgens controleren. Dat werkt zuiverder.’ Het controleren van de naleving is ook iets waar Kiwa Isa Sport zich zorgen over maakt, zegt Joosten. Maar dan wel op een ander vlak: ‘Wij hebben onlangs contact opgenomen met NOC*NSF en er op aangedrongen dat testinstituten goed beoordeeld moeten worden. Daarnaast zouden wij graag zien dat er een onderzoek gestart wordt om te zien of testinstituten niet ‘de binnenbocht’ nemen. Joosten wil voorkomen dat de kwaliteit van het testen achteruit gaat. ‘Samen met Labosport hebben we een zelfde verzoek ingediend bij Fifa.’ Met de toegenomen concurrentie wil Kiwa Isa Sport dus blijkbaar alle processen aanscherpen. Vrees voor kwaliteitsverlies De kwaliteitswaarborging van een veld hangt sterk samen met de kwaliteit van het onderhoud. ‘Wij vrezen dat dit niet de goede kant op gaat,’ erkent Joosten. ‘Vanwege bezuinigingsmaatregelen dragen gemeenten het onderhoud

steeds vaker over aan de sportverenigingen. ‘Goed onderhoud verlengt de levensduur van een kunstgrasveld en zo kunnen gemeenten per jaar zo’n 20 duizend euro besparen.’ Joosten vreest dat de kennis en expertise daarvoor bij de sportverenigingen ontbreekt. Ook in België is er schijnbaar nog altijd een groot gebrek aan kennis. ‘Gemeenten onderhouden kunstgrasvelden nauwelijks,’ zegt ook Stijn Rambour.

'Joosten ziet het voor zich dat clubs zelf meetapparatuur aanschaffen' De kwaliteit van de natuurgrasvelden gaat volgens Joosten achteruit. Kiwa Isa Sport zou daarom graag zien dat de natuurgrasvelden ‘procesmatig’ worden getest. ‘Op dit moment zijn we al bezig met het opstellen van richtlijnen om natuurgrasvelden via een proces te certificeren.’ Voor kunstgras voetbalvelden ziet Joosten de situatie voor zich dat clubs zelf meetapparatuur aanschaffen om zelfstandig de kwaliteit van bestaande velden te kunnen bewaken. ‘Die gegevens moeten dan via een website worden ingevoerd in een database. Vervolgens kunnen wij de club dan voorzien van een advies.’ Een dergelijk systeem draait al onder de paraplu van Fifa. Dat wordt echter nauwelijks gebruikt. Kiwa Isa Sport werkt daarom aan een eigen systeem. ‘Wij koppelen ons systeem aan andere informatiebronnen waardoor er meer kennis over een veld beschikbaar is op basis waarvan wij kunnen adviseren.’ Het idee klinkt aantrekkelijk maar zal, naar verwachting, pas in maart volgend jaar live gaan. Hopelijk zal 2013, na twee magere jaren, wederom een jaar van voorspoed zijn voor wat betreft kunstgras. Vaststaat dat clubs en gemeenten de winnende partijen zijn. Misschien zal van een prijsoorlog tussen testinstituten geen sprake zijn; wel zullen ze potentiële klanten nog meer willen paaien. Daar zal men zeker niet slechter van worden.

Vanaf januari 2013 zal ook Sports Labs zich nadrukkelijker op de Benelux-markt gaan richten. Namens het van oorsprong Schotse testinstituut gaat Yannick Peij vanuit Gent in België nadrukkelijk de Noord-Europese markt bewerken. ‘Velden in landen die vanuit Schotland eenvoudig te bereiken zijn, zullen door Sports Labs in Schotland worden getest. Landen in Noord-West Europa zal ik echter vanuit Gent bestrijken.’ Zie voor een artikel over dit nieuwe testinstituut blz. 29.

www.fieldmanager.nl

57

Weer of geen weer… Is er een oplossing voor zomerverlet? De oplettende lezer ziet nu nog jubelende artikelen in de krant van voetbalverenigingen die een kunstgrasveld in gebruik nemen. Uit de tweede alinea blijkt vervolgens dat het veld vertraagd is opgeleverd. De zomer van 2012 was wederom geen gemakkelijke voor sportveldenbouwers. Maar als het probleem bekend is; wat is dan de oplossing? Auteur: Guy Oldenkotte De organisatie van de Olympische Spelen in London had de beschikking over speciale raketten om neerslag tijdens het evenement te voorkomen. Maar dergelijke drastische methodes zijn voor gemeenten en sportverenigingen niet weggelegd als oplossing om goed weer te creëren voor de aanleg van een kunstgrasveld. Er zit niets anders op dan afwachten hoe het weer zich ontwikkelt. Weersinvloed op aanleg van kunstgras Extreem natte, maar ook extreme warme zomers zijn niet goed voor de aanleg van kunstgrasvelden. Maar de periode waarin velden kunnen worden gelegd is beperkt. Veel gemeenten en verenigingen geven de voorkeur aan aanleg tijdens de zomer. ‘De keuze voor kunstgras is vaak ingegeven door capaciteitsproblemen dus verenigingen willen niet graag tijdelijk met een veld minder zitten tijdens het seizoen. Vervanging gedurende de zomer beschouwen zij daarom als de enige optie,’ zegt André Ceelen van CSC Sports. ‘Terwijl, als het aan ons ligt, we bijna het hele jaar door kunstgrasvelden aan kunnen leggen. Nu we de mat aan elkaar kunnen stikken zijn we niet langer afhankelijk van goede omstandigheden om te lijmen.’ Het excuus dat clubs velden niet kunnen missen vindt Ceelen wat overtrokken. Veel van de verenigingen die nu jubelen om hun

58

www.fieldmanager.nl

‘De sportveldbouwer wil niet dat de opdrachtgever hem niet meer serieus neemt’ nieuwe veld is het tenslotte ook gelukt om de afgelopen weken, ondanks de vertraging, hun competitiekalender gewoon af te werken. ‘Mijn ervaring is dat de bonden, en met name de KNVB, bereidwillig zijn mee te werken aan een competitiekalender die rekening houdt met het tijdelijke capaciteitsgebrek.’ Hoewel Ceelen meent dat zij dus flexibel zijn voor wat betreft de

Piet Kranendonk, ASC Sport and Water

aanleg, zegt hij ook dat vertraging onontkoombaar is. ‘Veel veldenbouwers werken tegelijkertijd aan meerdere velden. Als je één dag vertraging hebt op een project dan werkt dat geheid versterkend door op andere projecten. Plotseling zit je daar dan met twee of drie dagen vertraging. De opdrachtgevers roepen dan dat je een extra ploeg moet inzetten of dat die vertraging niet hun probleem is. Die kijken puur en alleen naar hun eigen project. Ik vind die houding kort door de bocht en zou ook graag zien dat met name de adviesbureaus, die beter bekend zijn met de problemen, een wat coulantere houding zouden aannemen. Dat neemt echter niet weg dat wij beter moeten communiceren zodra er

Diverse verengingen kregen hun kunstgrasveld pas na de start van de competitie.

Achtergrond

vertragingen optreden.’ Maar ook ‘beter communiceren’ is makkelijker gezegd dan gedaan, erkent Ceelen. ‘Moet je een vertraging van één dag aan het begin van het projecten melden, als je nog de kans hebt om dat eventueel de weken daarna weg te werken? Je loopt dan de kans dat opdrachtgevers je niet meer serieus nemen.’ Onduidelijkheid heerst Sommige veldenbouwers weten eventuele vertragingen te verdoezelen door ‘gebruik’ te maken van onduidelijkheid die er heerst. Volgens Ceelen kijken opdrachtgever en opdrachtgever nog wel eens anders aan tegen verschillende zaken. ‘Vaak wordt er gesproken over een opleverdatum, maar wordt er niet vastgelegd wat er precies moet worden opgelegd. Moet het veld er op die datum liggen, of moet het ook gekeurd zijn? Dat laatste kan wel eens lastig zijn wanneer vele velden in een korte periode gekeurd moeten worden voor gebruik. Ik pleit er daarom voor om velden te mogen opleveren die vervolgens pas twee of drie maanden later gekeurd worden. Opdrachtgever en opdrachtnemer moeten dan een aantal duidelijke afspraken maken over de op te leveren kwaliteit en criteria,’ aldus Ceelen. De spreiding van de keuring zou ook druk wegnemen bij de keuringsinstanties. Piet Kranendonk van ASC Sport and Water erkent dat die laatste periode druk is. ‘Het is altijd een hectische periode. Dat komt ook omdat veldenbouwers regelmatig dingen beloven die ze moeilijk kunnen waarmaken. Toch beloven ze het een en ander, want er moet

uiteindelijk ook geld verdiend worden, en dat is dus niet altijd even handig.’ Net als Ceelen is ook Kranendonk van mening dat de planning veel problemen oplevert. ‘Sportveldenbouwers kunnen zich dat deels zelf verwijten. Uiteindelijk moeten zij de planning aanleveren en is het aan hun om te zien hoe ze de finish gaan halen. Wanneer dat alles te krap is, dan is het logisch dat er al snel problemen ontstaan.’ Toch heeft Kranendonk niet het idee dat het ten koste gaat van de kwaliteit. ‘De markt zoekt z’n eigen elastiek op en is vindingrijk. Wat dat betreft verdienen de sportveldenbouwers een pluim. Als het echt nodig is, dan trekken sportveldenbouwers overal personeel vandaan.’ Dat neemt niet weg dat Kranendonk van mening is dat veldenbouwers ook anders naar zaken kunnen kijken. ‘In de wegenbouw werkt men al jaren ook ‘s nachts. Misschien is het goed dat sportveldenbouwers dat ook overwegen wanneer ze vertraging oplopen op een project.’ Zorgelijk zand Een zorgenkindje bij de aanleg van kunstgrasvelden is het speciale instrooizand. Er is weinig marge in het weer om dat zand goed aan te brengen. Jochem Schrijvers van Filcom erkent de problematiek omtrent het instrooizand. ‘We zijn ons ervan bewust dat het zand specifieke weerscondities vereist om te kunnen worden aangebracht. Daarom bekijken we intern wat we kunnen doen om stofvorming te voorkomen

André Ceelen, CSC Sports

‘Sportveldenbouwers kunnen ook nachtwerk zoals in de wegenbouw overwegen bij vertragingen’ wanneer het erg droog is. Maar soms horen we ook van veldenbouwers dat ze even wachten met aanbrengen omdat het de nacht daarvoor mistig is geweest. Als zelfs dat vocht al problemen geeft dan word het voor ons lastig om ook daar iets aan te doen.’ Vanwege de grote vraag naar zand heeft Filcom geen voorraad op standby. ‘De vraag is zo groot dat we rechtstreeks leveren. Maar we proberen om de productie in te laten spelen op de verwachtingen.’ Schrijvers heeft wel een advies voor veldenbouwers voor wie het zand instrooien vertraging oplevert. ‘Kom eens bij ons om de tafel zitten zodat we gezamenlijk naar een oplossing kunnen zoeken.’ Nu de winter nog moet aanbreken is het te vroeg om de verwachtingen voor de zomer van 2013 te omschrijven. Maar met een beetje goede wil van alle betrokkenen zou de aanleg van een kunstgrasveld wel eens een stukje makkelijker moeten kunnen gaan verlopen.

Het instrooien met zand kan alleen gedaan worden onder droge omstandigheden.

www.fieldmanager.nl

59

Sportveld met ledverlichting Eén druk op de knop en het licht gaat direct aan of uit. Zo gaat het met de verlichting thuis, en zo kan het ook op het sportveld met ledverlichting. Deze verlichting voor sportvelden biedt daarnaast nog meer voordelen: het geeft gelijkmatig wit licht, verbruikt tot 65% minder energie, kan middels een dimmer op ieder gewenst lichtniveau branden, en heeft minder onderhoudskosten. Bovendien zijn de armaturen goed te richten zodat lichthinder wordt beperkt tot een minimum.

Direct op volle lichtsterkte Zodra de schakelaar omgaat, gaat het licht direct aan. Want in tegenstelling tot conventionele verlichting is er bij ledverlichting geen opwarmtijd nodig. Indien er een pauze zit tussen twee trainingen, kan de verlichting dus gerust even worden uitgeschakeld. Bovendien is het lichtniveau regelbaar van 5 tot 100%. Zo kunt u verschil maken in lichtsterkte tussen wedstrijd- en

60

www.fieldmanager.nl

trainingsniveau. Of tijdens een training op een half veld kan de niet gebruikte speelhelft worden uitgeschakeld. Led bespaart energie en geeft beter licht De sportveldverlichting van Ziut maakt gebruik van ledlampen en -armaturen. In vergelijking met conventionele verlichting verbruikt led aanzienlijk minder energie. Bovendien gaat een ledlamp

zo lang mee, dat hij nooit vervangen hoeft te worden. De totale energiebesparing kan oplopen tot maar liefst 65%. Zo verdient u uw investering snel terug. En het geeft beter licht. Waar conventionele verlichting geel en ongelijkmatig licht geeft, is ledverlichting juist helder wit en op het gehele veld op gelijkmatige intensiteit. Zo worden kleuren en bewegingen duidelijk waargenomen, wat het spelplezier vergroot.

(Advertorial)

Ledverlichting gaat direct aan zodra u de schakelaar indrukt. Bovendien kunt u tot wel 65% besparen aan energiekosten.Hockeyclub Emmen is zeer tevreden over de ledverlichting op hun sportveld.

Wij rekenen u graag voor hoeveel energie u kunt besparen en wat de terugverdientijd is. Meer weten? Kijk op www.ziut.nl of bel met onze productmanager Martin Vergeer, telefoon: 06 55 38 66 65. Ziut, specialist in licht-, zicht- en mobiliteitsoplossingen

Alle voordelen op een rij: • Tot 65% minder energieverbruik • Geen wachttijd na inschakeling • Helder, wit licht, gelijkmatig over het hele veld • Met dimmer regelbaar lichtniveau van 5 tot 100% • Lage onderhoudskosten • Eenvoudige bediening via centraal punt of zelfs via een smartphone • Geen lichthinder voor omwonenden

www.fieldmanager.nl

61

Mag het een steekje minder zijn? Grote gemeentes roepen fieldmanagers op om kunstgrasmatten vooraf goed te testen De gemeente Den Haag snijdt sinds begin 2012 uit iedere kunstgrasmat die wordt afgeleverd, een vierkante meter en laat deze testen door een testlaboratorium. De resultaten zijn volgens Frank van der Peet van de gemeente Den Haag dramatisch. Niet één van de tien matten die op deze manier werden gecontroleerd, voldeed aan de gestelde eisen. Voor Van der Peet was dit aanleiding om de grote gemeenten bij elkaar te roepen. Auteur: Hein van Iersel Van der Peet: ‘Wij hebben in 2012 tien velden gerenoveerd en bij alle velden weken de testresultaten substantieel af van de eisen in het bestek. In veel gevallen zelfs voor meer dan tien procent.’ De afwijkingen zaten vooral in de backing en het vezelgewicht. Sinds dit jaar stelt de gemeente Den Haag hier zwaardere eisen aan. Doordat constructies steeds dunner en lichter worden, worden ze kwetsbaar in het onderhoud. Een zwaardere backing en meer vezelgewicht zou in de visie van de gemeente Den Haag meer stabiliteit en stugheid moeten opleveren. Of dat waar is of niet, is weer een andere discussie. ‘Het gaat erom dat we niet kregen wat was afgesproken. Bij controle hierop bleek een dramatische afwijking van de gestelde eisen. En het kan fout gaan in alle stadia van het proces: van inschrijven met een mat die niet voldoet, tot het leveren van een mat die niet overeenkomt met de eisen of het aangeleverde monster.’ Onder invloed van de dramatische testresultaten heeft Van der Peet een aantal grotere gemeenten bij elkaar geroepen om te kijken of dit vaker voorkomt en wat er aan gedaan zou kunnen

62

www.fieldmanager.nl

worden. Deze club is aangevuld met de fieldmanagers van Den Bosch en Nijmegen. Deze gemeenten zitten met Van der Peet in de commissie Kunstgras van de BSNC. Het initiatief tot deze bijeenkomst ging overigens niet uit van de Branchevereniging, maar van de gemeente Den Haag. Afwijking De gemeente Den Haag hanteert in haar bestekken kwaliteitseisen die aanvullend zijn op de eisen van NOC*NSF. Verder accepteert de gemeente geen afwijkingen naar onderen. Als er bijvoorbeeld een bepaald vezelgewicht wordt geëist, dan is dat ook meteen de minimumeis. Kom je als aannemer hieronder, dan wordt een mat niet geaccepteerd. Van der Peet: ‘Als je kijkt naar de NOC*NSFnormen, dan mag een mat zo’n tien procent naar boven of beneden afwijken. Maar wat je krijgt als gemeente, is altijd een mat die aan de onderkant van de marges zit of daaronder.’ De reden van het afwijken van de norm heeft in de visie van Van der Peet verschillende oorzaken.

In bepaalde gevallen zou de aannemer volgens Van der Peet te goeder trouw zijn en zou de fout bij de fabrikanten liggen. Van der Peet sluit echter niet uit dat vaak ook doelbewust geprobeerd wordt om de kluit te belazeren. Overigens is hij daar wel verbaasd over. De gemeente Den Haag heeft vooraf gemeld dat de kunstgrasmatten getest zouden worden door een lab, en Den Haag staat sowieso bekend als een gemeente die de aannemers scherp in de gaten houdt. Van der Peet is overigens realistisch genoeg om te begrijpen dat een deel van de fout ook aan de kant van de opdrachtgever ligt. Volgens Van der Peet zou je zelfs kunnen constateren dat de markt ziek is door de enorme focus op de laagste prijs. Aannemers zouden in zekere zin gedwongen worden om op de minimumeis te gaan zitten. De afwijkingen die geconstateerd waren, zijn zoals gezegd meer dan substantieel; in het geval van de gemeente Den Haag bedroegen ze zelfs doorgaans tien procent of meer.

Achtergrond

Frank van der Peet

Seth van der Wielen

Nieuwe mat Wat heeft de gemeente Den Haag gedaan met de gevallen waarin de matten werden afgekeurd? Volgens Van der Peet heeft dat in veel gevallen geleid tot financiële compensaties en/ of aanvullende garanties, bijvoorbeeld honderdprocentgaranties op alle naden, los van gebruik of onderhoud. In twee gevallen werd zelfs een compleet nieuwe mat geleverd en één veld kreeg gedeeltelijk een nieuwe mat.

aan een keuringsinstituut voor te leggen en te laten controleren op alle relevante specificaties. Dat kost maar 100 tot 150 euro per mat. En als het niet klopt, dan is het het devies om echt de strijd aan te gaan. Het is essentieel dat je het in het bestek allemaal glashelder verwoordt, bijvoorbeeld ook dat een aannemer die ondanks dat een mat nog niet goedgekeurd is, toch van start wil gaan met de installatie, dat doet op eigen verantwoording.

Van der Peet: ‘Natuurlijk zitten wij hierop niet te wachten, maar wij hebben steeds onze poot stijf gehouden. Je moet behoorlijk sterk in je schoenen staan om het gevecht met een aannemer aan te gaan. Veel aannemers gaan er natuurlijk vanuit dat ze dat gevecht wel zullen winnen en dat de gemeente uiteindelijk bakzeil zal halen.’

Kema Aan het testen zit volgens de advocaat van de gemeente Den Haag nog een opvallend juridisch aspect. Op kunstgrasmatten zit geen Kema- of Kema-achtig keurmerk. Dat zou betekenen dat je eigenlijk verplicht bent een mat bij aflevering goed te testen. Doe je dat niet, dan sta je in een juridische procedure een stuk zwakker. Bij een Kema-keurmerk ligt dat anders; daar vormt het keurmerk een garantie dat het geleverde product aan de gestelde eisen voldoet en ligt de bewijslast bij de leverancier.

Grote gemeenten Zoals gezegd zijn de G-4-gemeenten, aangevuld met Nijmegen en Den Bosch, een aantal keren bij elkaar gekomen om te discussiëren over de bevindingen van de gemeente Den Haag. Daaruit is een aantal aanbevelingen gekomen waarmee ook andere gemeenten en adviesbureaus aan de slag kunnen. Ten eerste: denk goed na wat voor eisen je wilt stellen. Dat kan, heel eenvoudig, alleen maar Fifa* zijn, maar ook de uitgebreide eisen zoals de gemeente Den Haag die stelt, maar een harde ondergrens is erg aanbevelenswaardig. De tweede stap is het daadwerkelijk testen van de mat door zelf een vierkante meter uit de geleverde mat te snijden en die ook zelf

De Meent Den Haag is niet de enige partij die vooraf de geleverde matten laat testen. Ook Adviesburo De Meent doet dat al een jaar of vijf à zes. Directeur Seth van der Wielen constateerde in de beginperiode ook dramatische resultaten. Acht van de tien matten die werden getest, werden afgekeurd. Volgens Van der Wielen is het overigens geen must om hier altijd een officieel lab voor in te schakelen. De meest voorkomende afwijking is: minder steken, en een andere: lichtere backing. Seth van der Wielen: ‘De afwijkingen bestaan in stekenaantallen en een enkele keer de zwaarte van de backing of vezellengte. Daarmee wordt de onderkant van het bestek opgezocht, of erger. Waar op papier bij inschrijven wordt voldaan aan bestekseisen, worden in de praktijk minder steken per vierkante meter aangebracht, nog wel voldoende om de keuring te doorstaan omdat daar louter wordt getoetst op bedrijfsgebonden norm. Naar bestekseisen wordt dan niet meer gekeken.’ Als opdrachtgever moet je daarom niet simpelweg genoegen nemen met de goedkeuring van het veld, indien je specifieke eisen hebt gesteld. Volgens Van der Wielen is het daarbij meestal niet nodig om een officieel testlab in te schakelen. ‘Begin met het tellen van het aantal sprietjes op een stuk van bijvoorbeeld exact 30 bij 30 cm. Aantal sprietjes in de lengte vermenigvuldigen met het aantal sprietjes in de breedte. Even terugrekenen naar een oppervlakte van 1 vierkante meter, en klaar is Kees. Tip: doe dit zo snel mogelijk, zodra de rollen kunstgras op het werk aankomen, en niet achteraf wanneer het veld compleet is verlegd en ingestrooid!’

Voor nieuwe en gebruikte machines

VGR Groep Provincialeweg Zuid 51 NL-4286 LJ Almkerk T +31 183 401306 E [email protected] W www.vgr-groep.nl

Slijtdelen en service www.fieldmanager.nl

63

De rol van de concurrentie Spelregels bij samenwerking bij een aanbesteding De bouwsector heeft in het verleden te maken gehad met ‘de bouwfraude’. Honderden bedrijven in de bouw zijn in de periode 2002 - 2006 door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) beboet vanwege verboden prijs- en marktverdelingsafspraken bij aanbestedingen. Auteur: mr. Claudia Bruins

64

www.fieldmanager.nl

Juridisch ???????

De kern van de bouwfraude betrof het maken van afspraken tussen bedrijven die in strijd waren met artikel 6 Mededingingswet (Mw) (ook: het ‘kartelverbod’). Artikel 6 Mw bepaalt, kort gezegd, dat verboden zijn: afspraken tussen ondernemingen die de concurrentie beperken. Samenspanning tussen inschrijvers op een aanbesteding is een voorbeeld van zo’n verboden afspraak. Dit noemt men in de praktijk ook wel een aanbestedingsafspraak of bid rigging. Bid rigging is verboden omdat de concurrentie wordt belemmerd en opdrachtgevers dan vaak te veel betalen voor de opdracht. Door de bouwfraude-ervaringen is in de sector meer bewustwording en aandacht ontstaan voor naleving van de concurrentieregels. Gebleken is echter dat de bouw toch gevoelig blijft voor verboden afspraken. De NMa is hier alert op en heeft meermaals aangeven, en aangetoond, de sector nauwlettend te blijven volgen.

Samenspanning door concurrerende partijen bij een inschrijving is verboden Zo heeft de NMa in 2009 nog een aantal schildersbedrijven beboet. Deze zaak betrof een aanbestedingskartel waarbij een calculatiebureau de spil vormde. Dit bureau, dat bij grote opdrachten de metingen verricht om calculaties op te baseren, verdeelde ook de opdrachten. In deze zaak zijn niet alleen de individuele schildersbedrijven beboet die bij het kartel betrokken waren, maar is ook (voor het eerst in Nederland) een calculatiebureau beboet voor haar rol als ‘kartelondersteuner’. De NMa achtte bewezen dat de ondernemingen in 2005 twee kartels hebben gevormd om voorafgaand aan twee onderhandse aanbestedingen door het ministerie van Defensie hun inschrijvingen af te stemmen. De schildersbedrijven hadden voorafgaand aan hun (individuele) inschrijving op twee aparte aanbestedingen het werk verdeeld, de inschrijfprijzen afgestemd en een rekenvergoeding afgesproken. De deelnemers aan beide kartels werden hierbij actief ondersteund door een calculatiebureau dat bij haar op kantoor een bestekbespreking organiseerde, hierbij zelf aanwezig was, documenten opstelde met weergaven van gemaakte afspraken en deze afspraken in banen heeft geleid. Het calculatiebureau had hiermee op actieve wijze bijgedragen aan de totstandkoming van de kartels.

Ook in 2010 kreeg een aantal Limburgse bouwbedrijven een boete van de NMa voor het maken van verboden prijsafspraken. De NMa legde bovendien aan drie leidinggevenden persoonlijke boetes op, variërend van 10.000 tot 250.000 euro. Zij hadden leiding gegeven aan overtreding van de Mededingingswet door hun bedrijf. De bouwbedrijven hebben gezamenlijk opdrachtgevers bewust misleid door middel van cover pricing. Cover pricing houdt in dat een bedrijf een hoge aanbieding doet met het doel de kansen van een ander bedrijf op het winnen van de opdracht te vergroten en tegelijkertijd zelf, met het oog op volgende aanbestedingen, uitdrukkelijk in beeld van de opdrachtgever te blijven. Het afstemmen van offertes tussen aanbieders is verboden en benadeelt bovendien de opdrachtgever. Omdat in het kader van de bouwfraude de NMa al eerder aan een van de betrokken bouwondernemingen een boete had opgelegd en dit bedrijf nu weer de wet had overtreden (recidive), is de boete voor dit bedrijf verhoogd. Samenspanning door concurrerende partijen bij een inschrijving is dus verboden. Een aanbesteding is namelijk juist het moment waarop ondernemingen met elkaar kunnen en moeten concurreren.

4. tot combinaties worden gedwongen door de opdrachtgever; 5. tot hetzelfde concern behoren. Daarnaast zijn er natuurlijk de onderaannemingsafspraken. Dergelijke afspraken zijn normaliter geoorloofd. In het kader van onderaanneming wil echter nog wel eens van onderaannemers worden bedongen dat deze niet tevens hun diensten aanbieden aan een concurrerende inschrijver. De vraag of een dergelijke (exclusieve) afspraak met een onderaannemer mag, is afhankelijk van de vraag welk effect deze afspraak sorteert op de relevante (aanbestedings)markt. Ik zou bepleiten dat de beoordeling hiervan niet anders is dan wanneer er in combinatie zou worden ingeschreven (met die onderaannemer). Het komt in een dergelijk geval niet snel voor dat op de ‘ad hoc’-markt die de individuele aanbesteding belichaamt, de concurrentie wordt uitgesloten. Let wel: de beoordeling is overigens anders bij ‘permanente combinaties’. De NMa is hier vrij strikt in de leer. Permanente combinaties van concurrerende ondernemingen hebben tot doel de concurrentie te beperken en vallen meestal onder het kartelverbod.

Dit roept de vraag op of dan álle samenwerking tussen inschrijvers bij een aanbesteding ongeoorloofd is. Nee, dit is zeker niet het geval. De belangrijkste, in veel gevallen aanvaardbare, vorm van samenwerking is de (inschrijvings- en uitvoerings)combinatie. De ‘Beleidsregels combinatieovereenkomsten’ (september 2009) bepalen hierover het volgende. Een combinatie bij een opdracht is mogelijk wanneer de ondernemingen: 1. geen concurrenten zijn (bijvoorbeeld wanneer de bij een combinatie betrokken ondernemingen volledig complementaire specialismen bundelen, bijvoorbeeld het ontwerpen en het uitvoeren van dezelfde opdracht); 2. wél concurrenten zijn, maar de opdracht niet zelfstandig kunnen uitvoeren (hiervan is sprake als geen van de betrokken ondernemingen afzonderlijk voldoet aan de geschiktheidseisen én geen van de betrokken ondernemingen dus afzonderlijk in staat is de opdracht gegund te krijgen); 3. de concurrentie niet merkbaar beperken (hiervan is sprake als het marktaandeel van de deelnemende ondernemingen niet hoger is dan 10%);

Claudia Bruins is advocaat bij Deterink advocaten en notarissen.

www.fieldmanager.nl

65

Waar techniek, topkwaliteit en topsport samenkomen. GESCHIKT

www.atmachines.com

UW VELD

VOOR

SNEL WEER IN

WEKELIJKS

TOPCONDITIE

ONDERHOUD

SURFACE MASTER

De Surface Master is speciaal ontwikkeld voor het reinigen van de oppervlakte en is geschikt voor elk type kunstgrasveld. Door middel van een roterende borstel wordt het oppervlakte vuil van de mat geborsteld en opgevangen.

RAKE MASTER

De Rake Master is speciaal ontwikkeld om kunstgrasvezels snel weer in topconditie te brengen. De Rake Master is geschikt voor voetbalvelden en zand ingestrooide kunstgrasvelden. Levensduur verlengend dus een goede return on investment. Voor meer informatie: AT Machines bv Zernikestraat 2 | P.O. Box 119 2665 ZJ Bleiswijk The Netherlands

P. +31 (0)10 820 87 21 [email protected] www.atmachines.com

UW COACH VOOR BEHEER, AANLEG & RENOVATIE Mark tweede Fieldmanager Young Talent Award

Bertus Fieldmanager of the Year 2013

The winning BAS team

Tijdens het Nationaal Sportvelden Congres hebben onze collega's Bertus Carelse en Mark Graafland een Award ontvangen. Wij wensen u een net zo succesvol 2013! Delftsestraatweg 51 2645 CA Delfgauw

B.A.S. Begeleiding en Advies Sportterreinen Telefoon: 015-285 22 11 Fax: 015-251 06 33

[email protected] www. basportterreinen.nl

(Advertorial)

Probleemoplossend vermogen van micro-organismen op natuurgrasvelden Slecht uitstoelen, ondiepe beworteling, snel uitdrogen of juist wateroverlast, voedingsgebrek en veel speelschade… Probleemvelden zijn in de huidige markt met veel bezuinigingen een extra zorgenkindje. Renoveren is het laatste redmiddel en kost veel geld, terwijl doorgaan vaak ook geen optie is. Uit de praktijk blijkt, dat veel probleemvelden op een kostenefficiënte manier verbeterd kunnen worden door een combinatie van goed beheer, extra beluchten en extra toevoeging en stimulering van micro-organismen. Auteurs: David Damminga (ECOstyle) & Leonie Veenstra (ECOstyle) Schraal aanleggen Sportvelden worden over het algemeen zo schraal mogelijk aangelegd om een zo droog mogelijk veld te creëren waar onder alle omstandigheden op gespeeld kan worden. Juist deze schrale omstandigheden leidt in veel gevallen tot problemen. In een zanderige bodem zonder organische stof en bodemleven heeft een wortel niks te zoeken. Gebrek aan structuur in combinatie met veel belasting verdicht de bodem en dat doet de beworteling en het beetje bodemleven geen goed. Het resulteert vaak in een bodem zonder bodemleven, zonder veerkracht en slechte omstandigheden voor een goede groei van de grasmat. Maar hoe creëer je die gezonde bodem met een goede structuur, sterke grasplant en diepe beworteling dan wel? Micro-organismen Bij probleemvelden is eigenlijk altijd sprake van een verstoring in de balans tussen lucht, vocht, voeding en structuur. De goedkoopste en meest efficiënte manier om de juiste balans tussen deze vier elementen te krijgen kun je bereiken door

onder andere te werken met micro-organismen. Goede schimmels, bacteriën en gisten stimuleren de haarwortelvorming, verbeteren de bodemstructuur en verhogen het vermogen om vocht en voeding op te nemen. Daarnaast dragen micro-organismen in belangrijke mate bij aan de verhoging van de weerstand van de grasplant waardoor er minder kans is op ziektes. Goed beheer Het toevoegen of stimuleren van micro-organismen is geen wondermiddel dat onder alle omstandigheden werkt. Goed beheer is absoluut noodzakelijk en vraagt vakmanschap van de beheerder. Hij/zij moet niet alleen zorgen voor een goed bespeelbaar veld, maar ook het verbeteren van de leefomgeving voor de microorganismen zodat deze optimaal kunnen functioneren. Dit begint bij het omhoog brengen van de hoeveelheid organische voeding voor microorganismen in combinatie met goed beluchten. Micro-organismen leven namelijk van de afbraak van organische stof. Zo breken zij onder andere de maairesten af, wat vervilting tegengaat. Deze

afbraak zorgt voor extra organisch materiaal en dus voeding voor het gras. Bij deze afbraak hebben micro-organismen wel zuurstof nodig en door regelmatig goed te beluchten wordt de zuurstof tot diep in de bodem gebracht. Microbiële bemesting Er zijn allerlei manieren om micro-organismen toe te dienen aan de bodem. Bijvoorbeeld door het strooien van de bodemactivator Terra Fertiel in combinatie met volledig organische meststoffen waar micro-organismen op geënt zijn. Terra Fertiel is speciaal ontwikkeld om de bodem nieuw leven in te blazen. ECOstyle is gespecialiseerd in microbiële bemesting en denkt graag met sportveldbeheerders mee, om te kijken hoe eventuele probleemvelden verbeterd kunnen worden door het inzetten van micro-organismen. Werken met micro-organismen vraagt verandering in denken, maar met resultaat!

www.fieldmanager.nl

67

68

www.fieldmanager.nl

Smart spuiten met een smartphone Erno Bouma introduceert app om spuitmoment met de hoogste effectiviteit te bepalen Eenieder die regelmatig op de spuit zit en gewasbeschermingsmiddelen en bladmeststoffen verspuit, weet dat er momenten zijn dat de werking optimaal is en dat op andere momenten de werking tegenvalt. Een app op een smartphone kan hulp bieden. Auteur Hein van Iersel Medio 2012 is er een app op de markt gekomen waarmee de effectiviteit van de gewasbeschermingsmiddelen inzichtelijk gemaakt kan worden. De naam van de app is: Spuit Weer Wijzer. Deze app geeft in zes stappen binnen een paar seconden aan wat het beste spuitmoment is voor het middel dat u wilt toepassen in de komende 48 uur. Insiders kenden inmiddels al apps voor spuitdoppenkeuze en de registratie van bespuitingen (Apps for Farming) voor onder andere Global Gap. Op het moment heeft ongeveer 15% van alle boeren een smartphone, maar binnen twee tot drie jaar zal dat gestegen zijn naar 90% doordat er tal van bruikbare toepassingen komen waarmee het loont zo’n telefoon aan te schaffen. Een leuke bijkomstigheid is dat er inmiddels ook smartphones zijn die boer- en boomkwekerproof zijn en dus bestand tegen vocht en stof.

moet vervolgens een selectie maken van het middel dat hij/zij wil toepassen en verder van de vochttoestand van de grond en het ontwikkelingsstadium van het gewas. Daarna vraagt de gebruiker de grafiek op. Op dat moment wordt er een hele complexiteit van gegevens met elkaar verbonden: de weersgegevens en verwachting voor de komende 48 uur voor de plaats waar de gebruiker zich dan bevindt. Dit wordt dan weer gecombineerd met alle gegevens en werkingseigenschappen van de gekozen middelen en uiteindelijk (binnen één tot een paar seconden)

komt er dan een grafiek op het schermpje met de weergave van de effectiviteit van het (de) gekozen middel(en). De gebruiker weet dan wat het beste moment is en kan daarop zijn bestrijdingsstrategie aanpassen. De ontwikkelingen en de praktijktesten van Spuit Weer Wijzer lopen op dit moment op topsnelheid. Op het moment wordt het systeem volop uitgetest door een aantal gewasbeschermingsadviseurs en telers en er vindt regelmatig terugkoppeling plaats om Spuit Weer Wijzer nog praktischer en nog accurater te maken.

Geheel nieuw is nu de introductie van de app voor het toepassen van de middelen op het juiste moment van de dag: Spuit Weer Wijzer. Als de app geactiveerd wordt, is meteen bekend waar de gebruiker zich bevindt (door de in de telefoon ingebouwde gps-ontvanger). De gebruiker

www.fieldmanager.nl

69

Griepje Ergens in deze uitgave van Fieldmanager concludeert Frank van der Peet van de gemeente Den Haag dat de sportsector zwaar ziek is. Van der Peet illustreert zijn diagnose door aan te halen dat hij dit jaar een fors aantal kunstgrasvelden heeft gerenoveerd, waarbij in even zoveel gevallen niet werd geleverd wat in het bestek werd gevraagd. In een column onder het pseudoniem Green Leaks komt de tegenpartij aan het woord. Zij beklaagt zich over het feit dat de klant - diezelfde gemeente dus - niet altijd accepteert dat hij met normale garantiebepalingen wordt geconfronteerd. Misschien is een en ander niet direct vergelijkbaar, maar in the end zijn dit natuurlijk twee kanten van dezelfde medaille en de vraag is nu: wie heeft er gelijk? Waarschijnlijk allebei. Van der Peet constateert terecht dat de boel door en door verrot is door de eeuwige focus op de laagste prijs. De markt beloont daarbij partijen die voor de bekende zes min gaan. Iedereen die net iets meer wil leveren, wordt keihard afgestraft door het systeem van aanbesteden. Kwaliteit wordt met de mond, in het bestek en in de glimmende brochures van de leveranciers weliswaar volop beleden, maar wordt vervolgens vakkundig in de kiem gesmoord door de bestekschrijver. Natuurlijk zijn er inmiddels tal van initiatieven en ideeën om slimmer aan te besteden, maar dit gebeurt nog mondjesmaat en klaarblijkelijk alleen onder bijzondere omstandigheden.

De klant accepteert niet altijd dat hij met normale garantiebepalingen wordt geconfronteerd De afgelopen maand liet een voorlopige einduitslag zien van de professionaliseringsslag van de BSNC. Ik weet niet of u de Engelse uitspraak ‘you can’t make an omelette without breaking eggs’ kent? Ook voor deze situatie ging deze bekende zegswijze op. Het is alleen de vraag wat de schade aan de eieren is en wat de winst is van de omelet? De bestuurders van de BSNC ontkennen het manhaftig, maar achter de schermen en in de wandelgangen werd en wordt behoorlijk geklaagd over de ontwikkelingen op dit gebied. Het klopt dat alle voorstellen zijn aangenomen met een meerderheid van stemmen, toch zijn er behoorlijk wat mensen die van mening zijn dat de gang van zaken ondemocratisch was. Vooral het feit dat de vertrouwenskwestie is gesteld en dat het voltallige bestuur zou aftreden als het voorstel niet zou worden aangenomen was hier debet aan. Een tweede veel gehoord bezwaar was het feit dat mensen naar voor geschoven worden voor betaalde functies, die al een functie binnen de Branchevereniging bekleedden. Persoonlijk vind ik het wat bout om dat af te doen met nepotisme, maar dat zijn wel de kreten die gebezigd worden in de wandelgangen.

Ook al heeft de BSNC nu dan een betaalde directeur. Het is en blijft natuurlijk een club die volledig draait op leden Nu kun je dat gemakkelijk wegwuiven als de onbeduidende mening van een kleine minderheid. Mijn opmerkingen zijn immers niet gebaseerd op representatief wetenschappelijk onderzoek, maar gewoon op wat lukraak rondbellen. Toch is dat te makkelijk. Ook al heeft de BSNC nu dan een

70

www.fieldmanager.nl

Wat is de schade aan de eieren en wat de winst is van de omelet? betaalde directeur. Het is en blijft natuurlijk een club die volledig draait op leden. En als ik verschillende partijen nu al hoor roepen dat zij hun inspanningen voor de BSNC willen verminderen en uit commissies stappen dan is dat toch een gevaarlijke ontwikkeling. Zeker ook omdat het hier leden betreft die altijd echt voor de BSNC zijn gegaan en er bovenmatig veel tijd in geïnvesteerd hebben. Ik wens u een gezond en sportief 2013 en fantastische feestdagen. Hein van Iersel [email protected] Hoofdredacteur Fieldmanager

graszaadmengsels voor professionals

Fieldmanager of the year 2013: Bertus Carelse van Begeleiding en Advies Sportterreinen Fieldmanager High Potential 2013: Maarten van Heck van de gemeente Valkenswaard

GEFELICITEERD!

Een fieldmanager of the year staat open voor nieuwe innovaties. Masterline is continu bezig met innovaties zoals iSeed, Microclover, 4turf en 4salt.

Innoseeds • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • Fax 0113-330110 • www.innoseeds.nl • [email protected] H. van Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • Fax +32 (0)11/33.12.14 • www.innoseeds.be • [email protected]

Klein in gewicht, groot in productiviteit.

CT2120 & Compact 2140 Grasmaaier De nieuwe CT-serie is een compacte, lichtgewicht oplossing voor maaiwerk waaraan de hoogste eisen gesteld worden, zowel qua maaibeeld als productiviteit. Dankzij het geringe gewicht van slechts 1200 kg is de CT eenvoudig te vervoeren. Zelfstandig rijdend, op een trailer of zelfs in een bestelauto. Bovendien kan de CT-serie dankzij de geringe breedte van 130 cm ook binnen een beperkte bewegingsruimte uitstekend opereren. En met een effectieve maaibreedte van 212 cm staat de CT-serie garant voor optimale productiviteit. Meer weten? Kijk op www.jeanheybroek.com