Farmacie te Gent in de late middeleeuwen Apothekers en receptuur
CHRISTIAN M.E. DE BACKER
Hilversum Verloren 1990
Inhoud
Inleiding 1. Afbakening in ruimte en tijd 2. Status questionis van de reeds voorhanden studies over farmacie te Gent tijdens de middeleeuwen . 3. Bronnen en problemen voor de geschiedenis van de farmacie te Gent 4. Wie waren de apothekers te Gent? 5. Is er middeleeuwse apothekersreceptuur uit Gent bewaard? 6. Is er ook nog niet gepubliceerde Middelnederlandse receptuur uit Gent bekend? 7. Slotbeschouwing Hoofdstuk i Apothekers te Gent in de late middeleeuwen 1. Inleiding 1.1. Ontstaan van de lekenfarmacie 1.2. Het begrip apotheker 1.3. Speciër en apothecaris 2. Gentse apothekers 2.1. Probleemgevallen 2.2. Hannefoet apothecarius (einde 13de - begin 14de eeuw) 2.3. Pieter den specyer (1325-1334) 2.4. Simoen den specier (1333-1334) 2.5. Martin van Sycleer van Pavije (1377-1416) 2.6. Jan de Villeneuve de St. Maur (1402) 2.7. Martin apoticaris de jonghe (1413-1414) 2.8. Jan van Leyden gezegd Boele (f1432) 2.9. Jan van Sycleer (1415-11467) 2.10. Omaer Volpot (1454-1456) 2.11. Laurens Boele (1452-1477) 2.12. Jan vanden Ackere (1476-f1503) 2.13. Weduwe Laurens Boele en Fransoeijs Boele (1477-1484) 2.14. Weduwe Jan van Sycleer (1478-1480/1481) en Johannes de apothecaris (1478) 2.15. Lievin Heindericx (1478-1490) en weduwe (1490-1491) 2.16. Zegher van Wymeersch (1480-1489) 2.17. Quinten de Serain (1483-fl505)
9 10 11 12 14 15 16 17
18 18 19 21 23 24 26 28 29 29 33 33 35 35 37 39 41 41 44 44 45 45
6
Inhoudsopgave
2.18. Jan van den Velde (1487) 2.19. Lau(we)reyns van Walem (1494-1532) 2.20. Joachim de Zalare (1494-1502) 2.21. Hendryc Alaert (f1498) 2.22. Pieter van Wymeersch (1498-1500) 2.23. Heindric van Clapdorp (1502-1504) 2.24. Jacop Impins (1503-fl513/1514) 2.25. Bauwijn vanden Steene (1503-1514) 2.26. Jan vander Brugghen (1506-1510) 2.27. Weduwe van Jan Pijpe (1512-1513) 2.28. Weduwe van Jacob Impins en Jacob n Impins (1513-1520) 2.29. Lauwerens de Groote (1515-1516) en weduwe (1518-1519) 2.30. Jan van Walem (1517-1558) 2.31. Claeys de Buck (1520-1521) 3. Sociaal-economisch kader 3.1. De nering 3.2. Sociale en economische gegevens betreffende Gentse apothekers 3.2.1. Martin van Sycleer van Pavije 3.2.2. Jan de Villeneuve van St. Maur 3.2.3. Jan van Leiden, gezegd Boele 3.2.4. Jan van Sycleer 3.2.5. Johannes de apothecaris 3.2.6. Laurens Boele 3.2.7. Jan vanden Ackere 3.2.8. Apothekers als 'gesloten' groep 3.3. De benaming Meester 3.4. Ligging der apotheken 4. Wettelijk kader 4.1. Algemene beschouwingen 4.2. Farmaceutische wetgeving te Gent 5. Slotbeschouwing Hoofdstuk ii Apothekersrecepten 1. Inleiding 2. De Sint-Pietersabdij en haar infirmerie 3. Apothekersrecepten als bewijsstukken bij de rekeningen 3.1. De paleografische kenmerken der recepten 3.2. De voorschrijvende geneesheren 3.3. De dispenserende apotheker 3.4. Bestemming van de recepten 4. De recepten 4.1. Wijze van uitgave 4.2. Enkele paleografische problemen 5. De farmacie in de recepten 5.1. De grondstoffen 5.1.1. Animalia 5.1.2. Mineralia
v
45 46 46 46 48 48 49 49 49 49 50 50 50 51 51 51 54 54 58 59 59 66 68 68 68 69 70 73 73 75 77 79 79 79 82 83 85 86 87 88 88 91 91 92 92 92
Inhoudsopgave 5.1.3. Vegetabilia 5.2. Bewerking van de grondstoffen 5.2.1. De vehicula en andere hulpstoffen 5.2.2. Technische hulpmiddelen 5.2.3. Corrigentia saporis et odoris 5.3. De geneesmiddelenvormen 5.3.1. Droge 5.3.1.1. Extern toegepaste 5.3.1.2. Intern toegepaste 5.3.2. Vloeibare 5.3.2.1. Extern toegepaste 5.3.2.2. Intern toegepaste 5.3.2.3. Extern en intern toegepaste 5.3.3. Weke 5.3.3.1. Intern toegepaste 5.3.3.2. Extern toegepaste 5.4. De toedieningswij ze 5.5. De bewerkingen van de geneesmiddelenvormen 5.6. Gebruiksaanwijzing en dosering 5.7. De aflevering van de geneesmiddelen 5.8. Auteurs geciteerd in de recepten 5.9. De bronnen van de voorschriften 5.10. Enkele geneeskundige aspecten
7
:
93 94 95 95 96 97 97 97 97 98 98 99 99 100 100 100 101 101 102 102 104 105 110
6. Prijs der recepten 7. Slotbeschouwing
112 113
Hoofdstuk m Middelnederlandse medico-farmaceutische recepten 1. Inleiding 2. Een Middelnederlandse receptenverzameling
115 115 115
2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7.
3.
Herkomst en inhoud Paleografische kenmerken Volgorde der recepten Datering Kopiist van de recepten Taalkenmerken der recepten Wijze van uitgave
115 116 116 117 117 117 118
De farmacie in de recepten
118
3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.1.1.
118 118 118 119 119 119 119 120 120 120
De grondstoffen Animalia Mineralia Vegetabilia Bewerking van de grondstoffen De vehicula en andere grondstoffen Technische hulpmiddelen De geneesmiddelenvormen Droge Extern toegepaste
8
Inhoudsopgave 3.3.1.2. Intern toegepaste 3.3.2. Vloeibare 3.3.2.1. Extern toegepaste 3.3.2.2. Intern toegepaste 3.3.3. Weke 3.3.3.1. Intern toegepaste 3.3.3.2. Extern toegepaste 3.4. De toedieningswij ze 3.5. Gebruiksaanwijzing
120 120 120 120 120 120 121 121 121
4. Commentaar bij de recepten 5. Slotbeschouwing
121 128
Samenvatting Summary Bijlagen i. Huurovereenkomst tussen Laureyns van Walem en Christqffel van West betreffende de apotheek het 'Pater nosterken' 18 juli 1494 n. Voorgehad betreffende de uitoefening van de geneeskunde en farmacie te Gent, 26 oktober 1456 m. Tekstuitgave der recepten bestudeerd in hoofdstuk n (met afbeeldingen)
129 132 135 135 136 137
1. 2. 3.
1461-1462 1462-1463 1464-1465
137 159 181
4.
1476-1477
205
iv. Tekst der Middelnederlandse recepten bestudeerd in hoofdstuk m (met afbeeldingen)
211
Latijns glossarium Middelnederlands glossarium Lijst van afkortingen en bijzondere tekens Lijst van de afbeeldingen Onuitgegeven bronnen Uitgegeven bronnen en literatuur Index van plaats- en persoonsnamen Curriculum vitae
217 240 244 245 246 250 260 264
