Extremadura : vrije software in het onderwijs en de overheid als basis van een informatiemaatschappij

DEEL 1

&

INTERNATIONALE EVOLUTIES NAAR OPEN BRON SOFTWARE

Extremadura : vrije software in het onderwijs en de overheid als basis van een informatiemaatschappij

Frederik Questier Onderwijstechnoloog, VUB Onderwijsvernieuwing en Onderwijs Service Centrum

1. Inleiding 2. Een gelokaliseerde Linux-distributie : gnuLinEx 3. Vrije software in onderwijs 4. Digitaal geletterdheidplan : nieuwe kenniscentra 5. Vivernet : een stimulans voor (IT-)bedrijven 6. Toekomstperspectieven : een voorbeeld voor anderen 7. Literatuur

Contactgegevens : 8 questier.com

ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

&

OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN &

47

DEEL 1

&


Krachtlijnen Extremadura is de armste regio van Spanje. De streek had weinig economische troeven tot de lokale overheid besloot pionier te worden in de vrijesoftwarerevolutie. Scholen en overheidsgebouwen kregen een breedband internetverbinding. Een eigen Linux-distributie, gnuLinEx, werd ontwikkeld, met voorzieningen voor beginners, scholieren, overheid, bedrijven en thuisgebruikers. Er werd in eéń Linux computer voorzien per twee studenten. Initiatieven werden opgestart voor de digitale vorming van de burgers en ter stimulatie van prive´-IT-initiatieven. Ondertussen kreeg het gnuLinEx-project in 2004 de ‘Europese prijs voor regionale innovatie’ in de categorie informatiemaatschappij. In deze bijdrage beschrijven we hoe Extremadura deze objectieven realiseerde en ondertussen ook al heel wat navolging kent in Spaanssprekende landen.

48

&

OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN

&


DEEL 1

&


1. Inleiding

&

Extremadura, een

Extremadura is de armste van de zeventien autonome regio’s van Spanje.

streek met weinig

Het is een van de vijf armste regio’s in Europa. Nog grotendeels landbouw-

economische

gericht, miste Extremadura de industrie¨le revolutie, evenals de verschuiving

troeven

naar de dienstensector. De kans was groot dat Extremadura ook de digitale revolutie ging missen. Met 1 miljoen inwoners en een oppervlakte iets groter dan Belgie¨, heeft het een bijzonder lage bevolkingsdichtheid. De meeste dorpen zijn klein en ver uit elkaar gelegen. Gecombineerd met een grote werkloosheid en een groot computeranalfabetisme maakte dit Extremadura een weinig aanlokkelijk gebied voor prive´-investeringen, in het bijzonder wat investeringen in telecommunicatie betreft. De weinige personen met een technologische scholing trokken weg uit de streek, omdat de jobs in de technologische sector schaars en onderbetaald waren. De lokale overheid van Extremadura (8 www.juntaex.es) heeft autonome bevoegdheden o.a. over onderwijs, wetenschap en technologie, maar de middelen zijn natuurlijk beperkt.

vrije software

In 1997 lanceerde de overheid van Extremadura de regionale strategie voor

maakt een

de informatiemaatschappij : ‘‘De doelstelling ligt in de toepassing van tech-

ommekeer mogelijk

nologische innovatie voor de promotie van vrijheid en gelijke kansen, gebruikmakend van de voordelen van en ter beschikking stellend aan iedereen, datgene wat niemands eigendom is : de kennis verzameld door de Mensheid doorheen de geschiedenis’’. Vanaf het begin was een van de hoofddoelstellingen ervoor te zorgen dat alle studenten, ongeacht hun sociaal-economische achtergrond, van het internet gebruik konden maken via breedbandverbindingen vanuit de scholen. De overheid besefte evenwel dat hun globale plannen ter stimulatie van de technologische kennis en economie niet konden slagen indien niet iedereen, inclusief de gewone burger, erbij werd betrokken. Snel werd duidelijk dat commercie¨le aanbiedingen zoals die van de internationaal overheersende softwarefabrikant budgettair nooit haalbaar zouden zijn. Vrije software bleek niet alleen financieel de beste oplossing, maar bleek ook ideaal aan te sluiten bij hun visie over de democratisering van technologie. Want een overheid zou geen informatie mogen verspreiden met software die de burgers op kosten jaagt. Goede softwaretools zijn een conditio sine qua non, maar natuurlijk niet zaligmakend op zich. Er werd geı¨nvesteerd in een breedband lokaal netwerk dat in eerste instantie alle scholen, hospitalen en overheidsgebouwen met het internet verbond. Naast informaticatrainingen voor docenten en studenten, kwam er ook een digitaal geletterdheidplan voor alle burgers. Daartoe werden lokale kenniscentra opgericht, waar niet alleen plaats is voor georganiseerde lessen, maar waar burgers ook el-


&


49

DEEL 1

&


kaar kunnen helpen en lokale initiatieven opstarten. Daarnaast werd ook een organisatie, Vivernet, opgericht ter stimulatie van nieuwe bedrijfsinitiatieven.

&

2. Een gelokaliseerde Linux-distributie : gnuLinEx

een eigen Linux-

In 2001 besloot de overheid van Extremadura, nadat ze alle alternatieven

distributie

had gee¨valueerd, een eigen Linux-distributie, gnuLinEx, te laten ontwikkelen door de Spaanse firma Andago. Linux is vrije software, wat betekent dat elke gebruiker het recht heeft de programma’s te gebruiken, te bestuderen (de broncode is beschikbaar : ‘open source’), te wijzigen en te herdistribueren. Linux werd oorspronkelijk ontwikkeld door vrijwilligers en dat is nog grotendeels zo, maar ondertussen worden verscheidene Linux-distributies ontwikkeld door bedrijven zoals Redhat, Suse en Mandriva (het vroegere Mandrake). Ook grote niet-Linux-bedrijven zoals IBM, Sun Microsystems en HP doen ondertussen aan Linux-ontwikkeling en dienstverlening.

gebaseerd op Debian

GnuLinEx (8 www.gnulinex.org) is gebaseerd op de Debian-distributie. Debian is geroemd voor haar superieur software package management, waardoor meer dan 16.000 programma’s automatisch kunnen worden geı¨nstalleerd en geconfigureerd om met elkaar samen te werken, zonder dat men zich (zoals bij de meeste andere, niet-Linux, besturingssystemen) tot allerlei winkels of downloadsites moet wenden. Debian is ook een van de meest vrije Linux-distributies, totaal onafhankelijk van enig bedrijf. Vandaar dat Debian de basis vormt voor tientallen andere Linux-distributies : sommige zijn Vrij zoals Ubuntu, Knoppix en Morphix; andere zijn commercie¨ler, zoals Linspire (het vroegere Lindows, dat gedwongen werd zijn naam te veranderen) en Xandros.

gebruiksvriendelijk :

Bij de samenstelling van gnuLinEx werd bijzondere aandacht besteed aan

een alles-in-een

het gebruiksgemak. gnuLinEx is een alles-in-een pakket, makkelijk te instal-

pakket

leren en te gebruiken. Gebruikers die andere besturingssystemen kennen, hebben vrijwel geen migratieproblemen. Alles is vertaald in het Spaans en iconen refereren aan lokale landschappen of historische figuren. Bijvoorbeeld, om de tekstverwerker op te starten, klikt men op het portret van de zestiende-eeuwse schrijver Francisco Sanchez de las Brozas. gnuLinEx bevat zowat alles wat men nodig kan hebben : tekstverwerkers (OpenOffice Writer, Abiword), rekenbladen (OpenOffice Calc, Gnumeric), presentatiesoftware (OpenOffice Impress), grafische editors (The Gimp), webbrowsers (Mozilla Firefox), audiovisuele programma’s (XMMS, Grip, Xine), e-mail programma’s (Evolution), chatprogramma’s (X-Chat, Gaim), enz. Enkele speci-

50

&


&


DEEL 1

&


fieke programma’s die nog door het bedrijfsleven, de gezondheidssector en de landbouw gemist werden, liet de overheid op maat maken om daarna aan iedereen vrij ter beschikking te stellen.

computers in

Sinds 2002 staan er 80.000 gnuLinEx-computers in de scholen, wat met eéń computer per twee studenten en eéń per docent, de hoogste densiteit in

scholen in Europa

Europa is. De totale jaarlijkse softwarekosten per schoolcomputer bedragen

hoogste densiteit

dan ook maar 1,08 Euro, wat, inclusief de ontwikkelingskosten, al resulteerde in een totale besparing van ten minste 20 miljoen Euro voor het onderwijs. In 2003 waren al meer dan 225.000 gnuLinEx-cd’s verspreid en werden er al meer dan 100.000 kopijen gedownload. groot succes vrije

Lokale fabrikanten verkopen hun computers die met gnuLinEx gepreconfi-

software

gureerd zijn. Uitgeverijen bundelen gratis gnuLinEx-cd’s met hun magazines en geven gnuLinEx-handleidingen en -boeken uit. De overheid heeft enkele tv-spotjes gemaakt om de voordelen van vrije software te verduidelijken, met de slogan : ‘Handel legaal, kopieer gnuLinEx !’

3. Vrije software in onderwijs

&

enorme besparingen

Vrije software is gratis beschikbaar en kan dus, vergeleken met alternatie-

maar goede

ven, enorme besparingen opleveren in het onderwijs, maar een optimaal

omkadering is nodig

gebruik vergt uiteraard de nodige investeringen en de nodige omkadering. Een aantal nieuwe scholen werd gebouwd met moderne voorzieningen en de andere scholen werden gemoderniseerd met o.a. nieuw meubilair dat aangepast is voor eéń computer per twee studenten. Elke school werd voorzien van een breedband internetverbinding (ten minste 2mbit/s, vaak via microgolftechnologie). De overheid voorzag voor elke school technische ondersteuning voor het onderhoud van het materiaal en het netwerk. Elke leraar kreeg ten minste twee gnuLinEx-lessen. Leraren werden niet alleen getraind in het gebruik van het besturingssysteem, maar ook in het on line plaatsen en delen van zelfgemaakte leermaterialen. Een portaal ter uitwisseling van leermaterialen werd opgezet. De creatie van dergelijk educatief materiaal wordt ook met beurzen en prijzen gestimuleerd. Men begrijpt in Extremadura heel goed dat computers en software slechts

Squeak

hulpmiddelen zijn en dat er vooral moet worden gefocust op wat men ermee kan doen om de creativiteit en het leren van studenten te stimuleren en te optimaliseren. Zo wordt er, naast enkele vrij conventionele onderwijskundige programma’s voor bijvoorbeeld wiskunde en talen, ook intensief gebruik gemaakt van Squeak (8 www.squeak.org). Squeak is vrije software waarvan de ontwerpers en mentors meer dan dertig jaar onderzoekserva-


&


51

DEEL 1

&


ring hebben m.b.t. onderwijzen met computers en software om tot beter en efficie¨nter leren te komen. Met Squeak kunnen niet alleen leraren, maar ook kinderen op heel jonge leeftijd, audiovisuele simulaties e.d. programmeren. Squeak is bijzonder geschikt om kinderen spelenderwijs wiskunde of wetenschappen te laten leren, maar er wordt, o.a. door het Spaanse team, gewerkt aan uitbreidingen voor taalonderwijs. hoge educatieve

Het gebruik van vrije software, ontwikkeld via het internet door personen

waarde

die samenwerken en delen van kennis hoog in het vaandel dragen, is voor de studenten van hoge educatieve waarde. Jongeren raken makkelijk door computers begeesterd. Met commercie¨le software raakt dit meestal niet veel verder dan (knoppen)gebruik van software. Met vrije software kan dit alle diepgang kennen tot en met wijzigen en zelf ontwikkelen van software. Op de universiteiten van Extremadura worden projecten tegenwoordig op open source projecten gebaseerd. Waarschijnlijk moet hierin de reden worden gezocht waarom informatica in Extremadura ondertussen de tweede grootste universitaire afstudeerrichting is. Dit is in opvallend contrast met de situatie in andere landen.

&

4. Digitaal geletterdheidplan : nieuwe kenniscentra

nieuwe

Het digitaal geletterdheidplan is in de eerste plaats gericht op burgers met

kenniscentra

weinig of geen computer- of internetkennis, zowel jongeren als ouderen. Daartoe werden zogenaamde ‘nieuwe kenniscentra’ opgericht (8 www.nccextremadura.org). In de eerste plaats in de meest landelijke of armste gebieden (33 centra in 2003), maar met als einddoel eéń centrum per gemeente. Elk centrum heeft twee personeelsleden : eéń technicus en eéń organisator van allerlei evenementen, waaronder cursussen. Naast cursussen en internettoegang, is er ook plaats voor algemene projecten. Dat kunnen projecten zijn over thema’s die de overheid wenst te stimuleren, zoals besparen van water, maar ook projecten die de burgers zelf aanbrengen. Zo ontstonden er tal van projecten, gaande van jongeren die internationale contacten leggen, tot ouderen die beschrijvingen van oude tradities en oude foto’s on line plaatsen. Naast de focus op verschillende leeftijden, wordt er ook aandacht besteed aan gender en migrantenkwesties. Dit alles gebeurt niet alleen in de centra zelf, maar ook via afstandsleren, videoconferencing en recent ook via een radioproject.

52

&


&


DEEL 1

&


5. Vivernet : een stimulans voor (IT-)bedrijven

&

ondersteuning

Met Vivernet (8 www.vivernet.com) wenst de overheid van Extremadura

IT-bedrijven

bedrijven en jonge ondernemers te stimuleren tot deelname aan de informatiemaatschappij. Vivernet begon met twee kantoren in de twee grootste steden en eéń mobiel team dat Extremadura tot in de meest afgelegen dorpen afschuimt. Vivernet voorziet in ICT-trainingen, trainingen in bedrijfstechnieken, logistieke ondersteuning, juridisch advies, enz. voor jongeren die een IT-bedrijf wensen op te starten en voor bedrijven die IT-diensten wensen te ontwikkelen. Daarbij promoot Vivernet ook het gebruik van gnuLinEx. De overheid probeert de bedrijven ervan te overtuigen dat ze de licentiekosten die ze vroeger aan meestal Noord-Amerikaanse firma’s betaalden, beter kunnen investeren in lokale contracten voor ondersteuning, onderhoud en ontwikkeling. Softwareontwikkelaars van Extremadura konden moeilijk enige competitiviteit verwerven wanneer hun ontwikkelingen gebaseerd waren op gesloten codes van andere bedrijven die de winst van kleine bedrijven grotendeels kunnen afromen of groeiende bedrijven kapot kunnen concurreren vanaf het moment dat ze een beloftevol product hebben. Met vrije software is men niet aan licentiekosten gebonden en kan iedereen dezelfde kennis verwerven. Dit garandeert een eerlijkere concurrentie, gebaseerd op dienstverlening in plaats van op de verkoop van licenties. In 2002 steunde Vivernet 44 bedrijven in zijn incubator, had het 38.000 contacten en kreeg het daarvoor twee internationale prijzen. Het aantal nieuwe bedrijven blijft groeien en ook internationale bedrijven zoals Acer, Oki en IBM zijn lokaal rekening gaan houden met de speciale marktsituatie. Zo haalde IBM in 2005 een contract binnen om 14.000 dokters en gezondheidswerkers te voorzien van een nieuw netwerk, dat toelaat medische dossiers op veilige wijze te stockeren en uit te wisselen. Het hele netwerk, waarvan de servers nooit mogen uitvallen, draait op Linux.

6. Toekomstperspectieven : een voorbeeld voor anderen

&

Extremadura plukt

Extremadura nam enkele jaren geleden moedige beslissingen voor een in-

de vruchten

formatiemaatschappij gebaseerd op vrije software. Beslissingen die andere regio’s en landen, vaak veel rijker en beter ontwikkeld, nu nog maar schoorvoetend durven te overwegen. Die beslissingen beginnen nu al de eerste vruchten voor Extremadura af te werpen. Het onderwijs is gemoderniseerd, tegelijk met besparingen en mogelijkheden die men nooit met niet-vrije alternatieven had kunnen verwezenlijken. Studenten raken begeesterd door de ICT-mogelijkheden, getuige het grote aantal afgestudeerde informa-


&


53

DEEL 1

&


tici. Brede lagen van de bevolking kregen ICT-trainingen en nemen nu actief deel aan de informatiemaatschappij. Het bedrijfsleven kent een nieuwe bloei en de werkloosheid is sinds 1999 bijna gehalveerd. De rest van Spanje volgt het voorbeeld : 16 van de 17 autonome regio’s zou-

verdere uitbreiding

den plannen hebben met vrije software. De autonome regio Catalonie¨ installeert dit jaar Linux op 10.000 onderwijscomputers en verspreidde al 60.000 CATix-cd’s, een Linux-versie in het Catalaans. Madrid ontwikkelt Max (MAdrid Linux). Extremadura sloot overeenkomsten met Andalusia om Guadalinex te maken, wat voortaan een gemeenschappelijke stam zal hebben met gnuLinex. Extremadura sloot ook overeenkomsten met Maleisie¨ en Spaanssprekende landen zoals Brazilie¨, El Salvador en Uruguay, die allemaal dezelfde interesses delen.

&

7. Literatuur Casestudie LinEx Extremadura, november 2003, http ://europa.eu.int/idabc/servlets/Doc ?id=1641. Extremadura overheidswebsite, http ://www.juntaex.es. gnuLinEx website, http ://www.gnulinex.org. Go´mez Deck, D. en Redrejo Rodriguez, J.L., Squeak in Spain as part of the LinEx Project, http ://smallwiki.unibe.ch/schoolsqueakers/smalllandpaper/ ?action=MimeView. LinEx Empresa, Linex voor bedrijven website, http ://www.gnulinex.net. Nieuwe kenniscentra website, http ://www.nccextremadura.org. Rapisardi, D., GnuLinEx 2004 Launched, in Linux Journal, november 2004, http ://www.linuxjournal.com/article/7908. Squeak website, http ://www.squeak.org. Squeakland website, http ://www.squeakland.org. Vaca, A., Extremadura and the Revolution of Free Software, in Cornelis, A. en Wynants, M., How open is the future ? Future Economic, Social & Cultural Scenarios based on Free & Open Source Software, VUBpress, 2005. Vivernet website, http ://www.vivernet.com.

54

&


&


Extremadura : vrije software in het onderwijs en de overheid als basis van een informatiemaatschappij

Recommend Documents