f e i r b s w u e i
N
> 02 zomer 2011
Editoriaal Bedrijfsreportage Editoriaal
In de zomereditie van onze nieuwsbrief gingen we opnieuw op bedrijfsreportage. Dit keer gingen we op bezoek op het bedrijf van Franky en Rita Vanroose – Janssens. Op dit bedrijf wordt sinds het voorjaar van 2010 een mycoplasma- en circovaccinatie als basisvaccinatie bij de biggen ingezet. Franky Vanroose en zoon Jan delen hun ervaringen met ons. Verder staan we stil bij de recente bekendmaking van het antibioticagebruik in de Belgische diergeneeskunde. Uit deze cijfers blijkt dat België het derde hoogste antibioticagebruik heeft van de 11 Europese landen die momenteel cijfers hebben bekend gemaakt. Reden genoeg dus om de situatie te analyseren en de aanpak in een aantal ons omringende landen onder de loep te nemen. Tot slot overlopen we de mogelijkheden om tot een dalend en meer verantwoord antibioticagebruik op het niveau van het individuele varkensbedrijf te komen. Om te streven naar een gereduceerd antibioticagebruik is het belangrijk om de bedrijfssituatie in kaart te brengen en om zwakke punten in het management, de huisvesting en ziektepreventie aan te pakken. Als hulpmiddel hierbij heeft de Faculteit Diergeneeskunde van de Gentse Universiteit 2 tools ontwikkeld die helpen om een beter inzicht te krijgen in de eigen bedrijfssituatie, nl. de biocheck enquête die de sterkten en zwakten met betrekking tot bioveiligheid op het bedrijf doorlicht en de AB-check
Familie Vanroose – Janssens
uit Koekelare verbetert de productieresultaten door vaccinatie van de biggen tegen circovirus en mycoplasma
rekenmodule om het antibioticagebruik op het eigen bedrijf in kaart te brengen. Met een goede bedrijfsanalyse als basis, zijn wij ervan overtuigd dat ook op uw bedrijf het antibioticagebruik kan teruggedrongen worden. Een geoptimaliseerd management gecombineerd met een goede ziektepreventie door een strikt vaccinatiebeleid op maat van het bedrijf vormen hiervoor de basis.
In onze reeks bedrijfsreportages gingen we deze keer op bezoek op het bedrijf van Franky en Rita Vanroose – Janssens in het Westvlaamse Koekelare. Samen met hun zoon Jan die het bedrijf later zal overnemen, baten ze er een gemengd bedrijf uit. Ze combineren akkerbouw en aardbeienteelt met varkenshouderij. Het bedrijf thuis telt 220 zeugen en er wordt gewerkt volgens een 2 weken systeem. De biggen worden grotendeels op het bedrijf zelf en deels op een externe locatie afgemest.
Wij wensen u veel leesplezier! Het Swine Team van Boehringer Ingelheim
Op het bedrijf wordt reeds jaren met succes gevaccineerd tegen mycoplasma. Oorspronkelijk werd een vaccin gebruikt dat 2 maal moest worden ingespoten (een zogenaamd 2 shot vaccin), maar omwille van het gebruiksgemak is men sinds enkele jaren overgestapt naar een vaccin dat slechts 1 maal dient ingespoten te worden (een zogenaamd 1 shot vaccin).
Inhoud
Sinds het voorjaar van 2010 werd daar een vaccinatie tegen het circovirus aan toegevoegd en momenteel worden alle biggen die op het bedrijf geboren worden op een leeftijd van ongeveer 3 weken tegelijk tegen mycoplasma en tegen het circovirus gevaccineerd. De aanleiding om met de circovaccinatie van
Inhoud Bedrijfsreportage
3
Diergeneeskundig antibioticagebruik in vraag gesteld
4
Hoe komen tot een verantwoord antibioticagebruik op het eigen bedrijf?
7
2
3
start te gaan waren problemen met wegkwijnende biggen en een verhoogde sterfte op de batterij. In samenspraak met de bedrijfsdierenarts werd een bloedanalyse uitgevoerd en werd vastgesteld dat het circovirus aan de basis van deze problemen lag. “Het effect van de circovaccinatie komt het meest tot uiting op de batterij en zet zich door in de voormestfase”, vertelt Franky Vanroose. Vooral een gedaalde sterfte en een verbeterde uniformiteit van de dieren vallen het meeste op. Op de vraag of er ook een verlaagd antibioticagebruik werd waargenomen, antwoordde Franky dat er al voor de start van de circovaccinatie een laag antibioticagebruik was en dat dit op vandaag nog steeds zo is. Zoals op veel gesloten bedrijven het geval is, zijn er geen groeicijfers beschikbaar en valt het dus moelijk te zeggen wat de precieze impact van de circovaccinatie op de dagelijkse groei van de varkens is. Dat er echter een invloed is, daar is Franky van overtuigd. De paar procenten achterblijvers die vroeger de gemiddelde groei van de groep naar beneden haalden zijn immers niet meer aanwezig, waardoor de gemiddelde groei vanzelf stijgt.
Actueel Diergeneeskundig
antibioticagebruik in vraag gesteld Verschillende problemen met antibiotica– resistentie hebben er toe geleid dat het antibioticagebruik bij mens en dier de laatste jaren steeds vaker in de media verschijnt. Denken we maar aan de MRSA, de ESBL en meer recent de EHEC crisis. Zowel voor de volksgezondheid als voor de dierlijke productie vormt de toenemende bacteriële resistentie een gevaar. Europese beleidsmensen en wetenschappers zijn er dan ook van overtuigd dat het noodzakelijk is te streven naar een lager en meer verantwoord antibioticagebruik bij mens en dier, indien we ook in de toekomst antibiotica succesvol wensen te blijven inzetten om bacteriële aandoeningen bij mens en dier te bestrijden. Op het vlak van de diergeneeskunde zijn in België de laatste maanden verschillende initiatieven genomen om tot een meer gestructureerde aanpak van het antibioticabeleid te komen. Zo werd het BelVet-SAC consortium opgericht dat tot doel heeft de nationale antibiotica– consumptie bij dieren te registreren. Verder werd op 15 juni laatstleden het Belgisch kenniscentrum voor antibiotica in de
Waar staat België? In juli van dit jaar werd het eerste BelVetSAC rapport gepubliceerd waarin het diergeneeskundig antibioticagebruik in België voor de jaren 2007, 2008 en 2009 in kaart is gebracht. De cijfers werden enerzijds verzameld via de groothandels voor diergeneeskundige antibiotica die via de apotheken en dierenartsen worden verdeeld (zgn. farmaceutica) en anderzijds via de Belgische mengvoederfabrikanten voor de antibiotica die onder vorm van gemedicineerde voormengsels via het veevoeder worden toegediend. Omdat het niet altijd duidelijk is voor welke diersoort een antibioticum bestemd is (veel producten zijn geregistreerd voor meerdere diersoorten) is er momenteel geen opsplitsing gemaakt per diersoort. De cijfers geven het totale diergeneeskundig antibioticagebruik weer, zowel deze gebruikt bij gezelschapsdieren als bij productiedieren. Om een vergelijking met het antibioticagebruik in andere Europese landen mogelijk te maken, werd de totale hoeveelheid actieve stof gedeeld door de totale biomassaproductie. Deze biomassaproductie
veehouderij (AMCRA of AntiMicrobial Consumption and Resistance in Animals) opgericht. Betrokken partijen zijn de boerenorganisaties (Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat en Fédération Wallone de l’agriculture), BEMEFA (de beroepsvereniging van mengvoederfabrikanten), Pharma.be (de beroepsvereniging van de farmaceutische sector), de Hoge Raad van de Orde der Dierenartsen en de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent. Op Europees niveau verwacht men dat het antibioticadossier in een stroomversnelling zal terecht komen onder het Deense voorzitterschap van de raad van de Europese Unie in de eerste helft van 2012. De Deense overheid heeft reeds aangegeven dat een meer verantwoord gebruik van antibiotica één van de topprioriteiten op de agenda zal zijn. Tijdens het voorzitterschap zullen ze aansturen op een gemeenschappelijk Europees monitoringprogramma dat de antibioticaconsumptie meet en op een plan van aanpak om het antibioticagebruik te doen dalen.
werd bepaald als de som van de hoeveelheid rundveevlees, varkensvlees en gevogelte die dat jaar werd geproduceerd, vermeerderd met het gewicht van de aanwezige melkkoeien (aantal melkkoeien x 500 kg). De Belgische resultaten zijn weergegeven in grafiek 1. Hieruit blijkt een daling van het antibioticagebruik van 14,3% van 2007 naar 2008 om opnieuw te stijgen met 1.8% van 2008 naar 2009. Over de 3 jaren heen was er een daling van het gebruik met 12,8%, die volledig toe te schrijven is aan een daling van het gebruik van farmaceutica. Het gebruik van gemedicineerde voormengsels steeg van 2007 naar 2009 met 70%. Naar schatting 95% van deze gemedicineerde voormengsels worden gebruikt in de varkenshouderij. Grafiek 2 toont een vergelijking met 10 andere Europese landen die op dezelfde manier resultaten hebben verzameld. Hieruit blijkt dat België het derde hoogste diergeneeskundig antibioticagebruik heeft van de 11 rapporterende landen. Enkel Nederland en Frankrijk hebben een hoger gebruik, de Scandinavische landen hebben het laagste gebruik.
Grafiek 2 Vergelijking van de hoeveelheid gebruikte actieve stof per kg geproduceerde biomassa in 2007, in 11 Europese landen
200 Grafiek 1 Evolutie van het diergeneeskundig antibioticagebruik (farmaceutica en gemedicineerde voormengsels) in België van 2007 t.e.m. 2009
2007
Bron: BelVet-SAC rapport, 2011
2008
2009
4
5
Bron: BelVet-SAC rapport, 2011
egen
Zwed en
Noor w
Finlan d
0
mark en
Nede rl
20
Dene
0 land
40
Duits
20
Zwits e
60
rland
40
ië
80
60
Tsjech
100
80
Vere Koninnigd krijk
120
100
ë
antimicrobiële farmaceutica
and
mg actieve stof / kg biomassa
140
120
Belgi
gemedicineerde voormengsels
160
140
rijk
180
160
Frank
mg actieve stof / kg biomassa
180
Actueel Management Hoe komen tot een verlaagd
Initiatieven in andere Europese landen
In een aantal ons omringende landen zijn reeds initiatieven lopende om te komen tot een dalend en meer verantwoord antibioticagebruik. Binnen de Europese Unie zijn Denemarken en Nederland hiermee het verst gevorderd.
In Denemarken werd vorig jaar de zgn. Gele Kaart campagne gestart. Het doel van deze campagne is om tegen eind 2013 te komen tot een daling van het nationale antibioticagebruik in de varkenshouderij met 10% in vergelijking met 2009. In deze nieuwsbrief, editie lente 2010, meldden we al dat Denemarken beschikt over het VetStat systeem, een traceringssysteem waarbij het antibioticagebruik tot op bedrijfsniveau en leeftijdsgroep kan getraceerd worden. Deze VetStat monitoring ligt aan de basis van het Gele Kaart systeem. Voor elke leeftijdsgroep die in de VetStat monitoring is opgenomen werd een nationaal gemiddeld antibioticagebruik berekend. Op basis hiervan werd dan een interventie drempelwaarde bepaald. Varkenshouders met een antibioticagebruik boven deze drempelwaarde ontvingen een officiële waarschuwing en krijgen 9 maanden de tijd om het antibioticagebruik te doen dalen. Indien blijkt dat er na 9 maanden onvoldoende resultaat wordt geboekt, dan krijgt het bedrijf een gele kaart. Deze bedrijven staan onder verscherpt toezicht en moeten een plan van aanpak opstellen. Indien ook dit onvoldoende resultaat oplevert na 9 maanden, dan krijgt het bedrijf een rode kaart en volgen er sancties. Het Deense initiatief wordt nauwgezet opgevolgd door andere Europese landen en sommige landen hebben beslist om eigen doelstellingen te formuleren voor het bekomen van een gedaald antibioticagebruik in de varkenshouderij. Zo beoogt men in Nederland een reductie ten opzichte van 2009 van minstens twintig procent in 2011 en vijftig procent in 2013. In deze context werd een registratiesysteem voor diergeneeskundig antibioticagebruik opgezet, het VetCis systeem (Veterinair Centraal Informatiesysteem). Het VetCis systeem is vergelijkbaar met het Deense VetStat systeem en zal gegevens verzamelen over het
antibioticagebruik op het eigen bedrijf?
diergeneesmiddelengebruik op dierenarts- en bedrijfsniveau. Daarnaast werd ook de Sda (Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit) opgericht, een onafhankelijk toezichtsorgaan dat op 1 juli laatstleden streefwaarden publiceerde voor een verantwoord antibioticagebruik. Tegelijk werden ook kritische grenswaarden gepubliceerd die toelaten om bedrijven en dierenartsenpraktijken met een hoog antibioticagebruik te identificeren. Bedrijven en praktijken die tot deze laatste klasse behoren zijn verplicht om maatregelen ter verbetering in te stellen en in de toekomst zal wellicht sanctionering volgen.
1. Meten = Weten
Om het antibioticagebruik op het eigen bedrijf te kunnen reduceren is het uiteraard belangrijk om eerst het gebruik op het eigen bedrijf in kaart te brengen en van hieruit te werken aan een daling. De Faculteit Diergeneeskunde van de Gentse Universiteit ontwikkelde een handige online rekenmodule om bedrijven hierbij te helpen. Met de AB-check kan men het antibioticagebruik op het eigen bedrijf meten en vergelijken met dat van andere bedrijven. De tool is toegankelijk via volgende weblink: http://www.abcheck.ugent.be en laat toe om de behandelingsincidentie voor een bepaalde ronde te berekenen. De behandelingsincidentie is een waarde die aangeeft hoeveel dieren er per 1000 dieren op het bedrijf dagelijks één dagdosis antibiotica krijgen. Anders gezegd geeft het aan hoeveel procent van hun leven de dieren behandeld worden met één dagdosis antibiotica. Onder een dagdosis verstaat men de hoeveelheid antibiotica die per dag aan een dier wordt gegeven wanneer het antibioticum wordt gedoseerd volgens de voorschriften op de bijsluiter.
Daarnaast zijn er in Nederland ook sectorinitiatieven die zullen bijdragen tot een gedaald antibioticagebruik. Zo werd op 1 juli het sectorconvenant antibioticavrije diervoeders ondertekend. Hierin werd vastgelegd dat de producenten van diervoeders vanaf 1 september 2011 de productie van mengvoeders met antibiotica stopzetten. Hierdoor zal het in Nederland enkel nog mogelijk zijn om antibiotica per injectie of via het drinkwater toe te dienen. Uit een recente publicatie blijkt dat België het derde hoogste diergeneeskundige antibioticagebruik heeft van 11 Europese landen. Nederland, dat momenteel nog als grootste verbruiker op de eerste plaats in de lijst staat beoogt tegen 2013 een reductie van het antibioticagebruik met 50%. Ook Frankrijk, de nummer 2 in de lijst, heeft al aangegeven de nodige inspanningen te zullen leveren om in de komende 5 jaar te werken naar een reductie van het verbruik met 25%. Indien deze beide landen slagen in hun doelstellingen en er in België geen bijkomende inspanningen geleverd worden om het antibioticagebruik te doen dalen, dan bestaat het risico dat België binnen enkele jaren de lijst aanvoert. Voor de op export gerichte Belgische varkenshouderij is dit uiteraard geen goed nieuws en daarom zullen ook de Belgische dierenartsen en varkenshouders de nodige inspanningen moeten leveren om het antibioticagebruik terug te dringen.
6
7
2. Optimalisatie van management en huisvesting en betere ziektepreventie door vaccinatie
Eens de uitgangssituatie gekend is, kan men trachten het antibioticagebruik te doen dalen. Hierbij zijn een optimalisatie van het management en de huisvesting en ziektepreventie door vaccinatie van groot belang. - Management en huisvesting
Ook hier is het belangrijk om eerst de zwakke punten in het management en de huisvesting te kennen, om van daaruit de nodige aanpassingen door te voeren. De Faculteit Diergeneeskunde van de Gentse universiteit heeft hiervoor eveneens een hulpmiddel ontwikkeld, de zgn. biocheck enquête. Deze enquête is toegankelijk via volgende weblink: http://www.biocheck.ugent.be, waar men de enquête zelf kan invullen. Voor bedrijven die dit wensen bestaat er ook de mogelijkheid om tegen betaling een bedrijfsbezoek te laten uitvoeren door een dierenarts van de Gentse Universiteit. Dit bezoek omvat een bedrijfsrondgang, het invullen van de biocheck enquête en het bespreken van de resultaten. Nadien ontvangt men ook een rapport met een evaluatie van de huidige situatie en adviezen ter verbetering.
Management - Ziektepreventie door vaccinatie
Voorkomen is beter dan genezen, daar is iedereen het doorgaans over eens. De manier waarop men tracht ziekte te voorkomen, daarover zijn de meningen echter meer verdeeld. In de varkenshouderij wordt er vaak gekozen voor het strategisch inzetten van antibiotica tijdens risicoperioden om zo ziekte te voorkomen. In de humane geneeskunde is deze handelswijze ondenkbaar, in de dierlijke productie is het jammer genoeg een vaak toegepaste strategie.
Als algemene regel geldt dat -indien er tegen een bepaalde aandoening een vaccin beschikbaar is- het de absolute voorkeur verdient om te vaccineren in plaats van strategische medicatie toe te dienen. Preventie door vaccinatie heeft als voordeel dat het gedurende een langere periode bescherming biedt, terwijl antibiotica enkel werkzaam zijn in de periode waarin ze worden toegediend tot eventueel kort daarna. Bovendien is er geen risico op resistentievorming tegen vaccins en kunnen ze bijgevolg zonder gevaar blijvend ingezet worden op een bedrijf. Verschillende veldervaringen toonden reeds aan dat een correct vaccinatiebeleid op maat van het bedrijf kan bijdragen tot een dalend antibioticagebruik.
nieuwsbrief, waarin varkenshoudster Linda Wallyn bevestigde dat er op het bedrijf een daling van het antibioticagebruik werd vastgesteld sinds de biggen gevaccineerd worden tegen het circovirus. Ook uit onze Agriflanders enquête, waarvan de resultaten in dezelfde nieuwsbrief werden gepubliceerd, bleek dat 33.6% van de varkenshouders van mening waren minder antibiotica te gebruiken nadat ze de biggen zijn gaan vaccineren tegen het circovirus. Een mogelijke verklaring hiervoor is het feit dat virale infecties zoals deze met het circovirus de weerstand van het dier onderdrukken, waardoor de dieren meer vatbaar worden voor andere (zgn. secundaire) infecties die een antibioticabehandeling noodzakelijk maken. Vaccinatie zal het antibioticagebruik nooit tot nul kunnen herleiden, maar kan wel een belangrijke bijdrage betekenen tot een meer verantwoord en gereduceerd antibioticagebruik. Verdere ontwikkeling van nieuwe vaccins tegen aandoeningen waarvoor tot op de dag van vandaag geen vaccins beschikbaar zijn, is noodzakelijk en zal hier in de toekomst verder toe bijdragen.
Heeft u vragen over het antibioticagebruik op uw bedrijf of wenst u advies om het antibioticagebruik te reduceren? Uw dierenarts is de aangewezen persoon om een bedrijfsspecifiek vaccinatieprotocol op te stellen, een analyse te maken van de verbeterpunten in management en huisvesting en om maatregelen voor te stellen die kunnen leiden tot een gedaald antibioticumgebruik op uw bedrijf. Spreek erover met uw bedrijfsdierenarts!
SCS Boehringer Ingelheim Comm.V. Arianelaan 16 - 1200 Brussel www.gezondevarkens.be
Info? Kristine Van der Meirsch Tel: 02 773 34 56 of e-mail:
[email protected]
V.U. M. Connolly - 2011/052
Hoewel antibiotica enkel werkzaam zijn tegen bacteriën en niet tegen virussen, hebben verschillende veldervaringen aangetoond dat zelfs vaccinatie tegen virale aandoeningen zoals circovirus en PRRS (abortus blauw) in staat zijn om het antibioticagebruik op het individuele bedrijf te doen dalen. Hierbij verwijzen we onder andere naar de vorige editie van onze
