Eyes on the future de weg naar duurzame verslavingsbehandeling;

www.vriendendrugvrijeprogrammas.nl www.euradnederland.com www.eurad.net

KRANT VAN DE VERENIGING VAN VRIENDEN VAN DRUGVRIJE PROGRAMMA’S ambi geregistreerd, zie pag. 6

winter 2009-2010 Therapeutise Gemeenschappen voor Verslaafden -Addiction Therapeutic Communities-ATC’s - konden in het verleden in de discussie niet meekomen door ontbrekende onderzoeksdata, maar dit verandert, buiten Nederland. (International Journal of Therapeutic Communities Quarterly, www.therapeuticcommunities.org)

Eyes on the future – de weg naar duurzame verslavingsbehandeling; recycling van verslaafden en daklozen 2010-2015 Nederland Niemandsland, Niemand Regeert. De Nederlandse politiek is geprivatiseerd –marktpartijen voeren slaafs uit; zij vullen tevens vaak de wijze waarop in. Hun lobby is sterk en veelal onzichtbaar. Toezicht is secundair of erger. Niemand draagt meer verantwoordelijkheid. Partijen, die de vragen durven stellen–en hun kiezers, worden neergesabeld. Voorbeelden: de absurde salarissen aan de top van organisaties, de massaal ingezette (interim) managers, de moeite om het werk aan de basis te kunnen doen, de bonussen, het ontbrekend toezicht; de manipulerende lobby [opwarming aarde, CO2], het bedrog [de dure kunststof-recycling campagne; 8 maanden later toont de journalistiek dat dit type recycling in Nederland tot 2013 onmogelijk is]; de snelle beslissingen: verhoging aow-leeftijd, detaillering definitie zware arbeid niet ingevuld; de kmheffing, ontbrekende details, oncontroleerbare aannames. Het gaat maar door: 10 jaar chaos Bijlmerbajes; het wegkijken en gedogen, de talloze andere lijken in de kast. De democratie raakt uitgehold. Hoe lang kan Nederland zich deze hautaine opstelling nog permitteren, voordat de pleuris breed uit breekt? En wie heeft nog de moed op te staan? Definitie verslaving: een zichzelf continuerend schadelijk proces, ten gevolge van controleverlies over riskant gedrag dat daardoor een probleem op zichzelf wordt

De bezorgdheid van de Vriendenvereniging is dat de op abstinente programma’s verder worden af-

code of als bestuur en redactie; konden we onderdeel worden van de Stichting Vrienden van de Brijder; met doel mond-dood maken. Kritiekloos volgen schaadt de doelstellingen van de Vrienden vereniging. In plaats daarvan besloot het bestuur tot meer afstand, van de inmiddels machtige Parnassia Bavo groep, 500 mln euro omzet, semi-monopolist in West Nederland op het gebied van verslavingszorg en ook werkzaam in psychiatrie. Ook critici van buiten noemen dat de groep te groot wordt, te divers. Extra bizar is dat juist de Haagse sociale verslavingsprogramma’s nog zowat als enige in Nederland abstinente programma’s aanbieden. In Rotterdam zijn alcoholisten en drugsverslaafden bijeen gedreven in programma’s van pappen en nathouden, waarin alle langdurige behandelprogrammatuur is wegbezuinigd. Ook de Verslavingszorg Noord Nederland zou sinds kort meer in hospitalisering van verslaafden zien, dan in de aantoonbaar meer duurzame programmering van de drugvrije behandeling. Afwijkend gedrag te psychiatriseren is trend sinds circa 2005, toen de privatisering vorm nam, in een tijd toen de bomen

kritiekloos volgen schaadt de doelstellingen van de Vrienden vereniging gebouwd en dat verslavingsinstellingen hun omzet in toenemende mate halen uit verslavings instandhoudende programma’s. In het verleden vroegen we Parnassia Bavo tevergeefs enkele malen om resultaat cijfers per programma per jaar. Geen antwoorden, wel boze gezichten. En in de afgelopen twee jaar werden we door Brijder Verslavingszorg meermalen gesommeerd onze kritische houding te staken. Daarnaast werden we uitgenodigd voor ondertekening van een gedrags-

budgettair tot de hemel leken te groeien. Maar anno 2010-2015 zullen de budgetten drastisch verminderen en moeten keiharde keuzes gemaakt worden. Grote vraag zou moeten zijn hoe we onze verslaafden en daklozen ‘recyclen’, zodat ze inpasbaar worden in de wereld. Anders gesteld zodat ze in de pas lopen met de andere Nederlanders, de andere burgers in de wereld, zonder klauwen geld te moeten kosten, per persoon per jaar soms wel euro 40100.000.

Verslaving-definitie: controle verlies over riskant gedrag In navolging van Eurad Nederland definieren wij als Vrienden van Drugvrije Programma’s verslaving als ’een zichzelf continuerend schadelijk proces, ten gevolge waarvan controleverlies over riskant gedrag ontstaat dat daardoor een probleem

Verslavings-definitie: chronies met terugval De instellingen daarentegen noemen verslaving ‘een chronische ziekte met terugval’, zonder dewelk het multiple-declareren via de DBC moeilijker is. Met dit label wordt elke verslaafde + dakloze tot aan zijn dood een gegarandeerde bron van inkomsten voor de instellingen. Werken kan hij/zij niet, gebruik van drugs en crimineel gedrag hoort erbij, het hebben van een gelijkwaardige partner en een gezond familieleven is uitgesloten. De patient zelf wordt volledig gemarginaliseerd. En zijn/haar familie raakt door hun verslaafde familielid vaak emotioneel diep in de gevarenzone. Er zijn voorbeelden genoemd dat instellingen er een wedstrijd van maken, welke team het meeste kan declareren. En bij de betaalkantoren, noch bij de politiek schijnt dit tot heden te zijn opgevallen. Er zijn anno 2010 landelijk 6000 zwerfjongeren. Volgens de professionals worden zij de toekomstige verslaafden genoemd.

Rendement vanop abstinentie gerichte programma’s

De mens blijft voor zichzelf een raadsel. Uit het gesprek met de filosoof Manfred Frank, “Over de illusie van breinonderzoek en andere politieke gevolgtrekkingen, vol twijfels”. Bron Die Zeit (Duitsland), 27.08.09

op zichzelf wordt’. Je kunt een verslaafde ziek noemen (het Engelse sick), maar het is geen ziekte op zichzelf (het Engelse ill). Er zijn multiple oorzaken. Verslaving is evenmin een ziekte als blindheid. Langdurig follow-up onderzoek wijst uit dat na 40 jaar 40% van eertijds verslaafden niet meer verslaafd is en dat de tussenperiode bij een terugval steeds groter wordt.

Congratulations Jolanta – MONAR !!! Op 5 december 2009 werd mevrouw Jolanta Koczurowska door de plenaire ledenvergadering van Monar unaniem herbenoemd als voorzitter van de Poolse organisatie Monar(verslavingszorg) en Markot(daklozenopvang) voor de periode 2009-2013. Koczurowska is psychotherapeut, directeur van Gdansk-Materna. Ze werd voorzitter nadat in 2002 de oprichter van Monar, Marek Kotanski, een der bekendste Polen, dodelijk verongelukte. Nadien bouwde ze de organisatie uit en professionaliseerde haar. In 2009 zijn alle |Monar-teams gesupervisieerd. Er is een 9-koppige directie, zie www.monar.pl. (engels: klik engelse vlag). Monar kan een professionele ondersteuner worden bij in het buitenland door alcohol en drugs vastgelopen mensen uit OostEuropa. De Stichting Stedenband den haag-warschau studeert hier momenteel op voor Haaglanden. (abl)

Onderzoek bij de programma’s Emiliehoeve-40 bedden(Brijder) en Triple Ex-40 bedden(Palier), beide Parnassia Bavo groep, toonde jaren geleden aan dat bij een resultaat van 12% succes in drugvrije behandeling programma’s, 1,5 mln euro per jaar, per programma wordt bespaard, gevolg van client aan het werk, reductie (huiselijk) geweld, minder jeugdzorg in het gezin/familie van de client, minder inzet politie en justitie. De bomen groeien niet meer tot inde hemel. Bij de komende bezuinigingen zou de politiek er maar al te verstandig aan doen, in verslavings- en daklozenland, alleen programmering met duurzame abstinente programma’s, als voorwaarde te stellen, in combinatie van resultaatsverplichtingen, in plaats van de huidige inspanningsverplichtingen. Ik wens U een voorspoedig, een liefdevol, een gezond, maar ook een krities jaar 2010 – Voor alles geldt: als je de lat hoog legt, kun je veel meer bereiken. Lees dit nummer. Alfred Lagerweij, redacteur.

DE VRIEND Zesmaandelijkse krant, uitgegeven door de Vriendenvereniging van Drugvrije Programma’s (VVDP) (opgericht 1974). Doelstelling van de vereniging is: ondersteuning van ex-verslaafden en staf, van de op abstinentie gerichte verslavings- en forensische & intensieve herstelprogramma’s van de Parnassia Bavo Groep en aan hen gerelateerde organisaties. Inschrijfnummer van de Kamer van koophandel: 40407541 Lay-out: Bert Aarts Druk: Bestenzet, b.v. Zoetermeer Foto’s: A. Polak Redactie: Alfred Lagerweij Tiemen Alink Michel Odufré Redactie adres: Frans Halsplantsoen 119, 2251 XD Voorschoten [email protected] Bestuur: Martien Kooyman (voorzitter), Alfred Lagerweij (secretaris) Paul Greymans (penningm.) Tiemen Alink (lid namens de ouders, kinderen en relaties) 2 vacatures ING nr. 3160877 t.n.v. de penningmeester Johan Huizingalaan 124c 1065 JE Amsterdam

Liefde voor het werken met verslaafden- Waarom oude liefde niet roest. 35 jarig werk van Martinus Stollenga in drugshulpverlening Op 26 november 2009 vond een symposium plaats ter gelegenheid van het 25 jarig dienstverband van Martinus Stollenga bij Verslavingszorg Noord Nederland. Daarvoor werkte hij als straathoekwerker en medewerker bij het Consultatiebureau Alcohol en Drugs, in Groningen. Stollenga klom op tot regionaal manager en zal zijn loopbaan voortzetten als adviseur van de Raad van Bestuur van VNN. Het was een boeiend symposium, waarin tal van voorbeelden genoemd werden van Martinus liefde voor het werken met verslaafden in de afgelopen 35 jaar. Terwijl er thans veel meer synchronisatie is, was dat rond 1980 volledig anders. Een citaat uit de periode straathoekwerk: “Het bestuur en medewerkers van het Straathoekwerk Groningen brengen een bezoek aan de Breegweestee, van Stichting Nieuw Hoog Hullen, in het nabij

gelegen Eelde. Dit leidt tot een duidelijke afwijzende houding: medewerkers mochten hun cliënten daar niet naar verwij-

door Martien Kooyman

met vooroordelen.” Dat inzichten kunnen veranderen blijkt uit een volgend citaat uit de voordracht van Martinus Stollenga: “In Nederland lijdt het concept van de Therapeutische Gemeenschap (TG) een kwijnend bestaan. Dat terwijl het concept om ons heen groeit en bloeit. In een onder leiding van de Jong door Damen e.a. samengestelde quick scan van de Nederlandse residentiële verslavingszorg wordt een ronduit treurig beeld geschetst. Aan de residentiële behandelingen ligt geen samenhangend concept ten grondslag en er is dehalve

verminderen. Het is merkwaardig, dat tegen deze achtergronden in een land waarin het accent gelegd wordt op bij voorkeur evidence based werken en indien dat niet mogelijk is best practise, de TG zo’n miskend concept is. Het lijkt erop, dat het als ouderwets en stoffig wordt gezien, terwijl als je er preciezer naar kijkt en dat heb ik bij VNN kunnen doen, het dat absoluut niet is. Zal de TG die van oorsprong een initiatief van verslaafden is, niet bij uitstek een concept zijn dat door de cliëntenbewegingen en de instellingen omarmd en verder vernieuwd kan worden?” Tot zover Martinus. Als voorzitter van het Project Resultaten Scoren, dat een dag eerder zijn 10- jarig bestaan vierde en thans is ondergebracht bij GGZ Nederland als een permanente voorziening voor kwaliteits ontwikkeling van de sector, zal Martinus Stollenga’s liefde voor de verslavingszorg als een vak apart niet roesten.

Aan de residentiële behandelingen ligt geen samenhangend concept ten grondslag en er is derhalve geen enkele indicatie beschikbaar over de werkzaamheid ervan. zen. Naar wat een verwerpelijke behandelvorm werd genoemd, ook wanneer hun clienten daarom vroegen. Met de ogen van nu werd het Straathoekwerk niet gehinderd door veel kennis van zaken en was ze sterk bewapend

geen enkele indicatie beschikbaar over de werkzaamheid ervan. Wel is er evidentie voor de werkzaamheid van TG’s. (Damen e.a. 2006). Voor verslaafde gevangenen is de TG in de VS de enige werkzame interventie gebleken om de recidive te

Na 20 jaar is 20% overleden, 20% problematies gebruiker, 20% gebruiker zonder problemen, 40% abstinent. The Dutch psychologist Prof. Gerard Schippers concluded in a study of 5 reviews based on 56 original studies with data of more than 30.000 drug abusers (including the DARP and TOPS follow-up data) that, although there is a slow increase in the number of deaths ca. 20% after 20 years, there is also a steadily growing number of abstainers (40% after 10 to 20 years). In contrast with the maturing out theory, the percentages of abstainers, abusers and nonproblematic users tend to stabilize in the 10-20 year follow-up

De Vereniging ondersteunt de herstelprogramma’s van drug- en alcoholverslaafden. De Vereniging zoekt nieuwe leden en begunstigers

figures (Schippers, 2006). These studies were on ex-clients of drug treatment programs. In contrast with the maturing out theory, the percentages of abstainers, abusers and non-problematic users tend to stabilize in the 10-20 year follow-up figures (Cramer and Schippers, 1994).

Voor 30 euro bent U lid en ontvangt de Vriendenkrant twee maal per jaar U steunt de Vereniging enorm door lid te worden of door een schenking te doen

INSTELLING

DIAGNOSE

CIRCUIT

ZORGTYPE PATIENT ZORGVRAAG

In nevenstaande figuur wordt een logisch datamodel weergegeven waarop de DBC-registratiesystemen gebaseerd zijn. DBC: Diagnose Behandel Combinatie Diagnosis treatment combination is the model on which medical treatments can be paid in the Netherlands.

OVERIGE DIAGNOSE

DBC ZORGVRAAG

BEHANDELTYPE

ZORGTRAJECT REDEN SLUITEN

DBC MET PRIMAIRE DIAGNOSE (EVENTUEEL TREKKEN VAN)

BEHANDELAAR

TIJDSCHRIJVEN

BEROEP

VERBLIJFSDAG

DAGBESTEDING

ACTIVITEIT

KOSTPRIJS VERBLIJFSDAG

UURTARIEF

De Vriend, pagina 2

KOSTPRIJS DAGBESTEDING

De Vriend, winter 2009-2010

Afghanistan, Nederlands partner in landbouwproducten, 2010-2020? Een militaire missie alléén is nooit de oplossing van een conflict. Het zijn niet de boeren in Afghanistan, die zich met de papaverteelt bezig houden die we kunnen verwijten, maar meer onszelf. De landen in de ontwikkelde wereld zijn in hoge mate verantwoordelijk voor de steeds toenemende illegale vraag naar papaver = heroine. Vrijwilligers proberen hun idealen dichterbij te brengen. Alfred Lagerweij vroeg mij een artikel te schrijven, over mijn (vrijwillige) inzet voor Afghanistan, een land dat bij uitstek bekend staat vanwege de teelt van papaver. door Dick Scherjon

Het stimuleren van ondernemingen in voormalige oorlogsgebieden Op vrijwillige basis probeer ik iets te doen aan het bevorderen van meer economische activiteiten in Afghanistan. Gek genoeg zou daar ook de teelt aan papaver bij kunnen horen, omdat er nog steeds een grote behoefte is aan medicinale producten, waarvoor papaver de grondstof kan zijn. Mijn ervaring is dat het stimuleren van ondernemingen in (voormalige) oorlogsgebieden de bevolking een alternatief biedt voor wapengeweld, criminaliteit en ook voor het verbouwen en verhandelen van producten die elders in

scholing en ook economische ontwikkeling voor nodig. Met dat laatste heb ik veel ervaring in Nederland en waarom zou ik die ervaring niet in andere landen inzetten? Ik heb er voor gekozen om daarbij samen te werken met defensie, omdat we tijdens alle recente militaire missies gezien hebben dat een snelle economische ontwikkeling leidt tot meer stabiliteit en daarmee een vermindering van het accent dat op militaire- en geweldsmiddelen moet worden gelegd. Dat mag je ook stellen voor de provincie Uruzgan, in het zuiden van Afghanistan, waar Nederlandse militaire nu al enkele jaren actief zijn. Een stad als Uruzgan kende

Alternatieve teelt En dat geldt ook voor de boeren in die regio. Met het verbouwen van papaver is snel geld te verdienen. Overigens, niet gemakkelijk. Want alhoewel papaver een relatief eenvoudig te verbouwen product is, voelt elke boer wel aan dat hij in een

Veel liever zou men andere producten verbouwen, waarop voor de boeren overigens vergelijkbare marges te behalen zijn, maar men moet wel verzekerd zijn van afname en goede begeleiding. Aan dat aspect zouden we als Nederland veel meer moeten doen. We kennen een land-

Drugsgebruik in Afghanistan Een wijdverbreid probleem in Afghanistan is drugsgebruik. Volgens een onderzoek van de VN-organisatie UNODC gebruikten er in 2005 zo’n 920.000 Afghanen drugs als heroïne, hasj en opium. Anticiperend op een bijgesteld rapport dat nog in 2009 zal moeten verschijnen, wordt een significante toename in het aantal drugsgebruikers verwacht. Volgens het 2009 International Narcotics Control Strategy Report van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zouden er naar schatting twee miljoen drugsgebruikers in Afghanistan zijn. De hoofdstad Kaboel zou al 50.000-60.000 drugsverslaafden tellen [7].

criminele omgeving terecht komt. Investeringen die gedaan moeten worden, worden voorgeschoten en boeren raken snel verstrikt in een net van afhankelijkheden.

bouwuniversiteit, die goed is in het selecteren van pootgoed, we zouden met de landbouwdeskundigen van LNV meer aandacht moeten besteden aan landbouw-

voorlichting, we moeten onze ervaring met het coöperatief systeem (aan- en verkoop coöperaties, coöperatief bankieren, etc) inzetten om een duurzaam economisch systeem van de grond te tillen.

Kritiek op handelen Voor mij is de kritiek ‘dat Afghanistan een narcoticastaat is’ veel te eenvoudig. In de eerste plaats omdat wij in de Westerse wereld de grootste afnemer zijn en in de tweede plaats omdat we onze Nederlandse specifieke deskundigheid (Wageningen, coöperaties) veel te weinig ingezet hebben om boeren in Uruzgan een alternatief te bieden. Mijn wens zou ook zijn de missie in Afghanistan te verlengen, al was het alleen maar om eindelijk is aan te doen aan het overbrengen van ontwikkeling – met een structureel karakter – naar dit land. Een land dat ik vele malen heb mogen bezoeken, en waarvan de historie, cultuur en de mensen het verdienen een beter leven te krijgen.

Dick Scherjon (6-12-1955) drs. Dick P. Scherjon is werkzaam bij de Rabobank (Economisch Onderzoek directoraat MKB). Eerder was hij onder meer secretaris van het platform defensiebedrijfsleven van de werkgeversvereniging VNO-NCW Nederland. Hij studeerde Bedrijfskunde aan de Rijks Universiteit Groningen en is afgestudeerd in 1983. Hij is de auteur van het boek Strategisch management in het MKBMidden en Kleinbedrijf. ‘’Ondernemen is durven’’ was de titel rede waarmee hij het ambt als lector Ondernemerschap in het MKB aan Hogeschool INHolland te Haarlem aanvaardde, op 27 november 2008. de wereld verboden zijn. Die ervaring heb ik voor het eerst meegekregen tijdens de burgeroorlog in Noord-Ierland en nadien gebruikt in mijn rol als reserve officier bij Defensie.

Een militaire missie alléén is nooit de oplossing van een conflict We weten al lang dat een militaire missie alléén nooit de oplossing van een conflict zal brengen: daarvoor is uiteindelijk

een jaar geleden eigenlijk nauwelijks elektriciteit en nu is de stad ’s avonds verlicht. We zien weer talloze winkeltjes en bedrijven en mensen werken weer aan een betere toekomst. Ze werken aan iets wat van henzelf is, en met het geld dat verdiend wordt kunnen kinderen naar school en kan medische zorg gekocht worden. Overigens, stap-voor-stap gaat het beter. Maar het kent geen snelle oplossingen. Er zal nog jaren aandacht aan besteed moeten worden.

Eurad news 2009 Massive numbers of heroin addicts in Afghanistan Possibly 1,3 million heroin addicts inAfghanistan. www.usatoday.com/news/world/2009-09-17afghanheroin_N.htm Addiction medicine A new website on Addiction medicine from EMCDDA in Lisbon. Great resource. EMCDDA is the Drug prevention and treatment agency of the EU. However, the frequent focus on addiction medicine should be questioned since it tends to neglect psychosocial dimension of addiction and drug related problems and it logically tends to promote medicines rather than psychosocial interventions and therapies. http:/ /www.emcdda.europa.eu/responses/addiction-medicine Annual U.S. list of major illicit drug producers and transit countries (jaarlijkse door USA opgestelde lijst van illegale drugsprocucenten en doorvoerlanden) [Reuters] United States has charged Bolivia and Venezuela with failing

Oppervlakte Afghanistan: 652.090 km². Hoofdstad: Kaboel (2,9 miljoen inwoners - 2005) Zie onder andere Aanbeveling 37 van het Groenboek. ’Het Europees Parlement dringt erop aan een externe Europese strategie uit te werken en te steunen die een duurzame, tastbare en praktische uitwerking heeft op de situatie in de regio’s waar de grondstoffen voor drugs worden geproduceerd; ‘’. Het Groenboek besteedt aandacht aan de rol van het maatschappelijk middenveld. Met betrekking tot het drugsbeleid van de Europese Unie. Resolutie van het Europees Parlement, aangenomen 23 april 2008 (2007/2212(INI) ) - ABL

to do enough to fight the drug trade… In an annual report, the United States said Bolivia — the world’s third-largest cocaine producer — Venezuela and Myanmar had all “failed demonstrably” to meet their counter-narcotics obligations… Along with the three countries identified as the worst offenders, the U.S. list named 17 others as major production or transit centers for illegal drugs: Afghanistan, the Bahamas, Brazil, Colombia, the Dominican Republic, Ecuador, Guatemala, Haiti, India, Jamaica, Laos, Mexico, Nigeria, Pakistan, Panama, Paraguay, Peru. … But the statement noted that being on the list does not necessarily reflect a country’s counter-narcotics efforts or cooperation with the United States, saying in some cases a country may suffer from geographic, commercial, or economic factors that allow drugs to be produced or trafficked “despite its own best efforts http://www.reuters.com/article/vcCandidateFeed1/idUSN16300405 Oslo City Council proposes to close injection room (sluiting gebruikersruimten) The municipality of Oslo, Norways capitol, has decided to close its heroin injection room from January next year. The final decision will be taken by the city parliament. Oslo has parliamentary system and under normal circumstances proposals from the Council will be endorsed. However on drug policy, opinion cuts across the political

De Vriend, pagina 3

blocks. The last time the city council proposed to close it, the city parliament reversed it. The proposal from the Council is based on the second evaluation of the injection room that concludes that thought there are improvements in terms of user satisfaction and number of visits the overall cost effectiveness is far from satisfactory. Only a fraction of injections in Oslo takes place in the room, while the cost of the room is 12 mill NOK for 2009 (1,5 mill euro) while there is on average only 47 injections a day. A second dilemma was the increase in injections in groin and neck which are regarded as particularly high risk. Evaluation report (in Norwegian) is here: http://www.sirus.no/ files/pub/507/Spr%C3%B8yteromsevalueringnettraport040909.pdf Policy briefing on “drug driving” in Europe (beleid mbt rijden icm drugs in Eur.) Many of the accidents and deaths that occur on European roads are caused by drivers whose performance is impaired by a psychoactive substance. The need to gather evidence on drugs and driving, as a basis for effective responses in prevent ion and enforcement, is underlined in the latest edition of Drugs in focus, the EMCDDA’s policy briefing. http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index190EN.html (source Anders Ulstein, Secretary general of EURAD International– Europe against drugs

Verslag EFTC conferentie Eyes on the future….

2-5 juni 2009 Den Haag – Europese Federatie Therapeutische Gemeenschappen door Dirk Calle, beleidsmedewerker van “De Kiem” in België

Op het congres waren vertegenwoordigers van een dertigtal landen uit Europa, Noord en Zuid Amerika aanwezig. Ze werden bij de opening verwelkomd met een erehaag van vlaggen van alle deelnemende landen en een hartverwarmend ‘welcome’ voor en door alle aanwezigen. De eerste dag van het congres draaide rond twee thema’s: ‘De therapeutische gemeenschap en evidence based onderzoek’ en ‘De rol van spiritualiteit en filosofie’. De tweede dag kregen de deelnemers de kans om verschillende programma’s in Nederland of België te bezoeken, waaronder ook onze therapeutische gemeenschap (De Kiem, Belgie). De derde dag stond de samenwerking met Justitie centraal en de laatste dag draaide rond T.G.’s voor bijzondere doelgroepen en het thema ‘organisatie en innovatie’. De deelnemers kregen doorheen het congres ook de kans enkele videofilms te zien. Het is natuurlijk onmogelijk hier verslag uit te brengen van 17 plenaire sprekers en van 92 sprekers in 29 workshops. We vertrekken daarom van de ‘closing re marks’ van Anne Goossensens die doorheen het congres verslag optekende.

laties, met het vermogen om trauma’s en hechtingsproblemen door te werken, en daardoor levens en identiteiten te veranderen en keerpunten mogelijk te maken in een (familie)historiek van verslaving. Spiritualiteit kan helpen om de kracht van deze relaties binnen de T.G. te opti-

gelinkt zijn. Hij stelt dat we onvoldoende een voet tussen de deur hebben bij belangrijke internationale instanties en dat het een kritische succesfactor is naar de toekomst dat de T.G. zowel europees, nationaal als regionaal investeert in voldoende linken met andere actoren in het werkveld. Dat de T.G. zich steeds meer inbedt in regionale netwerken en zorgcircuits is hierbij een sterk punt. Een duidelijke omschrijving van het doelpubliek zal moeten zorgen voor een goede matching tussen de cliënt en de behandelmogelijkheden. Tot slot blijkt dat de T.G.beweging en andere actoren vaak een verschillende taal spreken en zullen er hier bruggen moeten gebouwd worden. Betreffende het thema werd vooreerst de vraag gesteld wat hiermee bedoeld wordt. Gaat het dan over de 12-stappenmethode en de rol van een ‘hogere macht’

maliseren, bvb door het toepassen van mindfulness. Op therapeutisch vlak kwamen in de workshops heel wat methodieken aan bod: encountergroepen, loop-therapie, multidimensionele familietherapie, zelfhelp, bonding therapie, nazorg en reh abilitatie, bewegingstherapie, outward bound, reflecting art therapie, motivatiemethodes en schematherapie. Steeds meer zullen we een ‘digital community’ moeten vormen om via internet al deze ideeën en ontwikkelingen te kunnen volgen en uit te wisselen.

Wat de effectiviteit en het bestaansrecht van de Therapeutische Gemeenschap betreft werd duidelijk dat het onderzoek van de Cohrane Collaboration weinig effectiviteit aantoont. De Leon presenteerde echter heel wat bewijsvoering vanuit andere types van onderzoek. Voor heel wat psycho-sociale elementen in de T.G. (zoals reïnforcement, peer monitoring en role modeling) is er immers voldoende bewijs voorhanden. Een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep (R.C.T.) is nu eenmaal niet de passende methode om de effectiviteit van een T.G. te onderzoeken en het niet kunnen onderzoeken van iets betekent nog niet dat het niet effectief zou zijn. Het is duidelijk dat het paradigma van het evidence based medicine - onderzoek niet aansluit op wat er zich in de therapeutische gemeenschap afspeelt. Andere evaluatieonderzoeken zijn evenwel mogelijk en zouden meer moeten uitgevoerd worden: met name evaluatie van de methode (WAT men doet en HOE men het doet) met daarbij de relatie (hulpverlener – cliënt) als kritische succesfactor. Dit alles zal moeten gevat worden in een duidelijk evaluatiekader. Wat strategische beleidsvoering betreft stelde Turner de vraag of we als T.G.-beweging wel voldoende gekend en

te expliciteren. Elk programma wordt er nu jaarlijks geaudit. Poulopoulos uit Griekenland gaf een boeiende uiteenzetting over de contrasterende cultuur binnen de gevangenis enerzijds en de T.G. anderzijds. Er zijn volgens Mullen van de Amity Foundation heel wat redenen om

of gaat het om het belang van betekenis geven aan wat er binnen de TG gebeurt of over het interioriseren van levensgebeurtenissen en het experimenteren met een nieuwe levensstijl. Broekaert gaf in zijn uiteenzetting een historisch overzicht van de historiek en de rol van spi-

Wat de samenwerking met justitie betreft concludeerde Wexler dat het verminderen van druggebruik en het aanpakken van andere noden van misdadigers binnen de Verenigde Staten een belangrijks strategie is geworden om een succesvolle re-integratie te promoten en de gevangenispopulatie onder controle te krijgen. Het staat vast dat een T.G.-behandeling binnen de gevangenis, in het bijzonder wanneer gevolgd door een behandeling in de samenleving tijdens de voorwaardelijke invrijheidstelling, het recidivisme vermindert, vergeleken met geen of minimale behandeling. Barbara

Hand made kado aan Emiliehoeve van Monar-Zbicko

ritualiteit in therapeutische gemeenschappen. Spiritualiteit slaat wat hem betreft op ‘unieke relaties die ecologisch en systemisch onderling verbonden zijn’. Goossensens stelt dat de TG een unieke setting is: met diepgaande en helende re-

Rawlings bracht verslag uit van de situatie in de engelse gevangenissen. De gevangenis-T.G.’s legden er een moeilijke parcours af vanwege het strenge accrediteringssysteem waarbij ze verplicht werden hun werking in ‘manuals’

De Vriend, pagina 4

een TG in de gevangenis op te starten (of waarom niet, een ganse gevangenis als TG): het verminderd recidivisme, er komt meer respect voor de penitentiair beambten, het zorgt voor meer publieke veiligheid (minder overlast), het verhoogt de tewerkstellingskansen ( van latere belastingsbetalers), het werkt preventief want de intergenerationele vicieuse cirkel wordt doorbroken en gedetineerden kunnen er ook niet zomaar weg.

innovatie. Hoe kan de T.G. innoveren en groeien? Een aantal sprekers beklemtoonden hierbij het belang om trouw te blijven aan de basisidee van ‘community as a method’ . Allerlei standards, manuals en audits (intern of door externe collega’s) kunnen hierbij helpen om de therapeutische integriteit te bewaren. Goossensens stelt hierbij de vraag of we aldus niet te zeer focussen op WAT we doen; de rationele kant (het logisch beredeneerde, de handboeken, protocollen en modellen) en of we daarbij niet de emotionele kant uit het oog verliezen (de gevoelens, de creativiteit, intuïtie, het in relatie staan, de warmte…). Innovatie zou beide kanten moeten betreffen en we moeten vermijden om enkel te focussen op de mentale/logische kant. Doorheen het congres waren ook de Belgen goed vertegenwoordigd. Naast de plenaire bijdragen van Eric Broekaert (UGent), Geert Dom (Broeders Alexianen), An Stofs (De Sleutel) en Virginie Debaere (UGent), lichtte Georges van der Straten (Trempoline) op de laatste dag het E.C.E.T.T. toe, een internationaal netwerk voor training en opleiding. Dirk Vandevelde (De Kiem) modereerde de plenaire sessie over organisatie en innovatie, zat een workshop voor en gaf bij het bezoek naar België toelichting bij het Oost-Vlaamse zorg-

Betreffende de T.G.’s voor bijzondere doelgroepen sprak Geert Dom over de behandeling van dubbel diagnose. Verschillende behandelingsmodellen werGeorges de Leon den in het verleden vooruitgeschoven en de geïntegreerde behandeling ontving circuitmodel. Rudy Bracke en Dirk Calle hierbij het meeste steun. Nochtans zijn (De Kiem) gaven een workshop rond er nog maar weinig outcome-studies en encountergroepen, met enkele videoblijven er vele vragen onbeantwoord over fragmenten om de vernieuwende accenwelke interventies het meest effectief ten te illustreren. Anja Schillebeeks (De zijn. Steeds meer beseft men dat ook Spiegel) sprak over de aanpak van eetminder ernstige stoornissen, Patrick Vanassche (De Sleustoornissen als tel) over bondingtherapie en Stijn depressie en Vandevelde (hogent) over therapeutische angststoornissen gemeenschappen in de gevangenis. de behandelresultaten beïn- Het congres werd afgesloten met de aanvloeden. Stofs en kondiging van de komende congressen. Debaere betoog- Van 14 tot 19 september 2009 organiden dat het T.G.- seert de Australische associatie van themodel geenszins rapeutische gemeenschappen (ATCA) verouderd is, een conferentie in Canberra, met als maar een heden- thema “T.C.s - Getting better all the time: daags antwoord Partnerships, Practice and Collabobiedt op de pa- ration”. Van 19 tot 21 oktober 2009 is er thologieën van het E.W.O.D.O.R.-symposium te deze tijd. Ook Stirling (UK) met als thema “Recovery hier vormt het een Careers: the quality of care and life.” en uitdaging om de van 21 tot 24 september 2011 gaat de kennis betref- dertiende E.F.T.C.-conferentie door in fende subgroepen het Keble College te Oxford met als zoals dubbeldiagnose, ADHD of jonge- thema ‘Kinship in the community’. ren te integreren binnen het bestaande Tot slot werden ondermeer Martien TG-model en bij te blijven met nieuwe Kooyman en Mark De Haan in de bloemetjes gezet voor het vele werk dat zij ontwikkelingen op dit vlak. leverden bij de organisatie van dit conEen laatste thema op de conferentie was gres.

De Vriend, winter 2009-2010

Terugblik op Conferentie ”Eyes on the Future” Van 2-5 juni 2009 werd in het Haags congrescentrum de 12de conferentie van de Europese Federatie van Therapeutische Gemeenschappen gehouden. Gastheren waren Brijder Verslavingszorg, onderdeel van de Parnassia-Bavo Groep en de Stichting Verslavingszorg Noord Nederland. De conferentie begon met een receptie aangeboden door de gemeente Den Haag in een van de gebouwen van het Gemeente Museum. Vlaggenparade De opening, de volgende dag, waarbij bewoners van VNN en de drugvrije programma’s de vlaggen van de deelnemers uit 35 landen binnendroegen was een uitstekend begin van de conferentie. De Groningers waren zelf de vorige dag in estafetteverband naar Den Haag komen hardlopen!

Evidence based onderzoek bij therapeutische gemeenschappen Naar aanleiding van inleidingen van Gerard Schipppers, hoogleraar verslavingsgedrag en zorgevaluatie aan de Universiteit van Amsterdam en George De Leon, icoon in evaluatie onderzoek bij verslavingsbehandeling in USA, gediscussiëerd over de mogelijkheden en onmogelijkheden van evidence based onderzoek bij therapeutische gemeenschappen. De discussie leidde tot de volgende conclusies: Een ad random (willekeurige) verdeling van de cliënten over een TG en een controle groep is nagenoeg onmogelijk bij een dergelijke langdurige behandeling. Veel onderdelen van de in de therapeutische gemeenschap gebruikte therapeuti-

sche middelen blijken impliciet evidence based te zijn. Het is beter te spreken van een practice based evidence dan een evidence based practice. Toch bleek uit de voordracht van de onderzoeker Harry Wexler, dat er wel degelijk evidence based onderzoek is gedaan in TG’s in amerikaanse gevangenissen. Vergeleken met een controle groep, die wel voor een TG had gekozen, maar geen behandeling kreeg, was er een duidelijk verschil in arrestaties na ontslag. Bij een follow- up na 5 jaar bleek de groep, die in de gevangenis in eeen TG was behandeld en na ontslag uit de gevangenis tenminste drie maanden opgenomen was geweest in een TG buiten de gevangenis, een reductie van 50% in het aantal opnieuw gearresteerden op te leveren vergeleken bij de controle groep.

Rol van spiritualiteit Veel onderwerpen waren nieuw voor de meeste deelnemers: zoals de rol van spiritualiteit in de therapie en dat het goed mogelijk is om tijdens de TG periode methadon te verstrekken, zoals bleek uit ervaringen in Spanje. Nieuwe behandelmethoden kregen aandacht in de workshops zoals het werken in therapeuti-

Boekbesprekingen De keuze is: doorgaan met pappen en nat houden of eindelijk stoppen met gedogen

Niemand regeert - De privatisering van de Nederlandse politiek, door Marc Chavannes, politiek journalist NRC en blogger. Illustraties door Ruben L.Oppenheimer. Uitgeverij NRC boeken, 2009 261 pagina’s, 7 hoofdstukken, 54 artikelen. Columns die eerder verschenen in NRC. Dit boek geeft beschrijving van hoe Nederland er voor staat na Paars. Kort gezegd ‘rampzalig’. Vele rijkstaken zijn uitbesteed, aan de markt. De op afstand geplaatste organen hebben in veel gevallen hun eigen interpretaties gemaakt en hun eigen zakken flink gevuld (race naar de kassa en omzet als macho-doel),

controle en toezicht ontbreken en clienten worden niet beter bediend. Regeren is een mengsel van grootspraak geworden, niets doen en uitstel als oplossing. Los van demonisering van de PVV (leiding en kiezers), is het de afgelopen jaren in oppositie-land muisstil geweest. Zorgelijk is ook de wijze waarop de veelal onzichtbare lobby invloed heeft. Voorbeeld: pg.61: de alcoholindustrie vond Stichting Alcohol Preventie te kritisch en daarom mocht STAP niet deelnemen in het Directeuren Overleg Alcohol(DOA), bij VWS. In gezondheidszorg, in het onderwijs, bij de banken, in het verkeer: overal gaat het mis. pg.194: Ministerie Financien int nu 3 miljard euro meer aan het wegverkeer dan aan de wegen wordt uitgegeven. [Ook in het wetsvoorstel km-heffing van november 2009 staat dat per jaar zal worden bezien of wordt afgeweken van besteding aan louter de weg, uit de inkomsten]. Dit boeiende boek beschrijft de methoden en werkwijzen. Actieve burgers zijn het kapitaal van een dynamisch en democratisch land. Velen van hen zijn verbaasd over het dagelijkse werk van ons openbaar bestuur. Het geloof in wat partijen voor hun korte verkiezingscampagnes beloven, is volledig verbleekt. Democratie is er om knopen door te hakken, gedragen door zoveel mogelijk mensen. Conclusie is dat er heel snel nieuwe criteria nodig zijn voor een goede overheid.

sche gemeenschappen met mindfullness, art-therapie, schema-therapie, running therapie, bewegingsgroepen met muziek en Multidimensional Family Therapie. Er waren voodrachten over nieuwe ontwikkelingen, zoals hoe om te gaan met clienten met een dubbele diagnose, met ADHD of eetstoornissen en over staftraining door stages in TGs in andere landen in het door Georges van der Staten ontwikkelde programma “Training through Traveling”.

Kracht van Therapeutische Gemeenschappen Terwijl in veel landen de TGs in aantal toenemen (zo zijn er in Spanje meer dan 100 TGs en in Polen meer dan 60 ), blijken TGs in verschillende Noord Europese landen een moeilijke tijd door te maken. Programma’s worden ingekort en het self-help model wordt soms niet meer op waarde geschat. Een merkwaardige zaak in deze tijden van bezuinigingen als uit onderzoek blijkt, dat de baten van een TG behandeling veel groter zijn dan de kosten, waaar in de voordrachten van Gerasimos Papastasatos uit Griekenland en James Pitts uit Australië op werd gewezen.

Niemands land, Marcel van Dam. oud politicus, Minister, Vara-man. De Bezige Bij, augustus 2009. Vier delen, tien hoofdstukken, noten, 368 pagina’s, waarin een groot aantal diagrammen, met europese vergelijkingen.

Negen jaar na het verschijnen van Theodore Dalrymple’s Life at the bottom: The Worldview that Makes the Underclass* [2001] komt Marcel van Dam met de term ‘de onrendabelen’.Circa 20 jaar geleden stokte de humanisering in de politiek en startte het neo-liberale uitgangspunt: ieder voor zich. Wie daar niet aan kon voldoen: pech gehad. Resultaat nu is dat ondanks grote investeringen de armoede 3x groter werd dan 20 jaar geleden.Van Dam was 35 jaar betrokken bij de sociale volkshuisvesting (p.207): goed wonen was speerpunt. Ideaal was geen ghetto’s te creeeren, [geen

De Vriend, pagina 5

Door de politiek gesteunde op weinig onderzoek gebaseerde harm reductie programma’s krijgen vaak in Noord en West Europa prioriteit in het beleid. Als tegenhanger van deze beweging zien we sinds enige tijd door ex-verslaafden opgerichte residentiële programma’s ontstaan, zoals door Rowdy Yates in Engeland werd gemeld. In Nederland zien we een voorbeeld in het drugvrije centrum “In de vrijheid” in Wemeldinge, dat ook op de conferentie vertegenwoordigd was.

betere aansluiting van de aanzet tot behandeling van drugverslaafden in de gevangenis met een vervolgbehandeling in behandelinstellingen zoals therapeutische gemeenschappen. Wexler hield op 10 juni ook nog een voordracht op het jaarlijkse congres van de Raad voor Strafrechtspleging en Jeugdbescherming. In België en Bulgarije waren de presentaties over de behandeling van drugver-

Score OK voor EFTC conferentie De resultaten van het evaluatieonderzoek waren voor een conferentie uitzonderlijk goed. Het gemiddelde cijfer was: 7.92 ! Er was grote waardering voor de kwaliteit van het aangeboden programma. De workshops werden hoog gewaardeerd, de tijd was soms te kort en de keus te groot. De organisatie werd zeer goed gevonden met bijzondere waardering voor Mark de Haan. De excursies werden uitstekend gevonden, hoewel sommigen met afgrijzen hadden rondgekeken bij het bezoek aan de gebruikersruimten.

Justitie en verslavingsbehandeling Na de conferentie werd Harry Wexler nog uitgenodigd voor een voordacht op de Dienst Justititiële Inrichtingen van het Ministerie van Justitie, wat leidde tot en gevolggesprek op het Ministerie over een

of lage opleiding, werkeloosheid, echtscheiding, eenouder gezinnen, etnische immigranten, drugsverslaving, criminaliteit, verloedering van de woonomgeving] maar geen ideaal is bestand tegen de vrije markt. Van Dam wijdt eea voorts aan de internationaal toenemend drugsgebruik en de kleine criminaliteit en het falende politie en justitieapparaat, toenemende ontheemding door toenemend e immigratie en zwaardere straffen, waardoor het aantal gedetineerden 1993-2005 verdubbelde. Van Dam hanteert meer diagrammen en internationale context. Chavannes, meer compacte focus. De voorbeelden zijn hetzelfde en schrijnend. Aantal arme kinderen NL 12%; Noorwegen 4%, 2005-Bron: OESO. Ook onderwijs komt ter sprake; taalachterstand, risicogezinnen(15% van de kinderen), start met achterstand die niet meer in te halen is. SUGGESTIES: door waarden en normen en moraliteit waarop jezelf bejegend zou willen worden tot leidend principe van beleid te maken. Een eigen inkomen uit arbeid is het belangrijkste voor mensen. Van Dam staat ook uitgebreid stil bij gedetineerde onrendabelen, de verslaafden, de psychisch gestoorden [15% van de PI capaciteit], de illegale vreemdelingen, het gevangeniswezen, ISD (95% heeft of had een drugsprobleem). Van Dam pleit voor humanisering van het strafrecht en behandeling buiten de gevangenis. Bij het pleidooi voor verandering, valt het vele onderzoek op, waarvan de overheid vervolgens tot woede van de onderzoekers geen of slecht gebruik maakt (+geldverspilling).

Congresorganisator drs. Mark de Haan ontving het vriendenbeeld

slaafde gedetineerden aanleiding tot gesprekken over het starten van de behandeling in de vorm van therapeutische gemeenschappen in de gevangenis, zoals die behalve in Amerika al plaats vindt in Engeland, Spanje, Italië en Griekenland. Wellicht komt het in Nederland ook nog eens zover. Martien Kooyman

Life at the bottom: The Worldview that Makes the Underclass, door Theodore Dalrymple’s [2001][vertaald

Leven aan de onderkant-het systeem dat de onderklasse in stand houdt. [Dalrymple is een engelse psychiater en gevangenisdirecteur]. Wereld waarin relaties vluchtig zijn, vaders afwezig, zelfbeheersing en verantwoordelijkheid nagenoeg geen rol spelen. Voorts een beleid van passiviteit, medeplichtigheid aan situaties, rechters te progressief, waardoor straffen veruit te laag, onbetrouwbare politiemacht(in UK), een algehele onverschilligheid over het onderwerp]. Met dank aan Tom van Doormaal, oudcollega bij VROM, die mij op het boek van Marcel van Dam wees. Alfred Lagerweij

[Kabinetten: Den Uyl (1973-77), Van Agt1 (1977-81); Van Agt2 (1981-82), Van Agt3 (1982), Lubbers1 (1982-86), Lubbers2 (1986-89), Lubbers3 (1989-94), Kok1 (1994-98), Kok2 (1998-02), Balkenende-Paars (2002-03), Balkenende2 (2003-06), Balkenende3 (2006-07), Balkenende4 (2007-11)]

Feiten & achtergronden, met betrekking tot zaken van volksgezondheid, justitie, werkgelegenheid, verslavingszorg en cultuur ANBI Algemeen Nut Beogende Instellingen 2010 De Vereniging van Vrienden van Drugvrije Programma’s voldoet in 2010 aan de voorwaarden die de belastingdienst stelt. –Minstens 90% inzetten voor algemeen nut; -Instellingen, bestuurders, management en gezichtsbepalende personen mogen de afgelopene 4 jaar niet zijn veroordeeld tot het aanzetten tot haat, het aanzetten tot geweld of het gebruik van geweld. Zie lijst ANBI www.belastingdienst.nl.

gramma Triple-Ex drie computers. Deze werden 3.12.09 op Ockenrode geleverd, op verzoek van voormalig VVDP-bestuurslid, Palier, TX manager Ab Westendorp aan Alfred Lagerweij. HNS voert al tien jaar humanitaire projecten uit Oekraine en Polen, in de psychiatrie, de gehandicaptenzorg, de verslavingszorg, Giften welkom op ABN-Amro: rekening nummer 435367544.

Vraag naar 350 geplastificeerde matrassen Tot heden tevergeefs is de Henri Nouwen stichting op zoek naar 350 geplas-

Urk laks (2) Is er een relatie tussen het doodknuppelen van een jongetje van 14 jaar door 3 vriendjes van 12,13,15 jaar en alcoholgebruik en misschien cannabis? (22 november 2009)

methadonverstrekking onderzoeksresultaten: 1) Quality of Life over methadone gebruik, door Eric Broeckaert, Universiteit van Gent(B). Conclusies: methadon gebruikers leven een uitzichtloos leven. Het zijn chronische patienten (geen werk, geen relatie).

Verslaafde mensen aan drugs en alcohol besteden vaak een kostbaar

deel van hun leven met de interne strijd voordat ze hulp zoeken

Haagse Kessler Stichting In 2011 wordt de Parnassia Bavo groep verder uitgebreid met de Haagse Kessler Stichting-daklozenopvang, die dan toevallig net, een vrij kostbare, door de gemeente den haag gefinancierde, nieuwbouw heeft gerealiseerd. Bron: uit het daklozencircuit

Staan voor de kwaliteit van het leven In tegenstelling tot de standpunten van VVD, PvdA, D’66 tav soft drugs, gedogen, coffeeshops stelt Belgie klip en klaar: ‘’we staan voor de kwaliteit van het leven’’ –niks geen gedogen drugs en coffeeshops.

Naar duurzaam met de Minister Wonen, Wijken, Integratie + Justitie -50 wijken in Nederland staan vol hennepplantages. Deze wijken dreigen af te glijden tot onbeheersbaar. Vandaar

dat de Minister van Justitie in het voorjaar 2010 komt met een wetsvoorstel aangaande aanpak van hennep-gerelateerde problematiek (NOS-nieuws 17.11.09).

Task force aanpak georganiseerde criminaliteit wiet TF aanpak georganiseerde criminaliteit wiet, met doel allen die betrokken zijn, van laag tot hoog aan de pakken. Tot heden bleven de Godfathers buiten beeld. Dat moet veranderen. De Telegraaf 6.12.09

je machteloos en raak je overgeleverd aan allerlei charlatans. (NRC 26+27 september 09)

Lotgenotentraining Stichting Coke voor jouParnassia Bavo Groep Mantelzorgers bijeen brengen om hen te steunen en te trainen. Angst mee te gaan in de verslaving, in de hoop dat het goed komt met de verslaafde (AD 5.10.09)

Green paper on the role of Civil Society in Drugs Policy / Groenboek over de rol van het maatschappelijk middenveld in drugsbeleid Europese Unie

Nederland mist ruggegraat, moed, lef, beleid, trouw... Moedige bestuurders tegenover ontwijkend gedrag, slappe knieen Stelling: een gecorrumpeerde elite is gevaarlijker dan de politieke islam. Zonder verbeelding, kennis, kunst, cultuur ben

Nederland telt 40.000 dak- en thuislozen, 65.000 drugs- en alcoholverslaafden, 6000 zwerfjongeren, 100.000 mensen met nauwelijks contact in de buitenwereld, 150.000 mensen met ernstige en langdurige psychische en lichamelijke gebreken [totaal: 361.000 mensen].

Gift drie computers Triple Ex De Henri Nouwen stichting, www.nouwen.org schonk het pro-

Relatiedag Parnassia Bavo Groep Relaties en staf waren massaal op 27 mei 2009 naar het Museum Corpus, in Oegstgeest getrokken, waarna ze door de voorzitter van de Raad van Bestuur van de Parnassia Bavo-groep, drs. Frits Verschoor, werden vergast op positieve verhalen over de organisatie en de data van het bedrijf. Daarna veilde Amsterdam Auctioneers Glerum gratis voor de Stichting Vrienden van de Parnassia Bavo groep, de gratis ter beschikking gestelde litho’s en andere producten. In korte tijd werd 48.550 euro opgehaald, en-

Age-viewer Computer in slijterij die controleert op leeftijd van de koper. Waterdicht systeem dat bovendien voorkomt dat kassieres worden beboet (en zelfs ontslagen) vanwege verkoop van alcohol onder de wettelijke leeftijd (AD 7.10.09)

Afghanistaanse drugs zijn vele malen gevaarlijker dan Taliban en Al-Quada Jaarlijkse export van 900 ton opium en 375 ton heroine 65mljard dollar-15 mln

Resolutie van het Europees Parlement van 3 april 2008 over het groenboek over de rol van het maatschappelijk middenveld in het drugsbeleid van de Europese Unie (2007/2212(INI) ) [Interessant wat het EP beslist en oplegt aan alle landen van de EU – dit heb ik nog nooit zo gedetailleerd gelezen in de krant (ABL)het was een bijlage in een netwerkronde in Eurad Nederland]

Onrendabelen in Nederland -zie ook boekbespreking, Marcel Van Dam

foto-onderschrift-dakloos, gemarginaliseerd: Autofriedhof Kaufdorf, Zwitserland, juli/september 2009. In september 2009 werden hier 795 sloopauto’s van 1920-1960 geveild. Het autokerkhof moest wijken in het kader van het milieu. (foto’s A. Polak,)

tificeerde matrassen (maat c.200x90) voor het daklozencentrum van MONARMarkot, in Warschau, Oost-Station. Het transport erheen is gefinancierd. Tips gaarne naar [email protected]

kele dagen later vermeerderd tot euro 53.400. De relaties stonden in de rij om bieden. De resulaten zouden op de website worden vermeld. Een deel van het Bestuur van deze Vriendenstichting is lid van de RvB van de Pbgroep. Vragenderwijs: is er een relatie tussen ons niet-bieden en het niet ontvangen van de nieuwjaarskaart van deze organisatie dit jaar? door Alfred Lagerweij

De Vriend, pagina 6

2) langlopend onderzoek onder 2300 methadon gebruikers in Liverpool (UK). Met hen worden per jaar 4 gesprekken gevoerd. Conclusie is dat methadon-verstrekking chronische en verwaarloosde mensen oplevert, die op geen enkele wijze een positief uitzicht hebben. (Bron: Conference European Working Group on Drug Policy Oriented Research (Ewodor], in Schotland, November 2009)

Therapeutische gemeenschappen voor verslaafden In Zuid en Oost-Europa floreren de therapeutische gemeenschappen voor verslaafden. In Noord-Europa verdwijnen de TG’s – worden vervangen door het medische model-hospitalisering. Het blijkt mede te liggen in de ambitie van de artsen, en om vooral geen ex-verslaafden in de behandeling toe te laten. (MK)

Politiek: goede mensen vinden, een helse klus

verslaafden. Van hen sterven jaarlijks 100.000 aan hun verslaving. (bureau United Nations, UNODC – AD 22.10.09)

Urk te laks met aanpak Zuipketen Lea Bouwmeester (2e Kamer PvdA) is verbaast dat burgemeester Kroon van Urk boetes oplegt ipv zuipketen sluit. De burgemeester wil eerst het project ‘’Boete of Kanskaart’’ testen. Hierbij krijgen jongeren een kans hun drankmisbruik te beteugelen en hun gedrag te verbeteren. (AD 22.10.09)

Goede mensen vinden zonder dat ze alleen uit zijn op een leuk baantje, dat is een helse klus. Er is bijna niemand meer in Den Haag(2eKamer) die het landsbelang stelt boven het partijbelang. Daarom gelooft het volk niet meer in de politiek. (uit Willem van Kooten veegt vloer aan met vijanden: de politiek. De Telegraaf 24.10.09)

Doroga Lviv-Oekraine, lid EFTC In November 2009, “Doroga” Centre, in Lviv, Ukraine was accepted as the member of European FTC

De Vriend, winter 2009-2010

Afscheid Johan Koeman, directeur Goodwillwerk Leger des Heils (GLD) regio Den Haag Op 26 oktober 2009 nam Johan Koeman afscheid van Den Haag, na 7 jaar, voor een vervolgbaan bij het Leger des Heils in Rotterdam. Majoor Germen Stoffers volgt hem op. Het was druk in het Caballerogebouw in de Binckhorst, Den Haag, op 26 oktober. “Liever hadden we Johan voor ons in Den Haag gehouden”, zei luitenant kolonel Ine Voorham van het Leger des Heils, hoofdkantoor in Almere, in haar speech. Zij noemde Johan Koeman een mensenman, gedreven, betrokken, innovatief; maar ook de vrije vogel, eigenwijs, intuitief handelend. Johan smeedde in de zeven Haagse jaren de organisaties aan elkaar, rond daklozenopvang en aanverwante problematiek en realiseerde een groot aantal projecten. Helaas is de nieuwe huisvesting voor de Vrouwenopvang in de Wagenstaat (nog) niet gerealiseerd. Minder bekend is dat Johan Koeman en GLD direct ja zeiden op het idee van de gemeente Den Haag om te ondersteunen in Midden- en Oost-

europese kennisuitwisseling op het gebied van verslavingszorg en opvang van dak- en thuislozen, met de Poolse NGO MONAR in 2001-2002. Mede door de goede kontakten in Warschau-Polen ontstond vanaf 2007 het door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) geïnitieerde LOGOEast Trinning project met de West-Oekraiense stad Lviv. Doel was het stedelijk management en de serviceverlening gericht op de doelgroep daklozen en andere sociaal kwetsbaren te verbeteren. Het werd een hechte club mensen die samenwerkten en een goed resultaat boekten. Bedankt Johan!!

Alfred Lagerweij

Deelnemers aan het Logo East trinning project in 2007 voor het gebouw van de Opera in de stad Lviv, Oekraine. Vlnr Masha Charmast (Monar-Polen), Teresa Sierawska.en Anna Jankowska-Bichta (Gemeente Warschau PL), Alfred Lagerweij (Stedenband Den HaagWarschau), Sonja Appelman (De Tussenvoorziening, Utrecht), Jos van der Meer, (Emmaus Haarzuilens), Johan Koeman, (Goodwillwerk Leger des Heils Den Haag), Rob van Kleef (gemeente Den Haag, Dienst OCW), Iryena Batareva (consultant/coördinator/tolk, Utrecht)

over alcohol STAP is een onafhankelijk kennisinstituut dat zich inzet voor effectief alcoholbeleid en voor publieke

Cannabis, a cause for concern

bewustwording van de gezondheidsrisico’s van alcohol

available on www.eurad.net, by specialist [email protected] (in english).

Delen uit de brief aan de leden van de Tweede Kamer, Commissies VWS, BZK, OCW en Jeugd en Gezin, van STAP, 17 november 2009 inzake aanbevelingen leeftijd alcohol 18 jaar Betreft: landelijke leeftijdsgrensverhoging voorverkoop alcoholhoudende drank naar 18 jaar Voorstel tot wijziging van de Drank-en Horecawet(DHW) toegezonden [Kamerstuk, 32022nr.2]. In dit voorstel zijn de meeste voornemens uit de Hoofdlijnenbrief Alcoholbeleid [Kamerstuk 27565, nr.35] van 20 november 2007 en de daarop volgende aangenomen moties geïmplementeerd. Het doel van de vernieuwde DHW is het terugdringen van alcohol problematiek onder jongeren, het voorkomen van alcoholgerelateerde verstoring van de openbare orde en een administratieve lastenreductie. Aanbevelingen 1. “Op basis van de wetenschappelijke literatuur komen wij dan ook tot de aanbeveling dat zolang hersenen zich ontwikkelen jonge mensen voorzichtig moeten zijn met alcohol en niet of zo weinig mogelijk moeten drinken. Hoewel er aanwijzingen zijn dat alcoholgebruik tijdens de vroeg en midden adolescentie schadelijker is dan tijdens de late adolescentie, geldt deze aanbeveling niet alleen voor jongeren onder de zestien jaar, maar ook voor de leeftijdscategorie van zestien tot achttien jaar, een groep waarvan

over cannabis

de hersenen, de cognitieve vaardigheden en het gedragsrepertoire nog volop in ontwikkeling zijn. Ieder jaar uitstel van alcoholgebruik is winst in fysieke, cognitieve en gedragsmatige zin”. [Bron: Boelemaetal, 2009, p.1. 17 van 27 EU=lidstaten hanteren 18jaar of hoger. Binnende 27 lidstaten van de EuropeseUnie, hanteren 17 landen een leeftijdsgrens van 18 of hoger voor de verkoop van alcoholhoudende dranken. Slechts 5 landen hanteren een combinatie van 16 en 18 jaar [Anderson & Baumberg, 2006; EC, 2009; WHO, 2004]. Onlangs heeft Frankrijk een nieuwe wet aangenomen waarin de leeftijdsgrens voor alcohol gelijk is getrokken naar 18 jaar. 2. 18 jaar is in lijn met internationaal beleid. Een studie van de WHO (2004) wijst uit dat internationaal gezien (n=115 landen) ongeveer 60% van de landen een leeftijdsgrens voor bier hanteert van 17/18 jaar (dit percentage zal sinds 2004 nog verder zijn gestegen). Slechts 12% hanteerde in 2004 een grens van 15/16 jaar. Nederland behoort tot een minderheid van landen waar bier op jonge leeftijd mag worden verkregen. 3. Europese Commissie classificeert 18 jaar grens als ‘goodpractice’. In een

recente rapportage van de Europese Commissie getiteld “First Progress Report on the Implementation of the EU Alcohol Strategy” [September 2009], beschrijft de EC het optrekken van de leeftijdsgrens naar 18 jaar als een ‘goodpractice’ (p.4). 4. Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beveelt leeftijdsgrens van 18 jaar aan. Ook de overkoepelende Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization, WHO) raadt een grens van 18 jaar aan. Op 21 september 2009 lanceerde de WHO een nieuwe publicatie tijdens de Alcohol & Health Expert Meeting van de Swedish Presidency van de Europese Unie in Stockholm. Het rapport, getiteld Handbook for action to reduce alcohol-related harm, beschrijft tien gebieden waar actie kan worden ondernomen om gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Voorbeelden hiervan zijn: verhogen van de prijs, het beperken van de beschikbaarheid van alcohol en het beperken van de alcoholmarketing. Onder Beschikbaarheid wordt een duidelijke aanbeveling voor actie gedaan met betrekking tot de leeftijdsgrens voor de aankoop van alcohol houdende drank naar 18 jaar.

De Vriend, pagina 7

Mary Brett, who worked as a biologist, also wrote a fullyreferenced book on cannabis for The Social Justice Policy Group of the UK Conservative party. Also available on www.eurad.com Out of the report Cannabis, a cause for concern: Cannabis damage effects over 15,000 scientific papers on cannabis. It’s a depressant, so slows down the brain. Cannabis users can develop an overpowering craving for the drug. Psychological dependence. Anxiety, apathy and opting out have all resulted from cannabis use. The risk of clinical depression is doubled even in weekly users. But the link with other mental illnesses causes most concern. Increasing evidence shows that cannabis can cause psychosis. Schizophrenia is usually a chronic, often lifetime condition. Cannabis users increase their chances of developing this condition by two or three times. Less dramatic but harming more young people are the effects on personality. Children’s brains are undeveloped, they will not be fully mature till they are in the twenties. The younger a person starts using cannabis, the worse the damage. They are more likely to become addicted, suffer mental illness or move on to other drugs. There is also a question mark over permanent brain damage. School grades fall Cannabis is an intoxicant like alcohol so people shouldn’t drive. In women, a low level of anadamide in the uterus allows the egg to implant itself. A rush of THC would prevent this. Reports of miscarriages and ectopic pregnancies emerged in 2006. The birth weight of babies born to cannabis-using mothers is lower and they have problems with behaviour, brain function (particularly problem-solving, learning, memory and planning) as they grow up. Lead on to other drugs? Tobacco alcohol and cannabis can all lead to the taking of other drugs. If a person starts to smoke cigarettes then the technique of smoking is learned. In a MORI poll, it was found that 50% of smokers had tried an illegal drug but only 2% of non-smokers. Peer-group pressure, dealers offering other drugs, curiosity – they can all be factors

‘Van gedogen naar handhaven’ Reactie van Eurad Nederland op het rapport van de Adviescommissie Drugsbeleid ‘Geen deuren, maar daden 2009’ , voor de te wijzigen Drugswet. zie voor de volledige reactie: www.euradnederland.com Eurad Nederland is de Nederlandse afdeling van de Stichting Eurad waarbij meer dan 50 organisaties in Europa zijn aangesloten. Eurad Internationaal (www.eurad.net) is lid van het NGO Committee On Narcotic Drugs van het UN Office in Wenen en van het Civil Forum on Drugs in Europa at EC. Eurad heeft de deelnemende status in de Raad van Europa in Straatsburg. Reg. No Stichting Eurad 41155759 Kamer van Koophandel in Den Haag. In Nederland zijn de volgende organisaties aangesloten: De Stichting In de Vrijheid, de Vereniging Vrienden van Drugvrije Programma’s, de Stichting Voorkom, Moedige Moeders Volendam-Edam, Moedige Moeders in Den Haag, de Stichting Clear Light, Stichting Concerned Citizens, Stichting RCHF. Eurad stelt zich ten doel om politici, beleidsmakers en andere belangstellenden op de hoogte te brengen van alle aspecten van het illegaal gebruik van drugs en daaraan gelieerde problemen.’Harm reduction’ is geen preventie en evenmin behandeling. Behandeling is de beste harm reductie. Eurad steunt geen harm reductie-beleid zolang daarbij niet wordt gestreefd naar een drugvrij bestaan. Harm reductie heeft slechts plaats gedurende beperkte tijd en is geen behandeling van de verslaving. Eurad ondersteunt artikel 33 van United Nations Convent on the Right of the Child: ’we shall protect all Children from the use of and involvement with Narcotic Drugs’, UN Office on Drugs and Crime.’ Eurad is van mening dat gestreefd moet worden naar het afnemen van de vraag naar drugs en dat families die te lijden hebben van het drugsmisbruik, ondersteuning nodig hebben. Drugs zijn illegaal omdat ze gevaarlijk zijn; ze zijn niet gevaarlijk omdat ze illegaal zijn.

Eurads aanbevelingen 1. Ipv kaasschaaf bezuinigingsmethode, nu te bezien wat minder functioneert, om vervolgens daarin te snijden en beter, meer handhaafbaar beleid in te zetten. 2. Ipv inspanningsverplichtingen worden aan de verslavingszorg- en daklozenopvang-instellingen resultaatsverplichtingen opgelegd. Harm reduction –overlast vermindering moet gepaard gaan met toeleiding naar drugvrije programmatuur. 3. De zorgkantoren en de gemeentes dienen veel kritiser te kijken naar de declaraties, omdat de instellingen, vanuit strategische en financieel oogpunt, geneigd zijn hun clienten langer dan nodig vast te houden en hen zoveel mogelijk te hospitaliseren. Zie ook definitie verslaving, punt 23. 4. In basisonderwijs, groep 8 en voortgezet onderwijs dienen preventielessen vast onderdeel van het lesprogramma te vormen: kennis over de gevolgen van het gebruik van V-middelen; lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid, op korte en op lange termijn. Ouders van leerlingen worden hierbij expliciet betrokken.

5. Daarnaast worden andere maatschappelijke organisaties gestimuleerd een rol te spelen in een hoopvolle en gezonde toekomst te bieden voor de jeugd. 6. Het preventieprogramma van het noord Europese IJsland kan als illustratie worden gebruikt bij het opzetten van totaal aanbod van preventieactiviteiten voor alle jongeren, waarbij alle ouders, de politie, justitie en jeugdzorg worden betrokken. Belangrijk thema is het positieve aandacht geven zowel in de gezinnen als daarbuiten aan jeugdigen. Uit onderzoek van deze aanpak bleek de drugsproblematiek onder jongeren met de helft te zijn verminderd. 7. Privacy-aspecten in gevangenissen en verslavingsinstellingen mogen de behandeling niet frustreren. 8. Door het verplichten van afnemen van DNA van hen die een misdrijf begaan wordt het aantal opgeloste misdrijven vergroot en daarmee het rechtvaardigheid- en veiligheidsgevoel, bij een op termijn daling van kosten van politie & justitie. 9. Het opzetten van pilot-projecten experimentele behandeling van verslaafde gedetineerden, zoals bijvoorbeeld in USA, UK en Spanje, en Griekenland, in daar al langer bestaande drugvrije therapeutische gemeenschappen in gevangenissen. Bij de opzet kan gebruik gemaakt worden van de ervaring van de in Nederland bestaande drugvrije therapeutische gemeenschappen.[Ondanks de lobby en gesprekken met Justitie tijdens en na de EFTC-conferentie, juni 2009, den haag, blijft Justitie halsstarrig op dit punt]. 10. In penitentiaire instellingen dient op de afdelingen onderscheid te worden aangebracht tussen de verschillende groepen veelplegers, waarbij tijdens het verblijf structurele behandelingen dienen te worden aangeboden, door gekwalificeerd behandelpersoneel. De in ISD(veelplegers) aangevangen behandelingen moeten aansluiten op een vergelijkbare behandeling buiten de gevangenis, waarnaar de gedetineerde na zijn verblijf kan worden overgeplaatst. 11. Gekozen moet worden voor zero-tolerance en drugvrije behandeling en herstel. Het behandelen van verslaafden levert meer op dan het kost. Voorts moet gekozen worden voor betaald werk van clienten, in plaats van vrijblijvende dagbesteding en gebruikersruimten. 12. Zero-tolerance drugs-alcohol mbt verslavingsbehandeling is een essentieel anker ook om de problemen in probleemwijken te lijf te kunnen. 13. Nederland moet de strafmaat voor drugsbezit en drugshandel aanpassen aan omliggende en overige landen van de Europese Unie. 14. Versterking en verbreding van de strijd tegen de georganiseerde drugsmisdaad en aanpak drugsgerelateerde verwervingscriminaliteit zijn geen lokale aangelegenheden, maar dienen tenminste

Europees gerelateerd –Europol- plaats te vinden. 15.Opzetten van landelijke informatie lijn voor het aanmelden van drugs criminaliteit, deal adressen en drugskwekers. 16. Ouders met een verslaafd kind en mannen of vrouwen met een verslaafde partner moeten zo veel mogelijk leren over hun eigen rol als verslaafd aan de verslaafde. Ga bij een zelfhulpgroep. Zie: www.moedigemoeders.nl 17. Bij de verslavingsbehandeling moet familie, ouders en partners systematisch worden betrokken. Stichtingen als Moedige Moeders dienen daarom ondersteund te worden. 18. Met onmiddellijke ingang wordt gestopt met het misbruiken van gelden van ontwikkelings samenwerking, om het kostbare en heilloze Nederlandse drugsmodel te willen exporteren naar ontwikkelingslanden, zoals thans plaats vindt. 19. De Nederlandse Gezondheidszorg, inclusief de verslavingsinstellingen zijn niet strak genoeg georganiseerd en hebben besturingsproblemen. Naast het door hoogleraar Mackenbach genoemde, ‘Ongezond gedrag moet je ontmoedigen’’, Volkskrant 11.11.09, blijkt dat een aantal verslavings instellingen een deel van hun omzet willens en wetens haalt uit verslavings instandhoudende activiteiten. Tevens zijn in een aantal verslavingsinstellingen de drugvrije behandelprogramma’s geheel of ten dele afwezig. 20. De tweedeling soft drugs-hard drugs moet worden geschrapt 21. De realiteit in landen waar al lang methadon programma’s worden uitgevoerd, laat zien dat methadonverstrekking geen enkele bijdrage levert aan kwaliteits verbetering van clienten, noch hen naar de drugsvrije status voert. Methadon behandeling raden wij af. 22. De kostbare en fraudegevoelige heroïneverstrekking-projecten hebben nul waarde en geeft de cliënt het gevoel afgeschreven te zijn. Het geld kan beter besteed worden aan opvang dat gericht is op werken naar de drugsvrije status. 23. De verslaving moet gedefinieerd worden ‘als een zichzelf continuerend schadelijk proces ten gevolge van controleverlies over riskant gedrag dat daardoor een probleem op zichzelf wordt’. Het definieren als een chronische ziekte met een terugval, is niet alleen in strijd met de resultaten uit wetenschappelijk onderzoek, het geeft ook een excuus aan hulpverleners als hun behandeling faalt en aan de verslaafden om geen stappen te gaan ondernemen om van hun verslaving af te komen. 24. Gebruik alcohol door minderjarigen moet veel sterker dan nu worden tegengegaan. Verbied alcoholverkoop, inclusief bier en wijn, beneden 18 jaar, conform een groot aantal landen van Europese Unie. 25. Expliciete waarschuwing van niet-gebruik van

Voorspoedig 2010 gewenst Happy new year Szczesliwego Nowego Roku De Vriend, pagina 8

alcohol en drugs, bij zwangere vrouwen. 26. Gebruik van drugs door minderjarigen moet stelselmatig worden ontraden. 27. In de discussie moet worden meegenomen het voornemen van de Europese Unie (2e helft 2009 onder voorzitterschap van Zweden) om alcoholreclame te verbieden, accijnsen te verhogen en supermarktverkoop van zwak alcoholische alcohol te staken. 28. Rekening dient te worden gehouden dat de alcoholindustrie-lobby zich ernstig tegen dit voornemen zal te weer stellen. Bij de afweging gezondheidsschade [vele miljarden euro’s]\ gezondheids- en maatschappelijke kostenvermindering versus minder alcoholindustiewinst, prevaleert de eerste afweging. 29. Essentieel is dat bij de discussie in de Kamer zichtbaar wordt gemaakt op welke wijze met name de gemeenten de wetswijzigingen, in het publieke areaal, zullen kunnen handhaven; waaronder de op het platteland veelvuldige aanwezige ‘zuiphokken’. 30. Plan om coffeeshops terug te brengen naar verkoop aan lokale gebruikers; niet meer voor buitenlanders en buitenstaanders is: a. Ultieme poging om ‘gedogen’ van soft drugs, die harddrugs zijn, overeind te houden. b. Geen coffeeshops is de Europese beleidslijn. c. Roken cannabis is ongezonder dan tabak. Ongeloofwaardig coffeeshops niet te sluiten. d. Steeds meer jonge cannabisgebruikers raken verslaafd. Daarmee stijgt het aantal dubbele diagnose gevallen, waarvan herstel moeilijker en meer kostbaar is. e. Druggebruik wordt teveel met de mantel der tolerantie bedekt. f. Sluiten coffeeshops geeft aan ouders van jong volwassenen en aan de jongvolwassenen zelf het signaal dat het roken (van softdrugs) gevaarlijk is. g. 25% van de huidige coffeeshop bezoekers is problematies gebruiker. Niet-sluiten betekent het blijven stimuleren van gemarginaliseerden en probleemgevallen en het willens en wetens instand houden van de substantiele kosten & uitgavenstromen die hiermee gepaard gaan. h. Coffeeshops zijn bronnen hoe ook aan andere drugs te komen. i. Het is naief te stellen dat coffeeshops verder zullen functioneren, als een substantieel deel van hun omzet wordt afgekapt (alleen levering aan pasjeshouders). Zie het boek van Maalste en Panhuysen ‘Polderwiet’ uit 2006 – waarin klip en klaar wordt zichtbaar gemaakt dat het merendeel van de handel van soft drugs in handen is van internationaal opererende criminelen. zie www.polderwiet.nl. j. Het Europese Hof moet zich eerst nog uitspreken in een Maastrichtse pilot, of drugs die alleen aan Nederlanders worden verkocht, toelaatbaar is. (bron Binnenlands Bestuur)